Wondermiddel - Stichting Papageno

muziek!
Wondermiddel
Muziek ontspant, maakt vrolijk of stemt melancholisch.
Bovendien roept muziek herinneringen op en verbindt het
mensen. En alsof dat nog niet genoeg goede eigenschappen
zijn, heeft het ook nog eens een bewezen positieve werking
op tal van klachten!
Er is een belangrijke link tussen muziek en onze
hersenen. De Britse neuroloog Oliver Sacks beschrijft in zijn boek Musicofilia wonderlijke
verhalen. Aandoeningen die hij behandelt zijn
onder andere dementie, afasie en Parkinson. Zo
kan muziek ritme en tempo bieden aan patiënten
met Parkinson-achtige aandoeningen. “Muziek
kan deze mensen bevrijden. Mensen die geen
stap konden zetten, begonnen ineens te dansen.
Mensen die geen woord konden spreken, zongen
spontaan hele zinnen,” aldus Sacks in een interview. “Ritme is essentieel om normaal te kunnen
bewegen. Bij patiënten met Parkinson is een deel
van de hersenen beschadigd, waardoor ritme creëren heel moeilijk is.”
2
17 | 10
Sacks beschrijft in zijn boek een man die met de
ene helft van zijn lichaam snel en ongecontroleerd beweegt, terwijl de andere helft te langzaam
functioneert. Niets hielp, maar muziek bood de
uitkomst: “Muziek geeft deze patiënten timing.
Hierdoor kunnen ze op een normale snelheid bewegen. Muziektherapie is niet eens nodig, luisteren naar een lied op een MP3-speler helpt al.”
Praten op ritme
Muziek kan de hersenen ook stimuleren als het om
onze spraak gaat. Neem patiënten die een hersenbloeding hebben gehad en daardoor niet meer uit
hun woorden komen. Annemiek Vink, muziektherapeut aan het conservatorium van Enschede ▶
17 | 10
3
Contact maken
en promovendus aan de Rijksuniversiteit
Groningen, deed onderzoek naar de invloed van
muziektherapie bij dementerende ouderen en
ontdekte een positief effect bij spraakproblemen.
“Zingen maakt dat de rechterhersenhelft de tekorten in de linker (het taalgebied) compenseert.”
Ria Veldhuizen, onderzoekster en muziektherapeute bij Stichting Papageno, sluit zich bij Vink
Aaltje van Zweden, oprichtster van Stichting
Papageno: “Kinderen met autisme kunnen ook
moeilijk contact aangaan. Muziek is één van de
weinige prikkels waar ze positief op reageren.
Door muziek leren ze beter met veranderingen om
te gaan. Het rekt grenzen op en maakt flexibel.”
Naast een stimulans in de hersenen is muziek
voor autistische kinderen dan ook een manier om
contact te maken, vindt Anne Marie van Hoeven,
muziektherapeute. “Contact is voor deze kinderen niet vanzelfsprekend, maar vaak moeilijk en
beangstigend. Door tegelijkertijd samen op een
trommel te slaan, kun je elkaar volgen, je krijgt
contact. Ik doe vaak de spiegeloefening, waarbij
ik het kind nadoe of het kind mij nadoet. Soms
doe ik onverwachte dingen om de kinderen uit
te lokken, zoals met een trommelstok over mijn
haar strijken of zachtjes met de stokken op mijn
lichaam kloppen. Zo nodig je het kind op een
speelse manier uit om in contact te komen, zonder
dat je daar specifiek om vraagt. Na een aantal keer
zie ik dat het kind vaker initiatief neemt en steeds
meer verschillende speelmanieren gaat beden-
Kinderen met autisme kunnen moeilijk contact aangaan.
Muziek is één van de weinige prikkels
waar ze positief op reageren
aan. “Zang is erg belangrijk bij de therapie. Veel
kinderen voelen zich door taal niet begrepen of
aangesproken. Muziek en zang kunnen een voorstadium zijn voor spraak. Bij muziek heb je ritme,
moet je op je beurt wachten en op elkaar inspelen.
Je moet er rekening mee houden dat informatie
bij autistische kinderen zonder filter binnenkomt.
Praten is voor deze kinderen heel veel tegelijkertijd: geluiden, letters, woorden, letten op het
non-verbale, tegengestelde signalen krijgen van
iemand die iets zegt, maar iets anders uitbeeldt
en dat allemaal in afwisselend tempo. Muziek laat
veel weg. Het is een eenvoudig kanaal dat voorspelbaar is. De tekst en melodie staan vast en dat
maakt het voor een kind gemakkelijker.”
4
17 | 10
ken.” Volgens Van Hoeven is initiatief nemen belangrijk voor autistische kinderen. Daarmee laten
ze zien dat zij voor zichzelf durven op te komen.
Zij worden dan erkend en bevestigd in hun gedrag. “Dat geeft zelfvertrouwen.”
Gevoelens uiten
Naast gewoon communiceren is het voor veel kinderen met autisme moeilijk om duidelijk te maken
wat ze voelen. Instrumenten kunnen hierbij helpen. “Met een fluit of een trommel kunnen ze gemakkelijker laten horen hoe ze zich voelen. Ik laat
ze dan boos, blij of bang op een instrument spelen,” aldus de muziektherapeute. “Na twee maanden zie ik vaak de eerste resultaten, ze komen dan
bijvoorbeeld dichter bij hun gevoel. De kinderen
gaan zich na verloop van tijd thuis gemakkelijker
uiten tegen de ouders. Ze maken zelf de vertaalslag van uiten in muziek naar uiten in woorden.
Autistische kinderen hebben vaak geen woorden
om hun gevoel te omschrijven. Door het maken
van muziek en door initiatief te nemen, groeit hun
zelfvertrouwen. De kinderen kunnen dan eerder
aangeven of ze iets eng of juist leuk vinden.”
Lara Bellis, muziektherapeute bij de praktijk
Muziek & Therapie, ziet het groeiende zelfvertrouwen ook bij mensen met een lichamelijke
beperking. “Er wordt vaak op een eenvoudige manier al een mooi resultaat behaald,” vindt Bellis.
Dat is belangrijk voor mensen die slechts geringe
lichamelijke inspanning kunnen leveren.”
Aangepaste muziek kan volgens Bellis een positieve prikkel zijn voor mensen met een lichamelijke
beperking. “Denk aan iemand die niet kan lopen
door een slechte motoriek en daarom bang is om
te vallen. Deze mensen willen graag muziek spelen omdat dit de spanning die zij in hun lichaam
ervaren vaak vermindert. Door instrumenten uit
elkaar te zetten, moeten ze tijdens de sessie heen
en weer lopen.” Volgens Bellis kan op een piano of
keyboard spelen ook een vorm van training zijn bij
problemen met de fijne motoriek: “Het kan spanningen verminderen en nodigt uit tot beweging,
tot meedoen, ook als je lichaam dat misschien
minder gemakkelijk aankan.”
worden de dementerenden juist onrustig van.
Liedjes laten horen uit de tijd dat de patiënten vijftien tot twintig jaar waren werkt het best. Op Het
dorp van Wim Sonneveld reageren ze heel sterk.”
Muziek als studiehulpje
Muziek kan ook helpen om dingen te onthouden. Daar maakte het Amerikaanse programma
Schoolhouse Rock al gebruik van. Onderwerpen als
grammatica, wetenschap, economie en geschiedenis werden naar liedjes vertaald, waardoor kinderen de lesstof beter konden onthouden.
Muziekles op school kan de intelligentie van kinderen zelfs verhogen. Duits onderzoek, beschreven
in het boek Muziek maakt Slim van Hans Günther
Bastian, bewees dat kinderen met een gemiddeld
IQ zich na vier jaar muziekactiviteiten op de basisschool beter ontwikkelen. Hun IQ was daadwerkelijk hoger dan het IQ van leerlingen die geen
muziekles hadden gehad.
Ook kinderen die sociaal zwakker zijn en een lager
IQ hebben dan gemiddeld hebben baat bij muziek;
voor deze groep werden bijna dezelfde resultaten
waargenomen. Zelfs later, in de puberteit, kan
actief muziek maken helpen om gevoelens van
agressiviteit en onzekerheid te verminderen. De
onderzoekers raden dan ook sterk aan om intensieve muziekles op meer scholen te verplichten. ■
Ontspanning op maat
“Muziek kan bovendien kalmeren,” vult Vink
aan. “Het biedt mensen plezier. Ze herinneren
zich de tijd van toen en fleuren op wanneer zij
bekende teksten horen.” Vink promoveert op een
onderzoek naar de effecten van muziektherapie
bij mensen met dementie. “In verpleeghuizen
kampen mensen met dementie vaak met probleemgedrag. Ze lopen doelloos rond, klagen veel,
verzamelen en verstoppen dingen en in de ergste
gevallen komt het tot fysiek geweld.”
Belangrijk is volgens Vink dat de muziek specifiek
wordt uitgezocht voor een individuele patiënt:
“De hele dag de radio aanzetten helpt niet, daar
Muziek & jongeren
Onderzoekers van de Universiteit Utrecht
concludeerden dat jongeren die belangstelling hebben
voor hardere muziek, vaker drugs gebruiken en agressiever zijn. Een
voorkeur voor meer volwassen georiënteerde muziek kan bij jongeren teruggetrokkenheid en angstigheid veroorzaken. Helemaal niet
naar muziek luisteren, zorgt voor sociale problemen. Positief: muziek
gebruiken om negatieve gevoelens af te reageren werkt echt!
tekst: colin van hoek.
illustraties: nora barendsen
17 | 10
5

Download Report