Transgenders in de sport - Advies richting bonden en

Transgenders in de sport - Advies richting bonden en verenigingen
versie: 3 juli 2014
Samenvattend
•
•
•
•
NOC*NSF is er voorstander van dat transgenders mogen deelnemen aan (competitie)sport in
de sekse van hun eigen voorkeur.
Per situatie zal bekeken moeten worden welk besluit het beste is voor de sporter zelf.
Indien de sekseverandering zowel fysiek als wettelijk compleet is ondergaan staat niets de
participatie aan sport, op internationaal zowel als nationaal niveau, in overeenstemming met
de genderidentiteit in de weg. Een groot aantal sportbonden (internationaal en nationaal)
volgt hierin het beleid van het IOC. Een complete transitie betekent voor het IOC minimaal 2
jaar hormoonbehandeling, een geslacht - veranderende operatie en een registratie van de
nieuwe sekse bij de burgerlijke stand,
Indien de seksverandering (nog) niet compleet is ondergaan vanuit fysiek en/of wettelijk
oogpunt, adviseren wij te letten op het volgende:
- Op topsportniveau moet men zich aan de betreffende (inter)nationale regels houden. - Op breedtesportniveau adviseren we deelname in de nieuwe sekse toe te staan mits
daarbij in eerste instantie met de sporter zelf overleg plaatsvindt over bevordering van
sociale acceptatie en het waarborgen van de veiligheid en privacy van de sporter zelf. Er
kan begeleiding nodig zijn om deze acceptatie te vergroten.
•
1 juli 2014 heeft een wetswijziging plaatsgevonden voor transgenders. Vanaf heden krijgen
Nederlandse transgenders voor het eerst de mogelijkheid om, vanaf de leeftijd van 16 jaar,
hun geslacht te wijzigen in het geboorteregister zonder daarvoor eerst medische transities te
hoeven ondergaan. Dit is een belangrijke stap voor transgenders. Wij zullen ons de
aankomende maanden bezig houden met het aanscherpen van ons advies aan de hand van
onderzoek naar de mogelijke gevolgen van deze wet voor de sport.
Inleidend
Het wel of niet toelaten van transgenders in de sportcompetitie roept soms vragen op. Voordat we het
advies van NOC*NSF toelichten, willen wij een mogelijk misverstand uit de wereld helpen. De media
heeft over de afgelopen jaren veel aandacht besteed aan vrouwelijke sporters die bij de Olympische
Spelen van deelname werden uitgesloten omdat ze naar medische standaarden niet volledig ‘vrouw’
zouden zijn. Bij deze kwesties, die veel publieke belangstelling hebben gekregen, was meestal sprake
van interseks. Deze term staat voor een groot scala aan fysieke afwijkingen, die allemaal tot gevolg
1
hebben dat het geslacht van deze persoon medisch gezien verschilt van wat over het algemeen onder
‘man’ of ‘vrouw’ wordt verstaan. De natuur kent vele varianten. Verschillen kunnen zich voordoen op
gonadaal niveau, op hormonaal niveau of chromosomaal niveau. Deze verschillen zijn lang niet altijd
zichtbaar bij de geboorte. Het komt regelmatig voor dat de persoon in kwestie pas op latere leeftijd (of
helemaal nooit) bekend wordt met zijn of haar interseksualiteit. In veruit de meeste gevallen komt de
genderidentiteit (het zich wezenlijk man of vrouw voelen) van deze personen overeen met de sekse die
zij officieel hebben.
In dit advies richten wij ons echter voornamelijk op een andere groep, ook wel bekend onder de naam
transgenders. Deze term kan gezien worden als een verzamelnaam voor personen die in de loop van hun
leven hebben ervaren dat het geslacht dat zij bij hun geboorte toegewezen hebben gekregen niet
overeenstemt met hun eigen gevoel. Zij zijn fysiek man, maar voelen zich vrouw, of omgekeerd. Er zijn
veel verschillende manieren waarop deze personen uiting geven aan hun gevoel, bijvoorbeeld
doormiddel van kleding of/en gedrag. Een gedeelte van transgender personen doet dit doormiddel van
medische ingrepen. Deze ingrepen kunnen een complete transitie inhouden, inclusief geslachtsoperatie,
maar kunnen ook bestaan uit alleen een hormoonbehandeling
NOC*NSF vindt dat sport voor iedereen toegankelijk moet zijn. Wij staan dus uiteraard positief
tegenover deelname van transgenders in de sport. Het weigeren van de deelname om welke reden dan
ook betekent dat deze persoon niet in verenigingsverband zal kunnen sporten. Wij vinden dit
onacceptabel, omdat ieder persoon het recht heeft om te sporten en zijn van mening dat er altijd naar
oplossingen gezocht kan worden. Hierbij is het wellicht nog van belang om aan te geven dat wij ons in
dit advies specifiek richten op het mogelijk maken van de participatie van transgenders. Het komt echter
ook voor dat personen met bepaalde interseks kenmerken problemen ondervinden in het participeren aan
sport. NOC NSF is van mening dat ook deze personen het volste rechten hebben om te sporten en deze
mogelijkheid moeten krijgen. Waar de belangen en situatie specifieke omstandigheden van transgenders
en personen met interseks kenmerken elkaar kruisen geldt ons advies niet alleen voor transgenders maar
ook voor deze laatstgenoemde.
Cijfers:
Het is lastig een duidelijk beeld te vormen van het aantal transgenders in Nederland. Hiervoor zijn op dit
moment nog niet genoeg gegevens beschikbaar. Bovendien zijn de cijfers sterk afhankelijk van de
2
gehanteerde definitie. Verschillende onderzoeken lopen hierdoor wijd uiteen in hun bevindingen. Zo
komt uit een onderzoek naar het leven van transgenders in Nederland, in 2012 uitgevoerd in opdracht
van het sociaal en cultureel plan bureau, naar voren dat in Nederland naar schatting ruim 48.000
personen van 15 tot 70 jaar rondlopen met een ambivalente of incongruente genderidentiteit en een wens
tot (gedeeltelijke) aanpassing van het geboortegeslacht door middel van hormonen en/of operaties
(Keuzenkamp 2012). Wanneer wij echter een ruimere definitie hanteren van personen waarvan de
identiteit weliswaar niet tegengesteld is aan hun sekse maar waar wel sprake is van een ambivalente
houding ten opzichte van het geslacht komen wij in de leeftijdscategorie 19 tot 69 jarigen uit op
aantallen tussen de 448.000 en 653.000 personen (http://www.transman.nl/transgender_info.php?p=5 ).
TNN (Transgender Netwerk Nederland) zit in hun schatting iets tussen deze aantallen in en geven aan
dat op basis van de berekeningen van de onderzoekers Conway en Olyslager (2007) en de percentages
uit onderzoek naar transgenders in Rutgers WPF (2012) valt te concluderen dat minimaal 2,3% van de
Nederlandse bevolking onder de definitie transgender valt.
Hoewel het aantal transgenders in Nederland momenteel dus lastig is om exact vast te stellen. Geven de
bovenstaande geschatte aantallen wel duidelijk weer dat het om een aanzienlijke groep mensen gaat. Dit
laat dus zien hoe belangrijk het is dat wij het ook voor deze groep mensen mogelijk maken om te
genieten van de voordelen van het participeren aan sport. Een belangrijke overeenkomst in de
statistieken is bovendien dat zij allemaal bevestigen dat het grootste gedeelte van de personen die
ontevreden zijn met hun geboortegeslacht bestaat uit mannen (van man naar vrouw transseksuelen). Dit
is van belang voor de sportwereld omdat een argument dat vaak wordt aangedragen om transgenders uit
te sluiten van deelnemen aan sportcompetitie in de gewenste sekse; is dat een transgender een fysiek
voordeel heeft tegenover de andere deelnemers binnen de sport. Zo mag een transgender in Groot –
Brittannië worden geweigerd in een competitie wanneer zijn of haar deelname de andere sekse fysiek in
het nadeel stelt of als de veiligheid of eerlijkheid van de competitie in het geding is.
Fysiek voordeel:
Verschillende bevindingen tonen aan dat de assumptie dat transgenders, in dit geval transmannen, een
fysiek voordeel zouden hebben bij het sporten vele haken en ogen kent. Het is daarom van belang dat er
door sportbonden goed gekeken wordt naar waar deze gedachtegang vandaan komt of het relevant is om
deze op de eigen sportsetting toe te passen en wat de consequenties hiervan zouden kunnen zijn.
3
Ondanks het feit dat het argument van fysiek voordeel een logisch argument lijkt om transgenders niet
deel te laten nemen aan wedstrijden in de gewenste sekse, is het niet zondermeer te zeggen of een
transgender daadwerkelijk voordelen heeft bij het sporten. Zo blijkt zelfs uit onderzoek (Gooren, 2008
en Devries, 20081) dat hier geen hard bewijs voor is. Bovendien zal dit ‘veronderstelde’ voordeel
bijvoorbeeld onder meer afhankelijk zijn van de sport en de persoon. Ook kan beargumenteerd worden
dat er tussen vrouwen en mannen onderling al fysiek aangeboren verschillen bestaan die een voordeel
zouden kunnen opleveren ten opzichte van andere deelnemers van de eigen sekse. Het sportveld is nooit
een volledig gelijk veld geweest. Er zijn vele biologische voordelen gevonden in groepen atleten zoals
wielrenners en hardlopers met een uitzonderlijke weerstand tegen vermoeidheid of basketbalspelers met
hormoon condities die resulteren in grotere handen en voeten (Karkazis 2012)2.
Advies:
Belangrijk is dat er per sporter individueel gekeken wordt wat de gevolgen zijn van zijn of haar situatie
voor de sportbeoefening. Goed overleg tussen sporter en verenigingsbestuurder, coach, trainer en/of
aanvoerder van het team is hierin uitermate belangrijk en de eerste stap die genomen moet worden. Met
behulp van onderstaande informatie willen wij u helpen om de juiste stappen te nemen.
Internationale federaties en bonden mogen zelf beslissen welke wetten en regels op deze kwestie worden
toegepast. Op topsportniveau en bij internationale wedstrijden zijn vaak op het gebied van transgenders
al regels opgesteld. Wij adviseren dan ook om met het vormen van beleid, ten eerste een scheiding te
maken tussen topsport en breedtesport. T.a.v. topsporters adviseren wij om rekening te houden met de
internationale regels.
Topsport:
Op Olympisch niveau gelden bij transgenderkwesties de eisen van het IOC (Internationaal Olympisch
1Louis
J. Gooren, Olympic sports and transsexuals, Asian J Androl 2008; 10 (3): 427-432 . En: Michaela C. Devries PhD, Do
Transitioned Athletes Compete at an Advantage or Disadvantage as compared with Physicall Born Men and Women: A
review of the Scientific Literature, May 18 2008,
http://www.athletescan.com/Content/Resources/Promising%20Practices.asp?langid=1
2Karkazis
K, Jordan-Young R & Davis G & Camporesi S, Out of Bounds? A Critique of the New Policies on
Hyperandrogenism in Elite Female Athletes, The American Journal of Bioethics 2012, 12:7, 3-16.
4
Comité). Voor atleten die graag willen participeren op dit niveau is het belangrijk dat aan alle eisen van
het IOC wordt voldaan. De belangrijkste eis voor een transgender om mee te mogen doen in de topsport,
is dat de veranderde sekse officieel erkend is door bevoegde instanties (o.a. in het paspoort). Omdat
NOC*NSF internationaal in de topsport aan regels is gebonden wijzen wij u op de volgende richtlijnen
vanuit het IOC3:
Bij sekseoperaties voor de puberteit is het over het algemeen geen probleem om in het nieuwe gender te
participeren. Na de puberteit kunnen er mede door hormoonontwikkelingen grotere verschillen zijn
ontstaan. Hier wordt geadviseerd om de sporter in de huidige sekse te accepteren, mits men voldoet aan
de volgende drie voorwaarden:

De officiële erkenning van de veranderde sekse is door bevoegde instanties erkend (o.a. in het
paspoort).

Alle chirurgische anatomische operaties zijn gecompleteerd, inclusief verandering van de
externe genitaliën en het verwijderen van de geslachtsklieren (eileiders, testikels).

Hormonale therapie voor de verkregen sekse is gebeurd op een te verifiëren manier en voor
een voldoende lange periode om sekse gerelateerde voordelen in de sportcompetitie te
minimaliseren.
Ten slotte wordt nog geadviseerd om een sporter op zijn vroegst 2 jaar na het verwijderen van de
geslachtsklieren te accepteren in de nieuwe sekse. Daarnaast moet rekening gehouden worden met het
feit dat het IOC sinds 2011 nieuwe richtlijnen hanteert met betrekking tot gender verificatie; voor elke
vrouw, officieel erkend door de wet, geld dat zij is toegestaan om te participeren in de
vrouwencompetitie onder de voorwaarden dat haar level van androgene hormonen (testosteron) lager is
dan het mannelijke bereik4.
3
http://www.transathlete.com/#!policies-by-organization/c1vyj
http://edition.cnn.com/2004/SPORT/05/17/olympics.transsexual/
4
http://www.olympic.org/Documents/Commissions_PDFfiles/Medical_commission/2012-06-22-IOC-Regulations-on-
Female-Hyperandrogenism-eng.pdf
5
Houd er rekening mee dat iedere zaak, betreffende deze kwestie goed onderzocht moet worden en dat er
per individu een beslissing genomen moet worden.
Bij twijfel over de sekse van de deelnemer, kan en mag iemand van de medische commissie van het
desbetreffende sportorgaan gevraagd worden het te onderzoeken. Deze regeling ligt echter bij velen
gevoelig.
Breedtesport:
Op de breedtesport zijn de richtlijnen van het IOC of de internationale federaties niet van toepassing.
NOC*NSF is van mening dat iedereen het recht heeft om te sporten. Daarom moet deelname van
transgenders volgens NOC*NSF zonder meer worden toegestaan. Dat kan ook, mits er met een aantal
punten rekening wordt gehouden.
Het belangrijkste is in eerste instantie dat er overleg plaatsvindt met de sporter zelf. Het moet duidelijk
worden hoe er moet worden omgegaan met de situatie. Wat gebeurt er bijvoorbeeld met omkleden en
douchen? Wie worden er geïnformeerd over de verandering van het verenigingslid of over de specifieke
situatie van een nieuw verenigingslid? Ervaring leert dat er tussen de zichtbare geslachtsverandering en
de operatie vaak al vijf jaar verstrijken. Ook in deze periode wil en kan men sporten. Maar ook
transgenders die geen geslachtsoperaties ondergaan moeten, zeker op het recreatie niveau, de
mogelijkheid hebben om te participeren in het gewenste gender. Het is daarom van groot belang dat de
sporter sociaal geaccepteerd wordt door zowel clubgenoten en eventuele tegenstanders. Elke beslissing
moet hierbij zorgvuldig en met goed overleg genomen moet worden. Mogelijk kan begeleiding van de
vereniging (en de transgender) de sociale acceptatie helpen vergroten. Er moet worden nagedacht in
welk team/trainingsgroep de sporter het beste past en waar hij/zij ook geaccepteerd wordt in zijn/haar
verkregen sekse. Daarnaast moet er niet of vertrouwelijk gecommuniceerd worden met andere
verenigingen, om te voorkomen dat de sporter een ‘bezienswaardigheid’ wordt, dit alles enkel en altijd
in overleg met de sporter in kwestie.
Tenslotte willen wij u erop wijzen dat de Britse overheid op het gebied van transgenders al verschillende
6
besluiten genomen heeft. Deze zijn terug te vinden in The Gender Recognition Act 20045. Hieruit blijkt
dat een transgender alleen geweigerd mag worden in de sportcompetitie van de verkregen sekse, als
beide onderstaande voorwaarden van kracht zijn:

De sport is sekse-afhankelijk, dit betekent dat de fysieke kracht, het uithoudingsvermogen of
het fysiek van een gemiddelde persoon van de ene sekse (oorspronkelijke sekse), de andere
sekse (verkregen sekse) in het nadeel stelt wanneer ze tegen elkaar strijden in dezelfde
sportcompetitie.

Een verbod of beperking op deelname is noodzakelijk om zeker te zijn van een eerlijke
competitie of de veiligheid van de deelnemers (inclusief de veiligheid van de persoon in
kwestie).
Tevens heeft de Britse overheid een gids opgesteld voor sportorganisaties. Hierin worden verschillende
punten m.b.t. transgenders in de sport beschreven. Daarnaast wordt er opgesomd waar allemaal rekening
mee moet worden gehouden. Deze gids kunt u vinden op het volgende webadres:
http://www.uksport.gov.uk/assets/File/Generic_Template_Documents/Standards_in_Sport/transsexual
s.pdf
Nederlandse Wetgeving:
Een recente wet om de rechten van transgenders te beschermen is ingevoerd op 1 juli 2014. Deze
wetswijziging houdt in dat vanaf heden transgenders vanaf 16 jaar de registratie van hun
geboortegeslacht kunnen wijzigen in het door hun gewenste geslacht zonder hiervoor medische ingrepen
te hoeven ondergaan. De specifieke inhoud van de transgenderswet is onder de naam; ‘wijziging van
geslacht in de akte van geboorte’, te vinden op de website van TNN.
Sinds 1994 is in de algemene wet van gelijke behandeling (AWGB) opgenomen dat discriminatie op
grond van geslacht verboden is. De AWGB bepaalt onder meer dat het voor instellingen die werkzaam
zijn op het gebied van cultuur en welzijn (onder welzijn word tevens sport verstaan) verboden is
5
http://www.uk-legislation.hmso.gov.uk/acts/acts2004/ukpga_20040007_en_1.htm
7
onderscheid te maken op grond van geslacht bij het aanbieden van goederen of diensten en het sluiten
van overeenkomsten. Op deze regeling gelden echter ook uitzonderingen in bepaalde situaties. Twee van
deze uitzonderingen hebben betrekking op sport:

Het verbod van onderscheid geldt niet ten aanzien van indirect onderscheid dat objectief
gerechtvaardigd is.

Het verbod van onderscheid op grond van geslacht geldt niet in gevallen waarin het geslacht
bepalend is.
Het maken van een ‘objectief’ gerechtvaardigd onderscheid evenals de beslissing van wanneer een
geslacht bepalend is laten natuurlijk een groot grijs gebied voor interpretatie. Om dit gebied enigszins in
te perken wordt in de wet toegelicht dat gevallen waarin het geslacht bepalend is betrekking hebben op
activiteiten op het terrein van spel en sport onder twee verschillende voorwaarden. Ten eerste voor zover
er een relevant verschil bestaat tussen de gemiddelde prestaties van mannen en vrouwen en ten tweede
voor zover het de toelating tot, voor mannen en vrouwen gescheiden activiteiten, in internationaal
verband betreft en in internationaal verband afspraken zijn gemaakt of regels gelden die meebrengen dat
eisen worden gesteld aan het geslacht van de deelnemers6.
De uitbreiding van de wettelijke rechten van transgenders betekent dat iedereen de verantwoordelijkheid
heeft om deze rechten ook uit te dragen. NOC NSF vindt het daarom van groot belang dat sportbonden
en verenigingen zich bewust zijn van deze wetswijziging en de mogelijke gevolgen die dit kan hebben
voor sport. Twee belangrijke vragen zijn hierbij van belang:

De implicaties van deze wetswijziging voor andere wet- en regelgeving waarin het geslacht
voorkomt (zie algemene wet gelijke behandeling) en op welke terreinen uit dit voorstel direct of
indirect verdere rechtsgevolgen kunnen voortvloeien.

De maatschappelijke gevolgen, meer specifiek voor sport, die deze wetswijziging kan hebben.
De wettelijke consequenties van deze wet zullen alleen direct betrekking hebben op het ouderschap. Wat
betreft de maatschappelijke gevolgen voor sport zal bij topsport, zeker op internationaal niveau, gelden
dat de regels van de toernooiorganisatie en/of de regels van internationale sportfederaties van kracht
6
Deze wetgeving kan gevonden worden onder artikel 1 en artikel 2, lid 1 en 2 van de AWGB, die in te lezen is op de website
van het College voor De Rechten van de Mens: http://www.mensenrechten.nl/gelijkebehandelingswetgeving
8
blijven. Zij zullen niet accepteren dat wat op de geboorteakte staat ook zonder meer geldt als geslacht
waarin men mag deelnemen. Deelnemers moeten ook fysiek tot die sekse behoren en daarvoor kunnen
verschillende richtlijnen gelden. Gaat het echter om breedtesport dan kunnen transgenders zonder meer
meesporten bij het geslacht waarmee zij zich het meest identificeren.
Het bovenstaande advies van het NOC NSF met betrekking tot de omgang van transgenders zowel op
het niveau van topsport als op het niveau van breedtesport blijft dus nog steeds van kracht. NOC*NSF
wil de wetswijziging echter als kans aangrijpen om individuen en sportbonden inzicht te geven in hun
verantwoordelijkheden onder de wet en de manier waarop zij doormiddel van hun regelgeving
transgenders de mogelijkheid kunnen bieden om aan hun sport te participeren.
Tegelijkertijd willen wij ons richten op mogelijke indirecte consequenties van de wetswijziging die
betrekking kunnen hebben op de sport. Zo is het bij wet verboden om een transvrouw, erkend door de
Nederlandse wet als vrouw maar fysiek gezien nog in het bezit van een mannelijk geslachtsdeel, op
basis van haar geslacht te weigeren in bijvoorbeeld de vrouwen kleedkamers of sauna van een
sportvereniging of fitness school. Twee specifieke voorbeelden van hoe er vanuit een wettelijk
perspectief wel en niet omgegaan mag worden met transgender in de sport kunnen gevonden worden bij
het College voor de Rechten van de Mens: http://mensenrechten.nl/publicaties/oordelen/1998-50/detail
http://mensenrechten.nl/publicaties/oordelen/2014-64/detail.
Het bovenstaande voorbeeld zou zich met de komst van deze nieuwe wetswijziging vaker voor kunnen
gaan doen. Deze situaties kunnen complicaties opleveren waarbij het NOC*NSF altijd adviseert in goed
overleg met de transgender in kwestie tot een besluit te komen over hoe er het beste gehandeld kan
worden.
Het is op dit moment lastig om concreet aan te geven welke impact wij kunnen verwachten van deze
wetswijziging. Aangezien deze wet pas recentelijk is ingevoerd zou dit grotendeels gebaseerd zijn op
speculatie. De invoering van deze wet biedt echter wel een mooie gelegenheid om hier in de
aankomende maanden onderzoek naar te gaan doen. Hierbij zouden wij ons kunnen gaan richten op het
in kaart brengen van de mogelijke praktische problemen evenals de oplossingen hiervoor.
9
Informatie voor sporters
Mocht u vragen hebben over de relatie tussen transgenders en sport, dan adviseren wij u contact op te
nemen met Transgender Netwerk Nederland (www.transgendernetwerk.nl) en/of uw sportbond.
Afsluitend
Wij hopen dat we u voldoende geïnformeerd hebben en dat u met deze adviezen in staat bent om een
juiste beslissing te nemen.
NOC*NSF ontvangt graag terugkoppeling van het gevolgde proces, de uiteindelijke beslissing en de
aanpak. Ook zouden wij graag willen weten of u problemen heeft ondervonden of dat u tips heeft om
deze kwesties aan te pakken. Eveneens zouden wij ook graag willen weten of er nog onduidelijkheden
zijn met betrekking tot de nieuwe wet. Met deze informatie (anoniem) zijn wij in staat om andere
bonden en verenigingen in de toekomst beter te adviseren.
Mocht u verder nog vragen hebben, neem dan vooral contact met ons op via Lieke Vloet, afdeling
Sportontwikkeling [email protected] of 026-4834570.
10

Download Report