ØekeâjCe - heeÛeJes
keâesunehetj efpeu¢eeleerue ueeskeâmeYee Je efJeOeevemeYee celeoejmebIeeÛeer hegvej&Ûevee DeeefCe
yeoueles jepekeâejCe
ØemleeJevee :
jepekeâerÙe Øeef›eâÙee Ie[le Demeleevee Gòejesòej meelelÙeeves efleÛÙeeceOÙes yeoue Ie[le
Demeleele. ner Øeef›eâÙee pÙee Yeewieesefuekeâ #es$eele Ie[le Demeles lÙee Yeewieesefuekeâ #es$eeleerue
jepekeâerÙe, meeceeefpekeâ Je DeeefLe&keâ pe[CeIe[Ce lÙeeuee keâejCeerYetle Demeles. meceepeeleerue
peeleerÙe yeoue Je DeeefLe&keâ yeoue KeNÙee DeLee&ves jepekeâejCeeuee efoMee osle Demeleele. ØelÙeskeâ
celeoejmebIeele peele Je DeeefLe&keâ yeoue efveJe[CetkeâerÛÙee ceeOÙeceeletve Øekeâš nesle Demeleele
lÙeeÛee DeYÙeeme keâjCes iejpesÛes Demeles. lemesÛe heefjmeerceve DeeÙeesieecegUs celeoejmebIeele Heâej
cees"Ÿee ØeceeCeele yeoue nesleele. lÙeeÛee heefjCeece meeceeefpekeâ, DeeefLe&keâ Je jepekeâerÙe #es$eeJej
neslees. lÙeeÛeener DeYÙeeme keâjCes DelÙeble cenòJeeÛes Deens. ØekeâjCe oesve ceOÙes keâesunehetj
efpeu¢eeÛeer Yeewieesefuekeâ Je Ssefleneefmekeâ heeMJe&YetceerÛeer ceeb[Ceer kesâueer. Øemlegle ØekeâjCeeceOÙes
celeoejmebIe hegvej&ÛevesveblejÛÙee ueeskeâmeYee Je efJeOeevemeYeebÛÙee efveJe[Cetkeâe PeeuÙee lÙeeÛÙee
meboYee&le keâesunehetj efpeu¢eeleerue ueeskeâmeYee Je efJeOeevemeYee celeoejmebIeeÛeer hegvej&Ûevee Je
yeoueles jepekeâejCe ÙeebÛee DeYÙeeme keâjCeej Deenesle.
ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee celeoejmebIe hegvej&Ûevesvegmeej keâesunehetj efpeu¢eele 2
ueeskeâmeYee Je 10 efJeOeevemeYee celeoejmebIe efvecee&Ce Peeues pes keâer, celeoejmebIe hegvej&ÛeveshetJeea
keâesunehetj efpeu¢eele 2 ueeskeâmeYee Je 12 efJeOeevemeYee celeoejmebIe nesles. celeoejmebIe
hegvej&ÛevescegUs Ùee efpeu¢eeleerue ueeskeâmeYee Je efJeOeevemeYee celeoejmebIeeleerue meceeefJe°
celeoejmebIe Je Yeeie heg{erue ØeceeCes.lekeälee ›eâ. 5.1
celeoejmebIe hegvej&ÛevesveblejÛes keâesunehetj efpeu¢eeleerue ueeskeâmeYee celeoejmebIe1
De.›eâ. ueeskeâmeYee celeoejmebIe ueeskeâmeYee celeoejmebIeeleerue meceeefJe° efJeOeevemeYee celeoejmebIe
1. keâesunehetj
keâesunehetj oef#eCe, keâesunehetj Gòej, keâjJeerj, keâeieue, Ûeboie[,
jeOeeveiejer
2. nelekeâCebieues
MeentJee[er, nelekeâCebieues, FÛeuekeâjbpeer, efMejesU, Fmueecehetj Je
efMejeUe (oesvner celeoejmebIe efpe. meebieueer)
148
keâesunehetj ueeskeâmeYee celeoejmebIe :
1952 uee keâesunehetj Je meeleeje efceUtve SkeâÛe ueeskeâmeYee celeoejmebIe neslee Je Ùee
celeoejmebIeeletve 1952 les 1957 DeMee oesve efveJe[CetkeâeceOÙes SkeâeÛe celeoejmebIeeletve
ueeskeâmeYesÛes oesve ØeefleefveOeer efveJe[tve peeÙeÛes. Skeâ ØeefleefveOeer meJe&meeOeejCe iešeletve efveJe[tve
peeÙeÛee lej ogmeje ØeefleefveOeer ceeieemeJeieeaÙe iešeletve efveJe[tve peeÙeÛee. 1962 heemetve Ùee
celeoejmebIeeletve oesve ØeefleefveOeer efveJe[erÛeer Øeef›eâÙee yebo Peeueer Je keâesunehetj efpeu¢eele
ueeskeâmeYesÛes keâesunehetj Je nelekeâCebieues (ÛeewLee heefjmeerceve DeeÙeesie) efkebâJee FÛeuekeâjbpeer
(leermeje heefjmeerceve DeeÙeesie) Demes ueeskeâmeYesÛes oesve celeoejmebIe efvecee&Ce Peeues. keâesunehetj
efpeu¢eeleerue 1952 les 2004 heÙeËleÛes efveJe[tve Deeuesues ØeefleefveOeer heg{erue ØeceeCes.
lekeälee ›eâ. 5.2
1952 les 2004 heÙeËleÛee keâesunehetj ueeskeâmeYee celeoejmebIe °er#eshe2
De.›eâ.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Je<e&
1952
1957
1962
1967
1971
1977
1980
1984
1989
1991
1996
1998
1999
2004
ØeefleefveOeerÛes veeJe
ye@. Ke[xkeâj
ceesjs (jeKeerJe)
YeeTmeensye ceneieebJekeâj
Sme. kesâ. [eries (jeKeerJe)
Jner. šer. Heešerue
MebkeâjjeJe ceeves
jepeejece efvebyeeUkeâj
oepeeryee osmeeF&
GoÙeefmebiejeJe ieeÙekeâJee[
GoÙeefmebiejeJe ieeÙekeâJee[
GoÙeefmebiejeJe ieeÙekeâJee[
GoÙeefmebiejeJe ieeÙekeâJee[
GoÙeefmebiejeJe ieeÙekeâJee[
meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ
meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ
meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ
jepekeâerÙe he#e
mJeleb$e
keâeB«esme
mebÙegkeäle ceneje°^ meefceleer
mebÙegkeäle ceneje°^ meefceleer
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
Mes.keâe.he.
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
je<š^Jeeoer keâeB«esme
je<š^Jeeoer keâeB«esme
efceUeuesueer celes
222864
145595
230945
269605
144856
158327
203631
186077
245757
277603
274676
259508
236739
367951
346459
401217
Jejerue lekeälee ›eâ. 5.2 Je¤ve Demes efometve Ùesles keâer, 1952 Je 1957 Ùee oesve
efveJe[CetkeâeceOÙes keâesunehetj ne efÉØeefleefveOeer celeoejmebIe neslee. SkeâeÛe celeoejmebIeeletve
meJe&meeOeejCe iešeleerue GcesoJeej Je ceeieemeJeieeaÙe peeleerÛee GcesoJeej Demes oesve GcesoJeej
efveJe[tve efoues peele nesles. Hejblet 1962 heemetve YeejleeceOÙes efÉØeefleefveOeer Je ef$eØeefleefveOeer
149
celeoejmebIe heæleer yebo Peeueer. 1952 ÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes meJe&meeOeejCe iešeletve Dehe#e
lej jeKeerJe iešeletve keâeB«esmeÛes GcesoJeej efveJe[tve Deeues. 1957 ÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes
mebÙegkeäle ceneje°^ meefceleerÛes oesvner iešeleerue GcesoJeej efveJe[tve Deeues. 1962 les 1998 Ùee
ojcÙeeveÛÙee keâeueeJeOeerceOÙes ueeskeâmeYesÛÙee 10 efveJe[CetkeâeceOÙes 1977 Ûee DeheJeeo
JeieUlee 9 efveJe[CetkeâeceOÙes keâeB«esmeÛes GcesoJeej efveJe[tve Deeues. 1980 les 1996
ojcÙeeve ueeskeâmeYesÛÙee heeÛe meeJe&ef$ekeâ efveJe[Cetkeâe PeeuÙee. lÙeeceOÙes meueie heeÛe JesUe
GoÙeefmebn ieeÙekeâJee[ efveJe[tve Deeues. lÙeecegUs Ùee celeoejmebIeeceOÙes keâeB«esme he#eeÛes JeÛe&mJe
efometve Ùesles. cee$e 1999 meeueer keâeB«esmeceOetve yeensj he[tve Mejo heJeejebveer je°^Jeeoer
keâeB«esmeÛeer mLeehevee kesâueer. lesJne he. ceneje<š^eceOÙes je°^Jeeoeruee meJe&ØeLece heeef"byee osCÙeeÛes
keâeÙe& keâesunehetjÛes lelkeâeefueve Keemeoej meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ Ùeebveer kesâues. lÙeecegUs
1999 Je 2004 ÛÙee oesvner ueeskeâmeYee efveJe[CetkeâerceOÙes je°^Jeeoer keâeB«esme he#eeÛes JeÛe&mJe
Ùee celeoejmebIeeceOÙes efometve Ùesles. DeMee Øekeâejs 1957 meeueer mebÙegkeäle ceneje°^ meefceleerÛee
GcesoJeej Je 1977 Ûee Meskeâehe DeheJeeo JeieUuee lej 1962 les 1998 heÙeËle keâeB«esme
he#eeÛes JeÛe&mJe efomeles. 1999 Je 2004 ÛÙee ueeskeâmeYee efveJe[Cetkeâerle je°^Jeeoer keâeB«esmeÛes
JeÛe&mJe efomeles.
keâesunehetj ueeskeâmeYee celeoejmebIeeÛeer celeoejmebIe hegvej&Ûevee :
celeoejmebIe hegvej&ÛeveshetJeea keâesunehetj ueeskeâmeYee celeoejmebIeeceOÙes meebie¤U,
keâesunehetj Menj, keâjJeerj, keâeieue, ie[efnbiuepe Je Ûeboie[-Deepeje ns efJeOeevemeYee
celeoejmebIe nesles. celeoejmebIe hegvej&Ûevesveblej Ùee ueeskeâmeYee celeoejmebIeeceOÙes keâesunehetj
Gòej, keâesunehetj oef#eCe, keâjJeerj, keâeieue, Ûeboie[ Je jeOeeveiejer DeMee mene efJeOeevemeYee
celeoejmebIeebÛee meceeJesMe keâjCÙeele Deeuee.3 lÙeecegUs meebie¤U, ie[efnib uepe ns celeoejmebIe
jö Peeues lej keâesunehetj Menjele Skeâ SsJepeer oesve efJeOeevemeYee celeoejmebIe leÙeej Peeues.
lej hetJeeaÛÙee FÛeuekeâjbpeer celeoejmebIeeleerue jeOeeveiejer efJeOeevemeYee celeoejmebIeeÛee
keâesunehetj ueeskeâmeYee celeoejmebIeele veJÙeeves meceeJesMe keâjCÙeele Deeuee. lÙeecegUs keâesunehetj
ueeskeâmeYee celeoejmebIeeÛeer SketâCe ueeskeâmebKÙee 1583030 Flekeâer Peeueer Deens.4
150
lekeälee ›eâ. 5.3
2009 ÛÙee keâesunehetj ueeskeâmeYee efveJe[CetkeâerceOeerue jepekeâerÙe ØeYeglJe5
De.›eâ.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
GcesoJeejeÛes veeJe
jepekeâerÙe he#e
keâebyeUs megneme
yemehee
Ú$eheleer mebYeepeerjepes
je<š^Jeeoer keâeB«esme
osJeCes efJepeÙe MeecejeJe
efMeJemesvee
keâebyeUs cee¤leer Keb[t
Yeeefjhee yengpeve cenemebIe
Ûeewiegues YeeF& heer.šer.
Dehe#e
efveueebyejer jcesMe ceb[hes
Dehe#e
Sme. Deej. leelÙee heešerue
Dehe#e
yepejbie ke=â<Cee heešerue
Dehe#e
cenbceoieewme iegueeye veoeHeâ
Dehe#e
ceb[efuekeâ meoeefMeJejeJe oeoesyee
Dehe#e
efceUeuesueer celes
21805
383282
172822
3974
1997
1649
2987
2908
8296
428082
škeäkesâJeejer
2.12
37.29
16.81
0.39
0.19
0.16
0.29
0.28
0.81
41.65
lekeälee ›eâ. 5.3 Je¤ve Demes efomeles keâer, keâesunehetj ueeskeâmeYee efveJe[CetkeâerceOÙes 10
GcesoJeej efveJe[Cetkeâ efjbieCeele nesles. lÙeeceOÙes Ûeej GcesoJeej efJeefJeOe jepekeâerÙe he#eeÛes Je
6 GcesoJeej Dehe#e nesles. Kejer ue{le ner Ú$eheleer mebYeepeerjepes (je°^Jeeoer keâeB«esme), efJepeÙe
osJeCes (efMeJemesvee) Je Dehe#e meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ ÙeebÛÙeeceOÙesÛe Peeueer. Ùee eflejbieer
ue{leerceOÙes mebYeepeerjepes Ùeebvee 383282 celes efceUeueer. efJepeÙe osJeCes Ùeebvee 172822
celes efceUeueer lej Dehe#e ceb[efuekeâ Ùeebvee 428082 celes efceUeueer. lÙeecegUs meoeefMeJejeJe
ceb[efuekeâ 44800 celeebveer efJepeÙeer Peeues. meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ ÙeebÛÙee efJepeÙeeÛes DeeefCe
Ú$eheleer mebYeepeerjepes Je efJepeÙe osJeCes ÙeebÛÙee hejeYeJeeÛes efJeMues<eCe heg{erueØeceeCes keâjlee
ÙesF&ue.
keâesunehetjÛeer GcesoJeejer osCÙeeyeeyele Mejo heJeej Ùeebveer kesâuesueer efojbieeF& lÙeebÛÙee
jepekeâerÙe keâejefkeâoeauee Oekeäkeâe osTve iesueer. lemesÛe je°^JeeoerÛÙee Je keâeB«esmeÛÙee veslÙeebvee
DeefleDeelceefJeMJeeme ve[uee. lÙeecegUs GcesoJeejer ceOÙes [eJeueuesuÙee meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ
Ùeebvee celeoejebÛeer menevegYetleer cees"Ÿee ØeceeCeele efceUeueer.
efJe›eâceefmebn Ieešies lemesÛe yeeyee kegâheskeâj, efoiJeerpeÙe KeeveefJeuekeâj, lemesÛe
GcesoJeejermee"er je°^Jeeoer keâeB«esmeceOÙes ØeJesMe kesâuesues OevebpeÙe ceneef[keâ, Ú$eheleer
mebYeepeerjepes Ùeebvee efveJe[CetkeâerÛee ØeÛeej Ûeeuet keâje Demee Mejo heJeejebveer vesnceerÛÙee Mewueerle
151
meuuee efouee. lÙeecegUs ØelÙeskeâpeCe ØeÛeej keâeÙee&uee ueeieuee. OevebpeÙe ceneef[keâ ÙeebÛeer
GcesoJeejer efpeuneYej ÛeÛexÛee efJe<eÙe yeveueer. lÙee°erves keâeÙe&keâlexner keâeceeuee ueeieues.
ojcÙeeveÛÙee keâeueeJeOeerceOÙes efJeÅeceeve Keemeoej Je je°^Jeeoer keâeB«esmeÛes pes‰ vesles
meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ Ùeebvee Mejo heJeejebveer GcesoJeejeryeöue pejener efJeÛeejele Iesleues veener.
lemesÛe OevebpeÙe ceneef[keâ, efJe›eâceefmebn Ieešies, yeeyeemeensye kegâheskeâj Je efoiJeerpeÙe
KeeveefJeuekeâj Ùeebvee [eJeuetve Ú$eheleer mebYeepeerjepes Ùeebvee GcesoJeejer efoueer. lÙeecegUs
ceb[efuekeâebveer Dehe#e efveJe[Cetkeâ ue{Jeueer. lÙeecegUs OevebpeÙe ceneef[keâ veejepe Peeues.
GcesoJeejer veekeâejuÙeecegUs OevebpeÙe ceneef[keâ ÙeebÛes veejepe keâeÙe&keâlex ceb[efuekeâebvee efceUeues.
Mejo
heJeejebÛÙee
keâeÙe&heæleercegUs
veejepe
Peeuesues
keâeÙe&keâlex,
Mejo
heJeejebveer
ceb[efuekeâebÛÙeeJej KeeueÛÙee heeleUerJej peeTve kesâuesueer šerkeâe, iesues Ûeej Je<ex jepet Mesóer
Ùeebveer Tme Je otOe ojeyeeyele Mejo heJeejebvee kesâuesues DeeJneve lemesÛe keâesunehetjeleerue
[eJÙee DeeIee[erÛeer meeLe ÙeecegUs ceb[efuekeâebÛes yeU Jee{ues.6 keâeB«esmeÛÙee keâener veslÙeebÛee
DeheJeeo JeieUuee lej DevÙe veslÙeebveer efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâ [esàÙeemeceesj "sJetve
je°^Jeeoeruee heeef"byee osCÙeeÛes mejU-mejU veekeâejues. ceneef[keâ iešeÛÙee keâeÙe&keâlÙeeËÛeer
meeLe, jepet Mesóer ÙeebÛÙeecegUs efceUeuesues MeslekeâNÙeebÛes hee"yeU Ùee meJeeËcegUs ceb[efuekeâebÛee
efJepeÙe efveefMÛele Peeuee.7 lemesÛe ceb[efuekeâ-cegßeerHeâ ÙeebÛÙeeleerue Jeeoner mebYeepeer jepeWÛÙee
hejeYeJeeme keâejCeerYetle "juee. mebYeepeerjepes ns Meent cenejepeebÛes JebMepe Je jepeIejeCÙeeleerue
DemeuÙeeves meeNÙeebÛes ue#e Ùee ue{leerkeâ[s ueeieues nesles. mJeÛÚ Ûeeefj$Ùe, megefMeef#ele
GcesoJeej, keâesCelÙeener JeeoeÛes ieeueyeesš veener. lemesÛe je°^Jeeoer keâeB«esme Je keâeB«esme he#e
lÙeebÛÙee hee"erMeer neslee. FlekeäÙee pecesÛÙee yeepet Demeleeveener lÙeebvee hejeYeJe helkeâjeJee
ueeieuee. keâejCe lÙeebÛÙee keâÛÛÙee yeepetner neslÙee. lÙee cnCepes mebYeepeerjepes ÙeebÛeer mJele:Ûeer
ØeÛeej Ùeb$eCee kegâ"sÛe efometve Deeueer veener. jepekeâejCeele meef›eâÙe DemeuÙeeÛes 3 les 4 Je<ex
meebiele nesles. lÙeemee"erÛeer hetJe&leÙeejer cnCetve pes mebIešve keâjeJes ueeieles, lÙeekeâ[s lÙeebveer
Deefpeyeele ue#e efoues veener. lÙeecegUs GcesoJeejer peeefnj PeeuÙeeveblej lÙeebÛÙeekeâ[s he#eeefMeJeeÙe
mJele:Ûee Demee keâeÙe&keâlÙeeËÛee mebÛe jeyeleevee kegâ"sÛe efomeuee veener. pes keâener keâeÙe&keâlex nesles
les lÙeebÛÙee jenlÙee ieuueerleuesÛe nesles. lÙeebÛee Skeâ YeeT keâeB«esmeÛee Deeceoej Demeleevee
ogmeje YeeT Keemeoejkeâeruee je°^Jeeoer keâeB«esme he#eeletve GYee Deens. lees ner Deepe he#e ØeJesMe
152
Je GÅee GcesoJeejer Ùee heæleerves. Ùeeyeöue ueeskeâebÛÙee ceveeceOÙes mebYeüce neslee. MeentbÛee efJeÛeej
mebmeosle vesCeej SJe{eÛe Skeâ efJeÛeej lÙeebÛÙee ØeÛeejele neslee. efMeJeeÙe lÙeebÛÙee efJe¤æ jepee
DeeefCe Øepee Demee meghle ØeÛeej Peeuee. lÙeecegUs jepeebvee YesšeÙeuee Jee[ŸeeJej kegâCeer peeÙeÛes.
lÙeehes#ee ceb[efuekeâÛe yejs Demee efJeÛeej ueeskeâebceOÙes ØeÛeejeojcÙeeve ceveeJej efyebyeJeCÙeele
Deeuee. meeceevÙe ceeCetme DeeefCe jepeJee[e ÙeebÛÙeeleerue ojerner mebYeepeerjepes ÙeebÛÙee yeeyeleerle
De[ÛeCeerÛeer "jueer.8 lemesÛe efveJe[Cetkeâ ØeÛeejeceOÙes ceOÙes ceneef[keâ iešeÛeer KeeefmeÙele,
lÙeebveer ceb[efuekeâ veJns lej OevebpeÙe ceneef[keâ nsÛe GcesoJeej DemeuÙeemeejKes DeeefLe&keâ DeeefCe
mebIešveelcekeâ yeU ceb[efuekeâ ÙeebÛÙeeceeies ueeJeues. Jejerue meJe& yeeyeeRJe¤ve Demes efometve Ùesles
keâer, meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ Ùeebvee ner efveJe[Cetkeâ vesnceerhes#eener meJeeËefieCe yeepetbveer pecesÛeerÛe
iesueer. ‘‘GcesoJeejer efceUeueer veener lejer Ûeeuesue, cee$e Mejo heJeejebveer keâesunehetjÛeer
GcesoJeejer peeefnj keâjleevee efJeÅeceeve Keemeoej Je je°^JeeoerÛee pes‰ veslee cnCetve ceePes cele
efJeÛeejele IÙeeÙeuee nJes nesles efkebâJee ceuee efJeMJeemeele IesTve GcesoJeejer peeefnj keâjeJeer.
heJeejebveer keâmeueener efJeÛeej ve keâjlee nmeve cegßeerHeâ DeeefCe je°^Jeeoer Je keâeB«esmeceOeerue
keâener veslÙeebÛes Ssketâve keâesunehetjÛeer GcesoJeejer peenerj kesâueer. lÙeecegUsÛe je°^Jeeoer
keâeB«esmeueeÛe veJns lej Lesš Mejo heJeejebveeÛe ceb[efuekeâebveer DeeJneve efoues DeeefCe
KeemeoejkeâerÛee jepeerveecee efouee Je efveJe[Cetkeâ ue{Jeueer.’’9
2004 ÛÙee ueeskeâmeYee efveJe[CetkeâerceOÙes meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ ns 10 npeej
900 celeebveer OevebpeÙe ceneef[keâ ÙeebÛÙeeJej ceele keâ¤ve efveJe[tve Deeues nesles. lÙeeJesUer
ceneef[keâ ns efMeJemesvesleHexâ GYes nesles. ÙeeJesUer cee$e, eflejbieer ue{le nesTvener ceb[efuekeâ
44800 celeebveer efveJe[tve Deeues. mebYeepeer jepeWÛee hejeYeJe ne je°^Jeeoer keâeB«esmeuee
DeelceefÛebleve keâjeJeÙeeme ueeJeCeeje Deens. ogmejerkeâ[s efMeJemesvesÛÙee efJepeÙe osJeCes Ùeebvee
1,72,822 celes efceUeueer. cee$e 2004 ÛÙee efMeJemesvesÛÙee GcesoJeejeSJe{er celes lÙeebvee
efceUeueer veenerle. lemesÛe yemehee Je Yeeefjhe yengpeve cenemebIeeÛÙee he#eebÛeer GcesoJeejer Heâkeäle
veeJeehegjleerÛe jeefnueer. keâejCe yemehee, Yeeefjhe Je Flej Dehe#eebvee Deeheues ef[hee@efPešner
JeeÛeJelee Deeues veener.
153
lekeälee ›eâ. 5.4
keâesunehetj ueeskeâmeYee celeoejmebIeeleerue efJeOeevemeYeeefveneÙe GcesoJeejeuee efceUeuesues
celeoeve10
celeoejmebIeeÛes veeJe Je efceUeuesueer celes
GcesoJeejeÛes veeJe
keâesunehetj
keâjJeerj
oef#eCe
keâesunehetj Heesmšue
Gòej
celes
Ûeboie[
jeOeeveiejer
keâeieue
SketâCe
keâebyeUs megneme
(yemehee)
3445
2444
2817
4117
6649
2251
31
21805
Ú$eheleer
mebYeepeerjepes
(je°^Jeeoer
keâeB«esme)
76129
64400
81245
41939
65385
53369
815
383282
osJeCes efJepeÙe
MeecejeJe
(efMeJemesvee)
20385
10319
8495
47615
35530
49823
655
172822
keâebyeUs cee¤leer
Keb[t (Yeeefjhe
yengpeve cenemebIe)
924
526
437
685
907
478
17
3974
Ûeewiegues YeeF&
heer.šer. (Dehe#e)
473
448
303
224
400
149
0
1997
efveueebyejer jcesMe
ceb[hes (Dehe#e)
406
290
217
235
314
186
1
1649
Sme.Deej. leelÙee
heešerue (Dehe#e)
805
594
426
361
605
195
1
2987
yepejbie ke=â<Cee
heešerue (Dehe#e)
636
496
393
339
824
219
1
2908
cenbceoieewme iegueeye
veoeHeâ (Dehe#e)
2327
1832
1547
680
1461
449
0
8296
ceb[efuekeâ
meoeefMeJejeJe
oeoesyee (Dehe#e)
68433
106729
99513
48334
68622
35056
1395
428082
Ghejeskeäle lekeälee ›eâ. 5.4 Je¤ve Demes efometve Ùesles keâer, 2009 ÛÙee ueeskeâmeYee
efveJe[CetkeâerceOÙes meJe& GcesoJeejebvee efJeOeevemeYee efveneÙe efceUeuesuÙee celeebÛÙee Deekeâ[sJeejerÛee
154
leheefMeue efouesuee Deens. Ùee efveJe[CetkeâerceOÙes yemehee GcesoJeejeuee Ûeboie[ ceOÙes 3495,
jeOeeveiejer 2444, keâeieue 2817, keâesunehetj oef#eCe 4118, keâjJeerj 6649 Je
keâesunehetj Gòej 2251 DeMeer SketâCe 21805 celes efceUeueer. cee$e SketâCe celeebÛee efJeÛeej
keâjlee ner celes Heâej keâceer ØeceeCeele Deensle. lÙeecegUs lÙeebÛeer Deveecele jkeäkeâce pehle Peeueer.
je<š^Jeeoer keâeB«esmeÛes GcesoJeej Ú$eheleer mebYeepeerjepes Ùeebvee Ûeboie[ceOetve 76129,
jeOeeveiejer 64400, keâeieue 81245, keâesunehetj oef#eCe 41939, keâjJeerj 65385,
keâesunehetj 53369 Je heesmšue 815 DeMeer SketâCe 383282 celes efceUeueer. efMeJemesvesÛes
GcesoJeej efJepeÙe osJeCes Ùeebvee Ûeboie[ceOetve 20385, jeOeeveiejer 10319, keâeieue 8495,
keâesunehetj oef#eCe 47615, keâjJeerj 35530, keâesunehetj Gòej 49823 Je heesmšue 655
DeMeer SketâCe 172822 celes efceUeueer. Dehe#e meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ Ùeebvee Ûeboie[ceOetve
68433, jeOeeveiejer 106729, keâeieue 99513, keâesunehetj oef#eCe 48334, keâjJeerj
68622, keâesunehetj Gòej 35056 Je heesmšue 1395 DeMeer 428082 celes efceUeueer.
lej Flej Dehe#eebvee HeâejÛe keâceer celes efceUeueer. heefjCeeceer lÙeebÛÙee Deveecele jkeäkeâcee pehle
PeeuÙee. meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ Ùeebvee jeOeeveiejer, keâeieue, keâesunehetj oef#eCe, keâjJeerj Ùee
Ûeej efJeOeevemeYee celeoej mebIeeceOÙes ØeLece ›eâceebkeâeÛeer celes efceUeueer. lej Ûeboie[ ceOÙes
efÉleerÙe ›eâceebkeâeÛeer Je keâesunehetj Gòej ceOÙes le=leerÙe ›eâceebkeâeÛeer celes efceUeueer. je<š^Jeeoer
keâeB«esmeÛes GcesoJeej mebYeepeerjepes Ùeebvee Ûeboie[ Je keâesunehetj Gòej Ùee oesve efJeOeevemeYee
celeoej mebIeeceOÙes ØeLece ›eâceebkeâeÛeer Je jeOeeveiejer, keâeieue, keâjJeerj Ùee leerve efJeOeevemeYee
celeoejmebIeeceOÙes efÉleerÙe ›eâceebkeâeÛeer lej keâesunehetj oef#eCe ceOÙes le=leerÙe ›eâceebkeâeÛeer celes
efceUeueer. efMeJemesvesÛes efJepeÙe osJeCes Ùeebvee keâesunehetj oef#eCe Je keâesunehetj Gòej ceOÙes
efÉleerÙe ›eâceebkeâeÛeer lej Ûeboie[, jeOeeveiejer, keâeieue, keâjJeerj efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes
le=leerÙe ›eâceebkeâeÛeer celes efceUeueer. Jejerue meJe& Deekeâ[sJeejerÛee efJeÛeej keâjlee Dehe#e
meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ Ùeebvee ØeLece ›eâceebkeâeJej, je°^Jeeoer keâeB«esmeÛes GcesoJeej mebYeepeer jepes
Ùeebvee efÉleerÙe ›eâceebkeâeJej, efMeJemesvesÛes GcesoJeej efJepeÙe osJeCes Ùeebvee le=leerÙe ›eâceebkeâeJej lej
yemehee GcesoJeej megneme keâebyeUs ns ÛeewLÙee ›eâceebkeâeJej jeefnuÙeeÛes efomeles. Flej
GcesoJeejebvee DelÙeuhe ØeceeCeele celes efceUeueer.
celeoejmebIe hegvej&Ûevee DeeefCe yeoueles jepekeâejCe :
keâesunehetj ueeskeâmeYee celeoejmebIeeceOÙes celeoejmebIe hegvej&ÛeveshetJeea je°^Jeeoer keâeB«esmeÛee
GcesoJeej efveJe[tve Deeuee neslee. celeoejmebIe hegvej&Ûevesveblej Ùee celeoejmebIeeletve GcesoJeej
155
leesÛe cee$e Dehe#e cnCetve efveJe[tve Deeuee. lÙeecegUs Ùee celeoejmebIeeceOÙes keâesCelÙeener
jepekeâerÙe he#eeuee celeoejmebIe hegvej&ÛevesÛee HeâeÙeoe Peeuesuee veener. lemesÛe Ùee celeoejmebIeeletve
ceje"e meceepeeÛee GcesoJeej efveJe[tve Deeuee. keâejCe ceje"e meceepeeDebleie&leÛe Ùee
celeoejmebIeeceOÙes jepekeâerÙe mheOee& Deens.
nelekeâCebieues ueeskeâmeYee celeoejmebIe :
nelekeâCebieues ueeskeâmeYee celeoejmebIe ne ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee celeoejmebIe
hegvej&Ûevesle veJÙeeves DeefmlelJeele Deeuee Deens. ogmeNÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee hegvej&Ûevesle
nelekeâCebieues ueeskeâmeYee celeoejmebIe DeefmlelJeele Deeuee neslee. eflemeNÙee heefjmeerceve
DeeÙeesieeÛÙee hegvej&Ûevesle nelekeâCebieues ueeskeâmeYee celeoejmebIe jö nesTve FÛeuekeâjbpeer
ueeskeâmeYee celeoejmebIe efvecee&Ce Peeuee neslee. Hegvne ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee
hegvej&Ûevesvegmeej FÛeuekeâjbpeer ueeskeâmeYee celeoejmebIe jö nesTve nelekeâCebieues ueeskeâmeYee
celeoejmebIe efvecee&Ce Peeuee. 1962 meeueer nelekeâCebieues ueeskeâmeYee celeoejmebIe ceeieemeJeieeaÙe
ØeefleefveOeermee"er jeKeerJe neslee. ogmeNÙee hegvej&ÛevesceOÙes nelekeâCebieues ueeskeâmeYee celeoejmebIe jö
Peeuee FÛeuekeâjbpeer celeoejmebIeeÛeer efveefce&leer nesJetve ne celeoejmebIe meJe&meeOeejCe Jeiee&mee"er
Keguee Peeuee. FÛeuekeâjbpeer ueeskeâmeYee celeoejmebIeeceOÙes efMejesU, FÛeuekeâjbpeer, Je[ieeJe,
MeentJee[er, hevneUe, jeOeeveiejer Ùee efJeOeevemeYee celeoejmebIeebÛee meceeJesMe neslee. cee$e
ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee hegvej&ÛevesceOÙes FÛeuekeâjbpeer ueeskeâmeYee celeoejmebIe jö Peeuee.
lemesÛe Ùee celeoejmebIeeleerue hevneUe Je Je[ieeJe ns oesve efJeOeevemeYee celeoejmebIe jö Peeues.
lÙeecegUs veefJeve nelekeâCebieues ueeskeâmeYee celeoejmebIeeceOÙes efMejesU, FÛeuekeâjbpeer, MeentJee[er,
nelekeâCebieues Je meebieueer efpeu¢eeleerue efMejeUe Je Fmueecehetj ¢ee oesve efJeOeevemeYee celeoej
mebIeebÛee meceeJesMe kesâuee.11 lemesÛe ne celeoejmebIe «eeceerCe mJe¤heeÛee efvecee&Ce Peeuee. DeMee
Ùee nelekeâCebieues ueeskeâmeYee celeoejmebIeeleerue 1962 les 2004 heÙeËle efveJe[tve iesuesues
ueeskeâmeYee ØeefleefveOeer heg{erue ØeceeCes.
lekeälee ›eâ. 5.5
1962 les 2004 heÙeËleÛÙee nelekeâCebieues ueeskeâmeYee celeoejmebIeeleerue °er#eshe12
De.›eâ.
1.
2.
3.
4.
ØeefleefveOeerÛeer veeJes
ke=â<Ceepeer ue#ceCe ceesjs
efJepeÙeceeuee jeCeer
oòeepeerjeJe keâoce
yeeUemeensye ceeves
Je<e&
1962
1967
1971
1977
jepekeâerÙe he#e
keâeB«esme
mebÙegkeäle ceneje°^ meefceleer
keâeB«esme
keâeB«esme
efceUeuesueer celes
164585
189415
227363
211309
156
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
yeeUemeensye ceeves
yeeUemeensye ceeves
yeeUemeensye ceeves
yeeUemeensye ceeves
keâuueehhee DeeJee[s
keâuueehhee DeeJee[s
efveJesefolee ceeves
efveJesefolee ceeves
1980
1984
1989
1991
1996
1998
1999
2004
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
je<š^Jeeoer keâeB«esme
je<š^Jeeoer keâeB«esme
265903
278457
275674
360679
237510
344817
337657
421825
Ghejeskeäle lekeälee ›eâ. 5.5 Je¤ve Demes efometve Ùesles keâer, nelekeâCebieues ueeskeâmeYee
celeoejmebIe 1962 meeueer DeefmlelJeele Deeuee. 1967 Ûee DeheJeeo JeieUlee 1962 heemetve
1998 heÙeËle Ùee celeoejmebIeeletve keâeB«esme he#eeÛesÛe GcesoJeej efveJe[tve Deeues. 1999 meeueer
je°^Jeeoer keâeB«esmeÛÙee mLeehevesveblej 1999 Je 2004 meeueer je°^Jeeoer keâeB«esmeÛes ØeefleefveOeer
efveJe[tve iesues. ÙeeÛeeÛe DeLe& 1962 les 1998 ne celeoejmebIe keâeB«esmeÛee yeeuesefkeâuuee
neslee. lej 1999 heemetve ne ueeskeâmeYee celeoejmebIe je°^Jeeoer keâeB«esmeÛee yeeuesefkeâuuee Deens.
Ùee celeoejmebIeeletve m$eer vesle=lJeeuee 1967, 1999 Je 2004 meeueer ueeskeâmeYesceOÙes
peeCÙeeÛeer mebOeer efceUeueer. 1977 les 2004 (1996 Je 1998 DeheJeeo) DeMeer 35 Je<ex
Ùee celeoejmebIeeJej ceeves IejeCÙeeÛeer meòee Deens. lemesÛe Ùee celeoejmebIeele efuebieeÙele, pewve Je
ceje"e meceepeeceOÙes jepekeâerÙe mheOee& Deens.
lekeälee ›eâ. 5.6
2009 ÛÙee nelekeâCebieues ueeskeâmeYee efveJe[CetkeâerceOeerue jepekeâerÙe ØeYeglJe13
De.›eâ.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
GcesoJeejeÛes veeJe
keâeve[s Deefveuekegâceej ceneosJe
efveJesefolee ceeves
Heešerue jIegveeLe jeceÛebõ
Heešerue GoÙe heb{jerveeLe
keâebyeUs yeeyetjeJe Deesceevee
ceeves DejefJebo efYeJee
Mesóer jepet GHe&â osJeehhee DeCCee
8.
9.
10.
yegÛe[s De¤Ce GHe&â Meece yepejbie
Leesjele DeevebojeJe legkeâejece
mejveeF&keâ DeevebojeJe JemeblejeJe
jepekeâerÙe he#e
yemehee
je<š^Jeeoer keâeB«esme
efMeJemesvee
Dehe#e
Dehe#e
Dehe#e
mJeeefYeceeveer
Meslekeâjer he#e
Dehe#e
Dehe#e
Dehe#e
efceUeuesueer celes
27465
385965
55050
3784
1690
3987
481025
škeäkesâJeejer
2.81
3946
5.63
0.39
0.17
0.41
49.17
5284
3376
10576
0.54
0.35
1.08
157
Ghejeskeäle lekeälee ›eâ. 5.6 Je¤ve Demes efometve Ùesles keâer, 2009 ÛÙee ueeskeâmeYee
efveJe[CetkeâerceOÙes 10 GcesoJeej efveJe[Cetkeâ efjbieCeele GYes nesles. efveJesefolee ceeves, jepet Mesóer
Je jIegveeLe heešerue ÙeebÛÙeeceOÙes eflejbieer ue{le nesF&ue Demes Jeešle nesles. cee$e Kejer ue{le
efveJesefolee ceeves Je jepet Mesóer ÙeebÛÙeeceOÙes Peeueer. meg¤JeeleerÛÙee keâeUeceOÙes keâeB«esme Je
je°^Jeeoer keâeB«esme ÙeebÛÙee DeeIee[erÛÙee IeesUeceOÙes Ùee celeoejmebIeeleerue heefjefmLeleer DeefleMeÙe
DeejesheØelÙeejesheeÛeer efvecee&Ce Peeueer nesleer. DeKesjerme oesvner he#eeceOÙes DeeIee[er Peeueer.
keâeB«esme Je je°^Jeeoer keâeB«esme ÙeebÛÙee DeeIee[ercegUs nelekeâCebieues peeiee je°^Jeeoeruee efceUeueer.
lÙeecegUs meg¤JeeleerÛÙee keâeUele efJeÅeceeve Keemeoej efveJesefolee ceeves Ùeebvee celeoejmebIeele
leguÙeyeU Demee GcesoJeej efceUCeej veener Demes Jeešle nesles. cee$e Devehesef#eleheCes jepet Mesóer
Ùeebveer Ùee efveJe[Cetkeâermee"er peesjoej ue{le efoueer. Ùee PeeuesuÙee ue{leerceOÙes mJeeefYeceeveer
Meslekeâjer he#eeÛes DeOÙe#e jepet Mesóer Ùeebvee 481025 celes efceUeueer, je°^Jeeoer keâeB«esmeÛÙee
efveJesefolee ceeves Ùeebvee 385965 celes efceUeueer, lej efMeJemesvesÛÙee jIegveeLe heešerue Ùeebvee
55050 celes efceUeueer. lÙeecegUs mJeeefYeceeveer Meslekeâjer he#eeÛes jepet Mesóer 95060 celeebveer
efJepeÙeer Peeues.
jepet Mesóer ÙeebÛÙee efJepeÙeeÛeer lej efveJesefolee ceeves Je jIegveeLe heešerue ÙeebÛÙee
hejeYeJeeÛeer keâejCeceercebmee heg{erueØeceeCes keâjlee ÙesFu& e. mJeeefYeceeveer Meslekeâjer mebIešvesÛes
GcesoJeej jepet Mesóer Ùeebveer Deeheueer GcesoJeejer peenerj keâjCÙeehetJeeaÛe DeeIee[er mejkeâej,
Mejo heJeej Je Deej. Deej. Heešerue ÙeebÛÙee efJe¤æ Tme Je otOe oj Jee{ermee"er Deeboesueves
kesâueer. jepet Mesóer ÙeebÛÙee Deeboesueveeuee ÙeMe Øeehle Peeues. lÙeecegUs Meslekeâjer efveJe[CetkeâerÛÙee
hetJeeaheemetveÛe he#e, ieš efJeme¤ve jepet MesóeRÛÙee hee"erMeer jeefnues. lÙeecegUs celeoejebÛeer
lÙeebÛÙee efJe<eÙeer DemeCeejer menevegYetleer Jee{ueer. keâejCe meJe& meeKej meceüeš Skeâe yeepetuee Je
meJe&meeceevÙe MeslekeâNÙeebÛee veslee Skeâe yeepetuee DeMeer heefjefmLeleer efvecee&Ce Peeueer.14
10 Je<ex Keemeoej Demeleevee efveJesefolee ceeves efJekeâemekeâeces keâjCÙeeceOÙes DeÙeMemJeer
PeeuÙeeÛee ØeÛeej je°^Jeeoer keâeB«esmeÛee menkeâejer he#e DemeCeeNÙee keâeB«esmeÛÙee veslÙeebveer
DeeIee[er nesCÙeehetJeea kesâuee neslee. lesÛe vesles keâeB«esme-je°^Jeeoer keâeB«esme ÙeebÛeer DeeIee[er
PeeuÙeeveblej efveJesefolee ceeves ÙeebÛÙeemee"er celes ceeiele DemeuÙeeÛes efomeues. efveJesefolee ceeves
ÙeebÛÙeeJej he[uesuee efveef<›eâÙelesÛee efMekeäkeâe hegmeves oesvner he#eeÛÙee veslÙeebvee ØeÛeejeojcÙeeve
158
peceues veener. ßeerceleer ceevesyeöue Demeuesueer veejepeer DeeefCe MesóerÛÙee ¤heeves Demeuesuee meceLe&
heÙee&Ùe ÙeeceOetve celeoejebveer MesóeRvee efveJe[tve efoues. Mesóer Ùeebveer kesâuesuÙee Tme Je otOe
Deeboesueveeuee ÙeMe DeeuÙeecegUs MesóerÛÙee $e+Ceeletve GlejeF& nesCÙeeÛeer mebOeer Demes MeslekeâNÙeebveer
DeeefLe&keâ ceoleerÛÙee DeeJeenveekeâ[s heeefnues.15 lemesÛe keâesunehetj ueeskeâmeYee celeoejmebIeeceOÙes
je°^Jeeoerves OevebpeÙe ceneef[keâ Ùeebvee GcesoJeejer veekeâejuÙeecegUs Fmueecehetj heefjmejeleerue
lÙeeÛes Ûegueles veevee ceneef[keâ Ùeebveer jepet MesóeRvee meeLe efoueer. lemesÛe efMejeUe
celeoejmebIeeleerue menkeâejer meeKej keâejKeeveoejerMeer mebyebefOele Demeuesues ueeskeâ je°^JeeoerÛÙee
hee"erMeer jeefnues cee$e lÙeeÛeJesUer Deeceoej efMeJeepeerjeJe veeF&keâ MesóerÛÙee hee"erMeer nesles.16
ÙeecegUs jepet Mesóer Ùeebvee efMejeUeceOÙes ceole Peeueer. efveJesefolee ceeves ÙeebÛÙee
keâeÙe&heæleeryeöuener pevelesle keâceeueerÛeer veejepeer nesleer. nmeve cegßeerHeâ, efJeveÙe keâesjs, ØekeâeMe
DeeJee[s, peÙeble heešerue ÙeebÛeer efveJesefolee ceeveWvee Yekeäkeâce meeLe nesleer, cee$e Ùee meJeeËÛes
ØeÙelve Dehetjs "jues. Tme Glheeokeâ Je otOe GlheeokeâebyejesyejÛe jepet Mesóer Ùeebvee keâemš
he@šve&Ûee HeâeÙeoe Peeuee.17 jepet Mesóer ÙeebÛÙee celes, ‘‘OeveMekeäleer efJe¤æ peveMekeäleerÛee ne
keâewue Deens. lemesÛe KeNÙee DeLee&ves MeslekeâNÙeeÛÙee heesjeuee MeslekeâNÙeeves vÙeeÙe efouee Deens.
MeslekeâNÙeeves efouesuee efJeMJeeme ceer MeslekeâNÙeeJej nesCeeNÙee DevÙeeÙeeefJe¤æ JeehejCeej Deens.
DeepeheÙeËle efpeuneheefj<eo meomÙe, Deeceoejkeâer MeslekeâNÙeebÛÙee ØeMveemee"er Jeehejueer DeeefCe
Deelee Keemeoejkeâer ceer MeslekeâNÙeeÛÙee efnleemee"erÛe KeÛe& keâjCeej Deens. ceePeer ner
Keemeoejkeâer veJÙee jepekeâerÙe meceerkeâjCeeÛeer veeboer "jCeej Deens.’’18
ÙeeÛe celeoejmebIeeceOÙes MeslekeâNÙeeÛes ogmejs vesles jIegveeLeoeoe heešerue ns efMeJemesvesletve
GYes jeefnues. keâejCe Ùee celeoejmebIeeceOÙes efMeJemesvesuee ØelÙeskeâ ueeskeâmeYee efveJe[CetkeâerceOÙes
oer[ ueeKeentve DeefOekeâ celeoeve efceUle nesles. lÙeeÛee HeâeÙeoe nesF&ue Ùee efJeÛeejeves
jIegveeLeoeoe Ùeebveer efMeJemesvesÛeer GcesoJeejer efceUJeueer cee$e jIegveeLeoeoe heešerue Ùeebvee kesâJeU
55 npeej celes efceUeueer. lÙeecegUs Ùee celeoejmebIeeceOÙes je°^Jeeoer keâeB«esmeuee Je efMeJemesvesuee
DeelceefÛebleve keâjeÙeuee ueeJeCeeje efvekeâeue Deens. lemesÛe yemehee Je Dehe#eebvee Ùee
efveJe[CetkeâerceOÙes celeoejeJej jepekeâerÙe ØeYeeJe hee[lee Deeuee veener. heefjCeeceer lÙeebÛeer
Deveecele jkeäkeâce pehle Peeueer.
159
lekeälee ›eâ. 5.7
2009 ÛÙee keâesunehetj ueeskeâmeYee celeoejmebIeeleerue efJeOeevemeYee efveneÙe GcesoJeejebvee
efceUeuesues celeoeve19
FÛeuekeâjbpeer
efMejesU
Fmueecehetj
efMejeUe
heesmšue celes
SketâCe
keâeve[s
Deefveuekegâceej
ceneosJe
(yemehee)
efveJesefolee ceeves
(je°^Jeeoer
keâeB«esme)
Heešerue jIegveeLe
(efMeJemesvee)
Heešerue GoÙe
keâebyeUs yeeyetjeJe
nelekeâCebieues
GcesoJeejeÛes veeJe
MeentJee[er
celeoejmebIeeÛes veeJe Je efceUeuesueer celes
2559
10077
4305
6515
1770
2110
29
27465
41094
58783
58193
78367 71500 77346 682
385965
11866
13164
15676
7191
3661
2917
125
55050
1098
336
676
292
626
276
453
250
423
218
506
317
2
1
3784
1690
631
437
807
1
3987
ceeves DejefJebo
Mesóer jepet
(mJee.Mes.he.)
887
617
606
88197
98702
65930
yegÛe[s De¤Ce
1217
965
639
902
627
934
0
5284
Leesjele DeevebojeJe
739
527
432
582
472
623
1
3376
mejveeF&keâ
DeevebojeJe
2448
1621
1162
1624
1420
2098
3
10576
83258 68010 76209 719
481025
Ghejeskeäle lekeälee ›eâ. 5.7 ceOÙes 2009 ÛÙee nelekeâCebieues ueeskeâmeYee
celeoejmebIeeleerue GcesoJeejeuee efJeOeevemeYee efveneÙe he[uesuÙee celeebÛee leheefMeue osCÙeele
Deeuesuee Deens. ÙeeceOÙes yemehee GcesoJeej keâeve[s Ùeebvee MeentJee[erceOetve 2559,
nelekeâCebieues 10077, FÛeuekeâjbpeer 4305, efMejesU 6515, Fmueecehetj 1770, efMejeUe
2110 Je heesmšue 29 DeMeer SketâCe 27465 celes efceUeueer. je°^JeeoerÛÙee efveJesefolee ceeves
Ùeebvee MeentJee[erceOetve 41094, nelekeâCebieues 58783, FÛeuekeâjbpeer 58193, efMejesU
78367, Fmueecehetj 71500, efMejeUe 77346 Je heesmšue 682 DeMeer SketâCe
160
385965 celes efceUeueer. efMeJemesvesÛÙee heešerue Ùeebvee MeentJee[erceOetve 11866,
nelekeâCebieues 13164, FÛeuekeâjbpeer 15676, efMejesU 7191, Fmueecehetj 3661,
efMejeUe 2917 Je heesmšue 125 DeMeer SketâCe 55050 celes efceUeueer. mJeeefYeceeveer
Meslekeâjer mebIešvesÛes jepet Mesóer Ùeebvee MeentJee[erceOetve 88197, nelekeâCebieues 98702,
FÛeuekeâjbpeer 65930, efMejesU 83258, Fmueecehetj 68010, efMejeUe 76209 Je
heesmšue 719 DeMeer SketâCe 481025 celes efceUeueer lej Dehe#eebvee HeâejÛe keâceer ØeceeCeele
celes efceUeueer. jepet Mesóer Ùeebvee MeentJee[er, nelekeâCebieues, FÛeuekeâjbpeer, efMejesU Ùee Ûeej
celeoejmebIeeletve ØeLece ›eâceebkeâeÛeer celes efceUeueer lej Fmueecehetj Je efMejeUe ceOetve efÉleerÙe
›eâceebkeâeÛeer celes efceUeueer. je<š^JeeoerÛÙee efveJesefolee ceeves Ùeebvee Fmueecehetj Je efMejeUe ceOetve
ØeLece ›eâceebkeâeÛeer celes efceUeueer lej MeentJee[er, nelekeâCebieues, FÛeuekeâjbpeer, efMejesU Ùee
Ûeej celeoejmebIeeletve efÉleerÙe ›eâceebkeâeÛeer celes efceUeueer. lej efMeJemesvesÛes jIegveeLe heešerue
nelekeâCebieues ueeskeâmeYee celeoejmebIeele eflemeNÙee ›eâceebkeâeJej jeefnues. lej yemeheeÛes keâeve[s
meJe&Ûe celeoejmebIeele ÛeewLÙee ›eâceebkeâeJej jeefnues. efMeJeeÙe Dehe#eebvee veececee$e celes efceUeueer.
celeoejmebIe hegvej&Ûevee DeeefCe yeoueles jepekeâejCe :
celeoejmebIe hegvej&ÛeveshetJeea FÛeuekeâjbpeer ueeskeâmeYee celeoejmebIe neslee. lÙeeJesUer Ùee
celeoejmebIeeletve je°^Jeeoer keâeB«esmeÛee GcesoJeej efveJe[tve Deeuee neslee. ÛeewLeer celeoejmebIe
hegvej&Ûevee Peeueer, lÙeecegUs FÛeuekeâjbpeer ueeskeâmeYee celeoejmebIe jö nesTve nelekeâCebieues
ueeskeâmeYee celeoejmebIe efvecee&Ce Peeuee. lÙeeceOÙes mJeeefYeceeveer Meslekeâjer he#eeÛee GcesoJeej
efveJe[tve Deeuee. celeoejmebIe hegvej&ÛevesÛee HeâeÙeoe je°^Jeeoer keâeB«esme he#eeuee ve neslee
mJeeefYeceeveer Meslekeâjer he#eeuee Peeuee. lemesÛe Ùee celeoejmebIeeletve 1999 Je 2004 meeueer
m$eer vesle=lJe efveJe[tve peele nesles. Hegvej&Ûevesveblej heg¤<e vesle=lJe efveJe[tve iesues. Ùee
celeoejmebIeeletve ceje"e meceepeeÛee GcesoJeej efveJe[tve Ùesle neslee. hegvej&Ûevesveblej pewve
meceepeeÛee GcesoJeej efveJe[tve iesuee. Ùee celeoejmebIeele ceje"e, pewve Je efuebieeÙele
meceepeeceOÙes jepekeâerÙe mheOee& Deens.
161
lekeälee ›eâ. 5.8
celeoejmebIe hegvej&ÛevesveblejÛes keâesunehetj efpeu¢eeleerue efJeOeevemeYee celeoejmebIe20
1.
efJeOeevemeYee
celeoejmebIe
Ûeboie[ (271)
2.
jeOeeveiejer (272)
3.
keâeieue (273)
4.
keâesunehetj oef#eCe
(274)
5.
keâjJeerj (275)
6.
keâesunehetj Gòej
(276)
7.
MeentJee[er (277)
8.
nelekeâCebieues (278)
(De.pee.)
9.
FÛeuekeâjbpeer (279)
10.
efMejesU (280)
De.›eâ.
celeoejmebIeeleerue meceeefJe° Yeeie
Ûeboie[ leeuegkeâe, (Deepeje leeuegkeäÙeeleerue) ceeueeriex cenmetue
ceb[U lemesÛe ogb[ies, nuekeâCeea, ceneieeJe Je vesmejer cenmetue ceb[U
(ie[efnbiuepe leeuegkeäÙeeleerue)
jeOeeveiejer leeuegkeâe, Yetojie[ leeuegkeâe, Deepeje leeuegkeäÙeeleerue
Deepeje cenmetue ceb[U.
keâeieue leeuegkeâe, Deepeje leeuegkeäÙeeleerue Gòetj cenmetue ceb[U,
lemesÛe ie[efnbiuepe leeuegkeäÙeeleerue ie[efnbiuepe cenmetue ceb[U Je
ie[efnbiuepe veiejheefj<eo
keâjJeerj leeuegkeäÙeeleerue ceg[efMebieer, keâCesjer, Fmehegueea cenmetue ceb[U
Je keâesunehetj ceneveiejheeefuekesâleerue Jee@[& ›eâ. 15 Je 16, 23,
43 les 46, 51, 57 Je 58, 61, 64, 66 les 72 F.
ieieveyeeJe[e leeuegkeâe, hevneUe leeuegkeäÙeeleerue keâUs cenmetue
ceb[U, keâjJeerj leeuegkeäÙeeleerue kegâ[er$es, efveieJes ogceeuee, nUoer,
yeer[ DeeefCe meebie¤U ner cenmetue ceb[Us.
keâjJeerj cenmetue ceb[U, keâesunehetj ceneveiejheeefuekesâleerue Jee@[&
›eâ. 1 les 14, 17 les 22, 24 les 42, 47 les 50, 52 les 56,
59 Je 60, 62 Je 63 DeeefCe 65 F.
MeentJee[er leeuegkeâe, hevneUe leeuegkeäÙeeleerue keâes[esueer, hevneUe,
keâesleesueer cenmetue ceb[U DeeefCe hevneUe veiejheefj<eo F.
nelekeâCebieues leeuegkeäÙeeleerue Jee"ej, Je[ieeJe, Je[ieeJe keâmeyee,
nelekeâCebieues, nsuex, ¤F&, nghejer cenmetue ceb[U DeeefCe Je[ieeJe
keâmeyee veiejheefj<eo F.
nelekeâCebieues leeuegkeäÙeeleerue FÛeuekeâjbpeer cenmetue ceb[U Je
FÛeuekeâjbpeer veiejheeefuekeâe
efMejesU leeuegkeâe
eflemeNÙee celeoejmebIe hegvej&Ûevesvegmeej keâesunehetj efpeu¢eele ueeskeâmeYesÛes oesve
celeoejmebIe nesles lej ÛeewLÙee celeoejmebIe hegvej&Ûevesvegmeej ueeskeâmeYesÛes oesveÛe celeoejmebIe
keâeÙece jeefnues. Debleie&le efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes cees"e yeoue Peeuee. eflemeNÙee
celeoejmebIe hegvej&Ûevesvegmeej efJeOeevemeYesÛes 12 celeoejmebIe nesles. ÛeewLÙee celeoejmebIe
hegvej&Ûevesvegmeej efJeOeevemeYesÛes 10 celeoejmebIe efvecee&Ce Peeues. keâesunehetj efpeu¢eeleerue
hevneUe, meebie¤U Je ie[efnbiuepe ns leerve celeoejmebIe jö Peeues lej keâesunehetj oef#eCe Je
162
keâesunehetj Gòej ns keâesunehetj Menjele veJeerve celeoejmebIe efvecee&Ce Peeues. lÙeecegUs 12
efJeOeevemeYee celeoejmebIeeÛÙee SsJepeer 10 efJeOeevemeYee celeoejmebIe efvecee&Ce Peeues. lÙeecegUs
ueeskeâmeYesÛes oesve celeoejmebIe efvecee&Ce keâjCÙeemee"er efJeOeevemeYesÛes oesve celeoejmebIe keâceer
he[ues les meebieueer efpeu¢eeleerue Fmueecehetj Je efMejeUe ns oesve efJeOeevemeYee celeoejmebIe
keâesunehetj celeoejmebIeele pees[CÙeele Deeues. ÙeecegUs meebieueer DeeefCe keâesunehetj efpeu¢eeÛes
veJeerve jepekeâerÙe mebyebOe efvecee&Ce Peeues. ÙeecegUs meebieueer efpeune Je keâesunehetj efpeune
ÙeebÛÙeeleerue jepekeâerÙe Ie[ecees[erÛee heefjCeece hejmhejebJej nesJetve veJeerve jepekeâerÙe
meceerkeâjCeeÛeer veeboer efvecee&Ce Peeueer. keâesunehetj efpeu¢eeleerue ØelÙeskeâ efJeOeevemeYee
celeoejmebIeeÛeer ueeskeâmebKÙee 3 ueeKe 52 npeej Demesue Demes cegKÙe meg$e heefjmeerceve
DeeÙeesieeÛes nesles.21
lÙeecegUs keâesunehetj efpeu¢eeceOÙes efJeOeevemeYesÛes 10 celeoejmebIe efvecee&Ce Peeues. lÙee
efJeOeevemeYee celeoejmebIeeÛeer hegvej&Ûevee Je efveJe[Cetkeâerveblej yeoueles jepekeâejCe ÙeebÛes
efJeOeevemeYeeefveneÙe efJeMues<eCe heg{erueØeceeCes 1) Ûeboie[ efJeOeevemeYee celeoejmebIe :
keâesunehetj efpeu¢eeleerue ogie&ce Je [eWiejeU leeuegkeâe cnCetve Ûeboie[ leeuegkeäÙeeÛeer
DeesUKe Deens. Yeewieesefuekeâ heefjefmLeleer, meeceeefpekeâ, DeeefLe&keâ Je jepekeâerÙe heefjefmLeleercegUs
keâesunehetj efpeu¢eeleerue DevÙe leeuegkeäÙeeÛÙee Âef°ves JesieUsheCee oeKeefJeCeeje leeuegkeâe cnCetve
Ûeboie[uee DeesUKeues peeles. Ùee leeuegkeäÙeele mee#ejlesÛes ØeceeCener efpeu¢eeÛÙee leguevesle HeâejÛe
keâceer. m$eer-heg¤<eebÛee efJeÛeej keâjlee Ùee leeuegkeäÙeele m$eerÙeebÛeer mebKÙee peemle efometve Ùesles.
keâejCe Ùee Yeeieeleerue yejsÛe heg¤<e veeskeâjermee"er cegbyeF&, hegCes Ùee ef"keâeCeer DemeuÙeeÛes
Dee{Ules. DeMee Ùee Ûeboie[ efJeOeevemeYee celeoejmebIeeleerue 1952 les 2004 ceOeerue
efveJe[tve iesuesues ØeefleefveOeer, jepekeâerÙe he#e Je lÙeebvee efceUeuesueer celes heg{erueØeceeCes lekeälee ›eâ. 5.9
1952 les 2004 heÙeËleÛee Ûeboie[ efJeOeevemeYee celeoejmebIe °er#eshe22
De.›eâ.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
ØeefleefveOeerÛeer veeJes
Jner. Sme. heešerue
vejefmebie Yegpebie heešerue
Jner. kesâ. ÛeJneCe-heešerue
Jner. kesâ. ÛeJneCe-heešerue
JemeblejeJe osmeeF&
Jemeble Yew¤ heešerue
Je<e&
1952
1957
1962
1967
1972
1978
jepekeâerÙe he#e
Meskeâehe
Dehe#e
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
Dehe#e
efceUeuesueer celes
--23930
25568
24730
27556
163
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Jner. kesâ. ÛeJneCe-heešerue
Jner. kesâ. ÛeJneCe-heešerue
vejefmebie ieg¤veeLe heešerue
Yejcet heešerue
vejefmebie ieg¤veeLe heešerue
vejefmebie ieg¤veeLe heešerue
1980
1985
1990
1995
1999
2004
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
Dehe#e
je<š^Jeeoer keâeB«esme
pevemegjepÙe Mekeäleer
38695
32232
57826
58347
59805
47738
Jejerue lekeälee ›eâ. 5.9 Je¤ve Demes efometve Ùesles keâer, Ûeboie[ efJeOeevemeYee
celeoejmebIe 1952 heemetve DeefmlelJeele Deens. 1952 les 2004 Ùee ojcÙeeveÛÙee keâeueeJeOeer
ceOÙes efJeOeevemeYesÛÙee 12 efveJe[Cetkeâe PeeuÙee. lÙeeceOÙes 1978 Ûee DeheJeeo JeieUlee
1952 les 2004 heÙeËle meJe& efveJe[CetkeâebceOÙes keâesCelÙeener he#eeÛee Demees lesLes heešueebÛes
JeÛe&mJe efometve Ùesles. 1952 ÛÙee meeJe&ef$ekeâ efveJe[Cetkeâerle ne celeoejmebIe MeskeâeheÛÙee
leeyÙeele iesuee. 1957 uee Dehe#e lej 1962 les 1972 heÙeËle keâeB«esmeÛes JeÛe&mJe Ùee
celeoejmebIeeJej ØemLeeefhele Peeues. 1978 uee hegvne Dehe#e efveJe[tve Deeuee. 1980 les
1990 heÙeËle hegvne ne celeoejmebIe keâeB«esmeÛÙee JeÛe&mJeeKeeueer Deeuee. 1995 uee Ùee
celeoejmebIeeletve Dehe#e efveJe[tve Deeuee. lej 1999 Je 2004 ceOÙes Deveg›eâces je°^Jeeoer
keâeB«esme Je pevemegjepÙe Mekeäleer he#eeÛes GcesoJeej efveJe[tve iesues. 1999 veblej Ùee
celeoejmebIeeceOÙes keâeB«esmeÛes JeÛe&mJe keâceer nesTve je°^Jeeoer Je pevemegjepÙe Mekeäleer he#eeÛes
JeÛe&mJe efvecee&Ce PeeuÙeeÛes efomeles. Ûeboie[ efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes heešerueÛe
SkeâceskeâebÛes jepekeâerÙe mheOe&keâ Deensle Demes efomeles. 2004 ÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes
pevemegjepÙe Mekeäleer he#eeÛes vejefmebie heešerue Ùeebveer efMeJemesvesÛÙee Yejcet heešerue ÙeebÛee kesâJeU
11 celeebveer hejeYeJe kesâuee.23 2004 heemetve Ùee celeoejmebIeeceOÙes efMeJemesvesÛeer leekeâo
Jee{uÙeeÛes efomeles. lemesÛe Ùee celeoejmebIeeletve ceje"e meceepeeÛes GcesoJeej meelelÙeeves efveJe[tve
Deeues. keâejCe lesLes ceje"e meceepeelebie&le jepekeâerÙe mheOee& Deens.
celeoejmebIe hegvej&ÛevesveblejÛee Ûeboie[ efJeOeevemeYee celeoejmebIe :
celeoejmebIe hegvej&ÛeveshetJeea Ûeboie[ efJeOeevemeYee celeoejmebIe ne Ûeboie[ Je Deepeje
Ùee oesve leeuegkeäÙeeMeer mebyebefOele neslee. celeoejmebIe hegvej&Ûevesveblej ne celeoejmebIe Ûeboie[,
Deepeje Je ie[efnbiuepe Ùee leerve leeuegkeäÙeeMeer mebyebefOele leÙeej Peeuee. ie[efnbiuepe celeoejmebIe
jö PeeuÙeecegUs veefJeve Ûeboie[ celeoejmebIeeceOÙes ie[efnbiuepe leeuegkeäÙeeleerue ogb[ies,
nuekeâCeea, ceneieeJe Je vesmejer DeMee Ûeej cenmetue ceb[UebÛee meceeJesMe keâjCÙeele Deeuee.24
164
lÙeecegUs hetJeeaÛee Ûeboie[ efJeOeevemeYee celeoejmebIe Je Ùee celeoejmebIeeceOÙes veJÙeeves meceeJesMe
keâjCÙeele DeeuesuÙee ie[efnbiuepe leeuegkeäÙeeleerue cenmetue ceb[UecegUs Ûeboie[
celeoejmebIeeceOÙes heešueebvee yeeyeemeensye kegâheskeâj ns veefJeve jepekeâerÙe mheOe&keâ efvecee&Ce Peeues.
keâejCe yeeyeemeensye kegâheskeâj ÙeebÛee ie[efnbiuepe celeoejmebIe celeoejmebIe hegvej&ÛevescegUs jö
nesTve ie[efnbiuepe leeuegkeäÙeeÛee yejeÛe Yeeie Ûeboie[ efJeOeevemeYee celeoejmebIeele meceeefJe°
Peeuee.
lekeälee ›eâ. 5.10
2009 Ûeboie[ efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerleerue jepekeâerÙe ØeYeglJe25
De.›eâ.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
GcesoJeejeÛes veeJe
keâebyeUs ceneosJe mee¤hhee
peesMeer Øeuneo efJeMJeveeLe
yeeyeemeensye kegâheskeâj
heešerue ieesheeU ceesleerjece
efMebos ßeerhelejeJe efovekeâjjeJe
DelÙeeUkeâj oòee$eÙe iegb[t
veueJe[s meb«eeceefmebn Deehheemees
heešerue vejefmebiejeJe ieg¤veeLe
heešerue YejcegCCee megyejeJe
ie[sveJeej jepeWõ MeecejeJe
jepekeâerÙe he#e
yemehee
efMeJemesvee
je<š^Jeeoer keâeB«esme
pevemegjepÙe Mekeäleer
pevelee oue (Sme)
Dehe#e
Dehe#e
Dehe#e
Dehe#e
Dehe#e
efceUeuesueer celes
1841
4651
64194
58862
11887
2961
3815
24638
27915
7186
škeäkesâJeejer
0.89
2.24
30.87
28.31
5.72
1.42
1.83
11.85
13.42
3.46
Ghejeskeäle lekeälee ›eâ. 5.10 Je¤ve Demes efomeles keâer, 2009 ÛÙee efJeOeevemeYee
efveJe[CetkeâerceOÙes Ùee celeoejmebIeeceOÙes 10 GcesoJeej efveJe[Cetkeâ efjbieCeele nesles. Ùee celeoej
mebIeeceOÙes 2004 ceOÙes pevemegjepÙe Mekeäleer he#eeÛee GcesoJeej efveJe[tve iesuee neslee. lemesÛe
Ùee celeoejmebIeeceOÙes 2004 heÙeËle vejefmebiejeJe heešerue, ieesheeUjeJe heešerue Je YejcegDeCCee
heešerue Ùee leerve heešueebÛÙee ceOÙes mebIe<e& neslee. celeoejmebIe hegvej&ÛevescegUs ie[efnbiuepeÛee
yejeÛe Yeeie Ûeboie[ celeoejmebIeeuee pees[uee. lÙeecegUs celeoejmebIeeceOÙes heešueebyejesyejÛe,
yeeyeemeensye kegâheskeâj Je ßeerhelejeJe efMebos ÙeebÛÙeeceOÙes Ùee efveJe[Cetkeâerle jepekeâerÙe mebIe<e&
cees"Ÿee ØeceeCeele Peeuee. Ùee mebIe<ee&ceOÙes ceepeer efJeOeevemeYee DeOÙe#e yeeyeemeensye kegâheskeâj
efveJe[tve Deeues. 2009 ÛÙee Ûeboie[ efJeOeevemeYee celeoejmebIeeleerue efveJe[CetkeâerÛes efJeMues<eCe
heg{erueØeceeCes-
165
Ûeboie[ efJeOeevemeYee celeoejmebIeele ie[efnbiuepe leeuegkeäÙeeleerue 5 Je Ûeboie[
leeuegkeäÙeeleerue 5 Demes 10 GcesoJeej GYes nesles. Deeceoej Ûeboie[Ûee Deiej ie[efnbiuepeÛee
nesJees, heCe efJekeâeme oesvner leeuegkeäÙeeÛee meceØeceeCeele JneJee ner celeoejebÛeer Dehes#ee.
lÙeecegUs efJeOeevemeYee DeOÙe#e Je je°^Jeeoer keâeB«esmeÛes (lelkeâeefueve ie[efnbiuepeÛes Deeceoej)
yeeyeemeensye kegâheskeâj, efJeÅeceeve Deeceoej vejefmebiejeJe heešerue, ceepeer jepÙeceb$eer Yejcet
heešerue, oewuele meeKej keâejKeevÙeeÛes ÛesDejceve ieesheeUjeJe heešerue (je°^Jeeoer keâeB«esme
yeb[Keesj) DeeefCe ßeerhelejeJe efMebos DeMee efoiiepe heeÛe GcesoJeejeceOÙes efveJe[Cetkeâ Peeueer.26
ÙeMeesefMeKej iee"CÙeemee"er Yejcet heešerue Je vejefmebie heešerue ÙeebÛÙeeceOÙes GcesoJeejer Depe&
ceeIeejer IesCÙeehetJeea lÙeebÛes Skeâef$ekeâjCeeÛes mebkesâle efceUeues nesles. cee$e oesve heeJeues ceeies
keâesCe IesCeej Ùee Jeeoele oesIesner efjbieCeele jeefnues. keâejCe YeefJe<Ùeele Skeâe iešeuee leejkeâ
lej ogmeNÙee iešeuee ceejkeâ DeMeerÛe DeJemLee nesCeej nesleer. lÙeecegUs Ùee oesvner heešueebveer
efveJe[Cetkeâ ue{JeCÙeeÛee efveCe&Ùe Iesleuee.27 lemesÛe iesuÙee efveJe[Cetkeâerle 11 celeebveer
njuÙeecegUs 2009 Ûeer efveJe[Cetkeâ keâMeerner keâ¤ve ue{JeeÙeÛeer Je leer efpebkeâeÙeÛeer DeMee
ceveefmLeleerle DemeCeejs Yejcet heešerue Ùeebveer efveJe[Cetkeâ ue{Jeueer.28 vejefmebie ieg¤veeLe heešerue
Je ßeerhelejeJe efMebos DeeefCe yeeyeemeensye kegâheskeâjebÛes jepekeâerÙe ne[Jewj lÙeele ieesheeUjeJe
heešerue Je Yejcet heešerue ÙeebÛeer efveJe[Cetkeâ ue{efJeCÙeeÛÙee FÛÚscegUs kegâheskeâjebÛÙee
efJejesOeeleerue celeebÛeer efJeYeeieCeer Peeueer.29 2004 ÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes vejefmebie ieg¤veeLe ns
pevemegjepÙe he#eekeâ[tve ue{ues Je lÙeebveer Yejcet heešueebÛee 11 celeebveer hejeYeJe kesâuee.
ieesheeUjeJe heešueebvee je°^Jeeoerves GcesoJeejer [eJeueuÙeecegUs pevemegjepÙeves vejefmebie ieg¤veeLe
heešerue ÙeebÛÙee SsJepeer ieesheeU heešerue Ùeebvee pevemegjepÙe Mekeäleer he#eeÛeer GcesoJeejer efoueer.
lej efj[eueesme keâ[tve ßeerhelejeJe efMebos GYee jeefnues. vejefmebiejeJe heešerue Je Yejceg heešerue
Dehe#e ue{ues. Ùee meJe& jepekeâerÙe Ie[ecees[er Je mebIe<ee&ceOÙes yeeyeemeensye kegâheskeâj Ùeebvee
64194 celes, ieesheeUjeJe heešerue Ùeebvee 58862 celes, ßeerhelejeJe efMebos Ùeebvee 11887
celes, vejefmebiejeJe heešerue Ùeebvee 24638 celes lej Yejcet heešerue Ùeebvee 27915 celes
efceUeueer. lÙeecegUs yeeyeemeensye kegâheskeâj ns 5332 celeebveer efJepeÙeer Peeues. DeMeeØekeâejs
heešerue ÙeebÛee hejeYeJe keâ¤ve yeeyeemeensye kegâheskeâjebveer DeeheuÙee efJekeâeme keâeceeÛÙee peesjeJej
meòee mebheeove kesâueer.
166
yeeyeemeensye kegâheskeâj ÙeebÛÙee celes, ‘‘ie[efnbiuepeceOeerue iesuÙee 20 Je<ee&le kesâuesuee
efJekeâeme Je iesuÙee oesve Je<ee&ceOeerue veJeerve Ûeboie[ celeoejmebIeeleerue efJekeâemekeâeces heentve
ÙesLeerue celeoejeves ceuee efmJekeâejues. lemesÛe ie[efnbiuepe, Deepeje Je Ûeboie[ Ùee leervener
leeuegkeäÙeeleerue celeoejeheÙeËle ceer heesnesÛeuees Je ceePeer Yetefcekeâe ceeb[ueer DeeefCe pevelesves Je meg%e
celeoejebveer lÙeebÛee efmJekeâej kesâuee. cnCetveÛe ÛeewLÙee JesUsme efveJe[tve Deeuees.’’30
Ùee efveJe[CetkeâerceOÙes Meslekeâjer mebIešvesÛes yeb[Keesj GcesoJeej jepeWõ ie[sveJeej,
efj[eueesmeÛes Je pevelee oueeÛes ßeerhelejeJe efMebos, efMeJemesvesÛes Øeuneo peesMeer, yemeheeÛes
ceneosJe keâebyeUs ns GcesoJeej celeoejeJej jepekeâerÙe ØeYeeJe hee[t Mekeâues veenerle. heefjCeeceer
lÙeebÛes ef[hee@efPeš pehle Peeues. lemesÛe Dehe#e YejcetDeCCee heešerue, vejefmebie heešerue Je
ieesheeU heešerue Ùeebveer Deeheuee ieš Meeyetle "sJeuÙeeÛes efomeles.
lekeälee ›eâ. 5.11
2009 ÛÙee Ûeboie[ efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerleerue SketâCe celeoej Je PeeuesuÙee
celeoeveeÛeer škeäkesâJeejer31
veeJe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Ûeboie[
101894
104860
206754
76.56
78.28
77.42
škeäkesâJeejer
267039
Peeuesues celeoeve
133956
SketâCe celeoej
133083
celeoejmebIeeÛes
Jejerue lekeälee ›eâ. 5.11 Je¤ve Demes efometve Ùesles keâer, 2009 ÛÙee Ûeboie[
efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes 267039 SketâCe celeoeve Deens. lÙeehewkeâer 133083 heg¤<e
Je 133956 m$eer celeoej Deensle. PeeuesuÙee efveJe[CetkeâerceOÙes 206754 (77.54)
celeoejebveer celeoeve kesâues. lÙeeceOÙes 101894 (76.56) heg¤<e Je 104860 (78.28)
m$eer celeoejebveer celeoeve kesâues. ÙeeJe¤ve Demes efomeles keâer Ùee celeoejmebIeeceOÙes SketâCe
celeoejehewkeâer m$eer celeoejeÛes ØeceeCe peemle Deens DeeefCe ØelÙe#e celeoeve keâjCeeNÙee
m$eerÙeebÛesner ØeceeCe peemle Deens.
167
celeoejmebIe hegvej&Ûevee Je jepekeâerÙe yeoue :
Ûeboie[ efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes hegvej&ÛeveshetJeea 2004 ÛÙee efveJe[Cetkeâerle
pevemegjepÙe Mekeäleer he#eeÛee GcesoJeej efveJe[tve Deeuee neslee. celeoejmebIe hegvej&Ûevesveblej
2009 ÛÙee Ûeboie[ efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes je°^Jeeoer keâeB«esmeÛee GcesoJeej efveJe[tve
Deeuee. lÙeecegUs Ùee celeoejmebIeele hegvej&ÛevesÛee HeâeÙeoe pevemegjepÙe Mekeäleer he#ee SsJepeer
je°^Jeeoer keâeB«esme he#eeuee Peeuee. cee$e Ùee celeoejmebIeeJejleer hetJeeaØeceeCesÛe ceje"e meceepeeÛes
JeÛe&mJe jeefnues. lemesÛe Ùee celeoejmebIeeceOÙes ceje"e meceepee Debleie&le jepekeâerÙe mheOee&
hetJeeahes#ee peemle Jee{ueer.
2) jeOeeveiejer efJeOeevemeYee celeoejmebIe :
DelÙeble ogefce&U Jeveew<eOeer Je ØeeflemebJesoveMeerue efvemeie& heefjmej, [eWiejojer,
IeešceeLÙeeJej hemejuesueer efnjJeerieej JevejeF&, ueeskeâjepee jepe<eea Meent cenejepeebÛeer keâce&Yetceer,
mJeÙebÛeefuele ojJeepeeÛes ceneje°^eleerue SkeâcesJe leebef$ekeâ Ûecelkeâej efcejJeCeejs Ssefleneefmekeâ
jeOeeveiejer OejCe. lemesÛe keâeUcceeJee[er Je legUMeermeejKÙee peueeMeÙeeletve keâesunehetj
efpeu¢eeuee heeCeer osCeeje ne ØeosMe. ieJÙeemee"er jeKeerJe DeYeÙeejCÙe Je efkeâuues Yegojie[Ûee
Ssefleneefmekeâ Jeejmee peheleevee yengmebKÙe heÙe&škeâebvee Deekeâef<e&le keâjCeejs Skeâ Ghesef#ele heÙe&šve
keWâõ cnCepesÛe jeOeeveiejer leeuegkeâe nesÙe. DelÙeble ogie&ce Jee[ŸeeJemlÙeebveer JÙeeheuesuee ne
ØeosMe Deepener ØeeLeefcekeâ veeiejer megefJeOee, Debleie&le jmles, me#ece heeCeer Ùeespevee, Mew#eefCekeâ
mebkegâueeÛee DeYeeJe, DeewÅeesefiekeâ ØekeâuheeÛeer keâcelejlee, ieJes, efyeyešŸee ÙeemeejKÙee
JevÙeØeeCÙeeÛes ceeveJeer JemleerJej meelelÙeeves nesCeejs nuues Demes Deveskeâ ØeMve Deensle. Ùee
celeoejmebIeeÛee keâesunehetj efpeu¢eeleerue Flej celeoejmebIeeÛÙee leguevesves HeâejÛe keâceer efJekeâeme
Peeuesuee Deens. lÙeecegUs Ùee celeoej mebIeeÛee jepekeâerÙe DeYÙeeme keâjCes iejpesÛes Deens.
jeOeeveiejer celeoej mebIeeleerue 1952 les 2004 heÙeËleÛes efveJe[tve iesuesues efJeOeevemeYee
ØeefleefveOeer heg{erueØeceeCes.lekeälee ›eâ. 5.12
1952 les 2004 heÙeËleÛee jeOeeveiejer efJeOeevemeYee celeoejmebIe °er#eshe32
De.›eâ.
GcesoJeejeÛes veeJe
1. Keeb[skeâj [er. Sme.
2. osmeeF& keâekeâe
3. osmeeF& DeevebojeJe
Je<e&
1952
1957
1962
jepekeâerÙe he#e
Meskeâehe
Yeekeâhe
keâeB«esme
efceUeuesueer celes
12451
17205
22171
168
4.
5.
6.
7.
8.
9.
keâefuekeâles ieesefJebojeJe
ceesjs efkeâmevejeJe
peeOeJe efovekeâjjeJe
keâ[Je nefjYeeT
osmeeF& yepejbie
heešerue Mebkeâj OeeW[er
1967
1972
1978
1980
1985
1990
10.
11.
12.
YeesF&šs veeceosJejeJe
osmeeF& yepejbie
heešerue kesâ. Heer.
1995
1999
2004
Meskeâehe
Dehe#e
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme (Sme)
pesSveheer
(pevelee oue)
Dehe#e
keâeB«esme
Dehe#e
39122
25195
29397
36820
37202
58803
43173
59938
95235
Ghejeskeäle lekeälee ›eâ. 5.12 Je¤ve Demes efometve Ùesles keâer, ne celeoejmebIe 1952
heemetve DeefmlelJeele Deens. meg¤JeeleerÛÙee keâeUeceOÙes celeoejmebIeeceOÙes MeskeâeheÛee GcesoJeej
efveJe[tve Deeuee lej 1957 meeueer YeejleerÙe keâcÙegefvemš he#eeÛÙee JeÛe&mJeeKeeueer ne
celeoejmebIe iesuee. 1962 meeueer keâcÙegefvemšebvee hejeYetle keâ¤ve keâeB«esme GcesoJeej efJepeÙeer
Peeuee. 1952 veblej 1967 meeueer celeoejmebIeeÛeer meòee MeskeâeheÛÙee leeyÙeele iesueer. 1972
meeueer MeskeâeheÛÙee GcesoJeejeÛee hejeYeJe keâ¤ve Dehe#e efveJe[tve Deeuee. 1978 meeueer
Dehe#eekeâ[tve ne celeoejmebIe 1980 heÙeËle keâeB«esmeÛÙee JeÛe&mJeeKeeueer jeefnuee. 1985
meeueer keâeB«esme Sme Ûee GcesoJeej efveJe[tve Deeuee lej Jner.heer. efmebie Ùeebveer 1990 Ûeer
efveJe[Cetkeâ Øeefle‰sÛeer keâ¤ve mJele: Ùee ef"keâeCeer meYee Iesleueer Je YeeJeefvekeâ DeeJneve kesâues.
lesJne Ùee peeiesJej pes.Sve.heer. Ûee GcesoJeej efveJe[tve Deeuee. 1995 meeueer Ùee peeiesJej
YeesF&šs Ùeebveer yeb[Keesjer keâ¤ve Dehe#e efveJe[tve Deeues. 1999 meeueer je°^Jeeoer keâeB«esmeÛeer
mLeehevee Peeueer DeeefCe 1999 ÛÙee efveJe[Cetkeâerle oesvner keâeB«esme SkeâceskeâebefJe¤æ ue{uÙee.
ÙeeceOÙes keâeB«esmeÛes osmeeF& efveJe[tve Deeues. Ùee efveJe[CetkeâerceOÙes efyeõer meeKej keâejKeevÙeeÛes
DeOÙe#e kesâ. Heer. Heešerue ÙeebÛee hejeYeJe Peeuee. 2004 ÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes keâeB«esme Je
je°^Jeeoer keâeB«esme DeeIee[ercegUs ner peeiee keâeB«esmeÛÙee JeešŸeeuee Deeueer. lÙeecegUs
je°^JeeoerÛÙee kesâ. Heer. Heešerue Ùeebveer yeb[Keesjer keâ¤ve Dehe#e efveJe[Cetkeâ ue{Jeueer. efyeõer
menkeâejer meeKej keâejKeevÙeeÛÙee ceeOÙeceeletve Ûeebieuee Tmeoj efouee. lemesÛe kesâ.[er.meer.
yeBkesâleerue efpeune heeleUerJejerue veslÙeebMeer Demeuesueer peJeUerkeâ ÙeecegUs kesâ. Heer. Heešerue
2004 ÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes Dehe#e efveJe[tve Deeues.33 veblej kesâ. Heer. heešerue Ùeebveer
je°^Jeeoer keâeB«esmeceOÙes ØeJesMe kesâuee.
169
jeOeeveiejer efJeOeevemeYee celeoejmebIeeÛeer hegvej&Ûevee :
celeoejmebIe hegvej&ÛeveshetJeea jeOeeveiejer efJeOeevemeYee celeoejmebIe jeOeeveiejer Je Yegojie[
Ùee oesve leeuegkeäÙeeMeer mebyebOeerle neslee. celeoejmebIe hegvej&Ûevesveblej jeOeeveiejer efJeOeevemeYee
celeoejmebIe jeOeeveiejer, Yetojie[ Je Deepeje Ùee leerve leeuegkeäÙeeMeer mebyebOeerle Peeuee. hegvej&efÛele
veefJeve celeoejmebIeeceOÙes jeOeeveiejer leeuegkeâe, Yetojie[ leeuegkeâe Je Deepeje leeuegkeäÙeeleerue
Deepeje cenmetue ceb[U ÙeebÛee meceeJesMe keâjCÙeele Deeuee.34 pegvÙee jeOeeveiejer
celeoejmebIeeletve ceje"e meceepeeÛes GcesoJeej meelelÙeeves efveJe[tve DeeuÙeeÛes efomeles.35
lekeälee ›eâ. 5.13
2009 jeOeeveiejer efJeOeevemeYee celeoejmebIeeleerue jepekeâerÙe ØeYeglJe36
De.›eâ.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
GcesoJeejeÛes veeJe
lejeU efYecejeJe oòee$eÙe
heešerue kesâ. Heer.
heešerue peeefueboj ieCeheleer
Deeefyeškeâj ØekeâeMe DeevebojeJe
osmeeF& yepejbie DeevebojeJe
heešerue Deeveboe Yeeieespeer
ceesjs efJepeÙeefmebie ke=â<Ceepeer
jepekeâerÙe he#e
efceUeuesueer celes
yemehee
2558
je<š^Jeeoer keâeB«esme
86843
mJeeefYeceeveer Meslekeâjer he#e
24802
Dehe#e
36359
Dehe#e
45121
Dehe#e
1613
Dehe#e
15597
škeäkesâJeejer
1.20
40.79
11.65
17.08
21.19
0.76
7.33
Ghejeskeäle lekeälÙeeJe¤ve Demes efomeles keâer, 2009 ÛÙee jeOeeveiejer efJeOeevemeYee
celeoejmebIeeceOÙes 7 GcesoJeej efveJe[Cetkeâ efjbieCeele nesles, lÙeehewkeâer 3 GcesoJeej jepekeâerÙe
he#eeÛes Je 4 GcesoJeej Dehe#e nesles. Yeewieesefuekeâ Âef°ves efpeu¢eeleerue meJee&le cees"e
efJeOeevemeYee celeoejmebIe cnCetve DeesUKeuee peelees. lemesÛe efyeõer men. meeKej
keâejKeevÙeeÛÙee keâejefkeâoeale keâejKeevÙeÛee efJeÅeceeve DeOÙe#e kesâJnener Deeceoej Peeuee veener,
Demee Fefleneme DemeCeeje ne celeoejmebIe Deens.37 2004 ceOÙes jeOeeveiejer celeoejmebIeeletve
keâeB«esme DeeIee[erleHexâ lelkeâeueerve Deeceoej yepejbie osmeeF& Ùeebvee GcesoJeejer efceUeueer Demelee
kesâ. Heer. Heešerue Ùeebveer yeb[Keesjer kesâueer nesleer. ÙeeJesUer keâeB«esme-je°^Jeeoer keâeB«esme DeeIee[er
leHexâ kesâ. Heer. Heešerue Ùeebvee GcesoJeejer efceUeueer Demelee yepejbie osmeeF& Ùeebveer yeb[Keesjer
kesâueer. kesâ. Heer. Heešerue ÙeebÛes SkesâkeâeUÛes efJeMJeemet keâeÙe&keâlex ØekeâeMe Deeyeerškeâj Ùeebveer kesâ.
Heer. Heešerue ÙeebÛÙee efJejesOeele yeb[Keesjer kesâueer. Deeyeerškeâjebvee je°^Jeeoer keâeB«esmeÛes efpeune
DeOÙe#e uescevejeJe efvekeâce Ùeebveer heoeÛee jepeerveecee osTve lej Keemeoej ceb[efuekeâ Ùeebveer
170
DeeheuÙee meJe& menkeâeNÙeemen meeLe efoueer. 2009 ÛÙee ueeskeâmeYee efveJe[CetkeâerceOÙes Ùee
celeoejmebIeeletve ceb[efuekeâ Ùeebvee celeeefOekeäÙe efceUeues nesles. lejer heCe mJeeefYeceeveer he#eeves Ùee
celeoejmebIeeceOÙes Øee. peeefueboj heešerue ÙeebÛeer GcesoJeejer hejmhej peenerj kesâuÙeeves
‘efj[eueesme’ Ûes jepet Mesóer Je meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ ÙeebÛÙeeceOÙes Hegâš he[ueer.
meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ Je ceneosJejeJe ceneef[keâ Ùeebvee keâeB«esme Je je°^Jeeoerleerue veejepe
keâeÙe&keâlex Skeâ$e keâ¤ve kesâ. Heer. Heešueebvee me#ece Demee efJejesOeer GcesoJeej GYee keâjeÙeÛee
neslee. cee$e jepet MesóeRveer mJeeefYeceeveer Meslekeâjer he#eekeâ[tve Øee. peeefueboj heešerue Ùeebvee
GcesoJeejer peenerj kesâueer. lej SskeäÙe DeeefCe Flej he#eeletve GcesoJeejermee"er meJe& veejepe Skeâ$e
DeeuÙeeveblej lÙeeleerue FÛÚgkeâeuee [eJeuetve ceb[efuekeâebveer Deeyeerškeâj Ùeebvee GcesoJeejer
efoueer.38 lÙeeÛe hee"eshee" yepejbie osmeeF& Je efJepeÙeefmebn ceesjs Ùeebveer yeb[Keesjer kesâueer.
lÙeecegUs efJeÅeceeve Deeceoej kesâ. Heer. Heešerue Ùeebvee me#ece Demee efJejesOeer GcesoJeej efceUeuee
veener. lÙeecegUs Ùee efveJe[CetkeâerceOÙes Dehe#e yepejbie osmeeF& Ùeebvee pevemegjepÙe Mekeäleer he#eeves,
keâeB«esme ceOeerue jJeeRõ Deehešs, De¤Ce [eWieUs, GoÙeefmebn heešerue (keâewueJekeâj),
veboefkeâMeesj metÙe&JebMeer, meoeefMeJejeJe Ûejeheues, megefMeue heešerue, Yejle heešerue, Mejo heešerue
F. veer heeef"byee efouee. lemesÛe pevelee oueeÛÙee efJeúuejeJe Keesjesš Je jepeWõ heešerue Ùeebveerner
osmeeF& Ùeebvee heeef"byee efouee. Deeyeerškeâjebvee ceb[efuekeâ-ceneef[keâ Je efovekeâjjeJe peeOeJe,
DeefYepeerle leeÙeMesšŸes Je megOeekeâj meeUesKes Ùeebveer heeef"byee efouee Je ØeÛeejner kesâuee.
je<š^Jeeoer keâeB«esmeceOÙes Hegâš he[uÙeecegUs kesâ. Heer. Heešerue Ùeeveer Yetojie[ceOÙes osmeeF& iešele
Hetâš hee[ueer Je veejepe DemeCeeNÙee ceOegkeâj osmeeF& Ùeebvee ØeÛeejele GlejJeues. lej
jeOeeveiejerle S. JeeÙe. Heešerue Ùeebveer kesâ. Heer. heešerue ÙeebÛÙeemee"er ceglmeösefiejerves JÙetnjÛevee
kesâueer Je ogjeJeuesuÙee DeCCeemeensye veJeCes Je yeer. kesâ. [eWieUs Ùeebvee hejle DeeCeues. keâener
peCeebveer efpeune yeBkesâÛeer meesÙe cnCetve je°^Jeeoeruee heeef"byee efouee.39 lÙeecegUs ner efveJe[Cetkeâ
MesJešÛÙee šhhÙeele DešerlešerÛeer nesF&ue Demes Jeešle nesles. hejbleg ner efveJe[Cetkeâ SkeâleHeâea
PeeuÙeeÛes efomeles.
kesâ. Heer. Heešerue Ùeebvee 86843 celes efceUeueer, osmeeF& Ùeebvee 45121 celes
efceUeueer, Deeyeerškeâj Ùeebvee 36359 celes efceUeueer lej Øee. peeefueboj heešerue Ùeebvee
24802 celes efceUeueer lÙeecegUs kesâ. Heer. Heešerue ns 41722 celeebveer efJepeÙeer Peeues.
‘‘hegvej&Ûevesvegmeej ne celeoejmebIe Yeewieesefuekeâ°Ÿee Heâej cees"Ÿee DeekeâejeÛee leÙeej Peeuee.
171
lÙeecegUs ØelÙe#e celeoejeceOÙes heesnÛeCes HeâejÛe DeJeIe[ nesles. iesuÙee heeÛe Je<ee&ceOÙes Ùee
celeoejmebIeeceOÙes 125 keâesšerÛeer efJeefJeOe efJekeâemekeâeces Peeueer. efyeõer meeKej keâejKeevÙeeÛee
37 keâesšerÛee mebefÛele leesše Ye¤ve keâe{uee Je ceneje°^ele meJee&le peemle heefnueer GÛeue
1200 ¤. Øeeflešve efoueer (meve 2009). lemesÛe leeuegkeäÙeeÛÙee efJekeâemeeuee Ûeeuevee
osCÙeemee"er Je yesjespeieejebÛee ØeMve ceeie&mLe ueeJeCÙeemee"er metleefiejCeerÛee cenòJekeâeb#eer
Øekeâuhe meg¤ kesâuee. lÙeecegUsÛe jeOeeveiejer, Yetojie[ Je Deepeje leeuegkeäÙeeleerue celeoejebveer
Ùee celeoejmebIeeÛee petvee Fefleneme Kees[tve ogmeNÙeeJesUer cees"Ÿee celeeefOekeäÙeeves kesâ. heer. heešerue
Ùeebvee efveJe[tve efoues. keâejCe DeepeheÙeËle Ùee celeoejmebIeeceOÙes meueie oesveJesUe keâesCeleener
GcesoJeej efveJe[tve Deeuesuee veener. efJekeâemeeÛeer keâeces keâjCeeNÙee ceeCemeeuee cees"er leekeâo
osCÙeeÛes keâece celeoejebveer kesâues Deens.’’40
lekeälee ›eâ. 5.14
2009 ÛÙee jeOeeveiejer efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerleerue SketâCe celeoeve Je PeeuesuÙee
celeoeveeÛeer škeäkesâJeejer41
veeJe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
jeOeeveiejer
107811
103688
212893
74.61
76.12
75.35
škeäkesâJeejer
280707
Peeuesues celeoeve
136211
SketâCe celeoej
144496
celeoejmebIeeÛes
2009 ÛÙee jeOeeveiejer efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes 280707 SketâCe celeoej
nesles. lÙeeceOÙes 144496 heg¤<e celeoej Je 136211 m$eer celeoej Deensle. ØelÙe#e
PeeuesuÙee celeoeveeceOÙes 212893 (75.35³) celeoejebveer celeoeve kesâues. lÙeeceOÙes
107811 (74.61³) heg¤<e celeoejebveer Je 103688 (67.12³) m$eer celeoejebveer
celeoeve kesâues. lemesÛe Ùee efveJe[Cetkeâerle SketâCe celeoejebhewkeâer m$eer celeoejebÛeer heg¤<e
celeoejehes#ee mebKÙee keâceer Demeueer lejer celeoeve keâjCÙeeÛeer m$eer celeoejeÛeer škeäkesâJeejer
heg¤<e celeoejehes#ee peemle Deens. (hene lekeälee ›eâ. 5.14)
172
jeOeeveiejer celeoejmebIeeleerue hegvej&ÛevesveblejÛes jepekeâerÙe yeoue :
celeoejmebIe hegvej&ÛeveshetJeea Ùee celeoejmebIeeletve je°^Jeeoer keâeB«esmeÛes yeb[Keesj Dehe#e
GcesoJeej kesâ. Heer. Heešerue ns efveJe[tve Deeues nesles. hetJeea ne celeoejmebIe Yetojie[ Je
jeOeeveiejer Ùee oesve leeuegkeäÙeeMeer mebyebOeerle neslee. hegvej&Ûevesveblej ne celeoejmebIe Yetojie[,
jeOeeveiejer Je Deepeje Ùee leerve leeuegkeäÙeeMeer mebyebOeerle efvecee&Ce Peeuee. lejerheCe Ùee
celeoejmebIeeletve je°^Jeeoer keâeB«esmeÛes kesâ. Heer. Heešerue ns iesuÙee efveJe[Cetkeâerhes#ee peemle
celeebveer efveJe[tve Deeues. celeoejmebIe hegvej&ÛevesÛee HeâeÙeoe Ùee celeoejmebIeeceOÙes je°^Jeeoer
keâeB«esme he#eeuee Peeuee. lemesÛe Ùee celeoejmebIeeceOÙes ceje"e meceepeelebie&le jepekeâerÙe mheOee&
Deens. lÙeecegUs Ùee efveJe[Cetkeâerle ceje"e meceepeeÛeeÛe GcesoJeej efveJe[tve Deeuee.
3) keâeieue efJeOeevemeYee celeoejmebIe :
keâeieue celeoejmebIe keâvee&škeâ jepÙeeÛÙee meercesuee ueeietve Deens. meg¤JeeleerÛÙee
keâeUele Ùee celeoejmebIeeceOÙes mebÙegkeäle ceneje°^ ÛeUJeUerÛee ØeYeeJe neslee. lÙeeÛeyejesyej
keâeUcceeJee[er OejCe yeebOeCeerÛÙee Deieesoj yengleskeâ ef"keâeCeer keâesj[Jeent Mesleer nesleer.
efÛekeâes$ee Je keâeUcceeJee[er OejCeebÛÙee efveefce&leerveblej Ùee Yeeieele Tme ns heerkeâ ØeecegKÙeeves
IesCÙeele ÙesJet ueeieues Je heefMÛece ceneje°^eleerue menkeâej jepekeâejCeeÛÙee he@šve& ØeceeCes
cnCepesÛe celeoejmebIeeleerue vesles mesJee mebmLee, otOe mebmLee, efpeune otOe mebIe, efpeune yeBkeâ
neleele IesTve meJe&meeceevÙe pevelesheÙeËle mebheke&â ØemLeeefhele ke⤠ueeieues. lemesÛe
efJeOeevemeYesÛÙee efveJe[CetkeâerJej ue#e keWâefõle kesâues peeT ueeieues. yengmebKÙe celeoej ne Tme
Glheeokeâ Meslekeâjer Deens. keâeieue Je DeemeheemeÛee heefjmej ueIeg GÅeesieele Je DeewÅeeseif ekeâ
mebmLeeceOÙes veeskeâjer keâjCeeje Deens. 1978 heemetve mebhetCe& ceneje°^eÛes ue#e JesOetve IesCeeNÙee
DešerlešerÛÙee ue{leer Ùee celeoejmebIeele PeeuesuÙee Deensle cnCetve ne celeoejmebIe
jepekeâerÙe°Ÿee DelÙeble mebJesoveMeerue celeoejmebIe ceeveuee peelees.42 Ùee celeoejmebIeeuee Meent
cenejepeebÛeer Yetceer cnCetve DeesUKeues peeles. DeMee Ùee celeoejmebIeeceOeerue 1952 les 2004
heÙeËleÛes efJeOeevemeYesÛes ØeefleefveOeer heg{erueØeceeCes.
173
lekeälee ›eâ. 5.15
1952 les 2004 heÙeËleÛee keâeieue efJeOeevemeYee celeoejmebIe °er#eshe43
De.›eâ.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
GcesoJeejeÛes veeJe
Sce. Deej. osmeeF&
yeeieue efJeceueeyeeF&
heešerue MeecejeJe efYeJeepeer
efvekeâce oewuelejeJe
ceb[efuekeâ meoeefMeJejeJe
Ieešies efJe›eâceefmebn
Ieešies efJe›eâceefmebn
ceb[efuekeâ meoeefMeJejeJe
ceb[efuekeâ meoeefMeJejeJe
ceb[efuekeâ meoeefMeJejeJe
Ieešies mebpeÙe
cegßeerHeâ nmeve
cegßeerHeâ nmeve
Je<e&
1952
1957
1962
1967
1972
1978
1980
1985
1990
1995
1998
1999
2004
jepekeâerÙe he#e
Dehe#e
Dehe#e
keâeB«esme
keâeB«esme
Dehe#e
Dehe#e
keâeB«esme
keâeB«esme (Sme)
keâeB«esme
keâeB«esme
efMeJemesvee
je<š^Jeeoer keâeB«esme
je<š^Jeeoer keâeB«esme
efceUeuesueer celes
16443
24401
20729
32089
34608
35913
44348
46298
58100
74127
67472
67610
79188
Ùee celeoejmebIeeceOÙes efJeOeemeYesÛÙee 13 efveJe[Cetkeâe PeeuÙee. lÙeeceOÙes 4 JesUe
Dehe#e GcesoJeej efveJe[tve Deeues. 5 JesUe keâeB«esmeÛee GcesoJeej efveJe[tve Deeuee. keâeB«esme
(Sme) Je efMeJemesvesÛee GcesoJeej ØelÙeskeâer 1 JesUe efveJe[tve Deeuee. lej 1999 Je 2004
DeMee oesve JesUe je°^Jeeoer keâeB«esmeÛes GcesoJeej efveJe[tve Deeues. (hene lekeälee 5.15)
lÙeecegUs Ùee celeoejmebIeele keâeB«esmeveblej je°^Jeeoer keâeB«esmeÛes JeÛe&mJe efvecee&Ce PeeuÙeeÛes efomeles.
1967 veblej Keemeoej meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ, efJe›eâceefmebn Ieešies Je 1998 veblej mebpeÙe
Ieešies Je nmeve cegßeerHeâ Ùee Ûeej JÙekeäleeRÛÙee meYeesJeleerÛe keâeieueÛes jepekeâejCe efHeâjles.
lÙeecegUs Ùee celeoejmebIeeleerue jepekeâejCe ns JÙekeäleerkeWâõerle DemeuÙeeÛes efomeles. keâeieueÛÙee
jepekeâejCeele Ieešies ieš Je ceb[efuekeâ ieš Demes oesve ieš ØeyeU Deensle. Ieešies iešele
efJe›eâceefmebn Ieešies Je mebpeÙe Ieešies lej ceb[efuekeâ iešele meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ Je nmeve
cegßeerHeâ DeMeer efJeYeeieCeer Peeueer. je<š^Jeeoer keâeB«esme leHexâ 1999 Je 2004 ÛÙee
efveJe[CetkeâerceOÙes meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ ns ueeskeâmeYesJej efveJe[tve iesuÙeecegUs 1999 Je
2004 ÛÙee efJeOeevemeYesÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes je°^JeeoerÛes nmeve cegßeerHeâ (ceb[efuekeâ
iešeÛes), Ieešies iešeÛÙee mebpeÙe IeešieWÛee hejeYeJe keâ¤ve efveJe[tve Deeues. Ùee oesvner
efveJe[CetkeâerceOÙes mebpeÙe IeešieWÛee hejeYeJe keâ¤ve cegßeerHeâ efveJe[tve Deeues. Ùee oesvner
174
efveJe[CetkeâerceOÙes mebpeÙe IeešieWÛee efvemešlee hejeYeJe Peeuee.44 Je FLetve heg{s keâeieue
efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes DešerlešerÛÙee efveJe[Cetkeâe PeeuÙee.
keâeieue efJeOeevemeYee celeoejmebIeeÛeer celeoejmebIe hegvej&Ûevee :
celeoejmebIe hegvej&ÛeveshetJeea ne celeoejmebIe keâeieue leeuegkeäÙeehegjleeÛe ceÙee&efole neslee.
celeoejmebIe hegvej&Ûevesveblej ¢ee celeoejmebIeeceOÙes keâeieue leeuegkeäÙeeyejesyejÛe Deepeje
leeuegkeäÙeeleerue Gòetj cenmetue ceb[U Je ie[efnbiuepe leeuegkeäÙeleerue ie[efnbiuepe cenmetue
ceb[U Je ie[efnbiuepe veiejheeefuekeâe ÙeebÛee meceeJesMe keâjCÙeele Deeuee. lÙeecegUs keâeieue
efJeOeevemeYee celeoejmebIeeÛeer ueeskeâmebKÙee 357533 Deens.45 lej keâeieue efJeOeevemeYee
celeoejmebKÙee 278710 Deens.46 lemesÛe 1995 heÙeËle Ùee celeoejmebIeeletve ceje"e
meceepeeleerue GcesoJeej efveJe[tve peele neslee hejblet 1999 heemetve Ùee celeoejmebIeeletve cegmueerce
meceepeeÛee GcesoJeej efveJe[tve peelees.
lekeälee ›eâ. 5.16
2009 ÛÙee keâeieue efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerleerue jepekeâerÙe ØeYeglJe47
De.›eâ.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
GcesoJeejeÛes veeJe
jepekeâerÙe he#e
efceUeuesueer celes
veeiejleve efmeæeLe& Deeyeemees
yemehee
1977
cegßeerHeâ nmeve efceÙeeueeue
je<š^Jeeoer keâeB«esme
104241
Ieešies mebpeÙe DeevebojeJe
mJeeefYeceeveer Meslekeâjer he#e
57271
DeeJešs censMe cee¤leer
Dehe#e
823
Ûeewiegues YeeF&. Heer. šer.
Dehe#e
295
Heešerue Sme. Deej. leelÙee
Dehe#e
521
nsie[s ØeYeekeâj ieCeheleer
Dehe#e
1158
efMebos jepeWõ ieesefJebo
Dehe#e
2232
ceb[efuekeâ mebpeÙeefmebn meoeefMeJejeJe
Dehe#e
57829
škeäkesâJeejer
0.87
46.05
25.30
0.36
0.13
0.23
0.51
0.99
25.55
celeoejmebIe hegvej&Ûevesveblej 2009 ÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes keâeieue efJeOeevemeYee
celeoejmebIeeceOÙes 9 GcesoJeej efveJe[Cetkeâ efjib eCeele GYes nesles. lÙeeceOÙes 3 GcesoJeej
jepekeâerÙe he#eeÛes Je 6 Dehe#e nesles. cee$e Kejer ue{le je°^Jeeoer keâeB«esmeÛes nmeve cegßeerHeâ,
mJeeefYeceeveer Meslekeâjer he#eeÛes mebpeÙe Ieešies Je Dehe#e mebpeÙeefmebn ceb[efuekeâ ÙeebÛÙeeceOÙesÛe
Peeueer. ÙeeceOÙes nmeve cegßeerHeâ Ùeebvee 104241 celes efceUeueer, mebpeÙe Ieešies Ùeebvee 57271
celes efceUeueer lej mebpeÙe ceb[efuekeâ Ùeebvee 57829 celes efceUeueer. lemesÛe yemehee Je Flej
Dehe#eebvee veececee$e celes efceUeueer. (hene lekeälee ›eâ. 5.16) lÙeecegUs Ùee efveJe[Cetkeâerle
175
nmeve cegßeerHeâ ns 46412 celeebveer efveJe[tve Deeues. Ùee efveJe[CetkeâerÛee efJeMues<eCeelcekeâ
Dee{eJee heg{erue ØeceeCes keâeieue efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes DeepeheÙeËle keâesCelÙeener he#eeÛÙee
jepekeâejCeehes#ee iešelešeÛes jepekeâejCe Ûeeueles. iesuÙee leerve oMekeâentve DeefOekeâ keâeU
iešelešeÛÙee jepekeâejCeeÛee Deens. Ùee celeoejmebIeele ceb[efuekeâ Je Ieešies Demes oesve ØeyeU
ieš nesles. efJe›eâceefmebn Ieešies ns Meent cenejepeebÛÙee jkeäleeÛes Jeejmeoej lej meoeefMeJejeJe
ceb[efuekeâ ns JewÛeeefjkeâ Jeejmeoej, lÙeecegUs jepee efJe¤æ Øepee ne mebIe<e& leerve oMekesâ
heneJeÙeeme efceUle neslee. Deveskeâ efveJe[Cetkeâeble ¢ee iešebveer Deeheeheues JeÛe&mJe jeKeCÙeeÛee
ØeÙelve kesâuee. iesuÙee 5 Je<ee&heemetve ¢ee oesvner iešeÛÙee ØecegKe keâeÙe&keâlÙeeËveer Deeheues mJeleb$e
ieš efvecee&Ce kesâues Deensle. Keemeoej ceb[efuekeâeheemetve nmeve cegßeerHeâ yeepetuee iesues lej
efJe›eâceefmebn Ieešies heemetve mebpeÙe Ieešies Ùeebveer Heâejkeâle Iesleueer Je Deeheues mJeleb$e DeefmlelJe
jeKeCÙeeÛee ØeÙelve kesâuee. efJe›eâceefmebn Ieešies ÙeebÛes menkeâejeletve jepekeâejCe ns meg$e Deens.
ceb[efuekeâeÛes meceepekeâejCeeletve jepekeâejCe ns meg$e Deens. lÙeeÛeyejesyej nmeve cegßeerHeâ ÙeebÛes
DeecepevelesMeer DelÙeble efpeJneàÙeeÛes mebyebOe Deensle. lej mebpeÙe Ieešies ns hebÛeeÙele meefceleerÛÙee
ceeOÙeceeletve iesuÙee oesve oMekeâentve DeefOekeâkeâeU leeuegkeäÙeeleerue pevelesÛÙee ØeMveeJej
ØeYeeJeerheCes keâeÙe&jle Deensle.48
2009 ÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes keâesunehetj efpeu¢eeceOÙes ueeskeâmeYesÛÙee
efveJe[CetkeâerceOÙes je°^Jeeoer keâeB«esmeÛÙee GcesoJeejeÛee Keemeoej ceb[efuekeâ Je Keemeoej Mesóer
Ùeebveer hetJe& hee[eJe kesâuee neslee. lemesÛe 2009 ÛÙee efJeOeevemeYee efveJe[CetkeâerceOÙes mebhetCe&
ceneje°^Yej ‘efj[eueesme’ Ûeer efveefce&leer Peeueer. lÙeecegUs keâesunehetj efpeu¢eeceOÙes ceb[efuekeâ,
Mesóer Je ceneef[keâ ns ØecegKe vesles Skeâ$e Deeues Je lÙeeuee [eJÙee he#eebveer meeLe efoueer.
jeOeeveiejerÛÙee GcesoJeejerJe¤ve keâesunehetj efpeu¢eeceOÙes efj[eueesmeceOÙes Hetâš he[ueer. lÙeeÛeer
heefjCeleer cnCepes ceb[efuekeâebveer keâeieueceOetve Deeheuee heg$e mebpeÙe ceb[efuekeâ Ùeebvee GcesoJeejer
efoueer lej jepet Mesóer Ùeebveer mebpeÙe Ieešies Ùeebvee mJeeefYeceeveer Meslekeâjer he#eeÛeer GcesoJeejer
efoueer. lÙeecegUs nmeve cegßeerHeâ ÙeebÛÙee efJejesOeele meJee&vegceles SkeâÛe GcesoJeej osCes peceues
veener. lejerheCe Ùee efveJe[CetkeâerceOÙes efJe›eâceefmebn Ieešies ieševes ceb[efuekeâ iešeuee heeef"byee
efouee. Ùee meJe& Ie[ecees[er Ie[tve megæe iesues one Je<ex kesâuesuÙee keâeÙee&Je¤ve keâeieue
celeoejmebIeeleerue celeoejebveer nmeve cegßeerHeâ Ùeebvee cees"Ÿee celeeefOekeäÙeeves efveJe[tve efoues.
176
celeoejmebIe hegvej&ÛevesveblejÛeer keâeieue efJeOeevemeYesÛeer meeJe&ef$ekeâ efveJe[Cetkeâ leer
je°^Jeeoer keâeB«esmeÛÙee nmeve cegßeerHeâ Ùeebveer efpebkeâueer. hetJeeahes#ee keâeieue efJeOeevemeYee
celeoejmebIeeÛee Deekeâej cees"e Peeuesuee Deens Je celeoejmebKÙee Heâej Jee{ueer Deens. meJe&
celeoejeheÙeËle ‘ceb$eer DeeheuÙee oejer’ ne DeefYeveJe Ghe›eâce cegßeerHeâ Ùeebveer jeyeJetve Je lÙee
ceeOÙeceeletve ieeJeeieeJeeleerue ieesjiejerye, DeveeLe, efvejeOeej, efJeOeJee, Dehebie MeesOetve keâe{ues Je
lÙeebvee hesvMeve efceUJetve efoueer. HegCes-cegbyeF& ÙesLeerue veeceebefkeâle ne@efmhešueceOÙes veeieefjkeâebÛÙee
efJeefJeOe jesieebJej ceesHeâle MeŒeef›eâÙee kesâuÙee. jepekeâerÙe Je meeceeefpekeâ peerJeveeleerue meJee&le
cees"s keâece cnCetve Ùee keâeÙee&keâ[s heeefnues peeles. keâeieue leeuegkeäÙeele iesueer 10 Je<ex
ueeskeâØeefleefveOeer cnCetve cegßeerHeâ Ùeebveer kesâuesues keâece pevelesheg{s Deens. owvebefove peerJeveeceOÙes
efkeâleerner OeeJeheU-ie[ye[ Demeueer lejer pevelesMeer Lesš mebJeeo meeOeCÙeeÛes ‘›ele’ lÙeebveer
DeKeb[heCes peheues Deens. keâeieue leeuegkeäÙeeleerue meJe& jmlÙeebÛes Ke[erkeâjCe-[ebyejerkeâjCe
kesâues Deens. leeuegkeäÙeeleerue keâesCeleerner Jee[er-Jemleer Je ieeJeeceOÙes efheCÙeeÛÙee heeCÙeeÛeer
Ùeespevee heesnÛeueer Deens. keâejCe ceb$eerheoeÛee Jeehej lÙeebveer ieš-leš, peele-Oece& Demee
YesoYeeJe ve keâjlee meJe& pevelesmee"er kesâuÙeeÛes efometve Ùesles. Ùee efveJe[CetkeâerceOÙes eflejbieer ue{le
Peeueer.49
Jejerue meJe& yeeyeerJe¤ve Demes mhe° nesles keâer, ne celeoejmebIe meJe&meeOeejCe
Jeiee&mee"er Keguee Demeleevee DeuhemebKÙeekeâebÛee GcesoJeej efveJe[tve Ùeslees. ÙeeceOÙes
GcesoJeejehes#ee celeoejeÛesÛe keâewlegkeâ DeefOekeâ Deens. keâejCe Ùee celeoejmebIeeÛes heggjesieeefcelJe
ØeLeceÛe SJe{Ÿee Øekeâ<ee&ves Øekeâš Peeues Deens. efcejpe obieueerÛÙee heeMJe&YetceerJej Je
efpeu¢eeleerue efoiiepe veslÙeebÛee ÙegleerÛÙee GcesoJeejebves hejeYeJe kesâuee Demeleevee Ùee
celeoejmebIeele peeleerÙe ØeÛeej Peeuee Demeleevee keâeieueÛÙee celeoejebveer Skeâ cegefmuece Deeceoej
efveJe[tve efouee. ns cegßeerHeâebveer kesâuesuÙee keâeÙee&Ûeer Je Oece&efvejhes#elesÛeer DeefYeJÙekeäleer Deens.
lekeälee ›eâ. 5.17
2009 ÛÙee keâeieue efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerleerue SketâCe celeoeve Je PeeuesuÙee
celeoeveeÛeer škeäkesâJeejer50
veeJe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
keâeieue
113445
111558
225003
80.68
80.78
80.73
škeäkesâJeejer
278710
Peeuesues celeoeve
138104
SketâCe celeoej
140606
celeoejmebIeeÛes
177
celeoejmebIe hegvej&Ûevesveblej keâeieue efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes 278710 SketâCe
celeoej nesles. lÙeeceOÙes 140606 heg¤<e celeoej lej 138104 m$eer celeoej nesles. ØelÙe#e
efveJe[Cetkeâerle 225003 (80.73³ ) celeoejebveer celeoeve kesâues. lÙeehewkeâer 113445
(80.68³) heg¤<e celeoej lej 111558 (80.78³) m$eer celeoejebveer celeoeve kesâues.
keâeieue efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes efJe›eâceer Demes 80.78³ celeoeve Peeues. lÙeeceOÙes
heg¤<e celeoejehes#ee m$eer celeoejeÛeer škeäkesâJeejer peemle Deens. (hene lekeälee ›eâ. 5.17)
keâeieue celeoejmebIeeleerue hegvej&Ûevee Je jepekeâerÙe yeoue
celeoejmebIe hegvej&ÛeveshetJeea keâeieue celeoejmebIe leeuegkeäÙeehegjleeÛe ceÙee&efole neslee.
lÙeeJesUer Ùee celeoejmebIeeletve je°^Jeeoer keâeB«esme he#eeÛee GcesoJeej efveJe[tve iesuee neslee. ÛeewLeer
celeoejmebIe hegvej&Ûevee Peeueer lÙeeceOÙes keâeieue leeuegkeäÙeemen Deepeje Je ie[efnbiuepe
leeuegkeäÙeeleerue Yeeie veJeerve keâeieue celeoejmebIeele meceeefJe° Peeuee. lÙeecegUs Ùee
celeoejmebIeeÛeer ueeskeâmebKÙee, celeoej Je Yeewieesefuekeâ #es$e Jee{ues. 2009 ÛÙee efJeOeevemeYee
efveJe[Cetkeâerle Ùee celeoejmebIeeletve je°^Jeeoer keâeB«esmeÛeeÛe GcesoJeej efveJe[tve iesuee. lÙeecegUs
celeoejmebIe hegvej&ÛevesÛee HeâeÙeoe Ùee celeoejmebIeeceOÙes je°^Jeeoer keâeB«esmeueeÛe Peeuee. lemesÛe
Ùee celeoejmebIeeceOÙes cegefmuece Je ceje"e meceepeeleieËle jepekeâerÙe mheOee& Deens. 1999 heemetve
Ùee celeoemebIeeletve cegefmuece meceepeeÛee GcesoJeej melele efveJe[tve Ùesle Deens.
4) keâesunehetj oef#eCe efJeOeevemeYee celeoejmebIe
ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee hegvej&ÛevescegUs veJeerve keâesunehetj oef#eCe efJeOeevemeYee
celeoejmebIe leÙeej Peeuee. lemesÛe ne celeoejmebIe keâesunehetj Menj Je keâjJeerj celeoejmebIeeÛes
efJeYeepeve keâ¤ve veJÙeeves leÙeej Peeuesuee celeoejmebIe Deens. keâesunehetj oef#eCe efJeOeevemeYee
celeoejmebIeele keâjJeerj leeuegkeäÙeeleerue ceg[efMebieer, keâCesjer Je Fmhegueea Ùee cenmetue ceb[UeÛee
DeeefCe keâesunehetj ceneveiejheeefuekesâleerue Jee[& ›eâ. 15, 16, 23, 43 les 46, 51, 57,
58, 61, 64, 66 les 72 Ùee Jee[e&Ûee meceeJesMe kesâuee Deens.51 keâesunehetj oef#eCe
efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes 335115 ueeskeâmebKÙee Deens lÙeeceOÙes 162129 ueeskeâmebKÙee
«eeceerCe Yeeieeleerue lej 172986 ueeskeâmebKÙee Menjer Yeeieeleerue Deens.52 lÙeecegUs Ùee
celeoejmebIeele Menjer YeeieeÛes JeÛe&mJe jenCÙeeÛeer MekeäÙelee Deens.
178
lekeälee ›eâ. 5.18
2009ÛÙee keâesunehetj oef#eCe efJeOeevemeYee celeoejmebIeeleerue jepekeâerÙe ØeYeglJe53
De.›eâ.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
GcesoJeejeÛes veeJe
Heešerue melespe The&â yebšer [er.
Heešerue metÙe&keâeble yeeyetjeJe (yegefæneUkeâj)
Yeesmeues ceefve<ee jCeefpele
ceneef[keâ DeMeeskeâ JÙebkeâšjeJe
Deesleejer DeMeeskeâ legkeâejece
keâebyeUs jepeieeW[e Ùeuueehhee
KeeveefJeuekeâj Ûebõkeâeble YeeTmees
KeeveefJeuekeâj efoiJeerpeÙe YeeTmee
ceneef[keâ OevebpeÙe efYecejeJe
Heešerue meleerMe heeb[gjbie
efYemes kegâceej efnbotjeJe
ceeves DejefJebo efYeJee
jepekeâerÙe he#e efceUeuesueer celes škeäkesâJeejer
keâeB«esme
86,949
45.49
Yeepehe
10,008
5.24
yemehee
691
0.36
Dehe#e
440
0.23
Dehe#e
188
0.10
Dehe#e
431
0.23
Dehe#e
528
0.28
Dehe#e
7868
4.12
efj[eueesme
81,182
42.47
Dehe#e
849
0.44
Dehe#e
461
0.24
Dehe#e
1564
0.82
keâesunehetj oef#eCe celeoejmebIeeceOÙes 2009 ÛÙee efJeOeevemeYee efveJe[CetkeâerceOÙes 12
GcesoJeej efveJe[Cetkeâ efjbieCeele nesles. lÙeeceOÙes jepekeâerÙe he#eeÛes 3 Je Dehe#e 9 GcesoJeej
nesles. 12 GcesoJeej efjbieCeele Demeues lejer Kejer ue{le ner keâeB«esme DeeIee[erÛes melespe
heešerue, je°^JeeoerÛes yeb[Keesj Dehe#e efoefiJepeÙe KeeveefJeuekeâj, efj[eueesmeÛes OevebpeÙe
ceneef[keâ Je mesvee-Yeepehee ÙegleerÛes metÙe&keâeble yegæerneUkeâj ÙeebÛÙeele Ûeewjbieer ue{le nesF&ue
DeMeer Dehes#ee nesleer. keâejCe SkeâeÛe efJeÛeejOeejsceOÙes jepekeâerÙe pe[CeIe[Ce PeeuÙeeveblej
efYeVe Yetefcekeâe IesTve cewoeveele GlejuÙeecegUs ner ue{le jbieleoej yeveueer. Ûeejner GcesoJeej
keâeB«esme mebmke=âleerle Jee{uesues. KeeveefJeuekeâjebÛeer pe[CeIe[Ce keâeB«esme ceOÙesÛe Peeuesueer. melespe
heešueebÛÙee KeebÅeeJejner keâeB«esmeÛeeÛe PeW[e. OevebpeÙe ceneef[keâ mesvee-YeepeheÛÙee #es$eeKeeueer
peeTve Deeues Kejs heCe keâoeefÛele ceneosJejeJe ceneef[keâ ÙeebÛÙeecegUs keâeB«esmeÛeer veeU lees[Ces
lÙeebvee MekeäÙe Peeues veener. metÙe&keâeble yegefæneUkeâj ns DeefKeue YeejleerÙe ÙegJee keâeB«esmeÛes
mejefÛešCeerme nesles.54 jepekeâerÙe meòesmee"er ns ÛeewIes SkeâceskeâebÛÙee efJejesOeele hetCe& #ecelesves
Glejues. veJeerve celeoejmebIe Demeuee lejer Ùee celeoejmebIeeÛee Ûesnje cee$e keâeB«esme
efJeÛeejeÛeeÛe. keâejCe hetJeea Ùee ef"keâeCeer keâeB«esmeves GcesoJeej GYee keâjeÙeÛee DeeefCe
celeeefOekeäÙe ceespeeÙeÛes DemesÛe meceerkeâjCe nesles. ÙeeÛe meceerkeâjCeeÛÙee yeUeJej ÙesLetve
efoefiJepeÙe KeeveefJeuekeâj heeÛe JesUe Deeceoej Peeues. heCe iesuÙee one Je<ee&le FLeues
179
jepekeâejCe yeoueues. jepÙeeÛes jepekeâejCe keâjleevee KeeveefJeuekeâjebveer celeoejmebIeele Heâej
ue#e efoues veener. lÙeecegUs 2004 ÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes melespe heešueebveer KeeveefJeuekeâjebÛee
hejeYeJe kesâuee. lemesÛe Ùee celeoejmebIeeceOÙes Yeepehe-mesvesuee keâOeerÛe mLeeve veJnles. 2009
ÛÙee ueeskeâmeYesÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes Ùee celeoejmebIeele mesvee YeepeheÛÙee GcesoJeejeuee 47
npeej celes efceUeueer.55 lej Dehe#e meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ Ùeebvee 48 npeej celes efceUeueer.
lÙeecegUs Ùee celeoej mebIeeleerue jepekeâejCe yeoueues. ÙeeÛe heeMJe&YetceerJej 2009 ÛÙee
efJeOeevemeYesÛÙee ue{leerÛes efJeMues<eCe heg{erue ØeceeCes keâjlee ÙesF&ue.
keâjJeerjceOÙes 2004 meeueer efveJe[tve DeeuesuÙee melespe heešueebveer Ùee veJeerve
celeoejmebIeele Deeheueer GcesoJeejer peenerj keâjle celeoejmebIeele 2007 heemetve keâeÙee&me
meg¤Jeele kesâueer nesleer. lÙeecegUs melespe heešueebvee Ùee efJeOeevemeYee celeoejmebIeele ceeleyyej
Demee efJejesOeer GcesoJeej keâesCeer veJnlee. 2009 ÛÙee ueeskeâmeYee efveJe[Cetkeâerle DeeheCeeuee
je°^Jeeoer keâeB«esmeÛeer GcesoJeejer efceUt veÙes cnCetve pÙeebveer-pÙeebveer ØeÙelve kesâues lÙeeceOÙes
melespe heešerue ÙeeÛee meceeJesMe neslee Ùee mecepeecegUs lÙeebÛÙee efJejesOeele OevebpeÙe ceneef[keâ
Ùeebveer GcesoJeejer peenerj kesâueer DeeefCe ØeÛeejeme ØeejbYe kesâuee. Ùee oesIeebÛÙee cew$eerveblejÛÙee
Me$etlJeeÛee HeâeÙeoe IesCÙeemee"er je°^Jeeoer keâeB«esmeMeer yeb[Keesjer keâ¤ve KeeveefJeuekeâjebveer
Deeheuee GcesoJeejer Depe& Yejuee. lej ueeskeâmeYesÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes efMeJemesvesÛÙee
GcesoJeejeuee efceUeuesuÙee celeeÛÙee peesjeJej metÙe&keâeble yegefæneUkeâj Ùeebveer YeepeheeceOetve
Deeheueer GcesoJeejer peenerj kesâueer.56
efveJe[CetkeâerÛÙee ØeÛeejeceOÙes keâeB«esme-je°^Jeeoer DeeIee[erÛes GcesoJeej melespe heešerue
Ùeebveer he#eeOÙe#e meesefveÙee ieebOeer, megMeeruekegâceej efMebos, efJeueemejeJe osMecegKe, pÙeeseflejeefolÙe
efMebos, efJe›eâceefmebn Ieešies ÙeebÛÙee meYee IesTve DeeheuÙee yeepetves Devegketâue Demes JeeleeJejCe
efvecee&Ce kesâues. lemesÛe efj[eueesme GcesoJeej OevebpeÙe ceneef[keâ Ùeebveer meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ,
ceneosJejeJe ceneef[keâ, jepet Mesóer ÙeebÛÙee meYee IesTve DeeheuÙee yeepetuee celeoej
JeUJeCÙeeÛee ØeÙelve kesâuee. lej Yeepehee-mesvee ÙegleerÛes GcesoJeej metÙe&keâeble yegefæneUkeâj
Ùeebveer meg<ecee mJejepe, iegpejeleÛes cegKÙeceb$eer vejWõ ceesoer ÙeebÛÙee meYee IesTve ØeÛeej kesâuee.
efoefiJepeÙe KeeveefJeuekeâjebveer efmeves DeefYeveslÙeeÛÙee ceeOÙeceeletve ØeÛeej kesâuee. lej yemehee Je
Flej Dehe#eebÛÙee ØeÛeejeceOÙes HeâejMeer ieleer veJnleer. Ùee DešerlešerÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes
keâeB«esme DeeIee[erÛes melespe heešerue Ùeebvee 86949 celes efceUeueer, Yeepehee-mesvee ÙegleerÛes
180
metÙe&keâeble yegefæneUkeâj Ùeebvee 10008 celes efceUeueer, efj[eueesmeÛes OevebpeÙe ceneef[keâ Ùeebvee
81182 celes efceUeueer lej Dehe#e efoefiJepeÙe KeeveefJeuekeâj Ùeebvee 7868 celes efceUeueer.
lemesÛe yemehee Je DevÙe Dehe#eebvee HeâejÛe veieCÙe celes efceUeueer. lÙeecegUs melespe heešerue ns
5767 celeebveer efveJe[tve Deeues. Ûeewjbieer JeešCeejer ue{le DeKesjerme melespe heešerue Je OevebpeÙe
ceneef[keâ ÙeebÛÙeeceOÙes ogjbieer PeeuÙeeÛes efÛe$e mhe° Peeues.
keâesunehetj oef#eCe efJepeÙeeyeöue melespe heešerue ÙeebÛÙeeMeer ÛeÛee& kesâueer Demelee les
cnšues keâer, ‘‘celeoejmebIeeceOÙes 2007 heemetve efJeefJeOe ueeskeâheÙeesieer keâeÙex kesâueer Deensle.
jmlÙeeÛÙee, efheCÙeeÛÙee heeCÙeeÛÙee, efJepesÛÙee ÛeebieuÙee ØekeâejÛÙee meesÙeermegefJeOee efceUJetve
osCÙeeÛee ØeÙelve kesâuee. keâejCe ne celeoejbmeIe hegvej&Ûevesvegmeej ceePÙeemee"er veJeerve vemeuee
lejer celeoejemee"er ceer veJeerveÛe neslees. lÙeecegUs meJe&ØeLece efJekeâeme keâeces kesâueer Je lÙeebÛÙee
heÙeËle heesnÛeCÙeeÛee ØeÙelve kesâuee lÙeecegUs Dehesef#ele ÙeMe efceUeues.’’57 lemesÛe efj[eueesmeÛes
keâesunehetj oef#eCe ceOeerue hejeYetle GcesoJeej OevebpeÙe ceneef[keâ ÙeebÛÙeeMeer ÛeÛee& kesâueer
Demelee les cnšues keâer, ‘‘keâesunehetj Menj Je keâesunehetj oef#eCeÛÙee iesuÙee 25 Je<ee&heemetve
pÙee mecemÙee Deensle lÙeeÛe mecemÙee Deepener Deensle lÙee mecemÙee mees[efJeCÙeemee"er ceer
‘ÙegJeeMekeäleer’ ÛÙee ceeOÙeceeletve ceefnueebmee"er 400 ntve DeefOekeâ efMeefyejebÛes DeeÙeespeve kesâues,
ÙeesieefMeefyej, DeejesiÙeefMeefyej, ke=â<eerheÇoMe&ve, efYecee HesâefmšJnue, Je=#eejesheCe, kegâhees<eerle lemesÛe
efvejeOeej yeeuekesâ, ceefnuee heefjlekeälÙee DeeefCe oeefjõÙejs<esKeeueerue kegâštbyeemee"er meg¤ kesâuesueer
‘Hegâ[-yeBkeâ’ efveefce&leer DeMeer Deveskeâ efJekeâeme keâeces kesâueer. Kejs lej ceePee cetUÛee efheb[
meceepekeâejCeeÛee heCe meceepekeâejCeeueener jepekeâejCeeÛeer pees[ efouÙeeKesjerÛe DeeheCe
heeefnuesues keâesunehetjÛes mJehve ke=âleerle GlejJelee Ùesle veener. lÙeecegUs ceer jepekeâejCeele
Glejuees DeeefCe celeoejebveer ceuee efmJekeâejues. hejbleg efceUeuesues ÙeMe efJepeÙeeheÙeËle heesnÛet
Mekeâues veener.’’58
lekeälee ›eâ. 5.19
2009 ÛÙee keâesunehetj oef#eCe efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerleerue SketâCe celeoeve Je
PeeuesuÙee celeoeveeÛeer škeäkesâJeejer59
veeJe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
keâesunehetj
99171
91046
190217
69.79
67.87
68.86
škeäkesâJeejer
276246
Peeuesues celeoeve
134157
SketâCe celeoej
142089
celeoejmebIeeÛes
oef#eCe
181
2009 ÛÙee keâesunehetj oef#eCe efJeOeevemeYee celeoejmebIeele 276246 SketâCe
celeoej nesles. lÙeehewkeâer 142089 heg¤<e Je 134157 m$eer celeoej Deensle. ØelÙe#e
efveJe[Cetkeâerle SketâCe celeoeveehewkeâer 190217 (68.86³) celeoejebveerÛe celeoeve kesâues.
lÙeeceOÙes 99171 (69.79³) heg¤<e Je 91046 (67.87³) m$eer celeoejebveer celeoeve
kesâues. (hene lekeälee ›eâ. 5.19)
celeoejmebIeeÛeer hegvej&Ûevee Je yeoueles jepekeâejCe :
ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee hegvej&Ûevesveblej keâesunehetj oef#eCe efJeOeevemeYee
celeoejmebIeeÛeer efveefce&leer Peeueer. celeoejmebIe hegvej&vesveblej ØeLeceÛe PeeuesuÙee efJeOeevemeYee
efveJe[CetkeâerceOÙes Ùee celeoej mebIeeceOetve keâeB«esme he#eeÛee GcesoJeej efveJe[tve Deeuee. lÙeecegUs
celeoejmebIe hegvej&ÛevesÛee HeâeÙeoe Ùee celeoejmebIeeceOÙes keâeB«esmehe#eeuee Peeuee. lemesÛe Ùee
celeoejmebIeeceOÙes ceje"e meceepeeleieËleÛe jepekeâerÙe mheOee& DemeuÙeeves ceje"e meceepeeÛee
GcesoJeej efveJe[tve iesuee.
5) keâjJeerj efJeOeevemeYee celeoejmebIe
ne celeoejbmeIe yeeieeÙeleer #es$eecegUs meOeve Demetve iegU Glheeokeâ MeslekeâNÙeebÛes
celeoejmebIeele DeefOekeâ ØeceeCe Deens. 1952 heemetve ne celeoejmebIe DeefmlelJeele Deens.
1957 Ûeer efveJe[Cetkeâ ÙesLes nesT Mekeâueer veener. cee$e ogmeNÙee celeoejmebIe hegvej&Ûevesuee
1962 ceOÙes MenjeÛee hetJe& Yeeie Je keâjJeerj leeuegkeäÙeeÛÙee Gòejskeâ[erue ieeJeeÛee meceeJesMe
keâ¤ve keâjJeerj celeoejmebIe efvecee&Ce Peeuee. lemesÛe menkeâej ÛeUJeUerceOÙes De«esmej
DemeCeeje keâjJeerj celeoejmebIe Deens. DeMee Ùee celeoejmebIeeleerue 1952 les 2004 heÙeËle
efveJe[tve iesuesues ØeefleefveOeer heg{erue ØeceeCeslekeälee ›eâ. 5.20
1952 les 2004 heÙeËleÛee keâjJeerj efJeOeevemeYee celeoejmebIe °er#eshe60
De.›eâ.
1
2
3
4
5
6
7
ØeefleefveOeerÛes veeJe
mejveeF&keâ vee. leg.
cegõeUs efovekeâjeJe
yeeWõs ßeerhelejeJe
yeeWõs ßeerhelejeJe
heešerue Deej. yeerr
KeeveefJeuekeâj efoefiJepeÙe
KeeveefJeuekeâj efoefiJepeÙe
Je<e&
1952
1962
1967
1972
1978
1980
1985
jepekeâerÙe he#e
Dehe#e
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
efceUeuesueer celes
7004
33363
31060
54424
27329
33446
46531
182
8
9
10
11
KeeveefJeuekeâj efoefiJepeÙe
KeeveefJeuekeâj efoefiJepeÙe
KeeveefJeuekeâj efoefiJepeÙe
heešerue melespe The&â yebšer
1990
1995
1999
2004
keâeB«esme
keâeB«esme
je°^Jeeoer keâeB«esme
Dehe#e
62417
80033
64526
116909
keâjJeerj efJeOeevemeYee celeoejmebIeele 1952 les 2004 heÙeËle efJeOeevemeYesÛÙee 11
efveJe[Cetkeâe PeeuÙee. 1952 meeueer heefnuÙee meeJe&ef$ekeâ efveJe[CetkeâerceOÙes Dehe#e GcesoJeej
efveJe[tve Deeuee. lej 1962 les 1995 heÙeËle Ùee celeoejmebIeeletve keâeB«esme he#eeÛes GcesoJeej
efveJe[tve iesues. lÙeecegUs 1962 les 1995 heÙeËle ne celeoejmebIe keâeB«esmeÛee yeeuesefkeâuuee
neslee. cee$e 1999 meeueer je°^Jeeoer keâeB«esmeÛeer mLeehevee Peeueer. DeeefCe ¢ee celeoejmebIeeleerue
lelkeâeueerve Deeceoej KeeveefJeuekeâjebveer je°^Jeeoer keâeB«esme he#eele ØeJesMe kesâuee. lÙeecegUs 1999
meeueer ne celeoejmebIe keâeB«esmekeâ[tve je°^Jeeoer keâeB«esmekeâ[s mejkeâuee. 2004 meeueer keâeB«esmeje°^Jeeoer keâeB«esme DeeIee[er Peeueer lesJne ne celeoejmebIe je°^JeeoerÛÙee yeepetuee iesuee. (hene
lekeälee ›eâ. 5.20) DeeefCe KeeveefJeuekeâjebvee je°^Jeeoer keâeB«esme he#eeÛeer GcesoJeejer efceUeueer.
lÙeecegUs melespe heešerue Ùeebveer Dehe#e cnCetve efveJe[Cetkeâ ue{Jeueer.
2004 meeueer melespe heešueebÛÙeemee"er ‘ceneef[keâ ieš’ cnCetve keâece keâjCeejs
veiejmesJekeâ Je «eeceerCe Yeeieeleerue vesles ØeÛeejele nesles. keâejCe 2004ÛÙee ueeskeâmeYesÛÙee
efveJe[CetkeâerceOÙes OevebpeÙe ceneef[keâ ÙeebÛee ØeÛeej melespe heešueebveer kesâuee neslee. lÙeecegUs
2004ÛÙee efveJe[Cetkeâerle melespe heešueebÛee ØeÛeej ceneef[keâ Ùeebveer kesâuee. melespe heešerue
Ùeebveer je°^Jeeoer keâeB«esme he#eeÛÙee KeeveefJeuekeâj ÙeebÛee 42604 celeebveer hejeYeJe kesâuee.61 Ùee
celeoejmebIeeceOÙes ceje"e meceepeeleieËle jepekeâerÙe mheOee& Deens. lÙeecegUsÛe Ùee celeoejmebIeeletve
ceje"e meceepeeÛee GcesoJeej meelelÙeeves efveJe[tve iesuÙeeÛes efomeles.
keâjJeerj efJeOeevemeYee celeoejmebIeeleerue celeoejmebIe hegvej&Ûevee :
ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee hegvej&vesvegmeej Ùee celeoejmebIeeceOÙes ieieveyeeJe[e
leeuegkeâe, hevneUe leeuegkeäÙeeleerue yeepej YeesieeJe Je keâUs cenmetue ceb[U DeeefCe keâjJeerj
leeuegkeäÙeeleerue kegâef[$es, efveieJes ogceeuee, nUoer, yeer[ Je meebie¤U cenmetue ceb[U ÙeebÛee
meceeJesMe keâjCÙeele Deeuee.62 veJeerve keâjJeerj efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes 308333
Flekeâer ueeskeâmebKÙee Deens. lÙeeceOÙes 160182 heg¤<e lej 148151 m$eerÙee Deensle.63
keâjJeerj ne hetCe&heCes «eeceerCe mJe¤heeÛee celeoejmebIe Deens.
183
lekeälee ›eâ. 5.21
2009ÛÙee keâjJeerj efJeOeevemeYee celeoejmebIeeleerue jepekeâerÙe ØeYeglJe64
De.›eâ.
1
2
3
4
5
6
7
GcesoJeejeÛes veeJe
kegâjCes mebpeÙe megoece
vejkesâ Ûebõefohe MeefMekeâeble
Heešerue (me[esueerkeâj) heer. Sve.
heJeej-heešerue mebhelejeJe MeecejeJe
Je¤šs ke=â<Cee The&â efJeueeme efMeJejece
Heešerue heeb[gjbie efveJe=òeer
Heešerue yepejbie ke=â<Cee
jepekeâerÙe he#e
yemehee
efMeJemesvee
keâeB«esme
(Meskeâehe)efj[eueesme
Dehe#e
Dehe#e
Dehe#e
efceUeuesueer
celes
2223
96,232
90,608
23,190
949
1,993
1299
škeäkesâJeejer
1.03
44.45
41.85
10.71
0.44
0.92
0.60
2009 ÛÙee keâjJeerj efJeOeevemeYee efveJe[CetkeâerceOÙes 7 GcesoJeej efveJe[Cetkeâ
efjbieCeele nesles lÙeehewkeâer 4 GcesoJeej jepekeâerÙe he#eeÛes Je 3 GcesoJeej Dehe#e nesles. (hene
lekeälee ›eâ. 5.21) celeoejmebIe hegvej&vesveblejÛeer heefnueerÛe efveJe[Cetkeâ DemeuÙeecegUs jepekeâerÙe
he#eeuee Je Dehe#eebvee celeoejeheÙeËle Deeheueer Yetefcekeâe ceeb[CÙeeme Heâej keâmejle keâjeJeer
ueeieueer. keâjJeerj efJeOeevemeYesÛeer efveJe[tkeâ keâeB«esmeÛes heer.Sve. heešerue Je MeskeâeheÛes
(efj[eueesme) mebhelejeJe heJeej ÙeebÛÙee ceOÙes ogjbieer nesF&ue Demes Jeešle nesles. oesve Je<ee&heemetve
efveJe[CetkeâerÛeer leÙeejer keâjCeeNÙee Ûebõefohe vejkesâ Ùeebvee efMeJemesvesÛeer GcesoJeejer efceUeueer.
lÙeecegUs keâeB«emeÛes heer.Sve. heešerue, efMeJemesvee YeepeheeÛes Ûebõoerhe vejkesâ DeeefCe efj[eueesmeÛes
mebheleyeehet heešerue Ùee efleIeebÛÙee jepekeâerÙe DeefmlelJeeÛee keâme Ùee efveJe[Cetkeâerle ueeieuee.
lemesÛe Yeewieesefuekeâ°Ÿee HeâejÛe [eWiejeU Yeeie Ùee celeoejmebIeele Deens. lejerheCe GÛÛeebkeâer
Demes 83.60 škeäkesâ celeoeve Peeues. lej ueeskeâmeYee efveJe[CetkeâerÛÙee JesUer ÙesLes 68 škeäkesâ
celeoeve Peeues nesles. Ùee efveJe[Cetkeâerle YeesieeJeleer, kegbâYeer-keâemeejer Ùee meeKej keâejKeevÙeebÛÙee
YeesJeleerÛe jepekeâejCe efHeâjues Je lÙeeuee pees[ efcejpe obieueerÛeer Je DeJewOe oe¤ mee"ŸeeÛeer
efceUeueer. lÙeecegUs efJekeâemeeÛÙee cegöŸeekeâ[s celeoejebveer hee" efHeâjJeuÙeeÛes efomeles.65 Ûebõoerhe
vejkesâ Ùeebveer kegbâYeer-keâemeejer keâejKeevÙeeceOÙes 1800¤. Tmeeuee oj osTve jepekeâerÙe
Yeeb[Jeue kesâues. Ûebõoerhe vejkesâ Je mebhelejeJe heJeej Ùeebveer YeesieeJeleer meeKej keâejKeevÙeeÛÙee
iewjkeâejYeejeuee heer.Sve. heešerue peyeeyeoej Deensle Demee ØeÛeejeÛee cegöe ceeb[uee. lej
heešerue Ùeebveer Deemeguex meeKej keâejKeevee leesšŸeele keâe{CÙeeuee vejkesâ Je heJeej peyeeyeoej
Deensle Demee Deejeshe keâjle lÙeebÛÙee DeejesheeÛeer Oeej yeesLeš keâjCÙeeÛee ØeÙelve kesâuee.
184
Heer.Sve. heešerue Ùeebveer ØeÛeejmeYee, pevepeeiejCe j@ueer Ùee Éejs celeoejmebIeeleerue
celeoejeheÙeËle heesnÛeCÙeeÛee ØeÙelve kesâuee. heer.Sve. ÙeebÛÙee ØeÛeejeceOÙes efpeune heefj<eo
meomÙe, hebÛeeÙele meefceleer meomÙe, kegbâYeer keâejKeevÙeeleerue efveJe[CetkeâerceOeerue hejeYetle
GcesoJeej, YeesieeJeleer keâejKeevÙeeÛes ceepeer mebÛeeuekeâ, hevneàÙeeletve efJeveÙe keâesjs, De@[.heer.
Deej. osmeeF&, ieieveyeeJe[e leeuegkeäÙeeletve melespe heešerue, heer.peer. efMebos Je ieeskegâUÛes
mebÛeeuekeâ Ùeebveer ØeÛeej kesâuee. kegbâYeer keâejKeevÙeeÛeer meòee efceUJeuÙeeveblej DeeceoejkeâerÛeer
efveJe[Cetkeâ ue{JeeÙeÛeer DeMee leÙeejerefveMeer DemeCeejs Ûebõefohe vejkesâ ÙeebÛÙee ØeÛeejeceOÙes
kegbâYeer keâejKeevÙeeÛes mebÛeeuekeâ De¤Ce vejkesâ Je Deefpele vejkesâ Ùeebveer efveÙeespevehetJe&keâ ØeÛeej
kesâuee. Ûebõefohe vejkesâ ÙeebÛee kegbâYeer keâejKeevÙeeÛÙee ceeHe&âle DemeCeeje pevemebheke&â, le¤Ceeleerue
meleleÛee JeeJej, kegbâYeer keâejKeevÙeeuee efouesuee Ûeebieuee oj Je keâejYeej, efMeJemesvesÛeer
efceUeuesueer meeLe, vejkesâ IejeCÙeeÛes hevneUe leeuegkeäÙeeMeer jepekeâerÙe, meeceeefpekeâ DeeefCe
keâewšgbefyekeâ DemeCeejs mebyebOe Je Ùee celeoejmebIeeceOÙes efMeJemesvesuee DemeCeejer Skeâieúe celes Je
lÙeeuee efceUeuesueer efcejpe obieueerÛeer meeLe lemesÛe keâjJeerjceOÙes meehe[uesues oe¤ mee"s
vejkesâÛÙee heLÙeeJej he[ues. lÙeecegUs Ûebõefohe vejkesâ ns 5624 celeebveer efJepeÙeer Peeues.
Heer. Sve. heešerue ÙeebÛÙee hejeYeJeeÛee efJeÛeej keâjlee pevemegjepÙeeÛÙee heeef"byÙeeÛee
GheÙeesie Peeuee veener. keâejCe hevneàÙeeceOetve vejkesâ Ùeebvee 13 npeejeÛes celeeefOekeäÙe efceUeues.
heer.Sve. heešerueebveer efpeu¢eeÛes jepekeâejCe keâjle Demeleevee celeoejmebIeeleerue meeceevÙe Je
pegvÙee celeoejebMeer mebheke&â "sJeuee veener. lemesÛe keâeÙe&keâlÙeeËJej DeefleefJeMJeeme šekeâuee Je
Hegvej&ÛevesÛeener Heâškeâe yemeuee. MeskeâeheÛes mebhele heJeej hejeYetle Peeues keâejCe efj[eueesmeÛee
GcesoJeej Demeleevee megæe meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ celeoejmebIeekeâ[s efHeâjkeâues veenerle. lej
ceneef[keâ ÙeebÛeer Yetefcekeâe MesJešheÙeËle mhe° keâUueer veener.66
keâjJeerjceOetve vejkesâ Ùeebveer keâeB«esme efpeune DeOÙe#e Je pegvÙee meebie¤U
celeoejmebIeeleerue lelkeâeefueve Deeceoej heer.Sve. heešerue ÙeeÛee hejeYeJe kesâuee. lesJne Ûebõoerhe
vejkesâ ÙeebÛÙeeMeer ÛeÛee& kesâueer Demelee vejkesâ cnšues keâer, ‘‘hegvej&ÛevescegUs celeoejmebIeeÛee
Yeewieesefuekeâ efJemleej Heâej cees"e Peeuee. lemesÛe kegbâYeer keâejKeevÙeeÛee meJe&Ûe Yeeie Ùee
celeoejmebIeele Deeuee. efMeJemesvesÛeerner meeLe efceUeueer efceUeueer. lemesÛe efJejesOekeâebveer meòesJej
Demetvemegæe efJekeâeme keâeces kesâueer veenerle. efveJe[Cetkeâerle efJejesOekeâekeâ[tve hewMeeÛee cees"Ÿee
ØeceeCeele Jeehej Peeuee lÙeeme celeoejebveer veekeâejues.’’67
185
lekeälee ›eâ. 5.22
2009 ÛÙee keâjJeerj efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerleerue SketâCe celeoeve Je PeeuesuÙee
celeoeveeÛeer škeäkesâJeejer68
veeJe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
keâjJeerj
114278
101320
215598
85.21
81.53
88.44
škeäkesâJeejer
258387
Peeuesues celeoeve
124269
SketâCe celeoej
134118
celeoejmebIeeÛes
2009 ÛÙee keâjJeerj efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerle 258387 SketâCe celeoej nesles.
lÙeeceOÙes 134118 heg¤<e Je 124269 m$eer celeoejebÛee meceeJesMe neslee. 2009 ÛÙee
efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerle SketâCe celeoeveehewkeâer 215598 (83.44³) celeoejebveer celeoeve
kesâues. PeeuesuÙee celeoeveeceOÙes 114278 (85.21³) heg¤<e Je 101320 (81.53³)
m$eer celeoejebÛee meceeJesMe neslee. (hene lekeälee ›eâ. 5.22)
celeoejmebIe hegvej&Ûevee DeeefCe yeoueles jepekeâejCe :
celeoejmebIe hegvej&ÛeveshetJeea keâjJeerj celeoejmebIeeletve keâeB«esmeÛee GcesoJeej efveJe[tve
iesuee neslee. celeoejmebIe hegvej&vesveblej Ùee celeoejmebIeeceOÙes yejeÛe yeoue Peeuee. 2009 ÛÙee
efJeOeevemeYee efveJe[CetkeâerceOÙes Ùee celeoejmebIeeletve efMeJemesvesÛee GcesoJeej efveJe[tve Deeuee.
lÙeecegUs Ùee celeoejmebIeele hegvej&Ûevesveblej efMeJemesvesuee jepekeâerÙe HeâeÙeoe Peeuee lej keâeB«esmeuee
DeheÙeMe Deeues. Ùee celeoejmebIeeletve hegvej&ÛeveshetJeera Je hegvej&Ûevesveblejner ceje"e meceepeeÛeeÛe
GcesoJeej efveJe[tve Deeuee. keâejCe Ùee celeoejmebIeeceOÙes ceje"e meceepeeleieËle jepekeâerÙe mheOee&
Deens.
6) keâesunehetj Gòej efJeOeevemeYee celeoejmebIe :
ÛeewLÙee celeoejmebIe hegvej&Ûevesveblej keâesunehetj Gòej celeoejmebIeeÛeer efveefce&leer Peeueer.
keâesunehetj Gòej efJeOeevemeYee celeoej ne keâesunehetj efpeu¢eeleerue Flej celeoejmebIeehes#ee
hetCe&heCes efYeVemJe¤heeÛee Deens. keâejCe Ùee celeoejmebIeeleerue meJe& ØeMve ns Flej
celeoejmebIeeÛÙee leguevesle hetCe&heCes JesieUs Demetve ne celeoejmebIe hetCe&heCes Menjer mJe¤heeÛee
Deens. lemesÛe keâeB«esmeÛÙee efJejesOeele keâewue osCeeje celeoejmebIe cnCetve Ùee celeoej mebIeekeâ[s
heeefnues peeles. Ùee celeoejmebIeeJej meg¤Jeeleerheemetve 1990 heÙeËle MeskeâeheÛes JeÛe&mJe nesles.
186
cee$e veblejÛÙee keâeUele efMeJemesvesves efMejkeâeJe kesâuee. Ùee celeoejmebIeeleerue 1952 les 2004
heÙeËleÛes efveJe[tve iesuesues ØeefleefveOeer heg{erue ØeceeCes.
lekeälee ›eâ. 5.23
1952 les 1962 heÙeËleÛee keâesunehetj Menj efJeOeevemeYee celeoejmebIe °er#eshe69
De.›eâ.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
ØeefleefveOeerÛes veeJe
yejeues yeer.[er.
meeUesKes heeb[gjbie
keâejKeeveerme $Ùeb.meer
keâejKeeveerme $Ùeb.meer
keâejKeeveerme $Ùeb.meer
meyeveerme jJeerõ
ÙeeoJe ueeueemeensye
Heešerue Sve.[er.
osmeeF& efoueerhe
meeUesKes megjsMe
meeUesKes megjsMe
Ú$eheleer ceeueespeer jepes
Je<e&
1952
1957
1962
1967
1972
1978
1980
1985
1990
1995
1999
2004
jepekeâerÙe he#e
Meskeâehe
Meskeâehe
Meskeâehe
Meskeâehe
Meskeâehe
Meskeâehe
pevelee
keâeB«esme
Meskeâehe
efMeJemesvee
efMeJemesvee
keâeB«esme
efceUeuesueer celes
10909
28644
23984
31943
38643
23877
21718
34986
35889
51510
35309
76157
1952 heemetve 1972 heÙeËle meueie mene efveJe[CetkeâeceOÙes Ùee celeoejmebIeele Meskeâehe
he#eeÛes GcesoJeej efveJe[tve iesues. 1978 meeueer Meskeâehe he#eeÛee lej 1980 ÛÙee
efveJe[CetkeâerceOÙes pevelee he#eeÛee GcesoJeej efveJe[tve iesuee. 1985 uee ne celeoejmebIe
keâeB«esmeÛÙee JeÛe&mJeeKeeueer iesuÙeeÛes efomeles. cee$e 1995 veblej Ùee celeoejmebIeeleerue
MeskeâeheÛes JeÛe&mJe hetCe&heCes keâceer PeeuÙeeÛes efomeles. keâejCe 1995 Je 1999 Ùee oesve
efveJe[CetkeâeceOÙes efMeJemesvesÛes GcesoJeej Ùee celeoejmebIeeletve keâeB«esme Je MeskeâeheÛÙee
GcesoJeejeÛee hejeYeJe keâ¤ve efveJe[tve iesues. (hene lekeälee ›eâ. 5.23) 2004 meeueer
keâeB«esme Je je°^Jeeoer keâeB«esme ÙeebÛÙee DeeIee[erceOÙes ner peeiee keâeB«esmeÛÙee JeešCeeruee iesueer.
lÙeecegUs GcesoJeejermee"er Ú. ceeueespeerjepes je°^Jeeoer keâeB«esme mees[tve keâeB«esmeceOÙes iesues. Ùee
celeoejmebIeele pevemebheke&â DemeCeeje GcesoJeej keâeB«esmeuee nJee neslee. lÙeecegUs MeentÛee JebMepe
cnCetve ceeueespeerjepeWvee efveJe[Cetkeâ efjbieCeele DeeCeCÙeeÛeer keâeB«esmeÛeer KesUer ÙeMemJeer "jueer.
2004 ÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes Ú$eheleer ceeueespeerjepes Ùeebveer efMeJemesvesÛÙee megjsMe meeUesKes
ÙeebÛee 28142 celeebveer hejeYeJe kesâuee. 1985 veblej keâeB«esmeÛÙee JeÛe&mJeeKeeueer ØeLeceÛe ne
celeoejmebIe Deeuee.
187
keâesunehetj Gòej efJeOeevemeYee celeoejmebIeeÛeer hegvej&Ûevee
ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee hegvej&Ûevesvegmeej keâesunehetj Gòej celeoejmebIeeÛeer
efveefce&leer Peeueer. Ùee celeoejmebIeeceOÙes keâesunehetj ceneveiejheeefuekesâÛÙee Jee[& ›eâ. 1 les 14,
17 les 22, 24 les 42, 47 les 50, 52 les 56, 59 Je 60, 62 Je 63 DeeefCe 65
ÙeebÛee meceeJesMe kesâuee Deens. keâesunehetj efJeOeevemeYee celeoejmebIe ne hetCe&heCes Menjer
mJe¤heeÛee Deens.70 Ùee celeoejmebIeeÛeer ueeskeâmebKÙee 319781 Flekeâer Deens. lÙeeceOÙes
191868 heg¤<e lej 127913 ŒeerÙee Deensle.71
lekeälee ›eâ. 5.24
2009 ÛÙee keâesunehetj Gòej efJeOeevemeYee celeoejmebIeeleerue jepekeâerÙe ØeYeglJe72
De.›eâ.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
ØeefleefveOeerÛes veeJe
kegâjCes DepeÙe ØekeâeMe
Ú$eheleer ceeueespeerjepes Meent
heJeej efoueerhe oòeepeerjeJe
#eerjmeeiej jepesMe efJeveeÙekeâjeJe
heJeej GoÙe jepeejece
ÛeJneCe jeceYeeT yeehetmees
Ùesjskeâj efiejerMe peÙeefmebie
keâeefMeo meensyejeJe megjsMe
keâebyeUs JemeblejeJe veejeÙeCe
{sjs Deefveue MeecejeJe
he"eCe vepeerj cenbceoYeeF&
ceeveefohe efveueebyejer jcesMe
nsjuexkeâj mejoej Denbceo
jepekeâerÙe he#e efceUeuesueer celes
yemehee
1642
keâeB«esme
66442
keâcÙegefvemš heešea
3479
efMeJemesvee
70129
cevemes
2560
pevemegjepÙe Meòeâer
5395
Dehe#e
341
Dehe#e
358
Dehe#e
209
Dehe#e
379
Dehe#e
473
Dehe#e
501
Dehe#e
575
škeäkesâJeejer
1.08
43.57
2.28
45.09
1.68
3.54
0.22
0.23
0.14
0.25
0.31
0.33
0.38
2009 ÛÙee keâesunehetj Gòej efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes 13 GcesoJeej
efveJe[Cetkeâermee"er GYes nesles. ÙeeceOÙes 6 GcesoJeej efJeefJeOe jepekeâerÙe he#eeÛes Je 7 GcesoJeej
Dehe#e nesles. cee$e keâeB«esmeÛes Ú. ceeueespeerjepes Je efMeJemesvesÛes jepesMe ef#ejmeeiej ÙeebÛÙeeceOÙes
mebIe<e&ceÙe ue{le Peeueer. iesuÙee heeÛe Je<ee&leerue efJekeâeme keâeceeÛÙee peesjeJej ceeueespeerjepes
Ùeebveer celeebÛeer ceeieCeer kesâueer. lej iesuÙee heeÛe Je<ee&leerue efJeefJeOe ØeMveeJej kesâuesuÙee
DeeboesueveeJej jepesMe ef#ejmeeiej Ùeebveer ØeÛeej kesâuee. ces 2009 ÛÙee ueeskeâmeYee
efveJe[CetkeâerceOÙes Ùee celeejmebIeeletve efMeJemesvesÛÙee GcesoJeejeuee 49823 celes efceUeueer.
je<š^Jeeoer keâeB«esmeÛÙee GcesoJeejeuee 53369 lej Dehe#e ceb[efuekeâ Ùeebvee 35 npeej celes
188
efceUeueer nesleer. (hene lekeälee ›eâ. 5.24) lÙeecegUs Ùee celeoejmebIeele meb<eIe&ceÙe ue{le
nesCeej ns efveefMÛeleÛe nesles. Ùee celeoejmebIeeleerue Deveskeâ ØeMve Je<ee&vegJe<ex he[tve Deensle.
lÙeeceOÙes ØeecegKÙeeves jmles, heeCeer, Dehegje heeCeer hegjJe"e ogef<ele heeCeer Ùee meeNÙee mecemÙeekeâ[s
meòee Demeleeveener ceeueespeerjepeWÛes ogue&#e PeeuÙeecegUs pevelee veejepe Peeueer.73 lej Ùee meJe&
ØeMveeJej efMeJemesvesÛÙee ceeOÙeceeletve #eerjmeeiej Ùeebveer Deeboesueves kesâueer. keâesunehetj
ceneheeefuekesâle keâeB«esme-je°^JeeoerÛeer meòee Deens. lemesÛe keâesunehetj Menjele Kethe keâener
keâjCÙeemeejKes Deens. Ùeemee"er DemeCeeje efJekeâemeeÛee °erkeâesve peveleskeâ[s Deens. heCe lÙeebvee
efJeMJeemeele IesCes Je peer keâeces Deensle leer leele[erves keâjCes DeeefCe pÙee oerIe&keâeueerve Ùeespevee
Deensle lÙeemee"er Deeceoej cnCetve DemeuesuÙee ceÙee&oe mhe° keâefjle meecegoeefÙekeâ vesle=lJeeÛÙee
ceeOÙeceeletve lÙee mees[JeCÙeele ceeueespeerjepeWvee DeheÙeMe Deeues.74 lej lÙee heeMJe&YetceerJej
peveslesÛes ØeMve meelelÙeeves ceeb[CeeNÙee ef#ejmeeiej Ùeebveer pevelesuee efJeÕeemeele Iesleues DeeefCe
Deeboesueves kesâueer. 2009 ÛÙee PeeuesuÙee efveJe[CetkeâerceOÙes ceeueespeerjepes Ùeebvee 66442 celes
efceUeueer, jepesMe ef#ejmeeiej Ùeebvee 70,129 celes efceUeueer lej yemehee, keâcÙegefvemš, cevemes
DeeefCe GcesoJeejermee"er pevemegjepÙe Mekeäleer he#eele iesuesuÙee ÛeJneCe Ùeebvee Deeheues ef[hee@ePf eš
ner jeKelee Deeues veener. lÙeecegUs efMeJemesvesÛes jepesMe ef#ejmeeiej ns keâeB«esmeÛÙee ceeueespeerjepes
ÙeebÛÙeeJej 3687 celeebÛeer ceele keâ¤ve efveJe[tve Deeues. 1990 heemetve 2004 Ûee DeheJeeo
JeieUlee ÛeewLÙee JesUsme efMeJemesvesÛee GcesoJeej Ùee celeoejmebIeeletve efveJe[tve Deeuee. lemesÛe
Ùee celeoejmebIeele efcejpe obieueerÛee HeâeÙeoe efMeJemesvee-Yeepehee Ùegleeruee Peeuee.
celeoejmebIe hegvej&Ûevesveblej keâesunehetj Gòej ceOetve efveJe[tve DeeuÙeeveblej jepesMe
ef#ejmeeiej ÙeebÛÙeeMeer ÛeÛee& kesâueer Demelee les cnCeeues keâer, ‘‘jepekeâejCe cnCetve keâOeerÛe
Deeboesueves kesâueer veenerle, lej ØemLeeefheleebvee peeye efJeÛeejCeejer Skeâ veJeer efhe{er GYeer kesâueer,
DeeboesueveeÛÙee ceeOÙeceeletve MeecejeJe-efJeúue yeBkesâleerue keâce&ÛeeNÙeebvee vÙeeÙe efceUJetve efouee,
efJeÅeeLÙeeËÛÙee Heâer Jee{er yejesyejÛe [esvesMeve IesCÙeeÛes LeebyeJetve efMe#eCe meceüešeJej yeNÙeeÛe
ØeceeCeele DebkegâMe "sJeuee. meerheerDeej ceOeerue DeejesiÙe JÙeJemLee megjUerle "sJeCÙeemee"er Je
nesCeeNÙee Yeü°eÛeejeefJejesOeele Deeboesueves kesâueer, JÙeeheeNÙeebvee ueeJeCÙeele Deeuesuee Ghekeâj
LeebyeJeCÙeeyejesyejÛe pekeâele jö JneJeer Ùeemee"er leer›e Deeboesueve Ús[ues, efMeJemesvee ceefnuee
DeeIee[erÛÙee ceeOÙeceeletve yeÛele iešebÛeer mLeehevee kesâueer, heeCÙeeØeMveer Je jmlÙeeØeMveer leer›e
Deeboesueves kesâueer. ns meJe& keâesCeleerner meòeemLeeves vemeleevee kesâueer, lÙeecegUsÛe pevelesves ceePee
efmJekeâej kesâuee.’’75
189
lekeälee ›eâ. 5.25
2009 ÛÙee keâjJeerj efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerleerue SketâCe celeoeve Je PeeuesuÙee
celeoeveeÛeer škeäkesâJeejer76
veeJe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
keâesunehetj
81880
70043
151923
61.19
53.03
57.14
škeäkesâJeejer
265893
Peeuesues celeoeve
132082
SketâCe celeoej
133811
celeoejmebIeeÛes
Gòej
keâesunehetj Gòej efJeOeevemeYee celeoejmebIeele 265893 SketâCe celeoej nesles. SketâCe
celeoejehewkeâer 133811 heg¤<e Je 132082 m$eer celeoej nesles. 2009 ÛÙee efveJe[Cetkeâerle
SketâCe celeoejehewkeâer 151923 (57.14³) celeoejebveer celeoeve kesâues. lÙeeceOÙes 81880
(61.19³) heg¤<eebveer lej 70043 (53.03³) m$eer celeoejebveer celeoeve kesâues. (hene
lekeälee ›eâ. 5.25)
celeoejmebIe hegvej&Ûevee DeeefCe yeoueles jepekeâejCe
ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee hegvej&Ûevesvegmeej hetJeeaÛÙee keâesunehetj Menj
celeoejmebIeeletve keâesunehetj Gòej ne celeoejmebIe leÙeej Peeuee. hetJeea Ùee celeoejmebIeeceOÙes
keâeB«esmeÛee GcesoJeej efveJe[tve Deeuee neslee. celeoejmebIe hegvej&Ûevessveblej ne celeoejmebIe
efMeJemesvesÛÙee JeÛe&mJeeKeeueer iesuee. lÙeecegUs celeoejmebIe hegvej&ÛevesÛee HeâeÙeoe Ùee
celeoejmebIeeceOÙes efMeJemesvesuee Peeuee. lemesÛe Ùee celeoejmebIeeceOÙes ceje"e meceepeelebie&le
jepekeâerÙe mheOee& heneJeÙeeme efceUles. lÙeecegUs Ùee celeoejmebIeele ceje"e meceepeeÛes JeÛe&mJe
DemeuÙeecegUs celeoejmebIeeletve ceje"e meceepeeÛee GcesoJeej meelelÙeeves efveJe[tve peelees.
7) MeentJee[er efJeOeevemeYee celeoejmebIe
yengmebKÙe [eWiejeU Yeeie, Jee[Ÿee-JemlÙeeJej jenCeeje celeoej, Menjer megKemeesÙeerheemetve JebefÛele DemeCeeje Je ØeeLeefcekeâ megefJeOeebÛee DeYeeJe, yejsÛemes celeoej cegbyeF& ÙesLes
veeskeâjeruee, peemle ØeceeCeele menkeâejeÛee efJekeâeme Peeuee veener DeMeer JewefMe°s MeentJee[er
celeoejmebIeeÛeer meebielee Ùesleerue. lemesÛe keâesunehetj efpeu¢eeÛÙee Flej celeoejmebIeeceOÙes
jepekeâerÙe peeie=leer Peeueer. lÙeeÛÙee leguevesle Ùee celeoejmebIeeceOÙes meg¤JeeleerÛÙee keâeUeceOÙes
190
jepekeâerÙe peeie=leer Peeueer veener. nelekeâCebieues ueeskeâmeYee celeoejmebIeeÛes heefMÛeceskeâ[erue šeskeâ
Demeuesuee ne efJeOeevemeYee celeoejmebIe meg¤Jeeleerheemetve efJekeâemeeÛÙee yeeyeleerle ogue&ef#ele
Peeuesuee Deens. DeMee celeoejmebIeeleerue 1952 les 2004 heÙeËleÛes ØeefleefveOeer heg{erueØeceeCeslekeälee ›eâ. 5.26
1952 les 2004 heÙeËleÛee MeentJee[er efJeOeevemeYee celeoejmebIe °er#eshe77
De.›eâ.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
ØeefleefveOeerÛes veeJe
heešerue jbiejeJe veeceosJe
keâejKeveerme $Ùebyekeâ meerleejece
ieeÙekeâJee[ GoÙeefmebnjeJe
heešerue YeeT OeeW[er
ieeÙekeâJee[ GoÙeefmebnjeJe
ieeÙekeâJee[ GoÙeefmebnjeJe
heešerue yeeyeemeensye
ieeÙekeâJee[ mebpeÙeefmebn
heešerue (me¤[keâj) yeeyeemeensye
ieeÙekeâJee[ mebpeÙeefmebn
ieeÙekeâJee[ mebpeÙeefmebn
mebpeerJeveerosJeer ieeÙekeâJee[- heesšefveJe[Cetkeâ
heešerue melÙeefpele
Je<e&
1952
1957
1962
1967
1972
1978
1980
1985
1990
1995
1999
1999
2004
jepekeâerÙe he#e
Meskeâehe
Meskeâehe
keâeB«esme
Meskeâehe
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
Dehe#e
efMeJemesvee
Dehe#e
keâeB«esme
keâeB«esme
efMeJemesvee
efceUeuesueer celes
7560
1289
21249
23059
49368
53625
44864
44771
54223
58640
54108
51075
MeentJee[er celeoejmebIeeceOÙes 1952 les 2004 heÙeËle 13 ØeefleefveOeer efJeOeevemeYesJej
efveJe[tve iesues. meg¤JeeleerÛÙee keâeUeceOÙes Ùee celeoejmebIeeceOÙes MeskeâeheÛes JeÛe&mJe nesles.
keâejCe 1952, 1957 Je 1967 Ùee efveJe[CetkeâerceOÙes MeskeâeheÛes GcesoJeej efveJe[tve iesues.
cee$e 1972 veblej MeskeâeheÛes JeÛe&mJe keâceer nesTve keâeB«esmeÛes JeÛe&mJe efvecee&Ce Peeues. 1972
les 1980 heÙeËle meueie leerve efveJe[CetkeâebceOÙes keâeB«esmeÛes GcesoJeej efveJe[tve Deeues. 1985
meeueer Dehe#e ØeefleefveOeer efveJe[tve Deeuee. cee$e 1990 meeueer Ùee celeoejmebIeeceOÙes
efMeJemesvesÛee ØeefleefveOeer efveJe[tve iesuee. (hene lekeälee ›eâ. 5.26) keâejCe MeentJee[erleerue
Deveskeâ ueeskeâ veeskeâjermee"er cegbyeF&le iesues nesles. ojcÙeeveÛÙee keâeUeceOÙes efMeJemesvesves cegbyeF&ceOÙes
Ûeebieues JeÛe&mJe efvecee&Ce nesles. lÙeecegUs efMeJemesvee veslÙeebveer efMeJemesvee Kes[ŸeeheÙeËle
heesnÛeefJeCÙeeÛeer peyeeyeoejer cegbyeF&ceOÙes DemeCeeNÙee ceneje°^eleerue efJeefJeOe Yeeieeletve
keâeceemee"er DeeuesuÙee keâeceieejebJej meesheJeueer. ÙeeÛee heefjCeece cnCetve efMeJemesvee ceneje°^Yej
hemejueer Ùeeuee DeheJeeo MeentJee[er celeoejmebIemegæe "juee veener.78 ojcÙeeveÛÙee
191
keâeueeJeOeerceOÙes 1995 meeueer Úieve YegpeyeU ÙeebÛÙee yejesyej yeeyeemeensye heešerue
keâeB«esmeceOÙes iesues. leWJne mebpeÙeefmebn ieeÙekeâJee[ Ùeebveer efMeJemesvesÛes cenòJe DeesUKetve
efMeJemesvee hegjmke=âle Dehe#e cnCetve efveJe[Cetkeâ ue{Jeueer Je efveJe[tve Deeues. 1999 meeueer
mebpeÙeefmebn ieeÙekeâJee[ Ùeebveer keâeB«esmeceOÙes ØeJesMe kesâuee Je efveJe[tve Deeues. Hejbleg lÙeebÛee
DeuheeJeOeerle ce=lÙet Peeuee. lÙeeJesUer heesšefveJe[Cetkeâ Peeueer DeeefCe Ùee efveJe[CetkeâerceOÙes
mebpeerJeveerosJeer ieeÙekeâJee[ efveJe[tve DeeuÙee. lej 2004 meeueer yeeyeemeensye heešerue ÙeeÛes
heg$e melÙeefpele heešerue efMeJemesveskeâ[tve hegvne efveJe[tve Deeues.79
MeentJee[er efJeOeevemeYee celeoejmebIeeÛeer hegvej&Ûevee
ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieevegmeej MeentJee[er efJeOeevemeYee celeoejmebIeele MeentJee[er
leeuegkeäÙeeKesjerpe hevneUe leeuegkeäÙeeleerue keâes[esueer, keâesleesueer Je hevneUe Ùee leerve cenmetue
ceb[UeÛee Je hevneUe veiejheeefuekesâÛee meceeJesMe kesâuee.80 hevneUe efJeOeevemeYee celeoejmebIe
jö keâ¤ve hevneUe leeuegkeäÙeeÛee keâener Yeeie keâjJeerj efJeOeevemeYee celeoejmebIeeuee Je keâener
Yeeie MeengJee[eruee pees[CÙeele Deeuee. MeentJee[er celeoejmebIeeletve ceje"e meceepeeÛes GcesoJeej
meelelÙeeves efveJe[tve Deeues Deensle. lej jö PeeuesuÙee hevneUe celeoejmebIeeletve 1999 veblej
efuebieeÙele meceepeeÛes GcesoJeej efveJe[tve Deeues. lÙeecegUs veJeerve efvecee&Ce PeeuesuÙee MeentJee[er
celeoejmebIeeceOÙes ceje"e Je efuebieeÙele meceepeeceOÙes jepekeâerÙe mheOee& efomeles. lemesÛe Ùee
celeoejmebIeeÛeer ueeskeâmebKÙee 335337 Deens. lÙeeceOÙes «eeceerCe ueeskeâmebKÙee 326401 Je
Menjer 8956 Deens. lÙeecegUs ne celeoejmebIe «eeceerCe mJe¤heeÛee Deens.81
lekeälee ›eâ. 5.27
2009ÛÙee MeentJee[er efJeOeveemeYee celeoejmebIeeleerue jepekeâerÙe ØeYeglJe82
De.›eâ.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
GcesoJeejeÛess veeJe
keâCe&efmebn mebpeÙeefmebn ieeÙekeâJee[
heešerue melÙeefpele yeeyeemees
heešerue mebefohe ØeYeekeâj
keâesjs efJeveÙe efJeueemejeJe
mejveeF&keâ DeevebojeJe JemeblejeJe
lesueer efJeveÙe efveJe=òeer
heešerue ØekeâeMe veejeÙeCe
heešerue melÙeefpele jeJemeensye
Le[ies jepet peveeo&ve
jepekeâerÙe he#e
keâeB«esme
efMeJemesvee
yemehee
pevemegjepÙe Mekeäleer
Dehe#e
Dehe#e
Dehe#e
Dehe#e
Dehe#e
efceUeuesueer celes
42510
65601
1643
73912
1516
4375
1146
1413
1864
škeäkesâJeejer
21.91
33.82
0.85
38.10
0.78
2.26
0.59
0.73
0.96
192
2009 ÛÙee efJeOeevemeYee efveJe[CetkeâerceOÙes 9 GcesoJeej efveJe[CetkeâerÛÙee efjbieCeele
nesles. lÙeehewkeâer 4 GcesoJeej jepekeâerÙe he#eebÛes lej 5 GcesoJeej Dehe#e nesles. heCe Kejer
ue{le ner efMeJemesvesÛes melÙeefpele heešerue, pevemegjepÙe MekeäleerÛes efJeveÙe keâesjs Je keâeB«esmeÛes
keâCe&efmebn ieeÙekeâJee[ ÙeebÛÙeeceOÙes Peeueer. Lees[Ÿee Heâej ØeceeCeele Dehe#e lesueerves mebIe<e&
kesâuee. yemehee Je Flej Dehe#eebvee Ùee efveJe[CetkeâerceOÙes Deeheuee ØeYeeJe celeoejeJej hee[lee
Deeuee veener. hevneUe Je MeentJee[er Ùee oesve leeuegkeäÙeeÛee efceUtve ne celeoejmebIe leÙeej
Peeuee. MeentJee[erceOÙes efMeJemesvesÛes JeÛe&mJe lej hevneàÙeeceOÙes pevemegjepÙe MekeäleerÛÙee efJeveÙe
keâesjs ÙeebÛes JeÛe&mJe, lÙeecegUs ner efveJe[Cetkeâ DešerlešerÛeer Peeueer. ÙeeceOÙes efJeveÙe keâesjs Ùeebvee
73912 celes, melÙeefpele heešerue Ùeebvee 65601 celes lej keâCe&efmebn ieeÙekeâJee[ Ùeebvee
42510 celes efceUeueer. (hene lekeälee ›eâ. 5.27) lÙeecegUs efJeveÙe keâesjs ns 8311 celeebveer
efveJe[tve Deeues. 2009ÛÙee MeentJee[er-hevneUe efJeOeevemeYee celeoejmebIeeleerue efveJe[CetkeâerÛes
efJeMues<eCe heg{erue ØeceeCes keâjlee ÙesF&ue MeentJee[er leeuegkeäÙeeletve keâCe&efmebn ieeÙekeâJee[ Je melÙeefpele heešerue ns oesIes ØeYeeJeer
GcesoJeej lej hevneàÙeeletve Heâkeäle efJeveÙe keâesjs ns ØeYeeJeer GcesoJeej nesles. lÙeecegUs celeebÛeer
efJeYeeieCeer MeentJee[erle Peeueer. MeentJee[erceOetve 41264 celes melÙeefpele heešerue Ùeebvee,
30374 celes keâCe&efmebn ieeÙekeâJee[ Ùeebvee lej 24919 celes efJeveÙe keâesjs Ùeebvee efceUeueer.
2004 ÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes keâCe&efmebn ieeÙekeâJee[ Ùeebvee 44600, lej ceeveefmebie
ieeÙekeâJee[ Ùeebvee 38 npeej celes nesleer. Ùee efveJe[CetkeâerceOÙes oesvner ieeÙekeâJee[ Skeâ$e
Demeleevee MeentJee[erceOetve 30374 celes efceUeueer. ÙeeÛes ieeÙekeâJee[ ieševes efÛebleve
keâjCÙeeÛeer iejpe Deens. lej melÙeefpele heešerue Ùeebvee 2004 ÛÙee efveJe[Cetkeâerle
MeentJee[erletve 35075 celes efceUeueer nesleer. lej Ùee efveJe[Cetkeâerle 41264 celes efceUeueer
cnCepes lÙeebÛÙee celeeefOekeäÙeeceOÙes 7 npeej celeebÛeer Jee{ Peeueer. efJeveÙe keâesjs ÙeebÛÙeemee"er
MeentJee[er leeuegkeâe veJeKee Je MeentJee[ermee"er efJeveÙe keâesjs veJeKes nesles, lejerheCe lÙeebvee
24919 celes efceUeueer. Jejerue Deekeâ[sJeejerÛee efJeÛeej keâjlee ieeÙekeâJee[ iešebÛÙee
celeeceOÙes MeentJee[erletve 27 npeej celeebÛeer Ieš Peeueer.83
hevneUe leeuegkeäÙeeleerue celeoeveeÛee efJeÛeej keâjlee efJeveÙe keâesjs Ùeebvee 52 npeej celes
efceUeueer. lej2004 ÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes keâesjs Ùeebvee 66256 celes efceUeueer nesleer.
lÙeecegUs 14256 celeebÛeer Ieš keâesjs ÙeebÛÙee celeeceOÙes PeeuÙeeÛes efomeles. lÙeecegUs keâesjs
193
ÙeebÛÙeemee"er efÛebleve keâjeJeÙeeme ueeJeCeejer yeeye Deens. efMeJemesvesÛÙee melÙeefpele heešerue Ùeebvee
megceejs 25 npeej celes efceUeueer lej keâeB«esmeÛÙee ieeÙekeâJee[ Ùeebvee 12136 celes efceUeueer
2004ÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes hevneàÙeeletve je°^Jeeoer keâeB«esmeÛÙee ÙeMeJeble heešerue Ùeebvee
56525 celes efceUeueer nesleer. lÙeecegUs Ùee celeoejmebIeele keâeB«esme Je je°^Jeeoer keâeB«esmeÛÙee
veslÙeebveer DeelceefÛebleve keâjCÙeeÛeer iejpe Deens.84
keâeB«esme DeeIee[erÛes GcesoJeej keâCe&efmebn ieeÙekeâJee[ ÙeebÛÙee heeef"bMeer hevneàÙeeletve
ÙeMeJebleoeoe ieš (pes keâer 25 Je<ex hevneàÙeeÛes Deeceoej) Decejefmebn heešerue, je°^JeeoerÛes
ceeveefmebiejeJe ieeÙekeâJee[, ceepeer Kee. GoÙeefmebn ieeÙekeâJee[ Je lÙeeÛes meJe&keâeÙe&keâlex DeeefCe
GoÙe meeKej keâejKeevÙeebÛes mebÛeeuekeâ Je keâeceieej ØeÛeejeceOÙes menYeeieer nesles. efMeJemesvesÛÙee
melÙeefpele heešerue ÙeebÛÙee ØemeejeceOÙes oesvner leeuegkeäÙeeleerue Yeepehe-mesvee keâeÙe&keâlex, ceepeer
Deeceoej yeeyeemees heešerue, efpe.he. meomÙe nbyeerjjeJe heešerue, ÙegJejepe heešerue meef›eâÙe nesles.
lej efJeveÙe keâesjs ÙeebÛÙee heeef"Meer MeentJee[erletve efpe.he. meomÙe mepexjeJe-heešerue-hesjer[keâj,
veeceosJe Keesle, melÙeJeeve Kesleue, MeecejeJe heešerue-ceeCeieebJekeâj, jbiejeJe Keeshe[s, %eeveosJe
Jejskeâj Je DeMeeskeâ Iees[s Demes Yekeäkeâce vesles nesles.85 Je hevneàÙeeceOetve meJe& JeejCee mecegn
neslee. ÙeecegUsÛe keâesjs Ùeebvee MeentJee[erle 24919 celes Ieslee Deeueer. Ùee efveJe[CetkeâerceOÙes
melÙeefpele heešerue Je keâCe&efmebn ieeÙekeâJee[ Ùeebveer JeejCee mecegneJej 500 keâesšer keâpe& Deens.
DeMeer keâesjsJej šerkeâe kesâueer. lej MeentJee[erÛÙee efJekeâemeeÛeer heešerue Je ieeÙekeâJee[ Ùeebveer
efoMeeYetue kesâueer Je MeentJee[er efJekeâemeeheemetve JebefÛele "sJeueer. cnCetveÛe MeentJee[erÛÙee
pevelesÛee YeüceefvejeMe Peeuee Deens. Demes efJeveÙe keâesjs Ùeebveer Deejeshe kesâuee. lÙeecegUs ner
efveJe[Cetkeâ KetheÛe DešerlešerÛeer Peeueer. DeKesjerme efJeveÙe keâesjs efveJe[tve Deeues.86 efJeveÙe keâesjs
ns 1999 Je 2004 hevneàÙeeceOetve lej 2009 uee MeentJee[erletve Demes leerve JesUe
Deeceoej Peeues. lÙeecegUs lÙeebÛÙeeMeer hegvej&Ûevesveblej PeeuesuÙee efveJe[CetkeâerefJe<eÙeer ÛeÛee& kesâueer
Demelee les cnCeeues keâer, ‘‘2009Ûeer efveJe[Cetkeâ ner HeâejÛe mebIe<e&ceÙe nesleer. keâejCe
hegvej&ÛevescegUs celeoejmebIe hevneUe leeuegkeäÙeeÛÙee yeensj iesuee neslee. lÙeecegUs ceePeer Yetefcekeâe
meJe& celeoejeheÙeËle heesnÛeJeCes ns heefnues keâle&JÙe nesles. lemesÛe meJe& jepÙeYej he#eeÛee ØeÛeej
keâjeJeÙeeÛee neslee. MeentJee[erle oesve Je<ee&heemetve efJekeâeme keâeceeme meg¤Jeele kesâueer nesleer.
ceuekeâehetj veiejheeefuekeâe ue{Jeueer, efpe.he. efveJe[CetkeâerceOÙes he#eeÛee menYeeie neslee. Jee[erJemleerJej JeejCee ceefnuee ceb[Uekeâ[tve MesUer Jeešhe kesâues, mJejepÙe HeâeQ[sMeveÛÙee
194
ceeOÙeceeletve yesjespeieejer efveceg&ueveeÛeer mebkeâuhevee ceeb[tve efJeefJeOe mecemÙee mees[JeCÙeeÛee ØeÙelve
kesâuee. cegbyeF&ceOÙes Øeefle keâesunehetj ceneslmeJeeÛes DeeÙeespeve kesâues. Ùee meJe& keâejCeebcegUs
MeentJee[er-hevneUe celeoejmebIeeceOeerue celeoejebveer efveJe[tve efoues.’’87
lekeälee ›eâ. 5.28
2009 ÛÙee MeentJee[er efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerleerue SketâCe celeoeve Je PeeuesuÙee
celeoeveeÛeer škeäkesâJeejer88
veeJe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
MeentJee[er
98309
94856
193165
80.34
79.07
79.71
škeäkesâJeejer
242339
Peeuesues celeoeve
119968
SketâCe celeoej
122371
celeoejmebIeeÛes
MeentJee[er efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes 242339 SketâCe celeoej Deensle. lÙeeceOÙes
122371 heg¤<e Je 119968 m$eer celeoejebÛee meceeJesMe Deens. 2009ÛÙee efJeOeevemeYee
efveJe[CetkeâerceOÙes SketâCe celeoejebhewkeâer 193165 (79.71³) celeoejebveer celeoeve kesâues.
lÙeeceOÙes 98309 (80.34³) heg¤<e Je 94856 (79.07³) m$eer celeoejebveer celeoeve
kesâues. (hene lekeälee ›eâ. 5.28)
celeoejmebIe hegvej&ÛevesveblejÛes yeoueles jepekeâejCe :
celeoejmebIe hegvej&vesveblej hevneUe celeoejmebIe jö nesTve lÙeeÛÙee yeNÙeeÛe YeeieeÛee
meceeJesMe MeentJee[er celeoejmebIeeceOÙes Peeuee. celeoejmebIe hegvej&ÛeveshetJeea Ùee celeoejmebIeeletve
efMeJemesvesÛee GcesoJeej efveJe[tve Deeuee. hegvej&Ûevesveblej MeentJee[er celeoejmebIeeletve pevemegjepÙe
Mekeäleer he#eeÛee GcesoJeej efveJe[tve Deeuee. lÙeecegUs celeoejmebIe hegvej&ÛevesÛee HeâeÙeoe Ùee
celeoejmebIeeceOÙes pevemegjepÙe Mekeäleer he#eeuee Peeuee. lemesÛe Ùee celeoej mebIeeceOÙes ceje"e
meceepeelebie&le DeeefCe ceje"e efuebieeÙele meceepeelebie&le jepekeâerÙe mheOee& Deens. 2009ÛÙee
efveJe[CetkeâerceOÙes Ùee celeoejmebIeeletve efuebieeÙele meceepeeÛee GcesoJeej efveJe[tve Deeuee.
lÙeecegUs ne celeoejmebIe hegvej&Ûevesveblej ceje"e meceepeekeâ[tve efuebieeÙele meceepeekeâ[s mejkeâuee.
8) nelekeâCebieues efJeOeevemeYee celeoejmebIe (De.pee. jeKeerJe)
ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee hegvej&Ûevesvegmeej nelekeâCebieues efJeOeevemeYee
celeoejmebIeeÛeer efveefce&leer Peeueer. hetJeeaÛee jeKeerJe Je[ieeJe efJeOeevemeYee celeoejmebIe jö nesTve
195
nelekeâCebieues Ùee veeJeeves celeoejmebIe leÙeej Peeuee. jeKeerJe celeoejmebIe DemeuesuÙee Ùee
celeoejmebIeele JeejCee GÅeesie mecegneÛee Yeeie, jepeejece menkeâejer meeKej keâejKeevee, Mejo
menkeâejer meeKej keâejKeevee ÙeebÛes keâeÙe&#es$e DemeuÙeecegUs ceneosJejeJe ceneef[keâ, efJeveÙe
keâesjs, jepeWõ heešerue Ùe[^eJekeâj Je efveJesefolee ceeves ÙeebÛee ØeYeeJe Ùee celeoejmebIeeJej Deens.
Je[ieeJe ne celeoejmebIe 1967 meeueer DeefmlelJeele Deeuee. lej Ùee celeoejmebIeeÛes
nelekeâCebieues Demes veeJe ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee hegvej&vesvegmeej Peeues. Ùee
celeoejmebIeeleerue 1967 les 2004 heÙeËleÛes efveJe[tve iesuesues ØeefleefveOeer heg{erueØeceeCes lekeälee ›eâ. 5.29
1967 les 2004 heÙeËleÛee nelekeâCebieues efJeOeevemeYee celeoejmebIe °er#eshe89
De.›eâ.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
GcesoJeejeÛes veeJe
Ieešies kesâ.Sve.
Jnškeâj veeceosJe ue#ceCe
ceeves veeveemeensye Mee.
DeeJeUs peÙeJeblejeJe
DeeJeUs peÙeJeblejeJe
DeeJeUs peÙeJeblejeJe
DeeJeUs peÙeJeblejeJe
DeeJeUs peÙeJeblejeJe
DeeJeUs jepeerJe
Je<e&
1967
1972
1978
1980
1985
1990
1995
1999
2004
jepekeâerÙe he#e
keâeB«esme
keâeB«esme
pevelee he#e
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
pevemegjepÙe Mekeäleer he#e
efceUJeuesueer celes
20845
38694
25835
29771
39697
50445
43951
46938
67489
Ùee celeoejmebIeeletve 1967 les 2004 heÙeËle 9 ØeefleefveOeer efveJe[tve iesues lÙeehewkeâer 7
ØeefleefveOeer keâeB«esme lej pevelee he#e Je pevemegjepÙe he#eeÛee ØelÙeskeâ 1 ØeefleefveOeer efveJe[tve
iesuee. lÙeecegUs ne celeoejmebIe 1967 les 1972 Je 1980 les 1999 heÙeËle keâeB«esme
he#eeÛÙee JeÛe&mJeeKeeueer neslee. (hene lekeälee ›eâ. 5.29) meg¤Jeeleerheemetve ne celeoejmebIe
jeKeerJe Deens. lÙeecegUs Ùee celeoejmebIeeletve ceeieemeJeieeaÙe GcesoJeejÛe efveJe[tve peeleele.
FÛeuekeâjbpeer ueeskeâmeYee celeoejmebIeele yeeUemeensye ceeves ÙeebÛee ieš keâeÙe&jle Deens. 1978
meeueer keâeB«esme he#eeves ner peeiee efjheefyuekeâve he#eeuee mees[ueer. 1978 meeueer Ùee
celeoejmebIeeletve pevelee he#eeÛÙee Jeleerves veeveemeensye ceeves Ùeebvee GcesoJeejer efceUeueer. lÙeeJesUer
veeveemeensye ceeves ns GheefpeuneefOeekeâjer nesles. lÙeebveer GheefpeuneefOekeâejer heoeÛee heoeÛee
jepeerveecee efouee Je efveJe[Cetkeâ ue{Jeueer. 1978 ÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes 668 celeebveer
peieVeeLe mecegõs ÙeebÛÙeeJejleer ceele keâ¤ve ceeves efveJe[tve Deeues. 1980 ÛÙee efveJe[CetkeâÛÙee
196
JesUer peÙeJeblejeJe DeeJeUWveer FÛeuekeâjbpeer ueeskeâmeYesÛeer GcesoJeejer keâeB«esme he#eekeâ[s
ceeefieleueer. Hejbleg lesLeerue ceeleyyej veslÙeebcegUs DeeJeUWvee GcesoJeejer osCes keâeB«esme veslÙeebvee
DeJeIe[ Peeues. ojcÙeeveÛÙee keâeueeJeOeerceOÙes Fbefoje ieebOeer Ùeebvee Deškeâ Peeueer. lesJne
DeeJeUs Ùeebveer FÛeuekeâjbpeerceOÙes cees"er ÛeUJeU GYeer kesâueer. lÙeecegUs lÙeebvee leg¤bieJeeme
Peeuee. lÙeebÛeer he#eefve‰e heentve keâeB«esmeves Je[ieeJe efJeOeevemeYee celeoejmebIeeletve lÙeebvee
GcesoJeejer efoueer. 1980 les 1999 ceOeerue meueie heeÛe efveJe[CetkeâeceOÙes peÙeJeblejeJe
DeeJeUs efveJe[tve Deeues. 2004 meeueer pevemegjepÙe Mekeäleer he#eeÛes GcesoJeej jepet DeeJeUs
Ùeebvee JeejCee mecegneÛes efJeveÙe keâesjs, ceneosJejeJe ceneef[keâ Ùeebveer heeef"byee efouee. lÙeecegUs
peÙeJeblejeJe DeeJeUs ÙeebÛee hejeYeJe Peeuee. lesJneheemetve Ùee celeoejmebIeeJej pevemegjepÙe
Mekeäleer he#eeÛes JeÛe&mJe efvecee&Ce Peeues.90 lemesÛe Ùee celeoejmebIeeletve DevegmetefÛele peeleerÛes
GcesoJeej meelelÙeeves efveJe[tve Deeues.
nelekeâCebieues efJeOeevemeYee celeoejmebIeeÛeer hegvej&Ûevee
nelekeâCebieues efJeOeevemeYee celeoejmebIeele nelekeâCebieues leeuegkeäÙeeleerue Jee"ej, Je[ieeJe
keâmeyee, nelekeâCebieues, nsjues, ¤F&, nghejer Ùee cenmetue ceb[UeÛee Je Je[ieeJe keâmeyee
veiejheeefuekeâe F.Ûee meceeJesMe neslees.91 Hegvej&ÛeveshetJeea Ùee celeoejmebIeeuee Je[ieeJe Demes cnšues
peele nesles. cee$e hegvej&Ûevesveblej nelekeâCebieues Demes veecekeâjCe Peeues. nelekeâCebieues
efJeOeevemeYee celeoejmebIeeÛeer SketâCe ueeskeâmebKÙee 366182 Deens. lÙeehewkeâer 184710
heg¤<e Je 181472 ŒeerÙee Deensle.92 ne celeoejmebIe «eeceerCe yengue mJe¤heeÛee Deens.
Je[ieeJe celeoejmebIe DevegmetefÛele peeleermee"er jeKeerJe neslee. hegvej&Ûevesveblej ner nelekeâCebieues
celeoejmebIe DevegmetefÛele peeleermee"er jeKeerJeÛe jeefnuee.
lekeälee ›eâ. 5.30
2009ÛÙee nelekeâCebieues efJeOeevemeYee celeoejmebIeeleerue jepekeâerÙe ØeYeglJe93
De.›eâ.
1
2
3
4
5
6
GcesoJeejeÛes veeJe
DeeJeUs jepetyeeyee peÙeJeblejeJe
ceeUies cebieuejeJe efpeVeehhee
efceÛeskeâj megefpele JemeblejeJe
DeeJeUs jepeerJe efkeâmevejeJe
Ieešies oòee$eÙe efJe<Cet
meesveeJeCes efJe›eâeble megYee<e
jepekeâerÙe He#e
efceUeuesueer celes
keâeB«esme
53579
yemehee
5057
efMeJemesvee
55583
pevemegjepÙe Mekeäleer
51102
mJeeefYeceeveer Meslekeâjer he#e
24452
Dehe#e
5303
škeäkesâJeejer
27.47
2.59
28.49
26.20
12.53
2.72
197
nelekeâCebieues efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes 2009ÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes 6 GcesoJeej
efveJe[Cetkeâ efjbieCeele nesles. lÙeehewkeâer 5 GcesoJeej jepekeâerÙe he#eeÛes Je 1 GcesoJeej Dehe#e
efveJe[Cetkeâ efjbieCeele nesles. (hene lekeälee ›eâ. 5.30) DeepeheÙeËleÛÙee efveJe[Cetkeâehes#ee
2009Ûeer efveJe[Cetkeâ DeefleMeÙe DeefšlešerÛeer Peeueer. keâejCe 2004 heÙeËle Ùee celeoejmebIeele
ogjbieer ue{leer nesle neslÙee. Ùee JesUer Ùee celeoejmebIeeceOÙes yengjbieer ue{le Peeueer. ÙeeceOÙes
ØeecegKÙeeves keâeB«esmeÛes jepetyeeyee DeeJeUs, pevemegjepÙeMekeäleer he#eeÛes efJeÅeceeve Deeceoej jepeerJe
DeeJeUs, mJeeefYeceeveer Meslekeâjer he#eeÛes oòeepeerjeJe Ieešies, efMeJemesvee-YeepeheÛes [e@. megefpele
efceÛeskeâj, yemeheeÛes cebieuejeJe ceeUies Je mJeeefYeceeveer Meslekeâjer mebIešvesves GcesoJeejer [eJeuesues
Dehe#e efJe›eâeble meesveJeCes ÙeebÛÙeeceOÙes Peeueer.
2009ÛÙee efJeOeevemeYee efveJe[CetkeâerceOÙes jepetyeeyee DeeJeUs Ùeebvee 53579 celes,
jepeerJe DeeJeUs Ùeebvee 51102 celes, oòeepeerjeJe Ieešies Ùeebvee 24452 celes, megefpele
efceÛeskeâj Ùeebvee 55583 celes, cebieuejeJe ceeUies Ùeebvee 5057 celes lej efJe›eâeble meesveeJeCes
Ùeebvee 5203 celes efceUeueer. lÙeeceggUs efMeJemesvesÛes [e@. megefpele efceÛeskeâj ns 2004 celeebveer
efveJe[tve Deeues. Ùee efveJe[CetkeâerÛes efJeMues<eCe heg{erue ØeceeCes- Ùee celeoejbmeIeele hes"Je[ieeJe,
nelekeâCebieues Je nghejer Demes leerve efJeYeeie Deensle. hes"Je[ieeJe, nelekeâCebieuesceOetve 4
GcesoJeej efveJe[Cetkeâ efjbieCeele nesles. lej Ùee Yeeieeleerue celeoeve 1 ueeKe 90 npeej lemesÛe
nghejer Yeeieeleerue GcesoJeej 2 Je Ùee Yeeieeleerue celeoeve 80 npeej nesles. ne celeoejmebIe
mLeehevesheemetve keâeB«esmeÛee yeeuesefkeâuuee heCe 2004 meeueer Ùee celeoejmebIeeletve keâeB«esmeuee
hejeYeJe helkeâjeJee ueeieuee neslee. Ùee celeoejmebIeeletve peÙeJeblejeJe DeeJeUs ÙeebÛes heg$e
jepetyeeyee DeeJeUs GYes nesles. jepetyeeyee DeeJeUWÛÙee heeef"Meer peÙeJeblejeJe DeeJeUs ÙeebÛeer 25
Je<eeËÛeer Deeceoejkeâer, ceb$eerheoeÛÙee keâeUeleerue keâeces Je keâeB«esmeÛeer efJeÛeejOeeje DeMeer Øeeflecee
Deens. cee$e mJele: jepetyeeyee DeeJeUs ÙeebÛeskeâ[s efpeune yeBkesâÛes mebÛeeuekeâheo Demetve megæe
meeJe&peeefvekeâ keâeceeÛee Heâej cees"e DevegYeJe veener. heCe Je[erueebÛee Jeejmee DeeefCe keâeB«esmeÛeer
meeLe cnCetve efveJe[Cetkeâerme meeceesjs iesues. lemesÛe 2004 ÛÙee efveJe[Cetkeâerle Ùee
celeoejmebIeeletve pevemegjepÙe Mekeäleer he#eeÛes jepeerJe DeeJeUs efveJe[tve iesues nesles. lÙeebveer heeÛe
Je<ee&ÛÙee efJekeâeme keâeceeÛÙee peesjeJej Je celeoejmebIeeleerue pevemebhekeâe&Jej ØeÛeej kesâuee. lemesÛe
JeejCee mecegneÛeer Je efJeveÙe keâesjs ÙeebÛeer leekeâo lÙeebÛÙee hee"erMeer nesleer. mJeeefYeceeveer Meslekeâjer
mebIešvesÛes oòeepeerjeJe Ieešies ns oesve JesUe hebÛeeÙele meefceleer meomÙe Je Skeâ JesUe efpe.he.
198
meomÙe nesles lÙeeÛÙee heeef"Meer jepet Mesóer, ceneosJejeJe ceneef[keâ nesles. Ieešies ns ceneosJejeJe
ceneef[keâ ÙeebÛes efvekeâšJeleeaÙe cnCetve mecepeues peeleele.94 lej Meslekeâjer mebIešvesves GcesoJeejer
veekeâejuesues efJe›eâeble meesveJeCes Dehe#e ue{ues. lemesÛe nghejerÛes ceepeer mejhebÛe cebieuejeJe
ceeUies ns ØekeâeMe DeeJee[s ÙeebÛes keâój meceLe&keâ, efjheeF&Ûee keâeÙe&keâlee& cnCetve DeesUKe heCe
keâeB«esme he#eeves le[pees[erÛeer Yetefcekeâe Iesle lÙeebvee GcesoJeejer veekeâejueer. Ùee veejepeerletve lÙeebveer
yemeheeÛeer GcesoJeejer IesTve efveJe[Cetkeâ ue{Jeueer. lej efMeJemesvesÛÙee [e@. megefpele efceÛeskeâj
Ùeebveer YeerceMekeäleer Je efMeJeMekeäleerÛee veeje efouee. lÙeebÛeer GcesoJeejer cnCepes yeewæ meceepeeÛeer
GcesoJeejer cnCetve pevepeeie=leer keâjCÙeele efceCeÛeskeâj ÙeMemJeer Peeues. ieCesMe GlmeJeele efcejpe
ÙesLeerue PeeuesuÙee obieueerÛes he[meeo Ùee celeoejmebIeeleerue Je[ieeJe, efMejesueer, nghejer Je
nelekeâCebieues heefjmejele peesjoej Gcešues. lÙeeÛeener HeâeÙeoe efMeJemesvesÛÙee GcesoJeejeuee
Peeuee. lemesÛe ueeskeâmeYesÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes je°^Jeeoer keâeB«esme GcesoJeejeÛÙee hejeYeJeeme
keâeB«esme Je pevemegjepÙe Mekeäleer keâejCeerYetle Deens DeMeer je°^JeeoerÛÙee keâeÙe&keâlÙee&Ûeer ceveefmLeleer
ÙeecegUs lÙeebÛÙeeceOÙes veejepeer nesleer. lÙeeÛeener HeâeÙeoe [e@. efceCeÛeskeâjebvee Peeuee.95
ueeskeâmeYesÛÙee efveJe[Cetkeâerle mJeeefYeceeveer Meslekeâjer mebIešvesuee Ùee celeoejmebIeeletve
efceUeuesuÙee 40 npeejebÛÙee celeeefOekeäÙeebÛÙee peesjeJej cegmeb[er ceejCÙeeÛÙee leÙeejerle
DemeuesuÙee mJeeefYeceeveer Meslekeâjer mebIešvesÛeer efJeOeevemeYesuee cees"er efheÚsneš Peeueer. Men
keâšMeneÛÙee jepekeâejCeele SkeâceskeâebJej ceele keâjCÙeele lejyespe DemeCeejer Ùee
celeoejmebIeeleerue veslesceb[Uer cee$e Ùee efveJe[Cetkeâerle efMeJemesvee-Yeepehee GcesoJeejeuee jesKet
Mekeâueer veenerle. efMeJemesvee-YeepeheÛee efJepeÙe Ùee celeoejmebIeeleerue je°^erÙe keâeB«esme,
pevemegjepÙe Mekeäleer he#eeuee Je mJeeefYeceeveer Meslekeâjer mebIešvesuee DeelceefÛebleve keâjeJeÙeeme
ueeJeCeeje Deens. keâejCe efMeJemesveskeâ[s Ùee celeoejmebIeele keâesCeleerÛe meòeemLeeves veenerle. Dee.
ØekeâeMe DeeJee[s, Dee. ceneosJejeJe ceneef[keâ, Kee. peÙeJeblejeJe DeeJeUs, ceepeer Dee. jepeerJe
DeeJeUs, efJeveÙe keâesjs, efveJesefolee ceeves ÙeebÛes Ùee celeoejmebIeeleerue jepekeâejCe efMeJemesvesÛÙee
efJepeÙeeves De[ÛeCeerÛes Peeues Deens. lÙeecegUs Deeieeceer keâeUele leeuegkeäÙeele keâesCelÙee ØekeâejÛeer
jepekeâerÙe meceerkeâjCes leÙeej nesleele Ùeekeâ[s meJe& efpeu¢eeÛes ue#Ùe ueeieues Deens. Ùee
celeoejmebIeeleerue Deeceoej [e@. efceCeÛeskeâj ÙeebÛÙeeMeer ÛeÛee& kesâueer Demelee les cnCeeues keâer,
‘‘ceer ceglmeöer jepekeâejCeer veener ceuee meceepekeâejCeeÛeer DeeJe[ Deens lÙeeleÛe YeerceMekeäleer Je
efMeJeMekeäleer ÙeebÛeer Ùegleer Peeueer. lemesÛe oesvner DeeJeUs ØemLeeefhele cnCetve mecepeues peeleele.
199
ØemLeeefheleebveer keâesCeleerner efJekeâemekeâeces kesâueer veenerle. lÙeebveer IejeCesMeener DeJeuebyeueer. lemesÛe
jepet MesóerÛes ueeskeâmeYesÛes ÙeMener ØemLeeefheleebÛÙee efJejesOeeleÛe nesles. lÙeecegUs pevelesves ceuee
efmJekeâejues. FLetveheg{s ceer peveefnleeÛeerÛe keâeces keâjCeej Deens.’’96
lekeälee ›eâ. 5.31
2009 ÛÙee nelekeâCebieues efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerleerue SketâCe celeoeve Je PeeuesuÙee
celeoeveeÛeer škeäkesâJeejer97
veeJe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
nelekeâCebieues
104004
90564
194568
73.85
66.62
70.30
škeäkesâJeejer
276770
Peeuesues celeoeve
135944
SketâCe celeoej
140826
celeoejmebIeeÛes
2009 ÛÙee nelekeâCebieues efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes 276770 SketâCe celeoej
Deensle. lÙeeceOÙes 140826heg¤<e Je 135944 m$eer celeoejebÛee meceeJesMe Deens.
2009ÛÙee efJeOeevemeYee efveJe[CetkeâerceOÙes SketâCe celeoejebhewkeâer 194568(70.30³)
celeoejebveer celeoeve kesâues. lÙeeceOÙes 104004 (73.85³) heg¤<e Je 90564
(66.62³) m$eer celeoejebveer celeoeve kesâues. (hene lekeälee ›eâ. 5.31)
celeoejmebIe hegvej&ÛevesveblejÛes yeoueles jepekeâejCe :
ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee hegvej&ÛevesceOÙes nelekeâCebieues ne celeoejmebIe
DevegmetefÛele peeleermee"er jeKeerJe Peeuee. hetJeeaner ne celeoejmebIe jeKeerJe neslee. celeoejmebIe
hegvej&ÛeveshetJeea Ùee celeoejmebIeeletve pevemegjepÙeMekeäleer he#eeÛee GcesoJeej efveJe[tve iesuee neslee.
celeoejmebIe hegvej&Ûevesveblej Ùee celeoejmebIeeletve efMeJemesvesÛee GcesoJeej efveJe[tve iesuee. lÙeecegUs
celeoejmebIe hegvej&ÛevesÛee HeâeÙeoe Ùee celeoejmebIeele efMeJemesvesuee Peeuee. lemesÛe Ùee
celeoejmebIeeJej DevegmetefÛele peeleerÛes jepekeâerÙe JeÛe&mJe efvecee&Ce Peeues.
9) FÛeuekeâjbpeer efJeOeevemeYee celeoejmebIe :
FÛeuekeâjbpeer efJeOeevemeYee celeoejmebIe ne hetJeeaheemetveÛe jepekeâerÙe°Ÿee peeie¤keâ
Demeuesuee efomelees. keâejCe Ùee celeoejmebIeeceOÙes Keemeoej oòeepeerjeJe keâoce, yeeUemeensye
ceeves, jlveehhee kegbâYeej, DeeJe[s ÙeebÛes ieš keâeÙe&jle Deensle. Ùee celeoejmebIeele FÛeuekeâjbpeer
200
MenjeÛeer Peeuesueer DeewÅeesefiekeâ YejYeješ Je JeŒeesÅeesie JÙeJemeeÙe ÙeecegUs celeoejmebIeeyeensjerue
ueeskeâebÛes JeemleJÙe Ùee ef"keâeCeer Heâej efomeles. lÙeecegUs Ùee celeoejmebIeele keâeceieej ÛeUJeUer,
mebIešvee, oefuele mebIešvee ÙeebÛee ØeYeeJe efomelees. peJeenj meeKej keâejKeevee, hebÛeiebiee
menkeâejer meeKej keâejKeevee, menkeâejer #es$eele Deveskeâ yeBkeâe, [skeäkeâve efmheefvebie efceue
helemebmLee Ùee meejKÙee menkeâejer leòJeeJej ÛeeueCeeNÙee efJeefJeOe mebmLee Ùee Deensle. lÙeecegUs
Ùee celeoejmebIeele menkeâejeÛes peeUs Ieó efJeCeues Deens. Ùee menkeâej #es$eeceOÙes hekeâ[
IesCÙeemee"er Ùee celeoejmebIeele jepekeâerÙe mebIe<e& cees"Ÿee ØeceeCeele heneJeÙeeme efceUlees.98
lejerheCe Ùee celeoejmebIeeJej meg¤Jeeleerheemetve je°^erÙe keâeB«esmeÛes JeÛe&mJe heneJeÙeeme efceUles.
DeMee Ùee celeoejmebIeeleerue 1952 les 2004 heÙeËleÛes efveJe[tve iesues ØeefleefveOeer
heg{erueØeceeCeslekeälee ›eâ. 5.32
1952 les 2004 heÙeËleÛee FÛeuekeâjbpeer efJeOeevemeYee celeoejmebIe °er#eshe99
De.›eâ.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
ØeefleefveOeerÛes veeJe
Kebefpejs yeeyeemeensye
heešerue meblejece
Ieešies kesâMeJe
Kebefpejs yeeyeemeensye
Kebefpejs yeeyeemeensye
heešerue efMeJeieeW[e
DeeJee[s keâuueehhee
DeeJee[s ØekeâeMe
ceueeyeeos kesâ. Sue.
DeeJee[s ØekeâeMe
DeeJee[s ØekeâeMe
DeeJee[s ØekeâeMe
Je<e&
1952
1957
1962
1967
1972
1978
1980
1985
1990
1995
1999
2004
jepekeâerÙe he#e
keâeB«esme
Dehe#e
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
Yeekeâhe
keâeB«esme
keâeB«esme
ceekeâhe
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
efceUeuesueer celes
28511
55477
34419
24996
46997
3206
44104
51791
72600
82086
64375
107590
FÛeuekeâjbpeer efJeOeevemeYee celeoejmebIeeletve 1952 les 2004 heÙeËle 12 ØeefleefveOeer
efveJe[tve iesues. lÙeehewkeâer 9 JesUe keâeB«esme lej Dehe#e, Yeekeâhe Je ceekeâhe ØelÙeskeâer 1 JesUe
efveJe[tve iesues. (hene lekeälee ›eâ. 5.32) cnCepesÛe FÛeuekeâjbpeer ne efJeOeevemeYee celeoejmebIe
keâeB«esmeÛee yeeuesefkeâuuee Deens. FÛeuekeâjbpeer ne mebhetCe& Menjer celeoejmebIe vemeuee lejer Ùee
celeoejmebIeeleerue yengleebMe celeoeve Menjer Deens. meneefpekeâÛe efMeJemesvee Je Yeepehe ÙeebÛes Ùee
201
ef"keâeCeer peemle JeÛe&mJe efometve Ùesles. Ùee JeÛe&mJeeÛes celeoeveeceOÙes ¤heeblej KetheÛe keâceer
ØeceeCeele nesles. 1980 veblej Ùee celeoejmebIeeceOÙes keâuueehhee DeeJee[s ÙeebÛes JeÛe&mJe efometve
Ùesles. 1985 ÛÙee ueeskeâmeYee efveJe[CetkeâerceOÙes keâeB«esmeÛÙee yeeUemeensye ceeves Ùeebvee, Ùee
celeoejmebIeele keâceer celes efceUeueer. lÙeecegUs he#eßes‰erveer efJeÅeceeve Deeceoejebvee GcesoJeejer
osCÙeeÛes veekeâejues. lÙeeJesUer keâuuehhee DeeJee[sÛee heg$e ØekeâeMe DeeJee[s Ùeebvee GcesoJeejer
osCÙeele Deeueer. 1990 meeueer ØekeâeMe DeeJee[s Ùeebvee hejeYeJe helkeâjeJee ueeieuee. keâejCe
pegvÙee veslÙeebvee [eJeuetve GcesoJeejer osCÙeele Deeueer. lÙeecegUs keâeB«esmeceOÙes oesve ieš he[ues.
lemesÛe keâeceieej Je keâ°keâNÙeebÛÙee ØeMveeJej ceueeyeeos Ùeebveer ØeÛeej kesâuee Je efJepeÙeer Peeues.
1995 ÛÙee efveJe[CetdkeâerceOÙess Yeekeâhe ceOÙes DeeJee[s Ùeebveer oesve ieš hee[ues Je lÙeeÛee
HeâeÙeoe IesTve efveJe[tve Deeues. 1999 meeueer keâeB«esme Debleie&le oesve ieš efvecee&Ce Peeues. Skeâ
ieš keâeB«esmeÛee Je ogmeje ieš je°^Jeeoer keâeB«esmeÛee. lÙeecegUs keâeB«esme, Yeepehe, mesvee Je ceekeâhe
ÙeeceOÙes ue{le ve neslee keâeB«esmeÛes DeeJee[s Je je°^Jeeoer keâeB«esmeÛes DeMeeskeâ peebYeUs
ÙeebÛÙeeceOÙesÛe Peeueer. lemesÛe 1999uee ueeskeâmeYesÛÙee Je efJeOeevemeYesÛÙee efveJe[Cetkeâe Skeâ$e
PeeuÙee. lesJne ueeskeâmeYesmee"er keâeB«esmeÛes keâuueehhee DeeJee[s Je je°^Jeeoer keâeB«esmeÛÙee
efveJesefolee ceeves Ùee oesIeebceOÙes ue{le Peeueer. lÙeeceOÙes efveJesefolee ceeves efJepeÙeer PeeuÙee. lej
efJeOeevemeYesmee"er ØekeâeMe DeeJee[s efpebkeâues. 2004 ceOÙes keâeB«esme Je je°^Jeeoer keâeB«esme
DeeIee[er PeeuÙeecegUs ueeskeâmeYesmee"er efveJeseof lee ceeves Ùeebvee ØeeceeefCeheCes keâeB«esmeves Je DeeJee[s
Ùeebveer heeef"byee efouee. lÙeecegUs 2004ÛÙee efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerle je°^Jeeoerves Je ceeves
ieševes ØeeceeefCekeâheCes ØekeâeMe DeeJee[s Ùeebvee heeef"byee efouee lÙeecegUs DeeJee[s Ùeebvee
107590 celes efceUeueer Je efJepeÙeer Peeues.100
FÛeuekeâjbpeer efJeOeevemeYee celeoejmebIeeÛeer hegvej&Ûevee :
ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee hegvej&Ûevesvegmeej FÛeuekeâjbpeer efJeOeevemeYee
celeoejmebIeele nelekeâCebieues leeuegkeäÙeeleerue FÛeuekeâjbpeer cenmetue ceb[U Je FÛeuekeâjbpeer
veiejheeefuekesâÛee meceeJesMe kesâuee.101 Ùee celeoejmebIeeÛeer SketâCe ueeskeâmebKÙee 343446 Deens
lÙeehewkeâer 186540 heg¤<e Je 156900 m$eerÙee Deensle. lemesÛe DevegmetefÛele peeleerÛeer
32900 ueeskeâmebKÙee Deens. lej DevegmetefÛele peceeleerÛeer 1835 ueeskeâmebKÙee Deens.102 Ùee
celeoejmebIeeletve 1952 les 1985 Je 1995les 2004 heÙeËle pewve meceepeeÛes GcesoJeej
efveJe[tve Deeues. lej 1990 meeueer efuebieeÙele meceepeeÛee GcesoJeej efveJe[tve Deeuee. lemesÛe
Ùee celeoejmebIeele ceje"e, efuebieeÙele Je pewve meceepeelebie&le jepekeâerÙe mheOee& Deens.
202
lekeälee ›eâ. 5.33
2009Ûeer FÛeuekeâjbpeer efJeOeevemeYee celeoejmebIeeleerue jepekeâerÙe ØeYeglJe103
De.›eâ.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
ØeefleefveOeerÛes veeJe
DeeJee[s ØekeâeMe keâuueehhee
ceeves oòee njer
keâebyeUs efJepeÙe efovekeâj
neUJeCekeâj megjsMe ieCeheleer
Keeb[skeâj meblees<e meoeefMeJe
Jnvegbiejs yeeuecegketbâo
yegÛe[s De¤Ce
DeeieueeJes oòee$eÙe legkeâejece
peebYeUs DeMeeskeâ jeceÛebõ
veeF&keâ Øeoerhe kesâMeJejeJe
yeejieerj jepe Dehheeueeue
Ieešies megjsMe DeCCeehhee
jepekeâerÙe he#e
keâeB«esme
ceekeâhe
yemehee
Yeepehe
DeefKeue YeejleerÙe cenemebIe
peveleeoue ÙegveeÙešs[
Dehe#e
Dehe#e
Dehe#e
Dehe#e
Dehe#e
Dehe#e
efceUeuesueer celes
6867
3966
1616
90104
751
414
241
386
9613
369
7660
1446
škeäkesâJeejer
36.45
2.16
0.88
49.12
0.41
0.23
0.13
0.21
5.24
0.20
4.18
0.79
2009 ÛÙee FÛeuekeâjbpeer efJeOeevemeYee efveJe[CetkeâerceOÙes 12 GcesoJeej efveJe[Cetkeâerme
GYes nesles. lÙeehewkeâer 6 GcesoJeej jepekeâerÙe he#eeÛes Je 6 GcesoJeej Dehe#e nesles. (hene
lekeälee ›eâ. 5.33) efveJe[Cetkeâerme 12 GcesoJeej GYes Demeues lejer DeeJee[WÛÙee
IejeCesMeeneruee efJejesOe keâjCÙeemee"er Menj efJekeâeme DeeIee[erÛÙee ceeOÙeceeletve SkeâÛe
GcesoJeej efJejesOeele GYee keâjeÙeÛee ne ceeveme FÛeuekeâjbpeer Menj efJekeâeme DeeIee[erÛee neslee.
cee$e MesJešÛÙee Ieškesâuee lees ØeÙelve Heâmeuee DeeefCe DeeJee[s ÙeebÛÙee efJejesOeele Yeepehe
efMeJemesvesÛes megjsMe neUJeCekeâj, Dehe#e DeMeeskeâ peebYeUs, efj[eueesmeÛes oòee ceeves Je
GÅeesieheleer jepe yeejieerj DeMeer hebÛejbieer ue{le nesF&ue Demes efÛe$e efvecee&Ce Peeues.
FÛeuekeâjbpeer Menjele efcejpesÛÙee obieueercegUs obieue efvecee&Ce Peeueer. Ùee obieueerceOÙes YeepehemesvesÛee GcesoJeej megjsMe neUJeCekeâj heesueerme DelÙeeÛeejeÛes yeUer "jues. Heesueermeebveer
lÙeebÛÙeeJej uee"er nuuee kesâuee. lÙeebvee leg¤ib eJeeme Peeuee. lÙeecegUs DeeJee[s ns ØeefleefveOeer
Demeleevee megæe heesefuemeebÛÙee uee"erceejer ceOÙes leerve efnob tÛee ce=lÙeg Peeuee. lÙeecegUs Menjeleerue
veeieefjkeâebvee mebÛeejyeboerÛee $eeme menve keâjeJee ueeieuee. lÙeeÛee veeieefjkeâebvee mebleehe Deeuee Je
lÙeeÛes jepekeâerÙe Yeeb[Jeue efveJe[CetkeâerceOÙes Yeepehee-mesvesves kesâues.
203
JeemleefJekeâ Menjele mebÛeejyeboer Je heesueerme DelÙeeÛeejecegUs ØekeâeMe DeeJee[s
ÙeebÛÙeeefJejesOeele ØeÛeb[ veejepeerÛeer ueeš efvecee&Ce Peeueer. neUJeCekeâj ns Yeepehe mesvesÛes
GcesoJeej Demeleeveener FÛeuekeâjbpeer Menjeleerue je°^Jeeoer keâeB«esmeÛes veiejmesJekeâ DeeheuÙee
keâeÙe&keâlÙee&men neUJeCekeâj ÙeebÛÙee ØeÛeejele meeceerue Peeues.104 FÛeuekeâjbpeer veiejheeefuekeâe
veiejeOÙe#eheoer Deeheueer helveer keâesCelÙeener heefjefmLeleerle efveJe[tve DeeCeCeej ner Iees<eCee
DeeJee[s Ùeebvee efveJe[CetkeâerÛÙee heeMJe&YetceerJej Ieelekeâ "jueer. lemesÛe F&oieen cewoeve
ØeMveeJejerue DeeJee[s ÙeebÛeer Yetefcekeâe lÙeebvee efveJe[Cetkeâerle De[ÛeCeerÛeer "jueer. cegefmuece
celeebmee"er DeeJee[WÛes JekeäleJÙe efnbotÛÙeeceOÙes cees"Ÿee ØeceeCeele veejepeer hemejJetve iesues.105
ØekeâeMe DeeJee[s ÙeebÛÙee efJejesOeele megjsMe neUJeCekeâj nsÛe škeäkeâj osT Mekeâleerue Demes
Menjeleerue JeeleeJejCe efvecee&Ce Peeues. lÙeecegUs Menj efJekeâeme DeeIee[erÛÙee veslÙeebveer DeMeeskeâ
peebYeUsÛee heeef"byee keâe{tve megjsMe neUJeCekeâj Ùeebvee efouee. cegefmueceebÛeer celes DeeJee[s
ÙeebÛÙee yeepetuee peeJet veÙesle Ùeemee"er yeejieerj Ùeebveener GYes keâjCÙeeÛee efveCe&Ùe Menj efJekeâeme
DeeIee[erleerue veslÙeebÛee Peeuee.106 lemesÛe keâeB«esmeceOeerue Debleie&le veiejmesJekeâebÛee DeeJee[s Ùeebvee
efJejesOe neslee. keâejCe DeeJee[s ÙeebÛÙeeJej IejeCesMeenerÛee Deejeshe neslee. DeeJee[s ÙeebÛes keâeÙe&
FÛeuekeâjbpeer celeoejmebIeele Jee{ues Demeues lejer les keâeÙe& celeoejeheÙeËle heesnÛeJeCÙeele lÙeeÛes
keâeÙe&keâlex DeÙeMemJeer "jues. DeMee JesieJesieàÙee keâejCeeves 2009Ûeer DemeCeejer efveJe[Cetkeâ
hebÛejbieer nesCÙeeSsJepeer DeeJee[s Je neUJeCekeâj DeMeer otjib eer Peeueer. Ùee efveJe[CetkeâerceOÙes
ØekeâeMe DeeJee[Wvee 66867 celes efceUeueer, megjsMe neUJeCekeâj Ùeebvee 90104 celes
efceUeueer, Dehe#e peebYeUs Ùeebvee 9613 celes efceUeueer lej jepe yeejieerj Ùeebvee 7660 celes
efceUeueer. lemesÛe ceekeâhe, yemehee Je Dehe#e Ùeebvee HeâejÛe keâceer celes efceUeueer. lÙeecegUs
Yeepehee-mesvesÛes megjsMe neUJeCekeâj ns 23237 celeebveer efJepeÙeer Peeues Je keâesunehetj
efpeu¢eeceOÙes ØeLeceÛe Yeepeheuee ÙeMe efceUeues.
2009ÛÙee efveJe[Cetkeâerveblej Dee. megjsMe neUJeCekeâj ÙeebÛÙeeMeer lÙeebÛÙee ÙeMeeyeöue
ÛeÛee& kesâueer Demelee les cnCeeues keâer, ‘‘obieue, mebÛeejyeboer, heesueermeer DelÙeeÛeej DeeefCe
IejeCesMeenerÛÙee efJejesOeele keâewue osle pevelesves ceuee cees"Ÿee celeeefOekeäÙeeves efveJe[tve efoues.
lÙeecegUs ueeskeâebÛee DeeefCe ueeskeâebmee"er Demeuesuee ueeskeâØeefleefveOeer ns lelJe DebieerkeâejCeeÛee
ØeÙelve ceer ØeeceeefCekeâheCes keâjsve.’’107 Skeâbojerle megjsMe neUJeCekeâj ÙeebÛÙee efJepeÙeecegUs
FÛeuekeâjbpeerle veJÙee jepekeâerÙe meceerkeâjCeeÛeer Hesâjceeb[Ceer Peeueer Demeueer lejer FÛeuekeâjbpeer
veiejheeefuekesâÛeer 2011 Ûeer efveJe[Cetkeâ DeeJee[s Ùeebveer efpebketâve FÛeuekeâjbpeer MenjeÛeer meòee
keâeyeerpe kesâueer.
204
lekeälee ›eâ. 5.34
2009 ÛÙee FÛeuekeâjbpeer efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerleerue SketâCe celeoeve Je PeeuesuÙee
celeoeveeÛeer škeäkesâJeejer108
veeJe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
FÛeuekeâjbpeer
97460
85596
183056
71.34
68.51
69.99
škeäkesâJeejer
261541
Peeuesues celeoeve
124933
SketâCe celeoej
136608
celeoejmebIeeÛes
2009 ÛÙee FÛeuekeâjbpeer efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes 261541 SketâCe celeoej
Deensle. lÙeeceOÙes 136608 heg¤<e Je 124933 m$eer celeoejebÛee meceeJesMe Deens.
2009ÛÙee efJeOeevemeYee efveJe[CetkeâerceOÙes SketâCe celeoejebhewkeâer 183056 (69.99³)
celeoejebveer celeoeve kesâues. lÙeeceOÙes 97460 (71.34³) heg¤<e Je 85596 (68.51³)
m$eer celeoejebveer celeoeve kesâues. (hene lekeälee ›eâ. 5.34)
celeoejmebIe hegvej&ÛevesveblejÛes yeoueles jepekeâejCe :
ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee celeoejmebIe hegvej&veshetJeea FÛeuekeâjbpeer celeoejmebIeeletve
keâeB«esmeÛee GcesoJeej efveJe[tve iesuee. lej hegvej&Ûevesveblej Ùee celeoejmebIeeletve YeepeheeÛee
GcesoJeej efveJe[tve iesuee. lÙeecegUs celeoejmebIe hegvej&ÛevesÛee HeâeÙeoe Ùee celeoejmebIeeceOÙes
Yeepeheuee Peeuee.
10) efMejesU efJeOeevemeYee celeoejmebIe :
keâesunehetj efpeu¢eeÛÙee Deieoer hetJexÛee Yeeie cnCepes efMejesU ne efJeOeevemeYee
celeoejmebIe nesÙe. efMejesU celeoejmebIeeceOÙes meg¤JeeleerheemetveÛe peeleerÛeer meceerkeâjCes Ieó
Deensle. Ùee celeoej mebIeeceOÙes keâeÙecemJe¤heer keâeB«esmeÛes JeÛe&mJe efomele Demeues lejer mebhetCe&
celeoejmebIeeleerue celeoej ne JÙekeäleervegmeej iešebÛÙeeceOÙes efJeYeeieuesuee efomelees. ØelÙeskeâ
veslÙeebÛee efJeefMe° peeleerÛÙee celeoejeJej ØeYeeJe Demeuesuee efomelees. lÙeecegUs keâesunehetj
efpeu¢eeleerue efJeOeevemeYee celeoejmebIeeÛÙee leguevesle Ùee celeoejmebIeele peeleerÙe meceerkeâjCes
peemle mhe°heCes efometve Ùesleele.109 lemesÛe Ùee celeoejmebIeele Tme ns heerkeâ cees"Ÿee ØeceeCeele
Iesleues peeles. lÙeecegUs TmeeÛesner jepekeâejCe keâjCÙeeme heneJeÙeeme efceUles. kewâ. jlveehhee
kegbâYeej ÙeebÛee ne heejbheeefjkeâ celeoejmebIe nesÙe. Ùee ef"keâeCeeletveÛe mebhetCe& efpeu¢eeleerue
205
keâeB«esmeceOeerue iešebÛÙee mebIe<ee&uee meg¤Jeele Peeuesueer efomeles. DeMee Ùee celeoejmebIeeleerue
1952 les 2004 heÙeËleÛes efveJe[tve iesuesues ØeefleefveOeer heg{erueØeceeCes lekeälee ›eâ. 5.35
1952 les 2004 heÙeËleÛee efMejesU efJeOeevemeYee celeoejmebIe °er#eshe110
De.›eâ.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
ØeefleefveOeerÛes veeJe
yeiee[s jepeejece legkeâejece
Heešerue mee.js.
kegbâYeej jlveehhee
kegbâYeej jlveehhee
kegbâYeej jlveehhee
kegbâYeej jlveehhee
ÙeeoJe efovekeâjjeJe
Kebefpejs mejesefpeveer
kegbâYeej jlveehhee
kegbâYeej jlveehhee
heešerue mee.js.
Mesóer jepet
Je<e&
1952
1957
1962
1967
1972
1978
1980
1985
1990
1995
1999
2004
jepekeâerÙe he#e
keâeB«esme
Dehe#e
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
Meskeâehe
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
keâeB«esme
Meslekeâjer mebIešvee
efceUeuesueer celes
40986
37897
61330
4405
46288
49103
71081
85533
51118
61164
efMejesU efJeOeevemeYee celeoejmebIe 1952 heemetve DeefmlelJeele Deens. Ùee
celeoejmebIeeceOÙes 1952 les 2004 heÙeËle 12 ØeefleefveOeer efveJe[tve iesues. lÙeehewkeâer 9 JesUe
keâeB«esmeÛes lej Dehe#e, Meskeâehe Je Meslekeâjer mebIešvee ÙeebÛee ØelÙeskeâer 1 ØeefleefveOeer efveJe[tve
iesuee. (hene lekeälee ›eâ. 5.35) 1952 meeueer yeiee[s Ùeebvee meceepeJeeoer he#eeÛÙee
ceeCeieeJes ÙeebÛee hejeYeJe kesâuee. 1957 meeueer keâeB«esmeÛÙee jlveehhee kegbâYeej ÙeebÛee Dehe#e
mee.js. heešerue Ùeebveer hejeYeJe kesâuee. jlveehheebÛee hejeYeJe cnCepes mebÙeòeâ ceneje°^ ÛeUJeUer
yeöue keâeB«esme he#eeÛÙee OeesjCeeÛÙee efJejesOeele celeoeve nesÙe. lÙeeveblej cee$e 1962 les
1978 heÙeËle meueie 4 JesUe jlveehhee kegbâYeej efveJe[tve Deeues. 1962 veblej efpeu¢eeÛÙee
jepekeâejCeeuee JesieUerÛe efoMee efvecee&Ce Peeueer. jlveehheebveer keâeB«esme DebleieËle Deeheuee ieš
efvecee&Ce kesâuee DeeefCe keâesunehetj efpeu¢eeÛÙee jepekeâejCeeJej Je menkeâejeJej JeÛe&mJe
jeKeCÙeeme meg¤Jeele kesâueer. 1980 meeueer keâeB«esme Debleie&le ognercegUs MeskeâeheÛÙee ÙeeoJe
Ùeebveer jlveehhee kegbâYeejebÛee hejeYeJe kesâuee. lÙeecegUs jlveehheeÛee nUtnUt ØeYeeJe keâceer
nesCÙeeme meg¤Jeele Peeueer.111
206
1985 ceOÙes jlveehheebveer Kebefpejs Ùeebvee efleefkeâš efceUJetve efoues Je efveJe[tve ner
DeeCeues. DeLee&le Kebefpejs ÙeebÛÙee efJepeÙeeceOÙes yeeUemeensye ceeves ÙeebÛee menYeeie neslee.
1990 meeueer jlveehhee kegbâYeej efveJe[tve Deeues. keâesunehetj efpeune metleefiejCeerÛÙee
DeOÙe#eheoeJe¤ve Jeeo Peeuee lÙee heefjCeeceer jlveehhee DeCCeebÛee iešele Hegâš he[ueer.
lÙeecegUs cegõeUs, heer.yeer. heešerue, MeecejeJe heešerue Ùe[^eJekeâj Ùeebveer keâesunehetj efpeune
metleefiejCeer leeyÙeele Iesleueer. lemesÛe ceneef[keâ-vejkesâ-heer.Sve. heešerue ieš menkeâejeceOÙes
ØeYeeJeer yevele Ûeeueuee neslee. 1995 ÛÙee efveJe[CetdkeâerceOÙes jlveehheebÛÙee efJejesOeele MeecejeJe
heešerue Ùe[^eJekeâj Dehe#e cnCetve GYes jeefnues. cee$e yeeUemeensye ceeves Je mee.js. heešerue
ÙeebÛÙee heeef"byÙeecegUs jlveehhee efveJe[tve Deeues. 1999 ceOÙes keâeB«esme Je je°^Jeeoer keâeB«esme
DeMeer Hegâš PeeuÙeecegUs mee. js. heešerue keâeB«esmeÛÙee efleefkeâšeJej efveJe[tve Deeues. lej
je°^JeeoerÛÙee MeecejeJe heešerue Ùe[^eJekeâj ÙeebÛee hejeYeJe Peeuee. 2004 ÛÙee
efveJe[CetkeâerceOÙes keâeB«esme Je je°^Jeeoer keâeB«esme ÙeebÛÙeeceOÙes DeeIee[er Peeueer Je efMejesU ceOetve
jlveehheeÛeer cegueieer cnCetve jpeveerleeF& ceieotce Ùeebvee keâeB«esmeves GcesoJeejer efoueer lÙeecegUs
keâeB«esmeceOÙes Hegâš he[ueer. heefjCeeceer efoueerhe heešerue Dehe#e GYes jeefnues. lej je°^JeeoerÛÙee
jepeWõ heešerue Ùe[^eJekeâjebveer yeb[Keesjerkeâ¤ve Dehe#e efveJe[Cetkeâ ue{Jeueer. Meslekeâjer
mebIešvesÛÙee ceeOÙeceeletve efpeu¢eele cees"er ÛeUJeU GYeejCÙeele ÙeMemJeer Peeuesues efpe.he.
meomÙe jepet Mesóer Ùeebveerner efveJe[Cetkeâ ue{Jeueer. lÙeecegUs keâeB«esme Je je°^Jeeoer keâeB«esmeÛÙee
HegâšercegUs jepet Mesóer efveJe[tve Deeues.112 Je efMejesUÛÙee jepekeâejCeele Meslekeâjer mebIešvesÛee
GoÙe Peeuee.
efMejesU efJeOeevemeYee celeoejmebIeeÛeer hegvej&Ûevee :
ÛeewLÙee heefjmeerceve DeeÙeesieeÛÙee hegvej&ÛevescegUs efMejesU efJeOeevemeYee celeoejmebIe
efMejesU leeuegkeäÙeehegjleeÛe ceÙee&efole Deens. hetJeea efMejesU leeuegkeäÙeeceOeerue keâener Yeeie
hes"Je[ieeJe celeoejmebIeeceOÙes neslee. hegvej&Ûevesveblej lees Yeeie efMejesUueeÛe pees[uee iesuee.
lÙeecegUs keâesunehetj efpeu¢eeleerue SkeâcesJe Demee celeoejmebIe Deens pees leeuegkeäÙeehegjlee
ceÙee&efole Deens. lemesÛe Ùee celeoejmebIeeceOÙes pewve Je efuebieeÙele meceepeeÛeer ueeskeâmebKÙee
ØeYeeJeMeeueer Deens. Ùee celeoejmebIeele pewve, efuebieeÙele Je ceje"e meceepe DeMeer jepekeâerÙe
mheOee& Deens. lemesÛe 1980 Ûee DeheJeeo JeieUlee 2004 heÙeËle Ùee celeoejmebIeeletve pewve
meceepeeÛee GcesoJeej meelelÙeeves efveJe[tve iesuee Deens.113 hegvej&vesveblej efMejesU celeoejmebIeeÛeer
ueeskeâmebKÙee 359179 Deens, lÙeeceOÙes 185014 heg¤<e lej 174165 ŒeerÙee Deensle. lej
54105 DevegmetefÛele peeleer Je 8333 DevegmetefÛele peceeleerÛeer ueeskeâmebKÙee Deens.114
207
lekeälee ›eâ. 5.36
2009ÛÙee efMejesU efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerleerue jepekeâerÙe ØeYeglJe115
De.›eâ.
1
2
3
4
5
GcesoJeejeÛess veeJe
jepekeâerÙe he#e
efceUeuesueer celes
heešerue Dehheemeensye The&â mee.js
keâeB«esme
85941
kegâje[s jepet DeeCCet
efMeJemesvee
28084
ceeves MebkeâjjeJe ke=â<CejeJe
yemehee
2452
heešerue Guneme mebYeepeerjeJe
mJeeefYeceeveer Meslekeâjer he#e
69495
yeboejs meefleMe YeieJeeve
Dehe#e
2280
škeäkesâJeejer
45.65
14.92
1.30
36.92
1.21
2009 ÛÙee efJeOeevemeYee efveJe[CetkeâerceOÙes 5 GcesoJeej efveJe[Cetkeâ efjbieCeele nesles.
4 GcesoJeej jepekeâerÙe he#eeÛes Je 1 Dehe#e neslee. Kejer ue{le keâeB«esmeÛes mee.js. heešerue,
Meslekeâjer mebIešvesÛes Guneme heešerue Je efMeJemesvee YeepeheeÛes jepet kegâje[s ÙeebÛÙeeceOÙesÛe
Peeueer. lÙeeceOÙes mee.js. heešerue Ùeebvee 85941 celes, Guneme heešerue Ùeebvee 69495 celes,
jepet kegâje[s Ùeebvee 28084 celes efceUeueer lej yemehee Je Dehe#e Ùeebvee Deveg›eâces 2425 Je
2280 celes efceUeueer. (hene lekeälee ›eâ. 5.36) lÙeecegUs keâeB«esmeÛes mee.js. heešerue ns
16446 celeebveer efJepeÙeer Peeues.
efMejesU leeuegkeâe ne keâeB«esmeÛÙee efJeÛeejmejCeerÛee Demeuee lejer jlveehhee kegbâYeej
ÙeebÛÙee veblej Debleie&le yeb[eUer iele ueeskeâmeYee Je 2004 ÛÙee efJeOeevemeYesceOÙes keâeB«esme
DeeIee[eruee hejeYeJeeme meeceesjs peeJes ueeieues nesles. Ùee keâeBieÇsme Debleie&le yeb[eUerÛee HeâeÙeoe
jepet Mesóer Ùeebveer IesTve efMejesU veblej FÛeuekeâjbpeer ueeskeâmeYee efpebkeâueer. DeeefCe efMejesU ne
mJeeefYeceeveer Meslekeâjer mebIešvesÛee yeeuesefkeâuuee Deens DeMeer Iees<eCee kesâueer. efMejesU yejesyejÛe
‘efj[eueesme’ÛÙee ceeOÙeceeletve mebhetCe& jepÙeeÛes vesle=lJe mJeeefYeceeveer Meslekeâjer mebIešveskeâ[s Je
lÙeebÛÙee ceoleervesÛe jepÙeele mejkeâej mLeeheve nesF&ue FLeheÙeËleÛee DeelceefJeÕeeme jepet MesóeRveer
JÙekeäle kesâuee. lemesÛe mJeeefYeceeveer he#eele Flej meceepeemener vÙeeÙe osCÙeeÛee ØeÙelve neslees ns
oMe&JeCÙeemee"er Guneme heešueebÛee efJepeÙe ne mJeeefYeceeveer he#eeÛee cenòJeeÛee DepeW[e neslee.
cee$e Ie[ues meJe& GuešsÛe keâejCe jepet Mesóer ÙeebÛÙeeceeies DemeCeejer mJeeefYeceeveer mebIešvee
Guneme heešueebÛÙee ceeies efveJe[Cetkeâerle efomeueerÛe veener.116 jepet Mesóer cewoeveele DemeCÙeeÛee
Glmeen DeeefCe lÙeebÛÙeemee"er jeyeCeejer Ùeb$eCee ØelÙe#eele efometve Deeueer veener. efj[eueesmeÛee
ØeÛeej MegYeejbYe peÙeefmebiehegjele kesâuee. cee$e meYesuee jeceoeme Dee"Jeues Je jepet Mesóer
DevegheefmLele jeefnues ÙeebÛeer ÛeÛee& celeoejmebIeele meJe&$e hemejueer.117 2009 ceOÙes PeeuesuÙee
208
FÛeuekeâjbpeer ueeskeâmeYee celeoejmebIeeceOÙes jepet MesóeRvee pÙeebveer-pÙeebveer ceole kesâueer lÙeebvee
ceole keâjCÙeemee"er jepet Mesóer Ùeebveer ØelÙeskeâ celeoejmebIeele yepeeJeuesueer JesieJesieàÙee
efJeÛeejebÛeer Yetefcekeâe celeoejebÛÙee ue#eele Deeueer. oesvner keâeB«esmeves MeslekeâNÙeebÛeer Jeeleenele
kesâueer cnCeCeeNÙee DeeefCe efMeJemesvee-Yeepehe ns peeleerÙeJeeoer DemeuÙeeves lÙeeÛÙeeMeer keâOeerner
mebiele keâjCeej vemeuÙeeÛeer Iees<eCee kesâuesuÙee jepet MesóeRveer JesieJesieàÙee celeoejmebIeele peeTve
Ùee meieàÙeeÛe he#eebÛÙee heÇÛeejele efouesuee GIe[ Je Úghee heeef"byee celeoejebÛÙee heÛeveer
he[uee veener.118 lemesÛe efMejesU celeoejmebIeele efMeJemesvee-Yeepehee ÙegleerÛÙee jepet kegâje[s
Ùeebveerner 28 npeej celes IesTve mJeeefYeceeveerÛeer leekeâo keâceer keâjCÙeeme nele Yeej ueeJeuee.
keâeieueceOÙes mebpeÙe Ieešies Ùeebvee jepet MesóeRveer Meslekeâjer mebIešvesÛeer GcesoJeejer efouÙeecegUs
efJe›eâceefmebn Ieešies Ùeebveer efMejesUceOÙes keâeB«esmeÛÙee mee.js. heešerue ÙeebÛee ØeÛeej kesâuee. mee.js.
heešerue ÙeebÛÙee GcesoJeejercegUs keâeB«esme Je je°^Jeeoerleerue GcesoJeejermee"er FÛÚgkeâ
DemeCeeNÙeebveer veejepe ve neslee mee.js. heešerue ÙeebÛee ØeÛeej kesâuee. lÙeecegUs Guneme heešerue
ÙeebÛee hejeYeJe Peeuee.
mJeeefYeceeveeruee jesKeCÙeemee"er keâeB«esme-je°^Jeeoerves efouesueer peyeeyeoejer mee.js. heešerue
Ùeebveer Deeheuee 50-60 Je<ee&leerue meeceeefpekeâ, jepekeâerÙe, menkeâej #es$eeleerue DevegYeJe
heCeeuee ueeJeerle ÙeMemJeerefjlÙee heej hee[ueer. efveJe[CetkeâerÛÙee ØeÛeejeceOÙes JeÙeeÛeer 89 Je<ex
Peeueer Demeleeveener le¤Ceebvee ueepeJesue DeMeer efpeö, efMemle, efveOee&j DeeefCe eflelekeâerÛe
OeeJeheU mee. js. heešerue ÙeebÛÙeeceOÙes nesleer.119 efMejesU efJeOeevemeYesÛÙee efveJe[Cetkeâ
efvekeâeueeÛee hejeceMe& Iesleevee mee. js. heešerue ÙeebÛÙee efJepeÙeehes#ee mJeeefYeceeveer Meslekeâjer
mebIešvesÛÙee hejepeÙeeueeÛe DeefOekeâ cenòJe Øeehle Peeues. lemesÛe JewÛeeefjkeâ YeškebâleerÛÙee ielexle
meehe[uesuÙee Keemeoej jepet Mesóer Ùeebvee efJeÛeejcebLeve keâjeJeÙeeme ueeJeCeeje ne hejeYeJe
Deens.
lekeälee ›eâ. 5.37
2009 ÛÙee efMejesU efJeOeevemeYee efveJe[Cetkeâerleerue SketâCe celeoeve Je PeeuesuÙee
celeoeveeÛeer škeäkesâJeejer120
veeJe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
Heg¤<e
m$eer
SketâCe
efMejesU
99388
88359
187747
76.35
70.81
73.64
škeäkesâJeejer
254956
Peeuesues celeoeve
124782
SketâCe celeoej
130174
celeoejmebIeeÛes
209
2009 ÛÙee efMejesU efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes 254956 SketâCe celeoej
Deensle. lÙeeceOÙes 130174 heg¤<e Je 124782 m$eer celeoejebÛee meceeJesMe Deens.
2009ÛÙee efJeOeevemeYee efveJe[CetkeâerceOÙes SketâCe celeoejebhewkeâer 187747 (73.64³)
celeoejebveer celeoeve kesâues. lÙeeceOÙes 99388 (76.35³) heg¤<e Je 88359 (70.81³)
m$eer celeoejebveer celeoeve kesâues. (hene lekeälee ›eâ. 5.37)
celeoejmebIe hegvej&ÛevesveblejÛes yeoueles jepekeâejCe :
celeoejmebIe hegvej&ÛeveshetJeea efMejesU efJeOeevemeYee celeoejmebIeeceOÙes 2004 meeueer
mJeeefYeceeveer Meslekeâjer mebIešvesÛee GcesoJeej efveJe[tve iesuee. celeoejmebIe hegvej&Ûevesveblej 2009
ceOÙes Ùee celeoejmebIeeletve keâeB«esmeÛee GcesoJeej efveJe[tve iesuee. lÙeecegUs Ùee celeoejmebIeele
hegvej&ÛevesÛee HeâeÙeoe keâeB«esmeuee Peeuee. lemesÛe Ùee celeoejmebIeele ceje"e, efuebieeÙele Je pewve
meceepeeceOÙes jepekeâerÙe mheOee& Deens.
meejebMe :
hegvej&ÛeveshetJeea keâesunehetj efpeune je°^Jeeoer keâeB«esme Je keâeB«esmeÛee yeeuesefkeâuuee neslee.
keâejCe ueeskeâmeYesÛÙee oesvner celeoejmebIeeJej Je efJeOeevemeYesÛÙee leerve celeoejmebIeeJej
je°^Jeeoer keâeB«esmeÛes JeÛe&mJe nesles. lej keâeB«esmeÛes Ûeej efJeOeevemeYee celeoejmebIeeJej JeÛe&mJe
nesles. ÙeeÛeeÛe DeLe& efJeOeevemeYesÛÙee 12 celeoejmebIeehewkeâer 7 celeoejmebIeeJej je°^Jeeoer
keâeB«esme Je keâeB«esme DeeIee[erÛes JeÛe&mJe nesles. hegvej&Ûevesveblej keâesunehetj efpeu¢eele efJeOeevemeYesÛes
10 Je ueeskeâmeYesÛes 2 celeoejmebIe efvecee&Ce Peeues. 2009 ÛÙee ueeskeâmeYee efveJe[CetkeâerceOÙes
efpeu¢eeleerue oesvner ueeskeâmeYee celeoejmebIeeleerue je°^Jeeoer keâeB«esmeÛes JeÛe&mJe mebheg°ele Deeues.
lÙeeef"keâeCeer mJeeefYeceeveer Meslekeâjer he#e Je Dehe#eebÛes JeÛe&mJe efvecee&Ce Peeues. 2009 ÛÙee
efJeOeevemeYesÛÙee efveJe[CetkeâerceOÙes 10 efJeOeevemeYee celeoejmebIeehewkeâer je°^Jeeoer keâeB«esmeuee 3
Je keâeB«esmeuee 2 celeoejmebIe efceUeues. lej Yeepehee-efMeJemesvesÛes 4 efJeOeevemeYee celeoejmebIee
ceOÙes JeÛe&mJe efvecee&Ce Peeues. cee$e pevemegjepÙe Je mJeeefYeceeveer Meslekeâjer he#eeÛee Ùee
efveJe[CetkeâerceOÙes hejeYeJe Peeuee. hetJeeaØeceeCesÛe Ùee efpeu¢eeÛÙee jepekeâejCeeJej ceje"e
meceepeeÛes JeÛe&mJe keâeÙece jeefnues.
210
meboYe& «ebLe :
1)
2)
3)
4)
ceneje<š^ Meemeve jepehe$e, 31 peguew 2006.
www.eci.gov.in
keâesunehetj efpeune efveJe[Cetkeâ keâeÙee&ueÙe – mebkeâefuele ceeefnleer-2009.
keâesunehetj efpeune meeceeefpekeâ Je DeeefLe&keâ meceeueesÛeve, ceneje°^ Meemeve, ceeÛe&
2010, he=. ›eâ. 140.
5) keâesunehetj efpeune efveJe[Cetkeâ keâeÙee&ueÙe – mebkeâefuele ceeefnleer-2009.
6) ow. ueeskeâcele, efo. 17 ces 2009, he=. ›eâ. 8.
7) Ghejeskeäle, he=. ›eâ. 8.
8) ow. mekeâeU, 17 ces 2009, he=. ›eâ. 11.
9) cegueeKele - Keemeoej meoeefMeJejeJe ceb[efuekeâ.
10) efpeune efveJe[Cetkeâ keâeÙee&ueÙe, keâesunehetj - mebkeâefuele ceeefnleer-2009.
11) Ghejeskeäle.
12) www.eci.gov.in
13) eci.gov.inmaharashtra
14) ow. ueeskeâcele, 17 ces 2009, he=. ›eâ. 8.
15) ow. le¤Ce Yeeejle, 17 ces 2009, he=. ›eâ. 7.
16) ow. mekeâeU (keâesunehetj DeeJe=òeer), 17 ces 2009, he=. ›eâ. 11.
17) ow. ueeskeâcele, 17 ces 2009, he=. ›eâ. 8.
18) cegueeKele - Keemeoej jepet Mesóer.
19) efpeune efveJe[Cetkeâ keâeÙee&ueÙe, keâesunehetj - mebkeâefuele ceeefnleer-2009.
20) Ghejeskeäle.
21) heJeej ØekeâeMe, ceneje°^eÛÙee veJÙee jepekeâejCeeÛeer hegvej&Ûevee (celeoejmebIeeÛeer
hegvej&Ûevee), Øeeflecee ØekeâeMeve, hegCes, ceeÛe&-2009, he=. ›eâ. 266.
22) www.eci.gov.in
23) ow. mekeâeU, 10 mehšWyej 2004, he=. ›eâ. 3.
24) ceneje<š^ Meemeve jepehe$e, 31 peguew 2006.
25) eci.gov.inmaharashtra
26) ow. heg{ejer (keâesunehetj DeeJe=òeer), 4 Dee@keäšes. 2009, he=. ›eâ. 10.
27) Ghejeskeäle.
211
28) ow. heg{ejer (keâesunehetj DeeJe=òeer, Deeheueb keâesunehetj) 12 Dee@keäšes. 2009,
he=.›eâ. 8.
29) ow. heg{ejer (keâesunehetj DeeJe=òeer, Deeheueb keâesunehetj) 23 Dee@keäšes. 2009,
he=.›eâ. 3.
30) cegueeKele - ceepeer efJeOeevemeYee meYeeheleer Je efJeÅeceeve Deeceoej cee. ßeer.
yeeyeemeensye kegâheskeâj.
31) eci.gov.inmaharashtra
32) www.eci.gov.in
33) ÛeJneCe De¤Ce, keâesunehetj efpeu¢eeÛÙee 1960 veblejÛÙee jepekeâejCeeÛee DeYÙeeme
(DeØekeâeefMele heerSÛe.[er. MeesOeØeyebOe, efMeJeepeer efJeÅeeheer", keâesunehetj), SefØeue
2007, he=. ›eâ. 255.
34) ceneje<š^ Meemeve jepehe$e, 31 peguew 2006.
35) heJeej ØekeâeMe, ceneje°^eÛÙee veJÙee jepekeâejCeeÛeer hegvej&Ûevee (celeoejmebIeeÛeer
hegvej&Ûevee), Øeeflecee ØekeâeMeve, hegCes, ceeÛe&-2009, he=. ›eâ. 269.
36) eci.gov.inmaharashtra
37) ow. heg{ejer, efo. 23 Dee@keäšes. 2009, he=. ›eâ. 10.
38) ow. heg{ejer, efo. 24 Dee@keäšes. 2009, he=. ›eâ. 13.
39) Ghejeskeäle.
40) cegueeKele - Deeceoej kesâ. Heer. heešerue.
41) efpeune efveJe[Cetkeâ keâeÙee&ueÙe, keâesunehetj - mebkeâefuele ceeefnleer-2009.
42) ÛeJneCe De¤Ce, keâesunehetj efpeu¢eeÛÙee 1960 veblejÛÙee jepekeâejCeeÛee DeYÙeeme
(DeØekeâeefMele heerSÛe.[er. MeesOeØeyebOe, efMeJeepeer efJeÅeeheer", keâesunehetj), SefØeue
2007, he=. ›eâ. 78.
43) www.eci.gov.in
44) ÛeJneCe De¤Ce, keâesunehetj efpeu¢eeÛÙee 1960 veblejÛÙee jepekeâejCeeÛee DeYÙeeme
(DeØekeâeefMele heerSÛe.[er. MeesOeØeyebOe, efMeJeepeer efJeÅeeheer", keâesunehetj), SefØeue
2007, he=. ›eâ. 78.
45) keâesunehetj efpeune efveJe[Cetkeâ keâeÙee&ueÙe, 2009.
46) eci.gov.in.maharashtra
47) Ghejeskeäle.
212
48)
49)
50)
51)
52)
53)
54)
55)
56)
57)
58)
ow. meceüeš, efo. 6 mehšWyej 2009, he=. ›eâ. 3.
cegueeKele - cegßeerHeâ nmeve (keâeceieejceb$eer).
eci.gov.in.maharashtra
ceneje<š^ Meemeve jepehe$e, DenJeeue, 31 peguew 2006.
keâesunehetj efpeune efveJe[Cetkeâ keâeÙee&ueÙe mebkeâefuele ceeefnleer.
eci.gov.in.maharashtra
ow. ueeskeâmeòee, 12 Dee@keäšes. 2009, he=. ›eâ. 6.
Ghejeskeäle.
Ghejeskeäle.
cegueeKele - Heešerue melespe (ie=njepÙe ceb$eer).
cegueeKele - ceneef[keâ OevebpeÙe (DeOÙe#e, Yeercee men. meeKej keâejKeevee,
efmekebâojšekeâUer).
59) eci.gov.in.maharashtra
60) www.eci.gov.in
61) ÛeJneCe De¤Ce, keâesunehetj efpeu¢eeÛÙee 1960 veblejÛÙee jepekeâejCeeÛee DeYÙeeme
(DeØekeâeefMele heerSÛe.[er. MeesOeØeyebOe, efMeJeepeer efJeÅeeheer", keâesunehetj), SefØeue
2007, he=. ›eâ. 240.
62) ceneje<š^ Meemeve jepehe$e DenJeeue – 31 peguew, 2006.
63) keâesunehetj efpeune efveJe[Cetkeâ keâeÙee&ueÙe mebkeâefuele ceeefnleer, he=. ›eâ. 14.
64) eci.gov.in.maharashtra
65) ow. ueeskeâcele, 16 Dee@keäšes. 2009, he=. ›eâ. 8.
66) ow. heg{ejer (Deeheueb keâesunehetj), 24 Dee@keäšes, 2009, he=. ›eâ. 1.
67) cegueeKele - ceepeer Deeceoej heer. Sve. Heešerue.
68) eci.gov.in.maharashtra
69) www.eci.gov.in
70) ceneje<š^ Meemeve jepehe$e DenJeeue - 31 peguew, 2006.
71) keâesunehetj efpeune efveJe[Cetkeâ keâeÙee&ueÙe mebkeâefuele ceeefnleer, he=. ›eâ. 14.
72) eci.gov.in.maharashtra
73) ow. heg{ejer, 23 Dee@keäšes. 2009, he=. ›eâ. 3.
74) Ghejeskeäle.
213
75)
76)
77)
78)
cegueeKele - Deeceoej jepesMe #eerjmeeiej (efMeJemesvee).
eci.gov.in.maharashtra
www.eci.gov.in
ÛeJneCe De¤Ce, keâesunehetj efpeu¢eeÛÙee 1960 veblejÛÙee jepekeâejCeeÛee DeYÙeeme
(DeØekeâeefMele heerSÛe.[er. MeesOeØeyebOe, efMeJeepeer efJeÅeeheer", keâesunehetj), SefØeue
2007, he=. ›eâ. 248
79) Ghejeskeäle.
80) ceneje<š^ Meemeve jepehe$e DenJeeue – 31 peguew, 2006.
81) keâesunehetj efpeune efveJe[Cetkeâ keâeÙee&ueÙe mebkeâefuele ceeefnleer, he=. ›eâ. 14.
82) eci.gov.in.maharashtra
83) ow. heg{ejer, 24 Dee@keäšes. 2009, he=. ›eâ. 1.
84) Ghejeskeäle, he=. ›eâ. 2.
85) Ghejeskeäle.
86) ow. heg{ejer, 12 Dee@keäšesyej 2009, he=. ›eâ. 8.
87) Deeceoej efJeveÙe keâesjs - cegueeKele.
88) eci.gov.in.maharashtra
89) www.eci.gov.in
90) ÛeJneCe De¤Ce, keâesunehetj efpeu¢eeÛÙee 1960 veblejÛÙee jepekeâejCeeÛee DeYÙeeme
(DeØekeâeefMele heerSÛe.[er. MeesOeØeyebOe, efMeJeepeer efJeÅeeheer", keâesunehetj), SefØeue
2007, he=. ›eâ. 260
91) ceneje<š^ Meemeve jepehe$e DenJeeue – 31 peguew, 2006.
92) keâesunehetj efpeune efveJe[Cetkeâ keâeÙee&ueÙe mebkeâefuele ceeefnleer, he=. ›eâ. 14.
93) eci.gov.in.maharashtra
94) ow. heg{ejer, 3 Dee@keäšes. 2009, he=. ›eâ. 5.
95) ow. heg{ejer, 24 Dee@keäšes. 2009, he=. ›eâ. 2.
96) cegueeKele - efceCeÛeskeâj megefpele (efMeJemesvee).
97) eci.gov.in.maharashtra
98) ÛeJneCe De¤Ce, keâesunehetj efpeu¢eeÛÙee 1960 veblejÛÙee jepekeâejCeeÛee DeYÙeeme
(DeØekeâeefMele heerSÛe.[er. MeesOeØeyebOe, efMeJeepeer efJeÅeeheer", keâesunehetj), SefØeue
2007, he=. ›eâ. 73
214
99) www.eci.gov.in
100) ÛeJneCe De¤Ce, keâesunehetj efpeu¢eeÛÙee 1960 veblejÛÙee jepekeâejCeeÛee DeYÙeeme
(DeØekeâeefMele heerSÛe.[er. MeesOeØeyebOe, efMeJeepeer efJeÅeeheer", keâesunehetj), SefØeue
2007, he=. ›eâ. 262
101) ceneje<š^ Meemeve jepehe$e DenJeeue – 31 peguew, 2006.
102) keâesunehetj efpeune efveJe[Cetkeâ keâeÙee&ueÙe mebkeâefuele ceeefnleer, he=. ›eâ. 14.
103) eci.gov.in.maharashtra
104) ow. heg{ejer, 24 Dee@keäšes. 2009, he=. ›eâ. 4.
105) Ghejeskeäle.
106) ow. heg{ejer, 1 Dee@keäšes. 2009, he=. ›eâ. 3.
107) cegueeKele - Deeceoej nUJeCekeâj megjsMe (Yeepehee).
108) eci.gov.in.maharashtra
109) ÛeJneCe De¤Ce, keâesunehetj efpeu¢eeÛÙee 1960 veblejÛÙee jepekeâejCeeÛee DeYÙeeme
(DeØekeâeefMele heerSÛe.[er. MeesOeØeyebOe, efMeJeepeer efJeÅeeheer", keâesunehetj), SefØeue
2007, he=. ›eâ. 73
110) www.eci.gov.in
111) ÛeJneCe De¤Ce, keâesunehetj efpeu¢eeÛÙee 1960 veblejÛÙee jepekeâejCeeÛee DeYÙeeme
(DeØekeâeefMele heerSÛe.[er. MeesOeØeyebOe, efMeJeepeer efJeÅeeheer", keâesunehetj), SefØeue
2007, he=. ›eâ. 73
112) Ghejeskeäle.
113) heJeej ØekeâeMe, ceneje°^eÛÙee veJÙee jepekeâejCeeÛeer hegvej&Ûevee (celeoejmebIeeÛeer
hegvej&Ûevee), Øeeflecee ØekeâeMeve, hegCes, ceeÛe&-2009, he=. ›eâ. 272.
114) keâesunehetj efpeune efveJe[Cetkeâ keâeÙee&ueÙe mebkeâefuele ceeefnleer, he=. ›eâ. 14.
115) eci.gov.in.maharashtra
116) ow. heg{ejer (Deeheueb keâesunehetj), 24 Dee@keäšes. 2009, he=. ›eâ. 1.
117) ow. heg{ejer (Deeheueb keâesunehetj), 12 Dee@keäšes. 2009, he=. ›eâ. 8.
118) ow. heg{ejer (Deeheueb keâesunehetj), 24 Dee@keäšes. 2009, he=. ›eâ. 10.
119) ceneje<š^ šeFcme, 24 Dee@keäšesyej 2009, he=. ›eâ. 10.
120) eci.gov.in.maharashtra
215

Prospectus N form for Certificate course in yoga No 20

MTメタトロン CEBローション リニューアル新発売のご案内

ke骸fjDej Hes錮ej 2014-15

2015年春のおすすめ

6月14日 - ユッカの会

he efj ›eâ cee - Prabhatchitramandal.org

COREDOの食旅 -コレド室町3 - 三井ショッピングパーク アーバン

yeer.S - Govt B.Ed. College, Ambajogai

ALL ASIA PASS - seikoair

eeceerC e Je Menjer celeoejmebIe he=Le:keâjCe