Integraal beleid rond seksualiteit en lichamelijke - vvkso

DIENST BELEIDSCOÖRDINATIE
Brussel, 11 maart 2014
VSKO/DB/14.05
Contact:
Monique De Visscher: [email protected]
Integraal beleid rond seksualiteit en lichamelijke integriteit
van de minderjarigen in onderwijs
1
ENGAGEMENTEN TER BESCHERMING VAN DE SEKSUELE INTEGRITEIT VAN KINDEREN EN
JONGEREN
Op 29 februari 2012 ondertekenden het VSKO en de overige vertegenwoordigers van de scholen, de
leerlingen en de ouders samen met de minister van Onderwijs, Pascal Smet de
‘Engagementsverklaring ter bescherming van de seksuele integriteit1 van de minderjarige in
onderwijs’.
Met deze engagementsverklaring drukt onderwijs de intentie uit, om adequaat aandacht te besteden
aan de preventie van seksueel grensoverschrijdend2 gedrag.
De expliciete bekommernis is om voor kinderen en jongeren een klimaat te creëren waarin zij zich op
relationeel en seksueel vlak kunnen ontwikkelen en ontplooien. Centraal staat daarbij het belang van
de minderjarige. We willen ertoe bijdragen dat zij kunnen uitgroeien tot personen die op een
positieve, respectvolle, evenwichtige en verantwoordelijke manier omgaan met hun seksualiteit en
hun partners. VSKO gaat het engagement aan om scholen en internaten te sensibiliseren rond deze
problematiek en te ondersteunen bij het nemen van initiatieven ter bescherming van de integriteit
van kinderen en jongeren. Uitgangspunt blijft de positieve visie op seksualiteit en een open
communicatief klimaat naast het aangeven van duidelijke grenzen. Een preventie- en reactiebeleid in
verband met seksueel grensoverschrijdend gedrag staat niet los van een beleid ten opzichte van
relaties, seksualiteit en intimiteit op school of internaat.
De zorgzame aanpak kan echter nooit leiden tot een koude, afstandelijke en steriele relatie tussen
kinderen en hun professionele opvoeders. Het voorkomen van misbruik vraagt het tijdig herkennen
van de signalen. Vertrouwen en veiligheid tussen de opvoeder/leerkracht en het kind zijn bepalend
voor de bespreekbaarheid en de heling.
1
Het woord integriteit is afgeleid van het latijnse ‘integritas’ dat ‘heelheid’ betekent, of ongedeerdheid,
onschendbaarheid eerlijkheid, onkreukbaarheid.
2
Seksueel grensoverschrijdend gedrag is elke vorm van seksueel gedrag of seksuele toenadering ten aanzien
van een kind of jongere, in verbale, non-verbale of fysieke zin, waarbij in seksueel contact aan één of
meerdere van de volgende zes criteria niet wordt voldaan: wederzijdse toestemming, vrijwilligheid,
gelijkwaardigheid, leeftijds- of ontwikkelingsadequaat, contextadequaat en zelfrespect.
Integraal beleid rond seksualiteit en lichamelijke integriteit
Pagina 1
2
EEN INTEGRAAL BELEID OP SCHOOL OF INTERNAAT
Een beleid met betrekking tot seksuele en lichamelijke integriteit kadert in een algemeen beleid
‘Relationele en Seksuele Vorming’ (RSV). Het VSKO ontwikkelde in 2012 een algemeen gedragen visie
op relationele en seksuele vorming: ‘Visie op relationele en seksuele vorming in het katholiek
onderwijs’.
Het document reikt naast de algemene visie op RSV een leidraad aan voor het ontwikkelen van een
concreet beleid. Daarnaast bevat het een aantal bouwstenen voor een RSV-beleid:
ontwikkelingsdomeinen van relationele vorming, maatschappelijke thema’s, de link met de
ontwikkelingsdoelen en eindtermen en als laatste de Bijbelfragmenten.
Deze tekst wil een houvast bieden bij het werken rond relationele en seksuele vorming. Hij wil
aanzetten tot verdere communicatie tussen alle betrokken partijen, tot het ontwikkelen van een
beleid en de concrete implementatie. Hij is bedoeld als ondersteuning voor scholen en internaten in
het katholiek basis-, secundair en buitengewoon onderwijs.
3
ONDERSTEUNEND AANBOD VANUIT DE VERBONDEN EN DIENSTEN VSKO
3.1
VVKBAO
Relationele vorming in de katholieke basisschool. Een concept (VVKBaO, 2009)
Dit Concept voor relationele Vorming in de Katholieke Basisschool bevat de uitgangspunten, de
doelen, de inhouden en de beschrijving van de aanpak voor relationele vorming bij kinderen in de
basisschool.
In de bijlagen wordt in een aantal vergelijkende overzichten de concordantie van relationele vorming
met de eindtermen rond sociale vaardigheden en de doelstellingen uit de leerplannen van de
verschillende leergebieden aangetoond.
Persbericht 'Preventie van grensoverschrijdend gedrag op school'
Leerlingen verzorgen in de EHBO-kamer, peuters helpen bij een toiletbezoek, een
vriendschapsverzoek op Facebook. Leerkrachten en andere personeelsleden van een basisschool
komen regelmatig in situaties terecht waarin grensoverschrijdend gedrag mogelijk is. VVKBaO
ontwikkelde in navolging van de visietekst ‘deontologie van de internaatsmedewerker’ (2011) een
ethisch kader en een leidraad waarmee schoolteams in het basisonderwijs dergelijke situaties
bespreekbaar kunnen stellen en er afspraken over kunnen maken. Zo kunnen ze werken aan een
teamgedragen visie ter preventie van grensoverschrijdend gedrag. Het artikel ‘Werken aan een
teamgedragen visie rond omgangsvormen in de basisschool’ wil aansporen om samen na te denken
en te discussiëren over een verantwoorde opvoedkundige relatie. De tekst kan ook een houvast zijn
om regelmatig op gemaakte afspraken te reflecteren of de visie van het team verder aan te
scherpen.
Artikel 'Contouren voor goede seksuele vorming in de basisschool’, 20 juni 2013
Seksuele vorming hoort thuis in de basisschool en overstijgt de acties rond genderspecificiteit van
jongens en meisjes bij kleuters of ‘lesjes’ seksuele vorming in het kader van de lichamelijke
ontwikkelingen die eigen zijn aan de preadolescentie in de derde graad. Naast een specifiek
toepassingsgebied binnen relationele vorming is het een thema doorheen verschillende
Integraal beleid rond seksualiteit en lichamelijke integriteit
Pagina 2
leerinhouden. Het verdient aandacht in elke klas en leerjaar. In dit artikel worden daartoe aanzetten
gegeven.
Nascholing
Wie zijn team rond relationele en seksuele vorming wil professionaliseren kan intekenen op
nascholing over dit thema. Ook binnen de pedagogische begeleiding zijn met betrekking tot dit
thema ondersteuningstrajecten lopende.
Contactpersonen: Kris De Ruysscher, [email protected] en Helena Vanden Bergh,
[email protected]
3.2
VVKBUO
Nascholing
Teamgericht en/of individueel gerichte nascholing over deelthema’s RSV (ontwikkeling, seksueel
grensoverschrijdend gedrag, RSV …) en over het ontwikkelen van een beleid.
Naast opbouwen en delen van expertise kunnen scholen, directies en leerkrachten vanaf nu met
concrete vragen, casussen of incidenten terecht bij het VVKBUO. Het kan bijvoorbeeld gaan om
vragen over aangepaste materialen, over omgaan met ouders of over incidenten met mogelijk
seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Contactpersoon: Karen De Wilde, [email protected]
3.3
VVKSO
Mededelingen
Crisissen op school: een goede voorbereiding voorkomt erger (M-VVKSO-2009-002)
Deze Mededeling geeft informatie over crisissen en de wijze waarop de school kan reageren. Het
VVKSO wil directies een handreiking bieden bij het maken van een draaiboek waarin zowel de
handelswijze tijdens crisissen wordt beschreven als het omgaan met de pers aan bod komt.
Bijlagen bij de mededeling:
M-VVKSO-2009-002-B01: Checklist voor het maken van een crisisdraaiboek
Deze bijlage bevat een checklist voor het maken van een crisisdraaiboek. Dit is slechts een voorbeeld
waarbij iedere school dingen kan aanpassen, weghalen of toevoegen.
M-VVKSO-2009-002-B02: Voorbeelden van draaiboeken
Deze bijlage biedt voorbeelden van draaiboeken. Het eerste voorbeeld is een draaiboek dat scholen
kunnen gebruiken bij het overlijden van een leerlingen. Het tweede draaiboek kan gebruikt worden
bij een ernstig incident waarbij leerlingen betrokken zijn.
M-VVKSO-2009-002-B03: Voorbeeld van te contacteren personen en doelgroepen tijdens een crisis
Deze bijlage bevat een lijst van mogelijke personen en doelgroepen die tijdens een crisis kunnen
gecontacteerd worden.
M-VVKSO-2009-002-B04: Tips i.v.m. crisiscommunicatie
Deze bijlage bevat tips die kunnen gebruikt worden in de communicatie naar ouders, leerlingen en de
pers.
Integraal beleid rond seksualiteit en lichamelijke integriteit
Pagina 3
M-VVKSO-2009-002-B05: Nuttige websites
Deze bijlage bevat adressen van nuttige websites die door scholen kunnen geraadpleegd worden
tijdens de opmaak van een crisisdraaiboek.
Contact: Dienst Leerlingen en schoolorganisatie VVKSO, Katrien Bresssers, [email protected]
Omgaan met kindermisbruik onderwijs of internaat (M-VSKO-2010-09-17)
Deze mededeling vormt de basis om de meest gangbare crisissen in uw school adequaat op te
vangen.
Regelgeving inzake stress, geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk (M-VVKSO2009-034)
In deze mededeling wordt toegelicht welke implicaties deze regelgeving heeft voor het
schoolbestuur, personeelsleden en andere personen op school, welke verplichtingen het
schoolbestuur moet naleven en welke procedures gevolgd moeten worden indien zich feiten
voordoen.
Contactpersoon: Jaak Palmans, [email protected]
Leerlingenbegeleiding. Communiceren over privacygevoelige informatie (M-VVKSO-2009-017)
In het kader van leerlingenbegeleiding zijn de personeelsleden van scholen nogal eens op de hoogte
van informatie die eigenlijk behoort tot het privéleven van een leerling. In deze Mededeling wil het
VVKSO een kader aanreiken om op een deontologisch en juridisch verantwoorde wijze te
communiceren over privacygevoelige informatie zowel binnen de school, als tussen de school en het
CLB/externe jeugdhulpverlening, en met ouders.
Contactpersoon: Karolien Billen, [email protected]
Enkele deontologische en juridische aspecten van leerlingenbegeleiding in het gewoon secundair
onderwijs (M-VVKSO-2008-019)
In het verlengde van de Mededeling van 1 april 2009 over "Leerlingenbegeleiding - communiceren
over privacygevoelige informatie" wordt in de inleiding sterker beklemtoond dat een school geen
"therapeutische setting" mag uitbouwen.
Contactpersoon: Karolien Billen, [email protected]
De cel leerlingenbegeleiding als onderdeel van leerlingenbegeleiding op school (M-VVKSO-2011-012)
Het begeleiden van leerlingen behoort vandaag tot de basistaak van elke school en de kernopdracht
van elke leerkracht. Scholen geven er een eigen invulling aan. Deze Mededeling biedt een kader aan
ter ondersteuning van het eigen beleid, handvatten om dit te bekijken. Binnen het organisch geheel
van leerlingenbegeleiding is het werken met een cel leerlingenbegeleiding een belangrijke structuur
om leerlingenbegeleiding op school vorm te geven (met repercussies voor het dossier van de
leerling) en om de verschillende actoren erin te ondersteunen. Deze Mededeling geeft een visie op
het doel van een cel leerlingenbegeleiding, de samenstelling, de opdrachten en werking, de
communicatie.
Contactpersoon: Joost Laeremans, [email protected]
Integraal beleid rond seksualiteit en lichamelijke integriteit
Pagina 4
3.4
DIENST INTERNATEN
Visietekst: deontologie van de internaatsmedewerker
De visietekst ‘deontologie van de internaatsmedewerker’ wil een ethisch kader aanreiken
waarbinnen de relatie internaatsmedewerker-intern in de dagelijkse werk- en leefsituatie gestalte
krijgt.
Omgaan met kindermisbruik onderwijs of internaat (m-vsko-2010-09-17)
Deze mededeling vormt de basis om de meest gangbare crisissen in uw school adequaat op te
vangen.
Contactpersoon: Anja Dingenen, [email protected]
4
RAAMWERK SEKSUALITEIT EN BELEID VOOR ONDERWIJS
De basisversie van het ‘Raamwerk Seksualiteit en Beleid’ werd ontwikkeld door Sensoa en Child
Focus. Met de financiële steun en in opdracht van de Vlaamse overheid werkten Sensoa en Child
Focus samen met de ondertekenaars van de engagementsverklaring aan een vertaalslag op maat van
onderwijs. Dat resulteerde in de versie ‘Raamwerk Seksualiteit en Beleid voor onderwijs’.
Het Raamwerk is een werkdocument dat kan helpen bij het uitwerken of aanvullen van het beleid
rond seksualiteit en lichamelijke integriteit, inclusief alle thema’s die daaraan verbonden zijn. Het
bundelt een modelvisie, concrete instrumenten en achtergrondinformatie. Men kan het gebruiken
om een beleid op te bouwen, maar het kan eveneens als een toets of aanvulling van het reeds
bestaand beleid gehanteerd worden.
In samenhang met onze net-eigen instrumenten ziet het VSKO het ‘Raamwerk Seksualiteit en beleid
in onderwijs’ als een nuttig instrument dat kan helpen bij het ontwikkelen of bijschaven van een
beleid m.b.t. dit thema.
5
BEGELEIDING EN DIENSTVERLENING
Wie in het proces van visieontwikkeling begeleid wil worden of pedagogische vragen heeft, kan
terecht bij zijn pedagogisch begeleider of nascholer: www.pbdko.be en www.nascholing.be
Voor specifieke vragen neemt u best contact op met de contactpersonen van de verbonden en
diensten van het VSKO zoals vermeld in punt 3.
Voor algemene informatie omtrent deze thematiek, kunt u terecht bij de contactpersoon van de
Dienst Vakoverschrijdende Thema’s: Monique De Visscher, [email protected]
6
GERAADPLEEGDE BRONNEN
www.ond.vlaanderen.be
http://www.vandale.nl/
www.sensoa.be
www.internaat.be
www.vvkbao.be
www.vvkbuo.be
www.vvkso.be
http://dvt.vsko.be/ (gezondheid > rsv)
http://www.vsko.be/tijdschrift/forum
Integraal beleid rond seksualiteit en lichamelijke integriteit
Pagina 5