Eenheids beweging

Profiel Hilliard Ensemble Klassiek
Eenheids beweging
Bela Luttmer
Het Hilliard Ensemble, met van links af
David James, Gordon Jones, Rogers
Covey-Crump en Steven Harrold.
Biella Luttmer
Bela Luttmer
Bela Luttmer
Bela Luttmer
Vier heren met stemmen die
klinken als een klok. Waarom is het
Hilliard Ensemble dan toch aan zijn
afscheidstournee begonnen?
DOOR BIËLLA LUTTMER
Bela Luttmer
Ineens boort een schroeiende
saxofoonlijn zich door de serene
mannenstemmen van het Hilliard
Ensemble heen. Eerst mengt hij
bijna ongemerkt met het homogene
zanggeluid. Dan wordt hij scherper,
schiet omhoog en maakt zich los
van de textuur van de stemmen.
Het is zomer 1993. In het
Oostenrijkse St. Geroldsklooster,
hoog in de Alpen, niet ver van de
grens met Zwitserland, zijn de vier
zangers bij elkaar gekomen als
voorbereiding op het 25-jarig
bestaan van hun platenlabel ECM.
En ach, waarom niet meedoen aan
een experiment?
© de Volkskrant
donderdag 20 november 2014
Die eerste kennismaking met
jazzsaxofonist Jan Garbarek staat
de zangers in het geheugen gegrift.
David James, countertenor en
ensemblelid van het eerste uur,
blikt in een televisieprogramma
terug: 'We raakten in een soort
trance. Na afloop kwam ECM-baas
Manfred Eicher naar voren, met
vochtige ogen. 'Dit gaan we meteen
opnemen', zei hij.'
Deze maand staat het Hilliard
Ensemble voor het laatst op de
podia. Na veertig jaar valt het doek
voor de Britse succesformatie, die
in de jaren zeventig ontstond toen
vier koorzangers eens wilden
proberen hoe het werken in een
kleine bezetting zou bevallen. Ze
hadden het tij mee. Dagelijks zond
de BBC het programma Pied Piper
uit, met louter oude muziek. Zo
leerde een groot publiek de klanken
uit de Middeleeuwen en de
Renaissance kennen. Het Hilliard
Ensemble viel op. Onder leiding
van Paul Hillier was de klank van
de stemmen naar elkaar toe
gegroeid tot een verbluffende
eenheid. Op lp's uit die tijd hoor je
dat zelfs tussen de tonen door de
ademhaling van de zangers gelijk
op gaat.
Het bleef niet bij oude muziek. Arvo
Pärt, de Estste componist van
meditatieve werken, ontdekte dat
het Hilliard precies de klank had die
hij zich bij het schrijven van zijn
stukken voorstelde. Hij nodigde de
zangers uit voor projecten als
Passio en Miserere. Er vormde zich
een nieuwe kring van fans. Maar de
grote doorbraak kwam met Jan
Garbarek. Ineens werd de muziek
van het Hilliard trendy. Hij werd
gedraaid in cafés en als er een
concert werd gegeven zag je
tussen het klassieke publiek ook
hippe twintigers.
Officium, de eerste gezamenlijke
cd, brak door de grens van een
miljoen verkochte exemplaren
heen. David James hoorde tot zijn
verrassing zijn eigen stem zelfs
Pagina 15 (1)
terug in een nummer van de band
Enigma. Destijds was hij geschokt,
nu kan hij erom lachen: 'Het is
natuurlijk ook een compliment,
maar we vonden het onbehoorlijk
dat ze ons niet om toestemming
hadden gevraagd. Erger was de
titel van het nummer. De tekst gaat
over de Maagd Maria. Zij noemden
hun versie Principles of Lust. Dat
ging ons te ver. We hebben de
band voor de rechter gedaagd en
wonnen de zaak - pas later
kwamen we erachter dat alleen de
advocaten daar voordeel bij
hebben gehad.'
Jan Garbarek is erbij als het Hilliard
Ensemble deze week in de
Groninger Martinikerk en de
Eindhovense Catharinakerk
afscheid neemt van het
Nederlandse publiek. Het doek valt
definitief op 20 december, met een
slotconcert in de Londense
Wigmore Hall.
'Nee, die afscheidstournee is geen
publiciteitsstunt', schatert Steven
Harrold, tenor en de jongste van de
Hilliards, door de telefoon. 'De
reden is nogal prozaïsch. We
plannen onze concerten minstens
anderhalf jaar van tevoren. Met drie
zangers die tegen de 60 lopen
kunnen we niet instaan voor het
niveau dat we op het moment van
de concerten kunnen neerzetten.
We hebben al een aantal malen
een wisseling in onze bezetting
gehad. Dat was nog op te vangen
zonder dat het karakter van het
ensemble eronder leed. Als je drie
stemmen tegelijkertijd vervangt,
lukt dat niet. We stoppen op ons
hoogtepunt. Dat heeft iets moois,
maar als ik eerlijk ben, was ik graag
nog een tijdje doorgegaan. Zeker
de ontdekkingen van onbekende
werken zal ik enorm missen - onze
reizen naar Armenië, waar we
eeuwenoude muziek hebben
gezongen en in Nederland de
uitvoering van Bloed, een
compositie van Cornelis de Bondt,
dat waren spannende projecten.'
Inmiddels ligt de afscheids-cd in de
winkel: Transeamus, 'laten we
gaan'. Ook de stemmen van de
oudste zangers klinken daarop nog
verbluffend gaaf. Harrold: 'Met die
© de Volkskrant
cd komen we thuis. Net als op onze
eerste plaat hebben we een
programma gemaakt met muziek
van het hof van Hendrik VIII en
andere favoriete stukken uit die tijd.
De harmonieën lijken simpel, maar
de transparante klanken stapelen
zich op en er ontstaat iets dat reikt
naar hogere dimensies. Het zingen
van die oude stukken werd voor
ons een duizelingwekkend
ervaring. Typisch Hilliard.'
nieuwe idioom.
Hilliard-hoogtepunten
Oren
De geschiedenis van het Hilliard
Ensemble in vijf albums
Samenwerken met een
jazzsaxofonist, hoe werkt dat?
Rogers Covey-Crump, tenor van
het Hilliard Ensemble, legt uit: 'Jan
Garbarek leest geen noot. Hij zou
de stukken die we zingen wel van
blad kunnen lezen, tenslotte heeft
hij ook composities voor ons
gemaakt, maar hij wil per se niet in
onze partijen kijken. Van tevoren
vraagt hij in welke toonsoort we
zingen. Twee kruizen? Een mol?
Dat is alles wat hij nodig heeft.
Voor de rest gebruikt hij alleen zijn
oren. Fantastisch.'
1 Miserere (1991)
Arvo Pärts compositie Miserere,
met de dirigent Paul Hillier, een van
de oprichters van het Hilliard
Ensemble, en het Orchester der
Beethovenhalle Bonn. De
vibratoloze zang van de zangers
pakt in combinatie met blazers,
buisklokken en pauken
indrukwekkend goed uit.
5 Transeamus (2014)
Terug naar waarmee het allemaal
begon: middeleeuwse carols en
motetten van grotendeels
anonieme componisten. De
stemmen van het viertal klinken op
hun afscheids-cd verrassend fris,
alsof ze nog jaren kunnen
doorgaan.
2 Officium (1994)
Met de saxofoon van Jan Garbarek
verkent het Hilliard Ensemble het
spanningsveld tussen
geïmproviseerde muziek en
Renaissancezang. De cd wordt een
kraker die het Hilliard Ensemble in
een klap ook buiten de klassieke
muziek beroemd maakt.
3 Quinto Libro di Madrigali (2012)
Werken van Gesualdo, met de
sopraan Monika Mauch. De proef
op de som: twintig jaar eerder
maakte het Hilliard Ensemble een
veelgeroemde cd met werken van
Gesualdo. Het ensemble is een
aantal bezettingswisselingen verder
maar de spannende, wringende
samenklanken in Gesualdo's werk
staan als vanouds overeind.
4 Il cor Tristo (2013)
De hedendaagse Britse componist
Roger Marsh gebruikt voor zijn
nieuwe werk de canto's 32 en 33 uit
Dantes Inferno. Hij combineert
compositietechnieken en noten uit
de Renaissance met zijn eigen,
donderdag 20 november 2014
Pagina 15 (2)

Download Report