Taal, wet en geschillen

taal en wet
Vertalingen wetgeving niet altijd consistent
Taal, wet en geschillen
Het vervoer van gevaarlijke stoffen is gereguleerd door verschillende internationale
wetten. Ieder voor een eigen modaliteit, maar soms lopen deze regelingen door elkaar.
Zoals ook bij de Nederlandse vertalingen van het ADR en ICAO-TI. En dan is er ook nog
een Vlaamse vertaling van het ADR. Dit kan verwarrend zijn, met name bij geschillen
en rechtszaken.
Tekst en beeld: Paul Karis
Fotografie: Carepack
Iedere zichzelf respecterende training op het gebied van
gevaarlijke stoffen begint met de verankering van de
verplichtingen in de Nederlandse wet. Je krijgt vaak een
overzichtje te zien in de trant van figuur 1.
Geschillen
Zo wordt duidelijk gemaakt dat de Europese regels
(ADR, RID, ADN) een onderdeel vormen van de Nederlandse wet. Terloops wordt erbij verteld dat het dan wel
gaat over de Nederlandse vertaling van de Europese
regelingen. Is dat belangrijk? Jazeker! Bij onderlinge
geschillen of bij beroepszaken tegen een overheid komt
het vaak aan op een precieze interpretatie van een term
of achterliggende bedoeling, en dan kan de taalversie
van doorslaggevend belang zijn. Immers, een vertaling
is in feite óók een interpretatie. Ik moet terugdenken aan
een zinsnede in het voorwoord van een van mijn
schoolboeken: “Een vertaling is als een beslagen bril.”
Welke taalversie zal een rechter hanteren bij geschillen?
Bij geschillen tussen Nederlandse organisaties geldt de
Nederlandse vertaling. Bij grensoverschrijdende zaken
wordt echter getoetst aan de hand van de Engelse tekst
(hoewel de brontekst van ADR, RID en ADN Frans is). Ook
bij geschillen tussen een Vlaamse en een Nederlandse
VLG
Bijlage 1
ADR
VSG
Bijlage 1
RID
VBG
Bijlage 1
ADN
land
WVGS
BVGS
spoor
rivier
Figuur 1: Internationale en nationale wetgeving voor vervoer
gevaarlijke stoffen
partij zal er een uitspraak komen op basis van de Engelse
versie, hoewel beide landen ieder hun ‘eigen’ vertaling
hebben gemaakt.
Dikke Van Dale
Zelfs de ‘Dikke Van Dale’ waagt zich er niet aan om een
uitspraak te doen in de emotie oproepende vraag ‘Is het
Vlaams een eigen taal?’, wanneer ze schrijven: “Het
Vlaams: de taal der Vlamingen, het dialect van Vlaanderen of het Zuid-Nederlands in het algemeen.” Het woordenboek velt dus (wijselijk) geen oordeel over de vraag
of het Vlaams nu een taal of een dialect is.
De Inspectie voor Leefomgeving en Transport (ILT) geeft
aan dat het ADR, RID en ADN door een professioneel
vertaalbureau in het Nederlands vertaald worden vanuit
de Engelstalige versie en vervolgens formeel op de
website van de overheid voor iedereen beschikbaar zijn.
Uitgevers kunnen eigen vertalingen maken om deze
vroegtijdig te kunnen publiceren, en deze kunnen
afwijken van de eerdergenoemde formele versie.
Vlaamse vertaling
Op een website van de Belgische overheid (Federale
Overheidsdienst Mobiliteit) treffen we de volgende
informatie aan: “Deze internationale regels zijn overgenomen in de richtlijn 2008/68/EC, zoals gewijzigd. De
richtlijn is omgezet in Belgisch recht door het KB van 28
juni 2009, zoals gewijzigd en van toepassing gemaakt
voor nationaal vervoer. Daarmee zijn de internationale
regels ook van kracht binnen België.”
Er zijn dus inderdaad twee apart gemaakte vertalingen,
een Nederlandse en een Vlaamse, iets wat direct opvalt
als we zien dat het oer-Nederlandse inhoudsopgave in
het Vlaams inhoudstafel is. Voor de Franstalige Belgen
29 - april 2014 / Gevaarlijke Lading
ligt deze kwestie wat eenvoudiger. Voor hen
geldt de Franse versie, de brontaal van al
deze regelingen.
Toch moet je er niet aan denken dat je als
oppassende Nederlands opgeleide ADRchauffeur een overtreding aangewreven
wordt die zijn oorsprong vindt in de door
Brussel en Den Haag verschillend vertaalde
termen. In onderstaand voorbeeld zou dit er
bijvoorbeeld toe kunnen leiden dat er
verkeerde verpakkingsinstructies toegepast
worden.
Combination packaging
Combinatieverpakking
De aanleiding van dit artikel is een enkele
correctie die in een lesboek werd aangebracht door de Inspectie Leefomgeving en
Transport. Deze exercitie maakte deel uit
van een procedure om MCT te Woubrugge
tot een erkende opleidingsinstelling voor de cursussen
IATA-gevaarlijke stoffen te maken.
Ik had het Engelse combination packaging in het Nederlands vertaald door samengestelde verpakking. Dat is zoiets als de flessen wijn die per twaalf stuks in één doos
van een wijngaard aankomen als u van een grand cru
eens wat meer in huis wilt halen. “Neen”, zo luidde de
correctie, “combination packaging is in het Nederlands
combinatieverpakking. Zie de Nederlandse vertaling die
de ILT heeft laten maken van het ICAO-TI, de Technische
Instructies van de International Civil Aviation Organisation.”
Luchtvaart en zeevaart
De regelingen voor gevaarlijke stoffen bij de luchtvaart
en de zeevaart overstijgen het Europese gebied en
gelden mondiaal. Iedere Nederlander weet dat hij wordt
geacht de wet te kennen. Maar niet iedere Nederlander
wordt geacht vreemde talen te beheersen. Daarom
ADR-definities
In het ADR 2013 vinden we de volgende definities:
Samengestelde verpakking: een samenstel van verpakkingen, ten behoeve
van vervoersdoeleinden, bestaande uit een of meer binnenverpakkingen,
die volgens 4.1.1.5 in een buitenverpakking zijn geplaatst.
Opmerking: Het ‘binnenelement’ van de ‘samengestelde verpakking’ wordt
altijd als ‘binnenverpakking’ en niet als ‘binnenhouder’ aangeduid. Een
glazen fles is een voorbeeld van een dergelijke ‘binnenverpakking’.
Combinatieverpakking (kunststof): een verpakking bestaande uit een
binnenhouder van kunststof en een buitenverpakking (van metaal, karton,
gelamineerd hout, etc.). Indien de verpakking eenmaal is samengebouwd,
blijft deze daarna een onverbrekelijke eenheid die als zodanig wordt gevuld,
opgeslagen, verzonden en geledigd.
Gevaarlijke Lading / april 2014 - 30
wordt – om een juridisch verweer op basis van onbekendheid met de vreemde taal voor te zijn – de Engelse
ICAO-TI (als bron van wettelijke verplichtingen) in het
Nederlands vertaald. Dat is niet het geval bij het door
iedereen dagelijks gebruikte handboek de IATA DGR.
Waarschijnlijk is de Nederlandse versie van de ICAO-TI
bedoeld om de Nederlandse gebruiker vrijblijvend ter
wille te zijn, maar bij de bijlagen van de wetten VLG, VSG
en VBG (respectievelijk ADR, RID, ADN) hebben de
Nederlandse vertalingen in Nederland kracht van wet.
Dat heeft de Nederlandse vertaling van ICAO-TI niet.
Navraag leerde mij dat er in België van overheidswege
geen vertaling van de luchtvaartregels ICAO-TI gemaakt
wordt, noch van de door Internationale Maritieme
Organisatie opgestelde IMDG Code voor de zeevaart.
Daar doen de Engelse versies dienst.
In dit licht is ook het bericht op www.gevaarlijkelading.nl
van 25 oktober 2013 interessant, waarin aangekondigd
wordt dat internationale wetgeving voor zeevaart
gesteld in de Engelse taal ook voor Nederlanders kracht
van wet heeft, ook als er geen vertaling is gemaakt. Dit is
per 1 januari 2014 een feit geworden en ontslaat de overheid van veel (kostbaar) vertaalwerk. Er zijn aanwijzingen
dat dit breder getrokken gaat worden en ook voor de
andere modaliteiten zal gaan gelden.
Niet iedere Nederlander
wordt geacht vreemde talen
te beheersen
Terug naar de vertaling van combination packaging.
Omdat het vooral bij het vertalen van technische termen
een kwestie van afspraken is, meer dan van ‘goed’ of
‘fout’, bedacht ik een deskundige te raadplegen. Het
juiste aanspreekpunt leek mij de keuringsinstantie voor
de onder Nederlands regime UN-gekeurde verpakkingen. Veel lezers van Gevaarlijke Lading zullen daarbij
direct denken aan TNO Delft. Ook in veel leerboeken
staat deze informatie ten onrechte nog vermeld. In
werkelijkheid berust deze functie (na een tussenstop bij
het Duitse TüV) inmiddels bij het Belgische T&C Packaging International, dat met een adres in Breda een
beetje Nederlands oogt.
Het antwoord dat ik van T&C Packaging kreeg was:
Engelse versie
NL Nederland
NL België
Combination
packaging
Samengestelde
verpakking
Samengestelde
verpakking
Composite packaging
Combinatieverpakkingen
Composietverpakking
Inconsistenties
Dit was in tegenspraak met de door de Nederlandse
overheid onderschreven vertaling van ICAO-TI, namelijk:
combination packaging is in het Nederlands combinatieverpakking. Ook is dit een voorbeeld van een verschil
tussen het Nederlands in Nederland en het Nederlands
in België. En bij het bestuderen van alle andere modaliteiten (ADR, RID en ADN 1.2.1) zien we dat combination
packaging in Nederland als samengestelde verpakking
wordt vertaald. En in deze regelingen bestaat ook de
combinatieverpakking (zie kader ‘ADR-definities’). Het
antwoord van T&C was hiermee dus volledig in lijn.
De conclusie kan niet anders zijn dan dat de Nederlandse overheid bij de verschillende modaliteiten verschillende vertalingen heeft gebruikt voor dezelfde begrippen. Bij verdere navraag blijkt dat er inderdaad een
foutieve verwisseling geslopen is in de Nederlandse
vertaling van de ICAO-TI. De Inspectie Leefomgeving en
Transport heeft laten weten dat de vertalingen van
combination packaging en composite packaging met
elkaar verwisseld zijn. ADR is de juiste vertaling; die van
ICAO niet. Mogelijk worden de TI helemaal niet meer
vertaald bij de volgende edities, aldus de ILT.
België
Nog enkele wetenswaardigheden over de situatie in
België:
Het vervoer van gevaarlijke goederen over de weg en
per spoor is in België “onderworpen aan de naleving van
de voorwaarden van het ADR en het RID,” op basis van het
Koninklijk Besluit van 28 juni 2009. Dit KB kun je
vergelijken met de Nederlandse regelgeving VLG/
VSG. De Belgische versie (editie 2013) van het ADR is
verschenen in het Belgisch Staatsblad van 19 december
2012 en die van het RID in het Staatsblad van de dag
ervoor.
De Franstalige versie in België van beide regelgevingen
is gelijk aan wat gepubliceerd wordt door de Verenigde
Naties (UNECE), maar de Nederlandstalige versie is
inderdaad een eigen Belgische versie. Het betreft
oorspronkelijk een vertaling gerealiseerd door het
vroegere ministerie van Verkeerswezen, nu de Federale
Overheidsdienst Mobiliteit en Vervoer. Ook zijn er pogingen geweest om de ‘Hollandse’ en de
‘Vlaamse’ versies van het ADR/RID te harmoniseren,
echter zonder resultaat. In de tekst van de regelgeving
zelf zijn vele verschillen merkbaar, zowel wat betreft
zinsbouw als gebruikte terminologie. Vele Belgische
kandidaat-veiligheidsadviseurs zijn zich hiervan
indertijd bewust geworden toen zij hun eerste examen
in Nederland gingen afleggen. In Nederland kon je
namelijk met één examen een diploma (in Vlaanderen:
attest) krijgen voor
alle gevaarsklassen;
in België kon en kan
dit nog altijd niet.
Een term die
verschilt in de
‘Hollandse’ en de
‘Vlaamse’ versie van
het ADR/RID en die
tot veel verwarring
aanleiding geeft, is
portable tank. Dit
wordt in Nederland
een transporttank
genoemd en in België
een mobiele tank (zie
hoofdstukken 4.2 en
6.7).
Een voorbeeld van een zin (in 4.3.2.3.6) die op verschillende wijzen vertaald werd:
Nederland: “Stoffen die op gevaarlijke wijze met elkaar
kunnen reageren, mogen niet worden vervoerd in direct
aan elkaar grenzende compartimenten van de tank.”
België: “Stoffen die onderling gevaarlijk zouden kunnen
reageren, mogen niet in belendende compartimenten
van tanks vervoerd worden.” Gelukkig is de inhoudelijke betekenis van beide zinnen
hetzelfde.
Samengestelde
verpakking
Conclusie
Dit alles leidt tot de volgende conclusie: anderstalige
wetten en regels worden noodgedwongen – om de wet
toegankelijk te maken voor mensen die geen andere
talen beheersen – in vertaling aangeboden. Bij de
wetgeving voor het vervoer van gevaarlijke stoffen zijn
er ook nog verschillende vertalingen in dezelfde – Nederlandse – taal. Daardoor zijn woorden en begrippen
niet altijd een-op-een gelijk. Bij geschillen kan in geval
van twijfel de juiste (taal)versie van belang zijn. Dit artikel is tot stand gekomen in samenspraak met
verschillende experts. Dank gaat uit naar verschillende
contactpersonen van ILT, afdeling Transport gevaarlijke
stoffen zowel over land als door de lucht; Jef Van Olmen
van DGT Dangerous Goods Training en Consultancy;
Maxence Wittebolle, CEO van IBE-BVI Group.
Paul Karis is veiligheidsadviseur Vervoer
gevaarlijke stoffen bij
en eigenaar van
vertaal- en opleidingsorganisatie MCT te
Woubrugge
Eigen ervaringen?
Als u zelf ervaringen hebt in het spanningsveld tussen wet en taal(gebruik),
dan is de auteur van dit artikel daarin zeer geïnteresseerd. U kunt hem
voorbeelden sturen via [email protected].
31 - april 2014 / Gevaarlijke Lading

Download Report