nummer 06 • 2014
SciSports scoort
uit liefde voor
het spel
Boessenkool bouwt tractor die
geen trekker meer is
De lessen van
serial entrepreneurs
De Fruitbar:
nieuwe manier van
fruit eten
Powered by kennispark Twente
INNOvation > INtro > Eric Nijkamp [03]
Accountancy t Belastingen t Advies
E.J.F. (Eric) Nijkamp I voorzitter Stichting Twente Branding
Verstand zegt
we moeten investeren
in ons bedrijf.
Twente: Innovatie als traditie
Twente is een culturele entiteit, een innovatief ecosysteem en een sterk merk met een herkenbare
visuele identiteit die steeds zichtbaarder wordt. Onze ondernemende regio wordt door Brussel ook wel
een SMART-region genoemd. Het is een prachtig gebied, met een DNA dat van oudsher bepaald is door
de maakindustrie. Twente onderscheidt zich in de huidige economische ontwikkeling van Nederland als
een ondernemende technologische regio met focus op hightech systemen en materialen. Een regio waar
innovatie gecombineerd met een pioniersmentaliteit traditie is. Pioniers die kansen zien, lef hebben
en een eerste stap zetten om nieuwe wegen te ontdekken. Bedrijven, onderwijs en overheid in Twente
behalen voorsprong door verbinding, ze werken nauw samen om kansrijke ontwikkelingen mogelijk te
maken onder de vlag van Twente.
Intuïtie weet
welke investering
tot groei leidt.
Alleen verstand en intuïtie samen leiden tot groei. Dát is de manier waarop
wij zaken aanpakken. Grant Thornton – gespecialiseerd in accountancy,
belastingen en advies – weet waar groeikansen voor uw bedrijf liggen en
ondersteunt u om deze te realiseren. Maak vrijblijvend een afspraak met
een internationale organisatie die ruim 90 jaar actief is.
Vestiging Enschede Arnold Poelstra | 088 - 676 94 07 | www.gt.nl
ConQuaestor nu ook
lid van Grant Thornton
International Ltd.
Onder diezelfde vlag verbindt Stichting Twente Branding ondernemers, starters, studenten en talenten
met de regio. De wijze waarop de wereld kijkt naar Twente is sterk van invloed op de mate waarin
ondernemers, professionals, studenten en bezoekers bereid zijn te komen ondernemen, werken,
studeren en verblijven in Twente. Twente profileert zich de laatste jaren al steeds meer als hightech
regio. Dat is ook meer en meer zichtbaar in de landelijke media en de verhalen in deze ‘Innovation’ laten
opnieuw zien dat dat is waar de kracht van Twente ligt. Onze regio heeft een goed eco-systeem en
de aanwezigheid van Saxion en de Universiteit Twente spelen hierin een belangrijke rol. Daarnaast is
innovatie en hightech belangrijk binnen het bedrijfsleven.
Een sterk en onderscheidend Twente draagt bij aan de economische ontwikkeling van de regio en
omgekeerd vergroot een economische sterke en aantrekkelijke regio de bekendheid en het imago van
het merk Twente. Twente Branding bouwt samen met partners aan dit merk. Een regio - een merk - die
wint aan innovatiekracht. Zo veroveren steeds meer Twentse technologiebedrijven kopposities op
wereldmarkten, kent Twente meer dan 700 innovatieve hightech bedrijven, een innovatiecampus met de
meeste bedrijfsvestigingen in Nederland en staat Nederlands grootste Nanolab MESA+ in Twente.
Dat en meer verhalen - onder meer te lezen in dit magazine en online op twente.com - kenmerken onze
regio waar de focus op hightech systemen en materialen gecombineerd wordt met ondernemende
slagkracht. Iedere 20e van de maand staan twintig Twentse verhalen over hightech innovaties, succesvol
ondernemerschap, jonge talenten, internationale kenniswerkers en interessante vacatures, online op
twente.com. Verhalen die we graag delen met Twente maar ook uitdragen in Nederland en daarbuiten.
Verhalen die laten zien waar de kracht van Twente ligt, de innovatiekracht van deze regio. Innovatie als
traditie!
www.twente.com • twitter.com/TwenteConnected • 053 483 68 38
[04] INhoudsopgave < INNOvation
INNOvation > INhoudsopgave [05]
Inhoudsopgave
14
6
INtro
3
Door Eric Nijkamp
Innovatie als traditie
IN gesprek
6
SciSports Labs gaat recht op het
doel af
INzake
10
Norma investeerde miljoenen in
machines
Dit magazine is voorzien
van layars. Hiermee voegen we een
virtuele laag toe aan ons magazine.
Hoe werkt het?
• Download de gratis Layar app in de
App store of de Android Market.
• Open de Layar app en scan de
pagina’s in dit magazine, die
voorzien zijn van het Layar icoon.
INzake
12
4Silence: slim op zoek naar stilte
IN & oud
14
Boessenkool ontwikkelde
elektrisch aangedreven tractor
De opINie
17
INzake 18
INgenieus Van Rob de Koning
Tweekoningenavond
INzake
De elektrische fiets:
Ontwikkeld door 3T uit Enschede
In beeld
20
C-Labs zoekt naar de sociaal
intelligente robot
26
28
De lessen van
serial entrepreneurs
32
INgenieus Industrial Design Centre leidt tot
innovatie
34
23
24
Facts & Figures
Uit innovatief Twente
Foodatelier lanceert de Fruitbar
26
Universal Electronics: marktleider
in wireless control
INzake
Facts & Figures
IN beeld
24
20
Solar Solutions Worldwide
lanceert de Solar Freezer
Uit innovatief Twente
37
38
INzake Rabobank EnschedeHaaksbergen: geworteld in de
lokale samenleving
Stories
40
Uit BTC Twente - de Twentse
incubator
De opINie
41
Van Arnold Poelstra
Techno Park Twente
[06] SciSports < INzake < INNOvation
INNOvation > INzake > SciSports [07]
SciSports
scoort uit liefde
voor het spel
“We schrikken
er zelf ook van”
Een jongensboek dat werkelijkheid wordt of een doordachte strategie naar
onvermijdbaar succes? SciSports, dat de kenmerken van wereldwijd 350.000
voetballers bijhoudt in een enorme database, stoomt vanaf de middenstip op naar
het doelgebied. Onhoudbaar en klaar om te scoren. Voor oprichters Giels Brouwer en
tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk
Anatoliy Babic is het genieten. Ook op de tribune bij AC Milan-Ajax.
Een vinding heeft altijd een inspirator nodig. Dat was in het geval van Giels Brouwer professor Leo
van der Wegen van de Universiteit Twente. “Hij vertelde ooit hoe bij de NASA astronautenteams
voor een missie werden samengesteld. Toen dacht ik: waarom gebeurt dat ook niet bij voetbalteams?”
Het zaadje was geplant en kwam tot groei toen de student Technische Bedrijfskunde een
bachelor-stage volgde bij FC Twente. “Ik kwam er achter dat er in het proces van de aankoop van
nieuwe spelers niet rationeel wordt gekeken of je die speler echt nodig hebt. De creativiteit van
die speler is bijvoorbeeld niet zichtbaar. Dat was het uitgangspunt.”
Brouwer (24) en Babic (21) bedachten een concept waarbij harde data, zoals passes of aantal
gele kaarten, gecombineerd werden met zachte data. Dat kan zijn of een speler negatief in het
nieuws komt, vaak een rugblessure heeft of misschien wel in de gevangenis heeft gezeten.
“Die zachte data worden automatisch geupdate vanuit lokale nieuwsbronnen. Wat we hebben
opgebouwd is een database met 350.000 voetballers over de hele wereld. Van iedere voetballer
weten we nu alles: welke passes geeft hij, op welke positie in het veld past hij, is hij vaak
geblesseerd? Het is net als met een headhunter die kandidaten zoekt voor een bepaalde functie.”
SciSports concentreert zich op de spelers met een marktwaarde tot tien miljoen euro.
“Daarboven zitten de usual suspects, waar alles van bekend is. Maar wij weten alles van een
speler uit bijvoorbeeld de hoofdklasse in Nederland of de tweede divisie van Singapore.
Daartussen zitten de onontdekte talenten, die een waarde kunnen zijn voor een club en de
ondergewaardeerde ruwe diamanten”, aldus Brouwer. Hij vervolgt: “Met SciSearch, zoals het programma heet, kunnen we dus een voetbalclub informeren welke speler het beste op een bepaalde
positie kan spelen. Of waar binnen een elftal behoefte aan is. En dat doen we door niet alleen door
te laten zien of hij bijvoorbeeld een goede linksbuiten is. We matchen ook persoonlijkheden.”
Giels Brouwer
Het ontwikkelen van idee en concept tot werkend product heeft 2,5 jaar bloed, zweet en tranen
gekost. Beide studenten zagen zich genoodzaakt hun studie even te parkeren -‘het was niet te
combineren’- en moesten naast tijd - ‘er zit inmiddels 8.000 uur in’ - ook geld uit eigen zak investeren. Brouwer: “Op een gegeven moment kom je wel op een punt dat je niet meer weet hoe >>
[08] SciSports < INzake < INNOvation
INNOvation > INzake > SciSports [09]
SciSports Labs
Hoe verloopt de WK in Brazilië. Krijgt Louis
van Gaal het gelijk aan zijn kant met zijn
nieuwe spelstrategie? Of had hij misschien
andere spelers moeten selecteren. SciSports
had hem daarbij kunnen adviseren. Met
het concept weet het bedrijf immers wie op
welke positie het beste tot zijn recht komt.
En bovendien zouden Van Gaal en de spelers
de wedstrijden al virtueel kunnen spelen.
Dit dankzij de toepassing van de Oculus Rift,
waarmee spelers en trainers op een virtueel
3D-veld complete wedstrijden nog eens
kunnen naspelen of alvast kunnen oefenen
tegen komende tegenstanders.
Giels Brouwer: “Je kunt je dan al voorbereiden
op de passeerbewegingen van een spits of de
manier waarop een verdediger je afstopt.”
De ontwikkeling wordt inmiddels gedaan
binnen SciSports Labs, waar een steeds
groter wordend team van studenten en
partners zich bezighoudt met nieuwe
projecten. Zoals een toepassing met licht om
spelers in de rust sneller te doen herstellen.
“Ideeën genoeg”, zegt Brouwer.
“We hebben er
altijd geloof in
gehouden”
je de huur nog moet betalen. Maar we hebben
er altijd geloof in gehouden. Gelukkig hebben
we vorig jaar de Philips Innovation Award
gewonnen. Dat leverde 50.000 euro op.”
De ontberingen en inspanningen zijn niet
voor niets geweest. Het idee heeft zich
bewezen en wordt door steeds meer clubs
onderkend als toegevoegde waarde in de
zoektocht naar veelbelovende spelers. “Wij
kunnen met onze database bijvoorbeeld
onontdekte talenten vinden. Wij vonden in
de Belgische competitie een speler die drie
miljoen waard was. Zijn marktwaarde is nu
gestegen naar achttien miljoen. Voor een
club is dat interessante informatie.”
Uiteraard is er een verdienmodel. Aan clubs
geeft SciSports op basis van de SciSearchdatabase advies over de aankoop van
nieuwe spelers. Brouwer: “Normaal gaat een
club op zoek naar een speler en zoekt dan
contact met een aantal spelersmakelaars.
Of een talentscout gaat vijf keer naar Brazilië
op zoek naar voetballers. Nu kunnen wij
vooraf al zeggen: voor die of die positie, of
binnen dat elftal, heb jij die speler of spelers
nodig. Of we kunnen zeggen: als je naar
Brazilië gaat, bezoek dan alleen die bepaalde
regio, omdat daar de gewenste spelers
voetballen. Of we adviseren om naar Mexico
te gaan, omdat spelers daar veel goedkoper
zijn, maar net zoveel kwaliteiten hebben.
Kortom, het betekent een enorme besparing
voor clubs en bovendien: wij weten ook wie
de diamantjes zijn die je nu goedkoop kunt
kopen.”
Daarbij loopt SciSports soms nog tegen
een muur van traditie: “De voetballerij is
conservatief, een netwerk, traditioneel. Men
staat minder snel open voor vernieuwing,
maar als je kunt bewijzen dat het werkt, dan
gaan de deuren open. En met ons systeem
kan een club voorkomen dat ze een speler
van drie miljoen kopen, die toch niet past
in het elftal en vervolgens op de bank zit.
Als je een speler op het oog hebt, wil je wel
weten dat hij net zijn Ferrari in de prak heeft
gereden. Dan weet je toch beter wat voor
vlees je in de kuip haalt.”
Inmiddels heeft Giels Brouwer bij de
Italiaanse Serie A- en B-clubs aan tafel
gezeten. Fenerbahce is inmiddels klant,
net als vier clubs uit de top zeven van de
Nederlandse eredivisie.
Maar er is meer, vervolgt Brouwer: “Spelers
komen nu ook naar ons toe, omdat wij hun
kunnen adviseren. Wij beschikken over de
statistieken en weten op welke punten ze
zich kunnen verbeteren. Waarom staan ze
niet in de basis, wat is hun zwakte? Hoe
moet je dat aanpassen? Ook internationals
zien dat ze beter worden dankzij ons, omdat
ze op een andere manier naar zichzelf
kijken.”
Vanaf januari groeit SciSports hard. Er is, om
het in voetbaltermen te houden, scorend
vermogen. Mede dankzij de komst van
Alain le Loux en Hans d’Hollosy, die een
groot netwerk in de voetbalwereld hebben.
Brouwer: “Ja, het gaat dit jaar heel hard en
het wordt nu een echt bedrijf.”
Er is in de studentikoze chaos, die een
studenten start-up vaak typeert, nu ook
meer geformaliseerd. Niettemin, zegt Giels:
“Het is kicken zoals het nu gaat. Je wordt
uitgenodigd bij clubs, bij wedstrijden. We
krijgen credibility, gaan nu ook naar Qatar.
We schrikken er zelf ook wel van maar het is
gewoon niet tegen te houden.”
Overigens heeft de bondscoach zich niet
gemeld bij SciSports in Enschede. Geen punt,
vindt Brouwer: “Hij heeft genoeg analisten
die hem adviseren.”
En of straks de emotie niet uit het
voetbal verdwijnt als de teams worden
samengesteld uit perfect passende
‘robots’, nee, daar ziet Giels Brouwer geen
gevaar in: “Voetbal blijft altijd emotie en
er zullen altijd onverwachte dingen blijven
gebeuren. Ik zou het ook niet willen dat
dat verdwijnt, daarvoor ben ik veel te veel
voetballiefhebber.”
[10] Norma < INzake < INNOvation
INNOvation > INzake > Norma [11]
“Door proactief mee
te denken in het
constructieve ontwerp
proberen we orders
binnen te halen”
Verdriet en vreugde liggen soms dichtbij elkaar, ook in het bedrijfsleven. Norma Groep uit Hengelo, toeleverancier van mechanische en
mechatronische systemen en modules, beleefde in 2012 een rampjaar. Maar afgelopen jaar piekte het hightech bedrijf als nooit tevoren
in zijn historie. Norma profiteert van het feit dat ze steeds meer volledige systemen en modules mogen ontwerpen, produceren en verder
ontwikkelen in plaats van alleen onderdelen te leveren. “We nemen steeds meer verantwoordelijkheid in de supply chain”, zeggen technisch
directeur Rene Vlaskamp en commercieel directeur Stan Oude Mulders.
Niet sparen maar
investeren
tekst Marcel van Rijnbach • fotografie Frank Visschedijk
Tegen de verdrukking in investeerde Norma
3,5 miljoen in machines
Norma Groep levert van a tot z
mechatronische en mechanische
systemen en modules voor grote
industriële fabrikanten, zoals Philips,
Thales, Carl Zeiss en een van de
grootste halfgeleiderfabrikanten
van Europa, ASML. Dat houdt naast
ontwerp en engineering ook assemblage, montage en ingebruikstelling in.
Norma bedient diverse markten, zoals
de halfgeleiderindustrie
(semiconductor), de medische wereld,
de vliegtuigindustrie, de optische
branche (bijvoorbeeld microscopie) en
defensiesystemen.
Rene Vlaskamp en Stan Oude Mulders
De grootste kracht van het Hengelose
familiebedrijf schuilt in de precisiearbeid en fijnmechanica; het garandeert een bewerkingsnauwkeurigheid
van minder dan een duizendste
millimeter. Bijzondere actuele projecten van Norma zijn bijvoorbeeld een
meetinstrument voor een lithografische machine van ASML, de neusradar
voor de nieuwe JSF en de kogelgeleiding voor de Apaches. Ter illustratie:
het meetsysteem voor ASML bestaat
uit 4000 elektronische en werktuigbouwkundige componenten!
Met een omzet van 75 miljoen euro in
2013 en 450 werknemers heeft
Norma de afgelopen zes jaar een
enorme groeistuip doorgemaakt. In
2012 nam het bedrijf een nieuw onderkomen in gebruik aan de Opaalstraat,
in de achtertuin van zijn klant Thales.
“We hadden veel competenties en
wilden van alles tegelijk”, blikt Oude
Mulders terug. “Eigenlijk waren we
alleen bezig met groei.”
De uitbraak van de financieel-economische crisis eind 2008 leek aan
Norma voorbij te gaan. De orderstroom
bleef explosief groeien, zeker de
eerste jaren nadat de machinefabrieken van Thales en Philips waren
overgenomen. Maar het tij keerde zich
twee jaar geleden. De omzet daalde
scherp en opdrachten uit met name de
conjunctuurgevoelige semiconductorindustrie bleven uit.
Norma moest circa 25 man personeel
ontslaan.
De directie nam meer maatregelen:
“We hebben twee vestigingen samengevoegd en onze vestiging in Azië gesloten. In onze hightech branche met
high-end producten in low volumes
produceer je op kapitaalintensieve
machines niet goedkoper in China dan
in Nederland”, verklaart Oude Mulders.
Norma focuste zich meer op kostenbeheersing, slimmer (en dus goedkoper) produceren en een kwalitatief
beter projectmanagement. “Tegen de
verdrukking in investeerden we ruim
3,5 miljoen euro in onbemande
machines”, vult Vlaskamp aan.
“Door robotfabricage en meerassige
machines wilden we meerwaarde aan
onze producten toevoegen en de klant
zoveel mogelijk bedienen. Immers,
productinnovatie -en ontwikkeling
volgen elkaar tegenwoordig steeds
sneller op.”
Met als gevolg dat in 2013 een topjaar
werd gedraaid. Norma neemt steeds
meer competenties over van zijn
industriële klanten die zich vooral
richten op hun corebusiness.
“Engineering en assemblage van
complete modules worden steeds
vaker aan ons uitbesteed. Door proactief mee te denken in het constructieve ontwerp proberen we orders
binnen te halen. We willen een langdurige, betrouwbare relatie met klanten
opbouwen”, aldus Oude Mulders en
Vlaskamp. Door ‘early supplier
involvement’ tracht Norma risico’s
voor de klant voor zijn klanten in te
dammen en slimmer te produceren
waardoor kosten worden bespaard.
Via open innovatie wil Norma de
weinige concurrentie in Nederland slim
af zijn. “Wat dat betreft zijn we heel
blij met het shared facility center in de
nieuwbouw van Thales. Daar kunnen
we met onze klanten volop brainstormen over nieuwe ontwikkelingen.”
Norma wil qua omzet en personeel
verder doorgroeien om zodoende
relatief grote opdrachten binnen te
halen.
“Er vindt in onze branche een consolidatieslag plaats, zodat we een
bepaalde massa moeten hebben”,
besluit Oude Mulders.
[12] 4Silence < INzake < INNOvation
Zoektocht
naar stilte
INNOvation >INzake > 4Silence [13]
Eric de Vries en Ysbrand Wijnant
“We gaan het product nu
verder optimaliseren en
willen dan in 2015 de eerste
commerciële projecten doen”
“De casus van 4Silence is een schoolvoorbeeld van kennisvalorisatie
vanuit de Universiteit Twente en in deze ondernemende regio,” zegt
Kees Eijkel, directeur Kennispark Twente. “De onderzoeker is met ons
business development team aan de slag gegaan om een toepassing te
zoeken voor zijn vinding, waarna we een patent hebben aangevraagd.
Vervolgens is er een spin-off opgericht waar we Eric de Vries bij
hebben gevraagd als CEO. Een eerste investering kwam daarna vanuit
het Twente Technology Fund. Precies zoals het bedoeld is: van een
uitvinding naar een mooi product en een mooi bedrijf.”
4Silence lost geluidsproblemen op
Schokkende cijfers. Jaarlijks overlijden in Europa 33.000 mensen aan de indirecte gevolgen van
geluidshinder. Dat zijn er evenveel als verkeersslachtoffers. Geluidshinder is, na smog, het tweede grote
milieuprobleem. Mensen die langs een snelweg of andere straat met intensief verkeer wonen, kennen dat
tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk
probleem, een probleem dat dankzij 4Silence wordt opgelost.
Uitvinden is soms een oefening in
geduld. Universitair docent aan de
UT en akoestisch expert Ysbrand
Wijnant ontdekte enkele jaren
geleden dat door middel van resonatoren het mogelijk is om verschillende freqeuntie (Hz)-niveaus te
veranderen van richting (difracteren). Simpel gezegd: geluidsgolven
zijn in feite botsende moleculen
die elkaar opstuwen. Net als water
zoeken deze de weg van de minste
weerstand. Een resonator is een
soort van valkuil, waar de moleculen
- lees geluidsgolven - in duikelen.
Door de resonantie die ontstaat,
worden de geluidsgolven afgebogen.
Die ontdekking leidde tot de ontwikkeling van een betonnen element
dat als een strook langs de kant
van de weg wordt aangebracht. Het
geluid van het langsrazende verkeer,
en dan met name het geluid van
de banden, wordt ‘gevangen’ in het
element dat voorzien is van sleuven
met verschillende dieptes. Voor
elk Hertz-niveau is er een verschillende diepte. Doordat het geluid in
de sleuven resoneert, wordt het
gedempt en afgebogen. Daarmee
wordt gemiddeld een halvering van
de geluidsoverlast bereikt.
Dit is in het kort de ontstaans-
geschiedenis van 4Silence dat met
dit product onder de naam
Whisstone nu internationaal furore
wil maken. Te beginnen in Nederland
als ‘launching customer’.
Eric de Vries, CEO van 4Silence, is
afkomstig uit de wegenbouw. “Er is
veel onderzoek gedaan naar het beperken van de geluidsoverlast door
verkeer door bandenfabrikanten en
wegenbouwers. Maar een optimum
is nooit gevonden. Geluidsschermen
langs de wegen zijn een oplossing
maar ze zijn duur en bederven het
uitzicht. De theorie van Ysbrand is nu
omgezet in een product dat werkt en
het aantal decibels beperkt.
Het resulteert in een halvering van
de geluidsoverlast.”
Veel research werd gedaan naar
de resonatoren. De diepte ervan
is bepalend voor de Hertz-niveaus
die worden geneutraliseerd. “Dat
betekent dus intensief onderzoek
doen naar welke Hertz-niveaus het
meest voorkomen langs de wegen”,
aldus De Vries, die verschillende
grafieken toont met de resultaten bij
de diverse freqeuntie (Hz)-niveaus.
Uiteindelijk leidde het tot de
constructie van de Whisstone, het
betonnen element. “We hebben
patent tot in Amerika toe. Geluids-
overlast langs wegen is namelijk een
mondiaal probleem. Beperk je het tot
Europa, dan moeten alle Europese
lidstaten de komende jaren maatregelen nemen. In Nederland is daar
941 miljoen euro voor vrijgemaakt,
voor heel Europa schat ik een bedrag
van circa twee miljard. Als wij met
ons product vijf tot tien procent van
die markt krijgen...”
Zover is het nog niet, want er wordt
nog volop getest om de resonatoren
te optimaliseren. Bij Soesterberg
en in het Achterhoekse Hummelo
liggen daartoe teststroken met de
Whisstone-elementen.
4Silence is winnaar van de Young
Technology Award 2013. En 2014
is het jaar van de waarheid, zegt
De Vries: “We gaan het product nu
verder optimaliseren en willen dan
in 2015 de eerste commerciële
projecten doen. Dan zijn we circa een
half miljoen investeren verder.
Ja, het heeft best lang geduurd,
want we hebben te maken met
strenge wet- en regelgeving. Dat is
lastig want het veroorzaakt stroperigheid. Aan de andere kant: we zijn
ook wel weer sneller dan menige
andere uitvinding, al vind jezelf altijd
dat het sneller kan.”
[14] Boessenkool < IN & oud < INNOvation
INNOvation > IN & Oud > Boessenkool [15]
MultiToolTrac is een project uit de Twentse
Innovatieroute en is mede mogelijk gemaakt door
EFRO. Samenwerkende partners in het project zijn
Machinefabriek Boessenkool, Wissels Techniek en
Van Ham Organisatie en Advies.
Boessenkool
bouwt tractor
die geen
trekker meer is
MultiToolTrac
Een tractor staat symbool voor kracht. Er wordt onophoudelijk zwaar werk mee verricht, variërend van landbewerking tot het
verslepen van aanhangers vol landbouwproducten. Vermogen is dan noodzakelijk en daar zorgt een robuuste dieselmotor
voor. Althans, zo werd altijd gedacht. Machinefabriek Boessenkool in Almelo ontwikkelde een primeur: een elektrisch
aangedreven tractor: de MultiToolTrac.
Machinefabriek Boessenkool heeft
een stevige reputatie opgebouwd.
Het Almelose bedrijf levert hoogwaardige onderdelen en apparaten voor
uiteenlopende en vooral veeleisende
opdrachtgevers: de offshore-sector,
de medische industrie, de olie-, gas- en
voedingsmiddelenindustrie, maar ook
voor wetenschappelijke instituten
zoals het Zwitserse CERN. Boessenkool
leverde voor de deeltjesversneller het
component waarin protonen op elkaar
botsen met een temperatuur van
15 miljoen graden Celsius.
Eelco Osse, die het bedrijf in 2005
overnam van zijn vader, verklaart de
positie: “Wij kunnen met ons machinepark bewerkingen als frezen, draaien
en kotteren heel nauwkeurig uitvoeren,
tot op micron-niveau. Klanten uit de
hele wereld weten ons daarom te
vinden.”
Het succes is niet uitgebleven.
Machinefabriek Boessenkool dient als
voorbeeld hoe een bedrijf met een
traditie van meer dan een eeuw zich
ontwikkelt tot een moderne onderneming die internationaal opereert.
“Veel wat we hier doen is ‘built to
print’: opdrachtgevers komen hier
met een ontwerp en wij produceren de
onderdelen of een compleet apparaat.
Engineering besteden wij grotendeels
uit, maar we voeren wel zelf de regie
hierover”, aldus Osse, die in de
gelukkige positie verkeert weinig
acquisitie te hoeven plegen: “Ze weten
ons uit de hele wereld te vinden. Op dit
moment maken wij onderdelen voor
tien wereldprimeurs, waaronder de
grootste LNG-tanker ooit gebouwd.
De kern is kwaliteit. De toleranties in
maatvoering zijn minimaal en aan de
constructie worden de hoogste eisen
gesteld. Negen van de tien collega’s
haken dan af. Wij zien er dan juist de
uitdaging in om het te bouwen.” Maar,
voegt hij toe: “Onze mensen moeten
er achter staan, want zij moeten het
maken. Als dat vertrouwen er is, dan
gaan we er voor.”
Met de introductie van een elektrische
tractor stapte Eelco Osse een nieuw
avontuur in. Aanleiding was de vraag
van een groep biologische akkerbouwers om een nieuw concept tractor
te bedenken. Bij traditionele tractoren
is het landbouwwerktuig achter de
trekker geplaatst. Het zicht op hoe de
grond, bijvoorbeeld met een schijveneg
of cultivator, wordt bewerkt. Dat is
onhandig, zeker voor biologische
akkerbouwers, die minder meststoffen
gebruiken voor de biologische teelt.
Een optimale grondbewerking is dan
noodzakelijk. “In overleg met hen is
toen de MultiToolTrac bedacht, waarbij
kenmerkend is dat het landbouwwerktuig zich voor de cabine bevindt.
Er is dus heel goed zicht op wat er
gebeurt, zonder dat de boer steeds
achterom hoeft te kijken. Vervolgens
hebben we aan het concept toegevoegd dat de tractor elektrische
aandrijving krijgt. Niet alleen op de
wielen en besturing; ook de aftakas is
elektrisch.” Met het accupakket kan de
MultiToolTrac een half uur ‘werken’.
Een 6 cilinder dieselmotor van 185 PK
is toegevoegd als range extender:
de motor laadt dus de accu’s op,
hetgeen leidt tot tien procent brandstofbesparing en in het verlengde
minder CO²-uitstoot. Iets wat niet
alleen voor biologische landbouwers
interessant is.
Het ontwerp heeft tal van snufjes,
waardoor het werk van de boer wordt
vereenvoudigd. Zo kan de cabine in
hoogte worden versteld. Er kunnen drie
werktuigen tegelijk worden ingezet:
voor, midden en achter, zodat drie
grondbewerkingen tegelijk kunnen
worden uitgevoerd. Aan boord is een
GPS-systeem, waardoor het land tot op
twee centimeter nauwkeurig bewerkt
wordt. En, wellicht het belangrijkste,
de spoorbreedte is verstelbaar tussen
2,25 en 3,25 meter. Osse: “Dat was een
belangrijke eis omdat de akkerbouwers
met verschillende breedtes plantbedden werken.”
Door het futuristische ontwerp,
de lengte van 7,5 meter en de hoogte
van vier meter mag de MultiToolTrac
de naam tractor in feite niet meer
dragen. Op de Hannover Messe, waar
het eerste imposante exemplaar als
wereldprimeur werd getoond, maakte
de machine grote indruk. Inmiddels
is de eerste verkocht. Osse verwacht
verdere internationale belangstelling
met uiteindelijk een productie van 150
MultiToolTrac’s per jaar. Daarmee stopt
de ontwikkeling overigens niet, besluit
hij: “We kijken al naar de mogelijkheid
om op termijn de dieselmotor te
vervangen voor een brandstofcel.”
INNOvation > opINie > Rob de Koning [17]
[16] Boessenkool < IN & oud < INNOvation
Rob de Koning I directeur BTC-Twente en voorzitter Ondernemersvereniging Kennispark
Tweekoningenavond
Het is een ervaringsfeit: als je een bijzondere gebeurtenis hebt meegemaakt, ervaar je pas later hoe diep je
bent geraakt. Zo ging het mij op woensdag 2 april 2014, toen ik na de opening van The Gallery ’s avonds laat op
de bank zat. Schoenen en colbert uit, stropdas af, een glas wijn binnen handbereik.
“Klanten uit
de hele wereld
weten ons te
vinden”
Meteen trok een bonte stoet aan beelden, geluiden en gebeurtenissen aan me voorbij. Met als een van de
hoogtepunten de gesprekken met koning Willem-Alexander. Hij, stelde ik me voor, zat op hetzelfde moment
thuis eveneens op de bank. Met naast zich zijn koningin die even benieuwd was als de mijne: ‘Vertel, hoe was
je dag?’.
Hoe graag zou ik weten wat hij zijn Maxima heeft geantwoord. Natuurlijk, hij is het gewoon om openings­
handelingen te verrichten. En zijn entree in de overvolle collegezaal zal voor ons meer bijzonder zijn geweest
dan voor hem. Maar toch toen het wegtrekken van het doek om het trappenhuis éven haperde, glimlachte de
vorst blij verrast. Het moet ook weer niet té perfect. In zijn gesprekken met de ondernemers van The Gallery
was de koning zeer belangstellend. Het kwam tot boeiende uiteenzettingen, waarin de vorst geconcentreerd
luisterde en weloverwogen vragen stelde. To the point en gekruid met humor.
Zelf heb ik thuis uiteraard in geuren en kleuren verhaald over de koning en alles wat er die middag gebeurd
was. Dolenthousiast, want dat was ik. Dus vertelde ik over het programma, de authentieke belangstelling van
Willem-Alexander en de stimulerende gedrevenheid van ondernemers en inleiders. Kennis wordt business,
steeds opnieuw, als een ijzeren wet. Iemand heeft een idee en daar gaat hij al. Ik was bovendien verder onder
de indruk van Gerard Sanderink, die trots is op zijn roots en daarom in Twente een ambitieus Technology
Center opent.
De koning heeft vast net zo uitvoerig verslag uitgebracht. Ongetwijfeld heeft zijn eega er vragen over gesteld,
zoals de mijne: ‘Denk je dat het lukt om álle ideeën in goede business om te zetten?’ Sommige zeker, andere
wellicht niet - er bestaat nu eenmaal geen routekaart naar succes. Dat weet iedereen, maar juist een ondernemer laat zich daardoor niet weerhouden. En dát, zag ik, intrigeerde de koning ook. Passie en vindingrijkheid
waren in The Gallery bijna tastbaar. ‘Dat moet echt heel bijzonder zijn geweest’, constateerde mijn koningin.
Net als de zijne, vermoed ik.
Machinefabriek Boessenkool heeft een lange
traditie: meer dan een eeuw geleden begon het
bedrijf als dealer van Ford. Voor het onderhoud
aan de T-Ford ging de garage zelf onderdelen
repareren en maken. Door de jaren heen
ontwikkelde het bedrijf zich tot machinefabriek
en apparatenbouwer, waarbij ook eigen
producten worden ontwikkeld: een innovatief
LPG-vulpistool en een in samenwerking
met andere partijen ontworpen optisch
meetsysteem.
Niettemin blijft de kern het hoogwaardige
machinepark en de kennis en ervaring van de
medewerkers op het gebied van verspaning.
In 2011 nam Eelco Osse Thomassen Machining
in Rheden over. Dit bedrijf bewerkt onder andere
de behuizingen van gasturbines van General
Electric.
Nog steeds op mijn bank, kreeg ik het idee in druk telepathisch verkeer met Wassenaar te zijn verwikkeld om
onze observaties door te nemen. In de wereld van The Gallery wordt het onmogelijke immers werkelijkheid
- en bovendien zijn Willem-Alexander en ik beide koning. Hij zal zijn indrukken voor zichzelf bewaren, maar ik
weet bijna zeker dat hij de ontwikkelingen op de voet blijft volgen. Geïnspireerd door de mannen en vrouwen
die niet blijven dromen, maar aanpakken om hun droom tot werkelijkheid te maken. En als dan het nieuws
komt dat een van die ondernemingen doorbreekt, zal de vorst ongetwijfeld aan The Gallery denken.
Met gepaste trots. Want hij was erbij.
www.btc-twente.nl • nl.linkedin.com/RobdeKoning
[18] 3T < INgenieus < INNOvation
INNOvation > INgenieus > 3T [19]
De wind in
de rug
dankzij 3T
uit Enschede
Twente is de kraamkamer van tal van baanbrekende vindingen. Technologie die wereldwijd
wordt toegepast en door iedereen wordt herkend. Zoals Bluetooth, dat werd ontworpen aan
de Universiteit Twente. Maar ook de elektrische fiets, inmiddels een populair vervoermiddel,
tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk
werd ontwikkeld door Enschedese ingenieurs.
Richard Mijnheer
Toen in 2000 fietsenfabrikant Sparta tot de
conclusie kwam dat een elektrische fiets wel
eens een hit zou kunnen worden, klopte het
bedrijf aan bij 3T in Enschede. Met een
complexe vraag: we willen elektrisch fietsen
met een fiets die eruitziet als een gewone
Nederlandse fiets, geen lawaai maakt, modern
gestyled en onderhoudsvrij is en comfortabel
ondersteunt. Dat laatste wil zeggen versnellen
en vertragen zonder extreme tempowisselingen. De engineers van 3T ontwikkelden op basis van de eisen een concept dat nu
algemeen wordt toegepast en een standaardoplossing is. Afhankelijk van de fabrikant zijn er
natuurlijk wel de nodige kwaliteitsverschillen.
3T er wel meer aflevert. Zoals dus ook de
elektrische fiets. Mijnheer: “Het concept van de
elektrische fiets was destijds niet
helemaal nieuw. In Azië bestond wel zoiets
maar Sparta wilde het op basis van een
hartstikke goede Hollandse fiets. Dat was er
nog niet. De sleutel zat bijvoorbeeld in de
combinatie van elektronica en embedded
software voor het motormanagement. Het
versnellen of vertragen moet niet abrupt gaan
en je moet niet voelen alsof iemand je met een
duw in de rug vooruit beweegt. Wij hebben
daar destijds die speciale elektronica voor
ontwikkeld. En nog steeds doen wij innovatie
en support projecten voor Sparta.”
Onlogisch was het niet dat Sparta bij 3T
uitkwam. Het bedrijf, in 1982 uit de UT ontstaan
als Twente Technology Transfer (vandaar 3T),
staat bekend als een deskundige partner bij
vraagstukken op het gebied van onder andere
elektronica, embedded software en
mechatronica, zegt manager commerciële
zaken Richard Mijnheer: “We staan inderdaad
bekend als een gerenommeerd bedrijf. We
leveren een goede kwaliteit en daarom weten
klanten ons te vinden.”
Bij 3T werken in Enschede 45 mensen. Ook in
Eindhoven is een, zij het bescheiden, vestiging.
De relatie met de UT ligt voor de hand. “Daar
zitten de potentiele vakmensen, die gelukkig
graag bij ons willen werken en ook blijven.”
Het is een bijzonder bedrijf, 3T. Als allesomvattende term zou het een ingenieursbureau genoemd kunnen worden. Maar dan
niet met een specialisatie in mechanica
of elektrotechniek alleen, maar veel meer
in de combinatie. Mijnheer: “Noem het een
projectenbureau. Wij zijn, zeker als het gaat
om co-development, een verlengstuk van
de opdrachtgever. Wij ontwikkelen in nauwe
samenwerking met de klant, zodat zij krijgen
wat ze willen.”
Die klanten variëren van ASML tot Zeiss. En
inmiddels heeft 3T al tal van innovaties mogen
noteren. Zoals recentelijk de Smart Sensor
Interface voor pyranometers, waarmee de
hoeveelheid zonnestraling wordt gemeten.
Een technologisch huzarenstukje waarvan
De elektrische fiets, zoals 3T die concipieerde,
is inmiddels een commodity. Mijnheer
voorspelt in de consumenten en machine/
apparatenbouw markt steeds meer projecten,
waarbij hoogwaardige software en elektronica
wordt gevraagd. “Dat is de algemene trend:
steeds meer software en elektronica, die in
consumentenproducten worden toegepast.
Maar ook bijvoorbeeld in machines om slijtages
aan onderdelen tijdig vast te stellen. Dat
betekent ook dat wij nieuwe types klanten
krijgen, die wij willen ontzorgen. Zou je het
simpel omschrijven, dat zeg ik: wij ontwikkelen
en leveren het complete product van idee tot en
met de uitfasering.”
“Wij ontwikkelen en
leveren het complete
product van idee tot
en met de uitfasering”
[20] C-Labs < INbeeld < INNOvation
INNOvation > INbeeld > C-Labs [21]
Science
zonder fiction
F.R.O.G., de Fun Robotic Outdoor Guide
Vanessa Evers
Wordt het Roy Batty, de opstandige, door Rutger Hauer gespeelde, robot uit de
legendarische film Blade Runner of de vriendelijke piepende en knipperende
onmisbare stofzuiger R2-D2 uit Starwars? Robots. Het levert in sciencefictionfilms een boeiende verhaallijn op. Maar niet minder boeiend is de actualiteit.
Prof.dr Vanessa Evers van de faculteit Electrical Engineering, Mathematics and
tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk/Eric Brinkhorst
Computer Science van de Universiteit Twente speurt naar de sociaal intelligente
robot. En straks in het nieuwe centrum voor creativity, science and design in The
Gallery op de UT naar nuttige toepassingen van die intelligente robot.
F.R.O.G., de Fun Robotic Outdoor Guide, was een van de blikvangers tijdens de koninklijke opening
van The Gallery. Een robot die intelligent genoeg is om zelfstandig rond te kunnen rijden
- wandelen is nog geen optie - die mensen kan onderscheiden, gezinnen of groepen herkent en
vragen kan beantwoorden. Human Media Interaction, daar draait het om, zegt Vanessa Evers:
“Met de vakgroep onderzoeken wij de mogelijkheden voor technologie om menselijk gedrag te
begrijpen en hoe er sociale interactie kan ontstaan tussen een robot en mensen. Bijvoorbeeld dat
een robot gezichtsuitdrukkingen kan onderscheiden. Of begrijpt dat er niet zomaar een groepje
mensen loopt, maar een gezin.” >>
[22] C-Labs < INbeeld < INNOvation
INNOvation > Facts & Figures > Twente Branding [23]
Facts & Figures
uit innovatief
Twente
Vier nieuwe partners Twente
Branding
Steeds meer Twentse bedrijven onderschrijven de doelstelling Twente te positioneren als
ondernemende hightech regio. Middels een partnerovereenkomst verbinden zij zich aan de
regio en dragen financieel bij aan de branding van Twente. Tijdens de opening van The Gallery op
2 april sloten URENCO, DEMCON , Sensata Technologies en Boessenkool Machinefabriek zich aan
als fundingpartners. Wilt u ook meewerken aan een sterke positionering van Twente en partner
worden? Lees op twente.com/partner de mogelijkheden.
Twente op Hannover Messe
Twente was goed zichtbaar op de Hannover
Messe. Niet alleen in het Holland Paviljoen
met Twentse inzendingen van Indes, TenCate,
Greensource en de RED Engine, maar ook in de
vele expohallen van de beurs. Om de RED Engine
in het Holland Paviljoen kon niemand heen; de
auto was misschien wel het meest gefotografeerde object van de beurs. Veel prominenten,
onder wie minister Kamp (Economische Zaken)
en staatssecretaris Dekker (Onderwijs) werden
getrokken door het opvallende design van de
‘solarwagen’ en lieten zich informeren over de
bijzondere eigenschappen van de lichtste deelnemer aan de World Solar Challenge 2013.
Dat is voor F.R.O.G belangrijk. Er zijn er twee. Eentje rijdt rond in het Alcàzar,
het Koninklijk Paleis van Sevilla. De andere straks op het terrein van de
Universiteit Twente. Zowel in Spanje als in Enschede kan F.R.O.G extra
informatie geven, zoals met behulp van augmented reality laten zien hoe
Columbus in het Spaanse paleis werd ontvangen. Of de weg wijzen naar
het nanolab. Vanessa Evers: “Daarom is sociale interactie, herkenning,
belangrijk. Als er een gezin loopt, moet F.R.O.G daar niet doorheen, maar
omheen rijden.
Hij moet herkennen of mensen een vraag hebben, zien of ze de weg wel
weten. Gezichtsuitdrukkingen herkennen.”
F.R.O.G heeft een hoge fun-factor en ziet er grappig uit. Toch zijn de kennis
en ervaring uiterst serieus. Want voor Vanessa Evers is een robot niet per
definitie iets wat rijdt of kruipt en waar twee ‘ogen’ in zitten. “Een robot
kan ook slechts een arm zijn om een gehandicapte mens te helpen.
Het kan een systeem zijn dat in een ruimte agressie herkent en automatisch toegangspoortjes sluit. Daar zit onze grote uitdaging. Wat dat laatste
betreft: stel je hebt een stadion en er gebeurt iets. Een camera kan dat
zien en moet vervolgens de gezichtsuitdrukking van mensen herkennen.
Wordt er gelachen of is er opwinding, agressie? Is er een groepje mensen
met capoeira bezig of wordt er gevochten? De robot moet dat kunnen
scheiden en aan de hand daarvan reageren. Dat is een technische maar
ook wetenschappelijke uitdaging.“
Iedere robot heeft een andere verschijningsvorm, afhankelijk van het doel.
Een robot die iemand die verlamd is te eten geeft, maar daarbij ook luistert
naar de gesprekken aan tafel om het tempo aan te passen. Een bal die
automatisch naar een autistisch kind rolt. “Of een vuilnisbak die uit zichzelf
naar de straat rolt”, aldus Vanessa Evers: “Als het gaat om die interactie
met de mens, de sociale intelligentie en het herkennen van emoties, dan
zitten we daar dichtbij. Bovendien: F.R.O.G is maar één van de 36
onderzoeksprojecten die wij hier doen.”
Veel van die projecten zullen straks in de praktijk een nuttige toepassingen
kunnen zijn. Daartoe wordt op in september officieel C-Labs, het Dutch
Centre for Creativity, Science and Design in gebruik genomen door minister
Jet Bussemaker van O&W. De locatie voor C-Labs is The Gallery, althans
voor de eerste twee jaar. Daarna verhuist het lab naar een andere locatie op
de Universiteit Twente.
De naam is nog een werktitel, maar de doelstelling is heel concreet, zegt
Vanessa Evers: “In C-labs gaan studenten straks in multidisciplinaire teams
mogelijkheden onderzoeken om wetenschap te vertalen in concrete
oplossingen . Bijvoorbeeld in de publieke ruimte. Ze gaan op zoek naar
creatieve oplossingen voor problemen die vanuit de maatschappij en het
bedrijfsleven worden aangedragen. Dat kan zijn op het gebied van
veiligheid, maar ook voor de zorg.”
Het C-labs wordt dus, simpel gezegd, ‘de werkplaats’ waar de sociaal intelligente robot de uiteindelijke vorm en uitvoering kan krijgen. Of het ooit een
R2-D2 wordt, of een robot die zo zelfstandig is dat deze minder
gewenste activiteiten gaat ondernemen, valt te betwijfelen. Vanessa Evers
tot slot: “We kunnen robots veel intelligentie geven. Maar een robot wordt
altijd ontwikkeld voor één specifiek doel en kan buiten dat doel niets.”
Het blijft dus bij science. Zonder fiction.
Twente
investeert
in toekomstig
technisch
talent
Een groot deel van de 9.000 UT studenten
en 24.000 Saxion studenten bereiden zich in
Twente voor op een carrière in de technische
en hightech sector. Toch dreigt er in de toekomst een tekort aan hoogopgeleide technici.
In de vacatureportal op twente.com/vacatures
zijn alle relevante mbo4, hbo en wo vacatures
en stageplaatsen in Twente overzichtelijk te
bekijken. Met een online sollicitatie profiel ontvangen ‘Twente Members’ vacature-updates
en kan er direct via de website gesolliciteerd
worden. Voor expats zijn de Engelstalige functies verzameld op twente.com/jobs.
Innovatie
traditie in
Twente
Twente scoort hoog op innovatiekracht. Dit blijkt
zowel uit de ‘Erasmus Concurrentie en Innovatie
Monitor’ (2013), het onderzoek naar intellectueel eigendom door onderzoeksbureau Panteia
en de Twente Index 2013. Wilt u ook deze kracht
van Twente uitdragen? Download of bestel dan
de nieuwste brochure van Twente Branding:
‘Innovatie als traditie’. Deze is meertalig
beschikbaar.
Get Connected op twente.com en download de
brochures in de brandportal:
twente.com/brandportal
HTSM in
Twente:
duidelijke
groei
Twente staat bekend om haar sterke HTSM (High
Tech Systemen en Materialen) sector. De werkgelegenheid in deze sector in Twente is in 20132014 gegroeid. Dat blijkt ook uit onderzoek van
Kennispunt Twente in opdracht van Platform
Onderwijs Werk en Inkomen (POWI). Dat is bijzonder omdat het aantal werkenden in deze sector
landelijk juist gedaald is. Twente heeft 2.562 ‘HTSM
bedrijven’ met in totaal 27.997 arbeidsplaatsen.
Het aandeel van HTSM in de totale werkgelegenheid
in Twente is sinds het begin van de crisis in 2009
gestegen van 9,7 naar 10,1 procent. Landelijk nam
in de HTSM sector het aantal werkzame personen in
deze sector juist sinds 2009 af met 0,2%.
20 highlights op
twente.com
Op twente.com vindt u iedere 20e van de maand
een nieuwe ‘Twenty Twente’ editie vol met
nieuws, feiten en weetjes over innovaties uit
Twente. Innovaties die in Hollywood, Wenen,
Tahiti, Abu Dhabi, Hengevelde of op Mars het verschil maken. Met Twents vernuft wordt in Twente
samengewerkt aan de voorsprong in kennis en
technologie met producten van wereldse klasse.
[24] Foodatelier < IN beeld < INNOvation
INNOvation > IN beeld> Foodatelier [25]
Enorme interesse
De Fruitbar:
vers Fruit als
een candybar
Men neme een appel, een peer, een meloen en een ananas. Snijdt het fruit in hapklare
brokjes en plak het aan elkaar. En voilà, zou sterrenkok Cas Spijkers hebben gezegd,
de Fruitbar. Wat het maar zo makkelijk. Zelfs zoiets op het oog simpels als wat stukjes vers
fruit verwerken tot een vitaminerijke snack, vergt geduld en doorzettingsvermogen.
En een intensieve samenwerking tussen wetenschap en bedrijfsleven.
De ontwikkeling van de Fruitbar is een
complex avontuur, waarbij meerderde
partijen betrokken zijn. Onder andere
de multinational Tate&Lyle. Dit bedrijf is
specialist op het gebied van bindmiddelen
en werkte mee de methode om de
stukjes fruit aan elkaar te ‘plakken.
Daarnaast speelt DéDutch een rol op
het gebied van structural packaging
and engineering. Deze partij werkt weer
nauw samen met de Vakgroep Ontwerp
en Productiemanagement van de UT in
de European Packaging Gallery. EPG is
een kennisplatform op het gebied van
verpakkingen. Zie www.epgallery.nl.
Tot slot is de dochter van de Het
Foodatelier, IP Investments,
verantwoordelijk voor de octrooien
en de patenten, waarmee de Fruitbar
vooralsnog een voorsprong op imitatoren
behoudt.
De ontwikkeling van de Fruitbar gaat nu
de volgende fase in: het opschalen naar
productie. Opvallend is dat, nog voordat
het product helemaal is uitontwikkeld
is, er al enorme interesse is vanuit grote
winkelketens en benzinestations.
Niels Lammersen
tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk/Eric Brinkhorst
Gehuisvest in de voormalige portiersloge van
de vroegere Twentsche Textiel Maatschappij op
Roombeek in Enschede, is Het Foodatelier een
prachtig voorbeeld hoe oud en modern hand in
hand kunnen gaan: bestaande elementen zijn
fraai ingepast in het atelier, dat een symbiose is
van kantoor, vergaderruimte en keuken.
Een alleszins inspirerende omgeving.
Het Foodatelier, waarvoor Marc Oude Luttikhuis
12,5 jaar geleden de basis legde, bedenkt,
ontwikkelt en ontwerpt voor haar relaties nieuwe,
en vooral, andere strategieën. “En dat is heel
breed”, verduidelijkt Niels Lammersen: “Van
een corporate identity tot de ontwikkeling van
een complete verpakking, tot compleet nieuwe
producten, die in onze eigen keuken worden
ontwikkeld. Uiteraard in samenwerking met de
opdrachtgever.”
Die opdrachtgevers zijn divers: Unilever, Aviko,
De Zuivelhoeve, Pré Pain, Dr.Oetker, Foppen en
Zwanenberg zijn zo maar enkele klinkende
namen. “We praten en werken samen met marketeers en productmanagers, doen kwalitatief
marketingonderzoek, ontwikkelen nieuwe
producten of verpakkingen. Co-creatie dus.
Binnen de levensmiddelenindustrie nemen we
een unieke plek in.”
Eén van de laatste ontwikkelingen uit de keuken
van het Enschedese bedrijf was de champignonhamburger, bedacht en ontworpen voor een
grote champignonkwekerij: “Daar gaat heel
veel onderzoek in zitten: hoe haal je het vocht
uit de champignons, hoe verwerk je het tot een
smaakvolle, vegetarische burger en hoe ga je het
verpakken. Dat is een heel proces, dat wij kunnen
uitvoeren.”
Een heel proces: van grondstof tot koelvak, diepvries of winkelrek. Het Foodatelier heeft er veel
ervaring mee en ontwikkelde op basis daarvan
ook de Fruitbar: een gezonde reep, samengesteld
uit verschillende stukjes fruit, die aan elkaar
worden ‘geplakt’. Het idee ontstond in de eigen
keuken en de aanleiding was relatief simpel, zegt
Lammersen: “Een candybar-achtige reep maken
van vers fruit. Handig verpakt en als snack voor
onderweg, op school of waar dan ook. Want wie
schilt er nu nog een sinaasappel onderweg? Je
krijgt dan pikkerige handen, doet men dus niet.
En toch moet je fruit eten, dat is gezond en je
krijgt de nodige vitamines binnen. Zie het als een
alternatief voor snoep.”
Het idee hebben is één ding, het uitvoeren iets
heel anders. Maar ook uitdagend, vervolgt
Lammersen: “We zijn er nu een jaar mee bezig.
Je moet een aantal drempels nemen in zo’n
proces omdat je het volledig nieuw moet ontwerpen: in de eerste plaats hoe je zorgt dat het fruit
niet verkleurt. Vervolgens hoe je die verschillende
stukjes, zoals ananas, appel en meloen, aan
elkaar plakt tot één echte reep. En dan moet het
mondgevoel goed zijn: de smaak, de bite. Je moet
echt vers fruit proeven. Tot slot: hoe ga je het
verpakken. Het is één grote uitdaging geweest.”
“We hebben hier
honderden kilo’s fruit
geschild…”
[26] Universal Electronics < INzake < INNOvation
INNOvation > INzake > Universal Electronics [27]
“We zijn
internationaal
marktleider in
wireless control”
Wie ’s avonds de afstandsbediening ter hand neemt zal het zich niet snel realiseren, maar de kans is groot dat
dit onmisbare instrument Enschedese roots heeft. Het is te danken aan Universal Electronics, een
Amerikaanse multinational die een belangrijke strategische vestiging in Enschede startte vanuit het
tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk
BTC-Twente. De 100 man personeel opende onlangs haar nieuwe kantoorlocatie aan het Capitool in Enschede.
Orhan Acar
Universal Electronics:
Zappen
vanuit Enschede
Een afstandsbediening maakt een
essentieel onderdeel uit van een
avond onbezorgd zappen. Maar met
drie of meer afstandsbedieningen,
voor bijvoorbeeld de dvd-of blue rayspeler en de geluidsapparatuur, wordt
snel de irritatiefactor bereikt. Dat
probleem werd door
Universal Electronics 26 jaar
geleden opgelost. Het bedrijf,
gevestigd in Los Angeles,
ontwikkelde een universele
afstandsbediening voor alle apparatuur. Inmiddels is één op de drie
afstandsbedieningen in de wereld
van Universal Electronics. Hetzij
onder het eigen label One For All, dan
wel geproduceerd voor OEM’ers zoals
Sony, Samsung, LG etcetera.
Universal Electronics is uitgegroeid
tot een wereldspeler. De R&D vindt
hoofdzakelijk plaats in Los Angeles
en de productie is geconcentreerd in
Azië. Maar Enschede is in het concern
een belangrijke spil, zegt financieel directeur Orhan Acar. Onlangs
verhuisde het bedrijf naar een nieuwe
locatie aan het
Colosseum op de innovatie-campus
Kennispark, waar ook Apollo Vredestein is gevestigd. “Het is toeval
geweest dat het bedrijf ooit in
Enschede is gevestigd. Het was
namelijk iemand uit Enschede die
voor het bedrijf een vestiging moest
opzetten in Europa en het liefst
met een goede toegankelijkheid tot
Duitsland. Hij koos, als Enschedëer,
voor deze stad.”
Dat is inmiddels twintig jaar
geleden. De Enschedese vestiging
van Universal Electronics is in die
periode uitgegroeid tot een locatie
met meer dan honderd medewerkers. Die houden zich bezig met
het coördineren van de productie,
logistiek, de retail en marketing en
het design van nieuwe afstands-bedieningen en andere TV-accessoires,
zoals antennes, wandsteunen en
koptelefoons.
Een groeiende businesstak wordt
gevormd door de Pay TV bedrijven.
Pay TV (betaaltelevisiemarkt) wordt
gevormd door de aanbieder over de
kabel, via de satelliet of het internet.
Wereldwijd doet Universal Electronics
zaken met de grote
aanbieders, zoals SKY, UPC en Ziggo.
Acar: “We zijn internationaal marktleider in wireless control, zoals wij
dat noemen. Dat is een markt die zich
continu ontwikkelt. Tegenwoordig zit
ook op de smartphone een afstandsbediening. De producenten kunnen
dat aanbieden dankzij ons. Wij
beschikken namelijk over een enorme
database met gegevens van apparatuur. Daarnaast, en dat wordt steeds
interessanter voor verschillende partijen, is het mogelijk om te analyseren
hoe een gebruiker zijn afstandsbediening gebruikt.”
Het is een droom voor iedere marketeer: weten op welk moment een consument naar een bepaald programma
zapt. Pay TV-bedrijven kunnen die
informatie leveren, mits de onderliggende technologie beschikbaar is. Het is een terrein waar
Universal Electronics zich, naast de
bestaande producten, steeds meer
mee bezighoudt.
Dat betekent ook een andere
strategie in Enschede, waar de
contacten met de Europese Pay TV
bedrijven worden onderhouden.
De aanwezigheid van de Universiteit
Twente en Saxion is dan belangrijk.
En die wordt steeds belangrijker, zegt
Acar: “We hebben ons tot nu toe nooit
nadrukkelijk gepresenteerd. Ook al
omdat de R&D in de VS plaatsvindt.
Echter, we zien dat wij meer goed
opgeleide mensen nodig hebben,
zeker in het business-to-businesssegment, zoals de Pay TV bedrijven.
We willen nu meer exposure want
we hebben te weinig genetwerkt. We
willen daar graag verandering in brengen. Bijvoorbeeld door stages aan te
bieden voor HBO’ers en
UT-studenten.”
De voorwaarden zijn er volop,
besluit Acar: “Dit is een heel
bijzonder bedrijf: een mix van
nationaliteiten, informeel en vrij.
Maar wel altijd gericht op resultaat.
En we hebben plek voor goede
mensen.”
[28] INgenieus < IN gesprek < INNOvation
“Je leert en route
en ziet
steeds duidelijker
wat wel en niet
werkt”
INNOvation > IN gesprek > INgenieus [29]
‘De kwaliteit om
het verschil te
maken’
De lessen van serial entrepreneurs
Goede ideeën, enthousiasme, creativiteit en doorzettingsvermogen. Het ontbreekt er niet aan bij de jonge
aanstormende ondernemers. Er zijn ondernemers die eens in hun leven een bedrijf groot maken. Maar wat is
het geheim van de serial entrepreneur, de ondernemer die gedurende zijn of haar carriere vaker dan eens een
bedrijf start om het succesvol te maken? Wij spraken met drie ‘serial entrepreneurs’ uit Twente, die het klap-
tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk
pen van de zweep wat betreft ondernemerschap inmiddels kennen.
Job Elders
Herbert Silderhuis heeft zijn plek in de
Twentse hightech-industrie verdiend.
Niet dat het een voor de hand liggende
keuze was voor de Enschedese Pabostudent. Maar er was geen werk voor
leerkrachten en hij besloot ondernemer
te worden. De vlotte babbel was er altijd
al, hij draaide plaatjes in dancings en
daar hoorden ook effecten bij zoals
een rookmachine. “Dat was allemaal
eind jaren zeventig, de tijd van de grote
veranderingen. De techniek in de discotheken veranderde ook en zo kwam hij
op de Universiteit Twente, toen nog de
TH, bij studenten die daar verstand van
hadden. Ik zag producten in ontwikkeling die kansrijk zouden kunnen zijn.”
Silderhuis ziet in een van die producten
zeker een kans: een lichtkrant op basis
van leds gekoppeld aan een computer
en op afstand bedienbaar. Hij besluit het
te ontwikkelen en Silderhuis Reclame
Explotatie is een feit. Het is de prelude
voor zijn verdere activiteiten waarbij hij
de ene succesvolle onderneming na de andere uit de grond
stampt. Zoals Sirex, dat in de jaren
tachtig de pc bereikbaar maakte, mede
door de destijds populaire pc-privé
projecten. Hij ontwikkelde de balneotherapie voor mensen met huidziekten,
was actief in de prille internetwereld,
gaf de aanzet voor Virobuster dat met
UVC-licht virussen, bacteriën en schimmels doodt. Zijn meest recente, en ook
weer succesvolle, onderneming is
Rentalite dat via een uniek businessmodel led-verlichting exploiteert in
parkeergarages, luchthavens, etcetera.
“Op een gegeven moment diende zich
een hele colonne van mensen met
ideeën aan. Dan kijk ik altijd naar het
idee waarmee je de wereld kunt
frapperen. Vaak is het nog niet meer
dan een hersenspinsel en dan kun je
de potentie ervan snel onderschatten”,
vertelt Silderhuis, “Maar als het nieuw is,
innovatief, dan is het voor mij de uitdaging om het snel aan de praat te krijgen.
Ik ben tegendraads en vind het mooi als
we een product op de markt brengen
waar je de grote ondernemingen mee
prikt. Je moet een kleine speedboot tussen grote mammoettankers zijn.”
Toch is het geen kwestie van over één
nacht ijs gaan: “Het moet een uniek
product zijn waar een niche voor is. De
timing - wanneer start ik maar vooral
wanneer draag ik het over aan een grote
spelers zijn belangrijke vragen - en de
prijs moeten goed zijn. Bovendien moet
je global denken. Nederland is te klein,
dus moet je product de grens over. Ook
moet je open durven zijn, kunnen delen.
Ook met wetenschappers.”
Een goede entrepreneur heeft een
visionair karakter, vindt Silderhuis:
“En je moet kennis en kunde hebben van
de markt waarin je je begeeft. Jouw product moet een superbe kwaliteit hebben, die lastig is na te maken. Je moet
geen broodfabriek maar banketbakker
zijn. Het heeft ook alles te maken met
koopmanschap, ondernemen. En ik zie
dat de moed en de wil om te ondernemen zijn vervlakt. Dat is jammer.”
De grootste valkuil voor een serial
entrepreneur is om te denken dat het
elke keer weer een foefje is, benadrukt
Herbert Silderhuis: “Denken dat het de
tweede en de derde keer weer net zo
succesvol zal gaan, is funest. Je moet
iedere keer weer helemaal opnieuw
beginnen. Dat is ook het avontuur.
En nooit opgeven maar altijd doorzetten. Zonder overigens een Don
Quichotte te worden.”
Geen Don Quichotte worden die nodeloos windmolens te lijf gaat. Ook dat is
de kracht van een serial entrepreneur.
“Je moet het vermogen hebben om een
activiteit te durven beëindigen. Dat is
soms belangrijker dan doorgaan”, stelt
Job Elders die kan bogen op ervaring >>
[30] INgenieus < IN gesprek < INNOvation
INNOvation > IN gesprek > INgenieus [31]
“Je moet een kleine speedboot tussen
grote mammoettankers zijn”
in dat opzicht: van de vijf bedrijven,
waarbij hij is als founder of co-founder
betrokken was, zijn er drie
geacquireerd. Twee werden er beëindigd. Elders, gepromoveerd als fysisch
chemicus, heeft nauwe connecties
met Twente. Hij is als bestuurder of
directielid betrokken bij onder Xsens,
Solmates, Encapson en Micronit, stond
aan de wieg van de ontwikkeling bij het
MESA+ instituut voor Nanotechnologie
van de Universiteit Twente en heeft
meer dan tachtig technische en
zakelijke publicaties en patenten op
zijn naam staan. Ook hij kent vanuit
jeugdig enthousiasme de valkuilen die
starters moeten zien te omzeilen: “Je
ben jong en naïef en onderschat de
tijdsduur van een ontwikkeling. En je
vraagt je onvoldoende af welke toegevoegde waarde een idee heeft voor de
consument, voor de markt. ”
En dan zijn er nog andere aspecten
die het er niet eenvoudiger op maken:
“Wat ik destijds minder goed zag waren
de kosten buiten de techniek zelf om:
in het bijzonder marketing en sales
kosten. Als deze kosten onvoldoende
worden meegenomen, blijkt de marge
van het nieuwe product kleiner dan
eerst gedacht. Bovendien wordt veelal
de ontwikkeltijd onderschat en wordt
de hoeveelheid tijd om de markt te
veroveren onderschat. En hoe langer
het duurt voordat er inkomsten worden
gegenereerd, hoe lager het rendement.
Voor radicale high tech innovaties kost
het veelal tussen de zeven en veertien
jaar voordat je de markt opkan. Dat
realiseren starters zich onvoldoende.”
Als serial entrepreneur is Elders nu
gepokt en gemazeld: “Je leert en route
en ziet steeds duidelijker wat wel en
niet werkt. Als entrepreneur moet je
kwaliteiten hebben om dat verschil te
maken. En overtuigingskracht. Naar
financiers, maar ook naar de markt.
Doorzetten en overtuigen zijn belangrijke elementen.”
Zijn boodschap voor starters vat Elders
samen als proportioneren. Hij legt uit:
“Je moet balans hebben in een
organisatie. Hoeveel resources gaan
naar ontwikkeling, hoeveel naar sales
en marketing. Het is belangrijk dat
goed te timen, want te vroeg de sales
optuigen werkt niet. En je moet de
markt proportioneel informeren over je
product. Daar is vaak angst voor maar
als je een innovatieve ontwikkeling
hebt, moet je input krijgen vanuit de
toekomstige gebruikers. Daar betaal je
altijd een prijsje voor, maar een dialoog
met de juiste marktpartijen is van groot
belang voor de waarde van je product.
Bijvoorbeeld, een Shell zit niet op jou te
wachten. Maar als jij Shell kunt
verleiden om jouw fantastische
innovatie als eerste uit te proberen,
dan weet je ook waar je staat op
de markt. Je laat ook zien dat je de
complexiteit van de technologie niet
onderschat. ”
Als ondernemer pur sang onderkent
Elders dat hij zich in de gremia van
startende ondernemingen of
dynamische hightech bedrijven die
zich al hebben bewezen thuis voelt:
“Ik ben een doener, wil het verschil
maken, creëren. Dat is de drijfveer.
En ja, spanning is natuurlijk ook een
elementje. Net als uitdaging.”
Het leiden van een onderneming is
soms eenzaam. “Niet dat ik een
Einzelgänger ben, maar ik kan uitstekend alleen opereren. De functie van
directeur heeft de karaktertrekken van
een Einzelgänger omdat verantwoordelijkheid dragen een zekere distantie
vereist. Maar ik opereer het liefst in
teams die ik dan zelf selecteer. Waarbij
ik mijn mening en visie dan met zachte
hand implementeer. Je moet geen
dwangmatige idee hebben hoe dingen
moeten gebeuren, want het is een
proces dat je samen met je mensen
doet. Juist als je innoveert moet je
open staan voor nieuwe richtingen
namelijk.”
De menselijke factor. Ook Danato di
Biase is overtuigd dat mensen het
“Je hebt als
entrepreneur
een geweldige
impact”
Danato di Biase
Herbert Silderhuis
verschil maken, zeker in de opstarten groeifase van een bedrijf. Di Biase
is, vanuit zijn medisch-biologische
achtergrond, betrokken bij diverse
medisch-wetenschappelijke startups
en momenteel CEO van het
Enschedese Encapson. Ook hij brengt
ervaring in: “Ik heb daarvoor gewerkt
bij DSM Biomedical. Dat is een groot
bedrijf maar ook daar werden nieuwe
initiatieven genomen en dat was te
vergelijken met een startup.”
Vanuit die ervaring raakte hij betrokken
bij de ontwikkeling van veelbelovende
bedrijven, zoals ook 20Med
Therapeutics. “Je hebt als serial
entrepreneur een geweldig impact. De
besluit-vorming is kort, aan het einde
van de rit zie je wat je hebt bereikt. En
in mijn vakgebied weet je altijd dat wat
je bereikt veel betekent voor ernstig
zieke mensen en voor de kwaliteit van
leven. Dat geeft veel voldoening.”
Bij Encapson, dat een uniek product
heeft ontwikkeld voor de coating van
medische instrumenten en producten,
raakte Di Biase betrokken op verzoek
van de founder. “Het bedrijf ging niet
vooruit. Dan helpt het als je je
ervaringen binnen kunt brengen en de
‘big picture’ ziet. Kijk, veel startups
hebben een leuke technologie, maar
het gevaar is dat ze aan over overengineering gaan doen, omdat ze
onzeker zijn. Men wil 105 procent
bereiken, terwijl 70 of 80 procent al
voldoende is om naar de markt te gaan.
Geld speelt dan een grote rol. Als er
geen geld is, moet je externe financiers
zoeken en dat is duur. Het goedkoopste
geld is geld uit verkopen van je product.
Dus je moet zo snel mogelijk naar de
markt.
Er zijn medische ondernemingen die
tien miljoen omzet per dag maken.
Eén dag eerder naar de markt met je
product, dat is dus veel geld.”
Het plezier haalt Di Biase uit de samenwerking met mensen. “Dat is de fun.
Bij 20Med en Encapson werk ik met
verschillende mensen. Elke dag moet
je dealen met een nieuwe situatie. Dan
is het belangrijk dat je de juiste mensen
om je heen verzamelt. Heb je die niet
aan boord, dan word je niet succesvol.
Dit zijn relatief kleine bedrijven.
Bij grote organisaties met veel medewerkers is iedereen verantwoordelijk
voor een klein gebied. Bij een startup
moet iedereen een stap extra zetten,
geen negen tot vijf mentaliteit hebben
en gemotiveerd zijn. De skillset van die
mensen moet ook breed zijn. Wat dat
betreft is de regio Twente uitstekend.
De mensen hier hebben de juiste
mentaliteit.”
Niet minder belangrijk is communiceren, vervolgt hij: “Het is intensief
overleg hebben en dat gaat 24 uur per
dag door.”
Uiteraard lopen zaken in de praktijk
anders. Een kwestie van niet in paniek
raken, stelt Donato di Biase: “Ik hanteer
een helicopterview, the big picure.
Als er een probleem is zoom ik uit om
de oplossing, de uitweg te zoeken.
En vervolgens zoom ik weer in op de
details.” Het laatste dat een serial
entrepreneur mag hebben, is arrogantie. “Pertinent niet. Dat is een fout die in
beginsel al wordt gemaakt: een startup
denkt een product te hebben waar de
hele wereld op zit te wachten. Maar dan
ben je intern gericht en je weet niet
hoe de klant jouw product ziet. Daarom
moet je altijd verbinding hebben naar
buiten, netwerken, communiceren.
En daarbij heb ik geleerd dat arrogantie
niet werkt. Als ondernemer moet je
bescheiden zijn”, besluit Di Biase.
[32] Industiral Design Centre < INgenieus < INNOvation
Een koffer
van vlas
Industrial Design Centre leidt tot innovatie
INNOvation > INgenieus > Industiral Design Centre [33]
Kun je een volledige koffer, inclusief wieltjes en sluitingen, maken uit één en hetzelfde materiaal? En zo ja, is die koffer dan
te maken van een biocomposiet met hernieuwbare materialen en is het geheel weer recyclebaar? Antwoord op die vragen
vereist veel onderzoek. Onderzoek waarbij de theorie en de praktijk beurtelings elkaar vooruit helpen.
tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk
Eric Hulshof is de vierde generatie die
leiding geeft aan wat ooit Hulshof Leder en
Metaal heette. Het bedrijf in Lichtenvoorde
begon begin vorige eeuw met het maken
van fietszadels. Een eigen leerlooierij
vormde de basis. Later kwamen er
hutkoffers en tassen bij en maakte het leer
plaats voor modernere materialen. Eric
Hulshof gooide het roer om. “We produceren nu koffers voor zakelijk gebruik, voor
specifieke doelgroepen, zoals flex- en
mobiele werkers.”
Speciale koffers met wieltjes, soms met
een ingebouwde printer, pilotenkoffers.
De leerlooierij is verdwenen en de
productie van nu bestaat uit montage en
assemblage.
Hulshof business cases, zoals het
familiebedrijf nu heet, kenmerkt zich door
innovatieve producten. En daarbij horen
ook innovatieve materialen. De zoektocht
bracht hem bij het IDC, het Industrial
Design Centre. Tonny Grimberg van het IDC:
“Het IDC is een initiatief van de
Universiteit Twente en Saxion in samenwerking met een aantal ontwerpbureaus,
waarin ook circa tachtig bedrijven
participeren. Doelstelling is om de toegevoegde waarde van industrieel ontwerpen
duidelijk te maken en het stimuleren van
samenwerking in productontwikkeling
tussen bedrijven onderling en met kennisinstellingen als de UT en Saxion. Het gaat
niet alleen om het technisch ontwerp maar
ook van aspecten als de user interface, de
look en feel. Het totale integrale aspect:
hoe kom je van een idee tot verkoopbare
producten.”
Daarbij initieert en participeert het IDC
innovatie in projecten samen met het
bedrijfsleven. Drie jaar geleden kreeg dat
een extra boost dankzij het Innovatief
Materialen Platform Twente (IMPT), waarin
het Saxion Kenniscentrum Design en
Technologie, BiomimicryNL en het IDC
samen op zoek gingen naar mogelijkheden
Tonny Grimberg en Eric Hulshof
en bruikbaarheid van nieuwe materialen. Doelstelling: materiaalkennis actief
verspreiden in de regio en duurzaam te
verankeren zodat dit leidt tot innovaties,
continuïteit van het bedrijfsleven en verhogen van het aantal kenniswerkers in de
regio. Het project was vastgesteld op een
duur van drie jaar en is jongstleden mei
afgerond. De kansen en mogelijkheden voor uiteenlopende materialen
werden bestudeerd. Zoals piëzo-materialen die onder druk
elektrische spanning produceren en
Bluedec, een sterk isolerend materiaal op
basis van aerogel: een vaste stof dat één
van de laagste dichtheden van materiaal
ter wereld heeft. Het IMTP onderzocht ook
de mogelijkheden van geschuimd beton,
een combinatie van massief beton en
schuimbeton. Grimberg: “Uiteindelijk zijn
er meerdere resultaten geboekt. In de
eerste plaats is er bij het Saxion
Kenniscentrum Design en Technologie
een databank gebouwd met innovatieve
materialen en de kennis daarover.
Bedrijven kunnen daar een beroep op
doen. Daarnaast, in het kader van Hightech
Systems en Materials, hebben we geleerd
hoe je de link moet leggen tussen
bedrijven met een behoefte en materialen
met specifieke eigenschappen. En er zijn,
zoals in het geval van Hulshof business
cases, verkenningen verricht voor bedrijven.” De verkenning voor Hulshof had een
tweeledig doel: in eerste instantie of er bio
composiet materialen geschikt zijn om
een koffer van te maken. En daarnaast
een antwoord vinden op de vraag of er een
koffer uit één materiaal geproduceerd zou
kunnen worden. Eric Hulshof: “Als bedrijf
zoeken wij nieuwe kansen. Bijvoorbeeld
als het gaat om milieu en duurzaamheid.
Vooral lichtere materialen, die ook sterk
zijn. Een duurzame koffer, gemaakt van
een bio composiet, die je ook nog eens
helemaal kunt recyclen, dat is interessant.
Ook uit marketingoogpunt.”
De zoektocht leidde naar PLA, een
thermoplastisch polymeer van melkzuur, dat versterkt wordt met vlas. Een
compleet natuurlijk product. “We hebben
er de buitenschaal mee gemaakt van een
bepaalde type koffer. En dan blijkt dat je
in de praktijk tegen problemen aan loopt”,
vertelt Hulshof. Uitdaging was met name
de matrijs, waarin de buitenschalen
gevormd worden. Het PLA reageerde
anders dan bijvoorbeeld ABS, kunststof,
waardoor er lichte vervormingen ontstonden.
Inmiddels is er een fraai prototype van
een koffer met vlas. Maar het is niet het
eindpunt: de bedoeling is om te komen tot
een volledig nieuw concept van een koffer,
waarvoor het Twentse ontwerpbureau
D’Andrea & Evers de eerste schetsen op
papier heeft gezet. “Die koffer moet dan
nagenoeg volledig uit bio-elastomeer
worden gemaakt. Ook de onderdelen zoals
hengsel, sluiting en scharnieren”, zegt
Hulshof.
Voor het Innovatief Materialen Platform
Twente zit het werk er nu op. “Maar het
piketpaaltje staat er”, zegt Tonny Grimberg
van het IDC: “Het is belangrijk geweest dat
er zo’n sterke focus was op innovatieve
materialen in het kader van Hightech
Systems en Materials. Er zou nu een IMPT
2 moeten komen zodat nog meer bedrijven
bewust worden van de gigantische stap
die ze kunnen maken dankzij
vernieuwende materialen.
Het was zweten en hier en daar een traantje laten, maar tja, anders krijg je ook geen
innovatieve producten en dus continuïteit
voor je bedrijf.”
“Als bedrijf zoeken wij nieuwe kansen,
bijvoorbeeld als het gaat
om milieu en duurzaamheid”
[34] Solar Solutions Worldwide < INzake < INNOvation
INNOvation > INzake > Solar Solutions Worldwide [35]
Warmte uit
ijswater
Maakt Solar Freezer aardgas overbodig?
“We hebben
nog veel meer
revolutionaire
innovaties
op de plank
liggen”
Een huis verwarmen zonder aardgas te verstoken. Het lijkt een utopie maar het is mogelijk dankzij de inventiviteit van twee
tekst Erwin Gevers • fotografie Stock/Eric Brinkhorst
Enschedese entrepreneurs: de broers Floris en Roderick Wolters. Met hun bedrijf Solar Solutions Worldwide combineren de
twee voormalige Saxion-studenten proven technology tot iets compleet nieuws: Solar Freezer. “Het is revolutionair, maar we
zeggen er eerlijk bij: het is uit noodzaak geboren”
Hoewel hun vader werktuigbouwkundig ingenieur is, hebben de
broers Floris en Roderick weinig met techniek. Ze studeerden in een
heel andere richting af aan Saxion. Floris (29) deed Small Business en
Retail Management, Roderick (31) International Business. Roderick:
“We hebben wel gevoel voor techniek maar zijn meer commercieel
ingesteld.” Zijn broer voegt toe: “Ook al omdat ondernemen in feite de
basis van alles is.” Dat ondernemen kwam al snel: de broers zetten
het bedrijf Solar Solutions Worldwide op en begonnen met de verkoop
van zonnepanelen. Daarnaast exploiteerden de heren in hun studententijd al een webshop voor vrijetijdsproducten, zoals tuinmeubelen
en barbecues. “Maar dat is wegens succes gestopt: we wilden eerst
afstuderen.”
De zonnepanelen vormen nog wel een bron van inkomsten, alhoewel
de Woltersen hier weinig toekomst in zien: “Het is een eindig product
omdat de markt verzadigd raakt. Er blijven op termijn maar een paar
bedrijven”, aldus Roderick.
Als entrepreneurs pur sang zien de heren wel mogelijkheden in
vernieuwende toepassingen met zonnepanelen, zoals het door hen
ontwikkelde Mobile Solarpark: een systeem dat snel verplaatst kan
worden en met een unieke anti diefstal beveiliging: Floris: “Het kan
bijvoorbeeld worden gebruikt bij evenementen, maar is eigenlijk
ontworpen voor plaatsing op braakliggende terreinen, die geen geld
opbrengen. Met een Mobile Solarpark benut je die grond, zodat het
rendement oplevert.”
rendabel is, dus keken we om ons heen naar nieuwe toepassingen
en mogelijkheden. We kwamen op het spoor van zonnecollectoren,
waarmee je warm water kunt maken. Met dat idee zijn we uiteindelijk
gaan stoeien.” Stoeien is een understatement want Solar Freezer is
een geslaagde symbiose van natuurkundige principes,
installatietechniek en, vreemd genoeg, ruimtevaart. Of anders
gezegd: het concept is in alles de simpelheid zelve, maar wel van een
hoog ‘je moet er maar op komen’-principe.
Achteraf moet worden geconstateerd dat het vingeroefeningen zijn
geweest voor de vinding die Floris en Roderick Wolters binnenkort
op de markt brengen: Solar Freezer. Ook hierbij is de basis niet de
technische kennis van de broers, maar het vermogen om out-of-thebox te denken en bestaande techniek te combineren tot iets volledig
nieuws.
“Solar Freezer is uit nood geboren”, erkennen Floris en Roderick:
“We zagen dat de handel in zonnepanelen op termijn niet meer
Solar Freezer combineert een waterbuffer in een grote rubberen
zak, die in de kruipruimte kan worden neergelegd. Het water wordt
verwarmd door zonnecollectoren, waarna met een warmtepomp de
vertrekken in een woning of huis worden verwarmd, bij voorkeur met
behulp van een vloerverwarmingssysteem. Het principe is simpel,
zegt Roderick: “De energie wordt aan het water in de flexibele zak
onttrokken waardoor er ijswater, zeg maar sludge, ontstaat. Vervolgens
verwarmen de zonnecollectoren dit ijs weer tot water. Het is een >> beet-
[36] Solar Solutions Worldwide < INzake < INNOvation
INNOvation > Facts & Figures > Kennispark [37]
Facts & Figures
Uit innovatief
Twente
UT studenten halen
binnen 2 dagen 150.000
euro op met Homey
Twente trekt
Amerikaans
investeringsfonds
voor technologie
startups aan
Het Amerikaanse (pre-)seedfonds Cottonwood Technology Fund opent haar eerste
Europese vestiging in Twente. Cottonwood
heeft 10 miljoen beschikbaar voor investeringen in innovatieve bedrijven in Nederland
en de VS. Het fonds investeert voornamelijk
in technologiebedrijven actief in photonica,
advanced materials, gezondheidszorg en
clean energy. De komst van Cottonwood,
een van de meest succesvolle seedfondsen in de Verenigde Staten, bevestigt dat
Nederland aantrekkelijk is voor investeerders. Vertegenwoordigers van Cottonwood
geven aan dat het ‘Twentse ecosysteem’
een belangrijke factor was in hun beslissing om voor Twente te kiezen. Volgens de
Nederlandse partners Thales, de Universiteit Twente, Regio Twente en PPM Oost
versnelt de komst van Cottonwood de
ambitie Twente om uit te groeien tot toonaangevende hightech regio op het gebied van
High Tech Systemen en Materialen in Europa.
Roderick en Floris Wolters
je het principe van een koelkast.”
Overigens is het geen nieuw
principe, zegt Floris Wolters: “Wat
wij hebben gedaan is het principe
combineren met een warmtepomp
en de waterbuffer in de vorm van
een flexibele rubberen zak. En die
zak kan eenvoudig in een kruipruimte worden gelegd. Voor de isolatie
ervan maken we gebruik van een
dunne folie, die is ontwikkeld voor
de ruimtevaart.”
Tot zover de theorie. Inmiddels is
een complete proefopstelling gereed en wordt binnenkort een eerste
woning voorzien van het systeem.
Het moet bewijzen dat Solar Freezer
leidt tot een enorme gasbesparing.
Sterker nog: naar verwachting is
aardgas voor de verwarming
helemaal niet meer nodig omdat het
rendement van het systeem hoog is.
Bij de ontwikkeling kreeg Solar
Solutions Worldwide veel steun van
Kennispark Twente en de UT: “Zonder
die partijen stonden we niet waar
we nu staan. Kennispark heeft ons
geholpen met juridische kwesties,
strategie en de weg gewezen naar
technisch advies.”
Financieel gezien hebben de heren
er veel eigen geld in gestoken. Floris:
“We hebben tachtig procent van
de winsten in dit project gestoken,
zodat het kon uitgroeien. Daarnaast
hebben we gebruik kunnen maken
van de TOP-regeling. Niettemin, we
zoeken nu verdere investeerders om
Solar Freezer breed en internationaal
in de markt te zetten.”
Er breekt nu een spannende tijd aan
voor de beide broers. “We hebben
met Solar Freezer tot nu onder de
radar geopereerd en er niet teveel
ruchtbaarheid aan gegeven. Nu
kunnen we naar buiten, omdat het
concept geoctrooieerd is. We denken
een voorsprong van vijf jaar te
hebben. Bovendien zit er heel veel
slimme regeltechniek in. Dat bouw
je niet zomaar na. En trouwens: we
hebben nog veel meer revolutionaire
innovaties op de plank liggen ”, aldus
Floris en Roderick Wolters.
“Ondernemen
is in feite
de basis van
alles”
Het zou wel eens het succesvolste Nederlandse
project op Kickstarter kunnen worden: Homey,
een bol waarmee je allerlei apparaten in huis
kunt bedienen. Je praat tegen Homey en de
opdracht wordt uitgevoerd. Denk aan het
bedienen van de televisie, lampen en het
koffiezetapparaat. Homey is bedacht door
twee jonge UT studenten uit Enschede, die via
Kickstarter in twee dagen meer dan 100.000
euro hebben binnengehaald. Inmiddels staat de
teller alweer op 130.000 euro. Geen enkel Nederlands Kickstarter project haalde zo snel zoveel
geld binnen.
Succesvolle exits Twentse startups
In het afgelopen half jaar is een aantal Twentse startups verkocht aan grotere bedrijven. Volgens Kees
Eijkel van Kennispark Twente zijn dat enerzijds tekenen van een aantrekkende economie, maar anderzijds ook een bewijs van de kwaliteit en innovativiteit die de Twentse startups te bieden hebben. In het
recente rijtje horen app-analytics bedrijf Distimo dat door het Amerikaanse AppAnnie is gekocht en
Saxion spin-off Drukwerkdeal.nl dat gekocht is door Vistaprint. In mei kondigde Xsens, de UT spin-off die
sensorpakken maakt voor de gaming en film industrie, te worden overgenomen door FairChild Semiconductors, grondlegger van Silicon Valley.
Universiteit Twente
meest ondernemende universiteit
De Universiteit Twente (UT) in Enschede is in 2013 uitgeroepen tot beste universiteit in Nederland op
het vlak van valorisatie: het vertalen van wetenschappelijke kennis naar maatschappelijk en economisch nut. Dat blijkt uit een ranglijst van bureau ScienceWorks en Elsevier. De universiteit scoort het
hoogst binnen de categorie ‘ondernemende universiteit’.
Twente gaat Londen, Berlijn en
Parijs ruim voorbij
Voor buitenlandse bedrijven is Twente een zeer aantrekkelijke regio om zich te vestigen. Dat blijkt uit
het tweejaarlijkse Competitive Alternatives onderzoek van KPMG. Vooral op het gebied van Research
& Development (R&D) scoort Twente goed. Alleen op het gebied van productie - de aanwezigheid van
grote bedrijven - haalt Eindhoven de regio in. De twee Nederlandse regio’s gaan nagenoeg gelijk op in
het onderzoek naar de kosten waar startende ondernemingen mee te maken krijgen. Binnen Europa
zijn alleen in het Britse Manchester de kosten lager en wereldwijd scoren slechts Mexico (1) en Canada
(2) hoger dan Nederland (3).
[38] Rabobank Enschede - Haaksbergen < INzake < INNOvation
INNOvation > INzake > Rabobank Enschede - Haaksbergen [39]
Rabobank Enschede-Haaksbergen
‘Wij hebben ervaring
in innovatieve projecten’
Startende innovatieve ondernemers hebben doorgaans geen gebrek aan enthousiasme en doorzettingsvermogen. In combinatie
met een goed idee of product zijn dat belangrijke voorwaarden voor succes. Maar toch kan het misgaan. De gevreesde ‘valley of
death’ moet worden overbrugd. Rabobank Enschede-Haaksbergen houdt de start-up in alle stadia op de juiste koers.
Giljam Wartena
tekst Erwin Gevers • fotografie Frank Visschedijk
“We organiseren de geldstroom,” aldus Giljam Wartena, manager Zakelijke Relaties Rabobank Enschede-Haaksbergen.
“Juist de achtergrond in de agrarische sector is onze kracht, want die
sector is altijd innovatief geweest. Die ervaringen benutten we in ons
werkgebied ook binnen andere sectoren.” Aldus Giljam Wartena, commercieel manager Zakelijke Relaties bij Rabobank Enschede-Haaksbergen. Hij voegt eraan toe dat de coöperatieve gedachte van de Rabobank
verre van ouderwets is: “Wij zijn als lokale bank diep geworteld in de
lokale samenleving. De Rabobank is bij uitstek betrokken bij innovatie
en kan inspelen op ontwikkelingen en gebeurtenissen.”
Daarom is Rabobank Enschede-Haaksbergen nauw betrokken bij de
economische ontwikkelingen die ontkiemen in de vruchtbare bodem
van Universiteit Twente en Saxion hogeschool. De bank is een van de
deelnemers van de TOP-regeling, een programma voor jonge kansrijke
start-ups aan de UT. “Daarmee heeft de bank een sturende functie in het
ecosysteem”, voegt Vincent Heutinck toe. Vincent is accountmanager
en onderhoudt de zakelijke relaties met start up bedrijven vanuit UT en
Saxion hogeschool: “We zijn niet alleen een financiële partner die geld
ter beschikking stelt, maar ook toegevoegde waarde levert door onze
ervaring met soortgelijke bedrijven en dus weet welke kansen,
bedreigingen en valkuilen er zijn in de diverse levensfasen van een
jonge onderneming. We leveren, samen met andere partners, een
belangrijke bijdrage in de ontwikkeling van een bedrijf.”
Voor een bank is het niet vanzelfsprekend jonge start-ups met
innovatieve ideeën te financieren. Banken stellen normaal gesproken
een krediet beschikbaar op basis van prestaties uit het verleden en
zekerheden. “Maar een starter heeft geen trackrecord en zekerheden,
dat maakt het vaak lastig om die te financieren”, zegt Wartena, “Juist
daarom maken wij deel uit van de TOP-regeling. Op die manier kunnen
wij bedrijven financieren die in principe alleen nog maar een idee hebben.”
Daaraan gaat uiteraard een intensief proces vooraf waarbij, vanuit de
TOP-regeling, diverse criteria worden gehanteerd.” Heeft de ondernemer de juiste visie en strategie, is het idee of het product levensvatbaar? Kortom, zien we niet alleen het idee zitten, maar hebben we ook
het gevoel dat de markt het product of de dienst zal oppakken? Als het
antwoord daarop positief is, stelt Rabobank Enschede-Haaksbergen als
deelnemer in de TOP-regeling een renteloos krediet beschikbaar.
Giljam Wartena: “Daarmee nemen wij een zeker risico maar de start-up
kan zo de eerste fase doorkomen. Overigens, het is niet alleen een
zak geld die wij bieden. We adviseren ook en ondersteunen op allerlei
gebied.”
De spannendste fase voor een ambitieuze ondernemer blijft het
moment dat hij de zogeheten ‘valley of death’ betreedt. Giljam gebruikt
die term liever niet, maar kent het knelpunt: “Uiteindelijk moet je met
je product een keer naar de markt. Dat is de spannendste fase, want
er is nog geen cashflow maar je moet gaan produceren, investeren in
marketing en sales, klanten zoeken. Het idee is gerijpt, maar dan ga je
echt kosten maken. Dat is een kwestie van een lange adem waarbij vaak
risicodragend kapitaal moet worden gezocht en aangetrokken. Met als
gevolg dat je als starter jezelf de vraag stelt: doe ik het alleen of zoek ik
aandeelhouders? Als bank spelen wij dan een andere rol. Wij kijken
samen met de start-up welke financieringsmogelijkheden er zijn.
Anders gezegd, wij worden de organisator van de geldstroom.
Subsidiemogelijkheden, participanten, aandeelhouders, capital
investors. Er is op zo’n moment meer kapitaal nodig. Als bank kunnen
wij dat niet bieden, maar we laten de ondernemer niet alleen staan.”
helpen. Nieuwe bedrijven bieden werkgelegenheid en meer welvaart.
Ze zetten onze prachtige regio en stad op de kaart en dat is voor mij
zeker een drijfveer om me voor start-ups in te zetten.”
Rabobank heeft een groot netwerk en begeleidt de starter in verschillende fases van groei. Bijvoorbeeld door hem in contact te brengen met
partijen die expertise en ervaring hebben in die levensfase waar het
bedrijf zich op dat moment in bevindt. Dat zijn bijvoorbeeld oudondernemers met veel ervaring en externe financiers voor
financiële stabiliteit.”
Nieuwe partner Innovation
Als het bedrijf een volgende fase doorkomt, is het risico dat de
start-up alsnog op de klippen loopt veel kleiner. Bovendien zet Rabobank Enschede-Haaksbergen haar 250 medewerkers in. Dat maakt
dat op elk punt en detail een starter kan worden gesteund. Ook als het
bedrijf in de fase van oogsten komt: “Als die cruciale fase eenmaal voorbij is kunnen we de ondernemer verder helpen. Met kwaliteit, kennis en
verdere financiering. Er ontstaat dan langzamerhand een trackrecord,
waar we naar andere kwaliteiten van de ondernemer gaan kijken. Dan
kijken we de ondernemer in de ogen en stellen we ons zelf de vragen:
heeft hij/zij kwaliteit, wat is zijn/haar strategisch vermogen en heeft
hij/zij toekomstvisie? En natuurlijk houden we rekening met de branche
waarin wordt ondernomen.”
“Als coöperatieve organisatie heeft de Rabobank altijd oog gehad voor
maatschappelijke ontwikkelingen”, zegt Giljam Wartena tot slot: “Daarin
ligt ook ons enthousiasme om nieuwe ondernemers zoveel mogelijk te
Rabobank Enschede-Haaksbergen is een nieuwe partner
binnen het magazine Innovation. In ieder nummer zal
Rabobank Enschede-Haaksbergen zich presenteren vanuit
haar vakgebied en discipline. Giljam Wartena: “Wij verheugen
ons bijzonder op onze deelname aan INNOvation en leveren
graag een aanvullende bijdrage aan de redactionele inhoud.”
In de volgende uitgave van Innovation belicht Rabobank
Enschede-Haaksbergen weer een nieuw onderwerp.
Rabobank heeft voor elke sector een uitgebreid kennispakket
met regelmatige (thema-)updates, cijfers en trends. Ook
deelt Rabobank graag economische kennis uit binnenen buitenland met de lezer, evenals de internationale
landenkennis.
Lees meer hierover op onze kennispagina:
www.rabobank.nl/bedrijven/kennis.
INNOvation > opINie > Arnold Poelstra [41]
BTC [40] < Facts & Figures < Innovation
Facts and figures
Uit BTC-Twente de Twentse incubator
KienhuisHoving
in The Gallery
The Gallery is een gebouw dat bruist van
kennis, innovatie en ondernemerschap.
KienhuisHoving levert daar graag haar bijdrage
aan en is huurder van een van de ondernemersloketten in The Gallery. Vanuit deze ruimte biedt
zij op een toegankelijke manier hoogwaardige
juridische dienstverlening aan de ondernemers
in The Gallery. Juridisch advies is namelijk van
essentieel belang voor het succes en de
toekomst
van
een
onderneming.
KienhuisHoving is graag uw sparringpartner bij
ieder juridisch vraagstuk.
KienhuisHoving investeert graag in een duurzame relatie met haar klanten. Dit betekent dat
men gerust kan binnenlopen voor advies en een
kop koffie, zonder dat de ‘teller’ onmiddellijk
begint te lopen. Dan bekijken de medewerkers
van KienhuisHoving op welke wijze wij zij de
klant van dienst kunnen zijn. Laagdrempelige dienstverlening met de kwaliteit die van
KienhuisHoving verwachten mag worden.
Bij KienhuisHoving werken advocaten en
notarissen onder één dak. Daardoor verloopt de
Arnold Poelstra I partner bij Grant Thornton I An Instinct for Growth
Het Gallery team (vlnr):
Mark Huizenga (advocaat Ondernemingsrecht), Kristina Adam (advocaat, Internationaal Contractenrecht en lid German
Desk), Martijn Kortier (advocaat Intellectueel Eigendom, ICT-recht & Privacy) en
Frank Röben (kandidaat-notaris Ondernemingsrecht).
samenwerking tussen deze verschillende
disciplines gemakkelijk en als vanzelf. En
omdat vrijwel alle rechtsgebieden in huis zijn,
kan KienhuisHoving juridische problemen snel
onderkennen en oplossen. Bij KienhuisHoving
krijgen klanten een afgewogen advies, samengesteld door echte specialisten.
Graag tot ziens in The Gallery!
[email protected] of
053 483 68 76
Itmundi, Twents digitaal productiehuis
Als nieuwe huurder in The Gallery is Itmundi zeker
geen nieuwkomer in hun branche. Itmundi heeft
namelijk al negen jaar ervaring op het gebied van
het ontwikkelen van hoogwaardige online applicaties (met of zonder backoffice-koppelingen),
intranetten en mobiele apps. Daarnaast zit eigenaar Koen Nijhuis al ruim 15 jaar in de vak en telt het
bedrijf inmiddels veertien medewerkers.
Met Itmundi samenwerken is kiezen voor een
systematische aanpak en snelle productie. Dit
merk je al wanneer bij de start van een opdracht de
vraag wordt opgedeeld in behapbare brokken en
daarna het door vertalen in technische taken voor
hun design- en ontwikkelteams. De opdrachtgever
kan realtime meekijken bij de ontwikkeling door
aan te schuiven bij de teams (digitaal of fysiek).
Partijen als Woningcorporatie Domijn, FC Twente,
KienhuisHoving, Unilever en Wegener Media hebben reeds kennis kunnen maken met de werkwijze
en professionele aanpak van Itmundi.
Naast de locatie op het Kennispark heeft Itmundi
zijn hoofdkantoor gevestigd in Albergen. Hier zit
het grootste deel van het team. The Gallery is voor
Itmundi een extra locatie om uit te kunnen wijken
voor projecten en om nieuwe sales te kunnen
bedrijven. Itmundi vindt dat het technische bedrijf
hoort op dit innovatieve park en inmiddels zijn
daarvan de eerste vruchten al geplukt.
Pioneering maakt
experimenteren
mogelijk in
BTC-gebouw
Stichting Pioneering stimuleert sinds 2009
innovatie in de bouw in Twente door bedrijven en
instellingen aan elkaar te koppelen en bedrijven
te prikkelen om tot vernieuwing te komen.
Dit heeft in meer dan tachtig projecten geleid
tot diverse innovaties en samenwerkingen
branchebreed. Een voorstel van Pioneering is
vorig jaar gehonoreerd door AgentschapNL. Hierin werken veertien bedrijven de komende twee
jaar in kleine groepen, onder begeleiding van
Pioneering en met behulp van de kennisinstellingen aan zeven innovaties. Deze ontwikkelingen
hebben betrekking op de industrialisatie van het
werkproces, het ontwikkelen van prefabproducten en individuele, duurzame en transformeerbare bouwconcepten.
Omdat bleek dat de Pioneering-leden een sterke
behoefte hebben aan een plek om activiteiten
uit de bouw samen te brengen en kennis te delen, is Pioneering bezig met het oprichten van De
Bouwcampus Oost. Dit initiatief heeft inmiddels
aansluiting gevonden bij de nationale Bouwcampus in Delft.
Een eerste start met een fysieke locatie is
gemaakt met het Pioneering ExperimenteerLab op het Kennispark Twente. Hiervoor huurt
Pioneering sinds 1 januari 2014 een bedrijfshal
in het BTC-gebouw, die inmiddels ingericht is als
onderzoeks- en testruimte. Samen met de Universiteit Twente, Saxion en het ROC van Twente
kunnen bedrijven hier hun bouwgerelateerde
vragen onderzoeken en beantwoorden, hun
innovaties testen en monitoren.
www.pioneering.nl.
Techno Park Twente;
het ei van Atatürk!
Onze fiscale wetgeving kent een aantal incentives voor uitgaven voor research and development.
Denk aan de innovatiebox en de RDA (research and developmentaftrek). Ook is de loonkostensubsidie
WBSO een bekend fenomeen. In een artikel voor de maakindustrie dit voorjaar schreef ik al dat het MKB
de Nederlandse regelingen soms lastig toepasbaar vindt. Ze gaan gepaard met de nodige administratieve
lastendruk. Ook ervaren ondernemers onevenredig veel discussie met de fiscus om gefaciliteerd te worden.
Kan het ook anders?
Ja. Een aantal landen pakt het beter aan. Een bekend en extreem voorbeeld is Dubai. Daar betalen alleen
banken en oliemaatschappen belasting, verder niemand. Dan heb je ook geen incentives nodig. Zo’n ruime
regeling kan niet ieder land zich veroorloven. Dichter bij huis zijn er ook landen waarvan wij kunnen leren.
Kijk maar eens naar Turkije. Bij het publiek vooral bekend als vakantieland waar je - voor relatief weinig geld ook nog eens je gebit kunt laten renoveren of je ogen kunt laten laseren. Echter, ook op het gebied van ICT en
innovatie doet Turkije goed mee. Al in 2011 sprak de Turkse informatica- en industrieassociatie de ambitie uit
om in 2023 een ICT markt van 160 miljard dollar te hebben met 30 miljard high tech export. De afgelopen jaren
opende een toenemend aantal ICT bedrijven een ontwikkelbedrijf (of vestiging) in dit land. Waarom?
Turkije beschikt over veel hoogopgeleide, ondernemende en ambitieuze ICT-professionals (van wie een deel in
Nederland en in Duitsland is opgeleid). Fiscaal doet de overheid er alles aan om haar ambities waar te maken.
Zit je als ondernemer in een Techno Park, dan zijn alle inkomsten uit R&D-activiteiten en softwareproducties
volledig vrijgesteld van winstbelasting. Personeel dat werkzaam is in een Techno Park hoeft geen
inkomstenbelasting te betalen over zijn salaris, sociale verzekeringspremies worden gehalveerd en BTW is
evenmin verschuldigd. Voor diegenen die buiten een Techno Park gehuisvest zijn, geldt dat alle uitgaven voor
R&D volledig aftrekbaar zijn. Personeel dat werkt aan ontwikkeling behoeft over tachtig à negentig procent
van hun salaris geen inkomstenbelasting te voldoen. Wauw. Daar kunnen wij nog wat van leren.
Iedere ambitie vraagt om ondersteuning en financiële middelen. Daar ontbreekt het, in elk geval in praktische
zin, in Nederland nog wel eens aan. Nu ik er over nadenk: het Kennispark in Enschede en High Tech Campus
Twente als fiscaalvriendelijk Techno Park! Dat zou pas een impuls geven aan de regio.
www.gt.nl • [email protected] • nl.linkedin.com/Arnold Poelstra • twitter.com/APoelstraGT
INNOvation > INformatie > organisatie & colofon [43]
Partners in Innovation
Bent u een groeiondernemer
of heeft u groeiambities?
Grant Thornton ondersteunt
u om deze te realiseren.
Ga naar gt.nl/enschede
Wilt u groeien door te
innoveren? Start bij de
Kennispark Portal to Innovation
en bel 088 444 04 69.
Op zoek naar flexibele bedrijfshuisvesting op basis
van een full-service concept? Neem dan contact op
met BTC-Twente BV, 053 483 63 55.
Met onze innovatiedesk bieden we
gespecialiseerd advies, toegesneden
op de vraag van innovatieve bedrijven.
Ga naar rabobank.nl/eh onder
Bedrijven of bel 053 488 58 35.
In één oogopslag alle
vacatures in hightech
Twente zien:
twente.com/vacatures.
• KENNISPARK TWENTE
• BLADMANAGER:
Vanaf de innovatiecampus in Enschede zet stichting Kennispark Twente zich in om een optimaal
Anno Oude Engberink
ecosysteem voor innovatie en ondernemerschap in Twente te creëren. Die omgeving biedt kansen
voor innovatieve ondernemers, die door te groeien en kansen te pakken de innovatiekracht van
onze regio en Nederland vergroten. Kennispark Twente staat voor innovatie en versnelling, op
basis van de kennis van het talent van onze bedrijven en kennisinstellingen.
• VORMGEVING:
Anneke Semmekrot/Mirel Borgerink/ Eline Knops
Adresgegevens Kennispark Twente: The Gallery, Hengelosestraat 500, 7521 AG
Enschede, 053 48 94 118, [email protected], www.kennispark.nl
• COLOFON
Kennis voor
ondernemers.
Maar ook door
ondernemers.
• AAN DEZE UITGAVE WERKTEN MEE:
• Samenwerkende partners zijn: Grant Thornton, Twente Branding, BTC-Twente en Rabobank
Eric Brinkhorst, Karin Effing, Janinka Feenstra, Erwin Gevers, Kiki Haasewinkel, Rob de Koning,
Enschede-Haaksbergen.
Odette van der Kuil, Eric Nijkamp, Claudia MosJan Noltes, Gijs van Ouwerkerk, Arnold Poelstra,
Mirella Smit, Marcel van Rijnbach, Frank Visschedijk, Giljam Wartena en team Kennispark Twente.
• UITGEVERIJ:
• COPYRIGHTS:
Van Deinse Media, Postbus 40194, 7504 RD Enschede, www.vandeinsemedia.nl,
Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd worden op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande,
telefoon 053 478 20 71, fax 053 478 20 70, e-mail: [email protected].
Kennis voor ondernemers die we in huis hebben, creëren we samen met
Als bijlage bij TOM – Twents Ondernemers Magazine. Tevens verkrijgbaar via Kennispark Twente.
Innovation is een gezamenlijke uitgave van Kennispark Twente en Van Deinse Media.
• Oplage: 10.000 stuks.
Dat maakt de kennis van de Rabobank zo toepasbaar.
• DISTRIBUTIE:
• UITGEVER:
Jeroen Achterberg
schriftelijke toestemming van de uitgever en andere auteursrechthebbenden. Deze uitgave is met
de grootst mogelijke zorg samengesteld. De uitgever aanvaardt echter geen enkele aansprakelijkheid voor onvoorziene gevolgen van onvolkomenheden of vermelding van onjuiste gegevens. Aan
de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. ©Van Deinse Media BV
ondernemers. Die kennis delen we voortdurend. In publicaties en sectorprognoses,
maar ook via inspiratiesessies, de Rabo Kennis App en sectorgroepen op LinkedIn.
Kijk op rabobank.nl/kennis
Samen sterker
Accountancy - Belastingen - Advies
INNOVATIE
IS TRADITIE
IN TWENTE
Elke 20ste van de maand
twintig hightech highlights
op twente.com
Get Connected.
twente.com

Vectoranalyse voor TG

Opening

Solliciteren als begeleider bij Twente Academy

Praktische informatie - Bibliotheek - Vrije tijd

Voorstel Gemeenteraad VII

artikel - Kennisinstituut Stedelijke Samenleving

GRAFIEKDIA - TAARTGRAFIEK

kwek april 2015 - Ons Zwemuurtje