Jaarverslag 2013 - Convenant Gezond Gewicht

Samen
Werkt!
Jaarverslag 2013 Convenant Gezond Gewicht en JOGG
DE KRACHT VAN LOKALE INITIATIEVEN
Voorwoord
Inhoud
Samen Werkt!
Dat ‘Samen Werkt’ ook écht werkt bleek kort voor de zomer
toen JOGG-stad van het eerste uur Zwolle bekendmaakte dat
uit grootschalig onderzoek was gebleken dat overgewicht onder
de jeugd voor het eerst echt gedaald was. Van 12,1% naar
10,6%. En in Rotterdam hebben kinderen die aan de drinkwatercampagne meedoen gemiddeld 100 ml minder zoete drankjes
per dag gedronken. Het zijn voorbeelden uit de praktijk waaruit
blijkt dat lokale samenwerking tot resultaten kan leiden.
Het bevorderen van een gezonde leefstijl is geen vraagstuk
waar je een persoon of instantie verantwoordelijk voor kunt
stellen. Was het maar zo simpel. Met de groei van de welvaart
in de tweede helft van de vorige eeuw namen de verleidingen
om meer energie in te nemen dan te verbranden op veel
terreinen toe. Velen waren erbij, velen deden eraan mee en
velen waren ervoor verantwoordelijk.
4 Thema-interview
‘Samen Werkt’
Marjon Bachra kijkt terug
en blikt vooruit
6 Deelconvenant Werk
Vitaliteit moet onderdeel
zijn van bedrijfsbeleid
9 35 JOGG-gemeenten
Een overzicht
10 JOGG: De kracht van
lokale initiatieven
Acht JOGG-regisseurs
aan het woord over hun
successen
12 De JOGG-gemeentegids
Om die trend te keren hebben we alle partijen nodig. Publiek
en privaat, landelijk en lokaal, school en ouders, werkgevers en
werknemers, wetenschap en uitvoering. Alleen de consument
verantwoordelijk houden voor zijn eigen gedrag is eenzijdig
en dus onterecht. Zoals ook niet alleen aan het bedrijfsleven of
de overheid de groei van overgewicht en obesitas kan worden
toegerekend.
Maar zoals zij allen onderdeel van het probleem zijn, zijn
ze ook onderdeel van de oplossing. Er rest ons simpelweg
geen andere keus dan samen te werken. We doen het niet
ter meerdere eer en glorie van het bedrijf, de school, de
wethouder of de minister. We doen het omdat het de enige
effectieve manier is om gezondheidswinst te boeken.
Het afgelopen jaar hebben we gezien dat er vormen van
samenwerking zijn ontstaan die zichtbaar effectief zijn. Vaak op
lokaal niveau. Daar zal het moeten gebeuren. Op nog veel meer
plaatsen. Want wat in Zwolle en Rotterdam kan, kan op veel
meer plekken in ons land.
Op veel plaatsen is de afgelopen jaren gezaaid. Wie ‘Samen
Werkt’ zal ook oogsten!
Paul Rosenmöller
Foto: Josje Deekens
voorzitter stuurgroep
Convenant Gezond Gewicht,
ambassadeur Gezond Gewicht
en ambassadeur JOGG
2
Samen Werkt!
14 Deelconvenant
Consument & Vrije Tijd
‘In 2014 gaan we in
gesprek met driehonderd
sportverenigingen’
16 Deelconvenant School
‘We hebben toch een
voorbeeldfunctie als het
gaat om leefstijl’
18 Communicatie
‘Jong geleerd is oud
gedaan’
19 De feiten en cijfers
Overgewicht en obesitas
in Nederland in 2012
20 Ambities
Voor welke uitdagingen
staan we nog in 2014?
22 Het convenantbureau
De mensen en de
organisatie
23 De convenantspartners
26 partijen zijn als partner
betrokken bij het Convenant
Gezond Gewicht
24 Het thema voor 2014
Gratis bewegen.
Gewoon doen!
Foto: Gemeente Utrecht
Foto: Voedingscentrum
Foto: GGD Midden-Nederland
Foto: NISB
Samen Werkt!
3
Themaverhaal
Samen Werkt!
Samenwerking tussen alle partijen, groot en klein, landelijk en in
de JOGG-wijken. Dat is de basis van het succes van het Convenant
Gezond Gewicht. Want stonden de eerste jaren vooral in het teken van
organiseren, adviseren en initiëren, nu worden de eerste resultaten
zichtbaar. Marjon Bachra, hoofd van het Convenantbureau, blikt terug
en kijkt vooruit.
Het thema van dit jaar is ‘Samen
Werkt’. Waarom dit thema?
‘Het is het vertrekpunt. Ik ben er van
overtuigd dat het probleem van overgewicht alleen tegengegaan kan worden als er samen aan wordt gewerkt.
De convenantpartners werken nauw
samen, met een grote drive en vanuit
het besef dat iedereen een verantwoordelijkheid heeft. Datzelfde gebeurt lokaal, in de JOGG-gemeenten. Partijen
zoeken elkaar op en gaan samen aan
de slag.
Dat het ook anders kan heb ik onlangs
gezien in Amerika. Daar is overgewicht een nog groter probleem dan in
Nederland. Bijna zeventig procent van
de bevolking heeft daar overgewicht
en ongeveer de helft daarvan is obees.
Opvallend was het gebrek aan vertrouwen tussen de overheid en de industrie
waardoor de hoop op samenwerking
ver weg is. Dat doen we in Nederland
echt beter. Ik ben daar trots op!’
In Zwolle en Dordrecht is het percentage kinderen met overgewicht
gedaald. Kunnen we al spreken van
een trendbreuk?
‘In een aantal JOGG-wijken zie je in
2013 een kentering in de cijfers. Het is
nog geen trendbreuk, maar we zijn op
de goede weg. Zwolle is de eerste stad
Over deelconvenant School: ‘De Schoolkantinebrigade, een team deskundigen
dat scholen helpt met een gezonde schoolkantine, heeft in 2013 350 scholen
bezocht en in 2014 komen er daar nog eens 450 bij. Zij worden in hun werk gesterkt door het feit dat steeds meer cateraars, automatenleveranciers, producenten, onderwijspartijen en maatschappelijke organsaties zich aansluiten bij het
Handvest Gezonder Voedingsaanbod op Scholen. De teller staat inmiddels op
40 partijen. Natuurlijk zijn scholen een plek om bewustwording van gezond voedsel en voldoende beweging te promoten. Maar we willen ook ouders betrekken.
Daarom hebben we de toolkit Ouderbetrokkenheid en Gezond Gewicht in 2013
vernieuwd en uitgebreid met materiaal voor kinderen voor kinderdagverblijven
en peuterspeelzalen. Ook is via: www.gezondeschool.nl extra hulp aangeboden
aan scholen uit het primair en voortgezet onderwijs en het middel-baar beroepsonderwijs. Zij konden advies-op-maat krijgen over gezondheid en een bijdrage
in de kosten of extra hulp bij het uitvoeren van een Gezonde Schoolactiviteit.
Scholen in JOGG-gemeenten kregen hierbij voorrang.’
waar we een daling zien van overgewicht op basisscholen. In Rotterdam is
de stijgende overgewichttrend gestopt
en ook in Dordrecht zien we een daling
van overgewicht bij de jeugd. Maar
dit is een verhaal van de lange adem.
Veel hangt ook af van de inzet en het
enthousiasme op lokaal niveau, bij
wethouders maar ook bij verenigingen,
scholen en bedrijven. Mensen die echt
iets willen veranderen, weten de prikkel
over te brengen en anderen te overtuigen. Het moet als het ware in de genen
gaan zitten. En daarvan zien we nu de
eerste resultaten.’
Over deelconvenant Werk: ‘In de zomer van 2013 is met succes de online
Menukaart Gezonde Werkvloer gelanceerd. Een basispakket van eenvoudige
activiteiten voor voeding, bewegen en sport, waarmee werkgevers en werknemers
direct aan de slag kunnen om een gezonde leefstijl op het werk te bevorderen,
zoals lunchwandelen, fitness met korting, bedrijfssport en een gezond aanbod
in het bedrijfsrestaurant. Speciaal voor dat laatste wordt door Veneca aan een
brochure gewerkt en is eind 2013 besloten een nieuw cateringconcept op te
zetten dat wetenschappelijk wordt getest. Samen met SWZ werkt het Convenant
Gezond Gewicht aan het Actieplan Gezond Bedrijf, zoals minister Asscher en Paul
Rosenmöller in juni hebben afgesproken. Dat werkgevers steeds meer bewust
worden van het feit dat zij moeten investeren in de vitaliteit van hun werknemers
bleek ook op ons vijfde symposium De Gezonde Werkvloer dat in 2013 ruim
200 deelnemers trok en spraakmakende voorbeelden en debatten bevatte.’
4
Samen Werkt!
Wat is de voornaamste reden van
dat ontluikende succes?
‘Er zijn verschillende redenen. Ten eerste
wordt de urgentie in Nederland steeds
meer gevoeld. Het thema komt steeds
hoger op de agenda te staan. Daarbij
helpt het natuurlijk dat we een staatssecretaris van VWS hebben die zeer
gedreven is op dit onderwerp.
Daarnaast zie je ook dat de lokale
aanpak echt werkt. Het feit dat lokale
partijen vanuit verschillende hoeken van
de samenleving met elkaar aan de slag
gaan, met behulp van de JOGG-regisseurs, maakt het een onderwerp van de
mensen zelf, het is dichtbij. Wij leggen
vanuit het convenant niks op maar we
faciliteren en coördineren. JOGG is een
beweging en een beweging groeit en
bloeit van onderaf.’
Je bent sinds september 2012 hoofd
van het Convenantbureau. Wat is jouw
eigen motivatie om dit thema tot een
succes te maken?
‘Ik ben zelf altijd sportief geweest. Met
een drukke baan en een gezin heb ik het
nodig om zo nu en dan mijn hoofd leeg
te maken. Dan ga ik hardlopen of wielrennen. Dat geeft me nieuwe energie.
Daarnaast wordt mijn motivatie gevoed
Foto: Marcel Israel
slag te gaan. Het enthousiasme van de
mensen die het werk daar doen, vind ik
toch het meest inspirerend om te zien.’
Wat kunnen we in 2014 verwachten?
‘Het aantal JOGG gemeenten zal fors
groeien en ik verwacht bij meer gemeenten een daling in het overgewicht
te zien. Daarnaast zullen wij vanuit het
Convenant aandacht besteden aan gezonde kantines. Tijdens het WK Hockey
in juni 2014 zal er veel aandacht zijn
voor de gezondere sportkantine en
daarnaast worden in 2014, 450 scholen
door de gezonde schoolkantinebrigade
van het VCN bezocht. Ook werken we
samen met o.a. Veneca en de VU om
gezondere bedrijfskantines op de kaart
te zetten.
2014 is ook het laatste jaar van het
convenant in zijn huidige vorm. Daarom
bereiden we ons het komende jaar ook
voor op een nieuwe fase waarbij we de
samenwerking met onze partners zullen
voortzetten.’
Marjon Bachra, Hoofd Convenantbureau Gezond Gewicht
doordat ik zelf twee dochters heb. Het
belang van gezonde voeding krijg je
van huis uit mee. Dat heb ik zelf meegekregen en dat geef ik graag door aan
mijn eigen kinderen. Als ouder heb je
daar een hele belangrijke rol in. Maar
ook de omgeving is belangrijk. Mijn
dochters rijden paard, net als ik. Als
we dan na afloop in de kantine komen,
kunnen we daar alleen een broodje
kroket krijgen. Je mag toch verwachten
dat juist in een sportomgeving een
gezonder aanbod beschikbaar is.’
Wat is je bijgebleven in 2013?
‘Bijna teveel om op te noemen. Dat er
al 35 JOGG-gemeenten zijn, dat 40
partijen het Handvest ‘Gezonder voedingsaanbod op scholen’ hebben ondertekend, dat het symposium gezonde
Over JOGG: ‘We hebben in 2013 grote stappen gemaakt. Het aantal JOGGgemeenten is gegroeid naar 35. De laatste drie gemeenten die zijn aangesloten zijn de BES-eilanden, Bonaire, Saba, Sint Eustasius. Verder hebben we
de organisatie uitgebreid en verder opgetuigd. Zo zijn sinds mei 2013 de
coaches in de JOGG-gemeenten actief en kunnen JOGG-gemeenten een
expert inzetten die helpt bij het opzetten van publiekprivate samenwerking
en of op het gebied van sociale marketing.’
werkvloer door meer dan 200 mensen
bezocht is. Maar ook dat bioscopen
kleinere porties en meer water aanbieden, men is gestopt met de promotie
van megacombinaties popcorn en fris.
En daarnaast de vele lokale initiatieven.
Bijvoorbeeld het enthousiasme van verschillende JOGG-gemeenten om met
de thema-aanpak DrinkWater aan de
Over deelconvenant Consument & Vrije tijd: ‘De Gezonde Sportkantine
krijgt het komende jaar een extra impuls, ook financieel. Het ministerie van
VWS heeft ons gevraagd het ‘Plan van aanpak Gezonde Sportkantine’ te
intensiveren. Dat gaan we doen met een aantal partners, waaronder NOC*NSF,
Koninklijke Horeca Nederland, het Voedingscentrum, Maatschappelijk Verantwoord Verenigen, de Koninklijke Nederlandse Hockeybond en het Trimbos
Instituut. Doel is om het bewustzijn te vergroten ten aanzien van gezonde
voeding en verantwoord alcoholgebruik in de kantine bij sportbesturen, verenigingen en bezoekers .’
'Er zijn nu 35 JOGG-gemeenten
en we willen naar 75 in 2015.
Wat mij betreft moeten alle
gemeenten hiermee aan de slag
zodat heel Nederland actief is
in de strijd tegen overgewicht
onder jongeren. Dat is pas
een uitdaging.'
Staatssecretaris Van Rijn,
ministerie VWS
Samen Werkt!
5
Deelconvenant Werk
Vitaliteit moet onderdeel
‘Veel bedrijven zijn aan de slag met vitaliteit op het werk.
De richting is goed, maar het ontbreekt nog aan urgentie en
snelheid.’ Dat zei Paul Rosenmöller tijdens het jaarlijkse symposium
De Gezonde Werkvloer op 10 oktober 2013. ‘Structureel
gezondheidsmanagement krijgt een steeds breder draagvlak.
De bewustwording is toegenomen, het onderwerp staat op de
agenda van veel bedrijven. Nu komen we bij de volgende stap.’
Nationaal Programma Preventie
Zowel werkgevers als werknemers
hebben voordeel van een gezonde
werkvloer. De overheid heeft een
gezonde leefstijl dan ook hoog op
de agenda gezet, onder andere met
het Actieplan Gezond Bedrijf, het
Nationaal Programma Preventie en het
programma Duurzame Inzetbaarheid.
De convenantpartners hebben in 2013
verschillende initiatieven ontplooid om
werkgevers bij een eerste aanzet te
helpen. Een voorbeeld is de Menukaart
Gezonde Werkvloer (zie kader). Een
gezonde leefstijl op de werkvloer kan al
met eenvoudige middelen of afspraken
worden bereikt. Steeds meer bedrijven
stimuleren en faciliteren vitaliteit en organiseren sport- en beweegactiviteiten
en maken het aanbod in het bedrijfsrestaurant gezonder.
Foto: Dirk Hol
Spraakmakende voorbeelden
Koninklijke Gazelle zet in op vitaliteit
Het faciliteren en stimuleren van een
gezonde leefstijl van werknemers is een
goede investering voor werkgevers.
Fitte mensen zijn vaak productiever
en hun verzuim is lager. Maar het mes
snijdt aan twee kanten. Ook voor werknemers is het belangrijk gezond te leven. We zullen allemaal langer moeten
doorwerken en daarna nog zo plezierig
mogelijk van ons pensioen willen genieten. Lijf en leden zijn ons persoonlijk
kapitaal, waar we ons hele werkende
leven mee moeten doen. De werkgever moet zorgen voor een veilige en
gezonde werkplek én daarbij een gezonde leefstijl faciliteren en stimuleren.
Dat werkgevers steeds bewuster zijn
van het feit dat zij moeten investeren
in de vitaliteit van hun werknemers
bleek ook op het vijfde symposium ‘De
Gezonde Werkvloer’, georganiseerd
door het Convenant Gezond Gewicht
en de Stichting van de Arbeid, dat
spraakmakende voorbeelden en debatten bevatte. Tweehonderd deelnemers,
zoals onderzoekers, vakbondsmensen,
werkgevers en ondernemingsraadleden, bezochten het symposium met
als thema ‘Vitaliteit: structureel bedrijfsbeleid’. Adriaan Heuzinkveld van
Koninklijke Gazelle en Bert van der Sluis
De Menukaart Gezonde Werkvloer
De Menukaart Gezonde Werkvloer is een digitale tool, speciaal samengesteld
om de gezonde keuze op het werk te stimuleren. Onze convenantpartners
hebben activiteiten ontwikkeld waarmee bedrijven en organisaties op een
laagdrempelige en praktische manier aan de slag kunnen met het bevorderen
van een gezonde leefstijl op de werkvloer. De menukaart
levert een basispakket van eenvoudige activiteiten voor
een gezonde leefstijl, voeding, bewegen en sport. Bekijk
de Menukaart Gezonde Werkvloer via deze link of scan de
QR-code. http://www.convenantgezondgewicht.nl/actueel/
nieuws/menukaart_de_gezonde_werkvloer
6
Samen Werkt!
Foto: Dirk Hol
zijn van bedrijfsbeleid
Meer dan 200 bezoekers op het symposium
van IHC Merwede gaven een kijkje in
de vitaliteitskeuken van hun organisatie,
voorlopers op het gebied van gezondheid op de werkvloer. Tijdens het
eerste symposium in 2009 vertelden zij
over hun eerste stappen. Nu, vijf jaar
later, lieten zij zien dat een gezonde
werkvloer structureel bedrijfsbeleid in
hun ondernemingen is geworden.
Koninklijke Gazelle, dat in 2015 het
gezondste bedrijf van Nederland wil
zijn, gaat in haar gezondheidsbeleid
zelfs zo ver dat het roken niet meer
faciliteert met rookruimtes. Het bedrijf
heeft een vitaliteitsplan per medewerker en per afdeling, waarin een Health
Check, gezonde catering, aandacht
voor de werkplek, incompany fysiotherapie en mental health-programma’s
vaste onderdelen zijn. Dat de aanpak
werkt blijkt uit de cijfers. Het ziektever-
zuim daalde spectaculair van 4,5%
in 2000 naar 3,2% in 2013. Bij IHC
Merwede krijgt de integrale aanpak
van lichaam en geest op verschillende manieren aandacht. Onder
andere door de aanstelling van een
arbo-arts, een fysiotherapeut en
een sportcoördinator. IHC Merwede
voert een ontmoedigingsbeleid voor
rokers en mensen met overgewicht.
Bert van der Sluis, HR-directeur van
IHC Merwede, benadrukte tijdens
het symposium dat een structureel
vitaliteitsbeleid vooral ook moet
worden gedragen door directie
en OR.
Wat verder nodig is
Wat nodig is voor structureel beleid
was ook het onderwerp van de
debatten tijdens het symposium.
'Vitaliteit verdient nu extra
aandacht op de werkvloer, we leven
langer en gaan later met pensioen.
Vitaliteit moet daarom structureel
onderdeel zijn van bedrijfsbeleid. Ik
ben blij met de verbinding van ons
beleid voor duurzame inzetbaarheid
en het Actieplan Gezond Bedrijf
met het deelconvenant Werk.'
Minister Asscher, ministerie Sociale
Zaken en Werkgelegenheid
Samen Werkt!
7
Foto: Dirk Hol
Integrale aanpak van lichaam en geest bij IHC Merwede
Daarbij ging het vooral om de vraag of
cao’s kunnen bijdragen aan een structureel bedrijfsbeleid ten aanzien van een
gezonde leefstijl. De conclusie was dat,
ondanks de uiteenlopende meningen,
er zowel bij werkgevers als werknemers
bereidheid is om over de mogelijkheden hiervan binnen de Stichting van
de Arbeid verder te praten. Ook het
belonen van een gezonde leefstijl, een
onderwerp dat het Convenant Gezond
Gewicht al vaker aan de orde stelde,
werd besproken. Zo’n positieve financiële prikkel helpt in ieder geval beter
dan straffen en kan zeker helpen om
een gezonde leefstijl te bevorderen.
Langdurig zittend werken
Tijdens het symposium werden resultaten uit het Trendrapport Bewegen en
Gezondheid 2010-2011 van TNO aangehaald. Daarin staat onder andere
dat zittend werk zeer schadelijk is voor de gezondheid. Het verhoogt de
kans op verschillende chronische ziektes. De risico’s zijn vergelijkbaar met
die van roken. TNO adviseerde op basis van de uitkomsten het ministerie
van VWS om extra aandacht te geven aan beweging op het werk. 63% van
de werknemers brengt gemiddeld zes uur zittend op het werk door. Zo’n
drie miljoen mensen lopen hierdoor gezondheidsrisico’s.
8
Samen Werkt!
35 JOGG-gemeenten
Alkmaar
Haarlem
JOGG-gemeente
Alphen aan den Rijn NIEUW
JOGG-gemeente
Amsterdam
Bonaire
NIEU
W
Haarlemmermeer
Sint Eustatius
NIEU
W
Stichtse Vecht
NIEU
W
Tilburg
NIEU
W
JOGG-gemeente
NIEU
W
IJsselstein
JOGG-gemeente
NIEU
W
W
Utrecht
JOGG-gemeente
Veghel
JOGG-gemeente
Purmerend
Zaanstad
JOGG-gemeente
Dongen
Roosendaal
Dordrecht
Rotterdam
JOGG-gemeente
JOGG-gemeente
JOGG-gemeente
JOGG-gemeente
Tynaarlo
Meppel
Roermond
JOGG-gemeente
JOGG-gemeente
JOGG-gemeente
NIEU
Smallingerland
JOGG-gemeente
JOGG-gemeente
Den Haag
JOGG-gemeente
W
Nijkerk
Delft
JOGG-gemeente
NIEU
JOGG-gemeente
JOGG-gemeente
JOGG-gemeente
JOGG-gemeente
Leiden
Breda
JOGG-gemeente
W
Katwijk
JOGG-gemeente
De Wolden
NIEU
JOGG-gemeente
JOGG-gemeente
Cuijk
Saba
JOGG-gemeente
Borger-Odoorn
JOGG-gemeente
JOGG-gemeente
Heerhugowaard
JOGG-gemeente
JOGG-gemeente
JOGG-gemeente
JOGG-gemeente
NIEU
W
Zwijndrecht
JOGG-gemeente
NIEU
W
Zwolle
JOGG-gemeente
Drenthe
JOGG-provincie
Samen Werkt!
9
JOGG
JOGG: De kracht van
lokale initiatieven
De lokale aanpak in de JOGG-gemeenten,
waarbij de JOGG-regisseurs een coördinerende
en enthousiasmerende rol hebben, begint zijn
vruchten af te werpen. Op deze pagina’s vertelt een
aantal regisseurs over de aanpak, het belang van
samenwerking en de successen in hun gemeente.
Inge Wolters – JOGG-regisseur Breda
Foto: Gemeente Breda
‘Twee keer per jaar organiseren we in het kader van publiekprivate samenwerking een netwerkbijeenkomst. Iedereen
komt daar naartoe. Van het lokale bedrijfsleven tot de fysiotherapeut. Grote bedrijven hebben een bredere kijk op de
zaken en een aantal grote bedrijven leveren naast een geldelijke inbreng ook een bijdrage op andere terreinen. Bijvoorbeeld op het gebied van marketing kunnen zij andere partijen
veel leren. Het gaat erom dat partijen elkaar leren kennen
en een gezamenlijk doel voor een gezondere jeugd formuleren in de gemeente. Het moet van de mensen worden; het
laatste halfjaar merken we dat het gaat lopen. JOGG is geen
aanpak met een eindpunt, maar een beweging. Er is behoefte
aan tastbare resultaten en die komen er nu. Zo hebben we
samen met de gemeente en lokale partijen een beweegplein
gerealiseerd, ondersteunt het Voedingscentrum onze scholen
bij het veranderen van de schoolkantines en stelt een commerciële sportaccommodatie in de daluren een aantal zalen
ter beschikking. Vanuit de bewoners en jongeren zelf is er
een initiatief opgezet om in een leegstaande gymzaal allerlei
activiteiten te organiseren. Een mooi voorbeeld van hoe we
samen, de doelgroep zelf bij de lokale aanpak betrekken.’
Feestelijke opening watertappunt in JOGG-gemeente Breda
10
Samen Werkt!
Eerste zichtbare resultaten JOGG-aanpak
JOGG-gemeente Zwolle
Het percentage basisschoolkinderen met overgewicht in
Zwolle is gedaald van 12,1% in 2009 naar 10,6% in 2012.
Dit is de belangrijkste conclusie uit het leefstijlonderzoek
ChecKid 2012 waaraan ruim 9500 kinderen verspreid
over 38 basisscholen in Zwolle meededen.
JOGG-gemeente Dordrecht
JOGG-gemeente Dordrecht behaalt succes met hun
‘Doe ff Gezond’-programma. De resultaten van de
jaarlijks terugkerende fittesten wijzen op een daling
van overgewicht. Bij de vergelijking, waarbij scholen
én leerlingen beide meetjaren meededen, is het overgewicht met 3,1% gedaald (van 41,7% naar 38,6%).
JOGG-gemeente Rotterdam
Op twee Rotterdamse Lekker Fit! Basisscholen drinken
kinderen 100 ml met suiker gezoete drankjes minder
per dag. Dit is het resultaat van de Rotterdamse JOGGaanpak en haar watercampagne.
Anneke Meijer – JOGG-regisseur Smallingerland
‘Wij zijn sinds juni 2012 JOGG-gemeente, maar ook voor die
tijd waren we al actief bezig met dit thema. We zijn dus niet
vanaf nul begonnen, maar JOGG geeft de lokale activiteiten
en samenwerking wel een extra impuls. De integrale aanpak, het feit dat iedereen meewerkt, bepaalt het succes
van JOGG. We doen dit samen met de mensen in de wijk
en lokale partijen. Laagdrempelig, dat levert het meeste
enthousiasme op.
Binnen de gemeente is JOGG ingebed in het brede WMO en
gezondheidsbeleid. Zo hebben we een gezamenlijke communicatiestrategie ontwikkeld met de slogan ‘Zo doen we dat
hier’. Via een Youtube-kanaal laten we onze activiteiten zien.
Met verschillende partijen in de gemeente geven we het
thema ‘gezond leven’ een plek. Zo hebben scholen lessen
gegeven over het landelijke thema ‘water’ en zijn er drie
openbare watertappunten in de gemeente geopend. Vanuit
het Centrum Jeugd en Gezin wordt er nauw samengewerkt
om de zorg voor kinderen met overgewicht te optimaliseren
en te borgen.
Als regisseur ben je alles aan het verbinden. Wat gebeurt er
al; welke mensen zijn waarvoor nodig? Hierbij worden private
partners betrokken, zoals de zorgverzekeraar, beweegaanbieders en ook de Albert Heijn in de wijk. Ik probeer de communicatie via zoveel mogelijk partijen te laten lopen. Zo kom je
ons bijvoorbeeld tegen via het Centrum Jeugd en Gezin, het
Sportbedrijf, het lokale welzijnswerk en via de gemeente.’
Ellen van Beckhoven – JOGG-regisseur Utrecht
(wijken Overvecht – Hoograven)
Ellen van den Boogaart – JOGG-regisseur Veghel
‘Veghel is één van de eerste JOGG-gemeenten. We zijn nu
tweeënhalf jaar verder en we merken dat het werkt. Onze gemiddelden liggen aanzienlijk hoger dan het landelijk gemiddelde. Zo is 74% van onze jongeren tussen de 12 en 18 jaar
lid van een sportvereniging tegen landelijk 63% en eet 23%
dagelijks fruit, tegen landelijk 7%. Overgewicht stabiliseert.
Wij hebben een digitale verbindingstool ontwikkeld waarbij
we vraag en aanbod bij elkaar brengen. Een mooi voorbeeld?
Een middelbare scholengemeenschap met praktijk vmbo
wilde kooklessen geven. We hebben die vraag uitgezet in
het netwerk en er reageerde een nieuw restaurant dat op de
schooluren de keuken beschikbaar had. Het nieuwe denken is
netwerken. Eigenaarschap is belangrijk. Het moet niet per se
de gemeente zijn die activiteiten ontwikkelt en financiert. Dat
borgen we in de toekomst door de JOGG-methode in een
stichting te gieten. De stichting is een middel om samenwerking te bevorderen en de gemeente één van de partijen te
maken. Partijen die activiteiten willen ontwikkelen, vragen dat
aan bij de stichting en leggen ook direct verantwoordelijkheid af aan het stichtingbestuur.’
Foto: Gemeente Breda
‘Vanaf 2005 investeert de gemeente Utrecht met verschillende
andere partijen in het bevorderen van een gezond gewicht bij
kinderen. Sinds 2010 doen we dat via de zogenaamde JOGGaanpak. We richten ons op de wijken waar het probleem van
overgewicht het grootst is. In Overvecht hebben we dit jaar
water drinken gestimuleerd via de campagne ´Overvecht
Drinkt Water´. We hebben gekeken waar energie zat rond
dit thema. Het team en de ouders van de Mattheusschool in
Overvecht deelden het idee dat er iets aan overgewicht bij
de kinderen moest gebeuren, en dat water drinken daaraan
een bijdrage kon leveren. Sinds februari 2013 wordt er op
die school alleen nog water gedronken, en dus geen pakjes
of blikjes met zoete dranken meer. We hebben dit beleid
ingevoerd met verschillende leuke elementen, zoals lessen
over de voordelen van water drinken, een waterdans en voorlichting aan ouders. De inzet is dat alle scholen uiteindelijk
regels hebben opgesteld over water drinken. Maar dat is een
proces van lange adem. Het wordt al gauw zielig gevonden
als kinderen alleen maar water mogen drinken. Toch zijn ook
andere scholen er nu mee bezig, bijvoorbeeld door één dag
in de week alleen water te drinken. Wat ik mooi vind, is dat
kinderen zich ook echt ambassadeur kunnen voelen voor het
onderwerp. Zo zorgde de spreekbeurt van een leerling ervoor
dat op zijn school ook het gesprek over het thema ontstond.
In 2014 gaan we onder andere proberen de watercampagne
nog verder te brengen in de wijk.’
Nieuw beweegplein in JOGG-gemeente Breda
Samen Werkt!
11
Mieke Schoonhoven – JOGG-regisseur Tynaarlo.
Onderdeel van JOGG-provincie Drenthe
‘We zijn in 2010 met de JOGG-aanpak begonnen. En vanuit
sportstimulering proberen we al lang de verbinding te leggen tussen sport en gezondheid. Binnen de beleidsterreinen
sport, jeugd en volksgezondheid wordt sowieso nauw samengewerkt. De JOGG-aanpak stimuleert om ook andere allianties aan te gaan en zo met weinig extra middelen wel meer te
bereiken. Er gebeurde al veel vanuit jeugd, onderwijs, sport.
Onze kracht is dat we allemaal kleine gemeenten hebben,
waar iedereen mee wil doen. De keerzijde is dat we weinig
budget hebben voor grootschalige acties. De acties komen
bij ons vooral uit de eigen initiatieven, die we dan inpassen
in de JOGG-methode. Maar de wereld is natuurlijk groter
dan een klein dorp. Vanuit sportstimulering proberen we de
verbinding te leggen tussen sport en gezondheid. Op dat
gebied gebeurt er hier best veel. Zo rijdt de Sport- en Spelbus door de gemeente, die sportactiviteiten organiseert voor
jongeren en zijn de openluchtzwembaden gestopt met hun
frituur. Willen we echt impulsaankopen indammen dan zullen
we daarover afspraken moeten maken over de gemeentegrenzen heen. Om die reden zijn we een paar jaar geleden als
hele provincie met de JOGG-aanpak aan de slag gegaan. Als
één provincie het kan, is het Drenthe. De gezonde keuze
aantrekkelijker maken en het gemak van de ongezonde keuze
beperken, daar gaat het om.’
Anneke van Soest – JOGG-regisseur Den Haag
‘In de wijk Bouwlust zijn we twee jaar aan het experimenteren
met de wijkaanpak. Sociale marketing heeft ons daar erg bij
geholpen. Je kijkt met een marketingblik naar een sociaal
vraagstuk. Het doel van sociale marketing is gedragsverandering of keuze voor een bepaald product. De complexiteit
zit erin dat je bij sociale marketing vaak iets wil vermarkten
dat eigenlijk heel vanzelfsprekend is en wil je het liefst dat ze
(ongezond) gedrag afleren. 98% van ons gedrag is onbewust. Iets afleren is nu eenmaal veel moeilijker. We kunnen
van commerciële marketing leren om gedrag of een product
(opnieuw) gewild te maken. Water bijvoorbeeld. Dat is niet
sexy. En dus moet je op het gevoel gaan zitten en heel doelgroepgericht te werk gaan. We hebben dat gedaan met de
fruitbox. Een fantastisch concept van kleine hulpmiddelen om
verschillende partijen te motiveren. Die bakjes deelden we
uit aan de kinderen op scholen, met fruitstickertjes om hun
box te versieren, voor de ouders hadden we er magneetjes
bij om een schema op de koelkast te plakken, voor de leraren
appelboortjes en mesjes om de kinderen te helpen met fruit
snijden. Ook de lokale supermarkten doen mee. Als kinderen
er met hun fruitbox naar toe gaan, krijgen ze gratis fruit. En in
buurthuizen en bij festivalletjes zorgen we dat we de boodschap herhalen. Elke doelgroep komt aan zijn trekken. We
zien nu dat overgewicht bij een paar groepen in Den Haag
stabiliseert en zelfs licht daalt.’
12
Samen Werkt!
Tim Vreeburg – JOGG-regisseur Haarlem
‘Ik werk als JOGG-regisseur bij SportSupport Haarlem, het
regionaal sportbureau. Vanuit die organisatie hebben we een
convenant met de opleiding Sport en Bewegen (Lifestyle &
Health) van de Hogeschool InHolland. Studenten helpen ons
met het uitvoeren en begeleiden van verschillende evenementen, maar ook met het opzetten van een onderzoek naar
gedragsdeterminanten. Op alle basisscholen in de JOGG-wijk
hebben we het afgelopen jaar een nulmeting gedaan. Volgend jaar kunnen we dus echt gaan meten of de leefstijl van
jongeren verandert. Meer bewegen, meer water drinken en
gezonder eten zijn de belangrijkste doelen. Haarlem is sinds
juni 2012 JOGG-gemeente. We hebben allereerst gezocht en
gekeken naar de wijken waar we ons op moesten richten. In
het proces naar het uitzetten van de vijf pijlers heb ik vanuit
het landelijk bureau begeleiding gekregen van een JOGGcoach. Die heeft strategisch meegedacht en meegewerkt.
Daarna zijn we werkgroepen gaan samenstellen waarin diverse lokale partners vertegenwoordigd zijn. We zijn nu aan de
slag met water. Dat willen we op een laagdrempelige manier
toegankelijk maken, gewoon met bekertjes en kannen op de
bar van een jongerencentrum. We hebben ook een mascotte
ontworpen in de vorm van een waterdruppel, die water gaat
uitdelen en het gezicht wordt van onze watercampagne.’
Annemarie Roodenburg – JOGG-regisseur
Dordrecht
‘Sinds juni 2012 zijn we bezig met ons programma ‘Doe ff
gezond’, onze lokale JOGG-aanpak. Het raamwerk staat en
wordt gecoördineerd vanuit het Sportbedrijf Dordrecht en
de Dienst Gezondheid en Jeugd. Ja, er gebeurt veel op de
basisscholen. Van gymkriebels om kleuters te laten bewegen
tot koken bij het kinderresto Van Harte door kinderen uit de
groepen 7 en 8. Verder proberen we onze scholen zo gezond
mogelijk te krijgen. Dat wil zeggen dat ze werken aan een
traktatiebeleid, maar ook bijvoorbeeld aan sportparticipatie
en het promoten van water. Ook de vmbo’s in ons leerpark
sluiten aan bij ‘Doe ff gezond’ en de kinderdagverblijven
doen een ‘smakelijke moestuinen’ project van Nutricia. We
richten ons ook op de pijler Ketenzorg. Daar hebben we in
korte tijd een goed fundament voor gelegd. Elf basisscholen
in vier wijken doen mee aan ons programma. Eén keer per
jaar in september wegen en meten we alle leerlingen en zijn
er fittesten. Dat gebeurt normaal gesproken alleen in groep
2 en 7. Maar nu monitoren wij de kinderen jaarlijks. Kinderen
met overgewicht of obesitas worden daardoor sneller gesignaleerd en gaan samen met hun ouders een gesprek aan
met de jeugdverpleegkundige. Dat kan erin resulteren dat zij
terechtkomen in één van onze twee zorgprogramma’s LEFF
of Clubfit4Dordrecht. LEFF is een nieuw zorgprogramma van
Partnerschap Overgewicht Nederland, dat in 2014 start in
een aantal JOGG-gemeenten. Om kinderen en hun ouders
te helpen met voeding, bewegen, en het veranderen van hun
gedrag. Daarnaast focust LEFF zich op het verbeteren van
het zelfbeeld en de ervaren kwaliteit van leven.’
SamenWerkt; voorbeelden van lokale initiatieven van de zes landelijke JOGG-partners:
• Elke gemeente kan zich bij Albert Heijn aanmelden
voor Ikeethetbeter, een lesprogramma dat kinderen
actief aanzet tot een gezonde leefstijl. Tevens kunnen
JOGG-regisseurs lokale samenwerking aangaan
met AH-winkels.
• Smakelijke Moestuinen Peuterproef van Nutricia leert
peuters groenten kennen, maar vooral ook proeven.
• Albron is lokale partner van JOGG-gemeente Utrecht
en geeft onder andere gezone kookworkshops. Ze was
betrokken bij de organisatie van diverse regiobijeenkomsten (bijvoorbeeld tijdens EYOF in 2013). Ook is zij
actief betrokken bij de Gezonde Schoolkantine in
JOGG-wijken, onderdeel van deelconvenant School.
• Zilveren Kruis Achmea draagt bij aan het project
IkLekkerFit in Overijssel, Noord-Holland, Flevoland en
Drenthe en sponsort het project Schooljudo voor basisscholen onder leiding van oud Olympisch kampioen
Ruben Houkes.
• Friesland Campina is partner van de gemeente Amersfoort en helpt mee met de realisatie van onder andere
het B-slimprogramma en overige activiteiten in de regio.
• Unilever is lokale partner van JOGG-gemeente
Rotterdam. Unilever organiseert onder andere sportieve
beweegclinics van Soufiane Touzani en daarnaast
diverse workshops en kooklessen.
Samen Werkt!
13
Deelconvenant Consument & Vrije Tijd
De gezonde sportkantine is uit de startblokken
‘In 2014 gaan we in gesprek met
driehonderd sportverenigingen’
Jeroen Joon is sportkantineadviseur en tevens bedenker van het
Maatschappelijk Verantwoord Verenigen, een organisatiemodel dat
hij onder andere bij sportclubs onder de aandacht brengt. In opdracht
van het Convenant Gezond Gewicht zet hij zich in voor de Gezonde
Sportkantine. ‘Sportverenigingen staan synoniem voor inspanning,
ontspanning en een gezond leven.’
Het ministerie van VWS heeft het
Convenant Gezond Gewicht in 2013
gevraagd om het project de Gezonde
Sportkantine te intensiveren. Een bewustwordingscampagne is in de maak,
waarbij ook hulpmiddelen horen om
concreet en laagdrempelig van start te
gaan. ‘De organisatie gaat in 2014 zo’n
driehonderd verenigingen bezoeken’,
zegt Joon. ‘Betrokken personen van
sportbonden, sportsupport of sportserviceorganisaties zijn in 2013 opgeleid
tot Gezonde Sportkantine Adviseurs. Zij
gaan op locatie gesprekken aan. Mijn
ervaring tot nu toe is dat veel sportverenigingen hun maatschappelijke rol
wel willen oppakken, maar gewoon niet
weten waar ze moeten beginnen. Een
vereniging is een prachtig vertrekpunt
voor maatschappelijke activiteiten.
Daar vind je trots, passie en betrokkenheid met lokale verankering. Een hele
organisatie van vrijwilligers die allemaal
vanuit hun hobby, werk of persoonlijke overtuiging iets kunnen bijdragen
aan de gezonde sportkantine. Alles is
aanwezig. Beleid, mensen, netwerk en
activiteiten. Daar kunnen we dankbaar
gebruik van maken.’
Van pilot tot landelijk project
Eind 2013 bezocht het team van de
Gezonde Sportkantine al tien verenigingen, in 2014 worden dat er
driehonderd. Daarbij ligt de focus op
JOGG-gemeenten en JOGG-wijken.
De beweging krijgt een extra impuls
tijdens het WK-hockey in Den Haag. De
Koninklijke Nederlandse Hockeybond
onderstreept hiermee het belang van
een gezonde sportkantine. Tijdens
14
Samen Werkt!
het WK worden ook andere partijen,
waaronder gemeenten, aangespoord
worden te werken aan een gezonder
aanbod in de sportkantines.
Sport en gezondheid
Jeroen Joon richtte een aantal jaren
geleden de hockeyvereniging HCOB in
Elst op. Van meet af aan werd hier de
gezonde sportkantine een onderdeel
van het beleid. Sport en gezondheid,
dat hoort bij elkaar. ‘Juist in deze tijd
waarin we meer moeten gaan bewegen
en gezonder moeten eten en drinken
kan de sportvereniging het voortouw
nemen. Stel je voor, elke week sporten
er 4,5 miljoen mensen bij een vereniging. Er zijn 25.000 sportclubs in
Nederland. Als die met elkaar gezondheid prominent omarmen gaat er echt
iets veranderen.’
Makkelijker maken
Met de inzet en betrokkenheid van
sportclubs alleen ben je er niet. ‘Het
is goed om lokaal te starten, maar er
moeten ook landelijk afspraken komen.
Het Convenant gaat in 2014 gesprekken voeren met onder andere de groothandel. We willen het de verenigingen
makkelijker maken. In 2014 is er dan
ook een starterspakket beschikbaar met
diverse communicatiemiddelen om de
gezonde producten op een aantrekkelijke en zichtbare manier te presenteren.
Het Voedingscentrum stelt momenteel een definitie op van de Gezonde
Sportkantine en heeft een inspiratielijst
gemaakt met producten die passen in
het gezonde sportkantineassortiment.
Ook Koninklijke Horeca Nederland en
NOC*NSF, beide Convenantpartner
werken hieraan mee. Ook zij zetten hun
eigen achterban aan tot versnelling.
Naast de gezonde keuze in voeding en
frisdranken vinden we dat sportverenigingen ook verantwoord om moeten
gaan met alcohol. Bijvoorbeeld geen
bier tappen als er jeugd aanwezig is.
De doelstelling is nu vooral bewustwording en advisering. De sportkantineadviseurs en het Voedingscentrum
Portiegrootte – Een Gezonde Portie Verleiding
De laatste decennia zijn we steeds grotere porties gaan eten. ‘Een Gezonde
Portie Verleiding’ wil deze trend doorbreken, zowel in verpakte producten
als in de portionering in de horeca en catering. In 2013 kwam een aantal
voorlopers bijeen met als resultaat dat er voor de levensmiddelenindustrie
gewerkt wordt aan een aanbeveling dat porties niet meer groter worden.
Ook in de horeca is de juiste portionering op de agenda gezet. Paul
Rosenmöller sprak bijvoorbeeld op een congres over gezondheid van de
Association Food & Beverage Managers op 23 september 2013 in Ahoy
Rotterdam. In zijn speech vroeg hij aandacht voor het terugbrengen van
portiegroottes en het reduceren van het gebruik van zout, suiker en vet.
VV Zwanenburg: veel aandacht voor water
Kantinebeheerder Loet Piels:
‘De gemeente Haarlemmermeer is een JOGG-gemeente. Als
voetbalvereniging sluiten we graag aan bij zo’n initiatief. Sport en
gezondheid horen bij elkaar. Het is niet zo dat we onze hele kantine
gaan aanpassen, we kiezen momenten in het jaar, waarop we grote
groepen kunnen bereiken. Het schoolvoetbaltoernooi bijvoorbeeld.
Dan hebben we het meeste rendement van het opvoedmoment.
We willen dan broodjes gezond en fruit verkopen. Ik ben nu in
onderhandeling met een paar lokale partijen die dat kunnen leveren.
En we hebben besloten om een permanent watertappunt op het
terrein aan te leggen, in samenwerking met JOGG. Alle leden krijgen
een bidon. Zo hopen we dat ze wat vaker gratis water drinken in
plaats van drankjes met suiker. Verder gaan we ons alcoholvrije
bier weer promoten, vooral nu de leeftijd is opgeschoven naar 18
jaar is het belangrijk dat we voor die groep eronder een alternatief
hebben. We zetten dus in op het verminderen van de calorieën.
In samenwerking met onze bierleverancier worden ook de borden
langs het veld verwijderd. En voor de cursus ‘Verantwoord alcohol
schenken’ hebben zich inmiddels dertig vrijwilligers aangemeld.’
Ik kan vanuit mijn eigen hockeyvereniging laten zien dat een gezond
assortiment niet ten koste gaat van
je omzet. Integendeel. Bovendien
adviseren we een mix van gezond en
minder gezond. Het gaat erom dat
mensen kunnen kiezen.’
Foto: Archief Convenant Gezond Gewicht
spelen daarbij een grote rol. En zullen
JOGG-regisseurs in gemeenten hiertoe
inspireren en stimuleren. Er heerst nog
angst om met ‘gezond’ aan de gang
te gaan. De kantineomzet is voor een
sportvereniging een mooie bron van
inkomsten, maar die angst is niet nodig.
'In de horeca hebben we inmiddels
het belang van een juiste portionering
voor onze gasten goed op de agenda
weten te zetten. Omdat het belangrijk
is vanuit twee invalshoeken: aanbieden
van gezonde hoeveelheden en minder
voedselverspilling. De uitdaging voor
horecaondernemers is hierbij te
zoeken naar de juiste balans tussen
gastvrijheid en de porties.'
Lodewijk van der Grinten,
Algemeen Directeur Koninklijke
Horeca Nederland
Sportkantineadviseur Jeroen Joon (in het midden) in actie met Fruit4sport
Samen Werkt!
15
Deelconvenant School
Katholieke Scholengemeenschap Hoofddorp kiest voor gezond
‘We hebben toch een voorbeeldfunctie als het gaat om leefstijl’
De Katholieke Scholengemeenschap Hoofddorp (onderdeel JOGG-Haarlemmermeer)
is één van de voorbeeldscholen met een gezonde schoolkantine. Cateraar Arron Group
heeft er zijn fresh-concept ingericht en beheert er ook de frisdrankmachines.
natuurlijke materialen, veel hout, en de
verlichting komt van groene stroom.
Bij duurzaam leven hoort ook gezonde
voeding. We hebben dat ook in onze
lessen ingebed. Bij arbeidsmarktoriëntatie zit het in het onderdeel Gezondheid, maar ook bij Biologie komt
gezonde voeding aan de orde. Wij
profileren ons als school met de focus
op de maatschappij. Daar komen onze
leerlingen straks terecht. Duurzaam
en gezond is in die maatschappij een
Foto: Marcel Israel
‘Twee jaar geleden hadden we nog
een candybar-kantine’, zegt directeur
Mark Mees. Toen we de aula zijn
gaan verbouwen hebben we meteen
gekozen voor het inrichten van een
gezonde kantine. Leerlingen weten zelf
heus wel dat elke dag naar de snackbar
niet gezond is. De school moet dus de
andere keuze bieden. We hebben toch
een voorbeeldfunctie als het gaat om
leefstijl. In onze school leggen we de
nadruk op duurzaamheid. We gebruiken
Arno Weerwag en Mark Mees in de gezonde schoolkantine van KSH
16
Samen Werkt!
belangrijk item. En wij hebben de verantwoordelijkheid om onze leerlingen
daarop voor te bereiden.’
De Arron Fresh balie wordt gerund
door mensen van de cateraar, die alles
weten van de producten. Die worden dagelijks vers aangeleverd en ter
plekke bereid. Er gaan nog wat laatste
broodjes van de hand. De pauzes zitten
erop. ‘Het broodje kipcorn is populair’,
zegt Arno Weerwag van Arron Group.
‘Dat klinkt misschien niet gezond, maar
het is vele malen gezonder dan frikadel
of friet. En de leerlingen willen ook een
warme snack, iets hartigs. We bieden
dat overigens wel pas aan vanaf 12.00
uur.’ ‘Ons doel is dat we ze binnenhouden, zodat ze niet en masse naar de
snackbar hollen. Dan moet je dus ook
de betere alternatieven op dat gebied
aanbieden’, vult Mark Mees aan. ‘Ik
laat me daarbij wel leiden door Arno,
zij hebben de kennis. Ik wil soms veel
sneller dan goed is.’ ‘Wij hebben dit
concept nu bij zo’n 200 scholen staan’,
zegt Arno Weerwag. ‘Onze ervaring is
dat je het niet te snel en te rigoureus
moet invoeren. Je moet de leerlingen
ook verleiden. Wij hebben een uitgebalanceerd assortiment broodjes, voor
ieder wat wils. En je prijsstelling moet
goed zijn. Je koopt hier een broodje
tonijn voor minder geld dan een patatje
oorlog bij de snackbar. We maken gezond dus aantrekkelijk. Zo houden we
leerlingen binnen de school.’
Al 350 scholen bezocht:
steeds meer gezonde
schoolkantines
Foto: Marcel Israel
Als het aan de Schoolkantine
Brigade van het Voedingscentrum
en het Convenant Gezond
Gewicht ligt komen er nog veel
meer scholen met een gezond
voedingsaanbod. Brigadier Heleen
Schuit licht toe: ‘We merken
dat het onderwerp steeds meer
leeft. Het aantal aanvragen voor
een schoolbezoek is explosief
toegenomen. In 2013 hebben we al
350 bezoeken afgelegd. Dit deden
we vorig jaar nog met z’n tweeën,
nu zijn we met een team van acht
diëtisten.’
‘Je koopt hier
een gezond
broodje
tonijn voor
minder geld
dan een patatje
oorlog bij de
snackbar’
En het heeft zeker effect. De stroom
richting het winkelcentrum is aanzienlijk
minder. En de leerlingen zijn zelfs enthousiast. ’30 tot 40% koopt regelmatig
iets’, weet Arno. ‘De meisjes kopen
meer dan de jongens. Waarom? Meisjes
zijn meer bezig met uiterlijk, met gezond eten. Jongens vinden een broodje
gezond niet stoer. Wat we wel vaak zien
gebeuren is dat als je je focust op een
populair groepje jongens op school
en je kunt hen overtuigen, dat dat een
vliegwieleffect heeft op de andere
leerlingen.’ Mark Mees voegt eraan toe:
‘We moeten voor 2014 besluiten of we
de onderbouw in de pauzes verplicht
in de school houden. Dat heeft dan als
effect dat zij niet beter weten dan dat je
op school ook je lunch kunt bestellen.
Die ervaring nemen ze dan mee naar
de bovenbouw. En dus zal er ook in de
bovenbouw over enkele jaren minder
naar buiten worden gegaan.’
In een andere hal staan de automaten
met frisdranken en tussendoortjes. Op
de kasten staan van alle producten de
voedingswaarde en calorieën aangegeven. Mark Mees zegt: ‘We hebben
bewust deze machines in een andere
ruimte dan de aula met de gezonde
kantine. Arron heeft van deze machines
de lopende contracten overgenomen.
Daar zitten we nu nog aan vast, maar
op termijn gaan we ook deze machines
vervangen. Dan krijgen we machines
waarin bijvoorbeeld water op ooghoogte komt te staan.’
‘Mag je van mbo-scholen
verwachten dat ze de werknemers
van morgen op een gezonde
manier opleiden? Het antwoord
is ja! We zijn daarom blij dat de
gezonde kantine er op
mbo-scholen steeds meer
gewoon bij hoort.’
Jan van Zijl,
voorzitter MBO Raad
Samen Werkt!
17
Communicatie
‘Jong geleerd is oud gedaan’
DrinkWater
Onderzoeksbureau Motivaction deed
dit jaar in opdracht van JOGG een
steekproef naar het drinkgedrag van
0 tot 4 jarigen. Daaruit blijkt dat peuters
overwegend zoete drankjes, zoals
siroop en diksap, drinken. Opmerkelijk,
want ouders, verzorgers en professionals geven tegelijkertijd aan dat zij het
belangrijk vinden dat jonge kinderen
water leren drinken. Er blijkt geen
sprake van onwil te zijn, maar vooral
van onwetendheid. Slechts een kwart
van de ouders weet bijvoorbeeld dat
een glas vruchtensap meer dan vijf
suikerklontjes bevat. Recent is wetenschappelijk aangetoond dat zoete
dranken dikmakers zijn. Water is overal
beschikbaar in Nederland, een goede
dorstlesser en bevat geen calorieën.
Daarom ontwikkelde JOGG voor kinderdagverblijven in JOGG-gemeenten
een ‘DrinkWater’-pakket. Dit pakket
bevat voor elk kind een ‘DrinkWater’oefenbeker, een informatie- en knutselpakket om de drinkwateractiviteiten in
de groep aantrekkelijk te maken én een
informatiefolder voor de ouders. Want
‘Jong geleerd is oud gedaan’.
Participatie in Operatie NL Fit
Onder het motto ‘train mee, eet mee, leef mee’ startte de AVRO
in september het TV-programma Operatie NL Fit. In tien weken
stelden vijf aanvoerders zichzelf allemaal één doel: een fitter, gezonder,
slanker en vrolijker leven. De drie vrouwen en twee mannen wilden met hun
goede voorbeeld ook anderen inspireren en motiveren tot een gezondere
levensstijl. In Ierland heeft dit concept de Ieren wakker geschud en leven na
zeven seizoenen meer mensen gezonder. Het Convenant Gezond Gewicht
participeerde in Operatie NL Fit door aandacht te vragen voor: de JOGGaanpak, de gezonde schoolkantine en de gezonde sportkantine. Op de
website van het programma kregen een aantal JOGG-gemeenten de kans
zich in een kort filmpje te presenteren. Ook in het radioprogramma De Rood
Show op Radio2 vertelde onder andere Paul Rosenmöller enthousiast over
de JOGG-aanpak.
18
Samen Werkt!
Feiten en Cijfers
Overgewicht en obesitas in Nederland 2012
Volgens het CBS (september 2013) had in
2012 53% van de mannen en 42% van de
vrouwen (20+ jaar) overgewicht (BMI ≥ 25).
Elf procent van de mannen en 13% van
de vrouwen had obesitas (BMI ≥ 30). Voor
kinderen en jongeren (2-20 jaar) ligt dit
percentage lager, maar ook van de Nederlandse jongeren heeft 13% overgewicht en
3% obesitas.
Eet- en beweeggedrag
In het jaar 2013 is voor de vierde keer
de Monitor Convenant Gezond Gewicht
uitgevoerd door TNO. Deze laat zien dat
het beweeg- en eetgedrag van kinderen (4-11 jaar), jongeren (12-17 jaar) en
volwassenen (18+ jaar) nog zeker ruimte
voor verbetering biedt. De meeste kinderen in de leeftijd van 4-11 jaar voldoen
bijvoorbeeld niet aan de beweegnormen*:
aan de Nederlandse Norm Gezond
Bewegen (NNGB) voldoet 21%; aan de
fitnorm 36%. Ook wat betreft het eten
van groente en fruit* is er verbetering
nodig (groentenorm 7%; fruitnorm 30%).
Ditzelfde geldt voor jongeren in de leef-
tijd van 12-17 jaar (NNGB 13%; fitnorm
35%; fruitnorm 25%; groentenorm 9%)
en in mindere mate voor de volwassenen (NNGB 58%; fitnorm 21% fruitnorm
44%; groentenorm 30%). Daarnaast kan
10% van de kinderen, 22% van jongeren en 7% van de volwassenen worden
geclassificeerd als inactief. Wel ontbijt de
overgrote meerderheid binnen de drie
leeftijdsgroepen dagelijks.
Er zijn enkele positieve veranderingen
in het beweeggedrag van kinderen ten
opzichte van vorig jaar (2012), waaronder
een toename in sportlidmaatschap bij
een club of sportvereniging (82%, in 2012
72%) en een daling in de tijd die computerend en tv-kijkend wordt doorgebracht
door kinderen. Maar nog steeds beweegt
een groot deel van de kinderen, jongeren
en volwassenen onvoldoende en eet onvoldoende groente en fruit. Het aandeel
jongeren dat voldoet aan de fitnorm is
bovendien afgenomen ten opzichte van
2012, terwijl het aandeel jongeren dat
inactief is, is gestegen.
Aanbod op school en in bedrijf
Het aandeel basisscholen met aanbod ter
voorkoming of vermindering van overgewicht is gestegen (63%, in 2012 55%).
Daarnaast geeft bijna 1 op de 3 jongeren
(32%) in de leeftijd van 12-17 jaar aan
dat de school bijdraagt aan het verminderen of voorkomen van overgewicht.
Dit betreft onder andere een gezonder
assortiment in de schoolkantine. Van de
ondervraagde volwassenen rapporteert
28% dat het bedrijf activiteiten aanbiedt
om beweging te stimuleren. In bedrijven
waar activiteiten worden aangeboden,
rapporteert ruim de helft van de werknemers hier geen gebruik van te maken.
(Bron: Monitor Convenant Gezond Gewicht 2013 (Determinanten van) beweegen eetgedrag van kinderen (4-11 jaar),
jongeren (12-17 jaar) en volwassenen
(18+ jaar), TNO 2013)
* De definities van de NNGB, fitnorm, groentenorm en fruitnorm staan beschreven in het
rapport van de monitor, te vinden op http://
www.convenantgezondgewicht.nl/cijfers
Overgewicht en obesitas jongeren (2-20 jaar) en volwassenen (20+ jaar)
60%
55%
50%
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
Bron: CBS 2013
10%
5%
0%
1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Percentage
overgewicht
mannen
Percentage
overgewicht
vrouwen
Percentage
obesitas
mannen
Percentage
obesitas
vrouwen
Percentage
overgewicht
jongeren
Percentage
obesitas
jongeren
Samen Werkt!
19
Ambities
Foto: Voedingscentrum
Foto: Gemeente Utrecht
Onze ambities in 2014 zijn:
JOGG
School
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
20
Voortzetting van de samenwerking met de zes koplopergemeenten die in 2010 aan de slag zijn gegaan met de
JOGG-aanpak.
De groei naar 75 JOGG-gemeenten in 2015
Het vergroten van de naamsbekendheid van JOGG bij
wethouders en beleidsmedewerkers van gemeenten.
Het vergroten van kennis en slagkracht van JOGGregisseurs door extra inzet van JOGG-coaches en het
aanbieden van JOGG-experts op de vijf pijlers van de
JOGG-aanpak.
Het inspelen op de decentralisatie van overheidstaken naar
gemeenten door de verbinding te maken tussen jeugdzorg
en de JOGG-aanpak.
Gemeenten de mogelijkheid bieden om als regio de
JOGG-aanpak te implementeren.
Voortzetting van de thema-aanpak DrinkWater door
het inspelen op lokale wensen en behoeften van JOGGgemeenten.
Het landelijk introduceren van de nieuwe thema-aanpak
‘Gratis Bewegen’ en het lokaal aanbieden van een online
toolkit en communicatiemiddelen aan JOGG-gemeenten.
JOGG-regisseurs helpen om scholen in hun gemeente te
stimuleren tot een gezonder assortiment in de schoolkantine. De Schoolkantinebrigade van het Voedingscentrum legt de focus op JOGG-gemeenten.
JOGG-regisseurs helpen om sportbesturen en verenigingen te stimuleren tot een gezonder voedingsaanbod
en verantwoord alcoholgebruik in de sportkantine. Bij
het project ‘De gezonde sportkantine’ van deelconvenant
Consument & Vrije ligt de focus op JOGG-gemeenten.
Samen Werkt!
•
•
•
Het realiseren van een gezonder voedingsaanbod bij
alle scholen in het voortgezet onderwijs en MBO in 2015,
dit volgens de richtlijnen van het Handvest ‘Gezonder
Voedingsaanbod op scholen’.
Scholen in JOGG-gemeenten inspireren tot een gezonder
assortiment in de schoolkantine. De Schoolkantinebrigade
van het Voedingscentrum zal naar verwachting 450 scholen
bezoeken en legt hierbij de focus op JOGG-gemeenten.
Scholen in JOGG-gemeenten stimuleren en ondersteuning
bieden bij het maken van beleid ten aanzien van sport,
bewegen en gezonde voeding door nauwe samenwerking
met landelijke impulsen als Onderwijsagenda SBGL en
Jeugdimpuls.
Het vergroten van de bekendheid van de toolkit
‘Ouderbetrokkenheid en Gezond Gewicht’ en het
uitbreiden van de toolkit met praktische tips en trucs en
materialen voor de leeftijdsgroep 12-18 jaar.
Foto: GGD Midden-Nederland
Werk
Consument en Vrije Tijd
•
•
•
•
•
•
•
•
Samenwerking met het ministerie van SZW binnen het
Actieplan Gezond Bedrijf. Dit Actieplan richt zich op
vitaliteit en gezondheid op de werkvloer ten behoeve van
het MKB.
Het aanbieden van tools en expertise om bedrijven in
JOGG-gemeenten te helpen bij het bevorderen van
vitaliteit op hun werkvloer.
Het organiseren van het Symposium De Gezonde
Werkvloer in 2014 in samenwerking met de Stichting van
de Arbeid.
De publicatie van een nieuwe editie van de werknemerskrant LIJF in samenwerking met betrokken convenantpartners.
Het verspreiden van best practices op het gebied van
gezond voedingsaanbod onder kleinere cateraars. Hiervoor
ontwikkelt Veneca een brochure.
Het onder de aandacht brengen van ‘Menukaart de
Gezonde Werkvloer’; het online basispakket voor bewegen
en gezonde voeding op de werkvloer.
Het komen tot een wetenschappelijk onderbouwd
cateringconcept dat een bijdrage levert aan fittere werknemers en aan duurzame inzetbaarheid. In samenwerking
met de VU, Voedingscentrum en individuele cateraars, start
VENECA in 2014 een meerjarig onderzoek naar de
positieve effecten van een gezond eetpatroon in bedrijfsrestaurants.
•
•
•
Het bewustzijn vergroten bij sportbesturen, verenigingen
en bezoekers van sportkantines op het gebied van een
gezonder voedingsaanbod en verantwoord alcoholgebruik.
Met het project ‘De gezonde sportkantine’ streven we
naar het stimuleren en adviseren van 300 sportverenigingen.
Dat doen we samen met convenantpartners NOC*NSF,
Koninklijke Horeca Nederland en daarnaast met het
Voedingscentrum, Maatschappelijk Verantwoord Verenigen,
de Koninklijke Nederlandse Hockeybond en het Trimbos
Instituut. Binnen het project ligt de focus op JOGGgemeenten.
Convenantpartners stimuleren om het belang van
portiegrootte bij de eigen achterban actief onder de
aandacht te brengen.
Het organiseren van de jaarlijkse bijeenkomst ‘Een
Gezonde Portie Verleiding’, over portiegrootte.
Agenderen van de doelstellingen van het platform
productherformulering en -samenstelling (zout, vet en
caloriereductie).
Samen Werkt!
21
Convenantbureau
De organisatie
Het convenantbureau ondersteunt,
coördineert en faciliteert de uitvoering
van de deelconvenanten, zorgt voor
de onderlinge samenhang van de
activiteiten en bundelt deze waar
mogelijk. Ook ondersteunt het
convenantbureau de stuurgroep en
de voorzitter. Het convenantbureau
fungeert als linking pin tussen
betrokken organisaties.
Convenantbureau:
Paul Rosenmöller
Voorzitter stuurgroep
Convenant Gezond Gewicht
Ambassadeur Gezond Gewicht en
Ambassadeur JOGG
Marjon Bachra
Hoofd convenantbureau
Wendy van Hal
Accountmanager deelconvenant School
Foto: Marcel Israel
Cécile Prakke
Accountmanager deelconvenanten
Werk en Consument & Vrije Tijd
Mieke Spaans
Senior Communicatieadviseur
Marieke Willemsen
Communicatieadviseur
Lidwien Fokkinga
Secretaresse
Asha Boedhai
Officemanager JOGG
Contact:
Zeestraat 84
2518 AD Den Haag
070-318 44 05
www.convenantgezondgewicht.nl
www.jogg.nl
Daphne Ketelaars
Landelijke coördinator JOGG
22
Samen Werkt!
Overname uit deze uitgave is toegestaan,
mits met bronvermelding.
Januari 2014
Anja Nijman
Accountmanager JOGG
Bente Steenvoort
Junior accountmanager JOGG
Het jaarverslag Samen Werkt! is een uitgave van het
Convenant Gezond Gewicht en JOGG.
Eindredactie: Gijs Coffeng | Linea Recta,
Mieke Spaans en Marieke Willemsen
Fotografie: Marcel Israel e.a.
Vormgeving: Roon van Santen | Van Santen Productions
Druk: WC den Ouden
Hilda Akkermans
Accountmanager JOGG
Peter Mooren
Accountmanager Acquisitie JOGG
Colofon
Volg ons ook op twitter
@convgg
@joggnl
Convenantpartners
www.cbl.nl
www.ggd.nl
www.noc-nsf.nl
www.vewin.nl
www.rijksoverheid.nl
www.cnv.nl
www.kvlo.nl
www.nvdietist.nl
www.vno-ncw.nl
www.zn.nl
www.fnli.nl
www.horeca.org
www.nzo.nl
www.vo-raad.nl
Overige betrokken partijen bij het
Convenant Gezond Gewicht
www.fnv.nl
www.mboraad.nl
www.rijksoverheid.nl
Er zijn veel partijen die zich bezighouden met het
thema overgewicht. Informatie over deze partijen
is te vinden op de websites
www.convenantgezondgewicht.nl en www.jogg.nl.
Hieronder worden de overige partijen genoemd
die ook nauw met het Convenant Gezond Gewicht
www.jumpin.nl
www.mkb.nl
www.poraad.nl
samenwerken.
CGL van het RIVM
www.loketgezondleven.nl
Voedingscentrum
www.voedingscentrum.nl
www.denhaag.nl/
gezondgewicht
www.vakcentralemhp.nl
www.tuinbouw.nl
Stichting Sport & Zaken
www.sportzaken.nl/bedrijfssport
TNO CBO
www.cbo.nl
www.rotterdamlekkerfit.nl
www.hartstichting.nl
www.groentenfruitbureau.nl
www.utrecht.nl/
gezondgewicht
www.nisb.nl
www.veneca.nl
Samen Werkt!
23
www.jogg.nl

Download Report