Landendossier
Brazilië
Brasilia
Landendossier Brazilië | juli ’09 ________________________________________________________________________________ 1
Inhoud
1.
Basisgegevens
2.
Geschiedenis
3.
Economische situatie
4.
Buitenlandse handel
5.
Kansrijke sectoren
6.
A. Marktbenadering
B. Invoerreglementering
7.
Zakelijke gedragscode
8.
Praktische reisinformatie
9.
Duurzaam en ethisch internationaal ondernemen
10.
Nuttige adressen
Voor al uw verdere vragen over deze markt kan u contact opnemen met uw eerste aanspreekpunt,
het provinciaal kantoor. De adressen van de provinciale kantoren vindt u in hoofdstuk 10 van dit
landendossier.
Landendossier Brazilië _________________________________________________________________________________________
Basisgegevens
1 Overzicht
Officiële naam: Brazilië
Regeringsvorm: presidentiële republiek
Staatshoofd: President Dilma Rousseff
Oppervlakte: 8.515.692 km (279  België).
2
Officiële taal: Portugees
Bevolkingsaantal: 193,3 miljoen inwoners
Munteenheid: real
Bron: CIA World Factbook november 2010
2 Oppervlakte
8,515 miljoen km (279  België).
Het is het vijfde grootste land in de wereld. De afstand noord-zuid is 4.320 km, de afstand west-oost is maximaal 4.336
km. De kustlijn bedraagt 7.491 km.
Brazilië grenst, behalve Chili en Ecuador, aan alle landen van Zuid-Amerika. In het noorden grenst het aan FransGuyana, Suriname, Guyana, Venezuela en Colombia. In het westen aan Peru en Bolivia. In het zuiden zijn de
buurlanden Paraguay, Argentinië en Uruguay.
2
3 Landschapsstructuur
Dichte wouden in het noorden (inclusief Amazonegebied), bergen, heuvels en golvende vlakten in het zuidoosten
(inclusief Mato Grosso) en een smalle kuststrook. De bodem is vruchtbaar in quasi volledig Brazilië.
4 Klimaat
Tropisch en subtropisch, behalve in het zuiden waar een gematigd klimaat heerst.
Landendossier Brazilië | Basisgegevens | mei ‘13 _________________________________________________________________ 1
5 Staatsvorm
Brazilië werd onafhankelijk van Portugal op 7 september 1822. Volgens de grondwet van 5 oktober 1988 is Brazilië
een Federale Republiek. Het bestaat uit 26 deelstaten en een federaal district.
6 Bevolking
Aantal
205,716miljoen (census2012)
Groei
1,102% (census2012)
Leeftijdsstructuur (census 2011)



0 – 14 jaar:
15 - 64 jaar:
65 jaar en ouder:
26,2 %
67 %
6,7%
Etnische groepen (census 2000)
53,7% blanken (inclusief Portugezen, Duitsers, Italianen, Spanjaarden en Polen),
38,5% gemengd blank-zwart,
6,2% zwart,
0,9% van Aziatische origine,
0,7% inheemse bevolking.
Godsdiensten (census 2000)
73,9% formele katholieken
15,4% protestant
1,3% spiritualisten
9,7% andere
Grootste steden en aantal inwoners (x 1 mln., census 2010)
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
São Paulo
Rio de Janeiro
Salvador
Brasília (hoofdstad)
Fortaleza
Belo Horizonte
Manaus
Curitiba
Recife
Porto Alegre
Belém
Goiânia
Guarulhos
Campinas
São Luis
11,243
6,323
2,676
2,562
2,447
2,375
1,802
1,746
1,536
1,409
1,392
1,301
1,222
1,080
1,011
2 ___________________________________________________________________________
Talen
Braziliaans-Portugees. Het gesproken Portugees is heel informeel. In het geschreven Portugees worden veel
standaard-beleefdheidsformules gebruikt.
Wereldwijd spreken 230 miljoen mensen Portugees, in 2009 werd de spelling van het Portugees geüniformeerd
waarbij veel woorden op de ´Braziliaanse manier´ worden gespeld.
7 Interessante websites
IBGE (Instituto Brasileira de Geografia e Estatistica)
www.ibge.gov.br
Website van het Braziliaanse Instituut voor Geografie en Statistiek.
Brazil Weekly
www.brazil-weekly.com
Brazil Weekly is een niet voor winstgevende collectie van politieke en economische nieuws items die wekelijks op
vrijdag, gratis, wordt gepubliceerd. Editeur uit Nederland.
De Amerikaanse overheid heeft bovendien enkele interessante websites waar men een overzicht vindt van de
aardrijkskunde, politiek, economie e.a. over een bepaald land. De landenfiches worden opgesteld i.s.m. de
Amerikaanse ambassades. Ze overlappen elkaar gedeeltelijk, maar worden niet tegelijk bijgewerkt. Bijgevolg moet
men soms wat zoeken tussen de verschillende sites voor de laatst bijgewerkte informatie.
CIA World Factbook
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html
Kies bij Country Listings het gewenste land, waarna u indicatoren (vooral cijfergegevens) krijgt over de geografie,
economie, politiek e.d. U kunt hier ook nalezen of het betreffende land betrokken is in internationale conflicten.
US State Department - Services - Background Notes
http://www.state.gov/p/wha/ci/br/
Nadat u het land gekozen hebt, krijgt u uitgebreide informatie over o.a. de politieke en economische toestand.
Landendossier Brazilië | Basisgegevens | mei ‘13 _________________________________________________________________ 3
Geschiedenis
1 Brazilië als Portugese kolonie
Brazilië werd ontdekt en veroverd door de Portugezen in 1500. Oorspronkelijk was er een bevolking van ongeveer 1,5
miljoen Indianen verdeeld over verschillende stammen. Aanvankelijk was suikerriet de belangrijkste industrie. Op de
suikerrietplantages werkten vooral zwarten ‘ingevoerd’ uit Afrika. In de 18e eeuw bloeide de economie verder door
de ontginning van goud, diamanten en andere halfedele stenen.
In 1806 vestigde de Portugese Koninklijke familie zich in Brazilië, op de vlucht voor Napoleon. Hun komst versterkte de
ontwikkeling van Brazilië.
2 Onafhankelijkheid
Op 7 september 1822 werd Brazilië onder leiding van Keizer Pedro I onafhankelijk van Portugal.
In 1889 werd het keizerrijk omgevormd tot een republiek (proclamatie van de republiek op 15 november). Vanaf het
begin van deze eeuw kende Brazilië afwisselend crisissen en economische bloeiperiodes, o.a. door de schommelende
prijzen op de wereldkoffiemarkt en het verdringen van bosrubber door plantagerubber.
3 Dictatoriaal regime en grote infrastructuurwerken
De verkiezingen van 1930 luidden een nieuw hoofdstuk in. Getulio Dornelles Vargas greep de macht en kon door een
latere staatsgreep (1937) dictatoriaal president blijven tot in 1954, toen de strijdkrachten zijn aftreden eisten.
Tussen 1955 en 1964 werd er energiek gewerkt aan de uitvoering van industrialisatie, wegenbouw, aanleg van
stuwdammen, etc. Er werd een uitgesproken Amerikaans beleid gevoerd. Deze expansie werd vooral gepromoot
onder het bewind van Juscelino Kubitschek die tijdens een democratische tussenpauze president was van 1956 tot
1961. Hij construeerde onder meer de nieuwe hoofdstad Brasília in 1960.
4 Militaire opstand en repressie
De slechter wordende economische toestand leidde in maart 1964 opnieuw tot een militaire opstand waarbij
President Goulart werd afgezet. Na politieke zuiveringen werd in 1966 een tweepartijenstelsel ingevoerd en
aanvaardde Costa e Silva in 1967 het presidentsambt. Na diens dood in 1969 werd door een militaire junta generaal
Emilio Garrastazu Medici aangewezen als president. Door zijn repressieve politiek en het toestaan van uitgebreide
faciliteiten aan buitenlands kapitaal werd onder zijn bewind een economisch wonder voltrokken waarvan de baten
echter niet aan de massa van het volk ten goede kwamen. In 1974 werd Ernesto Geisel tot president gekozen. Hij
startte een geleidelijke ‘abertura’ (politieke liberalisering) die zorgde voor het opheffen van de perscensuur op de
geschreven pers, maar op de audiovisuele media bleef ze wel bestaan.
5 Politieke liberalisering en einde militair bewind
Figueiredo, president vanaf maart 1979, ging verder met de “abertura” en stond eveneens oppositiepartijen toe. In
1985 werd José Sarney beëdigd als president en kwam er een einde aan 21 jaar militair bewind. Aanvankelijk kon
Landendossier Brazilië | Geschiedenis | mei ‘13 ___________________________________________________________________ 1
Sarney rekenen op ruime steun van de bevolking voor zijn economisch beleid, dat in februari 1986 gestalte kreeg met
het Cruzado-plan. Daarbij werd een nieuwe munteenheid (Cruzado) geïntroduceerd en werd een bevriezing van
prijzen en lonen afgekondigd. De economische crisis, veroorzaakt door de enorme schuldenlast, bleef echter even
groot.
6 Rechtstreekse verkiezing van een president
De teleurstelling over het beleid leidde tot een verkiezingsnederlaag bij de gemeenteraadsverkiezingen in 1988. In
1989 werd de rechtse populist Fernando Collor de Melo verkozen tot president. Dit was de eerste keer sinds 1960 dat
de bevolking rechtstreeks een president kon verkiezen. Wegens corruptie moest de president in 1992 echter aftreden.
Zijn opvolger was Itamar Franco. In 1993 sprak een meerderheid van de kiezers zich bij referendum uit voor het
behoud van de republikeinse regeringsvorm met een presidentieel systeem.
7 Stabiliteit met president Cardoso
Na talloze corruptieschandalen werd Fernando Henrique Cardoso in 1994 verkozen tot president. Hij werd, een
tweede en laatste keer, herkozen in 1998 tot 2002. Ter vervanging van de Cruzeiro Real werd een nieuwe muntsoort
ingevoerd, de Real, die gekoppeld werd aan de Amerikaanse dollar. Als gevolg hiervan daalde de inflatie scherp. In
augustus 1994 kwam tussen Brazilië, Argentinië, Paraguay en Uruguay de douane-unie Mercosul tot stand, waardoor
een deel van de invoertarieven verdween en een gemeenschappelijke buitengrens werd opgetrokken. President
Cardoso probeerde ook op sociaal vlak belangrijke hervormingen door te voeren, maar die stuitten op hevig verzet en
werden daarom op de lange baan geschoven.
Het eerste mandaat was het meest succesvol. Economisch ging het Brazilië goed. De inflatie bleef laag en het land
kende een continue economische groei. Voor het eerst in vele jaren kende Brazilië een economische stabiliteit.
Het tweede mandaat kende minder succes. Begin 1999 werd de Real losgekoppeld van de Amerikaanse dollar en
startte de devaluatie. Voor de geplande hervormingen van de fiscaliteit en sociale zekerheid werd geen parlementaire
meerderheid gevonden.
8 Sociaal bewind en economische groei van Lula
Eind 2002 werd Luiz Inácio LULA da Silva van de linkse arbeiderspartij P.T. verkozen als president met meer dan 50
miljoen stemmen. Zijn verkiezing was in meerdere opzichten een primeur. Voor het eerst werd iemand van de
arbeiderspartij als president verkozen. Daarnaast wordt hij als iemand van het volk beschouwd. Hij is van arme
afkomst en heeft geen universitaire studies achter de rug. Tijdens zijn mandaat hechtte Lula dan ook veel belang aan
de armoedebestrijding via het succesvolle programma Fome Zero (‘Geen Honger’).
Het was de eerste keer sinds de dictatuur dat er een president van een andere partij democratisch werd verkozen (de
andere wijzigingen van partij verliepen via een ‘impeachment’-procedure). Tenslotte is hij het toonbeeld van de
democratische vooruitgang. In april 1980 zat hij tijdens de militaire dictatuur een maand in de gevangenis als leider
van de metaalvakbond. Iets meer dan 20 jaar later, bij zijn vierde deelname aan de presidentsverkiezingen, werd hij
verkozen tot president.
In oktober 2006 waren er nieuwe presidentsverkiezingen waarbij hij opnieuw herkozen werd voor een tweede en
laatste mandaat (61% ten opzichte van 39% voor zijn tegenstander Geraldo Alckmin).
De aanpak van Lula in de buitenlandse politiek en de economische groei van het land zorgden ervoor dat Brazilië op
internationaal vlak steeds vaker op de voorgrond trad. De rol van Brazilië in fora zoals de G-20, de
Wereldhandelsorganisatie (Doha-ronde), de Klimaatconferentie van Kopenhagen in 2009, het IMF en het streven naar
een permanente zetel in de Veiligheidsraad getuigen hiervan.
2 ___________________________________________________________________________
9 Na Lula komt Dilma Rousseff
Op 3 oktober 2010 gingen de Brazilianen massaal terug naar de stembus om de opvolger van Lula te kiezen. Er werd
e
verwacht dat Dilma Rousseff in de 1 stemronde zou winnen, maar dat was buiten de Braziliaanse stemmers
e
gerekend. De 2 ronde vond plaats op zondag 31 oktober tussen José Serra, ex gouverneur van de staat São Paulo, en
Dilma Rousseff.
Dilma Rousseff van de Arbeiderspartij (PT) won de tweede ronde van de presidentsverkiezingen en werd aldus het
eerste vrouwelijke staatshoofd van Brazilië.
Ze blijft van een belangrijke populariteit genieten.
Ze neemt een redelijke harde houding aan t.o.v curruptie waardoor reeds enkele Ministers ontslag dienden te nemen.
De grootste uitdaging is het bijeenhouden van de coalitie die uit diverse partijen bestaat.
Brazilië streeft een belangrijkere rol na op de internationale scène waar in de meeste dossiers een pragmatische
houding wordt aangenomen.
10 Akkoorden gesloten tussen België en Brazilië



Dubbel belastingsverdrag (getekend op 23/6/72).
Akkoord over het luchtverkeer.
Akkoord over wetenschappelijke, technologische en industriële samenwerking.
11 Weetjes
De ‘ontdekkingsreis’ van 1892 die als doel had de locatie van de nieuwe hoofdstad Brasília te bepalen werd geleid
door de Vlaamse ingenieur en astroloog Louis Cruls.
Koning Albert I was in 1920 het eerste Europese staatshoofd dat Brazilië gedurende een officieel bezoek van 6 weken
bezocht.
België staat gekend als het land dat in de jaren ’30 actief meewerkte aan de uitbouw van het spoorwegennet in het
zuiden van Brazilië.
Het bedrijf Belgo-Mineira, momenteel Belgo genoemd, verwijst naar de Belgische investeringen in de metaal- en
mijnsector.
e
Ambev, de Belgisch-Braziliaanse brouwerijgroep, is het 19 grootste bedrijf in Brazilië (2009), gevolgd door Tractebel
e
Energia die op de 92 plaats staat.
Landendossier Brazilië | Geschiedenis | mei ‘13 ___________________________________________________________________ 3
Economische situatie
1 Cijfergegevens
BBP (2012):
2.257,7 miljard US $
BBP per hoofd (2012):
11.600 US $
Aantal inwoners (2012):
194,7 miljoen inwoners
Groei BBP
2010
2011
2012 (raming)
2013 (prognose)
2014 (prognose)
2015 (prognose)
7,5%
2,7%
1,0%
3,5%
3,8%
3,5%
2010
2011
2012
2013 (prognose)
2014 (prognose)
2015 (prognose)
5,0%
6,6%
5,4%
6,1%
5,7%
5,4%
2010
2011
2012 (raming)
2013 (prognose)
2014 (prognose)
2015 (prognose)
6,7%
6,0%
5,5%
5,0%
5,0%
4,8%
Inflatie
Werkloosheid
Landendossier Brazilië | Economische situatie | mei 2013 ____________________________________________________________
1
Aandeel economische sectoren in het BBP
Landbouw, bosbouw en visserij
Industrie
Diensten
5,5%
27,1%
67,4%
Wisselkoers (6 maart 2013)
1 BRL
€1
=
=
€ 0,38900
2,56547 BRL
Totale export en import (2012)
Export fob:
Import cif:
242,58 miljard USD
223,15 miljard USD
Belangrijkste exportproducten (2012)
Ertsen
Minerale brandstoffen
Oliehoudende zaden en vruchten
Machines en mechanische werktuigen
Vlees
Suiker en suikerwerk
Auto’s, tractoren, motorrijwielen, fietsen
IJzer en staal
13,7%
10,9%
7,3%
5,7%
5,7%
5,4%
5,2%
4,4%
Belangrijkste invoerproducten (2012)
Minerale brandstoffen
Machines en mechanische werktuigen
Elektrische en elektronische apparatuur
Auto’s, tractoren, motorrijwielen, fietsen
Organische chemische producten
Meststoffen
18,0%
15,5%
11,4%
9,6%
4,4%
3,9%
Belangrijkste exportbestemmingen (2012)
China
Verenigde Staten
Argentinië
Nederland
Japan
17,0%
11,1%
7,4%
6,2%
3,3%
Belangrijkste leveranciers (2012)
China
Verenigde Staten
Argentinië
Duitsland
Zuid-Korea
15,3%
14,6%
7,4%
6,4%
4,1%
BRON: Economist Intelligence Unit
ITC, joint agency of WTO and United Nations
(laatste bijwerking 6 maart 2013)
2 ___________________________________________________________________________
2
Overzicht economische situatie
Algemene situatie
e
Brazilië is in het laatste decennium uitgegroeid tot de 6 wereldeconomie.
Brazilië is als BRIC land nog altijd ´in´. 850 van de 1000 grootste internationale bedrijven ter wereld zijn er actief, 450
van de 1000 grootste Braziliaanse bedrijven zijn internationaal actief.
Enkele grote, ondertussen globale, Braziliaanse bedrijven blijven ook verder investeren in andere landen (zoals enkele
mijnbedrijven in Latijns-Amerika & Afrika, suiker- en ethanolfabrieken in Afrika, vleesbedrijven in Europa & Verenigde
Arabische Emiraten).
Enorme uitdagingen blijven er ook in de sociale sector. Door de uitbreiding van het sociaal programma, zoals de ´Bolsa
Familia´en ‘Minha Casa’, werd de vorige president Lula en huidige president Dilma, vooral door de armere bevolking in
het Noorden en Noordoosten van Brazilië op handen gedragen. Deze programma’s omvatten enerzijds een
kinderbijslag voor schoolgaande kinderen van de lagere sociale klassen, anderzijds projecten van sociale huisvesting.
De groei in Brazilië is vooral te danken aan de groei van de binnenlandse consumptie. De groei van de Braziliaanse
export blijft wat achter omdat sommige sectoren internationaal weinig competitief maar lokaal gedeeltelijk
afgeschermd zijn met tarifaire en niet-tarifaire importbelemmeringen. De hoge schuldgraad van de gezinnen is
momenteel een rem op de groei van de binnenlandse consumptie.
De werkloosheid in Brazilië is gedaald tot 5 %. Verdere groei dient nu te komen uit een verhoging van de nationale
efficiëntie, eerder dan uit een verhoging van de tewerkstellingsgraad zoals in het nabije verleden.
Wisselkoers
e
Vanaf eind 2002 werd de economische politiek van de 1 regering Luca duidelijk en zorgde deze voor de versteviging
van de Braziliaanse Real. Van het dieptepunt 1 Euro = 4 R$ eind 2002 apprecieerde deze geleidelijk. In juli 2003 was 1
Euro = 3,2 R$ en in februari 2006 reeds 2,5 R$. In 2013 schommelt de munt tussen 2,55 en 2,75 R$ per Euro.
De laatste 2 jaar is de Braziliaanse munt t.o.v. de Euro geleidelijk aan met ongeveer 15 % verzwakt. Dit vooral op vraag
van de Braziliaanse bedrijven om hun export competitiever te maken.
Het is duidelijk dat de nog steeds sterke lokale munt een belangrijke motor is voor o.a. de Vlaamse export naar
Brazilië, maar ook voor de goedkope import vanuit Zuidoost Azië (voornamelijk China). De Braziliaanse exporteurs,
hierin gesteund door de Braziliaanse overheid, zien graag de Braziliaanse Real verder verzwakken tov van de Euro en
US$.
Hoewel de Europese Unie sedert enkele jaren Brazilië´s grootste handelspartner is (ten koste van de Verenigde
Staten), blijven de Brazilianen nog altijd de U$ gebruiken in het commerciële circuit.
Inflatie
Dankzij een restrictieve economische politiek daalde de inflatie vanaf 2004 van 6,6% tot 3,6% in 2007. Vanaf 2010,
onder invloed van de sterke economische groei, steeg de inflatie opnieuw boven 5 % uit. In 2012 bedroeg deze 5,4 %,
binnen de doelstelling van de regering om de inflatie tussen 4 en 6 % te houden.
Ter info: IPCA of de inflatie die gerekend wordt in de metropolitane gebieden van Brazilië, bestaat uit 25% voeding,
19% transport & communicatie, 16% persoonlijke onkosten, 12% kledij, 11% huisvesting, 9% gezondheid en 8%
huishoudartikelen.
Landendossier Brazilië | Economische situatie | mei 2013 ____________________________________________________________
3
Internationale reserves
De internationale reserves zijn de laatste jaren sterk gestegen. Van 53,8 mld U$ in 2005 naar 352 mld US$ eind 2011.
Enkel in 2011 een stijging met 64 mld US$, vooral onder invloed van de Braziliaanse centrale bank die probeert de
depreciatie van de US$ te beperken.
Dit betekent een importdekking van meer dan 1,5 jaar.
Brazilië kan met zijn internationale reserves ook zijn externe schuld afbetalen.
Handelsbalans
Het is pas in 2001, wanneer de internationale uitbouw van de bedrijven op punt staat, dat de Braziliaanse export ten
volle kan profiteren van de waardevermindering van de Real. Bovendien is er het internationale succes van de
vliegtuigconstructeur Embraer dat de export een sterke impuls gaf. Vanaf dat jaar wordt een overschot op de
handelsbalans genoteerd, een overschot dat trouwens tot vorig jaar elk jaar groter werd (in 2001 was het overschot
2,684 miljard U$ en in 2008 40 miljard U$. Tijdens de periode jan-juli 2009 bedraagt het overschot nog slechts 17
miljard U$).
De export steeg van 55 miljard U$ in 2001 naar 96 miljard U$ in 2004 en 197 miljard U$ in 2008. De export, vooral van
commodities (de soja-export steeg exponentieel o.a. door de magere oogst in buurland Argentinië), maar ook van
industriële producten, kreeg een dip sedert november 2008. Voor de periode januari tot juli 2009 voerde het land ter
waarde van 84 miljard U$ uit, dit betekent wel een daling van 31% t.o.v. diezelfde periode vorig jaar voor wat betreft
de export van industrieproducten.
De invoer van zijn kant verdrievoudigde tussen 2001 en 2008. In 2001 bedroeg de invoer 55 miljard U$, in 2004 62
miljard U$ en in 2008 172 miljard U$.
Deze stijging zette zich verder en in 2012 werd voor 243 miljard US$ geëxporteerd en voor 223 mld US$ geïmporteerd.
China is sinds 2012 zowel de belangrijkste exportbestemming (vooral grondstoffen) voor Brazilië als de belangrijkste
leverancier.
Privatisering
Het privatiseringsproces gaat verder. Sinds 1999 is zowel het vaste als mobiele telefoonsysteem volledig
geprivatiseerd. Daarnaast is het banksysteem eveneens reeds grotendeels geprivatiseerd.
Momenteel dient vooral nog een groot deel van de elektriciteitsproductie en distributie geprivatiseerd te worden.
Naast de overheidsbedrijven is momenteel Tractebel-Gerasul aanwezig als eerste privéspeler in de
elektriciteitsproductie met een marktaandeel van een kleine 6 % (nummer 5 qua grootte na 4 overheidsbedrijven).
Het mijnbedrijf Vale en de start van de privatisering van Petrobas, de nationale oliemaatschappij, staan eveneens nog
op het programma. Het is wel reeds voor buitenlandse bedrijven toegelaten olie onder concessie te ontginnen; de
overheid wil nl meer spelers op deze markt.
Begin 2008 werden een aantal concessies van autowegen toegekend aan privé bedrijven (o.a. een Spaanse
bouwmaatschappij).
In 2010 werd in São Paulo metrolijn 5, gebouwd onder een ppp-schap, in gebruik genomen.
Begin 2012 werden de internationale luchthavens van São Paulo (Guarulhos), Campinas en Brasilia geprivatiseerd voor
24,5 mld BRL, 3 maal meer dan het vooropgezette bedrag. De grote internationale spelers hadden wel weinig
interesse in deze privatisering wegens de beperking dat de buitenlandse partner maximum 49 % mag bezitten. De
bedoeling is dat deze privatisering zal toelaten de geplande hervormingen van deze luchthavens voor de Wereldbeker
voetbal van 2014 te voltooien.
4 ___________________________________________________________________________
C Interessante websites
 Braziliaanse overheid
http://www.brazil.gov.br
Website van de federale overheid met algemene informatie over Brazilië.
 Federaties
http://www.cni.org.br
Site van de overkoepelende industriefederatie met informatie over alle federaties van de verschillende
industrietakken van alle staten.
 Investeringen
http://www.braziltradenet.gov.br
Website van de Braziliaanse overheid waarin u info vindt over Braziliaanse exporteurs en importeurs en hoe te
investeren in Brazilië.
 Statistieken
http://www.ibge.gov.br
Website van het Nationaal instituut van statistiek.
 Nationale Bank van Brazilië
http://www.bcb.gov.br
Website van de Nationale Bank van Brazilië met economische indicatoren.
 Ministerie van Buitenlandse handel, Industrie en Ontwikkeling
http://www.mdic.gov.br/
Website met wetgeving, nieuwsberichten, statistieken over import en export in Brazilië.
 Patenten, merken
http://www.inpi.gov.br
Website van het Nationaal Instituut van Intellectuele Eigendom. Hier vindt u informatie over registratie van
patenten, merken, enz. alsook over reeds geregistreerde patenten en merken.
 Overheidsprojecten
http://www.abrasil.gov.br
Website met de belangrijkste projecten gefinancierd door de Braziliaanse overheid.
 Braziliaanse economische sectoren
http://www.brazilbiz.com.br
Website met mogelijkheid tot zoeken naar leveranciers of mogelijke partners in diverse sectoren.
 Braziliaanse exporteurs
http://www.brazil4export.com
Overzicht van de belangrijkste Braziliaanse exporteurs.
 Kamer van Koophandel van de staat São Paulo
http://www.fiesp.org.br
Website van de Kamer van Koophandel van de belangrijkste Staat van Brazilië. De site bevat economische
informatie over São Paulo.
 KMO’s São Paulo
http://www.sebraesp.com.br
SEBRAE is de federatie ter promotie van de Braziliaanse KMO’s.
 Overheid São Paulo
http://www.saopaulo.sp.gov.br
Website van de overheid van de Staat São Paulo.
Landendossier Brazilië | Economische situatie | mei 2013 ____________________________________________________________
5
 American Chamber of Commerce
http://www.amcham.com.br
Hier vindt u informatie over de Braziliaanse economische situatie en links naar analyses van verschillende
instituten en banken.
 Textiel
http://www.textilia.net
Website met informatie over de textielsector. Producenten, distributeurs, …

Stock Exchange of São Paulo
http://www.bovespa.com.br
Website van de beurs van São Paulo.
 Jornal do Brasil
http://www.jbonline.com.br/
Braziliaans dagblad met o.a. economische informatie.
 O Globo
http://oglobo.globo.com
Braziliaans dagblad met o.a. economische informatie.
 A Tribuna
http://atribunadigital.globo.com
Braziliaans dagblad met o.a. economische informatie.
 Folha de S. Paulo
http://www.folha.uol.com.br
Braziliaans dagblad met o.a. economische informatie.
 Ministério da Fazenda
www.fazenda.gov.br
Ministerie van Economie. Heel wat economische informatie over Brazilië op deze site.
 Ministério das Relações Exteriores
www.mre.gov.br
Ministerie van Buitenlandse Zaken.
 Braziliaanse kalender Beurzen
http://www.ubrafe.org.br
Belangrijkste Braziliaanse beurzen in Brazilië, gegroepeerd per sector en per maand.
 National Health Surveillance Agency
http://portal.anvisa.gov.br/wps/portal/anvisa-ingles
Braziliaanse wetgeving over gezondheidsvoorschriften (die eveneens van toepassing zijn op ingevoerde
goederen).
 Informatie over Consumptiegoederen
http://www.datamark.com.br
Betalende website met informatie over consumptiegoederen.
 Licitaçao
www.rcc.com.br
Website over openbare aanbestedingen in Brazilië.

Portal de Compras do Governo Brasileiro
http://www.comprasnet.gov.br/
Geplande aankopen door de Braziliaanse regering.
6 ___________________________________________________________________________
 Free Trade Zone
http://www.suframa.gov.br
Informatie over de Free Trade Zone in Manaus. Deze is vooral op de elektronische sector gericht.
Landendossier Brazilië | Economische situatie | mei 2013 ____________________________________________________________
7
Buitenlandse handel
1 Vlaamse handelsbalans met Brazilië
Onze handel met Brazilië resulteert steevast in een handelstekort. In de jaren die voorafgingen aan de financieeleconomische crisis van 2009 zagen we een intensivering van zowel de goederenhandel vanuit als naar Brazilië, waarbij
ons handelstekort gaandeweg boven 1 miljard euro kwam te liggen (in 2007 zelfs 1,6 miljard euro). In die jaren (2002
– 2008) bedroeg onze invoer grofweg het dubbele van onze uitvoer, waarbij de voor Vlaanderen gunstigste
verhouding lag op € 175 invoer voor iedere € 100 uitvoer, en de voor ons slechtste verhouding op € 240 invoer per
€ 100 uitvoer.
Vanaf de crisis van 2009 – waarbij onze export naar Brazilië duidelijk minder averij opliep dan onze import – zijn onze
handelstekorten met Brazilië beduidend kleiner, terwijl de totaalhandel (export plus import) inmiddels weer van
dezelfde grootteorde is als voor de crisis. Onze export is de laatste jaren immers gegroeid tot een recordhoogte (€ 2,2
miljard in 2012) terwijl de invoer zich nog niet hersteld heeft tot op zijn historische hoogtepunt (bijna € 2,8 miljard in
2007). Onze handel met Brazilië is sinds 2009 m.a.w. een heel eind opgeschoven in de richting van een evenwicht.
Zelfs in 2011, toen we toch een tekort optekenden van bijna € 450 miljoen, correspondeerde iedere € 100 export met
‘slechts’ € 121 import. In 2012 is die verhouding nog beter: per € 100 export naar Brazilië staat een import van amper
€ 107.
In € miljoen
Export
Var in %
Import
Var in %
2008
1.522,95
2009
1.228,61
-19,33%
1.788,64
-32,50%
-560,03
2010
1.939,39
+57,85%
2.024,42
+13,18%
-85,02
2011
2.056,30
+6,03%
2.501,25
+23,55%
-444,95
2012
2.213,65
+7,65%
2.362,95
-5,53%
-149,30
2.649,68
Handelsbalans
-1.126,73
BRON: Instituut voor de Nationale Rekeningen (NBB), verwerking cel Kennisopbouw Flanders Investment & Trade
Handel Vlaanderen - Brazilië
(€ miljoen)
3000
2500
2000
1500
uitvoer
invoer
1000
500
0
2010
2011
2012
BRON: Instituut voor de Nationale Rekeningen (NBB), verwerking cel Kennisopbouw Flanders Investment & Trade
Landendossier Brazilië | Buitenlandse handel | mei 2013 ____________________________________________________________ 1
2 Vlaamse uitvoer naar Brazilië (2012)
€ 2,21 miljard (20ste exportmarkt)
Nooit eerder voerde Vlaanderen meer uit naar Brazilië dan in 2012. De exporttoename van 2012 (+7,65%) ligt een
eind boven de gemiddelde toename van onze export op de wereldwijde markten (+2,57% in 2012) en kan ook de
vergelijking doorstaan met onze belangrijkste afzetmarkten: binnen de top-25 kende enkel de export naar de VS,
Rusland, Luxemburg, Japan en Canada een grotere stijging. Brazilië heeft in 2012 dan ook één positie gewonnen in
onze ranking van afzetmarkten.
Een kanttekening is wel dat de toename van onze export naar Brazilië in 2012 een eind achterbleef bij onze uitvoer
naar de Zuid-Amerikaanse markt in haar totaliteit (+13,83%). Het aandeel van Brazilië in de totale Vlaamse uitvoer
steeg in 2012 tot 0,76% (2011: 0,73%). Ter vergelijking: in 2008, het topjaar voor onze export naar Brazilië in de preste
crisisperiode, was Brazilië nog onze 29 markt, met een aandeel in onze totale uitvoer van ‘slechts’ 0,58%.
Met een exportportefeuille van € 2,21 miljard in 2012 speelde Vlaanderen als leverancier een rol van 1,22% in de
e
Braziliaanse totaalimport. Dat marktaandeel maakt van Vlaanderen de 21 leverancier van Brazilië na Canada (€ 2,4
miljard) en voor Rusland (€ 2,17 miljard).
Wereldwijd importeerde Brazilië in 2012 voor 181,6 miljard euro aan goederen: het bezet daarmee op het wereldvlak
e
de 22 plaats onder de importerende landen, met een aandeel in de mondiale invoer van 1,26% achter zijn naam.
Uitvoersectoren
Sectorale uitvoer naar Brazilië
(2012, in % van totaal)
plantaardige
producten
2,96%
overige
12,40%
chemie,
farmaceutica
29,02%
kunststof, rubber
7,48%
minerale producten
13,32%
vervoermaterieel
14,68%
machines, elektrisch
materieel
20,14%
BRON: Instituut voor de Nationale Rekeningen (NBB), verwerking cel Kennisopbouw Flanders Investment & Trade
Achter de ‘globale’ exporttoename van 2012 (+7,65% of + € 157,3 miljoen) gaan sterke stijgers én dalers schuil. De
branche met de grootste positieve impact is die van de minerale producten: na een stevige toename in 2011
(+67,53%) deed deze branche in 2012 nog beter met een groei van 123,68% (of + € 163 miljoen). Ook de sector van de
chemische en farmaceutische producten was, na de tegenvaller van 2011 (-2,44%), in goede doen: we noteren een
toename van 9,96% (of +€ 58,2 miljoen). Een dergelijke remonte was ook weggelegd voor de plantaardige producten
(2011: -15,59%, 2012: +64,58% of +€ 25,8 miljoen). Goede prestaties – voor het tweede jaar op rij – waren er ook bij
de kunststoffen (2011: +18,48%; 2012: + 22,37% of +€ 30,3 miljoen) en de optica en precisie-apparatuur. Die laatste
branche maakt deel uit van het segment ‘overige’ en realiseerde – na de toename met 16,44% in 2011 – een verdere
toename met 39,21% (of +€ 17,1 miljoen).
De sterkste daler is die van het vervoermaterieel: nadat de export in 2011 al gedaald was met 9,21%, volgde in 2012
een nog grotere klap: -23,23% (of -€98,3 miljoen). Een minder dramatische daling – zeker in het licht van de sterke
toename die werd gerealiseerd in 2011 (+23,48%) – noteerden we bij de machines en elektrisch materieel (-1,58% of € 7,2 miljoen). Tot slot vinden we de meeste dalers binnen het segment ‘overige’. De branche van edele metalen en
diamant zag zijn export in 2012 afnemen met 46,83% (of -€ 13,9 miljoen) en viel daarmee terug tot het niveau van
2 ___________________________________________________________________________
2010. Ook de export van onedele metalen presteerde zwak: voor het tweede jaar op rij noteren we een afname met
ca. 14% (- € 9,8 miljoen in 2012).
Uitvoerproducten
Belangrijkste Vlaamse exportproducten naar Brazilië (2012):
-
machines en mechanische werktuigen
auto’s, tractoren, motorrijwielen, fietsen
minerale brandstoffen
farmaceutica
organische chemie
(17,20%)
(14,43%)
(12,29%)
(10,02%)
(9,25%)
€ 2,36 miljard (21ste leverancier)
3 Vlaamse invoer uit Brazilië (2012)
In 2011 zag het er nog naar uit dat de invoerwaarden uit de jaren 2007 en 2008, van voor de financiële en
economische crisis dus, weer in het vizier kwamen. Door de tegenvaller van 2012 (-5,53%) moeten we dat vooruitzicht
weer bijstellen. Aangezien 20 landen binnen de top-25 van onze leveranciers in 2012 sterker presteerden dan Brazilië,
mag het niet verbazen dat Brazilië drie posities verliest op onze ranking van leveranciers. Ook is het aandeel van
Brazilië in de totale Vlaamse invoer sterk afgenomen: van 0,87% (in 2011) naar 0,81% (in 2012). Net voordat de
de
financieel-economische crisis flink inhakte op de Braziliaanse uitvoer naar Vlaanderen, was Brazilië nog onze 15
leverancier, met een aandeel in onze totale invoer van 0,98% (2008).
In 2012 beliep het aandeel van de Vlaamse import (€ 2,36 miljard) 1,25% in de Braziliaanse totaalexport. Dat maakt
e
van Vlaanderen de 19 klant van Brazilië na Canada (€ 2,4 miljard) en voor Saoedi-Arabië (€ 2,3 miljard).
e
In 2012 exporteerde Brazilië wereldwijd voor 188,8 miljard euro aan goederen. Het werd daarmee de 22
wereldexporteur met een aandeel van 1,32% in de totale wereldgoederenuitvoer (na Australië en voor Thailand).
Invoersectoren
Sectorale invoer uit Brazilië
(2012, in % van totaal)
voeding, drank
22,44%
overige
24,69%
chemie, farmaceutica
7,01%
minerale producten
15,61%
kunststof, rubber
8,30%
houtpulp, papier,
karton
9,77%
plantaardige
producten
12,18%
BRON: Instituut voor de Nationale Rekeningen (NBB), verwerking cel Kennisopbouw Flanders Investment & Trade
Onze totale invoerwaarde lag € 138,3 miljoen lager dan in 2011. De sterkste daling zien we bij de onedele metalen:
hier was de terugval zo uitgesproken (-54,5%, of een vermindering met maar liefst € 172,1 miljoen) dat de sector nu
valt in het segment ‘overige’. Ook voor de invoer van plantaardige producten (-22,32% of -€ 82,7 miljoen), minerale
producten (-11,80% of -€49,3 miljoen) en hout, houtskool en houtwaren (-23,12% of -€ 24,7 miljoen; deze laatste
sector ressorteert op het taartdiagram onder ‘overige’) was 2012 een slecht jaar. De sectoren van kunststoffen en
Landendossier Brazilië | Buitenlandse handel | mei 2013 ____________________________________________________________ 3
chemie en farmaceutica kenden in 2011 nog een opmerkelijke toename van de invoer, maar zagen die in 2012 weer
deels afkalven (-6,28% resp. -8,27%).
Onder de sectoren die een toename van de invoer kenden, is die van de edele metalen en diamant (‘overige’) de
opmerkelijkste: nadat de import in 2011 amper € 5,3 miljoen bedroeg, ging het een jaar later om ruim € 91 miljoen.
Ook de invoer van dierlijke producten (‘overige’) nam substantieel toe: van € 18,2 miljoen (2011) naar € 69,9 miljoen
(2012). Een toename van de invoer was er ook bij de van oudsher ‘belangrijke’ sectoren van de voedingsindustrie
(+9,98% of +€ 48,1 miljoen) en houtpulp, papier- en kartonwaren (+22,73% of +€ 42,8 miljoen).
Invoerproducten
Belangrijkste Vlaamse invoerproducten uit Brazilië (2012):
bereidingen van groenten en fruit
ertsen
koffie, thee, specerijen
houtpulp
kunststoffen
-
(15,65%)
(14,06%)
(10,33%)
(8,25%)
(7,96%)
4 Gewestelijke verdeling Belgische uitvoer naar Brazilië (2012)
Het aandeel van Vlaanderen in de Belgische uitvoer naar Brazilië is in 2012 weer gestegen tot boven 82%. Wallonië
exporteerde 2,28% meer dan in 2011, maar zag zijn aandeel in de totale uitvoer niettemin dalen tot iets minder dan
17%. Brussel kon zijn exploot van 2011 niet herhalen en bleef steken op nipt 1% van de Belgische totaaluitvoer.
Aandeel Vlaanderen in Belgische uitvoer naar Brazilië
(€ miljoen)
3000
82,24%
80,92%
2500
84,02%
2000
1500
Vlaanderen
1000
België
500
0
2010
2011
2012
BRON: Instituut voor de Nationale Rekeningen (NBB), verwerking cel Kennisopbouw Flanders Investment & Trade
UITVOER
Vlaanderen
Wallonië
Brussel
TOTAAL BELGIË
Waarde (in miljoen EUR)
Aandeel
Aandeel
Variatie in %
2010
2011
2012
2011 in %
2012 in %
2010-2011
2011-2012
1.939,4
2.056,3
2.213,6
80,92%
82,24%
6,03%
7,65%
364,6
440,9
450,9
17,35%
16,75%
20,90%
2,28%
4,3
44,1
27,1
1,73%
1,01%
915,10%
-38,52%
2.308,4
2.541,2
2.691,6
100%
100%
10,09%
5,92%
4 ___________________________________________________________________________
INVOER
Vlaanderen
Wallonië
Brussel
TOTAAL BELGIË
Waarde (in miljoen EUR)
Aandeel
Aandeel
Variatie in %
2010
2011
2012
2011 in %
2012 in %
2010-2011
2011-2012
2.024,4
2.501,3
2.362,9
92,74%
95,77%
23,55%
-5,53%
142,1
193,6
101,3
7,18%
4,10%
36,24%
-47,68%
3,0
2,2
3,1
0,08%
0,13%
-24,63%
41,35%
2.169,5
2.697,1
2.467,4
100%
100%
24,32%
-8,52%
BRON: Instituut voor de Nationale Rekeningen (NBB), verwerking cel Kennisopbouw Flanders Investment & Trade
5 Belgische in- en uitvoer van diensten
Tot vandaag is het nog niet mogelijk om over diensten gewestelijke in- en uitvoerstatistieken te publiceren.
Op het Belgische niveau zijn er wél cijfers beschikbaar, geput uit de betalingsbalans van de Nationale Bank.
In wat volgt, gaat het dan ook telkens over de Belgische buitenlandse handel van diensten, niet over de Vlaamse.
In 2012 exporteerde België wereldwijd voor 75,73 miljard euro aan diensten. Dat was € 6,64 miljard meer (+9,61%)
dan in 2011 (69,09 miljard euro).
De invoer van diensten in België kwamen datzelfde jaar uit op 70,99 miljard euro, een toename met € 6,08 miljard
(+9,37%) tegenover 2012 (€ 64,91 miljard).
De dienstenbalans bleef in 2012 voor een comfortabele € 4,74 miljard in het groen, een surplus dat nog ruim een half
miljard euro (€ 556 miljoen) hoger lang dan in 2012, toen de dienstenbalans ook al 4,18 miljard euro overschot had
laten optekenen.
In 2012 maakten diensten 23,86% uit van de Belgische totaaluitvoer (van goederen en diensten samen). 76,14% ervan
was voor rekening van goederen. Bij de invoer lag de verhouding licht anders: 22,18% voor diensten en 77,82% voor
goederen.
e
Op de wereldmarkt voor diensten stond België in 2012 op een 15 plaats als exporteur met een aandeel van 2,15% van
e
de werelduitvoer; ook als importeur werd ons land 15 , met 2,19% van de mondiale dienstenimport achter zijn naam.
Belgische uitvoer van diensten naar Brazilië
Uit de gegevens van de Nationale Bank blijkt dat België in 2012 voor bijna 300 miljoen euro aan diensten naar Brazilië
heeft uitgevoerd, 298,8 miljoen euro om precies te zijn. Dat was amper meer dan in 2011 (+0,9%). Brazilië stond
ste
hiermee op de 32 plaats als afzetmarkt met een aandeel van 0,39% in de totale Belgische uitvoer van diensten.
De transportsector was goed voor ruim de helft van de dienstenexport naar Brazilië (52,1%). Het gros ervan ging op
aan maritieme vrachtkosten.
Een andere belangrijke uitvoerpost waren andere commerciële diensten (vooral transacties tussen filaalbedrijven en
driehoeks- en transitohandel), een branche goed voor ruim een kwart van de Belgische totaaluitvoer (26,8%).
Verderop telden reisverkeer (meer toerisme dan zakenreizen) en informatica nog voor resp. 8,87% en 3,15% van dat
totaal.
Landendossier Brazilië | Buitenlandse handel | mei 2013 ____________________________________________________________ 5
SECTOREN (in 1.000 EUR)
Transport
Andere commerciële diensten
Reisverkeer
Informatica en berichtgeving
Royalties en licenties
2010
154.580
59.891
17.605
7.349
8.092
2011
150.877
78.407
24.206
9.979
10.202
2012
155.675
80.120
26.510
9.419
7.754
% aandeel 2012
52,10%
26,81%
8,87%
3,15%
2,60%
Overige diensten
23.833
22.390
19.313
6,46%
Totaal diensten
271.350
296.061
298.791
100%
Bron: Nationale Bank van België (NBB), verwerking cel Kennisopbouw Flanders Investment & Trade
Belgische invoer van diensten uit Brazilië
Net als tijdens de afgelopen jaren bleef de dienstenbalans met Brazilië ook in 2012 positief, zij het ietwat minder dan
in 2011: doordat de uitvoer naar Brazilië in 2012 wat is blijven hangen (+0,9%), met daartegenover een invoer die dat
jaar dik 28 miljoen euro was opgelopen (+14,5%) tot 226,71 miljoen euro, zakte het overschot van 90 miljoen tot nog
72 miljoen euro.
Brazilië bezette in 2012 de 36 positie als leverancier van België met een aandeel van 0,32% van het Belgische
importtotaal. Op nummer 1 stond de transportsector (37,8%; maritieme vracht vooral) en andere commerciële
diensten (37,6% - vooral dienstentransacties tussen filiaalondernemingen), gevolgd door reisverkeer (19,3%; nietzakenreizen, dus vooral toerisme allicht). Saman waren die die takken uit de top drie goed voor een kleine 95% van de
Belgische import van diensten uit Brazilië.
SECTOREN (in 1.000 EUR)
Transport
Andere commerciële diensten
Reisverkeer
Communicatie
Informatica en berichtgeving
2010
55.737
71.189
41.685
5.669
3.992
2011
69.146
67.923
43.650
6.118
4.891
2012
85.649
85.293
43.841
6.759
1.759
% aandeel 2012
37,8%
37,6%
19,3%
3,0%
0,8%
Overige diensten
5.592
6.311
3.408
1,5%
Totaal diensten
183.864
198.039
226.709
100%
Bron: Nationale Bank van België (NBB), verwerking cel Kennisopbouw Flanders Investment & Trade
Brazilië en de wereldhandel voor diensten
In 2012 voerde Brazilië wereldwijd voor 60,5 miljard euro (77,75 miljard USD) aan diensten in.
e
Dat invoerbedrag zette het land op de 17 plaats op in de wereldranglijst met dienstenimporteurs met een aandeel
van 1,89% van de mondiale diensteninvoer.
Als leverancier van 298,8 miljoen euro aan diensten tekende België in 2012 voor 0,49% van het Braziliaanse
invoertotaal aan diensten wereldwijd.
In 2012 exporteerde Brazilië voor 29,7 miljard euro (38,1 miljard USD) aan diensten naar de wereldmarkt en werd
e
daarmee de 29 exporteur van 0,88% van de totale wereldexport.
Als exportmarkt voor diensten die Brazilië in 2012 uitvoerde stond België in voor 0,76% van de Braziliaanse
totaaluitvoer.
BRON:
Instituut voor de Nationale Rekeningen (NBB)
(laatste bijwerking cel Kennisopbouw 6 mei 2013)
6 ___________________________________________________________________________
Kansrijke sectoren
Brazilië is ´in´ en zal ´in´ blijven de komende jaren. Het is niet voor niets een BRIC-land! Vandaar dat in elke media
waar ook ter wereld wel een artikel over een bepaalde groeisector wordt gepubliceerd. Het blijft daarom een
moeilijke oefening om ons hier te beperken tot enkele kansrijke sectoren. Deze korte uiteenzetting heeft zeker niet de
bedoeling exhaustief te zijn maar houdt wel rekening met de regiostrategie van Flanders Investment & Trade voor
Brazilië.
Er is nog steeds een onderscheid in de samenstelling van de Braziliaanse in- en uitvoer. Terwijl de Braziliaanse uitvoer
vooral samengesteld is uit grondstoffen (mineralen) en landbouwproducten, worden voornamelijk afgewerkte
producten zoals machines en kapitaalsgoederen ingevoerd.
Deze export-trend is vooral te verklaren door de natuurlijke rijkdommen van Brazilië, waardoor ook de Braziliaanse
e
inkomsten voor een groot deel afhankelijk zijn van de wereldprijzen in U$. Het land is de 3 grootste exporteur van
landbouwproducten ter wereld.
Eén van de uitzonderingen is Embraer, dat gedurende de laatste jaren uitgegroeid is tot de derde grootste
vliegtuigconstructeur in de wereld. In 2011 werden 204 jets geproduceerd en in 2012 205 vliegtuigen. Hun orderboek
voor de komende jaren staat nu al goed vol met verkoop op alle continenten.
De Braziliaanse invoer daarentegen bestaat hoofdzakelijk uit afgewerkte producten. Vooral kapitaalsgoederen en de
machinesector enerzijds en de elektronische sector anderzijds kenden een sterke groei. Maar het laatste jaar ziet men
ook meer en meer consumentenproducten zoals speelgoed, schoenen, textiel e.d. uit China op deze markt. De sterke
munt zorgt er voor dat import goedkoper wordt, waardoor de lokale productie sterke concurrentie krijgt. Deze trend
lijkt zich dit jaar verder te zetten.
Het plan Real heeft er vanaf 1993 voor gezorgd dat de middenklasse voor het eerst beschikte over een stijgende
koopkracht die niet werd aangetast door de inflatie. Voor deze middenklasse kwamen voor het eerst duurdere
huishoudtoestellen en voedingsmiddelen, maar ook goedkope auto´s en vliegreizen binnen hun bereik. De
intrestvoeten staan nog altijd op een relatief laag niveau, de overheid moedigt de aankopen van kapitaalsgoederen
aan, zoals huishoudtoestellen en auto´s, door o.a. een verlaagd IPI-tarief.
De Braziliaanse overheid heeft nog steeds de tendens de import in de machinesector aan te moedigen ter vervanging
van een sterk verouderd machinepark. Investeringen in nieuwe machines en technologie is een primordiale
voorwaarde om internationaal competitief te worden op de markt van de afgewerkte producten.
De overheid stelt meestal fiscale voordelen ter beschikking aan de producent die zijn technologie upgradet (ofwel een
verlaagd invoertarief of vrijstelling van andere taksen). Zoals bijvoorbeeld (Lei 11.529 van 22 oktober 2007) bedrijven
die meer dan 70% van hun productie exporteren en een korting krijgen ten bedrage van PIS/Cofins (9,25%) bij de
aankoop van consumables en machines. Deze maatregel geldt ook bij import. Bovendien werd dit percentage naar
60% teruggebracht voor 6 sectoren in moeilijkheden met name: textiel, confectie, schoenen, meubels,
electro/electronica en automobiel.
De industriële productie is naar aanleiding van de crisis gedaald vooral door het wegvallen van een aantal
exportmarkten. De binnenlandse vraag, die in sommige sectoren door de hogere koopkracht van de groeiende
middenklasse stijgt, heeft in diezelfde sectoren grotendeels het vacuüm van die dalende export opgevangen.
Ondernemen in Brazilië is duur omwille van het fenomeen Custo Brasil. Een logge bureaucratie, dure logistieke en
transportkosten, moeilijke arbeidswetgeving en een juridische omgeving die vaak wijzigt en complex is zorgen ervoor
dat Braziliaanse ondernemers extra kosten hebben in vergelijking met een Europese ondernemer. De Custo Brasil
wordt dikwijls onderschat door buitenlandse bedrijven.
Landendossier Brazilië | Kansrijke sectoren | mei ’13 _______________________________________________________________ 1
1 Agro-industrie
Brazilië heeft een uitgebaat landbouwareaal van 62,9 miljoen ha in 2011. Een oppervlakte die indien gewenst nog
ongeveer kan verdubbeld worden, aangezien het grootste deel van Brazilië van een gunstig klimaat geniet. De
agrarische sector draagt een kwart bij aan het BNP en staat in voor 30 % van de werkgelegenheid.
De Braziliaanse overheid publiceerde onlangs cijfers waaruit blijkt dat in 2009 meer dan 50% van de nationale
landbouwproductie geconcentreerd was in 4 staten, met name São Paulo met 16,3%, Mato Grosso met 12,8%, Rio
Grande do Sul met 12,7% en Paraná met 11,8%.
De belangrijkheid van enkele Braziliaanse landbouwproducten wordt duidelijk gemaakt via onderstaand schema.
Product
Wereld Productie
Wereld Export
Positie
Participatie %
Positie
Participatie %
Sinaasappelsap
1
56%
1
85%
Koffie
1
40%
1
32%
Rundvlees
2
16%
1
22%
Kippenvlees
3
15%
1
38%
Suiker
1
22%
1
45%
Ethanol
2
35%
1
96%
Soja in graan
2
27%
2
39%
Sojameel
4
16%
2
25%
Sojaolie
4
17%
2
21%
Maïs
3
6%
2
9%
Varkensvlees
4
3%
4
12%
Katoen
5
5%
4
9%
Melk
6
6%
7
1%
Bron: blz 17 uit ´O Retrato da Citricultura Brasileira´ uitgegeven door Prof. Dr. Marcos Fava Neves in oktober 2010
De opportuniteiten voor de Vlaamse exporterende bedrijven situeren zich vooral op het vlak van machines om de
landbouwproducten te verwerken, en in nieuwe technologieën zoals bio- en nanotechnologie, ...
Uit de bovenstaande tabel wordt ook duidelijk dat de veeteelt zeer belangrijk is, die zich vooral in het zuidelijk
gedeelte situeert. Hier zijn er vooral mogelijkheden voor de toeleveranciers aan de voedersector (de voedersector
omvat een jaarlijkse productie van ongeveer 40 miljoen ton) enerzijds en bedrijven die machines leveren aan de
vleesverwerkende sector anderzijds.
Het kweken van schelpdieren (langoesten en grote garnalen) gebeurt voornamelijk in het noordoosten en zuiden van
e
Brazilië, het is ´s werelds 8 grootste producent van garnalen. Vooral de staten Rio Grande do Norte, Ceará, Bahia en
Pernambuco hebben grote kwekerijen. Aquacultuur, met name het kweken van zoetwatervissen zoals tilapia, is ook
2 ___________________________________________________________________________
een belangrijke sector en is geconcentreerd in de staten Santa Catarina, São Paulo, Mato Grosso do Sul, Goías en
Minas Gerais.
Dat de sector aan belangrijkheid wint, bewijst o.a. de oprichting in 2009 van een speciale R&D afdeling voor
aquacultuur bij de overheidsinstelling Embrapa in Palmas (Tocantins).
2 Infrastructuur & Logistiek
Brazilië heeft meer dan 7500 km kustlijn en is strategisch voor de uitbouw van een logistieke sector. Het land telt 45
publieke havens en 131 private haventerminals; Santos (staat São Paulo) is de grootste haven van Latijns-Amerika.
e
e
Internationale handel via het wegennetwerk en luchttransport zijn respectievelijk 2 en 3 belangrijkste subsector.
e
De voormalige president Lula heeft bij het begin van zijn 2 ambtstermijn de PAC-programma´s voorgesteld (Programa
de Aceleração do Crescimento – programma voor de acceleratie van de groei). PAC wil projecten in infrastructuur
(logistiek, energie en sociale infrastructuur) steunen. Het stukje logistiek zou 58 miljard R$ ontvangen voor
investeringen in de havens, luchthavens, spoorwegen en wegennetwerk. Momenteel wordt slechts 2,5% van het BNP
door de overheid geïnvesteerd in infrastructuur én volgens bepaalde bronnen zou 5% van het BNP nodig zijn.
Er zijn ook heel wat privé initiatieven in de logistieke sector. Verschillende Braziliaanse bedrijven, actief in de staal- en
mijnbouwsector (zoals Vale, Arcelor-Mittal, Usiminas, CSN, Alcoa, Samarco, LLX om er enkele te noemen) en andere
industrieën (zoals Petrobras of Aracruz), hebben nieuwe en/of uitbreidingsprojecten in verschillende terminals of
plaatsen in het land.
Midden mei 2013 is de nieuwe wet op de havens “Lei dos Portos” gestemd.
Eén van de belangrijkste elementen is dat private terminals niet enkel eigen goederen kunnen behandelen (zoals
vroeger het geval was) maar eveneens goederen van derde bedrijven. Dit zorgt naast een grotere concurrentie
tussen de terminals voor schaalvoordelen voor de private terminals. Dankzij deze nieuwe wetgeving wordt op
middenlange termijn een bijkomende investering van 50 bi R$ verwacht in de terminals en havensector.
Hoewel de publiek-private samenwerking nog in de kinderschoenen staat in Brazilië, zullen bepaalde projecten toch
onder deze vorm tot stand komen. Vandaar dat deze sector tijdens de komende jaren nauwlettend in het oog moet
gehouden worden. Tenzij een Vlaams bedrijf investeert in een lokale vestiging of een consortium vormt, zullen de
meeste afzetkansen waarschijnlijk liggen in de toelevering van producten of in onderaanneming.
De afgelopen decennia groeide zowel de import als de export exponentieel in Brazilië en dat hoewel het land slechts
ongeveer 1% van de wereldhandel voor zijn rekening neemt. De Europese Unie blijft de belangrijkste handelspartner
voor Brazilië maar de groei van de handel met China is exponentieel.
3 Automobielsector
De automobielsector in Brazilië groeit jaar na jaar en stond in 2012 in voor 5% van het BNP of 21% van het industriële
BNP en stelt rechtstreeks 150.000 mensen te werk (Anfavea 2013). Alle grote constructeurs zijn aanwezig met een
eigen assemblagevestiging. Meer dan 41,5% van de totale productie bevindt zich in de staat São Paulo. Daarnaast zijn
er ook clusters in Minas Gerais, Rio de Janeiro en Paraná.
De autoproductie is op enkele jaren tijd bijna verdubbeld van 1,5 miljoen auto´s in 2002 naar 2,59 miljoen auto´s in
2012. Wanneer men er de lichte commerciële voertuigen (629.000 in 2011), trucks (133.000 in 2011) en bussen
(37.000 in 2011) bijrekent, dan werden vorig jaar 3,389 miljoen voertuigen geproduceerd in Brazilië. De prognoses
voor 2013 zijn positief. 86% van de lokaal geassembleerde auto´s en licht commerciële voertuigen bezitten een flexmotor zodat deze wagens kunnen rijden op zowel benzine als alcohol. Deze Braziliaanse technologie werd in 2003
gecommercialiseerd en kent dus een groot succes. Bijna alle geproduceerde wagens met normale benzinemotor zijn
bestemd voor de exportmarkt. Iets meer dan de helft van de geproduceerde wagens is de zogenaamde ´carro popular´
of wagen met motor van 1000 cc.
Landendossier Brazilië | Kansrijke sectoren | mei ’13 _______________________________________________________________ 3
Meer en meer wagens worden geïmporteerd: in 2004 waren dat er slechts 64.000, in 2008 al 375.000 en in 2012 reeds
788.000 geïmporteerde voertuigen, waardoor dat segment 18,8% van de markt had in 2010. Import is niet enkel meer
uit Argentinië en Mexico, maar ook uit Chili, Zuid-Afrika, Australië en zelfs China. Door sterke stijging van de import
nam de Braziliaanse overheid midden 2012 enkele protectionistische maatregelen. Het vrijhandelsakkoord met
Mexico werd in vraag gesteld en er waren fiscale gunstmaatregelen voor de lokaal geproduceerde wagens.
Het grootste gedeelte van de geïmporteerde voertuigen worden echter door de assembleurs zelf geïmporteerd
(dankzij de handelsakkoorden met o.a. Argentinië en Mexico). In 2010 zien we meer en meer Chinese wagens op de
Braziliaanse markt: Chery was de pionier (deze groep heeft ondertussen aangekondigd een fabriek op te starten in de
staat São Paulo). Ook JAC motors en Lifan hebben de Braziliaanse markt ontdekt.
De export van wagens geassembleerd in Brazilië blijft eerder stabiel. In 2004 werden 565.000 wagens geëxporteerd,
in 2011 553.000 en in 2012 445.000 eenheden. De belangrijkste afzetmarkten zijn Argentinië, Mexico, Chile en
Uruguay.
In 2010 heeft de Braziliaanse overheid de invoerrechten op verschillende componenten en grondstoffen verminderd.
Of dit de export uit Vlaanderen ten goede zal komen, zal de toekomst uitmaken. Op vakbeurzen merkt men wel meer
en meer import uit China...
85% van alle bedrijven actief in het segment van toelevering aan de assembleurs zijn in handen van multinationals,
waarvan 45% Europees zijn en 31% uit de Verenigde Staten. Er zijn mogelijkheden om dit segment verder uit te
bouwen zowel door export van nicheproducten als voor uitwisseling van technologie via licentieovereenkomsten of
joint-ventures.
Ons kantoor heeft een marktstudie over ‘ T H E B I O - F U E L S M A R K E T I N B R A Z I L ’ gemaakt die kan gedownload
worden via de FIT website.
4 Levensmiddelenindustrie
Dankzij de verschillende sociale programma´s van de regering Lula, is er een stijgende middenklasse (wordt op 100
miljoen mensen geschat in 2010). Het is voornamelijk deze nieuwe middenklasse met een grotere koopkracht die
andere producten kopen of in andere winkels hun inkopen doen.
% van de bevolking
2005
2008
2009
2010
Klasse A &B
15%
15%
16%
21%
Klasse C
34%
45%
49%
53%
Klasse D & E
51%
40%
35%
25%
Bron: Observador do Brasil 2011
Het aantal geïmporteerde voedingsmiddelen dat vooral wordt verkocht in supermarkten en in gespecialiseerde
‘importwinkels’ is dan ook gestegen. De tendens met name dat de grote supermarkten meer rechtstreeks zelf gaan
importeren, zonder tussenkomst van een lokale importeur of groothandelaar, wordt verdergezet.
Door de stijgende concurrentie tussen de supermarktketens vormen de private labelproducten een steeds
belangrijker segment. In eerste fase waren de private label producten vooral van binnenlandse oorsprong. Door de
uitbreiding van dit segment wordt momenteel eveneens gestart met het aanbieden van ingevoerde producten onder
private label. De producten van Carrefour en Casino (Pão de Açúcar) zoals cornflakes, koekjes, chocolade, pralines, e.a.
die sinds enkele maanden worden aangeboden, zijn zeer opvallend o.a. dankzij innovatieve verpakkingen.
4 ___________________________________________________________________________
Er is nog te weinig aanbod van Belgische voedingsproducten in de Braziliaanse winkels, dit in tegenstelling met Franse,
Nederlandse of Duitse producten. Behalve chocolade, koekjes en bier zijn er voorlopig weinig andere producten uit
Vlaanderen beschikbaar.
Ons kantoor heeft dit jaar een marktstudie over de B I E R S E C T O R I N B R A Z I L I Ë gemaakt die kan gedownload
worden via de FIT website.
Het aanbod van ´organische´ producten stijgt de laatste jaren merkbaar.
De verpakkingen van de geïmporteerde voedingsmiddelen zien er meestal aantrekkelijker uit dan de producten uit het
lokale aanbod. Een belangrijke markt is dus ook de verpakkingsindustrie. Door het warme klimaat en de grote
afstanden zijn de producten sterk onderhevig aan klimaatschommelingen. Gezien de hogere kwaliteitseisen van de
consument en de lokale verpakkingsindustrie niet op een technologisch hoogstaand peil werkt, is er ruimte voor
hoogtechnologische verpakkingen.
5 Gezondheidszorg/Medische sector
De gezondheidszorg is in Brazilië, gezien de omvang en de bevolking (lees toename van), onderontwikkeld. In de
grootsteden kan men de meest hoogtechnologische technieken terugvinden. Brazilië staat bijvoorbeeld aan de
wereldtop op het gebied van hartchirurgie. Deze is echter maar toegankelijk voor een klein deel van de bevolking en
deels afwezig in de andere gebieden. De lokale Sociale Zekerheid blijft echter precair.
Tijdens de ambtstermijnen van President Cardoso werd het accent vooral gelegd op economisch vlak. Lula gaf echter
meer aandacht aan het sociale aspect, met als één van de blikvangers de nodige investeringen in de gezondheidszorg.
Hierbij wordt Brazilië eveneens gesteund door financieringsmogelijkheden van de Inter-Amerikaanse
Ontwikkelingsbank en de Wereldbank. In 2010 heeft het Braziliaanse ministerie van gezondheid (Anvisa) ook een
samenwerkingsakkoord ondertekend met het FDA, waardoor het gemakkelijker zou zijn voor de bedrijven die al een
FDA label hebben om de Braziliaanse markt te betreden.
Abimed (Braziliaanse Associatie van Importeurs van Medisch Materiaal) bevestigde ons echter dat het akkoord tussen
FDA en Anvisa in de praktijk (nog) niet wordt gebruikt.
Registratie van nieuwe medicijnen is een complexe administratieve procedure. Het duurt meestal minimum 1,5 jaar
voordat het product kan gecommercialiseerd worden. Anvisa (Agência Nacional de Vigilência Sanitária), het
verantwoordelijk overheidsorgaan die de registraties doet, wil dat dit meer transparant en efficiënt wordt. De
overheid wil bovendien meer buitenlandse investeringen aantrekken, voornamelijk in het ontwikkelen en produceren
van nieuwe moleculen.
De aanvraag dient steeds ingediend te worden door een lokaal bedrijf. Wanneer deze aanvraag door de importeur
gebeurt, verwerft deze dan ook de exclusiviteit (in de deelstaten waar de aanvraag is goedgekeurd) op de producten
die op zijn aanvraag geregistreerd worden. De standaardperiode bedraagt 5 jaar. Voor verschillende producten en/of
verschillende deelstaten kan een Belgisch bedrijf met verschillende importeurs werken.
Er wordt aangeraden de registratie in eigen naam te laten gebeuren. Dit kan via een lokaal dochterbedrijf of via
consultants die entiteiten opzetten om voor klanten producten te registreren die dan de facto eigenaar zijn van deze
registratie. Dit laat u toe om indien nodig van importeur te veranderen zonder dat de registratie opnieuw dient te
gebeuren of u de ‘ex-importeur’ hoge fees dient te betalen om de importdocumenten in orde te brengen.
Volgende documenten zijn vereist tijdens de registratieprocedure:
- Productregistratie in land van oorsprong;
- Kopij van registratiedocument van importeur en eventueel gezondheidscertificaat;
- Product technisch verslag (bula) inclusief:
o Algemene data,
o ‘Pharmacodynamische’ gegevens,
o Productie- en kwaliteitscontrole,
o Verslag met indicaties, contra-indicaties en waarschuwingen.
Landendossier Brazilië | Kansrijke sectoren | mei ’13 _______________________________________________________________ 5
-
Attest van het officieel organisme van land van oorsprong dat verklaart dat de producent de normen qua
productie en controle volgt;
Voorstel van verpakking en bijsluiter;
Importlicentie van importeur (Federale overheid);
Importlicentie medische producten (Deelstaat);
Bewijs van betaling;
Attest van best practices (sedert 2010).
Alle documenten die niet in het Portugees zijn opgesteld, dienen vertaald te worden.
Ons kantoor heeft in 2012 een marktstudie gemaakt over de F A R M A S E C T O R I N B R A Z I L I Ë die via de FIT website
kan gedownload worden.
6 Olie en Gas
De afgelopen jaren zijn enorme olie- en gasreserves op grote diepte gevonden voor de kust van Brazilië.
e
Petrobras, de energiereus en 2 grootste bedrijf in Brazilië, kondigde enige tijd geleden aan dat er in het Bacia de
Santos, een gebied van 352.000 km² tussen de staat Rio de Janeiro en Santa Catarina, maar liefst 15 nieuwe gas en/of
petroleumvelden gevonden waren.
Verschillende grote investeringen zijn gepland o.a. voor de bouw van platformen en de ontginning van deze velden.
Het betreft echter niet alleen investeringen voor de bouw van offshoreactiviteiten, ook aan land zullen er fabrieken,
pijpleidingen enz moeten gebouwd worden.
Mogelijkheden liggen er enkel in die niches die niet aanwezig zijn in Brazilië. Alvorens een buitenlands bedrijf kan
verkopen aan Petrobras, moet een langdurig accreditatieproces doorlopen worden. Bovendien wordt door het
Nationaal Agentschap voor Petroleum (ANP) strenge regels aangewend bij het toekennen van contracten, zoals
bijvoorbeeld de verplichting van minimum 60% local content, waardoor het als buitenlands leverancier extra moeilijk
wordt om deze markt te penetreren.
Petrobras heeft 5 eisen aan potentiële leveranciers: technisch, financieel-administratief, juridisch, CSR en vragenlijst
o.a. over milieu.
Alle documenten dienen in het Portugees opgesteld te zijn door een beëdigd vertaler. Het ideale is alle documenten
samen in te dienen. Dit kan echter alleen maar indien de buitenlandse leverancier al een agent/importeur in Brazilië
heeft die de ´wettelijke vertegenwoordiger´ is van die leverancier. Dit is nodig o.a. om contracten te ondertekenen.
Indien alle documenten in orde zijn, kan een registratie binnen de 120 dagen in orde zijn, registratie die geldig is voor
1 jaar maar die verlengd kan worden.
Oplossing voor die buitenlandse bedrijven die nog geen agent/importeur hebben in Brazilië is als volgt: enkel de aan
de technische eisen (ISO 9001 certificaat + aanbevelingsbrieven van andere bedrijven in de olie- en gassector)
voldoen, waardoor het bedrijf de ´Status Q´ krijgt. Met deze Status Q komt het buitenlands bedrijf op de ´international
vendor´s list´ die wordt vrijgegeven aan die bedrijven die diensten leveren aan Petrobras (bijvoorbeeld bouw van een
nieuw platform).
Ook andere nationale en internationale bedrijven (zoals Shell of Exxon Mobile) zijn gebonden aan de ‘local content’
regels van het ANP.
7 Wereldbeker Voetbal 2014 & Olympische Spelen 2016
Mede dankzij het beleid van President Lula en de stabiele politieke en economische situatie van Brazilië werd de
organisatie van een aantal mega sport evenementen aan Brazilië toevertrouwd: de Wereld Militaire Spelen die in
2011 in Rio de Janeiro plaatsvonden, de Confederatie Cup in 2013, de wereldbeker Voetbal in 2014 en de Olympische
Spelen in 2016 (Rio de Janeiro).
6 ___________________________________________________________________________
Dergelijke evenementen vragen nieuwe infrastructuur maar ook vernieuwing van bestaande infrastructuur en openen
dus een waaier van commerciële opportuniteiten in verschillende sectoren zoals bouw, toegangscontrole, veiligheid,
toerisme, software, media e.d. De schattingen voor geplande investeringen lopen uiteen van 10 tot 50 mld Euro.
Qua pure infrastructuurwerken is de concurrentie groot en de Braziliaanse bedrijven bezitten eveneens heel wat
expertise. Bovendien mogen ze bij internationale aanbestedingen tot 25 % duurder zijn tov. een buitenlandse
concurrent. Daarom is het best, zoals in andere sectoren, om voor een lokale partner te kiezen.
Hieronder zijn een aantal links van portaalsites waarop nuttige informatie kan gevonden worden:
www.rio2011.mil.br
www.copa2014.org.br
www.rio2016.org.br
Landendossier Brazilië | Kansrijke sectoren | mei ’13 _______________________________________________________________ 7
Marktbenadering
1 Marktverkenning
Brazilië is het grootste land in Zuid-Amerika en beslaat meer dan de helft van het continent. Brazilië is een oudkolonie van Portugal en de moedertaal is er dan ook Portugees. Door de enorme oppervlakte van het land en
omdat het lange tijd gesloten was, spreken weinig Brazilianen Frans of Engels. Met dit ‘taalprobleem’ dient
rekening gehouden te worden. De gesprekken, en zeker de eerste schriftelijke correspondentie, gebeuren het
best in het Portugees. Terwijl de jongere generatie aankopers of technische managers van grote Braziliaanse
bedrijven wel Engels of Spaans spreken, ligt het probleem meestal om ´voorbij de receptioniste of secretaresse´
te komen bij telefoongesprekken of prospectiereizen. Er moet ook rekening gehouden worden met het
cultureel gegeven dat een Braziliaan weinig of niet op mailingcampagnes reageert.
De Braziliaanse bevolking van meer dan 190 miljoen personen is multiraciaal samengesteld. Gedurende de
Portugese kolonisatie was de zwarte slavernij essentieel voor de kolonie (vooral in het Noorden van Brazilië).
Gedurende de tweede helft van de 19de en de eerste helft van de 20ste eeuw was er een sterke immigratie
vanuit Spanje, Italië, Duitsland en Japan (vooral in het Zuiden).
Gezien de enorme omvang van Brazilië en de heterogene samenstelling van de bevolking is het onmogelijk een
globale marktbenadering uit te werken. Bij de start van de export naar Brazilië dient bepaald te worden wat de
doelregio’s zijn. Bij de start zal meestal geopteerd worden voor een prospectie naar de commercieeleconomische hoofdstad São Paulo.
Een research op internet, die goed uitgebouwd is in Brazilië, geeft al een goed overzicht van de markt, de
belangrijkste lokale spelers en internationale concurrenten en hun marketingstrategie. Deze desk research
gebeurt idealiter enkele maanden vóór de prospectiereis.
Hoewel een deel van de industrie nog steeds verouderd is, hebben een aantal bedrijven de laatste jaren
geïnvesteerd in nieuwe machines en kapitaalgoederen. Deze bedrijven zoeken meestal ook een buitenlandse
partner om knowhow en kapitaal in te brengen. Het voordeel van een dergelijke samenwerking is dat de lokale
partner de contacten heeft, de markt kent en de service en after-sales kan verzorgen.
De enorme omvang van Brazilië maakt dat de beurzen, die meestal in São Paulo plaatsvinden, als
ontmoetingsplaats uiterst belangrijk zijn. Het bezoeken van of deelnemen aan een beurs levert een pak
commerciële contacten op die u meteen een overzicht bezorgen van de Braziliaanse markt.
2 De belangrijkste beurzen zijn
Landbouw
AVESUI, voedersector, Florianópolis, 14 – 16 mei 2013 - www.avesui.com.br
EXPOINTER, Esteio, Rio Grande do Sul, 24 augustus - 01 september 2013 - www.expointer.rs.gov.br
AGRISHOW, Ribeirão Preto SP, 28 april - 2 mei 2014 – www.agrishow.com.br
FENASUCRO-AGROCANA, Sertãozinho SP, 27 augustus – 30 augustus 2013 – www.fenasucro.com.br
Levensmiddelen
FISPAL FOOD SERVICE, São Paulo, 25 – 28 juni 2013 - www.fispalfoodservice.com.br
FISPAL TECNOLOGIA, São Paulo, 25 – 28 juni 2013 - www.fispaltecnologia.com.br
FOOD INGREDIENTS SOUTH AMERICA, São Paulo, 06 - 08 augustus 2013 – www.fi-events.com.br
Landendossier Brazilië | Marktbenadering | juni’13 ________________________________________________________________ 1
SEMANA INTERNACIONAL DA EMBALAGEM, IMPRESSÃO E LOGÍSTICA, Verpakkingsindustrie, São Paulo, 2014 www.semanainternacional.com.br
Textiel
ITMEX, FEIMACO textiel- en confectiemachines, non-woven & technisch textiel, São Paulo – 2 -5 april 2013
www.itmex.com.br ,4-jaarlijkse beurs
Bouwmaterialen
FEICON-BATIMAT, São Paulo, 2014 - www.feicon.com.br
Electronics
FIEE ELETRICA & ELECTRONICS AMERICAS, São Paulo,2015– www.fiee.com.br
2-jaarlijkse beurs
Plasticverwerking
BRASILPLAST, São Paulo, 20- 24 mei 2013 - www.brasilplast.com.br
2-jaarlijkse beurs
Olie en gas - Petrochemie
RIO OIL & GAS, Rio de Janeiro, 17-20 september 2012 - www.ibp.org.br
SANTOS OFFSHORE, São Paulo, 08 - 11 april 2014 – www.santosoffshore.com.br
QUIMÍCA , São Paulo, 27 – 29 november 2012 – www.feiraquimica.com.br
BRASIL OFFSHORE, Macaé, 11-14 juni 2013 – www.brasiloffshore.com
Milieu
FITABES, Belo Horizonte - MG, 15 - 18 september 2013 - www.fitabes.com.br
FENASAN, São Paulo, 30 juli - 01 augustus 2013 - www.fenasan.com.br
AMBIENTAL EXPO, São Paulo, 23 en 24 mei 2012 – www.ambientalexpo.com.br
Logistiek
INTERMODAL SOUTH AMERICA, São Paulo, 01 - 03 april 2014 - www.intermodal.com.br, stand Flanders
Investment & Trade
Automobiel
AUTOMEC, São Paulo, april 2015 – www.automecfeira.com.br
AUTOMEC PESADOS, São Paulo, 01 – 05 april 2014 – www.automecpesados.com.br
BUSWORLD SOUTH AMERICA, São Paulo, nog altijd geen data bekend – www.busworld.com.br
Gezondheidszorg
HOSPITALAR, São Paulo, 20-23 mei 2014 - www.hospitalar.com.br , stand Flanders Investment & Trade
FCE PHARMA & FCE COSMETIQUE, São Paulo, 12 – 14 mei 2014 – www.fcepharma.com.br,
www.fcecosmetique.com.br
Toelevering hotelsector
EQUIPOTEL, São Paulo, 16 - 19 september 2013 - www.equipotel.com.br
Meubelsector
FIMMA BRASIL, Bento Gonçalves, Rio Grande do Sul, 16 - 20 maart 2015 - www.fimma.com.br
BRASILMOVEIS, São Paulo, 6 – 9 augustus 2013 – www.brasilmoveis.com.br
2 ___________________________________________________________________________
Machines
FEIMAFE, São Paulo, 3-8 juni 2013 – www.feimafe.com.br
Beursorganisators:
www.reedalcantara.com.br
www.cmpi.com.br
www.nuernbergmesse-brasil.com.br
www.ubrafe.org.br (federatie van beursorganisators)
3 Marktintrede
INVOERHEFFINGEN
Eén van de problemen waarmee heel wat Vlaamse bedrijven geconfronteerd worden wanneer ze wensen te
starten met de export naar Brazilië is een inzicht te krijgen op welke manier het takssysteem in Brazilië is
opgebouwd en wat de uiteindelijke kostprijs van de producten zal zijn.
TEC
De TEC (Tarifa External Comum) is een gemeenschappelijk buitentarief dat op de meeste producten in de
volledige Mercosul bij invoer van toepassing is. De TEC is de enige echte invoerheffing.
De TEC soms ook II (imposto de importação) genoemd, is een nationale ´ad valorem´ taks die van toepassing is
op alle goederen die in Brazilië ingevoerd worden. De taks wordt bepaald door het douanecodenummer en
berekend op de CIF-waarde. Deze taks wordt betaald wanneer de goederen genationaliseerd worden. Het
maximale percentage bedraagt 35% (in overeenkomst met de GATT akkoorden) maar het gemiddelde in 2008
is ongeveer 11%.
Brazilië maakt samen met Argentinië, Paraguay, Uruguay en Venezuela deel uit van de Mercosul
vrijhandelszone. Ongeveer 95% van alle producten in de zone worden duty free verhandeld. Sinds 1 januari
1995 is ook het TEC-tarief geldig in alle Mercosul landen.
IPI
De IPI (Imposto Sobre Produtos Industrializados) is een nationale taks die geldig is op zowel ingevoerde als
nationale producten. De IPI is van toepassing op producten die in een industrieel proces gebruikt worden.
Machines, grondstoffen en halfafgewerkte producten vallen hieronder. Het percentage wordt bepaald door het
type product en berekend op de waarde van het product.
De IPI betaald op grondstoffen of intermediaire goederen gebruikt bij de fabricatie van nieuwe producten die
opnieuw onderhevig zijn aan IPI kan (op het einde van de maand) gerecupereerd worden.
PIS/COFINS
Beide taksen zijn sociale taksen. COFINS (Contribuição para o Financiamento da Seguridade Social) bedraagt
meestal 7,6% en PIS (Programa Integração Social) meestal 1,65 %. De norm 572/05 heeft een speciale formule
opgesteld voor de berekening van deze sociale taksen.
Uitzonderingen op het normale tarief zijn bijvoorbeeld op farmaceutische producten met speciale classificatie
waarbij PIS 2,1% en COFINS 9,9% zijn, parfums & hygiënische producten: PIS 2,2% en COFINS 10,3%; machines
& voertuigen PIS 2% en COFINS 9,6%, rubber banden PIS 2% en COFINS 9,5%. Ook alcoholische producten
hebben een hoger PIS/COFINS percentage.
Deze sociale taksen worden sinds 1 mei 2004 ook op imports geheven.
De berekening van beide taksen, totaal 9,25 %, is identiek en wordt maandelijks door het bedrijf betaald. Deze
taksen worden als kost in mindering gebracht bij het berekenen van de vennootschapsbelasting.
De PIS en de COFINS zijn een multiplicatieve taks na de TEC en IPI. De taks wordt dus berekend na (en op) de
berekening van de TEC en IPI, eerst wordt de PIS berekend en daarna pas de COFINS.
Landendossier Brazilië | Marktbenadering | juni’13 ________________________________________________________________ 3
Bij aankoop van een binnenlandse leverancier wordt de taks berekend op de aankoopprijs (en de IPI als deze
van toepassing is).
ICMS
De ICMS (Imposto sobre Circulaçâo de Mercadorias) kan het best vergeleken worden met de BTW. Het wordt
toegepast bij elke verkoop en verschilt per product en wordt per staat vastgelegd (in São Paulo is dit 18 %).
ICMS wordt berekend op het bekomen bedrag na berekening van de TEC, IPI en PIS/COFINS en IOF gedeeld
door (1 – ICMS die van toepassing is/100).
IOF (Imposto sobre Operações Financeiros) is een nieuwe taks die sinds december 2007 in voege is, bedraagt
0,38 % op alle wisselkoerstransacties.
ICMS = (CIF + TEC + IPI + PIS + COFINS + IOF) x % ICMS
1 - % ICMS
Telkens op het eind van de maand wordt per bedrijf de afrekening gemaakt van de netto te betalen ICMS
(ontvangen ICMS – betaalde ICMS).
Door de recuperatie is de ICMS voor de meeste bedrijven financieel neutraal. Hierbij dient opgemerkt te
worden dat het voor de bedrijven soms moeilijk is de ICMS te recuperen indien ze een netto te ontvangen
saldo hebben (bijvoorbeeld bij Braziliaanse bedrijven die veel exporteren).
De totale ICMS wordt uiteindelijk volledig door de eindgebruiker of consument betaald.
ICMS tussen Staten
Brazilië is een Federale Staat. Wanneer goederen tussen de Staten vervoerd worden, is er een Interstaten-ICMS
van toepassing.
Deze bedraagt 12 % voor de Zuidelijke Staten (Paraná, Santa Catarina en Rio Grande do Sul), São Paulo, Rio de
Janeiro en Minas Gerais. In de andere Staten is dat 7 %.
Multiplicatieve factor
De TEC, IPI, PIS en COFINS, IOF en ICMS zijn ‘multiplicatieve’ taksen.
Dit zijn in een notendop de belangrijkste vuistregels bij berekening van taksen bij import:



eerst wordt de TEC berekend, hierop de IPI (indien van toepassing), daarna PIS en COFINS en indien van
toepassing IOF en tenslotte de ICMS. Een loutere optelling van de drie taksen volstaat dus niet!
indien de IPI en de ICMS in een volgende stap opnieuw van toepassing zijn, worden ze in de eerste
instantie gerecupereerd en worden daarna op de nieuwe prijs waarin de meerwaarde en de brutomarge is
inbegrepen opnieuw berekend.
Let wel: het enige competitieve nadeel voor de Vlaamse exporteur/Braziliaanse importeur is het
invoerrecht TEC/II. Alle andere taksen worden immers ook door de nationale producenten betaald!
FUNDAP
Het FUNDAP-systeem, Fundo de Desenvolvimento das Atividades Portuárias, gaf fiscale voordelen aan
goederen die in of via Espírito Santo (dit is een Staat in het zuidoosten van Brazilië, naast Rio de Janeiro)
ingevoerd worden.
Sommige andere staten zoals Santa Catarina imiteerden dit systeem met gelijkaardige maatregelen. Om deze
fiscale concurrentie tussen de verschillende deelstaten te vermijden heeft de Federale overheid midden 2012
beslist deze fiscale gunstmaatregelen afhankelijk van haven van aankomst in Brazilië van geïmporteerde
goederen af te schaffen.
4 ___________________________________________________________________________
BRAZILIAANSE FISCALITEIT
BELASTING OP WINST/VENNOOTSCHAPSBELASTING
De belasting bestaat uit een aantal componenten:
 Winst worden bij het inkomen gerekend.
 Vennootschapsbelasting (IRPJ) is 15 % geheven op alle inkomsten wereldwijd.
 Daarnaast wordt op de jaarlijkse winst hoger dan 240.000 R$ een bijkomende taks van 10 %
toegepast.
 Tenslotte zijn er de “sociale contributies”, CSLL, van 9 % op de totale winst en PIS/COFINS (9,25%).
Dit maakt dat de totale belasting op winst van 34 % te vergelijken is met de Belgische belastingsvoet.
Meer informatie via deze link www.receita.fazenda.gov.br/aliquotas/ContribPj.htm.
INDIVIDUELE INKOMSTENBELASTING
Er is een progressief tarief van 0, 7,5%, 15 %, 22,5 % en 27,5 % afhankelijk van het jaarlijks inkomen. Meer
info via deze link www.receita.fazenda.gov.br/aliquotas/TabProgressiva20022011.htm.
VOORAFHOUDINGEN OP TRANSFERS NAAR HET BUITENLAND
Bij betaling van royalty’s, auteursrecht, technische assistentie, overdracht van technologie, … wordt een heffing
van 25 % ingehouden. Deze bestaat uit een taks van 15 % en een bijkomende inhouding van 10 %, CIDE. De
“Cide-taks” dient officieel om lokale technologische ontwikkeling te stimuleren.
BELASTINGEN BIJ BETALINGEN VAN DIENSTEN GEIMPORTEERD UIT HET BUITENLAND
De import en bijgevolg de betaling van diensten blijft moeilijk in Brazilië. De ´withholding tax´ (of taks
ingehouden aan de bron) van 15% moet betaald worden. Deze taks wordt normaliter door de buitenlandse
consultant betaald omdat deze gecompenseerd kan worden in landen waarmee Brazilië een
dubbelbelastingverdrag heeft. In de praktijk gebeurt het regelmatig dat de importeur van de dienst
automatisch 15% van het facturatiebedrag zal aftrekken!
De Cide-taks van 10% moet eveneens op de import van diensten betaald worden, alsook de Pis/Cofins van
9,25% en de IOF van 0,38%.
Wanneer de dienst geleverd wordt in Brazilië dan is de ISS (Imposto sobre Serviços de Qualquer Natureza –
stadstaks – tussen 2 en 5%) van toepassing. ISS in São Paulo is 5%.
VOORBEELD
De Braziliaanse overheid stelt online een simulator ter beschikking via
http://www.receita.fazenda.gov.br/Aplicacoes/ATRJO/SimuladorImportacao/default.htm
U vult de douanecode en de douanewaarde in en het systeem berekent automatisch de kostprijs voor de
importeur afhankelijk van de wisselkoers van de dag en het ICMS tarief.
Hierbij vindt u een voorbeeld van berekening van de invoerheffingen:
Landendossier Brazilië | Marktbenadering | juni’13 ________________________________________________________________ 5
Berekening Importtaksen
IMPORT
Omschrijving
Gegevens heffingen:
Bedrag
Berekening
TEC : 17 %
IPI : 10 %
PIS/COFINS : 9,25 %
A.
FOB
100
ICMS São Paulo : (basis / 0.82) x 18 %
B.
Verzekering/vervoerkost
7
(A) X 7 %
C.
TEC
18,19
(A) + (B) X 17 %
D.
Kost Import
125,19
(A) + (B) + (C)
E.
IPI
12,52
(D) X 10 %
F.
PIS/COFINS
12,74
(D) + (E) X 9,25 %
G.
ICMS
33,02
{ [ (D) + (E)+ (F)] / 0,82 } X 18 %
H.
Totale kost import
183,47
(D) + (E) + (F) + (G)
6 ___________________________________________________________________________
Invoerreglementering
1 Invoerregime
1.1 Invoervergunningen
Alle in- en uitvoer in Brazilië vindt plaats via SISCOMEX. Dit onlineregistratiesysteem is toegankelijk voor importeurs,
die gemachtigd worden als zij staan ingeschreven in het Register van Exporteurs en Importeurs (REI) van het
Secretariaat van Buitenlandse Handel (SECEX). SISCOMEX is de enige bron met uitgebreide informatie over
invoerreglementering in Brazilië. De toegang tot dit systeem is beperkt. Het is belangrijk zaken te doen met een goede
en betrouwbare importeur, aangezien deze via SISCOMEX op de hoogte is van recente ontwikkelingen en wijzigingen
van documenten en tarieven.
Invoerlicenties, of LI, (bekend onder de naam “radar”- grote of kleine) zijn vereist om goederen in te voeren. Ze
worden verkregen van het Secretariaat van Buitenlandse Handel (SECEX), die de in- en uitvoer controleert. De
invoerlicenties worden aangevraagd door de importeur die daarvoor al dan niet steun zal vragen aan een advocaat of
consultant. De LI is meestal 60 dagen geldig.
Bij aanvraag van de “radar” wordt oorspronkelijk de vereenvoudigde radar toegekend. Deze beperkt de import tot
maximum 300.000 USD FOB over een periode van 6 maand. Wanneer dit bedrag overschreden wordt kan via een
aanvraag de “gewone radar” aangevraagd worden waarbij deze limiet wegvalt. Deze aanvraag tot uitbreiding wordt
normaal in maximum 30 dagen behandeld.
Meer info over Siscomex via www.desenvolvimento.gov.br/portalmdic/siscomex/index.html.
SEDERT ENKELE JAREN GEBRUIKEN MEER EN MEER BEDRIJVEN DE DIENSTEN VAN EEN TRADINGBEDRIJF EN DIT ZOWEL BIJ IMPORT ALS BIJ EXPORT.
ALHOEWEL VLAAMSE BEDRIJVEN A PRIORI LIEVER RECHTSTREEKS EXPORTEREN AAN DE BRAZILIAANSE KLANT, KAN EEN TRADINGBEDRIJF EEN
OPLOSSING BIEDEN WANNEER DE KLANT GEEN RADAR HEEFT OF DEZE NIET WIL AANVRAGEN. DE BRAZILIAANSE OVERHEID STEUNT DE
TRADINGBEDRIJVEN (DOOR O.A. PROMOTIE TE MAKEN TIJDENS COMMERCIËLE EVENTS EN EEN DATABASE ONLINE TER BESCHIKKING TE STELLEN).
MEER INFO VIA www.tradingsdobrasil.com.br
Na inschrijving bij SECEX kan een aanvraag worden ingediend voor een importvergunning via het registratiesysteem
SISCOMEX, die gewoonlijk binnen een termijn van 5 dagen vanaf de aanvraag wordt afgeleverd. Voor de meeste
producten wordt automatisch een vergunning verleend. De volledige administratieve afhandeling vindt in dit geval
plaats op het moment van de inklaring.
In alle overige gevallen (ongeveer 40 %) moet in de regel een vergunning worden aangevraagd voorafgaand aan de
verscheping uit het buitenland, of moet bij de inklaring aan speciale eisen worden voldaan. Het gaat daarbij onder
meer om de volgende transacties:
 invoer in het kader van drawback is moeilijk. Bv. kartonnen dozen die worden geïmporteerd in Brazilië, die een
korte periode in het land blijven, om daarna gebruikt te worden als verpakking bij de export van Braziliaanse
producten;
 invoer onderhevig aan hoeveelheidbeperkende quota en tariefquota;
 invoer bestemd voor wetenschappelijk en technologisch onderzoek;
 invoer onderhevig aan het zogenoemde similariteitsonderzoek (producten waarvoor fiscale voordelen gelden);
 goederen die een voorafgaand onderzoek en speciale controle door aangestelde overheidsinstanties nodig hebben
(bv.sanitaire certificaten afgeleverd door het FAVV);
Landendossier Brazilië | Invoerreglementering | mei ’13 ____________________________________________________________ 1
 invoer van gebruikte goederen;
 invoer in de vorm van leasing of huur;
 invoer van producten waarvoor speciale overheidstoestemming is vereist en goederen die onderhevig zijn aan een
nadere analyse door SECEX. Het gaat hierbij vooral om levende dieren, vlees, vis, melk en melkproducten,
huiden, planten, diverse levensmiddelen, dranken, asbest, bepaalde ertsen, minerale brandstoffen, organische
en anorganische chemische producten, farmaceutische producten, cosmetische producten, herbiciden,
pesticiden, rubber, textielproducten, schoeisel, bepaalde motoren, informaticagoederen, transportmaterieel,
wapens, munitie en speelgoed.
 invoer zonder deviezendekking. Er bestaan wel een aantal uitzonderingen.
 Invoervergunningen hebben over het algemeen een geldigheidsduur van maximaal zestig dagen. De vergunning
kan op verzoek worden gewijzigd ofverlengd. Aanvragen voor een invoervergunning dienen vergezeld te gaan
met catalogi of prijslijsten van de fabrikant, voor zover deze niet al in het bezit zijn van SECEX. Om afwikkeling
van prijscontroles te bespoedigen, verdient het aanbeveling deze documenten regelmatig door agenten of
vertegenwoordigers aan het SECEX toe te sturen.
Over de invoervergunning vindt u meer informatie op de website:
www.desenvolvimento.gov.br/sitio/interna/interna.php?area=5&menu=276&refr=246
SECEX mag de invoervergunning weigeren als het van mening is dat de invoer tot gevolg kan hebben dat de vrije
handel ongunstig beïnvloed wordt, dat de prijzen gemanipuleerd worden in het nadeel van de Braziliaanse
handelsbalans, dat er dumping is, ‘dumping constitute’ ofwel oneerlijke concurrentie ofwel een risico inhoudt voor de
nationale economie.
SECEX mag ook de afgifte van een invoervergunning weigeren voor producten, die zijn ingevoerd uit landen die
Braziliaanse producten discrimineren.
Er is een lijst beschikbaar bij de cel reglementering van FIT, met plaatselijke inklaringsagenten (“despachantes”) die
kunnen helpen om al de vereisten te sorteren die verband houden met het invoerproces.
Iedere invoer in Brazilië is onderworpen aan een regeringscontrole van minstens 2 instanties: het secretariaat van
buitenlandse handel (SECEX), dat de registratie en vergunning superviseert en de centrale bank van Brazilië, die de
betaling voor ingevoerde producten goedkeurt.
1.2 Verboden goederen
In het algemeen is het verboden om tweedehands verbruiksgoederen (bens de consumo de segunda mão), zoals
tweedehandsauto’s, -autobanden of -kleding, in te voeren. Uitzonderingen hierop zijn donaties voor het algemene
nut, zonder lucratieve doeleinden en voor eigen gebruik aan administratieve overheidsorganen, instituten en
liefdadigheidsorganisaties. De wet is echter wel versoepeld in 2009, waardoor in bepaalde omstandigheden toch de
mogelijkheid bestaat tot import. Ook in dit geval is het aan te raden om met een lokaal consultant te werken.
Er bestaat een gedetailleerde regeling voor de invoer van gebruikte kapitaalgoederen, zoals machines, uitrusting
(bijvoorbeeld gereedschap), apparaten, instrumenten, gietvormen en containers.
Bij invoer van gebruikte kapitaalgoederen moet een rapport worden opgemaakt door de importeur, door een op het
desbetreffende gebied gespecialiseerde organisatie of bedrijf, meestal de machinefederatie Abimaq.
Over de invoervergunning en invoerregeling voor tweedehands goederen, vindt u bijkomende uitleg op de website:
www.desenvolvimento.gov.br/sitio/interna/interna.php?area=5&menu=246
2 ___________________________________________________________________________
1.3. Handelsbelemmeringen
De handelsbelemmerende maatregelen zijn een constant onderwerp van overleg tussen Brazilië en de EU.
Op de website van de Europese Unie kan men nagaan welke handelsbelemmerde maatregelen bestaan volgens de
sector en het land (bv. Brazilië), zie link http://madb.europa.int
Een centraal meldpunt waar klachten/tips over de Braziliaanse markt kunnen worden gemeld kan een belangrijke
toegevoegde waarde bieden aan het Vlaamse bedrijfsleven. Op de website van FIT
www.flanderstrade.be/site/wwwnl.nsf/handelsbelemmering?readform kunnen handelsbelemmeringen met
betrekking tot de Braziliaanse markt door het bedrijfsleven worden gemeld waarna deze vlot kunnen doorstromen
naar de beleidsagenda van de Vlaamse overheid.
1.4. Invoerdocumenten
Het is van het allergrootste belang om zich in overeenstemming te brengen met alle aspecten van de Braziliaanse
regelingen betreffende documenten omdat dit vaak een bron van discussie is voor de leverancier (supplier and
consignee).
Zijn vereist:



Handelsfactuur
Cognossementen (Bill of lading / Air Waybill)
Gezondheidscertificaten voor de verscheping van sommige goederen
Op deze 3 documenten moeten het nummer en de vervaldatum van de invoervergunning vermeld worden, die is
uitgegeven door SECEX.
Op de website www.madb.europa.int kan men informatie over de vereiste documenten vinden voor Brazilië (en voor
andere landen) gratis bekomen. Om na te gaan welke documenten nodig zijn kiest u voor 'Exporter's guide to import
formalities'. Om de invoertarieven te kennen klikt u op 'Applied tariffs database'. Door dan op bijvoorbeeld op een
documentnaam of een HS-code te klikken verschijnt aanvullende informatie hierover.
Opgelet: niet alle taksen worden vermeld op deze website. Contacteer de cel reglementering van FIT hierover.
Soms moet een verklaring over de juiste prijs gemaakt worden op de handelsfactuur en de exporteur of de plaatselijke
kamer van koophandel moet dit certifiëren.
Volgende gelegaliseerde verklaring moet gemaakt worden op een extra kopie van de handelsfactuur, die wordt
gehouden door de persoon die het document certificeert.
"I (name, title, company name), do hereby, swear that the price(s) stated in this invoice is/are the correct market
price(s) for any country for the goods described herein, and the origin of these goods is and I accept full responsibility
for any inaccuracies or errors herein".
De legalisatie van de handelsfactuur is niet vereist. Voor verbeteringen van vergissingen moet de exporteur een
nieuwe handelsfactuur maken en die vasthechten aan een verklarende brief die de verbeteringen beschrijft.
Dit moet onmiddellijk verstuurd worden naar de inklaringsagent/importeur van de exporteur in Brazilië.
Exporteurs van sommige consumptiegoederen (cosmetica, chemische producten, detergenten, onderhoudsproducten
en ontsmettingsmiddelen) naar sommige markten, waaronder Brazilië moeten een certificaat van vrije verkoop
(certificate of free sale) voorleggen, om aan te tonen dat de goederen beschikbaar zijn voor de kleinhandel, dat ze
overeenstemmen met de EU regelingen en geschikt zijn voor gebruik door EU consumenten.
Landendossier Brazilië | Invoerreglementering | mei ’13 ____________________________________________________________ 3
2 Invoerrechten
2.1. Douane-unie met de EU/Associatieovereenkomst met de EU/ Het Partnerschap met de EU
Op dit ogenblik is er een associatie overeenkomst in onderhandeling tussen de EU en de Mercosul.
Brazilië is niet het land met veel vrijhandelsakkoorden; de onderhandelingen voor EU-Mercosul zijn al jaren bezig
maar er komt voorlopig geen schot in de zaak.
In bepaalde sectoren, zoals in de automobiel, zijn er wel bilaterale akkoorden gebaseerd op in- en exportquota. Zo´n
akkoord bestaat met Argentinië en met Mexico.
Invoerrechten zijn dezelfde in alle Mercosullanden, dit is de II (Imposto de Importação) of TEC.
Tot verkrijging van bijkomende informatie over de overeenkomst EU-Mercosul, verwijzen wij naar de website van de
Europese Commissie: www.ec.europa.eu/trade/issues/bilateral/countries/brazil/index_en.htm
2.2 Systeem van invoerrechten (zie ook Marktbenadering)
Brazilië hanteert het 'Tarifa Externa Comun - TEC', een gemeenschappelijk buitentarief dat op de meeste producten in
de volledige Mercosul bij invoer van toepassing is. De TEC is de enige echte invoerheffing is een nationale ´ad valorem´
taks die van toepassing is op alle goederen die in Brazilië ingevoerd worden. De taks wordt bepaald door het
douanecodenummer of de HS-code (de goederennomenclatuur is ingedeeld volgens het Geharmoniseerd Systeem) en
berekend op de CIF-waarde van de goederen (prijs, inclusief verzekering en vrachtkosten).
Brazilië maakt samen met Argentinië, Paraguay en Uruguay deel uit van de Mercosul vrijhandelszone. Sinds 2006 is
ook Venezuela lid van Mercosul waarbij vrijhandel tussen het blok en Venezuela vanaf 2013 van toepassing is.
Ongeveer 95% van alle producten in de zone, met een Mercosul oorsprong certificaat, worden duty free verhandeld.
Sinds 1 januari 1995 is het TEC-tarief geldig in alle Mercosul landen. Bolivia, Peru en Chili hebben zich als
geassocieerde leden bij Mercosul aangesloten.
Het doel van Mercosul is de bevordering van het onderlinge vrije verkeer van goederen, diensten, financiële
transacties en arbeid; eliminatie van non-tarifaire handelsbelemmeringen; instelling van een gezamenlijk buitentarief
en onderlinge afstemming van het in de lidstaten gevoerde macro-economische beleid op terreinen als landbouw,
industrie, handel, transport en verbindingen. Het buitentarief bedraagt gemiddeld 11,8%en maximaal 23%, maar voor
vooral kapitaal- en informaticagoederen zal nog enige tijd een hoger tarief worden toegepast. Tijdens de Mercosultop
in Cordoba in 2006 is besloten dat alle nog bestaande separate handelsregimes in 2012 moeten zijn afgeschaft.
Brazilië hanteert dit tarief ten opzichte van derde landen, met uitzondering van de landen die zijn aangesloten bij de
Latijns-Amerikaanse Vrijhandelsassociatie ALADI (Argentinië, Bolivia, Brazilië, Chili, Colombia, Cuba, Equator, Mexico,
Paraguay, Peru, Uruguay en Venezuela.
Invoeren uit België of uit China of uit een ander land maakt niets uit. Alle taksen, II, IPI, PIS/Cofins en ICMS blijven
immers dezelfde. Het enige competitief nadeel dat een Braziliaans importeur van buitenlandse producten heeft zijn
de invoerrechten.
De nationale officiële douanetarieven hanteren het onderscheid tussen de invoerrechten binnen en buiten de zone.
Brazilië en zijn Mercosul partners hebben het gemeenschappelijk buitentarief ingevoerd -een tarief tussen 0% en 20%,
uitgezonderd voor telecommunicatie uitrusting, computers, en sommige kapitaalgoederen. Bovendien heeft elk lid
van de Mercosul zijn nationale uitzonderingslijst, voor wat betreft Brazilië zijn dit voertuigen, schoenen en
verbruikselektronica.
U kunt de HS-goederencode gemakkelijk terugvinden via een Nederlandstalige zoekfunctie op:
http://tarweb.minfin.fgov.be. Via de inlichtingendienst van het douanekantoor uit uw streek kan u vrijblijvend de
goederencode opvragen. De contactgegevens kan u vinden op: http://fiscus.fgov.be/interfdanl/nl/site/contact.htm
Bovendien kan u ook beroep doen op de bindende tariefinlichting. Dit is een afspraak tussen u en de douane over de
goederencode die de douane toepast. Dit geeft u de garantie dat de goederencode voor een bepaalde periode
vastligt. Doordat de goederencode is vastgelegd, kan de douane sneller controles uitvoeren, wat voor u tijdwinst
4 ___________________________________________________________________________
betekent. Dit is geldig voor alle Europese landen. Wanneer goederen worden uitgevoerd dient de tariefindeling van
het land van bestemming te worden gehanteerd. Informatie hierover vindt u op de website van de Administratie der
Douane en Accijnzen: http://fiscus.fgov.be/interfdaNL/nl/enterprises/bti.htm
Invoerrechten, bijkomende heffingen en documenten zijn terug te vinden in verschillende databanken:
Op de Market Access Database van de Europese Unie, www.madb.europa.int, kan men deze informatie voor Brazilië
(en voor andere landen) gratis bekomen. In deze databank kan men per HS-code opzoeken welk invoertarief geldt en
welke documenten vereist zijn. Om dit laatste na te gaan kiest u voor 'Exporter's Guide to Import Formalities'. Om de
invoertarieven te kennen klikt u op 'Applied Tariffs Database'. Door dan op bijvoorbeeld op een documentnaam of een
HS-code te klikken verschijnt aanvullende informatie hierover.
Op de officiële portaalsite van de Mercosul, www.mercosur.int, vindt u informatie over het ´regimen de origen del
Mercosur´ met de mogelijkheid tot het downloaden van een certificaat van oorsprong. U vindt er een overzicht van de
normen betreffende het ´Régimen de certificación de mercaderías originarias del MERCOSUR´
www.mercosur.int/t_ligaenmarco.jsp?title=off&contentid=31&version=1&channel=secretaria&back=yes
Daarnaast bestaat er ook een databank SIROM of Sistema de Informacion del regimen de origen del Mercosur.
www.mercosur.int/t_ligaenmarco.jsp?title=off&contentid=31&version=1&channel=secretaria&back=yes
De uitgeverij Aduaneiras, www.aduaneiras.com.br, publiceert naast de douanewetgeving ook allerhande interessante
documenten over import en export, FIT São Paulo heeft een online abonnement waardoor wij een up to date lijst van
taxen per douanecode kunnen opvragen.
2.4. Bijkomende heffingen
Brazilië kent nog een aantal andere bijkomende heffingen die ook in Marktbenadering al aan bod kwamen. Het gaat
over de IPI, PIS/Cofins en ICMS.
Eén van de problemen waarmee heel wat Vlaamse bedrijven geconfronteerd worden, is een overzicht te krijgen van
de taksberekeningen zodat zij kunnen weten wat de uiteindelijke kostprijs van hun producten op de lokale markt zal
zijn. De Braziliaanse overheid stelt via de website van het Ministerie van Financiën,
www4.receita.fazenda.gov.br/simulador/BuscaNCM.jsp, een simulator ter beschikking aan de importeur. Bij ingave
van de douanecode en het douanebedrag (het CIF bedrag in Euro) worden automatisch de wisselkoers van de dag en
de bijkomende heffingen berekend. Het ICMS bedrag wordt niet meegerekend omdat deze taks uiteindelijk door de
eindconsument wordt betaald. Deze website is enkel consulteerbaar in het Portugees.
De importeur kan een wijziging van het tarief van invoerrechten in het gemeenschappelijk douanetarief verzoeken
door een aanvraag te doen voor Ex-Tarifário. De importeur neemt hiervoor best een consultant te arm die de nodige
administratieve molen zal doorlopen. Een ingevuld "Map Request" moet vergezeld zijn van technische literatuur en/of
catalogi aan de technische groep voor het toezicht op de GMC Resolutie nr. 69/00 - GTAR-69, opgericht uit het Comité
van beheer Camex, zoals beschreven in de resolutie Camex nr. 09/02. Deze groep (GTAR) heeft als doel om de
voorstellen voor een tijdelijke verlaging van het gemeenschappelijk douanetarief TEC te bestuderen, met het oog op
de garantie en normale & soepele levering van producten in de Mercosur.
Daarnaast is er nog de zeetransporttaks, (AFRMM) die verschuldigd is op de waarde van de vracht, gewoonlijk een
tarief van 25%, en de IOF of taks op financiële operaties. Deze laatste bestaat sinds december 2007 en bedraagt 0,38%
op alle wisselkoerstransacties. Deze taks moet ook betaald worden wanneer een buitenlander een financiële
transactie doet op Bovespa, de beurs van São Paulo. In dit laatste geval bedraagt de taks 6,38%.
3 Standaarden en normen
3.1. Productnormen
Wetgeving over geneesmiddelen, voeding, generische geneesmiddelen, en tabaksproducten kan u terugvinden op de
website van het Braziliaans ministerie van Volksgezondheid (Ministerio de Sáude),
Landendossier Brazilië | Invoerreglementering | mei ’13 ____________________________________________________________ 5
www.anvisa.gov.br/eng/legis/index.htm#4 . Voor cosmetica klikt u de rubriek aan “areas of action” en u vindt
informatie over de wetgeving, technische background, productnotificatie en –registratie.
De Braziliaanse standaardorganisatie is INMETRO (National Institute of Metrology, Normalisation and Industrial
Quality). De website is ook beschikbaar in het Engels, www.inmetro.gov.br/english/index.asp
Het Braziliaanse normalisatieprogramma wordt geadministreerd door CONMETRO (Conselho de Metrologia,
Normalizaçao e Qualidade Industrial) samen met het INMETRO.
Associaçâo Brasileira de Normas Técnicas (ABNT) is de Braziliaanse Associatie van Technische Normen.
www.abnt.org.br.
3.2 CE-markering
De CE markering vergemakkelijkt niet de certificering in Brazilië. Sinds september 2010 heeft Anvisa een
confidentialiteitsakkoord met het FDA. Dit akkoord is nog zeer jong en de toekomst zal moeten uitwijzen of het
kunnen voorleggen van een FDA attest door onze Vlaamse exporteurs aan Anvisa, inderdaad de toegang tot de
Braziliaanse markt gemakkelijker zal maken.
Abimed, de Braziliaanse Association van Importeurs van Medische Appartuur, heeft voorlopig echter geen weet van
de praktische uitwerking van dit akkoord.
3.3 Levensmiddelen en agrarische producten
De invoer van voeding en dranken is hoofdzakelijk de verantwoordelijkheid van het Braziliaans Ministerie van
Landbouw, Veestapel en Voedselketen (Brazilian Ministry of Agriculture, Livestock and Food Supply of kortweg MAPA
- veevoeder, kazen, hespen) en van het Ministerie van Volksgezondheid via het Nationaal Agentschap van Sanitaire
Controle (ANVISA - pharma, parapharma).
Tussen de 2 instanties is er de volgende bevoegdheidsverdeling:
MAPA is bevoegd voor producten die consument gericht zijn (dierlijke producten: rood vlees en bijproducten,
gevogeltevlees en bijproducten, vis, zee- en visserijproducten, melkproducten en eieren, alcoholische en nietalcoholische dranken, uitgezonderd energiedranken en sojadranken; fruit en groenten: gedroogd, vers en bereid),
tussenproducten (koren, plantzaad, enz…), grondstoffen in bulk (koren, granen, rijst, soja, katoen, tabak, zaad,
pinda’s, bloem, dierenvoeding, planten en zaden, dieren, zaad en embryo’s).
Bij uitvoer van bijvoorbeeld melk- of vleesproducten dient een inspecteur van het MAPA de installaties in het
buitenland te keuren. Door gebrek aan personeel bij het MAPA kan een dergelijke inspectie (en hieraan gelinkte
importvergunning) meer dan 1 jaar op zich laten wachten.
MAPA is ook bevoegd voor het keuren van de ongeveer 4000 bedrijven met het SIF-keurmerk of het Serviço de
Inspeçao Federal. Het SIF-keurmerk wordt aangebracht op de verpakking van de lokale producten die een dierlijke
oorsprong kennen (zoals vers of bevroren vlees, kaas e.d.). www.agricultura.gov.br
ANVISA is bevoegd voor consument gerichte producten: voeding, alle consument klare of bereide producten, met
uitzondering van deze die onder de MAPA bevoegdheid vallen; dranken: energiedranken en sojadranken. Het is ook
bevoegd voor tussenproducten zoals: suiker; zoetstoffen, mineraal water, waters met smaakstoffen, additieven en
andere ingrediënten (uitgezonderd deze onder de bevoegdheid van MAPA). www.anvisa.gov.br
3.4 Certificaten en attesten
FAVV
Administratief Centrum Kruidtuin
Food Safety Center
Kruidtuinlaan 55
B-1000 BRUSSEL
Tel. : + 32 2 211 82 11
E-mail: [email protected]
www.favv.be (verder klikken naar “Beroepssectoren” en naar “export derde landen”)
6 ___________________________________________________________________________
3.5 Verpakking- en etiketteringvoorschriften
Artikel 31 van het wetboek van de consumentenbescherming dat u online kan downloaden via
www.mj.gov.br/dpdc/data/Pages/MJ7E3E5AAEITEMID736B189700174E618C00EF8DA589D98CPTBRIE.htm en
www.mj.gov.br/dpdc/data/Pages/MJ5E813CF3PTBRIE.htm, bepaalt dat ingevoerde producten in Brazilië kunnen
verkocht worden in hun originele verpakking op voorwaarde dat er een etiket is aangehecht aan het product in het
Portugees met o.a. volgende informatie:
 Beschrijving van het product
 Gewicht
 Samenstelling van het product
 Geldigheid
 Land van oorsprong
 Contact details van de invoerder
 Elke bijzondere waarschuwing voor gezondheid- en veiligheidsrisico’s.
Meestal wordt dit etiket op het product aangebracht in Brazilië door de importeur.
Er bestaan bijzondere etiketteringregelingen voor ingevoerde farmaceutische specialiteiten, antiseptica,
ontsmettingsmiddelen, cosmetica, schoonheid- en hygiënische bereidingen, alcoholische dranken en
voedingsmiddelen.
Het Braziliaanse ministerie van Landbouw vereist de voorafgaandelijke goedkeuring van alle etiketten voor producten
van dierlijke oorsprong. Deze etiketten moeten in het Portugees worden opgemaakt.
Sinds 1 oktober 2010 moeten alle etiketten door het DIPOA (Departement van Inspectie van Producten van Dierlijke
Oorsprong van MAPA) worden goedgekeurd. Goedgekeurde labels zullen voor 10 jaar geldig blijven.
Exporteurs waarvan producten al geregistreerd zijn bij DIPOA krijgen tot 1 oktober 2011 om hun registraties van
etiketten te wijzigen. Na die datum worden hun registraties automatisch geannuleerd.
3.6 Houten verpakkingen
Verpakkingshout moet bij import in Brazilië behandeld én gemarkeerd zijn conform wereldstandaard ISPM 15. Het
betreft hier dus een desinfecterende behandeling van het hout zonder bestendig effect. De verantwoordelijkheid van
de controle op de houten verpakkingen bestemd voor buitenlandse handel valt onder de bevoegdheid van het
nationaal organisme ter bescherming van plantaardige producten van het exportland, wat voor België het FAVV is.
De Belgische firma's die beantwoorden aan de norm ISPM 15 en die bij het FAVV een erkenningsnummer verkregen
hebben, kunnen ook teruggevonden worden op de internetsite van het FAVV en het Technisch Centrum der
Houtnijverheid (TCHN).
Meer informatie via de volgende websites:
 www.favv.be
 Technisch Centrum der Houtnijverheid (TCHN) - www.ctib-tchn.be
 Regulation on Marking Wood Packaging Material for Phytosanitary Health and Measures; Regulation
Amending the Regulation on Marking Wood Packaging Material for Phytosanitary Health and
Measures
 www.ispm15.com/start.htm en www.agricultura.gov.br
4 Douaneprocedures
4.1 Tijdelijke invoer is niet aan te raden omwille van de bureaucratische problemen.
De wetgeving betreffende tijdelijke invoer van goederen met vrijstelling van invoerheffingen en bijkomende rechten is
vastgelegd in decreet no. 37/66, artikel 75 (zie ook Regulamento Aduaneiro, artikelen 290-313) en bij Normatieve
Landendossier Brazilië | Invoerreglementering | mei ’13 ____________________________________________________________ 7
Instructie 285 van de Braziliaanse Belastingdienst (SRF) van 14 januari 2003. Te raadplegen op de website:
www.receita.fazenda.gov.br/Legislacao/ins/2003/in2852003.htm.
Goederen, die bestemd zijn om tijdelijk te worden ingevoerd, kunnen met vrijstelling van invoerrechten geïmporteerd
worden, mits:

de goederen uitsluitend worden gebruikt voor de in de invoeraangifte omschreven doeleinden,

een borg wordt gesteld ten bedrage van de invoerrechten en bijkomende kosten.
Dit is een bureaucratisch proces omdat de importeur van deze goederen ook een invoerlicentie moet hebben (zie
hoger). Geen positieve feedback van Vlaamse bedrijven en procedure af te raden.
Het ATA carnet wordt in Brazilië niet aanvaard.
4.2 Monsters en reclamemateriaal
De reglementering betreffende de invoer van handelsmonsters is ingewikkeld en zouden alleen naar Brazilië mogen
verstuurd worden na een voorafgaandelijke afspraak /regeling hierover, s vereist van een specifiek ministerie.
Handelsmonsters met of zonder handelswaarde die verstuurd worden naar erkende invoerders vereisen dezelfde
documenten als gewone handelsverzendingen, dus ook inbegrip van een invoervergunning. Op documenten voor
handelsmonsters moet de vermelding voorkomen “Sample, not for sale" (Amostra Gratis). Er mag niet meer dan één
handelsmonster voor elk product verstuurd worden.
Goederenopslag
Op de website van de Braziliaanse douane www.receita.fazenda.gov.br/legislacao/legisassunto/entreadu.htm kan u
bijkomende informatie vinden over de “entreposto aduaneira” of douane entrepot.
5 Bescherming van intellectuele eigendom
5.1 Het Instituto Nacional de Propriedade Industrial (INPI)
INPI is het overheidsorgaan dat verantwoordelijk is voor industriële eigendomsrechten: octrooien, beoordeling van
aanvragen voor registratie van handelsmerken, reclameslogans en voor tekeningen en modellen.
Instituto Nacional da Propriedade Industrial (INPI)
Praça Mauá nº 7 - Centro
Rio de Janeiro - RJ
20081-240
Tel: 0055 21 2139 3000
Fax: 0055 21 2263 2539
Website: www.inpi.gov.br (Engelse versie beschikbaar)
Brazilië is ondertekenaar van de Conventies van Parijs, Bern en van de Universele conventies. Het land is lid van de
WIPO. De Braziliaanse wet inzake intellectuele eigendom (wet nr. 9279) van 14 mei 1996 trad in werking op 15 mei
1997. U kan de wetteksten inzake bv. octrooibescherming raadplegen op www.inpi.gov.br/menuesquerdo/patente/pasta_legislacao en op www.inpi.gov.br/menu-esquerdo/patente/pasta_legislacao.
In essentie voorziet deze wet in:
Een product waarvoor al een “pipeline” octrooi verkregen is in een ander land, komt in aanmerking voor
octrooibescherming in Brazilië, op voorwaarde dat het nog niet geregistreerd is in Brazilië. Octrooien die via deze weg
verkregen zijn, zijn geldig voor 20 jaar vanaf de datum dat het kantoor het octrooi in werking trad in het land waarin
het voor het eerst werd toegekend.
Biotechnologie - octrooien voor micro-organismen zullen worden toegekend zolang ze niet op natuurlijke wijze
worden voortgebracht, nieuw zijn en een industriële toepassing hebben.
8 ___________________________________________________________________________
De “Cultivers law“ regelt de genetisch gewijzigde plantenvariëteit door invoering van het octrooiregistratie schema in
de sector van de productie van plantenzaad.
Geoctrooieerde producten moeten in Brazilië geproduceerd worden tenzij kan bewezen worden dat dit economisch
niet leefbaar is. Indien de octrooihouder het octrooi niet uitbaat in Brazilië door productie of invoer binnen een
termijn van 3 jaar vanaf de datum dat het toegekend is, dan kan de overheid verplichte vergunningen uitgeven.
De huidige wetgeving identificeert 4 categorieën voor bescherming (industrieel, commercieel, dienstgericht en
generieke handelsmerken).
De registratie van octrooien gebeurt op dezelfde wijze als voor handelsmerken.
De enige uitzondering heeft betrekking op de deadlines voor registratie die hergedefinieerd werden door de
conventie van Parijs.
De voltooiing van de registratie van octrooien kan een jaar duren; voor handelsmerken duurt dit 6 maanden.
In de meeste gevallen kunnen er geen royalty’s geheven worden voor licentieovereenkomsten voor handelsmerken
en octrooien voor de registratie in Brazilië gedaan werd.
De eerste persoon die het handelsmerk registreert, verkrijgt wettelijke bescherming. Indien u een product of
handelsmerk hebt dat als handelsmerk geregistreerd is buiten Brazilië, dan moet u het zo snel mogelijk registreren in
Brazilië in uw eigen naam of in naam van uw vertegenwoordiger.
Rechten worden verkregen door registratie niet door gebruik. Maar het gebruik is verplicht van zodra registratie is
toegekend. Indien het handelsmerk niet gebruikt wordt, dan kan het verloren gaan.
5.2. Octrooien
Het Braziliaanse octrooibureau Instituto Nacional de Propriedade Industrial (INPI) is het overheidsorgaan dat de
contracten betreffende overdracht van technologie uit het buitenland moet goedkeuren. Alle technologische
overdracht moet worden geregistreerd bij het INPI. Het registratieproces duurt ongeveer een maand.
Meer informatie via website www.inpi.gov.br/menu-esquerdo/patente.
Volgens artikel 8 van de wet inzake industriële eigendom is voor toekenning van een octrooi vereist dat het product of
de uitvinding innovatief en vindingrijk is en een industrieel karakter heeft. Aanvragen voor octrooien moeten worden
ingediend bij het INPI. De beschermingsduur is vijftien jaar, te rekenen vanaf de datum van aanvraag. Octrooien op
uitvindingen genieten een beschermingsduur van twintig jaar. De aanvraagprocedure voor het verkrijgen van een
octrooi kan veel tijd in beslag nemen. De aanvraag moet onder andere de volgende elementen bevatten:



de octrooiconclusie van de uitvinder;
een uitgebreide omschrijving van de uitvinding en eventueel een tekening ervan; en
bewijs van voldoen aan de wettelijke voorschriften.
Als de aanvraag is ingediend, vindt er een vooronderzoek plaats en wordt er een registratiebewijs uitgegeven. De
aanvraag wordt voor een periode van 18 maanden geheim gehouden en daarna officieel gepubliceerd. De uitvinder
heeft vervolgens 36 maanden de tijd om een formeel onderzoek aan te vragen. Als dit onderzoek in bovengenoemd
tijdsbestek niet wordt aangevraagd, wordt de aanvraag als ingetrokken beschouwd.
5.3. Handelsmerken
In Brazilië moet een bedrijf zich registreren bij het INPI om de rechten op het handelsmerk te verkrijgen. Meer
informatie hierover vindt u op de website: www.inpi.gov.br.
Bedrijven kunnen in Brazilië hun handelsmerk als een buitenlands handelsmerk of als een Braziliaans handelsmerk
laten registreren.
Landendossier Brazilië | Invoerreglementering | mei ’13 ____________________________________________________________ 9
De registratie als buitenlands handelsmerk moet voldoen aan de bepalingen van de Parijse Conventie. Registratie
onder de Parijse Conventie moet binnen zes maanden na aanvraag in het land van herkomst plaatsvinden. Wanneer
een buitenlands bedrijf niet aan deze voorwaarden voldoet, zal het handelsmerk worden beschouwd als een
Braziliaans handelsmerk en zullen de regels van de Parijse Conventie niet van toepassing zijn op het merk.
Bij de aanvraag voor registratie als buitenlands handelsmerk is het noodzakelijk om een gewaarmerkte kopie te
overleggen van de aanvraag in het land van herkomst of van een registratiecertificaat van het land van herkomst,
vertaald naar het Portugees. Een niet geregistreerd handelsmerk heeft in Brazilië geen eigendomsrechten. Echter
wanneer een buitenlands bedrijf of eigenaar van een niet geregistreerd merk kan bewijzen dat zijn merk over de hele
wereld bekend is, kan het beroep doen op artikel 6 bis van de Parijse Conventie.
5.4. Auteursrechten
Auteursrechten van creatieve werken van inspiratie zijn vastgelegd in wet nr. 9.610 van 19 februari 1998. Onder de
eigenaar van het werk wordt verstaan de auteur of degene die beweerd de eigenaar van het werk te zijn totdat het
tegendeel wordt bewezen of degene die in het geregistreerde werk wordt genoemd. Eigendom is niet alleen
voorbehouden aan personen maar ook aan bedrijven.
Bescherming van software wordt geregeld door wet nr. 9.609 van 19 februari 1998 waarvan u de tekst kan
downloaden op de website: www.inpi.gov.br.l
Elk persoon die het werk waarop geen auteursrechten ligt bewerkt, vertaalt of uitgeeft mag de (nieuwe)
auteursrechten opeisen. Het is in Brazilië niet verplicht om werk te registreren. Dit is ook niet essentieel voor de
bescherming van het werk. Echter om de auteursrechten te verkrijgen, moet het werk wel worden geregistreerd.
Het civiele recht verbiedt publicatie van werk waarop auteursrechten rusten. Schending van het auteursrecht wordt
als een misdrijf beschouwd.
De registratie van software voor marketing is niet langer verplicht. Het wordt wel aangeraden.
6 Contracten
6.1. Vertegenwoordiger / invoerder-verdeler, of eigen organisatie?
Het Braziliaans wettelijk concept van een verkoopsagent is eerder ruim. Het omvat bijna elke onafhankelijke agent die
als tussenpersoon werkt in de verkoop van producten of diensten. Omdat het land zo groot is, gebruiken bedrijven
verkoopsvertegenwoordigers zodat ze het best voordeel kunnen halen uit de grote potentiële markt.
De Braziliaanse wet voorziet een beschermende omgeving voor verkoopsvertegenwoordigers ( Wet no. 4,886 van 9
december 1965, zoals geamendeerd door wet no. 8,420 van 8 mei 1992). Deze regelt de activiteiten van zelfstandige
handelsvertegenwoordigers ("sales agents") in Brazilië.
De tewerkstelling van een handelsagent of een distributeur kan verschillende voordelen bieden en kan
oprichtingskosten drastisch verminderen en een tijdswinst betekenen om de markt te betreden.
6.2. Modelcontracten
De cel reglementering van FIT beschikt over drie modelcontracten, die ons ter beschikking werden gesteld door het
Braziliaans advocatenkantoor Pinheiro Neto:



een Franstalig samenwerkingscontract;
een Engelstalig contract van handelsagentuur;
een Franstalig contract van handelsagentuur;
Verder beschikt de Cel reglementering van FIT over lijsten van gespecialiseerde Braziliaanse juristen.
10 __________________________________________________________________________
6.3 Franchising
Franchising wordt zeer veel gebruikt, in alle segmenten zoals kapperszaken, eten en drinken, videotheek e.a.
Franchising is ´in´ in Brazilië. Er bestaat een associatie, een website, verschillende vaktijdschriften & een jaarlijkse
beurs. Meer info via www.portaldofranchising.com.br/site/content/home/index.asp maar enkel in het Portugees.
7 Betalingsmodaliteiten
7.1. Algemeen
Voor leveringen aan Brazilië is het veiligste en aanbevolen betalingsmiddel een onherroepelijk geconfirmeerd
accreditief (letter of credit). Deze wordt echter niet veel gebruikt. Ook vooruitbetaling is een betalingsconditie die veel
wordt toegepast, vnl. voor kapitaalgoederen.
Bij het volkomen vertrouwen van de Braziliaanse zakenpartner wordt gebruik gemaakt van een ´open account´. Dit
gebeurt vaak bij een langdurige zakenrelatie waarbij de betrouwbaarheid en kredietwaardigheid van de zakenpartner
is bewezen. Bij een ´open account´ levert de leverancier en betaalt de afnemer op de overeengekomen betaaldatum,
zonder dat hier geen zekerheidsstellingen en/of documenten aan te pas komen.
De Braziliaanse centrale bank, Banco Central do Brasil, geeft een goed overzicht (Engelstalig) van het betalingsverkeer
in Brazilië. Ook publiceert Banco Central do Brasil regelmatig nieuws over de actuele ontwikkelingen in de financiële
sector.
Het Braziliaans betalingssysteem wordt nader uitgelegd op de website van de Braziliaanse centrale bank:
www.bcb.gov.br/?PAYMENTSYSTEM en meer bepaald de betaalinstrumenten.
7.2. Kredietverzekering
Meer informatie over kredietverzekeraars:
Delcrederedienst, telefoon: 02 788 88 00 en internetsite : www.delcredere.be
Euler Hermes, telefoon: 02 289 31 11 en internetsite: www.eulerhermes.be
Atradius, telefoon: 070 661 704 en internetsite: www.atradius.be
8 Beschikbare documenten
De Cel Reglementering heeft 2 ‘Doing Business in Brazil’ Guides. De ene is geschreven door de advocaat, Dr Ricardo
Thomazinho van Höfling & Thomazinho Advogados (www.hkt.com.br) en de andere is officiële gids van de Braziliaanse
overheid. Deze laatste dateert echter van 2007 en kan gratis gedownloaded worden op de website van Apex Brasil, de
tegenhanger van Flanders Investment & Trade in Brazilië www.apexbrasil.com.br
Company formation in Brazil, een studie van de hand van het advocatenkantoor Pinheiro Neto.
Intellectual Property Rights in Brazil, een tweetalig overzicht van de intellectuele eigendomsrechten van het
advocatenkantoor Pinheiro Neto.
Lijst van advocatenkantoren in São Paulo.
Meer info over ex-tarifário & Anvisa & MAPA registraties.
Landendossier Brazilië | Invoerreglementering | mei ’13 ___________________________________________________________ 11
9 Contactgegevens Cel reglementering
Wenst u meer informatie of heeft u een vraag betreffende de export van uw goederen of diensten, aarzel dan niet een
email te sturen met een duidelijke omschrijving van uw vraag naar [email protected]; u kan de Cel ook
telefonisch bereiken op de nummers 02/504 87 39 , 755, 746, 752.
10 Nuttige links en adressen
Braziliaanse Ministeries:
Ministerie van Landbouw
Tel : +55 (0)61 3218 2828
Fax: +55 (0)61 3218 2586
www.agricultura.gov.br
Ministerie van ontwikkeling, industrie en buitenlandse handel
Tel : +55 (0)61 3425 8815
Fax: +55 (0)61 225 3874
www.desenvolvimento.gov.br
Ministerie van leefmilieu
Tel: +55 (0)61 4009 1739
Fax: +55 (0)61 3317 1468
www.mma.gov.br
Ministerie van financiën
Tel: +55 (0)61 3412 3000
Fax: +55 (0)61 3226 9084
www.fazenda.gov.br
Ministerie van justitie
Tel: +55 (0)61 3429 3000
Fax: +55 (0)61 3429 3677
www.mj.gov.br
Ministerie van de mijnen en van energie
Tel: +55 (0)61 3319 5555
Fax: +55 (0)61 3319 5088
www.mme.gov.br
Ministerie van buitenlandse betrekkingen
Tel: +55 (0)61 3411 6102
Fax: +55 (0)61 3411 9446
www.mre.gov.br
Ministerie volksgezondheid
Tel: +55 (0)61 3315 2425
Fax: +55 (0)61 3224 8747
www.saude.gov.br
Ministerie van wetenschap en technologie
Tel: +55 (0)61 3317 7500
Fax: +55 (0)61 3317 7885
www.mct.gov.br
12 __________________________________________________________________________
Ministerie van toerisme
Tel: +55 (0)61 3321 8077
Fax: +55 (0)61 3321 8013
www.turismo.gov.br
Ministerie van vervoer
Tel: +55 (0)61 3311 7000
Fax: +55 (0)61 3311 7894
www.transportes.gov.br
Ministerie van arbeid en van tewerkstelling
Tel: +55 (0)61 3317 6415
Fax: +55 (0)61 3225 2817
www.mtb.gov.br
Landendossier Brazilië | Invoerreglementering | mei ’13 ___________________________________________________________ 13
Zakelijke gedragscode
-
Het is in Brazilië gebruikelijk om met alle gesprekspartners naamkaartjes uit te wisselen. Voorzie dan ook in een
voldoende grote voorraad. Naamkaartjes met titulatuur in het Portugees zorgen voor een extraatje!
-
Het gebruik van titels zoals Doutor of Professor is gebruikelijk in de zakelijke contacten. De voornaam wordt na de
titel vermeld. Wanneer een dame uw gesprekspartner is en u kent haar wat beter, dan wordt de term ´Dona´
gevolgd door de voornaam gebruikt. In andere gevallen gebruikt u ´Senhor´ of ´Senhora´.
-
Wees vriendelijk. De Brazilianen zijn meestal heel gastvrij en spraakzaam. Een eerste contact starten met een
glimlach op uw gezicht geeft u een voorsprong.
Maak oogcontact met uw gesprekspartner. Dit straalt vertrouwen uit en toont interesse.
-
Complimenteer de klant met zaken die goed verlopen (zijn).
-
De begroeting is meestal heel hartelijk (handdruk). Soms horen daar bij een volgende begroeting een paar kussen
en een paar stevige schouderkloppen bij. Meestal wordt onmiddellijk de voornaam gebruikt. Dit duidt (nog) niet
op een hechte vriendschap, dit is enkel het gevolg van een informele samenleving.
-
Brazilianen zijn heel sociaal, openhartig en komen onmiddellijk sympathiek over. Deze sociale houding is geen
indicatie van de mate waarin men vertrouwen in hen kan stellen.
-
Brazilianen stellen meestal snel heel persoonlijke vragen. Indien u niet wenst te antwoorden, kan u zonder
probleem vriendelijk de vraag ontwijken.
-
Brazilianen zijn meestal ook zeer enthousiast als u hun producten voorstelt. Dit mag niet (altijd) geïnterpreteerd
worden alsof de verkoop al gesloten is.
-
Brazilië heeft als voor (- en nadeel) dat over alles kan gediscussieerd worden. Soms wordt een creatieve oplossing
verwacht (van beide kanten) over betalingsvoorwaarden, leveringstermijnen, ...
-
U kan zich meestal aan een inleiding van ongeveer 15 minuten verwachten (‘small talk’)Hierin wordt meestal
gevraagd naar uw algemene indruk over Brazilië, gepraat over voetbal (zeker nu de wereldbeker voetbal in 2014
in Brazilië zal plaatsvinden), ... Over politiek en milieuproblemen in Brazilië, blijft u echter het best op de vlakte.
-
Verwijs niet naar successen in Afrika, “Brazilië is geen derdewereldland”. Vermeld eerder successen in USA of
Europa.
-
Brazilië is een patriottisch land. Topics zoals lokale sociale of andere problemen worden best vermeden. Brazilië
eveneens niet verwarren met Argentinië of Spaans de officiële taal van Brazilië noemen. Hun relatie met
Argentinië kan je vergelijken met de relatie van de Vlamingen met de Nederlanders, alleen enkele graden erger.
-
In São Paulo en in het zuiden van Brazilië is het gebruikelijk pak en das te dragen. Ook als het warm is! In de
meeste kantoren is er airconditioning voorzien. In Rio de Janeiro en in het noordoosten is men (wat betreft
kleding) wat losser maar ze blijven mode-bewust. Vermijd de kleurencombinatie van groen en geel (kleuren van
de Braziliaanse vlag).
-
Het is niet gebruikelijk een geschenk aan te bieden (hoewel het geven hand-outs zoals balpen, sleutelhanger, enz.
na de vergadering dan weer wel als normaal wordt aanzien). U kan uw gesprekspartner ook uitnodigen voor de
lunch of het diner (doe een beroep op de secretaresse van uw gesprekspartner om een restaurant aan te
bevelen!).
Landendossier Brazilië | Zakelijke gedragscode |mei ‘13 ____________________________________________________________ 1
-
Afspraken worden maximaal 2 weken op voorhand vastgelegd. Vroeger starten met het maken van afspraken
heeft weinig zin gezien deze dan wellicht toch gewijzigd zullen worden.
-
Persoonlijk contact is van primordiaal belang in Brazilië om aan zaken te doen. Om een zakenrelatie op te bouwen
zijn meestal een drietal bezoeken noodzakelijk en daarna dient u uw klanten minimum jaarlijks te bezoeken.
-
Indien bedrijven of personen u niet kennen, is het niet gebruikelijk dat ze spontaan antwoorden op mailings of
eventueel terug contact opnemen nadat u een bericht hebt nagelaten. E-mails die in het Portugees worden
verstuurd, betekenen niet dat een Braziliaan er makkelijker of vlugger zal op antwoorden.
-
Braziliaanse bedrijven zijn meestal heel hiërarchisch. De meeste beslissingen hebben de goedkeuring van de
hoogste in rang nodig.
-
Bij het maken van afspraken dient u rekening te houden met de enorme afstanden in (de steden van) Brazilië.
Wanneer u met een bedrijf telefonisch een afspraak hebt gemaakt, bevestigt u deze het best per e-mail. Een
herbevestiging de dag voordien is ook altijd nuttig. Hou ook altijd rekening met last-minute wijzigingen.
-
Vergaderingen worden vaak onderbroken. Na een tijdje kan het zijn dat er iemand komt bijzitten zodat sommige
zaken dienen herhaald te worden. Soms ontvangt de gesprekspartner (persoonlijke) telefoons die hij onmiddellijk
beantwoordt. Een Braziliaan legt nooit zijn GSM(s) af en beantwoordt hij elke oproep.
-
Erger u niet aan zaken die in Europese ogen als inefficiëntie kunnen beschouwd worden. Pas uw tempo aan aan
de lokale omstandigheden. Wanneer u snel ongeduld toont straalt dit negatief op u af.
-
In São Paulo en in de zuidelijke staten wordt het naar waarde geschat, is het gebruikelijk, om op tijd op de
afspraken te zijn. In São Paulo wordt het excuus van te laat komen wegens druk verkeer aanvaard. Het is wel
gebruikelijk dat u laat weten dat u vastzit in het verkeer en wat later op de afspraak zal zijn.
In de meer noordelijke staten wordt dit minder verwacht, noch van u, noch van henzelf. Hoe hoger de persoon is
in rang, hoe later hij kan aankomen (of misschien zelfs niet komen).
-
Brazilië is het grootste land in Zuid-Amerika en omdat de grenzen er lange tijd redelijk gesloten waren, is de
talenkennis er beperkt. Hierop vormt de oudere (Frans) en de jongere bevolking (Engels en Spaans) soms een
uitzondering. Er dient dan ook soms voor een tolk gezorgd te worden. Het wordt altijd geapprecieerd als u enkele
beleefdheidsformules in het Portugees gebruikt.
-
Het Portugees in Brazilië en in Portugal heeft een verschillend accent. De Brazilianen menen dat zij het ‘echte’
Portugees praten en dat het Portugees uit Portugal hiervan een afgeleide is.
-
De bureaucratie is wijdverspreid in Brazilië. De registratie van sommige producten, het verkrijgen van een
importvergunning, het loskrijgen van goederen door de douane… kan lang aanslepen. Zelfs de
(veiligheid)registratie bij het binnenkomen van commerciële gebouwen kan lang duren. Neem altijd een
identiteitsbewijs mee (kopie van paspoort).
-
De meeste Braziliaanse bedrijven hebben een eigen website en meestal vindt u er informatie over het bedrijf;
naamgeving site: www.’naam bedrijf’.com.br.
-
Wees geduldig! Een contract wordt nooit gesloten tijdens een 1 reis. Blijf contact houden met uw
gesprekspartners.
-
Vermijd prospectiereizen te organiseren tijdens een week met een lokale feestdag of de week onmiddellijk na de
feestdag. Veel Brazilianen nemen een brugdag.
e
2 ___________________________________________________________________________
Praktische reisinformatie
1 Reisdocumenten
Internationaal paspoort dat nog 6 maanden geldig is na de datum van binnenkomst in Brazilië. Vul bij aankomst op de
luchthaven in als reden van bezoek ´business´ (en niet ´toerisme´). U krijgt automatisch een stempel/visum voor 90
dagen.
2 Inentingen/gezondheid


Geen vaccinaties vereist, behalve wanneer u naar het Amazonegebied gaat. Dan zijn pillen/inspuitingen tegen
malaria, gele koorts en hepatitis aan te raden. Indien u in het voorbije jaar in landen geweest bent waar gele
koorts aanwezig is, dient u het bewijs van inenting tegen gele koorts mee te brengen. In het Amazonegebied en in
de Pantanal is het gebruik van antimuggenspray aan te raden.
Drink enkel water uit flessen.
3 Veiligheidstips
 Neem een kopie van uw documenten en houd deze bij u. Laat de originelen in de kluis of op een veilige plaats. De
meeste hotels stellen gratis safes ter beschikking in de hotelkamer, berg er uw documenten, geld, ...in op.
 Draag geen juwelen of dure horloges.
 Houd de bagage op de luchthaven voor de check-in en in de transitzone goed in het oog.
 Neem een taxi die gelinkt is aan het hotel waar u verblijft en niet een taxi die toevallig op straat voorbijkomt. Dit is
veiliger en geeft minder kans op enkele omwegen.
 Bij aankomst op de luchthavens van São Paulo of Rio de Janeiro bent u verplicht een officiële taxi te nemen van de
taxicoöperatieve. Bestellen via de kiosk van de coöps: São Paulo International Airport Guarulhos:
www.guarucoop.com.br; São Paulo Congonhas Airport: Taxi Comum of www.radiotaxivermelhoebranco.com.br. U
kan met internationale kredietkaarten betalen aan de kiosk ofwel in cash aan de chauffeur.
4 Betalingsmiddelen
 Het is gebruikelijk in restaurants of hotels een fooi van 10 % te geven. Om het u ‘gemakkelijk’ te maken wordt dit
meestal voorgerekend. Kijk uw rekening wel altijd na op eventuele fouten. Vraag ook een ´nota fiscal´.
 Credit cards worden bijna overal aanvaard (Visa en Mastercard zijn het meest gebruikelijk), maar heb steeds wat
wisselgeld bij u. De laatste maanden worden nogal wat problemen gemeld bij het gebruik van Europese
Mastercards met ´chips´. Wanneer de winkelier Mastercard opbelt, kan de betaling eventueel wel manueel
worden gedaan, of probeer de betaling te doen aan de hoofdcomputer en niet via een wireless apparaat.
 Het is moeilijk buiten de toeristische centra te betalen in U$ of Euro. Enkel de lokale munt (Real of R$) wordt er
aanvaard.
 In wisselkantoren kan u geld wisselen, let wel: u hebt uw paspoort nodig om dit te doen.
 Travellercheques worden niet aanvaard als betaalmiddel. U kan deze enkel omwisselen in wisselkantoren waar er
een ‘fee’ wordt aangerekend.
 ATM machines zijn wijd verspreid in Brazilië. Bij Bank Bradesco wordt geen lokale ´fee´ aangerekend wanneer u
met kredietkaart geld afhaalt.
In de aankomstzone in de internationale luchthaven van São Paulo werken internationale kredietkaarten niet bij
sommige ATM machines. De grootste kans op succes hebt u bij Banco de Brasil op de eerste verdieping.
Landendossier Brazilië | Praktische reisinformatie | mei ‘13 _________________________________________________________ 1
5 Lokale feestdagen en verlofperiodes
Feestdagen (2012-2013)
-
1 januari: Nieuwjaar
25 januari: feestdag van de stad São Paulo (enkel in de stad São Paulo)
Carnaval: 40 dagen voor Pasen. Altijd op dinsdag en woensdag (Aswoensdag) tot de middag, de meesten
werken ook niet op carnavalmaandag.
Pasen – Goede vrijdag (veranderlijke datum) 29 maart 2013
21 april: Tiradentes
1 mei: Dag van de Arbeid
Juni: Corpus Christi (veranderlijke datum) 30 mei 2013
9 juli: herdenkingsdag Revolutie van 1932 (alleen in de staat São Paulo)
7 september: Onafhankelijkheid van Brazilië
12 oktober: Our Lady of Aparecida (nationale heilige)
2 november: Allerzielen
15 november: Proclamatie van de Republiek
20 november: Dag van het Zwarte Bewustzijn
25 december: Kerstmis
Wanneer een feestdag in het weekend valt wordt deze niet gerecupereerd.
Voor een volledige oplijsting van alle feestdagen in de verschillende staten surf naar
http://pt.wikipedia.org/wiki/Lista_de_feriados_do_Brasil
Verlofperiodes:
-
Kerstmis – Nieuwjaar.
Meeste personen nemen een maand zomerverlof in januari of februari (tot en met Carnaval).
Tijdens de schoolvakanties (vooral maand juli).
Wanneer een feestdag op een dinsdag of donderdag valt, dan maken veel mensen ook de brug.
6 Uurverschil met België

Belgisch Zomeruur: 5 uur verschil
São Paulo: 12 uur = Brussel: 17 uur

Belgisch winteruur en Braziliaans zomeruur: 3 uur verschil.
São Paulo: 12 uur = Brussel: 15 uur
De data die Brazilië hanteert voor de overschakeling van wintertijd naar zomertijd zijn sinds 2010 vastgelegd in een
nieuwe wet.
Wintertijd = altijd 3de zondag van oktober.
Zomertijd = altijd 3de zondag van februari.
Concreet voor het seizoen 2013-2014:
Tot 20 oktober is er een tijdverschil van 5 uur met Brazilië (São Paulo). Vanaf 20 oktober 2013 is het tijdverschil slechts
4 uur en vanaf 27 oktober 2013 slechts 3 uur tot 16 februari 2014. Vanaf 16 februari 2014 is er terug 4 uur tijdverschil
tot 30 maart 2014. Vanaf 30 maart 2014 5 uur.
www.timeanddate.com/worldclock/timezone.html?n=45
2 ___________________________________________________________________________
7 Werktijden/openingsuren


Werktijden:
Openingsuren winkels:
8.30 tot 18.00
10.00 tot 22.00
Banken zijn open van 10 tot 16 uur.
De meeste shoppingcentra zijn ook op zondag open. Sommige supermarkten zijn 24 uur open.
8 Transport
Vliegtuig
Wanneer u een binnenlandse vlucht neemt van of naar São Paulo of Rio de Janeiro neemt u best de binnenlandse
luchthaven die dichter bij (of in) het centrum ligt. In São Paulo is dit Congonhas (CGH), in Rio de Janeiro Santos
Dumont (SDU).
Wanneer u meerdere binnenlandse vluchten dient te nemen is het aan te raden om samen met de internationale
vlucht een Brasil Airpass te boeken.
Naast marktleider TAM (dat gefuseerd is met Lan Chile), is er ook het sterk groeiende GOL-VARIG dat zowel nationale
als internationale vluchten op Latijns-Amerika aanbiedt. Gol-Varig heeft WebJet gekocht. Nieuwe speler op de markt is
Azul die als enige luchtvaartmaatschappij enkel vliegt met lokaal geassembleerde Embraer vliegtuigen, hun hub in São
e
Paulo is de luchthaven van Viracopos in Campinas. Het Colombiaanse Avianca is de 4 maatschappij in Brazilië.
Binnenlandse vluchten kunnen online geboekt worden in Brazilië. TAM en GOL tickets kunnen in België worden
uitgeschreven door de reisagent of online geboekt (wat in sommige gevallen duidelijk goedkoper is dan aankoop in
Brazilië).
TAM: www.tam.com.br
GOL:
www.voegol.com.br
Avianca: www.avianca.com.br
Azul:
www.voeazul.com.br
WebJet: www.webjet.com.br
Taxi
Luchthaven (GRU) – Paulista: ongeveer 110 R$
Centrum – Luchthaven (GRU): ongeveer 110 R$
De taxi’s aan de luchthaven van de coöperatieve Guarucoop zijn veilig en de prijs ligt vast, deze kunnen online
opgevraagd worden via www.guarucoop.com.br.
Het is niet gebruikelijk om taxichauffeurs te tippen.
Bus
Er is een bus vanuit de luchthaven die de belangrijkste hotels op de Avenida Paulista aandoet: 36 R$.
Meer info via www.airportbusservice.com.br
Spoorwegen
Het spoorwegennet is weinig uitgebreid en het personenvervoer is quasi onbestaande.
Brazilië is een enorm land. Bij verplaatsingen tussen de verschillende deelstaten en soms ook binnen een zelfde
deelstaat dient men een vliegtuig te nemen.
Landendossier Brazilië | Praktische reisinformatie | mei ‘13 _________________________________________________________ 3
9 Gebruikelijke handelstaal
Bij veel mensen is de talenkennis beperkt tot het Portugees. Meestal wordt wat Spaans, Engels en Frans begrepen en
af en toe gesproken. Het is toch aan te raden brochures in het Spaans of Portugees bij te hebben.
10 Voltage en stekkers
Sedert 2011 zijn er nieuwe stekkers en stopcontacten verplicht (3 pinnen). Deze zijn niet compatibel met bestaande
stekkers of adaptoren.
De voltage, frequentie en stekkers verschillen van streek tot streek:
 Rio de Janeiro - 110 v
 São Paulo - 110 v
 Paraná (Curitiba) – 110 v
 Santa Catarina (Florianópolis) – 220 v
 Rio Grande do Sul (Porto Alegre) – 110 v
11 Telefoon / GSM
Om te telefoneren van België naar Brazilië vormt u 00 55 + zonenummer + abonnementsnummer.
Om te telefoneren van Brazilië naar België vormt u 00 + nummer van operator (15 of 21 of 23) + 32 + zonenummer +
abonnementsnummer.
Voor interregionale gesprekken (0 + nummer van operator + zonenummer + abonnementsnummer) dient u steeds het
nummer van de operator te vormen. Bijvoorbeeld Telefónica met het nummer 15, Embratel met het nummer 21 en
Intelig met het nummer 23.
Daarnaast bestaat er de mogelijkheid om bij lokale operatoren zoals TIM voorafbetaalde kaarten te kopen waarmee u
in Brazilië nationaal en internationaal kan bellen. Hierbij krijgt u dan een lokaal telefoonnummer. TIM is compatibel
met de meeste toestellen die op de Belgische markt aanwezig zijn. Het operator nummer voor TIM is 41.
In de staat São Paulo werd in juli 2012 de GSM-nummers van 8 op 9 cijfers gebracht. Aan het bestaande nummer
wordt vooraan een 9 toegevoegd, 9xxxx xxxx.
12 Tijdelijke invoer stalen
Bij de tijdelijke invoer van stalen neemt u de stalen best mee als handbagage. Wettelijk gezien mag u slechts 10 stuks
van elk artikel in uw bagage hebben.
Indien de stalen geen commerciële waarde hebben, dienen er geen invoerrechten betaald te worden (lei 8032/90). Bij
stukken textiel groter dan 25 op 15 cm dient volgens de wetgeving op de (achterkant van de) stof gedrukt te zijn
“amostra sem valor comercial”.
Wanneer de stalen wel een commerciële waarde hebben, dient u deze aan te geven bij aankomst in het land. Dit komt
overeen met het stelsel van tijdelijke invoer. U dient dan een borg te storten met als bedrag de invoerrechten.
Wanneer u opnieuw het land verlaat met de stalen wordt de borg teruggestort. De terugstorting gebeurt vlotter als de
borg gestort is door een lokaal persoon (lokale agent). Wanneer de waarde van de goederen hoger is dan 1.000 USD
dient in het algemeen (vooraf) een invoervergunning aangevraagd en toegekend te zijn.
Stalen of bagage nooit versturen als ‘niet-begeleide’ bagage. Deze bagage wordt heel traag of nooit vrijgegeven.
Wanneer stalen of brochures via een koerierdienst opgestuurd worden, is het belangrijk te weten dat alles boven de 5
kg automatisch geclassificeerd wordt als staal. DVD´s en Cd-roms worden behandeld als staal en niet als document dat
4 ___________________________________________________________________________
enkel papier kan zijn. Een pro forma factuur is altijd noodzakelijk en de waarde moet zo laag mogelijk gehouden
worden (een nulwaarde wordt niet meer aanvaard). De RTS (Regime de Tributação Simplificada, vereenvoudigd
belastingsstelsel) wordt automatisch toegepast, met name 60 % invoerrecht verrekend op het bedrag van de factuur.
Dit bedrag wordt geaccumuleerd met de ICMS (afhankelijk van staat tot staat) en een flat fee van ongeveer 30R$ als
´administratieve belasting´. Deze kosten moeten betaald worden door de ontvanger.
Ons kantoor ondervindt de meeste problemen wanneer koerierdienst DHL wordt gebruikt; FedEx en UPS hebben een
betere reputatie.
Landendossier Brazilië | Praktische reisinformatie | mei ‘13 _________________________________________________________ 5
Duurzaam & ethisch internationaal ondernemen
1 Info over overheidsinstanties die werken rond CSR





www.saude.gov.br (ministerie van gezondheid)
www.mda.gov.br (ministerie van landbouwontwikkeling)
www.mec.gov.br (ministerie van onderwijs)
www.mpas.gov.br (ministerie van voorzorg en sociale bijstand)
www.mma.gov.br (ministerie van milieu)
In Brazilië speelt ook de privésector een belangrijke rol in het CSR gebeuren (maatschappelijk verantwoord
ondernemen versus filantropie).
2 Info over CSR-netwerken van bedrijven of bedrijfsorganisaties
Ethos institute for business and social responsibility www.ethos.org.br
Het Ethos Institute is het leiddinggevend CSR instituut in Brazilië dat als missie heeft de bedrijven te mobiliseren en
aan te moedigen de CSR regels te gebruiken. Ethos heeft anno 2009 1367 leden (in 1998 slechts 11 leden), samen
goed voor meer dan 35% van het bruto binnenlands product. Het instituut organiseert seminaries, lezingen en een
jaarlijkse conferentie maar publiceert ook een nieuwsbrief voor haar leden. De laatste conferentie dateert van 8-9
augustus 2011.
Abrinq founssdation for the rights of children http://www.fundabrinq.org.br
Opgericht in 1990 met als doel de rechten van de kinderen te verbeteren (kinderarbeid, recht op alfabetisme enz).
Akatu institute for conscious consumption www.akatu.org.br
Missie van dit instituut is de bewustmaking van de consument, het woord “akatu” betekent “betere wereld”. Instituut
heeft zowel bedrijven als associaties als partners (Philips, Banco Real, Arcelor, Microsoft, Coca Cola, ...)
Associatie van Braziliaanse NGO’s www.abong.org.br
Group of institutes, foundations and enterprises www.gife.org.br
Het Gife onststond in 1995 en had als doel om sociale investeringen door te voeren met prive-gelden voornamelijk uit
bedrijven. Hun ledenlijst is online te raadplegen.
Fundação Boticario www.fundacaoboticario.org.br
VZW dat de natuur beschermt.
Comittee of entities against hunger and for life www.coepbrasil.org.br
Het Coep werd opgericht in 1993 met 30 leden en kent vandaag ongeveer 700 leden zowel uit de publieke als private
sector.
3 Info over opmerkelijke CSR-initiatieven van bedrijven, organisaties of overheden
Door bedrijven (niet-exhaustieve oplijsting):


AmBev: www.ambev.com.br ga naar corporate responsibility
Arcelor: www.arcelor.com.br ga naar corporate responsibility
Landendossier Brazilië | Duurzaam en ethisch internationaal ondernemen | mei ’13 _____________________________________ 1









Solvay: www.solvayhse.com, contactpersoon voor CSR Arpad Koszka via [email protected]
Gerasul (Tractebel Brasil Ltda): www.gerasul.com.br
Fibria Group -: www.fibria.com.br ga naar environment
Avon: www.avoncompany.com ga naar corporate responsibility. Avon won in 2000 de “best practice in CSR
and health”
Rabobank Brasil: www.rabobank.com.br. De bank heeft een intern MVO toetsinstrument voor klanten (social
& environmental policy)
Natura: www.natura.net ga naar responsabilidade socio ambiental. Natura is een cosmeticabedrijf met fair
trade principes en een intern milieu management systeem.
Philips: www.philips.com ga naar sustainability at Philips. Doe Vida programma bestaat sinds 2001, is in
samenwerking met de overheid en heeft als doel jongeren bewust te maken van AIDS.
Unilever: www.unilever.com ga naar CSR. Programma’s in sectoren van landbouw, waterbehoud en
recyclage.
Pão de açucar: www.paodeacucar.com.br. Deze supermarktketen heeft een speciaal programma Caras do
Brasil waardoor micro-bedrijven uit de streek van Rio de Janeiro en Sao Paulo hun producten kunnen
verkopen.
Sedert 2001 organiseert de krant ´Valor Econômico` jaarlijks een prijs ´Prêmio Ethos Valor ´.
Privébedrijven kunnen projecten indienen in 6 categorieën met name:
1. Relaties met de gemeenschap;
2. ondersteuning van micro en kleine ondernemingen;
3. respect voor het milieu;
4. respect voor de consument en/of leverancier;
5. kwaliteit van de werksfeer;
6. duurzaam beheer & management.
Meer informatie over deze prijs via de website van de krant www.valoronline.com.br en volg de link naar ´prêmios´.
Door de overheid:




Fome zero (Zero Hunger): www.fomezero.gov.br. Verschillende programma’s waaronder de uitdeling van
voedselpakketten en aanbieden van maaltijden aan arme mensen in het kader van het “bolsa familia”
programma.
Minha Casa, Minha Vida : http://www.caixa.gov.br/habitacao/mcmv/. Dit is het overheidsprogramma voor
e
sociale woningbouw. In een eerste faze zijn 1 miljoen wooneenheden opgeleverd. In een 2 faze die loopt
tot 2014, worden 2 miljoen nieuwe woningen/appartementen gepland. In dit programma wordt men
eigenaar van de woning waarbij een overheidsbank instaat voor de lange termijnfinanciering.
Het Family Bonus programma werd gestart in 2003 en brengt verschillende programma’s samen. Om van het
programma te genieten moeten de families hun kinderen in school houden, hen op tijd laten vaccineren enz.
Alleen families met een maandinkomen van minder dan 100 R$ kunnen hiervan gebruik maken.
Het First Job programma helpt adolescenten en jonge volwassenen een job te vinden.
Door organisaties:


Zie hierboven punt 2.
IV Inter-American Conference on CSR: Good Business for All werd van 10 tot 12 december 2006
georganiseerd in Salvador (Brazilië) door de Inter-America Development Bank.
Meer informatie via hun website www.iadb.org.
4 Contactinformatie rond CSR
www.brazil.gov.br
2 ___________________________________________________________________________
Nuttige adressen
1 ADRESSEN FLANDERS INVESTMENT & TRADE
Hoofdzetel:
Gaucheretstraat 90
1030 Brussel
Tel: 02 504 87 11
Fax: 02 504 88 95
E-mail: [email protected]
Website: www.flandersinvestmentandtrade.be
Anke Vanderstappen, areamanager Amerika
Greta Van Gijseghem, assistent areamanager
Arianne Van den Heuvel, assistent areamanager
Provinciale kantoren:
Antwerpen
Lange Lozanastraat 223, bus 3
2018 Antwerpen
Tel:
03 260 87 22
Fax:
02 504 88 95
E-mail: [email protected]
West-Vlaanderen
FIT/VAC Jacob van Maerlant
Koning Albert-I-laan 1.2 bus 21
8200 Brugge
Tel:
050 24 74 10
Fax:
02 504 88 95
E-mail: [email protected]
Oost-Vlaanderen
Huis van de economie
Seminariestraat 2
9000 Gent
Tel:
09 267 40 80
Fax:
02 504 88 95
E-mail: [email protected]
Limburg
Research Campus
Kempische Steenweg 305 bus 201
3500 Hasselt
Tel:
011 29 20 80
Fax:
02 504 88 95
E-mail: [email protected]
Landendossier Brazilië | Nuttige adressen |mei ’13_________________________________________________________________ 1
Vlaams-Brabant
VAC Leuven - FIT
Diestsepoort 6 – bus 21
3000 Leuven
Tel:
016 66 56 00
Fax:
02 504 88 95
E-mail: [email protected]
Vlaams Economisch Vertegenwoordiger
Yves LAPERE
Alessandro PAVAN, Trade Deputy
Representação Econômica de Flandres
c/o Consulado Geral da Bélgica
Al. Santos 705- Ed. Iporanga cj. 27
01419-001 São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 3141 1197 en + 55 11 2925 0117
Fax: + 55 11 3141 0993
E-mail: [email protected]
2 BELGISCHE DIPLOMATIEKE VERTEGENWOORDIGING – AMBASSADE IN BELGIE
Diplomatieke vertegenwoordiging van België in Brazilië
Brasília – Ambassade
Jozef Smets, ambassadeur
SES - Avenida das Nações - Lote 32
70422-900 Brasilia - DF
Tel.: + 55 61 3443 1133 – 3443 1436 – 3443 1354 – 3443 1056
GSM: + 55 61 9971 7206
Fax: + 55 61 3443 1219
E-mail: [email protected]
www.diplomatie.be/brasilia
São Paulo - Consulaat-Generaal
Didier Vanderhasselt, Consul Generaal
Avenida Paulista, 2073
Conjunto, Nacional; 13°Ed, «Horsa I» sala 1303
01311-300 São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 3145 7500
Fax: + 55 11 3717 1606
E-mail: [email protected]
www.diplomatie.be/saopaulo
Rio De Janeiro - Consulaat-Generaal
Bernard Quintin, Consul Generaal
Rua Lauro Muller 116/602
22290-160 Rio de Janeiro - RJ
Tel.: + 55 21 2543 8558; 2543 8878
Fax: + 55 21 2543 8398
E-mail: [email protected]
www.diplomatie.be/riodejaneiro
2 ___________________________________________________________________________
Diplomatieke vertegenwoordiging van Brazilië in België
Ambassadeur Andre Mattoso Maia Amado
e
Louizalaan 350 bus 5 (6 verdieping)
B-1050 Brussel
Tel.: 02 640 20 15
Fax: 02 640 81 34
E-mail: [email protected]
http://bruxelas.itamaraty.gov.br/pt-br/
Consulaat-Generaal van Brazilië in Brussel
Troonstraat 108 (gelijkvloers)
B-1050 Brussel
Tel. 02 626 28 91
Fax: 02 626 28 90
http://cgbruxelas.itamaraty.gov.br/pt-br/
3 GEMENGDE KAMER VAN KOOPHANDEL
Belgisch-Luxemburgs-Braziliaanse Kamer van Koophandel - Brascam
Jean-Marie De Backer, Voorzitter
Louizalaan, 500
B-1050 Brussel
Tél.: +32 2 643 78 24
Fax: +32 2 640 93 28
Email: [email protected]
www.brascam.be
Belgisch-Luxemburgs-Braziliaanse Kamer van Koophandel – Belgalux
Bob Lambermont, Voorzitter
Av. Paulista, 2.073 - 11º andar - CJ 1113/1114
01311-300 - São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 3284 9557
Fax: + 55 11 3283 3601
E-mail: [email protected]
www.belgalux.com.br
4 KAMER VAN KOOPHANDEL
FIESP – Federation of Industries of the State of São Paulo
DEREX - International Affairs and Foreign Trade Department
Sr. Thomaz Zanotto (Foreign Relations & Foreign Trade Dpt Director)
Av. Paulista, 1313 – 5 andar – sala 525
01311-923 São Paulo – SP
Tel: +55 11 3549-4200 / 4285 / 4561
Fax: +55 11 3253-4342
Tel.: + 55 11 3549 4635/4532
Fax: + 55 11 3549 4342
e-mail: [email protected]
www.fiesp.com.br
One of main mediators between the industry and any number of government entities in Brazil. Each state has its own
Federation of Industry, but FIESP is the strongest one.
Landendossier Brazilië | Nuttige adressen |mei ’13_________________________________________________________________ 3
ACSP (São Paulo Chamber of Commerce)
Mr. Sidnei Docal (Foreign Trade Director)
Rua Boa Vista, 51- 1° andar - Centro
01014-911 - São Paulo - SP
Tel.: +55 11 3180 3771 3127 / 3322 / 3030
Fax: +55 11 3180 3001
E-mail: [email protected]
www.acsp.com.br / www.spchamber.com.br
AEB-Associação de Comércio Exterior do Brasil (Brazilian Foreign Trade Association)
Mr. José Augusto de Castro (president)
Ms. Márcia – [email protected] (secretary)
Av. General Justo, 335 – 4 andar – Centro
20021-130 Rio de Janeiro – RJ
Tel.: + 55 21 2544 0048
Fax: + 55 21 2544 0577
E-mail: [email protected]
www.aeb.org.br
Câmara de Comércio do Mercosul e Américas (Mercosur and Americas Chamber of Commerce)
Lic. Miguel Lujan Paletta (president)
Av. Paulista, 2444 - Conj. 133/134
01310-300-São Paulo SP
Tel/Fax: + 55 11 5524 6370
E-mail: [email protected]
E-mail: [email protected] & [email protected]
www.ccmercosul.org.br
CNI (National Confederation of Industries )
Mr. Robson Braga de Andrade (President)
Quadra 01 - Bloco C – Ed CNI – 11° andar
70040-903 Brasília - DF
Tel.: +55 61 3317 9000 / 3317 9461
Fax: +55 61 3317v9456
www.cni.org.br
CIN represents and coordinates the system formed by the 27 Federations of Industry.
5 BANKEN
BNP Paribas Fortis Brasil SA
Ms. Virginie Genes – Director
Mr. Marcelo Carvalho – Chief Economist/ Latin America
Av. Pres. Juscelino Kubitschek 510, 13th floor
04543-906 São Paulo - SP
Tel.: +55 11 3841 3100 / 3841 3610
[email protected]
www.bnpparibas.com
BNDES (Brazilian Development Bank)
Mr. Luciano Coutinho (president) & Mr. Wagner Bittencourt de Oliveira (vice-president)
Tel.: +55 21 2172 7001 / 7002 / 8332 / 8687
Fax: +55 21 2533 1538 / 2220 7909
Av. República do Chile, 100 – 19 andar – Centro
20139-900 - Rio de Janeiro – RJ
E-mail: [email protected]
www.bndes.gov.br
4 ___________________________________________________________________________
6 ANDERE
ICEX (Research Institute of Foreign Trade Operations)
Mr. Luiz Fernando Antonio (president)
R. Guiara, 51 - Vila Pompeia
05025-020 São Paulo - SP
Tel/Fax: 55 11 3294 4990
E-mail: [email protected]
www.icex.org.br
SEBRAE SP (ondersteuning aan de lokale KMO’s)
Mr. Bruno Caetano Raimundo - Director
Mr. Alencar Burti - President
Rua Vergueiro, 1117 - Paraíso
01504-001 São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 3177 4500
Fax: + 55 11 3177 4775
www.sebraesp.com.br (Every state has its own SEBRAE.)
APEX BRASIL (Brazilian Agency of Export Promotion)
Mr. Mauricio Borges - President
Mr. Rogério Bellini - Business Director
Mr. Alex Figueiredo - Manager Western Europe
[email protected]
SBN Quadra 1, Bloco B, 10º andar - Ed. CNC
70041-902 Brasília - DF
Tel.: +55 61 3426 0202
Fax: + 55 61 3426 0222
E-mail: [email protected] & [email protected]
www.apexbrasil.com.br
INVESTE SP
Mr. Sérgio Rodrigues Costa and Mr. Hans Alois Schaeffer Niemann – Directors.
Mr. Luis Fernando Arbex (International manager)
Rua Bela Cintra, 847 - 6º andar
Consolação - CEP 01415-903
São Paulo - SP
Tel: (+55 11) 3218 5311 / 5337
E-mail: [email protected],br
http://www.investe.sp.gov.br/
Brazilian Business Affaires Office (joint office for Apex Brasil and National Confederation of Industry Brazil)
Mr. Rui Faria da Cunha (Brazilian Business Affaires Executive Manager)
Mr. Alex Figueiredo
Kunstlaan 19 A/D
1000 Brussel
E-mail: [email protected]
Unica office in Brussels
Ms. Lola Uňa Cárdenas (Chief Representative)
Aarlenstraat 25
1050 Brussel
Tel.: 02/234.61.28
Fax: 02/234.61.81
www.unica.com.br
Landendossier Brazilië | Nuttige adressen |mei ’13_________________________________________________________________ 5
7 ANDERE INTERESSANTE ADRESSEN VAN BRAZILIAANSE SECTORORGANISATIES
VOEDING
ABIA (Brazilian Association for the Food Industry)
Mr. Edmundo Klotz - President
Av. Brig. Faria Lima, 1478 - 11 andar
01451-913 São Paulo - SP
Tel.:+ 55 11 3030 1388 / 1353
Fax: +55.11.3814-6688
E-mail: [email protected]
www.abia.org.br
ABICAB (Brazilian Chocolate, Cacao, Candy, and By-Products Industry Association)
Mr. Getúlio Ursulino Netto Mandato - President
Tel: + 55 11 3266 4366 toestel 04
Av. Paulista, 1313-8° andar - sala 809
01313-923 São Paulo - SP
Tel/Fax: +55 11 3266 4366 / 3269 6900
E-mail: [email protected]
www.abicab.org.br
SIMABESP (Syndicate of Pasta/Dough and Cookie Producers)
Mr. José dos Santos dos Reis - President
Av. Paulista, 1754 – 10 andar - sala 103/104
01310-920 São Paulo - SP
Tel/Fax:+ 55 11 3251 3455
E-mail: [email protected]
www.simabesp.org.br
MACHINES
ABIMAQ (Brazilian Machines and Equipment Industry Association)
Mr. Luiz Aubert Neto (President)
Av. Jabaquara, 2925 - Planalto Paulista
04045-902 São Paulo - SP
Tel: + 55 11 5582 5716 / 6340 / 6311 / 5717
Fax: + 55 11 5582 6312
E-mail: [email protected]
www.abimaq.org.br
CHEMIE
ABIQUIM (Brazilian Chemical Industry Association)
Mr. Fernando Figueiredo – President
Av. Chedid Jafet 222 C4 - Itaim Bibi
04551-065 São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 2148 4700
Fax: + 55 11 2148 4760
E-mail: [email protected]
www.abiquim.org.br
ABRAFATI (Brazilian Paint Manufacturers Association)
Mr. Dilson Ferreira - Executive President
Av. Dr. Cardoso de Mello, 1340 – Conj.131
04548-004 São Paulo – SP
Tel.: +55.11-3054-1480 / 1459
E-mail: [email protected] www.abrafati.com.br
6 ___________________________________________________________________________
GLAS
ABIVIDRO (Brazilian Technical Association of the Automatic Glass Industries)
Mr. Benoit d ‘Iribarne - President
Tel.: + 55 11 3255-3033 toestel 113
Rua General Jardim, 482 - 16º andar - Vila Buarque
01223-010 São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 3255 3033
Fax: + 55 11 32554457
E-mail: [email protected]
http://www.abividro.org.br
ELECTRO-ELECTRONICA
ABINEE (Brazilian Electrical and Electronics Industry Association)
Mr. Mario Roberto Branco – International Relations Manager
+55 11 2175-0070
Av. Paulista, 1313 - cj 703 - Cerqueira César
01311-923 São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 2175 0000 / 0008
Fax: + 55 11 2175 0090
E-mail: [email protected]
http://www.abinee.org.br
PHARMACEUTICA
SINDUSFARMA (Pharmaceutical Industry Union)
Mr. Cleiton de Castro Marques - President 2013/2015
Tel +55 11 3897-9779
Rua Alvorada, 1280 - Vila Olímpia
04550-004 São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 3046 9292
Fax: + 55 11 3845 0742
E-mail: [email protected]
www.sindusfarma.org.br/
ABIQUIF (Brazilian Pharmochemical Industry Association)
Mr. José Correia da Silva – President 2012/2014
Av. Calógeras, 15 - 10° andar
20030-070 Rio de Janeiro - RJ
Tel.: + 55 21 2220 3005
Fax: + 55 21 2524 6506
E-mail: [email protected]
www.abiquif.org.br
ALANAC (National Pharmaceutical Laboratories Association)
Mr. Fernando de Castro Marques – President
Rua Sansão Alves dos Santos, 433 - 8º andar - Brooklin Paulista
04571-090 São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 5506 8522
Fax: + 55 11 5506 8522
E-mail: [email protected]
www.alanac.org.br
Landendossier Brazilië | Nuttige adressen |mei ’13_________________________________________________________________ 7
MEDISCHE SECTOR
ABIMO (Brazilian Medical Devices Manufacturers Association)
Mr. Franco Giuseppe Pallamolla (President 2011 - 2015)
Av. Paulista, 1313 - cj 806 - Bela Vista
01311-923 São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 3285 0155
Fax: + 55 11 3285 0155 toestel 30
E-mail: [email protected]
www.abimo.org.br
COSMETICA
ABIHPEC (Brazilian Perfume, Cosmetics, and Personal Hygiene Industry Association)
Mr. João Carlos Basílio da Silva (President 2011 - 2015)
Av. Paulista, 1313 - 10º andar - Conj. 1080 - Bela Vista
01311-923 São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 3372 9899
Fax: + 55 11 3266 5387
E-mail: [email protected]
www.abihpec.org.br/
VOERTUIGEN
SINDIPEÇAS (National Motor Vehicles Components Industry Union)
Mr. Paulo Roberto Rodrigues Butori - President
Av. Santo Amaro, 1386 – Vila Nova Conceição
04506-001 São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 3848 4848 toestal 4824
Fax: + 55 11 3848 0900
E-mail: [email protected] & [email protected]
www.sindipecas.org.br
ABEIVA (Brazilian Association of Automotive Vehicle Importers)
Mr. Flávio Padovan (President)
Rua Dr. Renato Paes de Barros, 717 – cj. 113
04530-001 São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 3078 3989 / 3168 2348
Fax: + 55 11 3168 0658
E-mail: [email protected]
www.abeiva.com.br
ANFAVEA (National Automotive Vehicle Manufacturers Association)
Mr. Luiz Moan Yabiku Júnior (President)
Av. Indianópolis, 496 – Moema
04062-900 São Paulo – SP
Tel/fax: + 55 11 2193 7800
e-mail: [email protected]
www.anfavea.com.br
FRUIT EN FRUITSAP
IBRAF (Brazilian Fruit Institution)
Mr. Etélio de Carvalho Prado (President 2011 - 2013)
Av. Ipiranga, 952 – 12 ° andar
01040-906 São Paulo - SP
Tel/fax: + 55 11 3223 8766
E-mail: [email protected] www.ibraf.org.br
8 ___________________________________________________________________________
CITRUSBR (National Association of Citrus Juice Exporters)
Mr. Christian Lohbauer - President
R. Iguatemi, 448 – cj 701- Itaim Bibi
04538-908 – São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 2769 1205
Fax: + 55 11 2769 1208
Cel: 55 (11) 9278.1200
E-mail: [email protected] & [email protected] & [email protected]
http://citrusbr.com.br
METALEN WERKTUIGEN EN MATERIAAL
SINAFER (Union of the Iron, Metal, and Tool Industry of the State of São Paulo)
Mr. Milton Pessôa Rezende (President)
Av. Paulista 1313-7° and. con. 707
01311-923-São Paulo - SP
Tel.: +55 11 3251 5411
Fax: + 55 11 3251 5192
E-mail: [email protected]
http://www.sinafer.org.br
TELECOMMUNICATIE
ANATEL (National Agency of Telecommunication)
Mr. João Batista de Rezende (President)
Setor de Autarquia Sul – Quadra 6 - Bloco H – 10 andar Ala Sul
Edif. Ministro Sérgio Mota
70070-940 Brasília - DF
Tel.: + 55 61 2312 2003/ 2000 / 2001 /2004
Fax: + 55 61 2312 2201
E-mail: [email protected]
http://www.anatel.gov.br
LEDER
ASSINTECAL (Brazilian Association of Leather Components Companies)
Mr. Marcelo Nicolau - President
Assintecal São Paulo
Rua Frei Caneca, nº 558, Bairro Consolação
17ºAndar - salas 1713 e 1714
São Paulo / SP - CEP 01307-000
Tel.: + 55 11 3255-8191 / 7942
E-mail: [email protected]
www.assintecal.org.br
VEEVOEDING
SINDIRAÇÕES (National Syndicate of the Animal Food Industries)
Mr. Mauricio Nacif de Féria - President
Tel: 55.11 3541-1212 toestal 206
Av. Paulista, 1313 cj 814
01311-200 São Paulo – SP
Tel/fax: + 55 11 3541 1212
E-mail: [email protected]
www.sindiracoes.org.br
Landendossier Brazilië | Nuttige adressen |mei ’13_________________________________________________________________ 9
BOUW
ANAMACO (National Construction Material Merchants Association)
Mr. Cláudio Elias Conz - President
Rua Norma Pieruccini Giannoti, 423
CEP 01137-010 | Barra Funda | São Paulo | SPTel.: + 55 11 3151 5822
Fax: + 55 11 3120 3611
E-mail: [email protected] & [email protected]
www.anamaco.com.br
SUPERMARKT
ABRAS (Brazilian Supermarket Association)
Mr. Fernando Teruo Yamada - President
Av. Diógenes Ribeiro de Lima, 2872
05083-901 São Paulo – SP
Tel.: + 55 11 3838 4500
Fax: + 55 11 3837 9933
E-mail: [email protected]
www.abrasnet.com.br
ALUMINIUM
ABAL (Brazilian Aluminum Association)
Mr. Adjarma Azevedo - President
Rua Humberto I, 220 - 4º andar – Vila Mariana
04018-030 São Paulo – SP
Tel.: + 55 11 5904 6450
Fax: + 55 11 5904 6459
E-mail: alumí[email protected]
www.abal.org.br
VERPAKKING
ABRE (Brazilian Packing Association)
Mr. Mauricio Groke - President
Rua Oscar Freire, 379, cj. 152
01426-001 São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 3082 9722 toestel 214
Fax: + 55 11 3081 9201
E-mail: [email protected] & [email protected]
www.abre.org.br
KUNSTSTOFFEN
ABIPLAST (Brazilian Plastic Industry Association)
Mr. José Ricardo Roriz Coelho - President
Av. Paulista, 2439, cj. 81/82
01311-936 São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 3060 9688
Fax: + 55 11 3060 9686
E-mail: [email protected]
www.abiplast.org.br
10 __________________________________________________________________________
PRINTING
ABIGRAF (Brazilian Printing Industry Association)
Mr. James Hermes dos Santos - President
Rua do Paraíso, 52904548-902 São Paulo - SP
Tel.: + 55 11 3232-4500
E-mail: [email protected]
www.abigraf.org.br
SOFTWARE
ABES (Brazilian Software Industry Association)
Mr. Gerson Schmitt (President)
Av. Ibirapuera, 2907 - cj. 811 - Moema
04029-200 São Paulo – SP
Tel.: + 55 11 50447900
Fax: + 55 11 5044 8338
E-mail: [email protected] & [email protected]
www.abes.org.br
Landendossier Brazilië | Nuttige adressen |mei ’13________________________________________________________________ 11

Isabelle Bedoyan - Brazilië

Elke stap telt: enkele tips! Lekker op stap? Nu nog

Goede antwoorden week 2 WK Quiz 23 mei 1. Hoe

Vragen van de PvdA over misstanden bij bouw stadions

Jacht op hooligans kan averechts werken

www.jongnederIandbuchten.ri [email protected]

Samba economie leidt niet tot voetbalfeestje

Voetbal - FIFA (11/12/2014)

Nieuwsbrief # 41 - Amigos do brasil

De Europese Unie en Brazilie: