The Great Land Heist: Hoe overheden en donoren landroof in de hand werken Samenvatting Crisis leidt tot druk op land en grootschalige landverwerving wereldwijd In de laatste jaren heeft een wereldwijde toeloop op land plaatsgevonden met een piek tijdens de voedselprijzencrisis van 2008. De toenemende vraag naar o.a. voedsel, biobrandstof, grondstoffen en ‘veilige’ beleggingshavens heeft geresulteerd in een enorme toename in grootschalige landacquisities in ontwikkelingslanden, in het bijzonder in Afrika. Veel van deze land deals vinden plaats in gebieden die door kwetsbare plattelandsgemeenschappen worden bewoond. Deze gemeenschappen en in het bijzonder vrouwen worden op grote schaal geconfronteerd met onteigening en negatieve impacts. Sinds 2000 zijn er meer dan 1600 grootschalige land deals gedocumenteerd die meer dan 60 miljoen hectares i beslaan. Dat is een enorm gebied groter dan Spanje, Duitsland of Kenia. Nederland staat in de top 10 van de grootste landverwervers. Dat komt onder meer door de vraag naar biobrandstoffen als gevolg van de EU-richtlijn. Dit is waarschijnlijk slechts een topje van de ijsberg, want door gebrek aan transparantie ii zijn veel grote en minder grote deals niet of nauwelijks gedocumenteerd. Verkeerde prikkels overheden jagen landroof aan • • • • • Deze ontwikkelingen staan niet op zichzelf. “The Great Land Heist” geeft aan hoe landroof in de hand wordt gewerkt door publieke financierings- en beleidsprikkels van zowel de overheden van ontvangende landen als de overheden van de investerende landen, donoren en multilaterale organisaties. De meeste van deze deals gebeurt zonder de geïnformeerde instemming van huidige gebruikers, die veelal 1 afhankelijk zijn van dat land voor hun levensonderhoud. Dit resulteert in landroof. Mechanismes waarbij belastinggeld en overheidsbeleid landroof in de hand werkt zijn o.a.: De directe verkoop en lease van land aan investeerders door overheden (van ontvangende landen); Aantrekkelijke aanbiedingen door overheden ontvangende landen voor agribusiness investeringen in land, bijv. belastingvrijstellingen, vaak in specifiek aangewezen delen van het land zoals in speciale economische zones of landbouw groeicorridors; Het tekortschieten van overheden van zowel ontvangend als herkomst land om land governance wet- en regelgeving te hervormen op basis van internationale best practices, zoals de ‘Voluntary Guidelines on the Responsible Governance of Tenure of Land, Fisheries and Forest (TGs). Initiatieven geleid door de G8, andere overheden en donoren om commerciële land investeringen in zich ontwikkelende landen te faciliteren, - bijv. door middel van the New Vision for Agriculture and the New Alliance for Food Security and Nutrition – zonder adequate voorzorgsmaatregelen en implementatie van de TGs om landroof te voorkomen; Door (donor) overheden gesteunde landbouw- en private sector fondsen die financiering aan bedrijven verstrekken die land verwerven, vaak zonder voldoende transparantie en verantwoordingsmechanismen die garanderen dat deze investeringen geen schade toebrengen; Door overheden gefinancierde (multilaterale) financiële instellingen die financiële, technische en beleidsondersteuning geven aan projecten en programma’s waarbij sprake is van grootschalige land acquisities in de landbouw, bosbouw, energie, mijnbouw, infrastructuur en toerisme; 1 Bij Landroof gaat het om land deals waarbij degenen die op het betreffende land leven of die het land gebruiken voor hun bestaan, niet voldoende zijn geraadpleegd, eerlijk behandeld of naar behoren zijn gecompenseerd. (zie Tirana declaratie voor volledige definitie) • • Bilaterale, regionale en multilaterale handelsovereenkomsten die de rechten van buitenlandse investeerders versterken en tegelijkertijd tekortschieten in de bescherming van mensenrechten van gemeenschappen in gastlanden; Biobrandstofmandaten als onderdeel van energiebeleid, vooral in Europa, die de vraag naar land elders zowel direct als indirect opdrijft voor de verbouwing van biobrandstofgewassen voor de export. Bewijs uit eerste hand van schadelijke gevolgen landroof In de “Great Land Heist’ presenteert ActionAid nieuw bewijs dat laat zien hoe landroof in Cambodja, India, Senegal, Sierra Leone en Tanzania leidt tot gedwongen uitzettingen, mensenrechtenschendingen, verloren bestaansbronnen (o.a. inkomen, voedsel), verdeelde gemeenschappen, vernietiging van cultureel belangrijke plekken, toename in voedselonzekerheid en uiteindelijk tot meer armoede. Van cruciaal belang is dat het ook laat zien hoe vrouwen, die in veel landen het merendeel van de lokale voedselproductie voor hun rekening nemen, vaak het zwaarst getroffen worden door landroof. Een actueel voorbeeld is in het noordwesten van Senegal waar een Italiaans bedrijf, SenhuileSenéthanol, land heeft verkregen in het Ndiaël natuurreservaat. Daar wonen bijna 9000 mensen in 37 dorpjes. Veelal pastoralisten (veehouders), zijn zij van het land afhankelijk voor hun bestaan. De activiteiten van het bedrijf vormen een bedreiging voor het bestaan van deze gemeenschap doordat het essentiële graasgebieden wegneemt en de toegang voedsel, water en hout voor vuur beperkt. De meerderheid van de mensen die in het gebied wonen roepen nu het bedrijf op om de operaties te stoppen en hun landrechten te herstellen. Betere bescherming landrechten van lokale gemeenschappen hard nodig In het rapport komt ook naar voren hoe en waarom overheden ervoor moeten zorgen dat nationale en wereldwijde land governance regimes worden versterkt voor het beschermen van de rechten van traditionele landgebruikers, vooral vrouwen; bijvoorbeeld door het toepassen van de Tenure Guidelines en door het aannemen van een sterke set van op mensenrechten gebaseerde principes voor Responsible Agriculture Investment van het Committee on World Food Security in oktober van dit jaar. Het rapport laat ook zien hoe het versterken van landrechten bijdraagt aan de kansen voor rurale gemeenschappen en vrouwen in het bijzonder op het gebied van voedselzekerheid, sociale, economische en politieke ontwikkeling. “Grootschalige landinvesteringen kunnen sommige macro-economische indicatoren van ontwikkeling verbeteren, maar ze kunnen ook resulteren in aanzienlijke milieu- en sociale kosten voor het gastland en in het verlies van levensonderhoud of verloren economische mogelijkheden van haar inwoners. Een analyse van verschillende economische issues gerelateerd aan buitenlandse investeringen in land laat zien dat de mogelijkheden voor economische ontwikkeling in feite beperkt zijn.” – UNCTAD Handel en Milieu Review 2013 Kleinschalige landbouw een belangrijke sleutel tot duurzame en inclusieve voedselzekerheid In veel landen moet er broodnodig geïnvesteerd worden in landbouw. Juist gezien de beperkte middelen zouden overheden en ontwikkelingssamenwerkingsactoren zich moeten concentreren op het verbeteren van de mogelijkheden voor grootste groep van private investeerders in landbouw: kleinschalige voedselproducenten, die verantwoordelijk zijn voor bijna 80% van de voedselvoorziening in veel landen. Er is veel onderzoek dat laat zien dat kleinschalige voedselproducenten met de juiste condities 2 productiever kunnen zijn per oppervlakte eenheid dan grootschalige landbouwbedrijven. Gezien 2 Zie o.a. Larson et al. (2012) ‘Should African Rural Developm ent Strategies Depend on Smallholder Farms? W orldbank Policy Research Paper en recente rapporten van FAO/HLPE (2013) en UNCTAD (2014). toenemende ongelijkheid en jeugdwerkloosheid is kleinschalige landbouw niet alleen essentieel voor voedselzekerheid, maar ook voor werkgelegenheid en duurzame economische ontwikkeling. Op macroeconomisch niveau is er ook sterk bewijs dat de ongelijkheid van bezit, vooral land, economische groei remt. Bijna elk laag inkomensland dat massale armoedevermindering tot stand heeft gebracht, begon met het investeren in en vergroten van kansen van kleinschalige voedselproducenten. Het rapport doet suggesties voor alternatieve investeringsmodellen die zowel voor overheid als private sector relevant zijn. Kleinschalige boer(innen) zijn de sleutel tot inclusieve ontwikkeling, het aanpakken van honger en het verzekeren van de toekomstige duurzaamheid van het wereldwijde voedselsysteem. Overheden dienen dan ook hun toezeggingen na te komen en juist deze groep voorop te stellen in beleid. Het is hoog tijd om de grote land heist te stoppen! Vereiste maatregelen en innovaties in beleid Publieke en private landbouwinvesteringen en initiatieven moeten worden omgebogen in de richting van het ondersteunen van duurzame landbouw praktijken en technologieën die aansluiten bij de behoeften van de kleinschalige boeren, vooral boerinnen. Dit rapport beschrijft de aanbevolen alternatieve maatregelen die hieronder kort worden benoemd. 1. Overheden, donoren en bedrijven moeten zich publiekelijk committeren zero tolerance voor landroof en dit ook demonsteren, inclusief prikkels die dit voeden zoals perverse belastingvoordelen, subsidies en versoepeling van regelgeving voor investeringen die het recht op land en voedsel van vrouwen en gemeenschappen bedreigen. Alle steun van donoren en financiële instellingen voor publieke en private sector investeringen moet transparant zijn en aantonen dat landrechten van vrouwen en gemeenschappen niet negatief beïnvloed worden. 2. Bevorder investeringen in vrouwen en kleinschalige voedselproducenten en verzeker hun deelname in het plannings- en besluitvormingsproces van landgerelateerd beleid, programma’s en projecten. Zowel Zuidelijke als Noordelijke overheden moeten de focus verplaatsen van de New Alliance en vergelijkbare publiek-private partnerschap programma’s die vooral grootschalige en risicovolle investeringen beogen, naar het promoten van kleinschalige voedselproductie en investeringen in lijn met de CFS Voluntary Guidelines on the Responsible Goverance of Tenure (TG). Waaronder verantwoordelijke investeringen in Climate Resilient Sustainable Agriculture (CSRA), eerlijke waardeketens en duurzame en democratische voedselsystemen. 3. Alle actoren moeten stoppen met hun deelname in of ondersteuning aan grootschalige land deals waarbij er een risico is dat de principes van Tirana Declaratie worden geschonden, totdat er een bevredigende implementatie is van wetten en beleid gebaseerd op de CFS Voluntary Guidelines on the Responsible Governance of Tenure (TG) en de principes van het Land Policy Initiative van de Afrikaanse Unie, gericht op de landrechten van gemeenschappen en vrouwen. a. Overheden dienen multi-stakeholder platforms op te zetten die beleid en praktijk monitoren ter bevordering van TGs en LPI en donoren moeten CFS ondersteunen om dit internationaal te coördineren en monitoren. b. Alle actoren moeten zich verzekeren van transparantie en democratisch toezicht op grootschalige land transacties in ontwikkelingslanden, in de eerste plaats door Free, Prior and Informed Consent van betrokken gemeenschappen op basis van duidelijke impact assessments en mogelijke alternatieven voor iedere investering. c. Overheden, donoren en IFIs moeten alle land-, handel-, investering- en ontwikkelingsafspraken, beleid, programma’s en projecten in een lijn brengen met de TG principes. Dit vereist o.a. het in kaart brengen en het aanpakken van mogelijke incoherenties, het garanderen van sterke mensenrechten due diligence en het garanderen van de rechten van legitieme landgebruikers – vooral vrouwen. d. Bedrijven en financiële instellingen moeten zich committeren aan een zero tolerance voor landroof, waaronder het respecteren van de TGs en sterke mensenrechten en gendersensitieve due diligence en Free Prior and Informed Consent van alle gemeenschappen voor elke activiteit. Ze moeten ervoor zorgen dat alle partnerschappen tussen kleinschalige voedselproducenten en de private sector is gebaseerd op gelijke en eerlijke samenwerking, zodat de kleinschalige voedselproducenten controle behouden over hun eigen middelen van productie en input. Financiële instellingen moeten de iii Eurodad Responsible Finance Charter ondersteunen. 4. Alle actoren dienen de rechten van vrouwen, gemeenschappen en mensenrechtenverdedigers om weerstand te bieden tegen landroof en om hun landrechten te claimen te garanderen en hen hierin te ondersteunen. i Op 7 April 2014 heeft de Land Matrix een totaal van 1609 grootschalige land deals gedocumenteerd (binnenlands en transnationaal), m et een totaal van 60,507,739 hectares van afgesloten en voorgenomen land deals, plus 7,286,341 hectares aan mislukte land deals. http:///www.landm atrix.org/en/get-the-idea/dynamicsoverview/. Hoewel niet zonder problemen gezien het grote gebrek aan transparantie, biedt dit een belangrijke poging om ontwikkelingen beter in kaart te brengen. In 2013 is de Land Matrix opnieuw gelanceerd met data die gecross-checkt zijn en betrouwbaarder zijn. ii De Land Matrix definieert grootschalige land deals als zijnde groter dan 200 hectares, m aar heeft relatief weinig in de lage duizenden en honderden hectares gedocumenteerd. Jayne (2014) betoogt dat een groot aantal van deals van middelmatige grootte, variërend van 5 tot 100 hectares, ook een bedreiging vormt voor kleinschalige boerengem eenschappen. https://www.conftool.com/landandpoverty2014/index.php/Jayne698_paper.pdf?page=downloadPaper&filename=Jayne-698_paper.pdf&form_id=698&form _version=final. iii http://eurodad.org/ uploadedfiles/whats_new/reports /charter_final_23-11.pdf
© Copyright 2024 ExpyDoc
