Schoolondersteuningsprofiel Mesdagstraat 5, 6717 SE Ede 0318-646661 www.franciscusschool-skovv.nl Inhoud 1. Inleiding 2 2. Algemene gegevens 2 2.1 Contactgegevens 2 2.2 Algemene gegevens 2 2.3 Onderwijsvisie en missie van de Franciscusschool 3 2.4 Schoolconcept en schoolorganisatie 4 2.5 De leerlingen en ouders 4 2.6 Het team 5 3. Basisondersteuning 6 3.1 Basiskwaliteit 6 3.2 Preventief en handelingsgericht werken 7 3.3 Licht curatieve interventies 9 3.4 Ondersteuningsstructuur 11 3.4.1 Samenwerking en externe partners 4. Extra ondersteuning 4.1 Extra ondersteuning op niveau van SKOVV 4.2 Extra ondersteuning in overleg met het samenwerkingsverband 5. Ambities en professionalisering 12 13 13 14 16 Verklaringen afkortingen - SKOVV: - BAS: - MT: - IB'er: - RT'er: - ICT: - WO: - HBO: - VTB: - VVE: - DHH: - Cito: - LOVS: - VGGM: - ADHD: - DCD: - OPP: Stichting Katholiek Onderwijs Veluwe Vallei Bouwen aan een Adaptieve School Managementteam Interne begeleider Remedial teacher Informatie- en communicatietechnologie Wetenschappelijk onderwijs Hoger beroepsonderwijs Verbreding Techniek Basisonderwijs Voor- en vroegschoolse educatie Digitaal handelingsprotocol hoogbegaafden Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling Leerling onderwijsvolgsysteem Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland Midden Attention Defict Hyperactivity Disorder Developmental Coördination Disorder Ontwikkelingsperspectief ________________________________________________________________________________________________________________________ 1 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool 1. Inleiding Met de invoering van Passend Onderwijs op 1 augustus 2014 moet elke school kunnen aangeven hoe hieraan inhoud wordt gegeven. Doelstelling van Passend Onderwijs is dat iedere basisschool aan alle leerlingen een passend onderwijsaanbod geeft, zodat ieder kind zich naar vermogen kan ontwikkelen. Om dit te kunnen realiseren, moeten we uitgaan van de verschillen tussen de leerlingen, waarbij wordt gekeken naar de onderwijsbehoeften van ieder kind. De afgelopen jaren heeft de Franciscusschool er hard aan gewerkt om kinderen deze extra ondersteuning te geven. Deze ondersteuningsstructuur heeft er toe bijgedragen dat veel kinderen daarvan hebben kunnen profiteren in hun verdere schoolloopbaan. In dit schoolondersteuningsprofiel staat beschreven hoe we op de Franciscusschool Passend Onderwijs willen optimaliseren, zodat duidelijk is wat de mogelijkheden binnen onze school zijn. Passend Onderwijs is voor ons een continuproces, waarin wij willen bekijken welke ontwikkelpunten realiseerbaar zijn om het onderwijs steeds te verbeteren. Binnen dit geheel speelt het schoolondersteuningsprofiel een belangrijke rol om aan te geven in hoeverre we in staat zijn kinderen met extra onderwijsbehoeften te begeleiden. Elk schooljaar wordt in het jaarplan omschreven welke onderwijsfacetten worden aangepakt om zo goed mogelijk inhoud te geven aan ons onderwijs. In dit proces is het belangrijk dat de ouders ook hierin worden meegenomen. Ouders en school bespreken samen wat het beste is voor het kind, zodat het kind zich verder kan ontwikkelen tot een zelfstandig, gelukkig en goed functionerende volwassene in de maatschappij. In het gezamenlijk overleg is het goed te bekijken welke kansen, mogelijkheden en compenserende factoren er zijn om met de beschikbare middelen de gestelde doelen te bereiken, waarbij het welbevinden van het kind voorop staat. Gedurende een schooljaar worden de ontwikkelingen op vaste momenten geëvalueerd om te zien waar er nog mogelijkheden zijn. De resultaten van de evaluaties worden gebruikt om het schoolondersteuningsprofiel actueel te houden door de aanpassingen erin te verwerken. 2. Algemene gegevens 2.1 Contactgegevens Franciscusschool Mesdagstraat 5 6717 SE Ede 0318-646661 Schoolwebsite: E-mailadres: www.franciscusschool-skovv.nl [email protected] 2.2 Algemene gegevens Schoolgids In de schoolgids van de Franciscusschool staat belangrijke informatie over de school. De schoolgids wordt eens in de vier jaar geactualiseerd. Bijlage schoolgids In de bijlage van de schoolgids staat alle informatie, die voor het lopende schooljaar van belang is om te weten. Jaarlijks worden alle praktische zaken hierin vermeld, zodat de ouders weten op welke manier we de inhoud van de schoolgids in de praktijk uitvoeren. ________________________________________________________________________________________________________________________ 2 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool Schoolwebsite Op de website van de school is eveneens alle belangrijke informatie te vinden. Verder staan op de website diverse wetenswaardigheden en foto’s, die veelal betrekking hebben op de activiteiten van het actuele schooljaar. Schoolplan In het schoolplan zijn onze strategische visie en de beleidskeuzen op hoofdlijnen vastgelegd. Ons schoolplan bevat onder meer een beschrijving van het onderwijskundig beleid, het personeelsbeleid en het beleid met betrekking tot de bewaking en verbetering van de kwaliteit van het onderwijs. Het schoolplan ligt ter inzage bij de directeur. Strategisch beleidsplan De Franciscusschool maakt deel uit van de Stichting Katholiek Onderwijs Veluwe Vallei (SKOVV). Deze stichting heeft een strategisch beleidsplan opgesteld. Dit beleidsplan is het kader voor de ontwikkelingsrichting van SKOVV voor de schooljaren 2011-2012 t/m 2014-2015. Het plan ligt ter inzage bij de directeur. 2.3 Onderwijsvisie en missie van de Franciscusschool Onderwijs op onze school gaat uit van de samenhang tussen leven, leren, spelen en werken. Onze school streeft ernaar kinderen zoveel mogelijk een ononderbroken ontwikkelingslijn te bieden. Wij zien het als een pedagogische opdracht van de basisschool om voor alle kinderen een zo optimaal mogelijke situatie te creëren. Hierin moeten ze zich veilig en geborgen voelen om zich zo op hun eigen wijze en in hun eigen tempo te kunnen ontwikkelen. Dit al naar gelang de eigen, individuele mogelijkheden en capaciteiten, met waardering en respect voor elkaar. Wij accepteren en respecteren, dat kinderen van elkaar verschillen. Wij werken in ons onderwijs niet alleen maar opbrengstgericht, maar ook procesgericht. De kerndoelen voor het basisonderwijs vormen onze richtlijnen voor hetgeen wij met de kinderen aan het einde van de basisschool beogen te bereiken. Ons uiteindelijke doel is een school te zijn, die adaptief onderwijs biedt. Dat wil zeggen: onderwijs op maat. Wij willen dat kinderen zich optimaal kunnen ontwikkelen in een veilige en uitdagende omgeving, waar iedereen erkenning en waardering voelt. Wij, team van de Franciscusschool, vinden het belangrijk dat kinderen leren om: - zelfstandig te worden - kritisch te denken - op een creatieve manier problemen op te lossen - beslissingen te nemen en keuzes te maken - eigen verantwoordelijkheid te dragen - zich bewust te worden van hun eigen mogelijkheden, kwaliteiten en beperkingen en deze te gebruiken in hun dagelijkse realiteit - met elkaar samen te werken, te spelen, te leren en te leven - respect voor zichzelf en de ander te hebben - op een respectvolle wijze met elkaar te communiceren - zich aan regels te houden, daarbij rekening te houden met waarden en normen - interesse te tonen in hun omgeving - weerbaar te zijn - open te staan voor anderen en zich kunnen verplaatsen in anderen. 2.4 Schoolconcept en schoolorganisatie We zijn een school, die in principe werkt vanuit het leerstofjaarklassensysteem. Dat betekent dat de leerstof wordt gekoppeld aan een leerjaar met kinderen van dezelfde leeftijdscategorie. Binnen dit systeem vindt veel differentiatie plaats, waardoor we proberen voor ieder kind een zo ________________________________________________________________________________________________________________________ 3 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool optimaal mogelijk ononderbroken ontwikkelingslijn te bieden. Wij werken met het BAS-project: een meerjarenplanning, uitmondend in een adaptieve school. BAS betekent: Bouwen aan een Adaptieve School. Binnen het model van BAS wordt gewerkt aan de ontwikkelingslijnen structuur, interactie, zelfstandige leerhouding, instructie en feedback, coöperatief leren, teamleren en planningssysteem. Elke ontwikkelingslijn bestaat uit vier cellen. Sinds oktober 2006 zijn wij gedeeltelijk gecertificeerd als BAS-school. Dit houdt in dat we voor 16 van de 28 cellen zijn gecertificeerd. Ons motto is: "Onderwijs op maat!, De Franciscusschool die er voor staat!". De Franciscusschool is een katholieke school. Het katholieke karakter komt tot uiting via onze godsdienstmethode en in onze vieringen. Er wordt regelmatig, en zeker rond de kerkelijke jaarfeesten, aandacht besteed aan Bijbelverhalen. Onze school wordt ook bezocht door kinderen, die andere geloofsopvattingen hebben. Ook voor hen is er natuurlijk ruimte en respect. De Franciscusschool werkt met een managementteam (MT, directeur en intern begeleider), waar de directeur de eindverantwoordelijkheid heeft. Het MT stuurt het team aan en trekt de kar om de visie te vertalen naar de onderwijspraktijk van alledag conform het schoolplan. Het schoolplan is het document, waarin een ieder exact kan lezen wat de visie van de school is, waarnaar een school op weg is. Het geeft zicht op een meerjarenplanning van een school. Ook ziet het MT erop toe, dat het beleid uitgevoerd wordt. Het MT vergadert wekelijks. Het verslag van dit overleg komt terug in de teamvergaderingen. In het kader van de 1-zorgroute en Passend Onderwijs hebben we een stuurgroep. Deze bestaat uit een extern begeleider, een leerkracht bovenbouw, een leerkracht onderbouw, de intern begeleider en de directeur van de school. 2.5 De leerlingen en ouders De leerlingen zijn voornamelijk afkomstig uit de wijk Maandereng. Op onze school heeft zo’n 30% van de leerlingen een andere culturele achtergrond. In de thuissituatie van deze kinderen wordt er beperkt Nederlands gesproken wat niet bevorderlijk is voor de ontwikkeling van de woordenschat. De verwachting is dat het leerlingenaantal door de krimp geleidelijk zal dalen. Ouders nemen een belangrijke plaats in op onze school. Immers, de zorg voor het kind komt het best tot zijn recht als alle betrokkenen nauw samenwerken. Dit betekent dat wij uitgebreid met de ouders van gedachten wisselen en samen bekijken hoe we het beste kunnen zorgdragen voor het welzijn van de kinderen. Ouders kunnen immers veel informatie toevoegen aan wat de leerkracht in een klassensituatie waarneemt, zodat we zo compleet mogelijk naar een kind kunnen kijken en daar adequaat op in kunnen spelen. Kort samengevat zou je kunnen zeggen, dat we een school zijn, waar respect voor elkaar de basis is om in open communicatie voor het welzijn van de kinderen te zorgen. ________________________________________________________________________________________________________________________ 4 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool De uitstroom naar het voortgezet onderwijs van groep 8 van de laatste 4 schooljaren 25 20 15 10 5 2.6 Het team Op de Franciscusschool werken 9 leerkrachten, 1 intern begeleider (met schaduw ib’er) en een directeur. Het team bestaat uit 2 mannen en 9 vrouwen. Het merendeel van het personeel zit in de leeftijdsgroep 50 - 60 jaar. IB’er/ schaduw IB’er: Post HBO geschoold Gecertificeerde deskundigheid op gebied van hoogbegaafdheid Veel ervaring met diagnosticeren en begeleiden van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften Externe contacten zorg Leerkrachten: Veel ervaring met diagnosticeren en begeleiden van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften ICT’er: ICT gecertificeerd Orthopedagoog: W.O. geschoold Techniekcoördinator: VTB-traject doorlopen RT’er: Post HBO geschoold Expertise kan momenteel niet schoolbreed ingezet worden Contactpersoon: Volledig gecertificeerd BHV’ers: 1 leerkracht is hierin geschoold Voor de concrete inzet van hun expertise verwijzen wij naar de schoolgids. ________________________________________________________________________________________________________________________ 5 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool TECHNASIUM VWO HAVO/VWO HAVO TL/HAVO TL GL KBL/TL KBL BBL TUSSENKLAS 0 PRAKTIJKONDERWIJS 2011 2012 2013 2014 PRAKTIJKONDERWIJS 1 1 TUSSENKLAS 1 BBL 2 3 KBL 1 6 8 6 KBL/TL 3 GL 1 1 1 TL 8 2 5 TL/HAVO 6 10 HAVO 6 4 HAVO/VWO 6 8 VWO 1 4 3 TECHNASIUM 2 1 3. Basisondersteuning In de basisondersteuning beschrijven wij ondermeer hoe de preventieve en licht curatieve interventies worden vorm gegeven. De interventies worden planmatig uitgevoerd en vormen het fundament van het grote geheel aan ondersteuning dat binnen de school wordt geboden om er voor te zorgen dat het onderwijs een goed basisniveau heeft. Het bestaat uit de volgende onderdelen: - Basiskwaliteit - Preventief en handelingsgericht werken - Curatieve interventies - Ondersteuningsstructuur De basisondersteuning vindt plaats op school binnen de groepen eventueel met ondersteuning van externe instanties. Met extra gelden wordt zorg geboden buiten de groep. Afhankelijk van de financiële mogelijkheden kan dit elk jaar anders zijn. Ons uiteindelijke doel is een school te zijn die adaptief onderwijs biedt. Acceptatie van en respect voor (de verschillen van) elk individu. Een situatie waarin elk kind zich zo optimaal mogelijk kan ontwikkelen op zowel cognitief, als sociaal en expressief gebied. Hierbij constateren wij wel, dat de aandacht voor het expressieve gedeelte onder druk komt te staan door de toenemende kwaliteitseisen t.a.v. de basale cognitieve vaardigheden. Aangezien we merken dat onze kinderen op cognitief en sociaal emotioneel gebied steeds meer aandacht vragen, wordt er veel tijd geïnvesteerd in de ontwikkeling van een goede basisvaardigheid op gebied van taal, lezen en rekenen in combinatie met het bijbrengen van goede sociale vaardigheden. Voorwaarde is dat kinderen zich kunnen ontwikkelen in een omgeving met een goed pedagogisch klimaat. 3.1 Basiskwaliteit (arrangement van inspectie) De inspectie toetst volgens het inspectiekader het schoolniveau om te zien of de basiskwaliteit op orde is. Hierbij wordt uitgegaan van de indicatoren van de inspectie, waarbij speciale aandacht is voor de door het samenwerkingsverband geselecteerde indicatoren uit het toezichtskader van de inspectie. De relevante indicatoren richten zich op veiligheid op school, differentiatie, gebruik van het leerlingvolgsysteem, werken met het ontwikkelingsperspectief, uitvoering van de ondersteuning, evaluatie en kwaliteitszorg. Na het laatste inspectiebezoek in april 2010 heeft de inspectie van Onderwijs op de Franciscusschool het basisarrangement vastgesteld. Met uitzondering van een paar aandachtspunten werden de meeste indictoren met een voldoende beoordeeld. Waar staat de Franciscusschool nu? - Voor kinderen met een eigen leerlijn wordt een ontwikkelingsperspectief opgesteld. - Voor kinderen met een taalachterstand is speciale aandacht. Het aanbod is afgestemd op hun onderwijsbehoeften. - Het pestprotocol is recentelijk geactualiseerd. In de BAS-afspraken staat beschreven hoe er wordt toegezien op het handhaven van de normen en waarden, zodat kinderen respectvol met anderen omgaan. - Op schoolniveau wordt ZIEN! gebruikt om de sociaal emotionele ontwikkeling van alle kinderen kritisch te kunnen volgen. - Met “KIJK!” wordt de algehele ontwikkeling van de kleuters gevolgd. Dit volgsysteem is in een implementerende fase, waarbij gefaseerd nieuwe onderdelen ingevoerd worden. - In de jaren van de 1-zorgroute hebben we groepsplannen ingevoerd voor rekenen, spelling en begrijpend lezen. Op deze manier willen we de kinderen zoveel mogelijk onderwijs op maat bieden. Hierbij is aandacht voor differentiatie in leerstofinhoud, de intensiteit van instructie, tempo van het kind en de hoeveelheid te verwerken leerstof. ________________________________________________________________________________________________________________________ 6 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool - - In een groepsoverzicht staan de onderwijsbehoeften, stimulerende en belemmerende factoren van ieder kind beschreven. Op basis van deze gegevens worden de groepsplannen gemaakt. Een leerlingvolgsysteem voor de basale vakgebieden zorgt ervoor dat we tijdig signaleren en passende interventies uitvoeren. Na iedere toetsperiode wordt op groepsen schoolniveau geëvalueerd en worden de aandachtspunten in een groepsplan opgenomen. Zaken die schoolbreed opvallen, worden in het jaarplan opgenomen. Aandachtspunten: - Een doorontwikkeling van het aanbod voor taalontwikkeling conform het VVE-beleid. N.a.v. het recente inspectierapport m.b.t. VVE zal dit aangescherpt moeten worden. - Gezien de ontwikkeling op gebied van het gedrag van de kinderen is het noodzakelijk daar verder aandacht aan te besteden om het pedagogisch klimaat te kunnen behouden en waar nodig verder te verbeteren. Met name het respect voor elkaar en de wijze van communiceren bij een verschil van mening zijn facetten die aangepakt gaan worden. - Invoering van een groepsplan technisch lezen moet ervoor zorgen dat het leesaanbod meer op maat wordt aangeboden. - Het beleid m.b.t. DHH wordt schoolbreed uitgevoerd. Tijdens het invoeringstraject zal hieraan inhoud worden gegeven. Dit houdt in dat stap voor stap de fases binnen DHH worden uitgevoerd, waarna er binnen het team een evaluatie van de activiteit volgt. In het beleidsplan voor (hoog) begaafde leerlingen staat een uitvoerige beschrijving van deze procedure. 3.2 Preventief en handelingsgericht werken De Franciscusschool werkt volgens de uitgangspunten van handelingsgericht werken. De onderwijsbehoeften van de leerling staan centraal. Wat heeft een leerling nodig om het gestelde doel te bereiken? Bij de invoering van de 1-zorgroute per vakgebied is ervoor gekozen zo praktisch mogelijk de uitgangspunten te realiseren. In principe werken we met twee groepsplannen per vakgebied per jaar, die zijn gekoppeld aan de twee toetsperioden. ________________________________________________________________________________________________________________________ 7 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool Op grond van gegevens uit het algemeen groepsoverzicht en de Cito LOVS toetsresultaten wordt het groepsplan rekenen volgens het format in ParnasSys gemaakt. De kinderen worden geclusterd in drie groepen, waarbij rekening wordt gehouden met de doelstelling, specifieke onderwijsbehoeften, stimulerende en belemmerende factoren. Het onderwijsaanbod wordt volgens de methode Wereld in Getallen inhoud gegeven, waarbij wordt uitgegaan van drie niveaus (1 ster 2 ster, 3 ster). Op grond van deze gegevens worden de kinderen in drie groepen geclusterd. De evaluatiegegevens van het vorige groepsplan worden hierin meegenomen. Naast een eindevaluatie van het groepsplan aan de hand van de M- of E-toetsen worden per blok de methodetoetsen geëvalueerd om tot een passend onderwijsaanbod te komen. Gedurende een periode wordt indien nodig het groepsplan aangepast, rekeninghoudend met de onderwijsbehoeften van de kinderen. In de voorbereiding van de lessen wordt rekening gehouden met het uitvoeren van het groepsplan. De kleuters hebben een groepsplan voor de ontwikkelingsgebieden m.b.t. het vak rekenen. Het gaat hierbij om de ontwikkelingsgebieden tellen/getalbegrip, cijfersymbolen, vergelijken van hoeveelheden, ruimtelijke en meetkundige oriëntatie, oriënteren en construeren. Bij de vakgebieden Spelling, Begrijpend Lezen en Technisch lezen worden de kinderen in twee groepen geclusterd. Hierbij wordt uitgegaan van het algemeen groepsoverzicht en de Cito LOVS toetsresultaten uit ParnasSys. De kinderen met een I-, II- of III-score volgen het reguliere aanbod + het aanbod afhankelijk van de onderwijsbehoeften. Dit aanbod kunnen de kinderen hoofdzakelijk zelfstandig verwerken, zodat de leerkracht zich kan richten op de verlengde instructie. De kinderen met een IV- of V- score, krijgen naast het reguliere aanbod een verlengde instructie + passende verwerking. De didactische onderwijsbehoeften worden beschreven n.a.v. de foutenanalyse van de spellingtoets en een diagnostische toets begrijpend lezen die naast de Cito LOVS wordt afgenomen. Met de diagnostische toets Begrijpend Lezen kunnen de onderwijsinhoudelijke doelen nauwkeuriger worden beschreven. Om die doelen te kunnen bereiken wordt er vanuit de diagnostische toets verwezen naar de categorieën in de map Remediëring Begrijpend Lezen van de Zuid Vallei. In groep 3 wordt met Veilig Leren Lezen per kern met een groepsplan gewerkt. Hierin staat beschreven welke kinderen werken volgens de ster-, maan-, raket- of zonaanpak. Na evaluatie van een kerntoets staat aangegeven welke aanpak een kind nodig heeft om zich verder te ontwikkelen. Ook de inhoud van een extra aanpak staat aangegeven. Na een volgende kern wordt het resultaat van de extra aanpak weergegeven om te zien of een kind profijt heeft gehad van de extra oefening. Bij een onvoldoende score wordt een handelingsplan gemaakt. In groep 4 wordt n.a.v. de DMT en Avi bepaald in hoeverre een kind extra instructie nodig heeft om de leesvaardigheid te verbeteren. In groep 5, 6, 7 en 8 wordt na de Cito LOVS-toets Techisch lezen bekeken welke kinderen specifieke didactische onderwijsbehoeften hebben. De kinderen met een IV- en een V-score worden doorgetoetst met DMT 1, 2 en 3 en Avi om te bepalen welke didactische onderwijsbehoeften een kind heeft. Als de score bij DMT ook een IV of V is, komt het kind in aanmerking voor extra instructie. In groep 5 lezen de kinderen met een I-, II- of III-score in duo boeken op grond van hun Aviinstructieniveau. In groep 6, 7 en 8 zijn kinderen met een I-, II- of III-score actief met bibliotheeklezen. In die tijd kan de leerkracht zich richten op de instructie aan de kinderen met een IV- of V-score. Naast de uitvoering van het groepsplan, waarin alle kinderen zijn geclusterd, kan het voorkomen dat een kind niet in een cluster is te plaatsen. Gezien de specifieke onderwijsbehoeften is een individueel handelingsplan of een ontwikkelingsperspectief noodzakelijk. Dit ontwikkelingsperspectief wordt met ouders besproken en ieder jaar geëvalueerd en bijgesteld voor het nieuwe schooljaar. ________________________________________________________________________________________________________________________ 8 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool Werken volgens de stappen van handelingsgericht werken: - In de groepsbespreking wordt met de intern begeleider het verloop van het groepsplan besproken. Hierbij is aandacht voor de inhoudelijke en opbrengstgerichte doelen. Na iedere periode wordt samen met de intern begeleider het groepsplan geëvalueerd. De groepsbespreking vindt vier keer per jaar plaats. Naast het gesprek over de groep brengt de leerkracht zonodig specifieke kinderen in om te bespreken. In dat overleg wordt bepaald of zo’n kind wordt aangemeld voor een consultatie met een externe instantie. - Leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften worden in de groepsbespreking opgemerkt. Indien uitgebreider over een leerling moet worden gesproken, komt deze leerling in de leerlingbespreking tijdens de teamvergadering. Met ouders en leerling wordt gesproken om te kijken op welk gebied de onderwijsbehoeften aangevuld kunnen worden. Samen met de ouders wordt gesproken over een passend aanbod. Leerlingen die voor de leerlingbespreking in aanmerking komen, hebben herhaaldeijk onvoldoende geprofiteerd van het groepsplan, volgen een eigen leerlijn of ontwikkelingsperspectief. Als de onderwijsbehoeften onduidelijk blijven of er is een vermoeden van een ernstige problematiek of stoornis, dan worden deze leerlingen eveneens besproken in de leerlingbespreking. - Deze onderwijsbehoeften worden in ParnasSys in een notitie verwerkt. Op de groepskaart in ParnasSys krijg je een overzicht van welke kinderen specifieke onderwijsbehoeften hebben. - Leerlingen met vergelijkbare onderwijsbehoeften worden geclusterd. - Alle beschikbare gegevens worden in een groepsplan gezet. - Het groepsplan wordt uitgevoerd en tussentijds na een methodetoets geëvalueerd en bijgesteld. - Aan het einde van een toetsperiode wordt het groepsplan geëvalueerd, waarna een nieuw groepsplan wordt opgesteld voor de volgende periode. Naast het handelingsgericht werken hebben we ook aandacht voor het opbrengstgericht werken. Zowel op groeps-als schoolniveau worden de opbrengsten na een toetsperiode geanalyseerd en besproken. We zetten ons planmatig in voor het verbeteren van de opbrengsten. Dit gebeurt door hoge doelen te stellen in de groepsplannen, gericht hieraan te werken en leerlingen systematisch te volgen in hun vorderingen. 3.3 Licht curatieve interventies Op de Franciscusschool wordt een aantal licht curatieve interventies geboden. - Dyslexieprotocol We vinden het belangrijk om het leren lezen en spellen van de leerlingen goed te volgen en eventuele lees- of spellingsproblemen vroegtijdig te signaleren. Er zijn in groep 1 t/m 8 observatie-, meet- en toetsmomenten tijdens een schooljaar. We volgen hiervoor het toetsprotocol van het SKOVV en hebben als richtlijn de protocollen “Leesproblemen en dyslexie groep 1-4 ” en “Leesproblemen en dyslexie groep 5-8” van het Expertisecentrum Nederlands. Kinderen die opvallen tijdens de meetmomenten krijgen extra ondersteuning binnen de groep conform het groepsplan. Kinderen, waarvan het vermoeden bestaat dat er sprake is van dyslexie, worden besproken met hun ouders. Zij kunnen hun kind dan aanmelden voor een dyslexieonderzoek. - Dyscalculieprotocol De rekenwiskundige ontwikkeling wordt in de groepen 1 t/m 8 systematisch gevolgd door het afnemen van toetsen en door middel van observaties. Kinderen die problemen ondervinden bij het rekenen, krijgen verlengde instructie volgens de aanpak 1 van de methode Wereld in Getallen. Indien deze begeleiding niet voldoende is, wordt er op z’n vroegst in groep 6 een eigen leerlijn aangeboden. Die staat beschreven in het ontwikkelingsperspectief. Bij kinderen waarbij onvoldoende vooruitgang wordt ________________________________________________________________________________________________________________________ 9 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool vastgesteld, wordt een extern onderzoek gedaan om te bepalen of er sprake is van dyscalculie. - Beleid (hoog)meerbegaafden en DHH Wij willen dat elk kind zich naar vermogen kan ontwikkelen. Er zijn grote verschillen in begaafdheid, tempo en belangstelling bij kinderen. Naast ondersteuning voor kinderen die minder snel kunnen meekomen, moet er ook specifieke aandacht zijn voor de meerbegaafde leerling. Om dit streven vorm te geven heeft onze school de keuze gemaakt om te gaan werken binnen de kaders van dit beleidsplan volgens de uitgangspunten zoals vermeld in de schoolgids/schoolplan. Verder willen wij u verwijzen naar het beleidsplan, dat bij de directeur ter inzage ligt. - Fysiek toegankelijkheid/beschikbare hulpmiddelen Bij de komende verbouwing (schooljaar 2014-2015) wordt gekeken hoe noodzakelijke aanpassingen voor rolstoelgebruikers en een invalidentoilet gerealiseerd kunnen worden. - Pedagogische programma’s en methodieken Wij werken met de methode "Kinderen en hun sociale talenten". Op grond van de resultaten uit ZIEN! wordt bekeken welk onderwijsaanbod passend is binnen de groep. - Protocol voor medisch handelen Wij maken gebruik van het protocol "medisch handelen", zodat leerkrachten op een verantwoorde manier noodzakelijke medische hulp kunnen verlenen en bij twijfel zo snel mogelijk ouders op de hoogte stellen van de situatie om externe hulp in te schakelen. Bij de directeur ligt dit protocol ter inzage. - Pestprotocol Een pestprotocol geeft kinderen, leerkrachten en ouders duidelijkheid over hoe gehandeld wordt wanneer er gepest wordt op school. Met behulp van dit pestprotocol willen wij het pesten binnen onze school niet alleen aanpakken, nadat een pestsituatie is gesignaleerd, maar ook pestgedrag voorkomen. Dit doen wij door dit gedrag met al zijn aspecten, gevolgen en de erbij behorende rollen van gepeste, pester, meeloper en zwijgende meerderheid bespreekbaar te maken. Wij willen een veilige Franciscusschool, want iedereen heeft recht op een plezierige schooltijd. Pesten komt helaas op iedere school voor, ook bij ons. Het is een probleem dat wij erkennen en serieus aanpakken. Als team nemen wij duidelijk stelling: pesten mag niet! Wij zijn alert op pestgedrag en ondernemen actie. - Meldcode kindermishandeling Vanaf 1 juli 2013 werken we op de Franciscusschool met een 'meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling'. Reden is dat het helaas voorkomt dat kinderen te maken krijgen met huiselijk geweld of mishandeling. Onderzoek heeft aangetoond dat de signalen nog te vaak over het hoofd worden gezien, of niet herkend worden. Doel van de meldcode is dat sneller en adequater wordt ingegrepen bij vermoedens van dit soort geweld. De meldcode bevat een stappenplan dat beroepskrachten op school stap voor stap door het proces leidt, van signaleren tot aan het moment dat er eventueel een beslissing genomen wordt over het doen van een melding bij een officiële instantie. Veelal zijn dat het 'Steunpunt huiselijk geweld' of het 'Advies- en Meldpunt Kindermishandeling'. De stappen maken de beroepskracht duidelijk wat er van hem of haar verwacht wordt en hoe hij/zij, rekening houdend met het beroepsgeheim, op een verantwoorde wijze komt tot een besluit over het doen van een melding. ________________________________________________________________________________________________________________________ 10 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool Uiteraard streven wij er naar dat dit altijd besproken wordt met de ouder(s)/verzorger(s) van de leerling. Bij ernstige situaties is het echter ook mogelijk om hiervan, in het belang van het kind, af te zien. De gehele meldcode is bij de directie op te vragen. - Contactpersoon Op school is een contactpersoon aangesteld. Dit is een leerkracht waar kinderen of ouders van dat kind terecht kunnen als zij het slachtoffer zijn van een vorm van machtsmisbruik op school (seksuele intimidatie, pesten, mishandeling). De contactpersoon zal luisteren en proberen om naar een goede oplossing te zoeken. Indien nodig gebeurt dat in overleg met de eigen leerkracht of de directeur. 3.4 Ondersteuningsstructuur Het volgen van ontwikkelingen van kinderen Leerkrachten observeren continu en dagelijks bekijken zij het werk van kinderen. Vorderingen en aandachtspunten worden wekelijks bijgehouden. In groep 1 en 2 gebruiken we KIJK! om de ontwikkeling van kinderen te volgen. We zitten momenteel in een implementerende fase, waarin we gefaseerd de onderdelen uit KIJK! invoeren. Vanaf groep 3 gebruiken we toetsen uit de methoden. Resultaten hiervan worden bijgehouden. Daarnaast hanteren we voor groep 1 t/m 8 een methodeonafhankelijk leerlingvolgsysteem. Wij gebruiken het Cito Leerlingvolgsysteem (LOVS). De bijbehorende toetsen worden twee maal per jaar afgenomen. In groep 1 en 2 zijn dat de toetsen ‘Taal voor kleuters’ en ‘Rekenen voor kleuters’. Voor de groepen 3 t/m 8 volgen we de gebieden Technisch lezen, Begrijpend lezen (niet voor groep 3), Rekenen - Wiskunde, Spelling en Woordenschat. Tevens gebruiken we in groep 5 en 6 de toets ‘Studievaardigheden’. In groep 7 nemen we de Entreetoets af om te zien welke onderwijsfacetten in groep 8 nog extra aandacht nodig hebben voor een succesvolle afronding van de basisschool. De eindtoets van Cito, die afgenomen wordt in groep 8, behoort niet tot het LOVS, maar we gebruiken hem als onafhankelijke meting van het eindniveau van onze leerlingen. De resultaten van de Entreetoets en Eindtoets gebruiken we ook om ons onderwijs tegen het licht te houden en waar nodig het aanbod aan te passen of aan te vullen. Ons leerlingvolgsysteem voor de sociaal-emotionele ontwikkeling is ZIEN!. Speciale ondersteuning aan kinderen met specifieke behoeften Wanneer, ondanks gericht werken volgens de 1-zorgroute, toch blijkt dat een kind op één of meerdere onderdelen uit- of opvalt, treedt het zorgtraject in werking. De intern begeleider draagt zorg voor de coördinatie van de activiteiten in het kader van de leerlingenzorg en bewaakt dit proces. Na de signalering door leerkracht of ib’er volgt er een leerlingbespreking. Binnen die leerlingbespreking wordt bekeken welke opties er liggen om met de hulpvraag van zowel leerling als leerkracht om te gaan. Zijn de onderwijsbehoeften van de betreffende leerling wel voldoende helder? Is er nader intern- of extern onderzoek nodig? Kan dit kind binnen een andere subgroep van het groepsplan passend onderwijs ontvangen? Of moet misschien gestart worden met een procedure Speciaal Basisonderwijs of de aanvraag voor een zorgarrangement? Hoe nemen we ouder(s) / verzorger(s) mee in de ondersteuning die een kind nodig heeft? Ouder(s) / verzorger(s) van kinderen met een specifieke onderwijsbehoefte worden door de leerkracht uitgenodigd voor een gesprek als daar aanleiding voor is. De ib'er noteert tijdens een groeps-/zorgbespreking voor welke kinderen dit geldt. Tijdens dit gesprek; - laat de leerkracht de ouders vertellen over het kind - geeft de leerkracht zijn eigen eerste indruk. - wordt er afgesproken wat het plan van aanpak is ________________________________________________________________________________________________________________________ 11 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool - wordt er een nieuwe afspraak gepland Elk oudergesprek wordt vastgelegd in ParnasSys. Rol van de intern begeleider Ondersteuning van leerkrachten Binnen de Franciscusschool heeft de intern begeleider de taak om de (speciale) zorg voor leerlingen te monitoren en te coördineren. De intern begeleider heeft een rol met een ondersteunend, ook wel coachend, karakter. De zorg voor leerlingen gebeurt overwegend in de klassen en ligt dus ook bij de leerkracht in de klas. De intern begeleider ondersteunt de leerkracht zoveel mogelijk in het kunnen bieden van de juiste zorg. Spil in speciale zorg De intern begeleider vervult binnen de school de rol van case-manager. Hierbij wordt uitgegaan van de principes van handelingsgericht werken. Vanuit de teamvergadering en het overleg met de directeur wordt de route uitgezet voor het bieden van passende zorg. Schakel tussen school en zorg De intern begeleider is de schakel tussen school en externe deskundigen. De Franciscusschool heeft een netwerk van externe deskundigen en organisaties die geraadpleegd kunnen worden wanneer de school niet uitgerust is om aan een specifieke hulpvraag van een leerling te kunnen voldoen. De intern begeleider coördineert dit contact en de mogelijke zorg die hieruit voortvloeit. Ontwikkeling van onderwijskundig beleid Binnen de Franciscusschool helpt de intern begeleider om onderwijskundig beleid te ontwikkelen. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan het ontwikkelen van beleid rondom speciale zorg voor leerlingen met dyslexie. Ook in het ontwikkelen van beleid voor de lange termijn, bijvoorbeeld de onderwijskundige richting en visie die wordt omschreven in het schoolplan, ondersteunt de intern begeleider binnen de stuurgroep. Verlengde leertijd; doubleren en doorstroom Het “zittenblijven” staat als verschijnsel slecht bekend. Toch kan “zittenblijven” zeer zinvol zijn, omdat voor sommige kinderen een verlengde leertijd noodzakelijk is. Sommige kinderen leren langzamer dan andere kinderen of hebben specifieke problemen en kunnen met deze verlengde leertijd toch de school met een hoger ontwikkelingsniveau verlaten. Afspraken rondom doubleren en doorstroom zijn vastgelegd in een protocol dat ter inzage ligt bij de directie. 3.4.1 Samenwerking met externe partners Samenwerkingspartner Samenwerking bij/gericht op Centrum voor Jeugd en Gezin Opvoedondersteuning Bureau Jeugdzorg Begeleiding van gezinnen Leerplicht Gemeente Ede Verzuim Schoolmaatschappelijk werk Gezinsbegeleiding VGGM (schoolarts, schoolverpleegkundige) Medische screening Dekker & Dooyeweerd Cogmedtraining, dyslexiebegeleiding en coaching bij gedragsproblematiek Van Oene & Postma Orthopedagogenpraktijk Dyslexieonderzoek ________________________________________________________________________________________________________________________ 12 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool Praktijk voor gezond bewegen Landelijk Logopedie Bedrijf (LLB) Alinda Schoonen Logopedie Buma/Houtman (Bennekom) Logopedie Bennekom (G.S. Savelkoul- van Oyen) Logopedie praktijk Bellestein Ergotherapiepraktijk De Den (Hanneke Post) Karakter Motorische screening en behandeling Twee jaarlijkse logopedische screening Logopedische behandeling Logopedie/stemtraining Logopedische behandeling Verwijsadres voor behandeling van kinderen met problemen op gebied van school, spel, zelfredzaamheid en prikkelverwerking. Onderzoek en behandeling m.b.t. stoornis in het autistisch spectrum Atria Psychologen- en (ortho)pedagogenpraktijk Pro Persona Geestelijke Gezondheidszorg Lindenhout Ambulante begeleiding inzake gezinsondersteuning Youké De Brede Kijk (Vivian van der Leeuw) Opvoedingsondersteuning en begeleiding van jeugd tot 23 jaar. w.o. STOP 4-7 (Trainingsprogramma voor het jonge kind) Logopediebehandeling in samenwerking met kinderfysiotherapie en kinderpsycholoog 4. Extra ondersteuning Wanneer een leerling meer nodig heeft dan onze school, vanuit de basisondersteuning, kan bieden, kunnen wij een beroep doen op extra- of specialistische ondersteuning op stichtingsniveau of op het niveau van het samenwerkingsverband. 4.1 Extra ondersteuning op niveau van SKOVV Alle scholen van stichting SKOVV, waartoe ook onze school behoort, geven aandacht aan leerlingen die moeite hebben met de lesstof, die gemiddeld presteren, maar ook aan kinderen die bovengemiddeld scoren en bijzondere talenten hebben. Om tegemoet te komen aan de onderwijsbehoeften van deze specifieke groep leerlingen werkt SKOVV sinds 2011 met een bovenschoolse Plusgroep. Hier bieden we begaafde leerlingen van al onze 14 scholen vanaf groep 5, één dag in de week, een specifiek onderwijsaanbod dat aansluit bij hun intellectuele mogelijkheden en interesses. In de Plusgroep, waar maximaal 15 leerlingen geplaatst kunnen worden, bieden we een extra verrijkend onderwijsaanbod, los van wat het kind doet in de reguliere groep. Het gebruikte leermateriaal is specifiek bedoeld voor het begaafde kind. Het is uitdagend met een hoog abstractieniveau, doet een beroep op de zelfstandigheid en creativiteit en stimuleert een onderzoekende houding. Niet ieder kind komt voor de Plusgroep in aanmerking. Er vindt een zorgvuldige selectie plaats. Hierdoor komt de hulp terecht bij kinderen die er, op grond van hun capaciteiten en leereigenschappen, het meest behoefte aan hebben. Eenduidige criteria en een duidelijke aanname- en uitstroomprocedure garanderen dit. ________________________________________________________________________________________________________________________ 13 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool De leerkracht van uw kind en de intern begeleider van de school kunnen u hierover informeren. Zij hebben ook een informatiefolder beschikbaar. De plusgroep is gehuisvest in de Godfried Bomansschool in Ede. 4.2 Extra ondersteuning in overleg met het samenwerkingsverband. Alle scholen in de regio van onze school, zijn verbonden aan het samenwerkingsverband Rijn & Gelderse Vallei. In dit verband werken scholen en besturen (vanaf 1 augustus 2014) samen aan invulling van het passend onderwijs. Ieder kind dat wordt aangemeld in de regio, moet een passende plek krijgen wat tegemoet komt aan zijn/haar onderwijsbehoeften. Dat kan op onze school zelf zijn met extra ondersteuning, of op een andere meer passende school binnen het samenwerkingsverband. Samenwerkingsverband Rijn & Gelderse Vallei kent drie niveaus van ondersteuning: Basisondersteuning – niveau 1 Met een heel groot deel van de kinderen gaat het gelukkig prima op onze school. De leerkracht probeert het onderwijsaanbod af te stemmen op de onderwijsbehoefte van uw kind. Ook als uw kind extra ‘lichte’ ondersteuning nodig heeft, biedt de leerkracht die zelf. De interne begeleider van de school kan ondersteuning organiseren. Denk aan hulpmiddelen voor een kind met ________________________________________________________________________________________________________________________ 14 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool dyslexie of een training om faalangst te verminderen. Dit valt allemaal onder basisondersteuning. Wat onze school kan bieden, heeft u in de vorige paragraaf van dit document kunnen lezen. Extra ondersteuning – niveau 2 Als uw kind meer nodig heeft dan wij vanuit de basisondersteuning kunnen bieden, kan onze school een beroep doen op het expertisepunt. Hier werken deskundige mensen die met de school meedenken over wat er nodig is voor uw kind. De ondersteuningsconsulenten proberen samen met de school en ouders zo goed mogelijk de verbinding te leggen tussen de ondersteuningsvraag en de expertise en hulp die nodig is. De consulent heeft een goed beeld wie (of welke organisatie) over welke kennis beschikt en kan deze ondersteuning efficiënt organiseren. Om te bepalen wat nodig is, kijken we samen met het expertisepunt naar het kind en naar zijn leefomgeving. Hoe gaat het op school, hoe gaat het thuis en in de vrije tijd? Wat zijn de onderwijs- en ondersteuningsbehoefte van kind, ouders en leerkracht/school? Dit alles wordt vastgelegd in een ‘onderwijsarrangement’. Dit kan extra onderwijsondersteuning zijn, maar ook een combinatie van onderwijs en (jeugd)hulp. Om te kijken of een arrangement noodzakelijk is en wat de specifieke onderwijsbehoefte is van het kind, vullen school en ouders samen het ‘groeidocument’ in. Dit is een standaardinstrument dat helpt om de onderwijs- en ondersteuningsbehoefte helder te krijgen. Dit groeidocument wordt beoordeeld door de ondersteuningsconsulent en hij/zij weegt af welke deskundigen er met de school gaan meedenken over een passende maatregelen. Dit overleg vindt plaats in het ondersteuningsteam van de school. Hierin zitten in ieder geval de leerkracht van het kind en de interne begeleider van de school. Afhankelijk van de onderwijsondersteuningsbehoefte van het kind, denkt en beslist ook een aantal externe deskundige mee. In het onderwijsarrangement staan in ieder geval afspraken over de duur van het plan, doel, beoogde opbrengsten en het onderwijs- ondersteuningsaanbod (het ontwikkelingsperspectief). Het arrangement kan soms in onze eigen school plaatsvinden, eventueel met inzet van externe deskundigen. Zo kunnen wij samenwerken met een andere basisschool of een school voor speciaal (basis)onderwijs in ons samenwerkingsverband. Extra ondersteuning – niveau 3 Biedt de extra ondersteuning in de school onvoldoende antwoord op de onderwijs en ondersteuningsbehoefte van het kind, dan kan het speciaal (basis) onderwijs eventueel het passende maatwerkarrangement bieden. Natuurlijk altijd in afstemming met de ouders. In ons samenwerkingsverband zijn 4 scholen voor speciaal basisonderwijs en er is een breed aanbod voor speciaal onderwijs (cluster 3 en 4). Hiermee heeft Rijn & Gelderse Vallei een ‘dekkend aanbod’ in onze regio. Voor plaatsing in het speciaal (basis) onderwijs geeft het samenwerkingsverband een toelaatbaarheidverklaring af. Vooraf is wel deskundig advies nodig. Als ouders, school en twee deskundigen vanuit het expertisenetwerk, vinden dat plaatsing in het speciaal (basis) onderwijs nodig is en er overeenstemming is over het type onderwijs, neemt het samenwerkingsverband dit advies vrijwel altijd over. Het checkt wel of het advies goed tot stand is gekomen en welke ondersteuning de basisschool heeft aangeboden en of de school al het mogelijke heeft gedaan om tegemoet te komen aan de onderwijs- /ondersteuningsbehoefte van het kind. Wie deze deskundigen zijn is afhankelijk van de situatie. De school vraagt de toelaatbaarheidsverklaring aan. Zijn ouders of andere betrokkenen het niet eens met de beslissing van het samenwerkingsverband, dan kunnen zij een beroep doen op de Geschillenregeling. ________________________________________________________________________________________________________________________ 15 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool Voor ouders is de leerkracht altijd het eerste aanspreekpunt. Voor alles wat met extra onderwijsondersteuning te maken heeft, is de intern begeleider de spil op school. Heeft uw kind hulp nodig die de school zelf niet kan bieden, dan kan de interne begeleider de ondersteuningsconsulent inschakelen. Zie voor meer informatie over ons samenwerkingsverband: www.swvrijnengeldersevallei.nl 5. Ambities en professionalisering In de afgelopen jaren hebben wij kinderen opgevangen binnen de groep met speciale onderwijsbehoeften ondersteund door een ambulante begeleider. Deze expertise op gebied van ADHD, Asperger, DCD en taal/spraakproblemen kunnen we inzetten binnen de groepen m.b.v. extra personele ondersteuning. Voor de komende jaren is nog onduidelijk in hoeverre de inzet op het gebied van extra ondersteuning realiseerbaar is. De Franciscusschool wil zich bij de invoering van het passend onderwijs inzetten voor een optimale uitvoering van de basisondersteuning. Daar waar mogelijk willen we aandacht besteden aan een stukje extra ondersteuning als hiervoor voldoende personeel inzetbaar is. Verder wil het team van de Franciscusschool gericht blijven werken aan een goed pedagogisch klimaat. We merken dat je steeds alert moet blijven om in te spelen op maatschappelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op een goed pedagogisch klimaat. Mentaliteitsverandering in deze samenleving is van invloed op de leefomgeving, waarin kinderen opgroeien. Hierop moeten we als school goed inspelen, omdat we merken dat maatschappelijke invloeden doorwerken in het schoolklimaat. Aan ons de taak met de ouders in gesprek te blijven, zodat we gezamenlijk aan een goede opvoeding van de kinderen kunnen werken. Andere aandachtspunten voor de korte en langere termijn zijn: Invoering van een groepsplan voor technisch lezen in de groepen 4 t/m 8. Verdere ontwikkeling van de groepsplannen bij de groepen 1-2, waarbij een duidelijke koppeling is te zien met de gegevens uit KIJK! Aandacht voor de uitvoering van een goed VVE-pakket. Dit is voor een groot deel afhankelijk van voldoende extra personele inzet. Nieuwe onderwijsontwikkelingen goed blijven volgen. Eventuele vervanging van de methode "kinderen en hun sociale talenten" Verdere ontwikkeling van een effectief gebruik van de mogelijkheden binnen ParnasSys. Komen tot een verantwoorde overgang naar een eigen leerlijn voor kinderen met een specifieke onderwijsbehoefte. Twee maal per jaar een groepsbezoek volgens een vooraf vastgestelde planning in het kader van onderwijsontwikkeling. Een goede uitvoering van de meldcode. Doelgericht werken aan het gedrag van de kinderen in samenwerking met Anneke Dooyeweerd van de praktijk Dekker & Dooyeweerd. Afhankelijk van het scholingsaanbod willen we ons richten op kortdurende scholing om aan bovenstaande aandachtspunten inhoud te kunnen geven. ________________________________________________________________________________________________________________________ 16 - 17 Ondersteuningsprofiel Franciscusschool
© Copyright 2024 ExpyDoc
