1000 KG - het spilvarken

V.U.: KASK, Jozef Kluyskenstraat 2, 9000 Gent
KERNVRAAG
KUNNEN WE VARKENS HOUDEN IN GENT
IN EEN AAIBARE KRINGLOOP?
31 mei, HAVENHUIS te Gent
Op 27 mei arriveren drie kleine zeugjes van bij bioboer Renée. Onze kerngroep heeft een
stal en een omheining uit recuperatiehout gebouwd als nieuwe thuis voor de spilvarkens.
De buurt wordt een paar dagen eerder via een flyeractie op de hoogte gebracht. KASK en
HoGent geven ons een stukje verloren tuin in bruikleen dit na goedkeuring van de Dienst
Monumentenzorg. Buurtbewoners brengen etensresten en afval van nabije keukens. We
delen een lijst uit van wat varkens allemaal lusten. Vlees en vis laten we niet toe. Een
oproep voor hulpboeren wordt gelanceerd. Meer dan 40 buurtbewoners van verschillende
achtergronden melden zich spontaan aan om de varkens mee te verzorgen. Taken ter
verzorging worden opgelijst en onderling verdeeld. Op 31 mei stellen we ons project
voor aan enkele betrokkenen. Kort daarna krijgen we bezoek van de controleurs van het
Federaal Agentschap voor de veiligheid van de voedselketen (FAVV).
38
GRAM SOJA
PER EI
“Hallo, ik ben een stadslandbouwer en ik vind de stelling van het
voedselagentschap pure bullshit. Vlaanderen is in het verleden
groot geworden met varkens als voedselafvalverwerker. Het varken
is de ideale en ecologische recuperator van voedselafval. Tot zover
mijn mening ;-) Verder is de varkensmest hier heel erg welkom,
enkel het logistieke deel, het vervoer is dan weer het probleem.”
GRAM SOJA
VARKENSVOER
EN STRONT
963
PER KILO
INKOMENDE MAIL GRAM SOJA
BUURTBEWONERS # RESTAURANTS # STAD GENT # FAVV #
MILIEU EN GEZONDHEIDSDIENST # UNIVERSITEITEN # VARKENS
BOEREN # SUPERMARKTEN # VELT # AGRITON # DIERENVOEDING
EN WELZIJN # VOEDSELHYGIËNE # VEGAN GENT # OVAM # VILT #
WIJKREGISSEURS # TROTEC: WHERE FOOD BECOMES FEED
Hoewel het FAVV principieel akkoord gaat met het voorkomen en hergebruiken van afvalstoffen en bijproducten is de eerste voorwaarde dat het
op een veilige manier gebeurt. In de laatste twintig jaar is gebleken dat het
voederen van keukenafval niet 100 procent veilig kan gebeuren. Een aantal
van de grootste veecrisissen tijdens deze periode was te wijten aan het
voederen van keukenafval aan landbouwhuisdieren. Dat heeft de Europese
Unie verschillende miljarden euro’s gekost. De voordelen wegen dus niet
op tegen de risico’s. Daarom is het voederen van keukenafval aan veedieren al jaren verboden in de EU. Het lijkt misschien op zinloze regeldrift
om producten die geschikt waren voor menselijke consumptie te verbieden
voor hergebruik bij dieren. Toch moeten we eraan denken dat behandelingen en producten die veilig zijn voor de mens heel risicovol kunnen zijn
voor dieren. Het meeste keukenafval is waarschijnlijk niet gevaarlijk, maar
helaas is het gevaar op besmettingen reeël. Een extra moeilijkheid is dat
het onderscheid tussen goed of slecht keukenafval moeilijk te bepalen is
met eenvoudige parameters. Het risico om dit kleine deel te vervoederen,
willen de regelgevende Europese en nationale instanties (zoals het FAVV)
niet nemen. Een minieme vervoedering ergens bij een particulier of landbouwer kan immers het begin zijn van een snel verspreidende veeziekte.
Een aanpassing van dit standpunt is onwaarschijnlijk voor de nabije toekomst.
28
PER LITER
van 31 mei tot 20 september 2014
VERBOD OP
KEUKENAFVAL
GRAM SOJA
MET WIE ZIJN WE
IN GESPREK GEGAAN?
SCHRIJVEN VAN HET FAVV
PER KILO
Lokale afvalstromen zijn de oplossing om varkens te herintroduceren in de stad. Een
derde van alle huidige voedselproductie belandt rechtstreeks in de vuilbak. Voedsel dat
esthetisch of in kwaliteit afwijkt van de norm, komt sowieso al niet bij de consument
terecht. Veel van deze verloren producten, verpakt of onverpakt, kunnen we opnieuw
verwerken als grondstof voor dierenvoeding. We willen nu zelf optreden als mengvoederfabrikant in een korte keten. Daar hoort o.a. een logistiek plan bij om erkende afvalstromen te organiseren die de grondstof worden van ons eigen varkensvoer. Het kan
gaan om koekjes, brood, taarten en chips, aangevuld met onkruid, gras, draf, wei, …
Zo wensen we nieuwe stadsvarkens te verwelkomen met een uitgebalanceerde en
vooral lekkere maaltijd. Verder dienen we enkele tools op maat te ontwikkelen om alle
resultaten en impact te meten op economisch, ecologisch, sociaal en cultureel vlak.
Stadsvarkens vormen een ecologische spil vormen
in het recycleren van (rest)afval en (voedsel)overschotten.
GRAM SOJA
20 september, het ‘Niets is verloren Festival’ te Gent
250 310 114 619
PER KILO
LOKALE AFVALSTROMEN EN VOEDSELOVERSCHOTTEN
MENGEN, BETEKENT OPTREDEN IN DE VOEDSELKETEN.
VERWERKT!?
Voor de productie van een kilo vlees of zuivel is een grote hoeveelheid soja nodig. Per kilo varkensvlees, 963 gram soja. Slechts
6 procent van alle sojateelt is voor menselijke consumptie. Al de
rest wordt in veevoer gedraaid, 60 procent gaat naar de varkens.
Sojaproductie leidt elders tot vervuiling, uitstoot van broeikasgas,
verlies van biodiversiteit en landconflicten.
GRAM SOJA
OPLOSSING
AFVAL
HOEVEEL SOJA VERSPILT EEN VARKEN?
PER KILO
Enkele administratieve hinderpalen later en na het nemen van hygiënemaatregelen rond
bioveiligheid, krijgen we onze erkenning als stedelijke varkensboeren. Alle keukenafval
van restaurants en buurtbewoners moeten we stopzetten. De keuken is een blackbox,
de scheiding vlees en niet vlees valt hier niet te traceren. Daar leggen we ons bij
neer. De wet zegt: alles kan, behalve wat verboden is. We leggen onszelf een nieuwe
uitdaging op: hoe zelf 100 procent veilig en ecologisch varkensvoer mengen uit voedselafval zoals afgekeurde producten, bijproducten, groenten en fruit? Wij willen eigen voer
samenstellen uit een mix van indirect lokaal afval. Industrieel varkensvoer bevat vooral
grondstoffen die enorm milieuvervuilend en energieverspillend wordt geteeld. Experten
denken op een constructieve manier mee en adviseren ons over mogelijke alternatieven
die aansluiten met onze korte-keten-filosofie.
1000 KG
Maar liefst 68 procent van de consumenten zien niet in dat ze
teveel weggooien? Nochtans gooit een huishouden jaarlijks € 400
aan eetbaar voedsel weg. In Vlaanderen verspillen alle gezinnen
ongeveer: 120 000 ton voedsel of 5000 gevulde vuilniswagens
in een file van 35 km per jaar. De totale hoeveelheid nog verpakt
voedsel dat wordt weggegooid in Vlaanderen bedraagt 10 335 ton
per jaar. De belangrijkste drie fracties in de voedselverspilling zijn
brood en banket (29%), groenten (16%) en fruit (15%).
GRAM SOJA
KEUKENAFVAL IS BIJ WET VERBODEN.
WAT NU?! 22 juli, open gesprek met het FAVV te Brussel
DRIE VARKENS
CONSUMENT IS DE GROOTSTE VERSPILLER. PER KILO
HAMVRAAG
6 MAAND
°1
2
© Klaas Verdru
ATELIER DE STAD GENT - NIETS IS VERLOREN
EENDENKROOS ALS DUURZAAM ALTERNATIEF
Stel dat we 10 procent van sojavoer vervangen door eendenkroos,
dan geeft dat een vermindering van 190 miljoen kilo C02-uitstoot
per jaar. Eendenkroos kan gekweekt worden op grondstoffen
zoals fosfaat en nitraat uit mestresten. Na oogsten dient eendenkroos als zeer eiwitrijk veevoer. Dat lusten onze varkentjes wel.
Dit geldt ook voor paardenbloemen en de Japanse Duizendknoop.
VLEESCONSUMPTIE:
GEVOLGEN VOOR DIER, MENS EN MILIEU
Het is van groot belang dat de algemene kennis over de gevolgen
van vleesconsumptie wordt uitgebreid. De veehouderij draagt bij
aan milieuvervuiling door de uitstoot van broeikasgassen. Overbemesting zorgt voor water- en bodemvervuiling en veranderingen
binnen ecosystemen. Een groot deel van het veevoer bestaat uit
soja. En sojaproductie in Brazilië leidt tot vervuiling en ontbossing
van het Amazonegebied. Het preventief toedienen van antibiotica,
kan leiden tot resistentie van bacteriën. Deze resistente bacteriën
kunnen door bemesting in het milieu terecht komen, wat mogelijk
zorgt voor een bedreiging van de volksgezondheid. Nog enkele
negatieve gevolgen voor de mens zijn bijvoorbeeld overgewicht,
een verhoogde kans op hart- en vaatziekten en het gevaar van
besmet vlees door de snelle productieprocessen.
___
Het gebruikte cijfermateriaal is gebaseerd op studies die door
de Vlaamse overheid zijn uitgevoerd, aangevuld met literatuurgegevens
en expertinschattingen uit de Nationale Denktank (2012 en ‘Soja
doorgelicht, de schaduwzijde van een wonderboon’, onderzoek voor
de Nederlandse Sojacoallitie, Profundo, Amsterdam, Oktober 2009.
HET SPILVARKEN
HET HOE, WAT EN WAAROM VERHAAL
VAN 3 STADSVARKENS TE GENT
Het spilvarken in zijn huidige ontwikkelingsfase is een ONDERZOEK
van een groep SLIMME STEDELINGEN naar de herintroductie van
het varken in stedelijke context. Eeuwenlang was het varken een vast
gegeven in het stadsleven. Met ‘het spilvarken’-project willen we dit
AAIBARE DIER terugbrengen in de stad waar een overvloed aan
VOEDSELAFVAL als input (varkensvoer) kan dienen. Op die manier
kan je spreken van een kleine maar kostbare ecologische KRING
LOOP waarbij afval wordt verwerkt tot een vruchtbaar product.
Het varken, een pienter dier, heeft ook een SOCIALE waardevolle
FUNCTIE, zorgt voor leven op straat en onder de mensen. In de buurt
is er een beurtrolsysteem van ‘hulpboeren’ die de varkens voeden en verzorgen. Dit brengt heel wat sociale DYNAMIEK. Mensen leren elkaar
kennen, stellen vragen, zijn betrokken en gemotiveerd. Samenwerken
aan een duurzaam project als gemeenschappelijk doel brengt mensen op
een zinvolle manier bij elkaar. Zo creëer je een LEVENDIGE BUURT
waarin allerlei waardevolle initiatieven kunnen ontstaan.
___
Met dank aan KASK, Hogent, FAVV, Faculteit Dierengeneeskunde, Stad Gent,
de ervaring en expertise van varkensboeren, de inzet van de hulpboeren en de
betrokkenheid van de buurt.
WIST JE DAT?
# Varkens wel 26 VERSCHILLENDE GELUIDEN maken waarmee ze hun gevoelens uitdrukken en met elkaar communiceren? #
Varkens GEEN ZWEETKLIEREN hebben? # Varkens één van de
SLIMSTE DIEREN zijn na apen en dolfijnen? # Varkens ECHTE
SLAAPKOPPEN zijn? Zo’n twintig uur per dag zijn ze in diepe rust of
liggen ze gewoon maar wat te luieren. #
PS MAIL HULPBOER MARIANNE
“De biggen waren vandaag weer uitermate aaibaar!
Er was wel wat ruzie aan de bak... één van de biggen
stond in de bak en versperde heel de ingang. Met een
handjevol water kreeg ik ze weer mooi in het gareel.”
Op de foto hieronder van links naar rechts:
Tim Vanrobaeys (kok NTG), Sophie De Somere (onbetaalbaar),
Arno De Mol (lokale ondernemer), Lio Barbé (milieudeskundige),
Nathalie Snauwaert (coördinator) en Bart Gabriel (buurtfotograaf).
°2
2
SMS HULPBOER MARIE “Ik verhuis ... de varkens hebben van het wonen
in de Bijloke echt wel een toppertje gemaakt!”
# DE HULPBOEREN AAN DE BIJLOKE
Bernard Eloy, Doreen Coppens, Dries Gaeremyn, Jasper Rigole,
Liesbet De Boever, Marianne van Aerde, Marie Baeke, Simon Dewulf,
Nancy Kerkhove, Petra De Coene, Riet Desmet, Roxanne Brys,
Tineke De Meyer, Lode Jans, Brecht Baudewyns, Hilde Jacobs,
Debbie Desmet, Isaac Van Weyenberg, Ana Karina Medeiros,
Marieke Vangheluwe, Dennis Licht, Els Debock, Fien Minnens,
Katrien Norro, Jean-Paul Manbaliu, Anke van Hengel, Ine Driesmans,
Karen Deblock, Adelbrecht Haenebalcke, ...
# AL WIE DIT MEE MOGELIJK HEEFT GEMAAKT
Tillo Huygelen, Peter Baeyens, Recup Design, Dries De Wit,
Marc Goethals, Wim De Temmerman, Karen Van San, Renaat Daem,
Leentje Speybroeck, Nico Vanderkimpen, Myriam Van Wesemael,
Janne Van den Hof, Jef Hooyberghs, Christophe Keppens,
Ben Oelbrandt, De Robot, De Walrus, Kask-café, STAM-café,
de kuisvrouwen van het KASK, De Frietketel, Bakkerij Imschoot,
Origin’o Gent, De Wassende Maan, ...
# Hou er rekening mee dat varkens het stuk grond waarop ze leven volledig
# Scharrelvarkens moeten minimum 42 dagen oud zijn voor ze sterk en
01
omwoelen en na een tijdje herschapen in een ware “MODDERPOEL”.
# Ga na van wie het terrein is dat er ‘verloren’ bijligt. Onderzoek wie de
grond beheert om TOESTEMMING te krijgen voor een tijdelijke bruikleen.
# Is het een OPENBAAR of een PRIVÉ-TERREIN? Moet je toelating
vragen via de stad Gent? Dien per mail een adviesvraag in bij de bevoegde
stedenbouwkundige en erfgoeddiensten.
# Maak op de definitieve locatie een SITUATIESCHETS van de geplande
constructie zoals schuil- en andere hokken, sommige afsluitingen. Vraag
altijd eerst een GESCHREVEN GOEDKEURING.
# Een MILIEUVERGUNNING is NIET NODIG. Voor 1 tot 4 varkentjes
zijn er geen milieunormen opgesteld.
02
INFRASTRUCTUUR
+ BENODIGDHEDEN
# Ga op zoek naar zoveel mogelijk RECUPERATIEMATERIALEN en
INKOMENDE MAIL “Nadat we al een paar keer met interesse de drie varkens
gadesloegen op hun tijdelijke verblijfplaats aan de Bijloke,
hebben we gisteren een bezoekje gebracht en de rondleiding
gekregen. We zijn dan ook als gezin (met drie dochters van
8, 12 en 14 jaar)) kandidaat hulpboer om waar nodig bij te
springen en zo een bijdrage te leveren voor het welzijn
van de drie varkentjes. Kan je ons de nodige info toezenden
zodat wij kunnen deelnemen aan dit schitterende project?”
03
VERLOREN
RUIMTE
hout om samen te bouwen aan de huisvesting van de varkens.
# Maak het terrein VARKENSPROOF. Varkens verzorgen hun huid door
die te schuren. Ze nemen hiervoor alles dat aanwezig is zoals het hok, een
scheidingswand of je benen. Installeer dus best enkele SCHUURPALEN.
# Installeer het DROGE en TOCHTVRIJE SLAAPHOK* op de meest
SCHADUWRIJKE PLAATS. (*bereken 1 vierkante meter per varken)
# Aansluiten WATERVOORZIENING met tuinslang voor drinkwater en
vang extra water op in een regenton.
# Eventueel elektriciteit, enkel nodig om schrikdraad te plaatsen waar nodig
of voor het plaatsen van webcams voor moderne varkens.
# Maak een COMPOSTHOEK en introduceer een ‘proper’ afvalbeleid,
gericht op zo weinig mogelijk verpakking en afval.
# STROBALEN OPSLAAN IN KOUDE PERIODES, geen hooi
want dat eten ze net als gras. In zomerperiodes leg je een modderpoel aan
voor afkoeling en als bescherming tegen de parasieten.
# Zoek een STADSLANDBOUWER IN DE BUURT die de mest kan
gebruiken en regel samen het transport. Deel je kennis.
# Maak een DRAAIBOEK die alle taken zo duidelijk mogelijk oplijst en
werk hierin met foto’s die de taken visualiseren. Alle VERZORGING EN
DAGELIJKS VOER noteer je in het LOGBOEK. Deel deze info met je
hulpboeren.
# RICHTLIJNEN oplijsten en de nodige MAATREGELEN toepassen
rond HYGIËNE en BIOVEILIGHEID (ontsmettingsvloeistof, werkkledij
en laarzen, quarantaine procedure).
INSCHRIJVINGSFORMALITEITEN
zelfstandig kunnen leven. Varkens zijn sociale dieren die graag in groep leven
dus hou minstens twee varkens en zorg voor ERKEND TRANSPORT.
# Je moet altijd een zogenaamd VARKENSBESLAGNUMMER aanvragen. Schrijf de varkens in als gezelschapsdieren bij het FAVV.
# Na ontvangst beslagnummer maak je een CONTRACT op met een
erkende bedrijfsdierenarts en een plaatsvervangende DIERENARTS die
de viermaandelijkse controle uitvoert.
# Inschrijving bij DGZ (Dierengezondheidszorg Vlaanderen).
04
VARKENS
VERZORGEN
# Varkens mogen NOOIT KEUKENAFVAL gevoerd krijgen. Dit is bij
wet verboden. Leg dit uit aan de bezoekers en betrokkenen.
# Varkens lusten bijna alles en eten op VASTE TIJDSTIPPEN dus twee
keer voederen per dag: een shift ‘s ochtends en een shift ’s avonds.
# Een eigen uitgebalanceerde voeding volgens het KLAVERTJE VIER
uit o.a. groenvoer en verspild voedsel (koolhydraten, vetten, eiwitten, zink,
ballaststoffen, suikers, mineralen en vitaminen).
# Plaats UITSPOELBARE metalen of houten VOEDERBAKKEN
van maximum 10 centimeter hoogte.
# Zorg dat er altijd voldoende ZUIVER WATER beschikbaar is.
# Brood eerst laten uitdrogen om schimmels te voorkomen. Brood is voor
varkens een echte dikmaker.
# NOTULEER DE INGREDIËNTEN bij iedere voederbeurt.
# Varkens zijn echte KNUFFELAARS en ze masseren zichzelf graag aan
alles. Voorzie enkele speeltjes zoals een schuurborsteltoren. Wees creatief!
# Om zich te ontlasten, kiezen varkens een speciale plek, je ontdekt die
heel vlug. RUIM die zone WEKELIJKS OP. Gebruik hiervoor een hark
of ander tandvormig gereedschap waarmee je die gemakkelijk uit het gras
kunt trekken. Bewaar de mest onder een zeil om sneller uit te drogen.
# Varkens houden van zonnebaden in afwisseling met modderpoelen. Extra
ZONNECRÈME is nodig bij veel zon, zeker op de gevoelige oortjes.
# Bij KOUDERE NACHTEN het slaaphok van meer STRO voorzien,
geen hooi want dat eten ze op net als gras. Ververs het stro 1 x per week.
Leg de oude stro bovenop de mest.
# Varkens zijn sterke dieren, maar ze kunnen wel ziek worden. Twee keer
per jaar laten INENTEN tegen vlekziekte, wormen, schurft en luis.
# De dierenarts komt om de 4 maanden langs voor een controle.
# Alle behandelingen en inentingen registreer je in het LOGBOEK.
* Voor alle richtlijnen en administratieve vraagstukken, hebben wij voorbeelddocumenten. Contacteer ons met je verdere vragen.
© Bart Gabriel
BEDANKT AAN
WIE ZIJN WIJ?
Wat ons bindt is het HERGEBRUIK van (voedsel)overschotten en -afval in
een gemeenschappelijke project tegen verspilling en dit op vrijwillige basis.
Samen geven we ‘Het Spilvarken’ vorm in het kader van Atelier de stad
Gent, op initiatief van Timelab en KASK in samenwerking met CANVAS en
de Stad Gent.
Het spilvarken kadert in het thema EEN SCHAT AAN VERBORGEN
RUIMTE waar we ons richten op de link met stadslandbouw en het varken
willen herintroduceren in de stad.
De vakgroep Design en Vormgeving van KASK / School of Arts Gent engageert zich voor Atelier de stad vanuit een interesse voor participatieve
processen: co-creatie van onderuit. KASK leert deze ontwerpmethode o.a.
faciliteren vanuit een maatschappelijk en cultureel engagement.
TIPS EN TRUCS
# Zet een BEURTROLSYSTEEM online in een kalender die je kan
delen met alle hulpboeren. Richt een besloten facebookgroep op voor de
hulpboeren waar ze onderling kunnen communiceren en doe-activiteiten
kunnen plannen. # Hang de maatregelen voor BIOVEILIGHEID uit
aan de ingang van het terrein. # Hou alle GOEDE PRAKTIJKEN
verhalen, weetjes, tips en trucs bij en deel ze met iedere betrokkene. #
Bewaak goed over het invullen van het LOGBOEK en hou die samen
met alle inschrijvingspapieren en contracten bij op de site van de varkens
zelf. # En bovenal: beleef VEEL PLEZIER met de varkens!
WWW.HETSPILVARKEN.BE

Download Report