SPECTRUM 3 DE STENTOR ZATERDAG 29 MAART 2014 2 SPECTRUM Stasispel BUURMAN Door de schemerzone van Berlijn Dagje Oldenzaal V riend had al zeker zes weken Autotrack, Autoscout, Gaspedaal, Autoweek, Marktplaats en dealersites afgezocht naar een geschikt exemplaar. En die had ie dus zien staan in Oldenzaal. Da’s de pest van internet. Nederland is een grote autoboulevard geworden. Wij wisten wel dat Oldenzaal ergens ligt, maar daar hield het wel mee op. Ik had vriend die ochtend van huis gehaald en zijn vrouw stond achter zijn rug tegen haar voorhoofd te tikken en ‘hij is híero’ te mimen. Vriend verkeert al decennia in de waan dat ik verstand van auto’s heb. Dat ik zelf in een week tijd mijn ouwe barrel had ingeruild voor een Volvo waarin vertegenwoordigers in lingerie en frietsausen langs middenstanders rijden, met twintig procent bijtelling, had dat beeld versterkt. Het enige dat ik van auto’s vind is: ‘mooi’ of ‘boerenlullenbak’ en dat is geen verstand, dat is een kwestie van goede smaak. Maar ik ga altijd mee, Vriend zei: ‘Ik word voor de lol. Als zo’n autoboer altijd depressief van auto’s in de regen.’ Hij het dan over KW’s heeft en ciis een gevoelig type... linderinhoud, wijst vriend naar mij met de woorden: ‘Hij heeft er verstand van. Mij kun je alles wijsmaken’. En dat is nou precies waarvan autoboeren een dagtaak hebben gemaakt. Dan ga ik een beetje peinzend tegen banden aanschoppen en stomme vragen stellen aan zo’n vermoeide man, met zo’n shirt met hele hoge Elviskraag en aan de binnenzijde van de boord een leuk Frans behangmotiefje. Dat soort vind je vooral in de autohandel en ook bij dumpzaken in sanitair. Het goot toen we in Oldenzaal aankwamen. ‘Echt Oldenzaalweer’, zei ik. Het gebouw waar we moesten zijn, leek op een accountantskantoor. Er was wel een parkeerterrein met een hoop auto’s. Vriend zei: ‘Ik word altijd depressief van auto’s in de regen.’ Hij is een gevoelig type, moet u weten. Toen zag hij een bruine VW Passat Variant. ‘Verrék, dat is ‘m,’ zei vriend. Hij parkeerde er naast, keek nog eens, stapte uit, liep er in de stromende regen omheen, plofte weer naast me en zei: ‘Wegwezen. Die hoef ik niet.’ Er tikte een kale man in een pak tegen het raampje. ‘Shit’, zei vriend. Binnen kregen we iets als koffie en een blauwe schijf, die ook dienst kan doen als ijskrabber. De man wees mismoedig naar buiten. Hij wist ‘t al. ‘Dat is ‘m dus. Gisteren helemaal gepoetst en van binnen gereinigd. Ik had u vanochtend al verwacht....’ Een minuut later waren we weer vertrokken. Vriend zei: ‘Wat een wanhoop. Die stakker heeft de hele zaterdag met de koffie klaar zitten wachten....’ Ik wees op het bord ‘Centrum’ en vervolgde: ‘...en die staat nu naar zijn hoofd te wijzen, omdat de een of andere lullo helemaal naar Oldenzaal rijdt, terwijl in de advertentie toch duidelijk staat dat de ramen getint glas hebben, dat hij absoluut niet wil.’ In het centrum kwamen we bij visboer Kötter terecht. ‘Ik was met zo’n achternaam geen vishandel begonnen,’ mompelde vriend boven een broodje duurzame paling. “ Over de Stasi, de geheime dienst van de voormalige DDR, maakte en maak je geen grapjes. En dan is er nu, bijna 25 jaar na de val van de Muur, het Stasi-spel voor middelbare scholieren. Een soort ‘Wie is de mol’. Maar niet louter ter vermaak. Na de val van de Muur klonk in de DDR de roep om ontmaskering van spionnen van de Staatssicherheit. Zoals bij deze demonstratie in Berlijn in februari 1990, waarin de verder de volledige ontmanteling van het Ministerie voor Staatsveiligheid werd geëist. Tegenwoordig is al veel vergeten, het begrip Stasi blijkt bij veel jongeren onbekend en het is niet eenvoudig om de beklemming van toen nog over te brengen op de jeugd. foto Hollandse Hoogte afgeluisterd door de Stasi. Brieven die zij elkaar schreven kwamen soms niet aan. En dat zij ooit toch bij elkaar kwamen is achteraf bijna een wonder te noemen. ,,Mijn vrouw had wat je noemt ‘foute contacten’. Sommige vrienden hadden een vluchtpoging ondernomen. Of kopieerden stiekem verboden literatuur. En ze zaten bijna allemaal in het verzet. De Stasi kon onze telefoontjes en brieven tegenhouden en mij niet langer een visum verstrekken; die macht hadden ze en dan zou alles voor ons voorbij zijn. Maar dat deden ze niet.’’ Zelf denken ze dat hun ‘strategie van totale openheid’ heeft geholpen. ,,Steeds als er iets gebeurde, belden we de Nederlandse ambassade in Oost-Berlijn en een dag later bleken alle problemen ineens opgelost.’’ Ze trouwden en wonen sindsdien in Apeldoorn. Lex van Kooten tekende hun verhaal kort geleden op in een boek dat in kleinere vrienden- en familiekring is verspreid (,,Eigenlijk was het alleen bedoeld voor onze twee dochters; zo is het ook geschreven, als een vertelling aan onze kinderen’’). Het boek wordt op dit moment herschreven en geschikt gemaakt voor verspreiding onder een breder publiek en er bestaan zelfs voorzichtige plannen voor een verfilming. door David Levie F rank woont in Oost-Berlijn. Zijn vader houdt van peperdure auto’s. Zelf droomt hij van een verre reis en avontuur. Een Nederlandse vriend, die hij van een vakantie kent, zit in het leger. En zijn vriendin hunkert naar luxe kleding en zucht diep, alleen al bij de gedachte aan shoppen op Fifth Avenue in New York. Onschuldige wensenlijstjes en contacten? Helemaal niet! Voor de val van de Muur, 25 jaar geleden, kon het maar zo zijn dat een van jouw vrienden voor de geheime dienst, de Staatssicherheit werkte en je in een kaartenbak van ‘verdachte personen’ belandde. Dat ‘ze’ je vanaf dat moment in de gaten hielden. Want wie droomt van een verre reis of shoppen in New York was een potentiële vluchteling die zijn eigen land niet goed genoeg vond. Misschien zelfs wel een staatsvijand. Het kon maar zo zijn dat je van je bed werd gelicht en in een verhoorkamer terechtkwam. Of dat je te horen kreeg dat die leuke studie toch niet doorging en de staat hele andere plannen met je had. Serieuze zaken dus. Daar ging je niet lichtvaardig mee om in de Duitse Democratische Republiek. Het blijkt anno nu niet eenvoudig om de beklemming van toen nog over te brengen op de jeugd. En al helemaal niet op de Nederlandse jeugd. Katja Baumeister-Frenzel (43) van het Berlijnse cultuur- evenementenbureau Art+Event heeft nu in opdracht van het Nederlandse AllesinBerlijn, specialist in Berlijn-belevenissen voor scholen, bedrijven en particulieren, een Stasi-spel ontwikkeld. Het spel is slim ingebed in een dagprogramma rond het thema ,,De Berlijnse Muur’’ en deelnemers krijgen de opdracht om heus Stasi-werk te doen. ‘Spionnen’ krijgen codenamen die ook echt werden gebruikt in de DDR en ze krijgen spionageopdrachten zoals Stasi-medewerkers die ook kregen. W ie droomt er uit jouw groep van een verre reis en is daarmee een potentiële Republik-Flüchtling? Wie luistert naar verboden muziek, kijkt naar een verboden film of leest verboden literatuur? Wie heeft altijd kritiek op de regering? Wie heeft een vriend uit een land dat er een vijandige ideologie op nahoudt? Ongeveer een derde van de deelnemers krijgt opdracht om klas- of reisgenoten af te luisteren en informatie te ontfutselen. Iedereen weet dat er spionnen zijn, maar niemand weet wie spion is en het kan zelfs zo zijn dat de ene spion de andere spion in de gaten moet houden. Baumeister-Frenzel: ,,Omdat het spel is ingebed in een dagprogramma, doet zich altijd een moment voor waarop de aandacht van de deelnemers, de ‘slachtoffers’, verslapt en ze meer of zelfs veel meer van zichzelf prijsgeven dan ze van plan waren. Achteraf, aan het eind van de dag, evalueren we dat. Voelden de spionnen Belevenisreis Het Stasi-spel maakt deel uit van een dag- of weekprogramma waarin scholieren en/of groepen aan de hand van allerlei opdrachten op het gebied van kunst, cultuur en geschiedenis dwars door Berlijn actief op zoek gaan naar het leven aan de andere kant van de Muur. Art+Image ontwikkelde het programma voor het Apeldoornse reis- en belevenisbureau AllesinBerlijn, dat zich uitsluitend toelegt op (bijzondere) reizen naar Berlijn voor scholen, bedrijven, groepen en particulieren. Art+Image is een Veranstaltungsagentur für Kunst + Kulturarrangements in Berlijn en Postdam en werd 25 jaar geleden opgericht door Maria Pelzer. Katja Baumeister-Frenzel studeerde cultuurwetenschappen en werkt sinds oktober 2012 als projectmanager voor Art+Image. Wat leidde tot de val van de Muur en hoe is Berlijn, de wereld daarna veranderd? I www.AllesinBerlijn.nl nmiddels zitten zij weer ‘helemaal in Berlijn’: hun jongste dochter loopt er stage bij een bedrijf. Hun oudste dochter vertrekt in het najaar voor haar master-studie naar een Berlijnse universiteit. En zelf startten zij een reisorganisatie die zich uitsluitend toelegt op ‘bijzondere Berlijn-belevenissen’. ,,Geen reis, maar een ontmoeting,’’ staat er achterop het visitekaartje. Het Stasi-spel laat de deelnemers eigenlijk een beetje voelen wat zij zelf hebben meegemaakt. ,,Op een hele goede manier,’’ vinden zij zelf. ,,We komen nog wel eens langs Checkpoint Charlie, ooit de grensovergang tussen Oost- en West-Berlijn. Daar, in die voormalige schemerzone, ligt heel veel verdriet. Van de grensovergang is niets meer over. Alles is gesloopt. In plaats daarvan staat er nu een nep-checkpoint met een nep-Amerikaan en een nep-Rus die zich tegen betaling met toeristen laten fotograferen. Dat... dat is dus niet respectvol.’’ Katja Baumeister-Frenzel: ,,Het spel is steeds aanwezig terwijl er allerlei andere activiteiten en opdrachten op het programma staan die met de Muur te maken hebben.’’ foto Katja Gartung, Berlin zich schuldig, ongemakkelijk of misschien zelfs zelf slachtoffer? Hebben slachtoffers een vorm van verzet gepleegd? Bijvoorbeeld gelogen om spionnen te misleiden of vrienden te beschermen?’’ Art+Image, dat op creatieve manier kunst, cultuur en geschiedenis verbindt met evenementen en activiteiten (,,Al 25 jaar en zeker niet al- “ leen voor scholen’’), doet dat heel respectvol. ,,Dat moet ook, want het mag dan wel een spel zijn, het is niet iets waar je grapjes over maakt. Er zijn in de tijd van de DDR veel mensen kapotgemaakt door de Stasi”, weet Baumeister-Frenzel. AllesinBerlijn lanceert het spel in het jaar dat het 25 jaar geleden is dat de Muur viel en wil zo op een bijzondere manier de geschiedenis dichtbij brengen. Met het spel richt de Berlijn-specialist zich speciaal op groepen en het voortgezet onderwijs. En dat het respectvol moet gebeuren, daarvan zijn de mensen achter AllesinBerlijn zich als geen ander bewust: Apeldoorner Lex van Kooten en voormalige DDR-burger Heidrun Hatscher trouwden 27 jaar geleden in Oost-Berlijn en ervoeren zelf ‘die härteste Grenze Europas’. Zij werden Het Stasispel is eigenlijk niet meer en niet minder dan ,,een stille begeleider’’ van het dagprogramma, zegt Baumeister-Frenzel. ,,Het spel is steeds aanwezig terwijl er allerlei andere activiteiten en opdrachten op het programma staan die met de Muur te maken hebben. En die zich afspelen op historische plekken waar historische gebeurtenissen hebben plaatsgevonden. De opdrachten combineren kunst, cultuur en geschiedenis met een spannend spelelement en prikkelen denkprocessen; waarom is de Muur gebouwd, hoe zag het dagelijks leven er uit in Oost en West met die Muur ertussen, wat leidde tot de val van de Muur en hoe is Berlijn, de wereld daarna veranderd?’’ Lex van Kooten: ,,De leerlingen gaan actief aan de slag, interviewen Berlijners, krijgen foto- en schilderopdrachten. Een uniek programma. Dat heeft Art+Image geweldig gedaan.’’ Lex van Kooten: opdrachtgever van het Stasi-spel. foto Henk van Kooten “ Wij beleefden zelf die härteste Grenze Europas.
© Copyright 2024 ExpyDoc
