Rapportage Client volgsysteem Deventer Na niet-aangeboren hersenletsel weer naar huis, en dan? Eindrapportage Werkgroep optimalisatie cliënt volgsysteem Deventer T.a.v. Stuurgroep NAH Salland Datum Naam Organisatie April 2014 Wim Wissink, André Broekman, Yvonne de Wilde, Petra de Vos en Christien de Groot Deventer Ziekenhuis, InteraktContour en MEE IJsseloevers NAH Client Volgsysteem Deventer Inleiding Na niet-aangeboren hersenletsel weer naar huis, en dan? Het Deventer cliëntvolgsysteem Elk jaar verlaten ongeveer 100.000 mensen het ziekenhuis na een vorm van hersenletsel door een ongeval, een tumor, een herseninfarct, tijdelijk zuurstofgebrek of andere aandoeningen. Hiervan gaat de grootste groep (80%) na ontslag direct vanuit het ziekenhuis naar huis. Vaak gaat hersenletsel gepaard met niet direct zichtbare, maar wel blijvende en zeer ingrijpende neuropsychologische gevolgen voor de cliënt en zijn omgeving. Stoornissen in het geheugen, problemen met aandacht, plannen, of snelheid van informatieverwerking en veranderingen in persoonlijkheid, emotie en gedrag komen heel veel voor (ref). Het feit dat mensen in hun eigen woonomgeving verblijven geeft de schijn van een normaal leven. De buitenwereld ziet niet dat er sprake is van niet-aangeboren hersenletsel (NAH) en de beperkingen die dit heeft voor de cliënt en zijn omgeving. Deze veranderingen worden – vooral bij mensen met licht en matig letsel die met ogenschijnlijk weinig klachten op de spoed eisende hulp terecht komen – in het ziekenhuis en daarna nauwelijks in kaart gebracht. Eenmaal thuis manifesteren zich bij een groot aantal mensen gevolgen. De zorg in de thuissituatie blijkt lang niet altijd goed geregeld. Veel mensen zoeken lang naar de juiste begeleiding voor hun problemen of naar iemand die begrijpt wat ze doormaken. De koppeling met eerder gemaakt hersenletsel wordt niet altijd gelegd en een daarbij passend hulpaanbod ook niet geboden. Al jaren pleiten de Samenwerkende Hersenletsel Organisaties Nederland (SHON) maar ook professionals voor een systeem van continuïteit van zorg en begeleiding van mensen met een hersenletsel. Het rapport “Hersenletsel hoe nu verder” (2006) beschrijft een model voor de organisatie van zorg in het ziekenhuis rondom de neuropsychologische gevolgen van hersenletsel. Het idee is dat er in het ziekenhuis al aandacht is voor niet-zichtbare gevolgen van hersenletsel en dat er een methodiek is dat cliënten na ontslag de juiste zorg krijgen. Het rapport vermeldt een programma van eisen waaraan een model voor de organisatie van zorg moet voldoen. Historie; ontstaan van het cliënt volg systeem. 2002 is de eerste oprichtingsvergadering geweest waarbij onderzocht is hoe NAH in de regio Salland verbeterd kan worden. Uit de stukken blijkt dat er vanaf 2005 daadwerkelijk meer bemoeienis komt vanuit de regio Salland. Eind 2005 is een stuurgroep bij elkaar gekomen waarbij er voor het eerst gesproken is over het cliënt volg systeem. 1 NAH Client Volgsysteem Deventer Ten grondslag aan het cliënt volg systeem ligt het rapport uit 2006 en het stappenplan Zorgprogramma Niet Aangeboren Hersenletsel.1 Doordat de financiering van een coördinator nah regio Salland niet gemakkelijk te regelen was is deze eind 2006 pas geëffectueerd. In 2007 wordt voor het eerst met het Deventer ziekenhuis en MEE IJsseloevers gekeken hoe het cliënt volgsysteem geïmplementeerd kan worden. In september 2007 wordt het contract van de projectleider niet verlengd vanwege verschil van visie in de stuurgroep over de financiële onderbouwing van de stuurgroep nah regio Salland. Ondanks het functioneren van de stuurgroep wordt er door Deventer ziekenhuis en MEE IJsseloevers het cliënt volg systeem ingevoerd. Er volgt uitleg in de teamvergadering van de verpleegkundigen in het Deventer ziekenhuis. Het systeem gaat vanaf januari 2008 draaien. Het cliëntvolgsysteem NAH (afgekort tot CVS) is een model dat vorm geeft aan gecoördineerd beleid en organisatie van zorg, informatievoorziening en begeleiding rondom mensen met hersenletsel in het ziekenhuis en in de overgang naar de thuissituatie. Doel van een dergelijk systeem is vroegtijdige onderkenning van problemen. Dit voorkomt verdere problemen en onnodig shopgedrag en maakt zorg en begeleiding mogelijk zodat mensen thuis hun veranderde leven weer zo goed mogelijk kunnen oppakken. In de jaren dat het draait is er geen onderzoek gedaan om de effectiviteit aan te tonen ondanks dat er door de uitvoerenden regelmatig daartoe een verzoek is gedaan. Er zijn 2 panelgesprekken voor de cliënten geweest. Ook zijn er onderzoeken uitgevoerd door Vilans en studenten van Hogeschool Windesheim. Werkwijze In de regio Deventer krijgen alle cliënten die met hersenletsel op de afdeling neurologie terecht komen, voor ontslag uit het ziekenhuis de mogelijkheid zich via MEE IJsseloevers aan te melden voor het cliëntvolgsysteem ( CVS). De maatschappelijk werker of de verpleegkundige van de afdeling vertelt bij ontslag aan de cliënt en zijn naasten dat, indien de cliënt dat wenst, de cliëntvolger van MEE contact met hen opneemt. Voor een goede overdracht legt het ziekenhuis dit vast in het formulier ´cliëntoverdracht NAH´. 2 Binnen twee tot vier weken na aanmelding neemt de cliëntvolger telefonisch contact op met de cliënt en maakt een afspraak (bij voorkeur) bij de cliënt thuis. Tijdens het huisbezoek bespreken de cliëntvolger en de cliënt hoe het gaat. De bezoeken duren per keer ongeveer één uur en hebben geen vast stramien. Alle levensgebieden komen aan de orde. MEE neemt standaard de signaleringslijst voor cognitieve, emotionele en gedragsmatige gevolgen 1 Hersenletsel hoe nu verder (Utrecht, september 2006 Carlier/Kramer) en Stappenplan Zorgprogramma Niet Aangeboren Hersenletsel (Kramer / Carlier 2005) 2 Zie bijlage 2 NAH Client Volgsysteem Deventer van hersenletsel af 3. Bij voorkeur is de partner of een andere naaste bij het gesprek aanwezig. Huisbezoeken vinden plaats één tot twee maanden na ontslag uit het ziekenhuis, na zes maanden, na 14 maanden en na 24 maanden, tenzij aangegeven wordt dat vervolg niet nodig is. Na 24 maanden schrijft de cliëntvolger een bericht aan de huisarts. Eisen aan een cliëntvolger Gezien de vaak voorkomende ´onzichtbare gevolgen´ van NAH dient een cliëntvolger voldoende kennis en ervaring in het werken met mensen met NAH te hebben. De cliëntvolger vraagt door aan zowel cliënt als omgeving en verheldert problemen en wensen. Verder is kennis van de sociale kaart en het netwerk NAH van belang. De cliëntvolger benadert de cliënt actief en houdt in de gaten wanneer zij een nieuwe afspraak moet maken. De cliëntvolger werkt niet behandelend en is geen hulpverlener: de belangrijkste taak van de cliëntvolger is verduidelijken van de hulpvraag. Indien nodig verwijst de cliëntvolger door en ziet er vervolgens op toe dat de cliënt de noodzakelijke zorg krijgt.4 Opdracht: In Deventer is er een werkzaam CVS sinds 2008: • maak inzichtelijk of en zo ja hoe effectief het CVS is • onderzoek hoe vaak CVS wordt aangeboden en hoeveel cliënten daadwerkelijk in het CVS worden opgenomen. Doelstelling: Kwantificeren van de gegeven van het huidige CVS. Effectiviteit ervan vergroten, inzetten op mogelijke preventie van knelpunten die dagelijks leven van cliënten NAH bemoeilijken. het Werkgroep: De werkgroep bestaat uit Wim Wissink van het Deventer ziekenhuis, André Broekman van InteraktContour, Petra de Vos, Yvonne de Wilde en Christien de Groot (opdrachtgever/voorzitter) van MEE IJsseloevers. De werkgroep is 5 keer bij elkaar geweest tussen januari en april 2014 en in subgroepjes zijn taken uitgevoerd die verwerkt zijn in deze rapportage voor de stuurgroep NAH Salland. 3 Signaleringslijst Cognitie, Emotie, gedrag (C. van Heugten). Dit is een lijst met vragen die in een interview met de patiënt gesteld worden zowel aan de patiënt als aan de partner. • De Caregiver Strain Index kan gebruikt worden om de last na te gaan die partners ervaren bij de verzorging/begeleiding van hun partner. Deze wordt door de partner zelf ingevuld. 4 Artikel Vilans 27-10-2009 3 NAH Client Volgsysteem Deventer Deze eindrapportage is gebaseerd op gegevens binnen de volgende periode 01-01-2008 tot en met 31-03-2015. Leeswijzer Deze rapportage kent de volgende onderdelen: 1. Kwantitatieve gegevens Client Volgsysteem 2. 2.1. 2.2. Gebruikerservaringen Cliënten Hulp- en dienstverleners 3. Algemene conclusie en aanbevelingen 4. plan van aanpak optimalisatie Client Volgsysteem 5. Bijlagen: Stroomschema cliëntvolgsysteem Deventer Cliëntoverdrachtformulier Gespreksformulier cliëntvolgsysteem Deventer ( nieuw) Signaleringslijst voor zorgverleners (Maastricht University en Vilans) Caregiver Strain Index 4 NAH Client Volgsysteem Deventer 1. Bevindingen per deelgebied 1.1. Kwantitatieve gegevens Client Volgsysteem Onderstaande grafieken betreft de gegevens van 257 mensen die ondersteund zijn middels het cliëntvolgsysteem. Het gaat om mensen die zonder zorg naar huis gingen, na een korte opname. Geslacht vrouw man 0 20 40 60 80 100 120 140 160 Leeftijd 80 > 70-80 60-70 55-60 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 0 20 40 5 60 80 100 120 NAH Client Volgsysteem Deventer Woonplaats Zutphen Wijhe Voorst Twello Schalkhaar Rijssen Olst Nijverdal Marienheem Laren Klarenbeek Heeten Haarle Epse Eefde Deventer Broekland Almelo 0 20 40 6 60 80 100 120 NAH Client Volgsysteem Deventer Aanleiding aanmelding Trauma SAB Zuurstofgebrek Whiplash Vergiftiging Tumor Stofwisselingsziekte Overige Hersen(vlies)ontsteking Epilepsie CVA Contusio/comotio Chr. Degeneratieve Aand. 0 50 7 100 150 200 250 NAH Client Volgsysteem Deventer Aangemeld door Carinova DZ 0 50 100 150 200 250 Aanvullende informatie: - - Er zijn meer mensen aangemeld voor het CVS maar deze zijn om diverse redenen niet meegenomen in de kwantitatieve gegevens hierboven. tijdens de voorbereiding van dit verslag zijn enkele verbeteringen aangebracht in de overdracht van het Deventer ziekenhuis naar het CVS bij MEE IJsseloevers Door ICT problemen, overdracht tussen collega’s en verandering in overdrachtsformulieren zijn de cijfers beïnvloed. in 2012 is het CVS uitgebreid met verwijzingen van de afdeling Cardiologie. Het bleek echter dat mensen soms niet uit gerevalideerd waren en werd het CVS te vroeg aangeboden; revalidatie moe ( dit geldt ook voor patiënten vanuit Viareva). Daarom is besloten om geen verwijzingen meer vanuit cardiologie op te nemen in het CVS. sinds 2012 verwijst het maatschappelijk werk van de CVA revalidatieafdeling/ Carinova ook cliënten naar het CVS. (MSR)Het gaat vaak om oudere patiënten waarbij de revalidatie beëindigd is. Deze cijfers zijn verwerkt in het totaal overzicht. Verwijzing tijdens traject 8 300 NAH Client Volgsysteem Deventer Individuele dienst MEE Thuiszorgorganisatie Gespecialiseerde organisatie 14 3 5 Geen contact Overleden Geen behoefte aan vervolgbezoek tijdens traject Afgesloten Gestopt wegens diverse redenen (tumor, ziekte man, ernstig CVA, opname verpleeghuis, nierproblemen, kanker, verhuizing enz.) Doorverwezen naar: Logopedie Fysiotherapie Huisarts Revalidatie Dagbesteding Ambulante begeleiding Neuroloog Wmo Dimence Maatschappelijk werk Tactus mantelzorgorganisaties 13 10 30 27 15 Hiervan zijn geen aantallen bekend 9 NAH Client Volgsysteem Deventer 2. Gebruikerservaringen In de afgelopen 5 jaar (2008-2013) is er ervaring opgedaan in het werken met het CVS. Vanuit het ziekenhuis komen de verwijzingen via het maatschappelijk werk. De meeste mensen zijn opgenomen geweest op de afdeling Neurologie. Vanuit MEE IJsseloevers zijn meerdere consulenten betrokken bij het CVS. Zij hebben als aandachtsgebied mensen met een lichamelijke beperking, chronische aandoeningen, visuele beperkingen en Niet aangeboren hersenletsel. Zij hebben hiervoor aanvullende trainingen gevolgd. In 2008 interviewde Vilans twee cliëntvolgers van MEE IJsseloevers, een maatschappelijk werker van het Deventer ziekenhuis, de vakgroep coördinator van de poli neurologie, een senior verpleegkundige van de afdeling neurologie, en de afdelingsmanager neurologie. Daarnaast interviewde Vilans negen mensen met NAH (door beroerte, hersenkneuzing na een val of door zuurstofgebrek na een hartinfarct). Ten tijde van het interview hadden cliënten minstens één keer bezoek van MEE gehad. Professionals spraken over knelpunten en verbeterpunten van het cliëntvolgsysteem in de dagelijkse praktijk. Cliënten vertelden over hun ervaringen met het volgen door MEE, de ontvangen zorg, tevredenheid over die ontvangen zorg en verbeterpunten. ““Het volgen door MEE is geruststellend. Het is fijn om te weten dat je ergens heen kunt als dat nodig is, ook al is dat op het moment zelf nog niet het geval. Je weet zelf zo weinig op het moment dat je naar huis gaat“. “Het is fijn om je verhaal kwijt te kunnen aan iemand die je echt begrijpt. De huisarts of je eigen familie begrijpt het vaak toch niet zo goed“. “Als MEE er niet was geweest had ik vast langer gezocht naar de juiste zorg of naar iemand die begrijpt wat ik bedoel”. tekst in te vullen” Uit artikel Vilans Na niet-aangeboren hersenletsel weer naar huis, en dan? Het Deventer cliëntvolgsysteem In 2010 is er door studenten van Hogeschool Windesheim een scriptie geschreven over het CVS. Daartoe zijn enquêtes afgenomen bij twintig cliënten en diepte-interviews bij een vijftal cliënten. Op 6 oktober 2011 heeft er een cliëntenpanel plaatsgevonden in de regio Deventer van MEE IJsseloevers. Er zijn 9 cliënten uitgenodigd om onder aansturing van een externe 10 NAH Client Volgsysteem Deventer voorzitter te adviseren over de dienstverlening van MEE. De deelnemers zijn allen cliënten of partners van cliënten die deelnemen aan het NAH Cliëntvolgsysteem. “Via het Medisch maatschappelijk werk kwamen we in contact met Petra de Vos van MEE. Dit was geweldig, we stonden er niet meer alleen voor. Petra heeft ons echt met van alles geholpen en ik kon er goed mijn ei kwijt.” Deelnemer cliëntenpanel 2011 Recentelijk is er door een student van Windesheim een onderzoek uitgevoerd naar het CVS. Zij heeft daartoe ook interviews afgenomen bij 8 (ex) deelnemers aan het CVS. Het onderzoek is nog in de afrondende fase en kan derhalve nog niet verwerkt worden in deze rapportage. 2.1. Uit het op Dit Cliënten de onderzoeken en interviews is gebleken dat cliënten daadwerkelijk profijt hebben bij cliëntvolgsysteem NAH. Het cliëntvolgsysteem erkent en herkent vroegtijdig de klachten langdurige termijn. Voor de cliënt is het fijn dat er op tijd de juiste zorg wordt ingezet. wordt ook als aangenaam ervaren door de overige gezinsleden.5 “Eén deelnemer had eerder een CVA gehad en toen in het Martiniziekenhuis in Groningen gelegen. Toen is er uiteindelijk hulp gekomen via de fysiotherapeut in het dorp, maar heel veel zaken moesten toen zelf uitgezocht worden. Deze begeleiding is veel beter.” Deelnemer clientpanel 2011 In het totaal zijn ruim 20 gebruikers van het CVS geïnterviewd. Dit is een relatief klein aantal van het totaal aantal mensen. 2.2. Hulp- en dienstverleners/ clientvolgers: Uit interviews kunnen een aantal ervaringen benoemd worden: Na een korte introductie voelen cliënten zich vrij om ervaringen van voor tijdens en na de ziekenhuisopname te noemen De cliënt ervaart het als prettig dat er geluisterd wordt Uitleg over NAH werkt verhelderend. Het geven van extra info middels folders wordt gewaardeerd 5 scriptie Het cliëntvolgsysteem niet aangeboren hersenletsel; scriptie MWD door: Meral Tirgil, Tasiara Bitorina, Celeste Tjokrowidjojo. Januari 2011. 11 NAH Client Volgsysteem Deventer Belangrijk is om de hoeveelheid info aan te passen aan de behoefte van de cliënt De Van Heugtenlijst kan in sommige situatie goed helpen om alles meer op een rijtje te krijgen. Woorden geven aan….of bevestigen dat het goed gaat. Soms zijn cliënten al tevreden met het feit dat men in staat is om “het leven te leven”; cliënten hebben dan ook niet zoveel behoefte aan uitleg Als er meegedacht gaat worden over een vervolgtraject kunnen we dat ook bieden; kennis van de “NAH-kaart” speelt wel een grote rol Het aanwezig zijn van partner of familie/vrienden kan goed uitwerken. Info verstrekken op alle manieren kan werken. Cliënten in de thuissituatie bezoeken is een pré; je krijgt een goede indruk of iemand zich wel of niet kan redden. Mogelijk vervolg aanvragen b.v. WMO. Of verwijzingen naar specialisten Door de cliënt vaker te zien ( max. 4 keer ) is er een verloop te zien in het herstelproces. Proces van ondervinden en acceptatie en compensatie. Aandacht voor de mantelzorger(partner). Vaak is de beleving van het gebeuren anders gekleurd dan de patiënt. Ze zijn zich rot geschrokken. Info geven over steunpunt mantelzorg. Vaak bij het eerste bezoek: inventarisatie van het netwerk. Wie kunt u inschakelen wanneer u zich niet goed voelt? Is er niemand in de directe omgeving voorstellen van een alarmsysteem, rode kruis cirkel of netwerkcirkel of is het de buurvrouw die kijkt en actie onderneemt wanneer de gordijnen dicht zitten. Vragen over administratieve hulp. Sommige mensen zijn visueel aangedaan en kunnen het letterlijk niet meer zien of cognitief niet meer op een rij krijgen. Verwijzen naar administratieve thuishulp Via vrijwilligers van Carinova . “We zijn van mening dat het cliëntvolgsysteem NAH optimaal werkt voor mensen met Niet Aangeboren Hersenletsel. Dit is na afronding van ons onderzoek duidelijk naar voren gekomen. Het is in het belang van de cliënten dat dit volgsysteem vastgelegd wordt. We vinden dit van groot belang, omdat alle cliënten met het vermoeden van Niet Aangeboren Hersenletsel recht hebben op vroegtijdige erkenning en herkenning van hun hersenletsel. Hierbij zou het effectief zijn als er een gestandaardiseerd doorverwijssysteem gehanteerd wordt tussen het Deventer Ziekenhuis en MEE IJsseloevers Deventer. “6 6 scriptie Het cliëntvolgsysteem niet aangeboren hersenletsel; scriptie MWD door: Meral Tirgil, Tasiara Bitorina, Celeste Tjokrowidjojo. Januari 2011. 12 NAH Client Volgsysteem Deventer 3. Conclusies en aanbevelingen In deze rapportage heeft de werkgroep aangegeven wat de huidige stand van zaken is met betrekking tot het CVS. Er is een beeld geschetst over de doelstelling, de opzet en het huidig functioneren van deze vorm van nazorg aan de hand van kwantitatieve en kwalitatieve gegevens verzameld uit stukken die er de afgelopen jaren zijn verschenen en de registratie bij MEE IJsseloevers. Opdracht aan de werkgroep is ook om naar de toekomst van het Client volgsysteem te kijken en aanbevelingen te formuleren voor de toekomst. Conclusie effectiviteit: Objectieve meerwaarde van het cliëntvolgsysteem is alleen te onderbouwen vanuit een gedegen wetenschappelijk onderzoek naar de effecten. De subjectieve meerwaarde van het CVS wordt door de cliënten, medewerkers MEE en medewerkers ziekenhuis absoluut onderbouwd, aangetoond en gevoeld. Aanbeveling effectiviteit: Breng de effecten in kaart middels een gedegen wetenschappelijk onderzoek (door Vilans of hersenletselteam ) in 2014. Conclusie convenant: “Een cliëntvolgsysteem werkt pas goed als er een convenant is tussen de aanmelders (het ziekenhuis) en MEE. In zo’n convenant leggen aanmelders zich vast en committeren zij zich aan de werkwijze van het systeem. Op die manier is de commitment niet persoonsafhankelijk. Én er moeten verantwoordelijken zijn die de werkwijze in het ziekenhuis aansturen, die werknemers erop aanspreken, en die het contact met MEE onderhouden“. conclusie onderzoek Vilans 2011 Aanbeveling convenant: Sluit in de eerste helft van 2014 een convenant af met de betrokken partijen en faciliteer en formaliseer daarmee het cliëntvolgsysteem. De bestuurslaag moet de werkvloer faciliteren door middel van uren voor het cliëntvolgsysteem en overleg om dit uit te kunnen voeren, te borgen en te verankeren. Conclusie uitbreiding: In het kader van de overheveling van taken en verantwoordelijkheden van de landelijke overheid naar de gemeenten, ondergaat het gehele sociale domein een transitie én een transformatie. Gemeenten gaan inzetten op preventie. Zij willen vroegtijdige professionele ondersteuning voor kwetsbare burgers zoals bv na een ziekenhuisopname. Dit geldt ook voor ziektekostenverzekeraars. Het CVS is gericht op preventie en heeft daarmee de potentie om zich verder te kunnen uitbreiden. Belangrijk is dat aan de eerste 2 aanbevelingen vervolg wordt gegeven. 13 NAH Client Volgsysteem Deventer Aanbeveling uitbreiding: Onderzoek in 2014 of het CVS uitgebreid kan worden met meerdere (zorg) organisaties die zich conformeren aan het CVS zodat er een breder draagvlak ontstaat. Kijk of er een aanpassing nodig is van de werkwijze van het CVS en hoe zich dit verhoudt tot de ketencoördinatie CVA-nazorg. Conclusie meetinstrumenten: In de facilitering ontbreekt het aan de juiste meetinstrumenten waardoor het moeilijk is om het CVS te toetsen en de juiste gegevens te krijgen. Aanbeveling meetinstrumenten: faciliteer in 2014 de verdere ontwikkeling van meet- en toetsinstrumenten en tools die het mogelijk maken om het CVS goed te borgen in de praktijk en om een eenduidige werkwijze te ontwikkelen. 4. Plan van aanpak Client volgsysteem tijd 14 mei 2014 wat Bespreken rapportage in de stuurgroep NAH Salland wie stuurgroep Mei- juni Opstellen en ondertekenen convenant betrokken partijen Juni Opdracht aan Vilans of Hersenletselteam voor opzet en uitvoer (wetenschappelijk) onderzoek Uitvoer onderzoek effectiviteit CVS MEE IJsseloevers en Deventer ziekenhuis convenantpartners Julidecember Juli – september Onderzoek uitbreiding (zorg)organisaties en aansluiting CVA Nazorg Deventer ziekenhuis Juliseptember verdere ontwikkeling van meet- en toetsinstrumenten en tools Julidecember Borging CVS richting gemeenten 14 Vilans of Hersenletselteam MEE IJsseloevers en Deventer ziekenhuis en stuurgroep Kwaliteitsmedewerker MEE IJsseloevers en werkgroep leden MEE IJsseloevers NAH Client Volgsysteem Deventer 5. Bijlagen 15 NAH Client Volgsysteem Deventer 16 NAH Client Volgsysteem Deventer MEE IJssel oever s Raad en daad voor iedereen met een beperking Regiokantoor Deventer Diepenveenseweg 149 | 7413 AP Deventer Postbus 53 | 7400 AB Deventer T 0570 66 78 78 | F 0570 67 17 88 [email protected] CLIENTOVERDRACHT NAH www.mee-ijsseloevers.nl Gegevens cl iënt Toestemming cliënt Naam: Adres: Postcode Woonplaats: Geboortedatum: Geslacht: M/V Telefoonnummer: Cliënt geeft mondeling toestemming aan MEE om contact op te nemen in verband met het cliëntvolgsysteem ja nee Ingevuld door: wim wissink mmw dz Telefoonnummer: 0570 - 53 50 26 Eer ste contactper soon Naam: Telefoonnummer: Relatie tot cliënt: Specialist: Huisarts: Revalidatiearts: Ziektebeel d Gezinssituatie Diagnose: Datum opname ziekenhuis: Datum ontslag ziekenhuis: Hr/mw is alleenstaand Kinderen Bijzonder heden (invullen wat je weet) Ver vol g tr aject (invullen indien van toepassing) Ziekte-inzicht Hemi-anopsie Afasie Verander d gedrag ja ja ja ja nee nee nee nee Aanvul l ingen/ opmer kingen 17 Thuiszor g Revalidatiecentrum Fysiotherapie Ergotherapie Logopedie ja ja ja ja ja ja ja nee nee nee nee nee nee nee NAH Client Volgsysteem Deventer Gespreksformulier cliëntvolgsysteem Deventer Naam consulent Joke Aarsen Petra de Vos Yvonne de Wilde anders, namelijk: Naam cliënt Telefoon cliënt Naam contactpersoon Telefoon Contactpersoon Datum gesprek Nummer gesprek Soort gesprek Overdrachtsformulier aanwezig Invullen bij gesprek 1 Diagnose Invullen bij gesprek 1 Van Heugtenlijst ingevuld Invullen bij gesprek 1 gesprek 1 gesprek 2 gesprek 3 gesprek 4 huisbezoek telefonisch contact ja nee ja, ingevuld op op datum: nee Kunt u met een rapportcijfer aangeven hoe het lichamelijk met u gaat? 1 2 3 4 5 6 7 8 Toelichting 9 10 Kunt u met een rapportcijfer aangeven hoe het met uw concentratie gaat? 1 2 3 4 5 6 7 8 Toelichting 9 10 18 NAH Client Volgsysteem Deventer Kunt u met een rapportcijfer aangeven hoe het met uw energie/moeheid gaat? 1 2 3 4 5 6 7 8 Toelichting 9 10 Kunt u met een rapportcijfer aangeven hoe het lichamelijk met u gaat? 1 2 3 4 5 6 7 8 Toelichting 9 10 Kunt u met een rapportcijfer aangeven hoe het met uw concentratie gaat? 1 2 3 4 5 6 7 8 Toelichting 9 10 Volgt u extra therapie? ja nee Indien ja, wat voor therapie? Vindt er nav dit gesprek een doorverwijzing plaats? Overdrachtsformulier aanwezig Invullen bij gesprek 1 ja nee Steunpunt mantelzorg Ergotherapie (via huisarts) Fysiotherapie Logopedie MEE 19 NAH Client Volgsysteem Deventer WMO Voorziening Anders, namelijk 20 NAH Client Volgsysteem Deventer Hoe beoordeelt u uw situatie tov een half jaar geleden? verbeterd gelijk gebleven verslechterd Toelichting Hoe beoordeelt de mantelzorger uw situatie tov een half jaar geleden? verbeterd gelijk gebleven verslechterd mantelzorger is niet aanwezig Toelichting In hoeverre heeft de ondersteuning van MEE u geholpen tijdens het afgelopen half jaar? Invullen bij gesprek 2, 3 en 4 heel veel een beetje niet echt helemaal niet weet ik niet meer Ruimte voor overige opmerkingen 21 NAH Client Volgsysteem Deventer Cognitieve, emotionele en gedragsmatige gevolgen van hersenletsel Signaleringslijst voor zorgverleners Handleiding Cognitieve, emotionele en gedragsmatige gevolgen van hersenletsel Signaleringslijst voor zorgverleners Handleiding Drs. Ieke Winkens1 Drs. Wilma J.M. Ritzen1, 2 Drs. B. Dijcks1 Dr. Sascha M.C. Rasquin1 tot 01.06.08 Dr. Caroline M. Van Heugten3 = Vilans Hoensbroek = Advies- en informatiepunt NAH Limburg 3 = Maastricht University 1 2 Nadere informatie kunt u verkrijgen bij: Vilans Ieke Winkens Postbus 192, 6430 AD Hoensbroek Tel. 030-7892543 [email protected] www.vilans.nl/nah 22 NAH Client Volgsysteem Deventer Achtergrond van de vragenlijst In Nederland hebben veel volwassenen niet aangeboren hersenletsel. Dit kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van een ongeval, een beroerte, een hersentumor of door zuurstofgebrek na een hartstilstand. Als gevolg van hersenletsel krijgt een groot aantal mensen vroeg of laat te maken met klachten. Cognitieve, emotionele en gedragsmatige klachten behoren tot de meest gerapporteerde problemen na het oplopen van een hersenletsel. Zaken die vroeger eenvoudig en logisch waren, lijken nu lastig(er) te zijn. De cliënt is bijvoorbeeld vergeetachtig, snel afgeleid of somber. Dergelijke klachten kunnen ook door de partner of andere naasten (ouders, huisgenoten, collega’s) worden opgemerkt: de cliënt is niet meer zoals vroeger, is snel boos of angstig. De veranderingen zijn van invloed op de cliënt en zijn omgeving. De problemen in een gezinssituatie kunnen zich opstapelen. De klachten kunnen leiden tot aanzienlijke beperkingen in het dagelijks leven, en wanneer niet tijdig gesignaleerd kunnen deze leiden tot een opstapeling van problemen. Doel van de lijst De signaleringslijst is bedoeld om klachten van mensen met hersenletsel op cognitief, emotioneel of gedragsmatig vlak in kaart te brengen en de erkenning en herkenning van mogelijke gevolgen te vergoten bij zowel de cliënt en diens naaste en de zorgverlener. Het instrument dient ter ondersteuning van een gesprek met de cliënt en/of diens naasten over mogelijke problemen en klachten die sinds het hersenletsel aanwezig kunnen zijn. De lijst kan het beste na een periode van minstens drie maanden na het letsel worden afgenomen, aangezien klachten meestal pas na een tijdje zichtbaar worden. Indien er problemen of klachten worden gesignaleerd op basis van de lijst, kunnen tips meegegeven worden aan de cliënt of suggesties voor brochures met relevante informatie (zie verderop). Tevens kan gericht worden doorverwezen voor nadere diagnostiek en eventueel behandeling en begeleiding. Hiervoor worden hieronder algemene adviezen gegeven. Concrete invulling van deze adviezen kunnen in de eigen regio worden gemaakt en zijn afhankelijk van de afspraken voor doorverwijzing die al bestaan en de behandelmogelijkheden die er zijn in de regio. De lijst is niet bedoeld als diagnostisch instrument. Het is dus niet mogelijk om op basis van het gesprek te zeggen of er stoornissen zijn bij de cliënt. Voor mensen met een CVA kan men gebruik maken van een verwante lijst die specifiek is gericht op gevolgen na een CVA (Van Heugten, Rasquin, Winkens, Beusmans en Verhey, 2003). Gebruikers van de lijst De lijst kan gebruikt worden door alle zorgverleners die te maken hebben met cliënten met hersenletsel zoals: (neurologie) verpleegkundigen in de thuiszorg, een verpleeghuis, of bij MEE; huisartsen; medewerkers van een nazorgpoli Niet Aangeboren Hersenletsel; WMOmedewerkers enzovoort. Instructies bij het gebruik van de signaleringslijst Werkwijze Indien een zorgverlener of naaste vermoedt dat er sprake is van problemen/klachten op cognitief, emotioneel of gedragsmatig vlak, of indien een cliënt dit zelf aangeeft, dan kan een zorgverlener een afspraak maken om hierover verder te praten. Bij voorkeur is behalve de cliënt ook de partner of een andere naastbetrokkene aanwezig. Met behulp van de signaleringslijst kan het gesprek vormgegeven worden en kunnen gesignaleerde klachten worden geregistreerd. Het afnemen van de lijst kan variëren van zo’n twintig tot veertig minuten. Indien u het gesprek voert met een cliënt en een naaste erbij, is het van belang dat u vooraf duidelijk maakt dat u in eerste instantie de mening van de cliënt. Hierbij kan het helpen om uit te leggen dat er verschillen van mening kunnen zijn. 23 NAH Client Volgsysteem Deventer Het afnemen van de items Op de lijst staan 21 items met betrekking tot klachten/problemen die zich kunnen voordoen op cognitief, emotioneel en gedragsmatig gebied. De bij de items genoemde klachten zijn klachten die veelvuldig voorkomen bij mensen met hersenletsel. De lijst moet als volgt worden ingevuld. Geef bij elk item aan of het probleem/de klacht aanwezig is of niet. Indien een probleem/klacht aanwezig is, geef dan aan of deze al dan niet hinderlijk is. Met hinderlijk wordt bedoeld dat ofwel de cliënt ofwel zijn partner/naasten er hinder van ondervinden in het dagelijks leven. U dient voor elk item in elk geval de mening van de cliënt weer te geven. Dit doet u door een “c” te zetten in de antwoordkolom die van toepassing is. Daarnaast kan optioneel ook de mening van de partner/naaste en die van uzelf worden weergegeven. Bij sommige items kan het voorkomen dat u als interviewer of de naaste van de cliënt een probleem signaleert dat de cliënt zelf niet signaleert (denk bijvoorbeeld aan items als slecht inzicht in eigen functioneren of moeite met controle van gedrag). Het antwoord van de partner/naaste kan worden gegeven door een “n” te zetten in de betreffende antwoordkolom, uw eigen antwoord wordt met een “i” aangeduid. Bij elk item wordt een voorbeeldvraag gegeven die u kunt gebruiken om tot een oordeel te komen. Interviewers staat het vrij om meerdere voorbeeldvragen te stellen. Daarnaast staan er onder elke vraag nog toelichtingen. Niet alle voorbeeldvragen of toelichtingen hoeven op de cliënt van toepassing te zijn. Ook wanneer de cliënt slechts één voorbeeld of toelichting herkent kan het item als hinderlijk gescoord worden. Aan het einde van de lijst staan twee blanco items (nummer 20 en 21); hierbij kunt u andere opvallende problemen of klachten opschrijven die in de lijst niet aan de orde zijn geweest. Op de achterkant van het formulier is ruimte voor opmerkingen, verdere toelichting bij de antwoorden, of andere informatie die u van belang acht. Let op Problemen op cognitief, emotioneel en gedragsmatig gebied komen veelvuldig voor na een hersenletsel, met name in nieuwe situaties (bijv. een nieuwe baan). Ook kunnen klachten die nu niet hinderlijk zijn dit op een later moment wel worden. Daarnaast leven cliënten en naasten vaak aan de grenzen van hun draagkracht, kan de zorglast toenemen, kan de gezondheid afnemen en/of de sociale steun uit de omgeving verminderen. Het is dan ook belangrijk om over deze problematiek op regelmatige basis een gesprek te voeren met de cliënt en/of diens naasten. Met een dergelijke actieve rol kunnen problemen bij de cliënt tijdig gesignaleerd worden. Doorverwijzing Het is lastig om een definitief afkappunt aan te geven wanneer wel of niet moet worden doorverwezen voor nadere diagnostiek, behandeling en begeleiding. De mate waarin de cliënt en diens naaste hinder ondervinden in hun dagelijks leven moet hiervoor bepalend zijn. Het is mogelijk dat er sprake is van meerdere klachten die (nog) niet hinderlijk zijn. In dat geval kan het voldoende zijn voorlichting en informatie aan te reiken. Een lijst met algemene brochures die geschikt zijn als voorlichtingmateriaal is bijgevoegd (zie verderop in deze handleiding). Eventueel kan worden gewezen op de patiëntenvereniging Cerebraal (www.cerebraal.nl) of het Landelijk Platform Hersenletsel (tel. 030 - 656 28 48). Het zou echter ook kunnen zijn dat er ‘slechts’ sprake is van een enkele klacht, maar dat deze zo hinderlijk is voor de cliënt en diens naaste dat verdere actie noodzakelijk is. In dit geval kan eerst gekeken worden of de klacht vermindert als er eenvoudige hulpmiddelen en strategieën worden ingezet door de betrokkenen zelf (zie algemene tips en adviezen verderop in deze handleiding). Hulp door naasten kan worden overwogen, maar is ook afhankelijk van de beschikbaarheid en de draagkracht van de betrokkenen. Indien klachten blijven bestaan kan alsnog doorverwezen worden naar een huisarts, neuroloog, 24 NAH Client Volgsysteem Deventer revalidatiearts en/of neuropsycholoog. Voor behandeling kan worden gedacht aan revalidatiedagbehandeling of poliklinische cognitieve revalidatie. Stuur bij doorverwijzing de ingevulde lijst mee of bespreek deze met de betreffende arts en/of psycholoog. 25 NAH Client Volgsysteem Deventer Signaleringslijst voor zorgverleners Aanleiding voor het invullen van deze lijst: Gegevens cliënt Naam: Geslacht: Geb. datum: Datum hersenletsel: Oorzaak hersenletsel Type hersenletsel: Aanwezig bij het gesprek: Relatie tot de cliënt: Signaleringslijst ingevuld door: Discipline: Datum invullen: Beknopte invulinstructie Geef bij elk item aan of het probleem/de klacht aanwezig is of niet. Indien een probleem/klacht aanwezig is, geef dan aan of deze al dan niet hinderlijk is. Met hinderlijk wordt bedoeld dat ofwel de cliënt ofwel zijn partner/naasten hinder van de klacht van de cliënt ondervinden in het dagelijks leven. U dient voor elk item in elk geval de mening van de cliënt weer te geven. Dit doet u door een “c” te zetten in de antwoordkolom die van toepassing is. Daarnaast kan optioneel ook de mening van de partner/naaste en die van uzelf worden weergegeven. Bij sommige items kan het bijvoorbeeld voorkomen dat u als interviewer of de naaste van de cliënt een probleem signaleert dat de cliënt zelf niet signaleert (denk bijvoorbeeld aan items als slecht inzicht in eigen functioneren of moeite met controle van gedrag). Het antwoord van de partner/naaste 26 NAH Client Volgsysteem Deventer kan worden gegeven door een “n” te zetten in de betreffende antwoordkolom, uw eigen antwoord wordt met een “i” aangeduid. Een uitgebreidere instructie en toelichting vindt u in de handleiding behorend bij deze signaleringslijst. 27 NAH Client Volgsysteem Deventer c = mening cliënt; n = mening naaste; i = mening interviewer (invullen in antwoordkolom die van toepassing is) Probleem De cliënt met hersenletsel heeft: Is het probleem aanwezig? Ja, Ja, Nee het is maar het is hinderlijk niet hinderlijk Cognitie 1. Moeite om nieuwe informatie te onthouden Vraag: ”Vergeet u vaak snel wat er net tegen u gezegd is?” De cliënt heeft moeite om te onthouden waar hij net iets heeft neergelegd, of om een telefoonnummer lang genoeg te onthouden om het te kunnen kiezen. 2. Moeite om informatie van langer geleden onthouden, vergeetachtig Vraag: ”Bent u vergeetachtig geworden? Vergeet u wel eens afspraken?” De cliënt vergeet vaak afspraken; of vertelt steeds hetzelfde verhaal; of vraagt veelvuldig naar dezelfde informatie. 3. Moeite met het plannen en/of organiseren van dingen, en het oplossen van problemen Vraag: ”Heeft u moeite met het plannen of regelen van dagelijkse activiteiten of werkzaamheden of het oplossen van alledaagse problemen?” De cliënt kan geen activiteiten voorbereiden, organiseren of adequaat uitvoeren; of doet bijv. niet (meer) de administratie thuis omdat dit niet of minder efficiënt gaat. 4. Moeite met flexibiliteit Vraag: “Heeft u moeite om te wisselen tussen taken?” De cliënt kan moeilijk afwisselen tussen werkzaamheden; of heeft moeite de draad weer op te pakken als hij onderbroken wordt. 5. Moeite om 2 dingen tegelijk te doen Vraag: ”Vindt u het moeilijk om 2 dingen tegelijk te doen?” De cliënt kan bijv. niet lopen en praten tegelijk, of luisteren en schrijven tegelijk; of beantwoordt geen vragen, terwijl hij auto rijdt. 6. Moeite om de aandacht vast te houden Vraag: ”Kunt u zich goed concentreren?” De cliënt wordt gestoord door bijv. geluiden van buiten of andere mensen in de kamer, of door zijn eigen gedachten; of heeft moeite om de aandacht vol te houden. 7. Moeite om alles bij te houden Vraag: ”Heeft u het gevoel dat alles te snel gaat, bijv. tv? Bent u langzamer geworden in uw manier van werken?” De cliënt vindt dat sinds het hersenletsel alles erg snel lijkt te gaan. Het kan moeilijk zijn om een tv-programma, een gesprek of andere informatie uit de buitenwereld te volgen vanwege het tempo. Het kan zijn dat de patiënt traag reageert. 8. Moeite met het leren van nieuwe vaardigheden Vraag: “Heeft u moeite met het leren van iets nieuws?” De cliënt heeft moeite om met een nieuwe mobiele telefoon om te gaan; of met een nieuw computerprogramma. 9. Moeite om taal te begrijpen of zich uit te drukken Vraag: “Heeft u moeite met praten of met het begrijpen van anderen?” De cliënt begrijpt u niet; of gebruikt woorden in de verkeerde betekenis; of kan niet op het juiste woord komen. 10. Moeite met oriëntatie in tijd, plaats of persoon 28 NAH Client Volgsysteem Deventer Vraag: “Vergist u zich vaak in de tijd, of hoe lang iets duurt? Raakt u de weg kwijt of weet u niet meer met wie u praat?’ De cliënt weet niet welke dag het is; of waar hij zich bevindt; raakt de weg kwijt; weet niet wie u bent of wat de reden is van uw bezoek. c = mening cliënt; n = mening naaste; i = mening interviewer (invullen in antwoordkolom die van toepassing is) Probleem De cliënt met hersenletsel is: Is het probleem aanwezig? Ja, het is hinderlijk Emoties en gedrag 11. Sneller geïrriteerd, prikkelbaar Vraag: ”Bent u sneller geïrriteerd, meer prikkelbaar?” De cliënt is erg ongeduldig; of reageert vaak erg fel, vooral als dingen niet lopen zoals hij/zij wil. 12. Ontremd, heeft moeite met controle van gedrag Vraag: “Heeft u soms het gevoel dat de rem eraf is?” De cliënt heeft weinig controle over het gedrag wat betreft bijv. woedeuitbarstingen, risicozoekend gedrag of ongepast gedrag. De patiënt is bijv. agressief of maakt ongepaste grappen. 13. Sneller en vaker moe Vraag: “Bent u vaker en sneller moe?” De cliënt is eerder vermoeid, heeft meer slaap nodig, zowel fysiek als mentaal; of heeft moeite zijn energie goed te verdelen . 14. Beperkt in zijn inzicht in eigen functioneren Vraag: “Vinden anderen dat u uzelf onderschat of overschat?” De cliënt vraagt overmatig veel van zichzelf of anderen; of is erg gericht op herstel of genezing (terwijl het hersenletsel al meer dan een jaar geleden is). 15. Meer op zichzelf gericht, minder sociale contacten Vraag: “Bent u nu meer op uzelf gericht? Heeft u minder sociale contacten?“ De cliënt is in zichzelf gekeerd, isoleert zich of heeft minder interesse in anderen; of gaat minder vaak naar feestjes, bijeenkomsten, groepsuitjes etc. 16. Sneller emotioneel, of juist koeler geworden Vraag: “Huilt u sneller, bent u sneller ontroerd? Of bent u juist minder snel emotioneel, koeler geworden?” De cliënt heeft het idee dat de tranen sneller komen; of heeft snelle gemoedswisselingen; of toont juist minder emotie, heeft het gevoel dat emoties vlakker zijn geworden 17. Somber, neerslachtig, depressief Vraag: “Voelt u zich vaak somber of neerslachtig?” De cliënt is vaak verdrietig of neerslachtig; of heeft geen interesse of plezier meer in het leven. 18. Angstig Vraag: “Bent u angstiger geworden?” De cliënt is bang in nieuwe situaties; of angstig dat hij een situatie niet aan kan. 19. Apathisch, heeft moeite om zelf initiatieven te nemen Vraag: ”Blijven er dingen liggen?” De cliënt stelt zelf geen vragen aan u; of heeft moeite te beginnen met (dagelijkse) handelingen, zoals huishoudelijke activiteiten, werk of hobby’s. Aanvullingen Vraag: ”Zijn er andere problemen die nu niet aan de orde zijn gekomen?” 29 Ja, maar het is niet hinderlijk Nee NAH Client Volgsysteem Deventer 20. 21. 30 NAH Client Volgsysteem Deventer Opmerkingen, toelichting bij de antwoorden en aanvullende informatie: 31 NAH Client Volgsysteem Deventer Geschikte brochures met algemene informatie over cognitie, emotie en gedrag Voor zorgverleners: - Methodisch ondersteunen van mensen met hersenletsel. Greep op je leven met ‘Hooi op je vork. Utrecht: Lemma, 2005, Belle v. P, Zadoks, J. ISBN 90-5931-369-0 Deze kunt u bestellen via de website www.cva-samenverder.nl (tel. 030-6594650). - Niet-aangeboren hersenletsel: Informatie voor begeleiders en verzorgers, Nederlands Centrum Hersenletsel/Lemma, 2002, ISBN 90-5189-977-7. De uitgave bevat informatie over oorzaken en gevolgen van NAH en adviezen voor behandeling en begeleiding. Deze kunt u bestellen door een e-mail te sturen naar [email protected]. - Niet-aangeboren hersenletsel: Informatie voor verpleegkundigen, Lemma, 2002, ISBN 90-5189974 2. Deze kunt u bestellen door een e-mail te sturen naar [email protected]. - Hersenletsel: achtergronden en aanpak; ze zeggen dat ik zo veranderd ben. Den Haag; Lemma, 2006, ISBN-10 90-5931-432-8, ISBN-13 978-90-5931-432-0 Deze kunt u bestellen via de website www.hersenstichting.nl (tel. 070-3604816). Voor cliënten: - Zorgwijzer Geheugen, Hersenstichting (Geheugen). Deze kunt u bestellen via de website www.hersenstichting.nl (tel. 070-3604816). - Zorgwijzer Karakterveranderingen, Hersenstichting. Deze kunt u bestellen via de website www.hersenstichting.nl (tel. 070-3604816). - Zorgwijzer Partners, Hersenstichting. Deze kunt u bestellen via de website www.hersenstichting.nl (tel. 070-3604816). - Zorgwijzer Hersenaandoeningen en seksualiteit, Hersenstichting. Deze kunt u bestellen via de website www.hersenstichting.nl (tel. 070-3604816). - De weg na Niet Aangeboren Hersenletsel (traumatisch hersenletsel en tumoren), Cerebraal, Uitgeverij Adverbum, ISBN 90 805768-3-2. Deze kunt u bestellen via de website: www.cerebraal.nl (tel. 030-2966575). - Het boek: “Het brein de baas” van Mariëtte Blokhorst, Lucas Slot & Frits Winter. ISBN: 9789055131556. - Het boek: “Hersenscherven na een beroerte” van J. Hochstenbach. ISBN: 9035219589 Voor zorgverleners en cliënten: - Voorlichtingsbrochure over traumatisch hersenletsel. St. Maartenskliniek Nijmegen. Deze kunt u bestellen via het secretariaat van het ACHN: tel. 024-3659157 of e-mail: [email protected] 32 NAH Client Volgsysteem Deventer Algemene tips en adviezen voor cliënt en naaste Geheugen (item 1-2) - schrijf zoveel mogelijk op in een agenda of notitieblokje - leg voorwerpen om niet te vergeten van tevoren klaar - leg benodigdheden zoveel mogelijk op vaste plaatsen - probeer zoveel mogelijk structuur aan te brengen in activiteiten - maak checklijstjes - zorg voor rust en aandacht als er informatie onthouden moet worden - herhaal de te onthouden informatie zo vaak mogelijk - deel grote hoeveelheden informatie op in kleinere stukken - probeer informatie zoveel mogelijk te ordenen - vraag anderen om te helpen met onthouden - maak een logboek met informatie die zeker niet vergeten mag worden (namen, data) - gebruik een kalender ook om op te schrijven wat je al gedaan hebt Plannen en organiseren (item 3) - maak een planning of stappenplan van alles wat gedaan moet worden - lok activiteiten uit door een vaste dagindeling te hanteren of structuur aan te brengen in de dag/week - schrijf in een agenda op wat je wilt doen en kijk hierin op vaste momenten - hang briefjes en lijstjes op met wat je wilt doen - verdeel een grote taak in meerdere kleine taken en doe deze een voor een - zet de wekker als je op tijd aan iets moet beginnen Flexibiliteit (item 4) - leer om slechts een ding tegelijk te doen - maak lijstjes: wat moet eerst, wat kan straks - maak eerst een taak af voor je aan iets anders begint - schrijf op waar je mee bezig bent Aandacht en tempo (item 5-7) - leer om slechts 1 ding tegelijk te doen - maak lijstjes: wat moet eerst, wat kan straks - deel grote taken op in kleine taken en doe deze een voor een - schrijf op wat je wil doen (agenda, notitieblokje) - leg aan anderen uit dat je maar 1 ding tegelijk kan doen - vraag aan anderen om langzamer te praten - zoek een rustige plek om aan een taak te werken - zorg dat er geen bronnen zijn die de rust kunnen verstoren (andere mensen, bezoek, telefoon, televisie, radio, etc) - denk ook aan storende factoren zoals licht (zonnebril of petje op, luxaflex dicht) of geluid (oordopjes in) - werk niet te lang achter elkaar - leer te pauzeren of te rusten tussendoor - leg aan anderen uit dat je je minder goed kunt concentreren - vraag aan anderen om je niet af te leiden - neem rustig de tijd en vooral voldoende tijd om dingen te doen - verminder tijdsdruk door taken voor te bereiden, bijv benodigdheden klaarzetten 33 NAH Client Volgsysteem Deventer Nieuwe dingen leren (item 8) - Zoek een rustige plek - Zorg dat je niet gestoord kunt worden - Werk niet te lang achter elkaar - Neem rustig de tijd en vooral voldoende tijd - Leer te pauzeren of te rusten tussendoor - Vraag aan anderen om langzaam uit te leggen - Leg uit dat je je minder goed kunt concentreren - Schrijf dingen op - Herhaal de informatie zo vaak mogelijk - Deel grote hoeveelheden informatie op in kleine stukken - Probeer informatie zoveel mogelijk te ordenen - Vraag aan anderen of ze het kunnen laten zien bijv. met behulp van een filmpje of kunnen voordoen hoe je iets kan doen. Communicatie (item 9) - spreek langzaam en vraag dat ook aan anderen - gebruik alle vormen van communicatie: spreken, schrijven, gebaren, aanwijzen, tekenen - spreek in korte zinnen - houd taal simpel - gebruik plaatjes en voorwerpen - leer hulpmiddelen te gebruiken: fotoboeken, taalzakboeken, gespreksboek - zorg voor een rustige omgeving bij een gesprek - schrijf boodschappen op als spreken moeilijk gaat - vermijd afleiding - houd oogcontact - gebruik een liniaal bij het lezen - gebruik een markeerstift om hoofdzaken en bijzaken te scheiden - vat informatie samen - vertel in je eigen taal wat je denkt dat er gezegd/bedoeld is - vraag anderen om uitleg als je iets niet begrijpt - vraag anderen om simpele taal te gebruiken - vraag anderen de boodschap op te schrijven - bereid een gesprek van te voren voor Oriëntatie in tijd, plaats en persoon (item 10) - schrijf op welke dag het is en kijk hier regelmatig op - gebruik een horloge of telefoon om de tijd weer te geven en kijk er regelmatig op - gebruik een alarm, pieper of telefoon om je aan de tijd te herinneren - schrijf op waar je bent en kijk er regelmatig op - let op belangrijke herkenningspunten en schrijf ze op of herhaal ze regelmatig - schrijf belangrijke informatie over iemand op en kijk er regelmatig naar - vraag anderen je te helpen - geef uitleg aan anderen dat je moeite hebt met oriëntatie Irritaties en geprikkeld (item 11) - ga na wanneer je geïrriteerd of geprikkeld raakt om die situaties eventueel te voorkomen of erop voorbereid te zijn - las afkoelpauzes in (wandeling, kopje koffie) - schrijf op waar je tegenaan loopt - leg aan anderen uit dat je soms uit je slof kan schieten en vraag begrip - probeer een uitbarsting aan anderen uit te leggen nadat het gebeurd is 34 NAH Client Volgsysteem Deventer Ontremming, impulsiviteit (item 12) - probeer eerst na te denken alvorens te doen - stel duidelijke grenzen - overleg eerst met anderen voordat je iets gaat doen - vraag anderen te helpen als je impulsief of ongepast handelt - leg aan anderen uit dat je soms impulsief of ongepast kan handelen, of woedeuitbarstingen hebt - zeg vaker: daar geef ik nu geen antwoord op, daar moet ik eerst over nadenken Vermoeidheid (item 13) - probeer na te gaan waardoor de vermoeidheid optreedt of erger wordt: bepaalde tijdstippen of bij bepaalde activiteiten - deel grote taken op in meerdere kleine taken en doe deze een voor een - wissel activiteiten af - pauzeer zoveel mogelijk - werk niet te lang achter elkaar - probeer vandaag niet alles in te halen wat gisteren niet lukte - houd vandaag al rekening met een eventuele drukke dag morgen - plan een rustdag na een drukke dag Slecht inzicht in eigen functioneren (item 14) - probeer zoveel mogelijk informatie over de gevolgen van het NAH te vinden zodat je weet wat je kunt verwachten - vergelijk je eigen verwachtingen met die van anderen over jouw functioneren en toekomst - vraag aan anderen die je vertrouwt hoe zij erover denken - durf te vertrouwen op het oordeel van een ander - bespreek je verwachtingen met lotgenoten die hetzelfde hebben meegemaakt Meer op zichzelf gericht, minder sociale contacten (item 15) - probeer bestaande contacten met familie, vrienden en bekenden zoveel mogelijk te onderhouden - pak oude hobby’s en activiteiten weer stapje voor stapje op - probeer nieuwe contacten te leggen, bijvoorbeeld met lotgenoten - leg aan anderen uit hoe het leven sinds het NAH is Sneller emotioneel, somber, angstig, koel (item 16, 17 en 18) - ga na waardoor of wanneer je somber, angstig of emotioneel wordt en probeer om die situaties eventueel te voorkomen of erop voorbereid te zijn - sneller emotioneel worden kan soms worden veroorzaakt door vermoeidheid (zie item 22) - plan en doe activiteiten die je leuk vindt - houd rekening met een periode van afscheid nemen van het leven van voor het NAH - probeer niet te veel activiteiten te doen die niet meer lukken sinds het NAH - probeer gevoelens met anderen te bespreken - probeer erover te praten met lotgenoten: gedeelde smart is immers halve smart - leg aan anderen uit hoe je voelt - leg aan anderen uit hoe het leven sinds het NAH is Initiatief nemen (item 19) - vraag aan anderen om te helpen met initiatief nemen 35 NAH Client Volgsysteem Deventer Care Giver Strain Index. Geïnterviewde: ___________________________________ Mantelzorger van cliënt: __________________________________ Relatie tot cliënt: __________________________________ Geb. datum: ____ / ____ /_______ man / vrouw Diagnose: _____________________________ Ontstaan op: ____/____/_____ Aanwezig bij het gesprek: ___________________________ Lijst ingevuld door: __________________________ Datum: _____/_______/_______ Ik noem een aantal dingen op die voor kunnen komen bij mensen in een zelfde soort situatie als die van u. Wilt u me telkens zeggen of het volgende op u van toepassing is? Nee Ja 1. Mijn nachtrust is verstoord. 2. Hem of haar helpen kost me nogal wat moeite en tijd. 3. Ik vind het lichamelijk zwaar. 4. Het beperkt me in andere dingen die ik wil doen. 5. Wij hebben onze dagelijkse manier van doen moeten aanpassen. 6. Wij hebben onze plannen moeten wijzigen. 7. Er zijn ook andere zaken waaraan ik mijn tijd moet besteden. 8. Emotioneel gedragen we ons anders ten opzichte van elkaar. 9. Het gedrag van mijn man/vrouw maakt me soms van streek. 10. Het is pijnlijk te moeten zien dat hij/zij een ander persoon is geworden. 11. Ik heb mijn werk/baan moeten aanpassen aan de situatie. 12. Ik word geheel door deze situatie in beslag genomen. 13. We leven onder financiële druk. 36
© Copyright 2025 ExpyDoc
