NIEUWSBRIEF A CH RO A VA N PA CT R DE IM LE S O VE IM Foto: Jos Schouten, Natuurmonumenten Salland AL De oude rivierarm van de Regge bij Steile Oever, Ommen. A Rocha werkt hier tijdens de jaarlijkse natuurweken aan natuurbeheer en -ontwikkeling. PA CT jaargang 12 – nr 2 – December 2014 INTERVIEW A ls kind zwierf ze door de weilanden van haar opa en oma. Ze had van hen geleerd hoe de roep van een grutto klinkt. Dat de grutto en vele andere vogelen diersoorten in Nederland steeds minder gehoord worden, vindt ze heel erg. Niet vanwege een sentimentele jeugdherinnering, maar omdat het Gods eigen maaksels zijn. De schepping wacht. Op Gods kinderen. En dus ook op Carla Dik-Faber, Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie. ChristenUnie Tweede Kamerlid Carla Dik-Faber: WIE ZORGT VOOR DE SCHEPPING, ZORGT VOOR ZICHZELF Tekst: Theanne Boer Foto’s: Rogier Bos Ze durft zichzelf wel een 8 te geven voor haar groene levensstijl. Want ze eet nagenoeg vegetarisch, reist met openbaar vervoer, repareert haar spullen en kijkt goed wat voor kleren ze koopt. Een jurkje van petflessen bijvoorbeeld, gemaakt door de Armeense ontwerpster Hasmik Matevosyan. Ze haalde er op Prinsjesdag het nieuws mee en had meteen aandacht voor statiegeld, waar ze talloze Kamervragen over stelde. Carla Dik werkt hard. De volgende nota ligt er ook al: over voedselverspilling, omdat er in Nederland zoveel eten wordt weggegooid. Niet alleen omdat het niet verkocht wordt, maar zelfs nog voordat het in de supermarkt ligt. Een doorn in het oog van Dik, en ze vertelt vol vuur over het belang van verantwoord geproduceerd voedsel. ‘We moeten van kwantiteit naar kwaliteit,’ zegt ze en daarom mag volgens haar het hele systeem op zijn kop. Als boeren gedwongen worden om zo veel en zo goedkoop mogelijk te produceren, is er te weinig aandacht voor kwaliteit én komen natuur en milieu onder druk te staan. Dat kan echt anders, vindt Carla Dik, en omdat ze nogal grondig te werk gaat, moet het voor haar op alle fronten anders: andere wet- en regelgeving, een ander mandaat voor de Autoriteit Consument en Markt die ook nog eens een andere naam moet krijgen: Autoriteit voor Mens, Milieu en Markt. Want het gaat om alle drie en mens, natuur en bedrijf mogen niet bestaan ten koste van, maar dankzij elkaar. Nationaal Natuurnetwerk ‘Maar ja’, leunt Carla Dik achterover: ‘Er waait hier in Den Haag een liberale wind. Daardoor is er een beperkte focus: die van de economische groei. En toch ga ik door, want eens moet het licht doorbreken, toch?’ Dik heeft ook haar tanden gezet in een slecht huwelijk: dat tussen de boeren en de natuurbeschermers. Tussen die twee moet samenwerking komen, vindt ze, want de belangen van beide partijen lopen heus niet zover uiteen: als geen ander weten boeren dat ze afhankelijk zijn van wat de natuur te bieden heeft. Een sterke natuur is nodig voor de soortenrijkdom in ons land. Daarom vecht ze ook voor een rehabilitatie van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) die in de nieuwe wet Natuurbescherming ‘Nationaal Natuurnetwerk’ is genoemd. Ze sprak daarover op de laatste bijeenkomst van het expertnetwerk van A Rocha - A Rocha Pro - en laat de schriftelijke inbreng zien die de ChristenUnie opgesteld heeft. ‘Ik heb op de A Rocha-meeting veel geleerd. Ik ging naar huis met zinnige opmerkingen waar ik mijn winst mee heb kunnen doen. Veel opmerkingen die ik daar heb gehoord, zijn in onze inbreng terecht gekomen. Ik ben heel benieuwd wat de staatssecretaris daarop gaat zeggen.’ Ze wijst aan: ‘Hier zeggen we dat we ons afvragen hoe de soortenbescherming die gebiedsoverschrijdend is, concreet wordt gecombineerd met de gebiedsaanpak zoals de provincies die voorstaan. En hier vragen we of er rekening gehouden wordt met vergunningverlening voor evenementen in natuurgebieden. En hier willen we aandacht voor de wettelijke bescherming van duisternis en stilte. Ik vond het geweldig dat A Rocha me daarop wees! We hebben het tijdens het overleg ook gehad over de intrinsieke waarde van natuur. Dat natuur niet in geld of belang uit te drukken is, omdat natuur in zichzelf bestaat en mag bestaan, simpelweg omdat zij door God gemaakt is. Toen had ik de achterliggende motivatie te pakken voor het feit dat de ChristenUnie vindt dat de achteruitgang van de biodiversiteit niet alleen tot staan moet worden gebracht, maar als het even kan een impuls de goede kant op moet krijgen. Wat ook niet in de wet staat, is het belang van landschappelijk schoon, dus als het aan ons ligt, komt dat er wel in. Plus een paragraaf over handhaving, waar de boswachters van A Rocha om vroegen. Want ook dat is in de nieuwe wet nog niet goed geregeld.’ Letterlijk een wereld te winnen ‘De schepping beheren is iets heel anders dan die beheersen’, gaat ze verder. ‘De schepping is ons toevertrouwd om ervoor te zorgen. Dat is uiteindelijk ook in ons eigen belang: wie de aarde uitbuit en leeghaalt, bijt zichzelf in de staart. Als we niet goed voor de natuur zorgen, zorgen we simpelweg niet goed voor onszelf.’ Dat kerken en christenen niet voorop lopen in de zorg voor de natuur is een gemiste kans, vindt Carla Dik. ‘Hier in Den Haag zijn GroenLinks en de Partij voor de Dieren in dat gat gesprongen. En dat hebben we laten gebeuren. De zorg voor de naaste zit christenen wel in de genen. Ik merk dat kerken staan te trappelen om iets te doen, bij Stichting Present of bij een voedselbank. Maar als het gaat om de natuur lopen we gewoon achter. En zo moeilijk hoeft dat helemaal niet te zijn. Ik geloof stellig dat ieder mens zijn leefpatroon kan veranderen zonder comfort in te leveren. Echt, er is een Carla Dik-Faber voor het Tweede Kamergebouw wereld te winnen. Letterlijk, want zelfs met mijn groene leefstijl verbruik ik nog steeds twee aardbollen!’ Als ik tenslotte vraag waar Carla Dik haar inspiratie vandaan haalt, begint ze meteen over Romeinen 8:1921: ‘De schepping zucht en lijdt, staat er. Ze ziet er reikhalzend naar uit dat openbaar wordt wie Gods kinderen zijn. Dit is een oproep aan ons allemaal, om ons te bekommeren om Gods schepping. Dat hoorde ik nou eens niet van een hippe jonge groene dominee, maar van een emeritus predikant die Romeinen 8 op deze manier uitlegde. Die preek inspireerde me enorm. Nog steeds. Het gegeven dat de schepping op ons wacht, geeft me iedere keer weer de energie en de motivatie om door te gaan. Het zou wel fijn zijn als de rest van (christelijk) Nederland meedoet, want wij kunnen hier wel wat veranderen aan de wet- en regelgeving, maar daar is nog niet alles mee gewonnen. De politiek kan niet zonder kritische consumenten, die op verantwoorde plekken hun boodschappen doen. En die bijvoorbeeld eisen dat er energieleverende woningen gebouwd worden. Waarom gebeurt dat nog steeds niet? Want het kan allang! Een huis waar je, als je ’s avonds thuiskomt, je auto aan op kunt laden. Hoe mooi is dat!’ Ik weet nu wie ik moet bellen Bij het afscheid benadrukt Carla Dik nogmaals dat A Rocha voor haar een belangrijke bron van informatie is. ‘Ik had allang een lijstje telefoonnummers van christenen die werkzaam zijn in de zorg. Maar professionele christen-natuurbeschermers kende ik niet. Nu wel. Nu weet ik wie ik moet bellen als Gods schepping in de Kamer wordt besproken! Verwondering DE VERDIEPING COLUMN ‘De aarde en haar volheid zijn des HEREN koninklijk domein.’ Wat krijgt dat diepe betekenis als je bij de machtige Victoria Falls staat, op de grens van Zambia en Zimbabwe, of oog in oog staat met een prachtige Kudu langs de Kalahari Highway, maar ook als je in aanraking komt met verschillende mensen en culturen, of gewoon heel dichtbij: als je kijkt naar een eekhoorntje dat in de tuin heen en weer schiet op zoek naar eten. Inderdaad! Wat een machtige God, die dit alles zo mooi heeft gemaakt en die het in onze handen heeft gelegd: om er voor te zorgen! Het gaat er dus niet om hoeveel wij eruit kunnen halen, steeds meer en steeds efficiënter. Maar het gaat erom hoeveel wij er in kunnen leggen. Van onszelf, van onze liefde voor onze schepper. Het gaat niet om groei, maar om bloei! De wereld om ons heen is er niet voor ons, maar wij zijn er voor Gods schepping. Waar zijn we dat kwijtgeraakt? Zijn we zo op onszelf gefocust geraakt dat we de wereld om ons heen niet meer zien? Zijn we misschien toch zo geseculariseerd, dat we die verticale dimensie DE IMPACT VAN A ROCHA ‘We zijn geen campagne-organisatie maar een doe-organisatie’ D e afgelopen jaren is de impact van A Rocha zowel in eigen land als daarbuiten toegenomen. Steeds meer vrijwilligers zetten zich vol toewijding in voor het behoud van de natuur. Daarom in deze nieuwsbrief het verhaal van een aantal mensen dat dichtbij of ver weg een klein, maar belangrijk verschil maakt. Embert Messelink staat op dit moment als directeur aan het roer van A Rocha Nederland en is er al sinds de oprichting in 2002 met hart en ziel bij betrokken: ‘Rond de eeuwwisseling kwam vanuit A Rocha Frankrijk de vraag of we ook in Nederland met een A Rocha-tak wilden starten. Na een brainstorm met mensen die passie hebben voor God en de natuur, zijn we toen aan de slag gegaan. Eerst wilden we een veldstudiecentrum openen, maar dat idee strandde. Daarom zijn we in 2007 in Wageningen begonnen met onze eerste lokale werkgroep, en inmiddels zijn het er elf. In deze A Rocha werkgroepen kunnen mensen heel concreet in een natuurgebied aan het werk, met als doel: educatie, natuurbeleving en natuurbehoud.’ Connectie ‘De impact van ons werk is vooral te danken aan al die vrijwilligers. Samen maken we het landschap zichtbaar mooier. Tegelijkertijd gaan mensen een duidelijk verband leggen tussen hun geloof en het zorgen voor de aarde. Duurzaam leven is niet zo eenvoudig in deze tijd waarin we zo verbonden zijn met het hele systeem van grootschalige productie. Daarom is het goed om dit te doen vanuit de diepe wortels van je geloof. Dan zijn je motieven sterker en houd je het ook langer vol. Verwondering Daarom zijn we ook geen campagneorganisatie, maar een doe-organisatie. Tijdens het planten, zagen, plukken, snoeien en hooien raak je verwonderd over de schepping en groei je in je relatie met God en de mensen om je heen. Dankzij A Rocha is ook mijn geloof aardser en tastbaarder geworden. Ik heb een unieke en duidelijke plek in Gods schepping. Zo worden de twee werelden één. Ook bij veel van onze vrijwilligers hoor en proef ik deze verbinding. Ze ervaren dat het werken in de natuur hun geloof versterkt en hun beeld van God verbreedt. Het gaat immers niet alleen om ónze redding. We kunnen nu al op aarde meewerken aan de vernieuwing van Gods schepping. Daarvoor zijn we geroepen vanaf het allereerste begin, en dit is onderdeel van onze bestemming. Groot verschil Naast deze werkgroepen heeft A Rocha Nederland ook internationale impact. Er zijn veel Nederlanders met expertise die zich inzetten voor natuurprojecten in het buitenland. Daar maakt onze kleine bijdrage een groot verschil en bieden we de mensen weer nieuwe hoop.’ Tekst: Jos Vink; Foto: Rogier Bos geen plek meer kunnen geven? Of hebben we de geschapen werkelijkheid zo ver weg ‘vergeestelijkt’ dat ze er niet meer toe doet? Of worden we zo meegesleept door het grote wereldnieuws, dat we er gewoon geen aandacht meer voor hebben? Nog niet zo geleden liep ik langs de kust van Cornwall en zag ik de golven hoog opspatten tegen de rotsen. En opeens zag ik het weer opnieuw: ‘Het land rijst uit de oceaan … om Gods volmaakte macht te tonen.’ Aandacht voor de schepping en voor duurzaamheid is daarom geen hobby, maar evangelische geloofsgehoorzaamheid. — Drs. Jan Wessels Predikant Chr.Geref. Bethelkerk en Directeur Evangelische Alliantie Foto: Niek Stam RO A T A D E J WIST derden … D N A L R E CHA NED die kerken en maakt tt e k k a p a m reken ook the iken voor p on ru h b r e o g o d d t a rd ra ? rste urs en wo als leid dat het ee en donate n rs e gedrag e s ig ie ill d jw tu onderd te vri en Bijbels zo’n achth ft 2 e 1 enthousias e 0 h 2 n in e it t ke ctivite themapak honderd a g ti s e nload? z n in 2013 a d , waarv er is ge ow e ken, rd k e e is n a s, hagenpre georg ie rs u c x ? e n nog dage n en, verder natuurwerk epen telt e eractiviteit d ro in g k rk , e s p o rw u worksh nde els elf natu zingen en k de kome inmidd o o n e urreizen, le p e tu eert? ro a g n le a k fés organis ? a n c deze lo le id e e k h ik m a tw duurza r wil on jaren verde et A Rocha m n a a g e g van start is nen die in 2013 voor christe rk e tw e n n? Pro; een tuur werke a n e d in l e e profession IMPAC OP DE NATUUR T A ROCHA ACTIEF Zagen en genieten langs de Regge J os Schouten (43) is boswachter van Natuurmonumenten en coördineert het natuurbeheer tussen de IJssel en de Regge. Eens per jaar begeleidt hij een groep vrijwilligers van A Rocha die een week kampeert op Landgoed Eerde bij Ommen en overdag langs de Regge de handen uit de mouwen steekt. Opbloeien Jos is erg blij met de inzet en betrokkenheid van A Rocha: ‘In het natuurgebied ‘Steile Oever’ ligt een aantal afgesneden meanders, waar de rivier niet actief doorheen stroomt. Deze bochten gaan door bladval en wildgroei van bomen verlanden. Met zware machines kun je deze oevers niet bereiken. Daarom hebben wij met handgereedschap een strook langs de oever vrijgemaakt van jonge bomen en struiken. Dit heeft direct een positieve impact op het landschap. Bezoekers kunnen weer mooi over het water uitkijken. Sinds 2013 is het waterpeil van de Regge verhoogd, zodat de oevers natter zijn geworden. Daardoor kunnen bijzondere planten als de Koningsvaren en de Bosbies weer opbloeien. Het verwijderen van schaduwgevende bomen en struiken trekt bijzondere dieren aan. Zo heeft de koudbloedige Ringslang voor het eerst sinds lange tijd weer een zonnig plekje langs het water gevonden.’ Enthousiasme ‘De vrijwilligers komen uit heel het land en kamperen en werken een week lang met elkaar in de vrije natuur. Dat biedt inspiratie en brengt hen dichter bij de Schepper. Dit enthousiasme brengen ze weer over op mij en mijn collega’s. Natuurmonumenten is een seculiere organisatie, maar we delen onze passie voor de natuur. Je kunt dus blijkbaar ook getuigen door gewoon boomstammen om te zagen. Daar komt bij dat veel vrijwilligers met hun hele gezin meewerken. Zo krijgen kinderen al op jonge leeftijd de liefde voor de natuur mee. ’ Tekst: Jos Vink T C A P IM OP HET KLIMAAT IMPACT OP DE KERKEN A Rocha biedt kerkmensen de gelegenheid op zaterdag lekker buiten aan de slag te gaan, en andere ‘groene christenen’ te ontmoeten. Maar het gaat dieper. Het is niet zomaar duidelijk wat God bedoelt met Zijn opdracht om de aarde te vervullen, te onderwerpen en er over te heersen. Daarom biedt A Rocha sinds twee jaar themapakketten voor een kerkdienst aan. Die zetten je aan het denken over de vraag hoe jij en jouw gemeente hun plaats in Gods schepping kunnen innemen. Een van de mooie dingen vind ik dat A Rocha ons uitdaagt om onze eigen gemeente te laten zien hoe verwonderd wijzelf zijn over Gods grootheid en Gods liefde. Behalve materiaal voor een kerkdienst of een Bijbelstudie, bevatten de pakketten ook praktische en inspirerende tips om in je eigen omgeving voor Gods schepping te gaan zorgen. Gelukkig is daar vanuit de kerken steeds meer de aandacht voor. Ik hoop dat we steeds beter gaan inzien dat we de wereld die God ons gegeven heeft, in bruikleen hebben gekregen en dat we er daarom goed voor moeten zorgen. Niet alleen met het oog op de toekomst, maar om God alle eer te geven! Tekst: Ds. G. Drayer, Zendingssecretaris van de Christelijke Gereformeerde Kerken Climate Stewards motiveert mensen om hun ecologische voetafdruk te verkleinen en daarna de rest van hun CO2uitstoot te compenseren. In samenwerking met A Rocha worden in Ghana bomen geplant, en de levensomstandigheden van de lokale bevolking en de biodiversiteit verbeterd. Sinds 2007 zijn er al meer dan 33.000 bomen geplant. Tijdens een gemiddelde levensduur van 50 jaar absorberen deze bomen 22.250 ton CO2. Hiermee wordt de CO2-uitstoot van 310 Nederlandse huishoudens gedurende deze 50 jaar gecompenseerd. Klimaatverandering is niet alleen een mondiale, maar ook een persoonlijke kwestie. Hoe ga jij om met de aarde? Weet je wat jouw ecologische voetafdruk is en hoe je deze (verder) kunt verkleinen? Deze vragen zijn zowel binnen als buiten A Rocha interessant. De komende tijd zal ik op onze vernieuwde website www.climatestewards.nl gaan bloggen over mijn ervaringen met het verkleinen van mijn eigen ecologische voetafdruk, dus houd onze website in de gaten! Tekst: Veraniek Veldstra T C A OP HET P IM BUITENLAND Lieske de Wilde werkt voor A Rocha Portugal en draagt zo een steentje bij aan natuurbehoud in Zuid-Europa. ‘Na mijn master bos- en natuurbeheer heb ik een bijbelschool gedaan om te ontdekken hoe ik mijn geloof kan integreren in mijn werk als ecoloog. Daar kwam ik op het spoor van A Rocha. A Rocha staat voor alles waarin ik geloof: zorgen voor de schepping en vanuit je eigen levensstijl een boodschap van hoop aan de wereld laten zien. In Portugal werkte ik als vrijwilliger samen met een klein vast team. We deden een waterkwaliteit onderzoek in de omgeving van het veldstudiecentrum. Ook heb ik geholpen met vogel- en nachtvlinderonderzoek. Door het leven in een leefgemeenschap deel je elk moment van de dag met mensen. Dit drukt je met je neus op de feiten: wie ben ik nu eigenlijk? Het heeft mij zeker dichterbij God en mensen gebracht. Ik vind het daarom erg bijzonder dat ik straks voor een langere tijd deel van die gemeenschap uit mag maken. Ik ga helpen met het wetenschappelijke deel van hun werkzaamheden, de uitvoering en planning van het onderzoek.’ IMPACT OP PROFESSIONALS Christenen die professioneel werkzaam zijn in natuurbehoud en -onderzoek ontmoeten elkaar twee maal per jaar via het expert-netwerk A Rocha Pro. Samen bespreken en beleven ze de relevantie van het geloof voor het werk dat ze doen, er vindt uitwisseling plaats van kennis en contacten en ook politici worden op belangrijke issues door het netwerk bijgepraat. Leon Boon Ecoloog en eigenaar Ecoresult Tjeerd Broersma Communicatieadviseur Age Fennema Rentmeester van Landgoed Middachten Guido Hamelink Ecologisch adviseur bij NLadviseurs Kees de Heer Bioloog, freelance journalist, natuurgids landschapsgids Jochem van de Kamp Beeldinterpreteur bij NEO-Amersfoort Nico Korporaal Adviseur natuur en landschap, ecoloog Guus van Oostwaard Boswachter bij Natuurmonumenten Gijsbert Pellikaan Ecoloog en landschapsadviseur Jack Plantinga Predikant Harm Schoten Teamhoofd Natuur bij Vogelbescherming Nederland Wim Schippers Eigenaar van Aardewerk Advies Jos Schouten Coördinator natuurbeheer voor Natuurmonumenten, Salland John Smits Projectmanager monumenten bij Staatsbosbeheer Arend Spijker Toezichthouder van De Sallandse Heuvelrug Contactpersoon: Guido Hamelink, [email protected]. Onze waarden A Rocha is een christelijke natuurbeschermingsorganisatie. De naam A Rocha, ‘de rots’, verwijst naar de locatie van het eerste natuurbeschermingscentrum in Portugal. De vijf uitgangspunten van A Rocha zijn: CHRISTIAN: De grondslag van alles wat we doen, is ons Bijbelse geloof in de levende God, die de zorg over zijn schepping aan mensen heeft toevertrouwd. CONSERVATION: We combineren natuurbescherming met natuuronderzoek en natuureducatie. COMMUNITY: We bouwen aan goede relaties met elkaar en met de mensen in onze leefomgeving. CROSS-CULTURAL: We maken gebruik van de inzichten en vaardigheden van verschillende culturen. COÖPERATION: We werken samen met veel anderen die zich inzetten voor een duurzame wereld. Comité van Aanbeveling Reinier van den Berg weerman/meteoroloog Wouter van Dieren Club van Rome | Leonard Geluk Voorzitter CvB Haagse Hogeschool Bob Goudswaard econoom | Jan Huygen plattelandsondernemer/filosoof | Edward de Kam directeur Youth for Christ | Anastasia Kellermann duurzaamheidsadviseur | Stefan Paas hoogleraar missiologie | Wim Rietkerk directeur l’Abri Nederland | Edith Schouten auteur/natuurliefhebber | Dick Stellingwerf burgemeester Lemsterland | Jeroen Sytsma gereformeerd predikant Middelburg | Ds. Arie van der Veer programmamaker Evangelische Omroep | Martine Vonk duurzaamheidsadviseur Colofon Stichting A Rocha Nederland Leonorestraat 11 3816 SR Amersfoort Tel: 033-4726722 [email protected] www.arocha.nl (Nederland) www.arocha.org (internationaal) Inschr. nr. K.v.K. Amersfoort 32095673 IBAN NL94INGB0009476780 Klimaatprogramma Climate Stewards IBAN NL92INGB0003378523 Lay-out: Redactie: Drukwerk: Rogier Bos Martine Krabbendam en Jos Vink De Groot Drukkerij, Goudriaan IMPACT IN 2015 O p Tholen bloeien orchideeën, in Zwolle vindt de bever een nieuwe plek en bij Amersfoort zingt de spotvogel. Mooie voorbeelden van de impact van lokale A Rocha groepen! A Rocha Nederland is de afgelopen jaren gegroeid en ook voor de komende jaren zien we nieuwe kansen: • dichtbij willen we meer vrijwilligersgroepen in het leven roepen. • ver weg willen we het natuurbeschermingswerk van A Rocha-partners vaker steunen met onze expertise. Kortom: we willen met meer mensen de natuur in. Daarom werken we nu aan extra support. Wil je ons helpen? We doen graag een beroep op je! 1. Ben je geen donateur? Meld je aan en ontvang bij een bijdrage van (minimaal) 25 euro het boekje ‘Met liefde gemaakt’ van ds. Arie van der Veer. Maak je bijdrage over naar IBAN NL94 INGB 0009 476 780 (Stichting A Rocha Nederland, Amersfoort) en stuur een mail met je adresgegevens naar [email protected]. 2. Al donateur? Denk eens na over een eindejaarsgift of de mogelijkheid om A Rocha langdurig (minimaal vijf jaar) te steunen via een schenkingsovereenkomst. Dat biedt extra belastingvoordeel. Vraag om meer informatie en een model-overeenkomst via [email protected]. 3. Geef deze nieuwsbrief door en maak anderen enthousiast over het werk van A Rocha. DOE MEE! Op www.aroch a.nl onze webcomm unity - vindt u een ov erzicht van natuurwerkd agen en excursies van de lokale werkgroepen. E E! LEEF M mailtje en Als u e naar a.org, stuurt aroch @ d n la neder at u n we d e smail g r zo nieuw n e e ld a gerege A Roch gt van n ale a k v t lo n o f een o d n la Neder . groep WAT KUNT U DOEN? 2 STOOT UW CO -UIT g COMPENSEER ds.nl en draa ar w .climateste w w w t op he ijk K bij aan tprogramma via ons klimaa . en m nieuwe bo planten van
© Copyright 2025 ExpyDoc