Odyssee project Luxemburgse Ardennen

Odyssee project
Luxemburgse Ardennen
Bartho Hendriksen en Leo Platvoet
Colofon
Luxemburgse Ardennen
© 2014 Odyssee Reisgidsen vof | www.odyssee-reisgidsen.nl
© 2014 Bartho Hendriksen en Leo Platvoet
Alle rechten voorbehouden
Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige
wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige
andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Odyssee Reisgids Luxemburgse Ardennen
Tekst: Bartho Hendriksen en Leo Platvoet
Serieredactie: Bartho Hendriksen en Leo Platvoet
Foto’s: Bartho Hendriksen, ONT Luxembourg
Kaart: ONT Luxembourg
Auteurs
Bartho Hendriksen (1953) en Leo Platvoet (1951) zijn reeds vanaf de start in
1988 nauw betrokken bij de Odyssee-reeks, waarvan zij in boekvorm de meeste delen schreven.
Odyssee Reisgidsen
In 2008 is gestart met het digitaliseren van de Odyssee-gidsen, waardoor het
mogelijk is dat de reiziger op de Odyssee-website zijn of haar eigen gids samenstelt, die vervolgens als PDF-bestanden of als paperback wordt afgeleverd.
Uiteraard proberen wij de geboden informatie zo actueel en accuraat mogelijk
te houden. Desalniettemin kunnen er onvolkomenheden en fouten in de tekst
voorkomen. Odyssee aanvaardt daarvoor geen verantwoordelijkheid.
Reacties
Voor reacties, aanvullingen en suggesties: [email protected]
Odyssee zoekt
Naar Albanië, Spitsbergen, Extremadura of een andere onbekende bestemming
aan de randen van Europa of van de wereld geweest? En je wilt je bevindingen
op papier zetten? Odyssee zoekt de uithoeken van Europa op. Voor meer informatief, zie www.odyssee-reisgidsen.nl
Volg Odyssee op Twitter, @)OdysseeReisgids
Volg Odyssee op Facebook, http://iturl.nl/snTN5
Foto omslag: Het kasteel van Esch-sur-Sûre. Foto Robert Theisen / ONT
Voorwoord
De Ardennen houden niet op bij de Belgische landsgrenzen maar lopen door in
het in Noord-Frankrijk en in het noordelijke deel van Luxemburg. De Luxemburgse Ardennen bestaan uit een aantrekkelijk landschap van uitgestrekte velden, leisteenrotsen en steile hellingen. Het is ook de regio van natuurparken,
stuwmeren, kastelen en vriendelijke dorpen en steden. Maar bovenal is het
een paradijs voor wandelaars en fietsers. Kilometerslange wandelpaden slingeren zich door heuvels en velden, door valleien en langs rivieren. Roestige
spoorbanen hebben plaatsgemaakt voor fietspaden. Clervaux, Esch-sur-Sûre en
Vianden zijn bescheiden stadjes die bekroond worden door een oude feodale
burcht. De wereldberoemde fototentoonstelling The Family of Man geeft een
tijdsbeeld van de jaren vijftig van de vorige eeuw.
Doe mee aan het Odyssee-project
De Odyssee-reisgids Luxemburgse Ardennen is een vrije reisgids. De gids
is gratis verkrijgbaar voor iedereen. Ga naar de Luxemburg-pagina (www.
odyssee-reisgidsen.nl/Luxemburg.htm) om te zien hoe eenvoudig je kunt
helpen de gids te actualiseren.
De aanvullingen worden door Odyssee gecheckt en, waar nodig, geredigeerd. Als de aanvulling wordt geplaatst wordt je naam vermeld in de lijst
me medewerkers.
De teksten die je aanlevert moeten rechtenvrij zijn; je kunt niet zomaar uit
een andere gids een tekst overnemen. Ook foto’s zijn welkom, maar hier
geldt hetzelfde; ze moeten rechtenvrij zijn.
Veel reisplezier,
Bartho Hendriksen en Leo Platvoet
Inhoud
De Luxemburgse Ardennen verkennen
Esch-sur-Sûre en omgeving
Diekirch en omgeving
Vianden en omgeving
Clervaux en omgeving
6
9
11
14
16
Kaders
Wandelen7
De Luxemburgse Ardennen verkennen
6
LUXEMBURGSE ARDENNEN
De Luxemburgse Ardennen verkennen
Inleiding
Het groothertogdom Luxemburg valt geografisch in twee gebieden uiteen: de
Ösling in het noorden en het Gutland in het zuiden. De grens tussen beide gebieden valt ongeveer samen met de lijn Martelange-Reisdorf. De Luxemburgse
Ardennen (Ardennes luxembourgeoises) bestaan uit een plateau dat met bossen
is bedekt en de verbinding vormt tussen de Belgische Ardennen en de Duitse
Eifel. Het gebied is dun bevolkt en het toerisme vormt een belangrijke bron
van inkomsten. Het Gutland ligt minder hoog en bestaat uit afwisselende lagen
zand- en kalksteen en klei- en mergellagen. Het zuiden is dichter bevolkt en de
landbouw en industrie vormen daar de belangrijke economische pijlers. In de
Luxemburgse Ardennen liggen grote twee natuurparken: Öewersauer (voorheen Haute-Sûre) en Our. De regio is rijk aan middeleeuwse kastelen en burchten (Vianden, Clervaux, Esch-sur-Sûre en Bourscheid) en idyllische stadjes
(Vianden, Clervaux en Esch-sur-Sûre) die echter een sterk toeristische inslag
hebben gekregen.
De Luxemburgse Ardennen laten zich goed te voet, per fiets of met het openbaar
vervoer verkennen. Er is een netwerk van fietspaden dat alle grote steden verbindt. Sommige trajecten zijn aangelegd over oude spoorwegtrajecten, andere
volgen de loop van rivieren. Ook zijn er speciale bewegwijzerde (fiets)paden
die alleen zijn voorbehouden aan fietsers en wandelaars (Wilwerwiltz-Kautenbach-Merkholz; Ettelbrück-Echternach; Wiltz-Bastogne). Ook zijn er vijftien
gemarkeerde mountainbikeroutes (VTT) uitgezet. Vrijwel alle dorpen zijn per
openbaar vervoer bereikbaar.
Het landschap bij Kiischpelt. Foto Raymond Clement/ONT
Odyssee Project | www.odyssee-reisgidsen.nl/Luxemburg.htm
LUXEMBURGSE ARDENNEN
De Luxemburgse Ardennen verkennen
7
Reizen naar Luxemburg
Trein
Met de trein ben je ruim 5 uur onderweg van Utrecht naar Clervaux met een
overstap in Rotterdam en Brussel –Zuid. Je kunt reizen met de Thalys of IC
Brussel tot Brussel-Zuid en dan verder met een IC naar Luxemburg. Enkele
reis vanaf €36,60 (IC) of €61,90 (Thalys/IC). www.nshispeed.nl
Auto
Clervaux ligt op 333 km van Amsterdam. Volg de A2 en E42 tot Sankt-Vith en
vervolgens de N62, E421 en N18 naar Clervaux. Antwerpen ligt op 221 km van
Clervaux. De route gaat via de E313 en E42 tot Sankt-Vith, vervolgens de N62,
E421 en N18 naar Clervaux
Taal
Luxemburgers spreken onderling Lëtzebuergisch maar schakelen probleemloos over op Frans, Duits, Engels of een mondje Nederlands.
VVV
Office National du Tourisme (ONT, Luxemburgs Verkeersbureau), www.visitluxembourg.com/nl; Regionale VVV Luxemburgse Ardennen, ORT Ardennes,
www.ardennes-lux.lu.
Reizen in Luxemburg
Openbaar vervoer
Vrijwel alle gemeenten, dorpjes en gehuchten zijn per trein of bus bereikbaar.
Biljetten op het hele openbare vervoersnet. Een netkaart €4 biedt onbeperkt
gebruik van alle trajecten gedurende één dag vanaf de afstempeling tot de volgende ochtend om 8 uur. Een boekje met 5 zulke netkaarten kost €16.
Voor korte afstanden kunt je voor €2 courte distance-kaartje kopen, dat twee
uur geldig is. Een tienkaartenboekje kost €16. Fietsen moge gratis mee naargelang beschikbaarheid van plaats. Informatie: CFL (trein), www.cfl.lu, openbaar
vervoer (trein en bus), www.mobiliteit.lu.
Wandelen
De Luxemburgse Ardennen is dankzij een uitgebreid netwerk van gemarkeerde wandelwegen een ideale bestemming voor een wandelvakantie. Het ministerie van Toerisme heeft 201 officiële wandelroutes (sentiers auto-pédestres) uitgezet, die allemaal
gemarkeerd zijn met een blauwe driehoek met het cijfer 1 of 2. De routes starten bij
een parkeerterrein in het centrum van een dorp of stad. Bij het startpunt staat een
groot informatiepaneel met een kaart waarop alle (rond)wandelingen staan aangegeven. De rondwandelingen hebben een lengte van 4-16 km.
Daarnaast zijn er 26 nationale voetpaden (sentiers nationaux). De afstanden variëren van 15 tot 68 km. Deze wandelpaden worden in beide richtingen aangeduid met
verschillende gele symbolen tegen een blauwe achtergrond.
De plaatselijke VVV-kantoren of gemeentes hebben lokale wandelingen (sentiers locaux en promenades thématiques) rond en dorp of stad uitgezet. De wandelingen zijn
Odyssee Project | www.odyssee-reisgidsen.nl/Luxemburg.htm
Esch-sur-Sûre en omgeving
LUXEMBURGSE ARDENNEN
8
Nooit de weg kwijt in de
Luxemburgse Ardennen
gemarkeerde door een witte pijl op een blauw achtergrond. In de pijl staat een letter
|(A, B, C etc.) die de betreffende wandeling aanduidt. Informatie over lokale wandelroutes is verkrijgbaar bij de plaatselijke VVV of gemeentehuis.
Er bestaat een Luxemburgse variant van de NS-wandelingen: de CFL-wandelingen
(sentiers CFL). De wandel- (en fiets)routes lopen tussen twee stations. In de boekhandel is de gids Rail, randonnée, vélo - Luxembourg - 71 itinéraires pédestres et
cyclables d’une gare à l’autre verkrijgbaar. Meer informatie: www.cfl.lu.
De beste wandelkaart os een kaart uit de serie Carte Topgraphique (1: 20.000). Er
bestaan voor Luxemburg tien van deze kaarten (R1-R10). Ze worden uitgegeven
door de Administration du Cadastre et de la Topographie (www.etat.lu/ACT) en zijn
te koop (€6,50) in boekhandels en VVV-kantoren.
Meer informatie: Brochure Luxemburg te voet, downloaden via www.visitluxembourg.
lu.
Fietsen en mountainbiken
Met meer dan 600 km fietspaden beschikt Luxemburg over een uitgebreid netwerk aan fietsroutes waarvan het grootste deel vrijliggend is en heel vaak het
traject van een oude spoorweg volgt. De elektrische fiets maakt ook in Luxemburg een opmars; onderweg zijn er voldoende accu oplaadpunten.
Odyssee Project | www.odyssee-reisgidsen.nl/Luxemburg.htm
LUXEMBURGSE ARDENNEN
Esch-sur-Sûre en omgeving
Esch-sur-Sûre en omgeving
Esch-sur-Sûre
De Sûre (Sauer) ontspringt in de Lage Ardennen nabij Vaux-lez-Rosières op
505 m hoogte. De 170 km lange rivier stroomt in oostelijke richting door de
Belgische en Luxemburgse Ardennen tot Wallendorf waarna de rivier in zuidelijke richting afbuigt – en de grens tussen Luxemburg en Duitsland vormt – tot
Wasserbillig, waar zij uitmondt in de Moezel. De Wiltz, de Alzette en de Our
zijn zijrivieren van de Sûre.
Esch-sur-Sûre (240 inw.) ligt bijzonder fraai in een bocht van de Sûre. Vanaf
de N15, de hoofdweg van Bastogne naar Ettelbrück, loopt de zijweg naar Eschsur-Sûre eerst door een tunnel (1850) alvorens de brug over de Sûre te passeren.
Voor de brug bevindt zich een grote parkeerplaats met een kleine informatiepost van de VVV. De burchtruïne, waarvan de funderingen teruggaan tot 927,
domineert het – het moet gezegd worden – romantische witte dorpje. In de
11de eeuw Hendrik en Godfried van Esch vergezelden Godfried van Bouillon
op zijn kruistocht naar Jeruzalem. De laatste heren van Esch zaten zodanig in
geldnood dat zij aan het eind van de 18de eeuw de burcht lieten slopen en het
materiaal verkochten.
Bij de dorpskerk gaat een pad omhoog naar de burchtkapel en de ruïne (vrij
toegankelijk). Aan de andere kant van de kloof staan een grote ronde toren en
een Mariabeeld. Deze toren is te bereiken via een pad dat start bij Café des
Clochers. Langs de rivier loopt in de luwte van de drukke hoofdstraat een wandelpad. Tot de jaren zeventig in de vorige eeuw was het dorp nog een belangrijk
centrum voor de lakenindustrie, maar aan deze industriële bedrijvigheid is een
einde gekomen. Het dorp leeft nu van het toerisme.
Natuurpark Öewersauer
Het Naturpark Öewersauer (162 km²), het natuurpark van de Boven-Sûre,
bestaat sinds 1999 en omvat de bosrijke heuvels rond het stuwmeer van de Boven-Sûre. Er wonen meer dan 5500 mensen in en rond Winseler, het Lac de la
Haute Sûre, Boulaide en Esch-sur-Sûre. Het stuwmeer werd in de jaren vijftig
van de vorige eeuw aangelegd en dient voor drinkwatervoorziening, elektriciteitsopwekking en recreatie. Het
Naturparkzentrum/Maison du Parc Naturel is gevestigd in een oude wolweverij iets buiten Esch-sur-Sûre aan de weg naar Martelange. Het bezoekerscentrum geeft informatie over het landschap, cultuur en economie en verkoopt
regionale producten. De weverij die in 1975 werd gesloten is weer bedrijfsklaar
gemaakt. De oude machines zijn gerestaureerd en vanaf een verhoging kan
hele proces van wol tot doek worden gevolgd.
Naturparkzentrum/Maison du Parc Naturel 15, route de Lultzhausen, Esch-sur-Sûre •
839331 • www.naturpark-sure.lu • €3 • ma-vr 10-12 en 14-18 uur, za-zo 14-18 uur
Omgeving
Lultzhausen (5 km ten W van Esch-sur-Sûre) is een klein recreatiecentrum
met een jeugdherberg en watersportfaciliteiten. De stuwdam is 48 meter hoog
en 168 meter lang. De dorpen aan de noordzijde van het stuwmeer verkeren in
Odyssee Project | www.odyssee-reisgidsen.nl/Luxemburg.htm
9
Esch-sur-Sûre en omgeving
LUXEMBURGSE ARDENNEN
10
Fresco’s in het kerkje van Rindscheiden
een diepe landelijke rust. Vanuit het centrum van Kaundorf starten verschillende wandelingen.
De geschiedenis van de dorpskerk (dag. 9-18 uur) van Rindschleiden (10 km
ten ZW van Esch-sur-Sûre), gelegen in een klein dal, gaat terug tot de 10de
eeuw. Het witgepleisterde kerkje werd gebouwd als een romaanse romaanse
kapel en in de loop der eeuwen vergroot in gotische stijl. In de 15de (koor) en
16de eeuw (schip) werden de gewelven en de muren bedekt met fresco’s. In
lichte tinten met een zwarte omlijning zijn vooraanstaande personen, heiligen
en religieuze taferelen afgebeeld. De kerk is gewijd aan de Willibrordus; de miraculeuze put in het parkje vlakbij de kerk is jaarlijks doel van een bedevaart.
Door het park en rond het dorp is een meditatiewandeling uitgezet.
Wiltz
Wiltz (4000 inw., 12 km ten N van Esch-sur-Sûre) is een keurig opgepoetst
stadje in het hart van de Ardennen dat uit Niederwiltz, de benedenstad langs de
rivier de Wiltz, en Oberwiltz, de historische bovenstad op de heuvel, bestaat.
Het is een belangrijk toeristen- en industriecentrum (plastic, koper en bier).
Van de middeleeuwse burcht is alleen nog de 13de-eeuwse vierkante toren bewaard gebleven. In het hoofdgebouw (1631) is tegenwoordig een bejaardenhuis
gevestigd. Het bordes van het kasteel is ‘s zomers het toneel van het jaarlijkse
theater- en muziekfestival. In de stallen van het slot zetelt de VVV en is het
zijn twee musea ondergebracht. Het Musée National d’Art Brassicole (juli-aug
dag. 10-18 uur, sept-juni ma-vr 9-12 en 14-17 uur, za 10-12 uur, €2,50) behandelt oude ambachten, waaronder leerlooien en bierbrouwen. Luxemburg kent
tal van grote en kleinere brouwerijen waaronder Bofferding, Diekirch, Henri
Funk en Simon Pils. Deze laatste is gevestigd in Niederwiltz. In Jhang Primus, het historische bierlokaal, zou je zo willen aanschuiven. Het Musée de
la Bataille des Ardennes (ma-za 9-12 en 14-16 uur) belicht het verloop van het
Ardennenoffensief. Naast het slot ligt het Hôtel de Ville met zijn opvallende
zandsteenarchitectuur.
Odyssee Project | www.odyssee-reisgidsen.nl/Luxemburg.htm
LUXEMBURGSE ARDENNEN
Diekirch en omgeving
11
De Grand-Rue, de belangrijkste winkelstraat van Wiltz, verbindt het kasteel
met de église Notre-Dame. Langs de avenue de 31 Août, de verbindingsweg
tussen Ober- en Niederwiltz, staat het Monument national de la Grève. Het
stakingsmonument herinnert aan de algemene staking tegen de Duitsers die op
31 augustus 1942 uitbrak. De église Décanale in de benedenstad is gebouwd
op de fundamenten van het eerste kasteel. Het oudste deel dateert van 1520 en
bevat grafstenen van de heren van Wiltz en de grafelijke kapel, afgesloten met
een hek in Lodewijk XV-stijl.
i Esch-sur-Sûre
Trein dichtstbijzijnde station in Wiltz of Ettelbrück.
Bus naar: Ettelbrück (6x, 40 min); Wiltz (4x, 20 min).
Accommodatie Beau Site, rue Kaundorf 2, tel. 839134, va €96. Familiehotel. Groot terras
aan de Sûre.
Camping Im Aal, tel. 839514. Grote camping aan de oever van de Sûre. In Wiltz: Kaul, rue
Jos Simon, tel. 950359.
Eten en drinken Café des Clochers, langs de Sûre.
in Wiltz: vanaf de église Décanale vertrekken vijf bewegwijzerde wandelingen (1½-2 uur).
In Bascheiden: themawandeling Weide, Beek en Bos (Nederlandstalige brochure, verkrijgbaar bij VVV).
Festival in Wiltz: pinkstermaandag, Geenzefest (Bremfeest), bloemencorso en rommelmarkt in het slot, www.geenzefest.lu; eind juni-eind juli, Festival van Wiltz, klassieke en
hedendaagse muziek in amfitheater, www.festivalwiltz.lu .
In natuurpark Öewersauer: eerste week in juli (iedere twee jaar), Regionale openluchtmarkt.
VVV 14, rue de l’Eglise (naast de kerk tegenover de trap naar het kasteel), 268895-41,
www.esch-sur-sure.lu, juni-aug. In Wiltz: 35, rue du Château, 957444, sept-juni ma-vr 9-12
en 14-17 uur, za 10-12 uur; juli-aug 7/7 10-18 uur, www.touristinfowiltz.lu.
Diekirch en omgeving
Bourscheid
Na Esch-sur-Sûre kronkelt de Sûre oostwaarts richting Ettelbrück. De N27
volgt nauwgezet de loop van de rivier oostwaarts. Tussen Dirbach en Lipperscheid overbrugt de GR348 de Sûre en zet koers naar Bourscheid. Na een fikse
klim passeert de weg het Château de Bourscheid, een imposante ruïne die
grotendeels in zijn waarde is gelaten. Het kasteel ligt 150 meter boven de rechteroever van de Sûre. De burcht werd omstreeks 1000 rond een reeds bestaande
houten vesting gebouwd. Archeologische opgravingen hebben sporen van Romeinse, Merovingische en Karolingische bewoning op deze plek blootgelegd.
Kort na 1350 werd met de bouw van de grote ringmuur begonnen. In 1384
kwam het Stolzemburgse Huis met opvallende trapgeveltjes in de benedenburcht gereed. Ook werd toen het paleis in de bovenburcht verder uitgebreid.
Na het overlijden van de laatste heer van Bourscheid in 1512 begon het verval
van de burcht. In 1803 verliet de laatste beheerder het terrein. De toren biedt
spectaculaire uitzichten over het dal van de Sûre.
Château de Bourscheid Schlasswee • www.associationchateaux.lu • €6 • april-half okt
dag. 9.30-18 uur, half okt-maart dag. 11-16 uur
Odyssee Project | www.odyssee-reisgidsen.nl/Luxemburg.htm
Diekirch en omgeving
LUXEMBURGSE ARDENNEN
12
Kasteel Bourscheid ligt hoog boven de Sûre
Ettelbrück
Ettelbrück (7300 inw., 22 km ten ZO van Esch-sur-Sûre) is een drukke centrumstad bij de samenvloeiing van de Sûre, de Alzette en de Wark. In de muziektent op het place Marie-Thérèse werd op 5 juni 1864 voor de eerste maal
het Luxemburgs volkslied ten gehore gebracht. Het place de l’Église in het
voetgangersgebied is het weinig sfeervolle centrum van de stad. Het General
Patton Memorial Museum is gewijd aan de Amerikaanse generaal Patton die
de stad op 25 december 1944 bevrijdde. Zijn metershoge standbeeld staat langs
de rivier.
General Patton Memorial Museum 5, rue Dr. Klein • www.patton.lu • €5 • juni-half sept.
dag.10-17 uur, half sept.-mei zo 13-17 uur
Diekirch
Het nabijgelegen Diekirch (6000 inw., 5 km ten NO van Ettelbrück) is ook een
belangrijk industrieel centrum aan de Sûre, maar heeft als stad net iets meer
te bieden dan Ettelbrück. Voor bierliefhebbers is Diekirch synoniem met de
gelijknamige biermerk dat hier sinds 1836 wordt gebrouwen.
Het verkeer cirkelt over de ringweg om de binnenstad. Vier grote autovrije
winkelpromenades lopen vanaf de ring de historische kern in en ontmoeten
elkaar op het place de la Libération. De vieille église Saint-Laurent (10-12 en
14-17 uur) – deze Dietkirch (volkskerk) gaf de stad haar naam – ligt verscholen
achter huizen en winkels. De kerk werd in verschillende perioden gebouwd op
de fundamenten van een Romeins bouwwerk. De Merovingen bouwden aan
het einde van de 6de eeuw de eerste kerk. Rond het jaar 1000 kreeg de kerk een
halve cirkelvormige apsis. Twee eeuwen later volgde de toren aan de westzijde
met de ingangshal. Aan het einde van de 15de eeuw kreeg de kerk een gotisch
aanzien. De fresco’s in de kerk stellen episoden uit het leven van Laurentius
voor. Via een trapje aan de buitenzijde van de kerk is de crypte te bereiken.
Hier bevinden zich Romeinse en Merovingische stenen sarcofagen.
Odyssee Project | www.odyssee-reisgidsen.nl/Luxemburg.htm
LUXEMBURGSE ARDENNEN
Diekirch en omgeving
13
In de rue Saint-Antoine staat een standbeeld van een treurig kijkend bepakt en
bezakt ezeltje. De dieren vervoerden in vroeger tijden de zware lasten van de
bierbrouwers en wijnboeren. In het Musée d’Histoire is gewijd aan de geheimen van het dagelijks leven toe en nu.
Musée d’Histoire 13, rue du Curé • 808790-1 • www.mhsd.lu • €5 • di-zo 10-18 uur
Het Musée national d’Histoire militaire (dag. 10-18 uur, €5, www.mnhm.lu),
het Nationaal Museum voor de Militaire Geschiedenis, herinnert aan de twee
grote Wereldoorlogen en het Ardennenoffensief in de streek van Diekirch.
Daarnaast is er een grote collectie wapens, militaire uitrustingen, accessoires,
munitie en uniformen.
Een twee kilometer lange weg voert vanuit het centrum naar de Deiwelselter,
het Duivelsaltaar. Recente opgravingen identificeerden deze megaliet als een
prehistorisch graf van bewoners die zich rond 200 v.C. in deze streek vestigden.
Omgeving
Brandenbourg (9 km ten N van Diekirch) is een vriendelijk dorp in het dal van
de Blees, een zijrivier van de Sûre. De ruïne van het kasteel (9-17 uur) staat op
een heuvel boven het dorp.
Vanaf het burchtplein loopt een pad met informatiepanelen omhoog naar de
toren van het oorspronkelijk 13de-eeuwse kasteel.
i Diekirch
Trein naar: Ettelbrück (5 min.). In Ettelbrück, naar: Diekirch (5 min.); Kautenbach-Wilwer-
wiltz-Clervaux-Troisvierges; Luxemburg.
Bus in Ettelbrück, naar: Diekirch (10 min); Esch-sur-Sûre (6x, 40 min.); Vianden (30 min.).
Accommodatie Weber-Posing (CdH), rue Principale 74, Gilsdorf, tel. 803254. Star Hôtel,
avenue Gare 2-4, tel. 803636. Stadshotel.
Camping verschillende grote campings langs de Sûre; Kalkesdelt, rue Camping 22. tel.
812185. In Bourscheid: Um Gritt, Bourscheid-Moulin, tel. 990449.
Eten en drinken Kluuster Stuff, pl. Guillaume 5. Café-restaurant. Salon de Thé, Esplanade
17.
80 km wandelpaden.
Fietsen rond Diekirch zijn verschillende fietspaden aangelegd, naar Echternach (28 km),
Moersdorf (40 km), Vianden (22 km), Ettelbrück (5 km) en Colmar-Berg (10 km). Verhuur:
Speicher Sport, rue Clairefontaine 55, tel. 808438.
Festival variabel, Carnavalsstoet; juli, tweede vrijdag tot derde dinsdag, Volksfeest in oude
stadskern (Bierfeest). In Ettelbrück: pinksterzaterdag, Oude markt. In Bourscheid: eerste
week in juli, Kasteelfeest.
VVV place Libération 2, tel. 803023, www.diekirch.lu, open: ma-vr 9-12 en 14-17 uur,
juli-half aug ma-vr 9-18 uur, za-zo 10-12 en 14-16 uur. In Ettelbrück: 5, rue Abbé Muller,
812068, www.ettelbruck-info.lu, juli-eind aug. ma-za 10-12 en 13-17 uur, eind aug-juni madi, do-za 10-12 en 13-17 uur.
Kautenbach
Kautenbach (120 inw.) is een kleine parel in de Luxemburgse Ardennen. Het
dorpje ligt aan de samenvloeiing van de Wiltz en de Clerve (Clerf) en wordt
aan alle zijden omgeven door dichte bossen. Het dorp bezit een station, telefooncel, bushalte, parkeerterrein, kerk, kerkhof, schaduwrijk parkje, spoorOdyssee Project | www.odyssee-reisgidsen.nl/Luxemburg.htm
Vianden en omgeving
LUXEMBURGSE ARDENNEN
14
wegovergang, twee bruggen en twee hotels. Een handvol huizen completeert
het dorp. Vanaf het parkeerterrein waaieren korte en lange wandelwegen alle
richtingen uit. Ook verschillende fietsroutes doen het dorp aan.
Vanuit Kautenbach vormt de CR331 de kortste verbinding met Wilwerwiltz,
maar de route via Wiltz is landschappelijk aantrekkelijker. De weg loopt voor
een groot deel door het dal van de rivier de Wiltz. Wilwerwiltz (200 inw., 16
km ten noorden van Kautenbach) aan de Clerve is een slagje groter dan Kautenbach, maar heeft iets minder karakter. De weg naar Clervaux loopt door het
fraaie dal van de Clerve.
i Kautenbach
Trein naar: Wiltz (12 min.); Kautenbach-Wilwerwiltz-Clervaux-Troisvierges (20 min.); Ettel-
brück-Luxemburg (40 min.)
Accommodatie Hatz (LdL), Maison 24, tel. 958561, __. Huberty, Maison 21, tel. 958551,
__. De twee hotels van Kautenbach: het eerste een tikje luxer dan het tweede.
Camping in Wilwerwiltz, Saint-Willibrord, Maison 25, tel. 920323.
Eten en drinken zie hotels.
startpunt wandeling bij brug over de Clerve.
Fietsen fietsroutes: fietspad naar Wiltz.
Festival in Wilwerwiltz: derde zondag in mei, Feest van het Eikenhakhout.
Vianden en omgeving
Kasteel van Vianden
Vianden
Vianden (1500 inw., 12 km ten NO van Diekirch) ligt bijzonder schilderachtig
aan de Our en bezit het mooist gelegen kasteel van Luxemburg. Vanaf de brug
over de Our ligt het kasteel sprookjesachtig op de top van een rots. De versteende Saint-Jean Népomnène (Johannes Nepomucenus) houdt zijn blik strak
gericht op de brug over de Our hij is immers de patroonheilige van de brugOdyssee Project | www.odyssee-reisgidsen.nl/Luxemburg.htm
LUXEMBURGSE ARDENNEN
Vianden en omgeving
15
genbouwers. Maar alle overige passanten richten hun blik naar de top van de
rotspartij waar het kasteel al eeuwenlang onverschrokken de wacht houdt. De
Grand-Rue, de elegante hoofdstraat, verbindt de rivier met het kasteel.
Kasteel van Vianden
Het Château de Vianden werd gebouwd in de loop van de 11de tot de 14de
eeuw op de fundamenten van een Romeins kasteel en later Karolingisch refugium. Tot de 15de eeuw bewoonden de graven van Vianden het kasteel. In 1417
kwam het kasteel en het graafschap Vianden in handen van de familie Nassau.
Bijna drie eeuwen later verkocht Willem I, koning der Nederlanden en graaf
van Vianden, het kasteel voor drieduizend gulden in de hoop daarmee een deel
van de staatsschuld te vereffenen. De verkoop leidde tot het verval van het kasteel. In 1890 kwam het kasteel in het bezit van groothertog Adolf. In 1977 nam
de Luxemburgse staat het kasteel over en werd het in zijn oude glorie hersteld.
Château de Vianden www.castle-vianden.lu • €6 • april-sept. dag 10-18 uur, okt-maart
10-16 uur
Het kasteel bestaat uit een wirwar van zalen, kamers, gangen en trappen verdeeld over drie niveaus. De rondgang gaat volgens een vaste wandelroute die
langs alle bezienswaardigheden voert. Bij elke ruimte is een informatiepaneel
geplaatst.
Het kleine paleis (wapenzaal en Byzantijnse galerij) vormt het oudste deel van
de burcht. Het werd aan het einde van de 12de eeuw gebouwd in romaanse
stijl en later in gotische stijl herbouwd. De bouw van het grote paleis startte
tussen 1200 en 1210. Het paleis bestaat uit de reusachtige ridderzaal en de
daarboven gelegen gravenzaal (thans zaal Vic. Abens). Aan de oostzijde van de
paleisgebouwen staat de kapeltoren. De benedenkapel werd in de tienhoekige
Karolingische toren gebouwd. De bovenkapel, de kasteelkapel, werd op het
tienhoekige fundament van de toren gebouwd. De okergele en rode kleuren
zijn de oorspronkelijke kleuren die bij de restauratie weer opnieuw zijn aangebracht. De grote Byzantijnse galerij roept de sfeer op van de sprookjes van
Duizend-en-één-nacht.
Grand-Rue
De Grand-Rue, de elegante hoofdstraat, verbindt de boven- met de benedenstad. De église des Trinitaires dateert van 1248. De kerk werd ingewijd als
abdijkerk maar werd al spoedig in gebruik genomen als parochiekerk. De chapelle de la Sodalité was de huiskapel van de Mariacongregatie. Deze spirituele
vereniging werd in 1562 gesticht door de Vlaamse jezuïet Jan Leunis en richtte
zich vooral op de verering van Maria, de moeder van God. De kapel werd in
1759 gebouwd.
Het Musée d’Histoire de la Ville de Vianden (Pasen-half okt dag. 11-17 uur,
half okt-Pasen di-zo 11-17 uur, €, www.vianden.lu) geeft een mooi beeld van
interieurs uit de 18de en 19de eeuw, vertelt de eeuwenoude geschiedenis van
de stad en herbergt het Bakkerijmuseum en het museum van de dichter Dicks.
Victor Hugo
In 1871 verbleef de Franse schrijver Victor Hugo enkele maanden als banneling
in Vianden. Zijn toenmalige huis in de rue de la Gare 37 is nu ingericht als het
Odyssee Project | www.odyssee-reisgidsen.nl/Luxemburg.htm
Clervaux en omgeving
LUXEMBURGSE ARDENNEN
16
Musée Littéraire Victor Hugo (di-zo 11-17 uur, €, http://victor-hugo.lu) waar de
herinneringen aan zijn kortstondig verblijf levend worden gehouden.
Een stoeltjeslift (télésiège, Pasen-half okt 10-18 uur) stijgt tot 450 meter en
verbindt de stad met het Belvédère, een restaurant en uitzichtpunt boven het
kasteel.
Omgeving
Van Wallendorf tot Ouren vormt de Our de grens tussen Luxemburg en Duitsland. De rivier heeft in het bergmassief een diep, kronkelend dal uitgeschuurd
dat op sommige plaatsen uit steile rotswanden bestaat. De N10 volgt de rivier
tot Roderhausen waarna de weg naar het oosten afbuigt richting Clervaux.
De Centrale Hydro-Électrique SEO (Pasen-sept 10-20 uur, okt-Pasen 10-16 uur,
gratis, ww.seo.lu) aan de N10 richting Clervaux bij de stuwdam in de Our geeft
in het bezoekerscentrum uitleg over de werking van de centrale met speciale
aandacht voor de thema’s klimaat en energie. In de daluren wordt water vanuit
het stuwmeer naar twee hoger gelegen bekkens gepompt. In de piekuren stort
het water weer naar beneden en levert zo extra (dure) elektriciteit op. Bivels
(4 km ten N van Vianden) is een aardig dorp gelegen in een lus van de rivier.
Boven Stolzembourg (4 km ten N van Bivels) ligt de ruïne van een kasteel.
i Vianden
Bus station in rue Gare, naar: Clervaux, Diekirch (20 min), Ettelbrück (30 min.) en Bitburg
(D).
Accommodatie veel hotels aan de Grand-Rue. Aal Veinen (LdL), Grand-Rue 114, tel.
833368, __. Hedendaags comfort in klassieke omgeving.
Camping Barrage, Klanberg 12, tel. 834537; Moulin, rue Bettel, tel. 834501.
Eten en drinken groot aanbod van restaurants langs de Grand-Rue.
wandelkaart te koop bij VVV. In de omgeving zijn diverse korte en langere wandelingen
uitgezet. Startpunt bij o.a. VVV.
Festival tweede zondag in okt, Notenmarkt; tweede zaterdag in november, Miertchen,
Feest van Sint-Maarten.
VVV rue Vieux Marché, 9419 Vianden, tel. 834257, www.tourist-info-vianden.lu, hoogseizoen dag. 9-12 en 13-17 uur, laagseizoen ma-vr 9-12 en 13-17 uur. Zakelijke beantwoording
van vragen.
Clervaux en omgeving
Clervaux
Clervaux (1000 inw.) ligt vreedzaam aan de oever de Clerve die hier een scherpe bocht maakt. Het is een drukbezocht toeristenstadje dat in het hart van
de Luxemburgse Ardennen ligt. In de middeleeuwen regeerden de graven van
Clervaux over een heerlijkheid die tot Sankt-Vith, Prüm en Vianden reikte.
Dankzij de fraaie natuurlijke ligging – aan alle kanten wordt het stadje door
beboste hellingen omgeven – is Clervaux uitgegroeid tot een van de oudste en
bekendste toeristencentra van Luxemburg. Het witte kasteel, de neoromaanse
kerk en de markante toren van het klooster bepalen in opklimmende reeks het
stadsbeeld van Clervaux. Het luiden van de klokken dat de monniken zevenmaal per dag naar de kloosterkerk roept, is tot in de stad te horen.
Odyssee Project | www.odyssee-reisgidsen.nl/Luxemburg.htm
LUXEMBURGSE ARDENNEN
Clervaux en omgeving
17
Kasteel
De rondweg houdt het doorgaande verkeer buiten het centrum. Het witte
Château feodal ligt op de uitloper van een rots. De huizen hebben zich in een
hoefijzervorm rond het kasteel en de parochiekerk genesteld. Het oudste deel
van het kasteel dateert van de 12de eeuw. In de latere eeuwen onderging het
belangrijke uitbreidingen. Aan het einde van de 19de eeuw konden de graven
niet langer het onderhoud bekostigen. Zij lieten een deel van de bijgebouwen
afbreken om een modern herenhuis te bouwen, het huidige `Hotel du Parc’. In
1944 werd het kasteel in brand geschoten maar na de oorlog werd het volledig
hersteld. Het biedt nu onderdak aan drie musea en het gemeentehuis.
The Family of Man
The Family of Man is een bijzondere fotografische tentoonstelling die in 1955
werd samengesteld door de Amerikaanse fotograaf van Luxemburgse afkomst
Edward J. Steichen (Luxemburg 1879-New York 1973). Hij selecteerde uit meer
dan twee miljoen foto’s, ingezonden door beroeps- en amateurfotografen en
bekende en minder bekende kunstenaars, uiteindelijk 503 foto’s van 273 fotografen uit 68 landen voor zijn expositie die de mens zijn mens-zijn zou verklaren. De foto’s vormen The Family of Man, een tentoonstelling opgebouwd
uit 37 universele thema’s zoals liefde, geloof, dood, geboorte, werk, oorlog en
vrede. De tentoonstelling was in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw
een enorm succes en vond uiteindelijk in 1994 in het kasteel van Clervaux –
Steichen was immers Luxemburger van geboorte – zijn definitieve thuis. `There is only one man in the world and his name is All Man. There is only one
woman in the world and her name is All Woman. There is only one child in the
world and its name is All child’, zo luidt het thema van de tentoonstelling naar
een gedicht van de Amerikaanse dichter Carl Sandburg (1878-1967). De soms
menshoge foto’s komen in de hoge zalen van het kasteel volledig tot hun recht
en leveren een boeiende kennismaking op met de Family of Man. In 2013 heropende het museum na een ingrijpende renovatie. De originele foto’s werden
waar nodig gerestaureerd.
The Family of Man www.wearefamily.lu • €6 • maart-dec wo-zo 12-18 uur, jan-feb gesloten
De Unesco heeft de tentoonstelling opgenomen in de Werelderfgoedlijst voor
Documenten (www.unesco.org).
Overige musea
De Exposition des châteaux forts (nov-april za-zo 11-18 uur, maart-okt di-zo
11-18 uur) geeft aan de hand van 22 maquettes een overzicht van de 22 grote
en kleinere kastelen in Luxemburg. Het Museé de la Bataille des Ardennes
(zelfde openingstijden) is volgepropt met herinneringen, documenten, wapens
en uniformen uit de Tweede Wereldoorlog, maar biedt nauwelijks informatie
over het verloop en de historische achtergronden van het Ardennenoffensief.
Kerk
Het dagelijkse leven speelt zich af op het place du Marché, het grote plein aan
de voet van het klooster. De Grand’Rue, de winkelstraat, verbindt het plein met
de rondweg. De église Décanale staat een treetje hoger dan het kasteel. De kerk
Odyssee Project | www.odyssee-reisgidsen.nl/Luxemburg.htm
Clervaux en omgeving
LUXEMBURGSE ARDENNEN
18
werd in 1910 in neoromaanse stijl gebouwd. Vanuit het centrum van het stadje
lopen verschillende paden heuvelopwaarts naar het klooster, met de auto moet
via Eselborn worden gereden.
Klooster
De Abbaye Saint-Maurice et Saint-Maur (dag. 9-18 uur) werd in 1910 gebouwd op een heuvel net buiten het stadje. Het neoromaanse klooster is een
ontwerp van de Nederlandse architect J.F. Klomp. Hij liet zich daarbij inspireren door de romaanse abdij van Cluny. Het is opgetrokken uit leisteen uit
de streek en bedekt met rode dakbedekking. De monniken leiden volgens de
sobere regels van Sint-Benedictus een teruggetrokken leven. Het devies van de
orde luidt immers: Ora et labora, bid en werk. In de crypte van de kerk is een
fototentoonstelling ingericht over het dagelijkse leven in het klooster.
Natuurpark Our
Het Parc naturel de l’Our, het Natuurpark Our, ligt langs de Our op de grens
tussen Luxemburg en Duitsland. Het park wordt doorsneden door de Clerve,
de Our en hun zijbeken. Op de steile hellingen bevindt zich zogenaamd akkermaalshout, lage bosjes met voornamelijk eiken. Het schors (Lohe) van de
eiken werd in de leerlooierijen van de streek gebruikt om de huiden zacht te
maken. Ook werd in het verleden het koper in het Ourdal geëxploiteerd. Binnen de grenzen van het natuurpark liggen stadjes als Vianden, Troisvierges en
Clervaux, maar ook grote stukken ongerept natuurgebied zoals bij Lieler en
Dasburg in het Drielandenpunt.
Troisvierges
De plaatselijke kerk (uit 1640) van het landelijke Troisvierges (1050 inw., 18
km ten N van Clervaux) behoorde ooit tot een franciscanenabdij. In de kerk
staan de drie beelden Fides (geloof), Spes (hoop) en Caritas (liefde), de trois
vierges (drie maagden) die in 168 de marteldood stierven en het dorp zijn naam
gaven. Het barokke altaar bevat schilderijen uit de school van Rubens (17de
eeuw).
Omgeving Troisvierges
Het kleine laatgotische kerkje van Hachiville (7 km ten ZW van Troisvierges)
bezit een prachtig met de hand gesneden altaar. Het meesterwerk staat veilig
achter een dikke glasplaat en een stevig traliehek. Het werd in de 16de eeuw
vervaardigd door een Brabantse houtsnijder. In zes gedetailleerde panelen
wordt het leven van Christus uitgebeeld.
Het Musée rurale A Schiewesch (Pasen-begin nov di-zo 14-18 uur) in Binsveld (3½ km ten W van Troisvierges), een voormalige boerderij, herbergt een
collectie landbouwwerktuigen, gereedschappen, kleding en huishoudgerei, die
een beeld geeft van het boerenleven in het verleden.
i Clervaux
Trein CFL-station aan av. de la Gare, tel. 921013, naar: Troisvierges-Luik; Wilwerwiltz-Kautenbach-Ettelbrück.
Bus busstation bij CFL-station.
Odyssee Project | www.odyssee-reisgidsen.nl/Luxemburg.htm
LUXEMBURGSE ARDENNEN
Clervaux en omgeving
19
Accommodatie Commerce, rue Marnach 2, www.hotelcommerce-clervaux.lu, tel. 929181,
vanaf €86. Traditioneel familiehotel met binnenzwembad en sauna. Hotel Koener, 14,
Grand-Rue, · 921002, www.koenerclervaux.lu. 48 kamers, vanaf €75. Familiehotel.
Grand-Duché de Luxembourg
Camping Reilerweiher, Maison 86, Reuler, tel. 920160. Middelgrote camping. In Leiler:
Trois Frontières, Maison 1, tel. 998606. Middelgrote camping.
Eten en drinken Groot aanbod van restaurants in de zone piétonne, het voetgangersgebied. Hotel du Parc, rue Parc 2. Voormalige kasteelvilla.
diverse wandelingen starten op het pl. du Marché. TIP! Clervaux-Our, rondwandeling
15 km. Wandeling door het hart van de Luxemburgse Ardennen naar o.a. het uitzichtpunt
Kasseslee.
Fietsen er zijn diverse VTT-routes in de omgeving uitgezet. De routes staan beschreven in
het boekje Mountainbike Tour.
Festival okt, alle weekeinden, Dagen van de Gregoriaanse zang.
VVV 11, Grand-rue, 920072. www.destination-clervaux.lu, april-sept dag. 10-18 uur, oktmaart dag. 10-16 uur.
Odyssee Project | www.odyssee-reisgidsen.nl/Luxemburg.htm
REGISTER
20
Register
A
Abbaye Saint-Maurice et Saint-Maur 18
B
Binsveld 18
Bourscheid 11
C
Château de Bourscheid 11
Château de Vianden 15
Château feodal 17
Clervaux 16
E
Esch-sur-Sûre 9
Ettelbrück 12
G
General Patton Memorial Museum 12
H
Hachiville 18
L
Lultzhausen 9
M
Musée d’Histoire 13
N
Naturpark Öewersauer 9
Naturparkzentrum/Maison du Parc Naturel
9
P
Parc naturel de l’Our 18
R
Rindschleiden 10
S
Sûre 9
T
The Family of Man 17
Troisvierges 18
V
Vianden 14
W
Wiltz 10
REGISTER
21

Download Report