MEMORANDUM 2014
Een ‘hoofdstedelijke’
uitdaging
memorandum
Inhoudstafel
MEMORANDUM 2014............................................................................................................ 1
VOORWOORD........................................................................................................................ 5
EXECUTIVE SUMMARY........................................................................................................... 6
1.
Economie en fiscaliteit...................................................................................................7
2.KMO’s...........................................................................................................................7
3.
Onderwijs en vorming....................................................................................................8
4.
Het milieu......................................................................................................................8
5.Mobiliteit.......................................................................................................................9
6.Governance...................................................................................................................9
DOELSTELLINGEN & METHODOLOGIE................................................................................... 10
Doelstellingen...................................................................................................................... 11
7.
Een toekomst die bol staat met uitdagingen.................................................................11
8.
BECI: een gewichtige stem...........................................................................................11
De methodologie................................................................................................................. 12
9.
De politieke barometer.................................................................................................13
10.Rondetafels..................................................................................................................14
11. Samenvatting van de sectoren......................................................................................15
ECONOMIE........................................................................................................................... 16
Context................................................................................................................................ 17
1.
Een groeiloze economie...............................................................................................17
2.
De lokale fiscaliteit.......................................................................................................17
3.
Sociale lasten voor de werkgevers.................................................................................18
Aanbevelingen..................................................................................................................... 20
2
1.
Meer evenwicht in de lokale fiscaliteit...........................................................................20
2.
Een competitiviteitsschok.............................................................................................20
3.
Een groeistimulans.......................................................................................................21
4.
Ruimtelijke ordening....................................................................................................21
5.
Internationaal beleid....................................................................................................22
6.
Administratieve lasten..................................................................................................23
memorandum
KMO’s.................................................................................................................................. 24
Context................................................................................................................................ 25
1.
Stabiele cijfers ….........................................................................................................25
2.
… maar steeds meer faillissementen.............................................................................25
3.
Weinig rentabiliteit......................................................................................................25
4.
De oorzaken................................................................................................................26
Aanbevelingen..................................................................................................................... 28
1.
Toegang tot het beroep...............................................................................................28
2.
De begeleiding van starters..........................................................................................28
3.
Van groei tot overdracht..............................................................................................29
4.
Ondernemingen financieren en ondersteunen..............................................................30
5.
Het Brusselse Small Business Act...................................................................................31
ONDERWIJS, VORMING, WERKGELEGENHEID & DIVERSITEIT................................................ 32
Context................................................................................................................................ 33
1.
Een contrastvolle arbeidsmarkt.....................................................................................33
2.
Studentenstad Brussel..................................................................................................34
3.
Het gebruik van talen...................................................................................................34
4.
Kwaliteit van het onderwijs..........................................................................................34
Aanbevelingen..................................................................................................................... 36
1.
Meertaligheid als specialisatie.......................................................................................36
2.
Herwaardering van het technisch onderwijs..................................................................37
3.
Minder stereotypes......................................................................................................38
4.
Opleidingen in functie van de tekorten op de arbeidsmarkt..........................................38
5.
Een opwaardering van de bedrijfsstages.......................................................................39
6.
Permanente vorming en tewerkstelling bij 45-plussers..................................................40
7.
Diversiteit en gelijke toegang tot tewerkstelling............................................................41
MILIEU EN ENERGIE.............................................................................................................. 42
Context................................................................................................................................ 43
1.
Het Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling (GPDO)...........................................43
2.
BWLKE en de energieprestaties.....................................................................................43
3.
Telecommunicatie en zendmasten................................................................................44
Aanbevelingen..................................................................................................................... 45
1.GPDO..........................................................................................................................45
>>> inhoudstafel
3
memorandum
2.BWLKE.........................................................................................................................46
3.Energie........................................................................................................................47
4.Telecommunicatie........................................................................................................47
5.
Het afvalbeheer............................................................................................................48
6.
Administratieve vereenvoudiging..................................................................................49
MOBILITEIT........................................................................................................................... 50
Context................................................................................................................................ 51
1.
Een toenemende vraag naar mobiliteit.........................................................................51
2.
Een zware kost voor de gemeenschap..........................................................................51
3.
Gebrek aan coherentie.................................................................................................51
Aanbevelingen..................................................................................................................... 52
1.
GEN en BEN: nu!.........................................................................................................52
2.
Een beter openbaar vervoer..........................................................................................52
3.
Duurzame beroepsverplaatsingen.................................................................................53
4.
De vervoermiddelen delen............................................................................................53
5.
Een gecoördineerd parkeerbeleid.................................................................................54
6.
Welk goederenvervoer?................................................................................................55
7.
Technologie voor een betere mobiliteit.........................................................................56
8.
Vlotter wegverkeer.......................................................................................................56
9.
Hoognodige infrastructuurwerkzaamheden..................................................................57
10. Een doordachte fiscaliteit.............................................................................................57
BELEID.................................................................................................................................. 58
Context................................................................................................................................ 59
1.
Een analyse van de zesde Staatshervorming..................................................................59
Aanbevelingen..................................................................................................................... 61
1.
Gewestelijke reorganisatie............................................................................................61
2.
Waakzaamheid geboden voor financiën.......................................................................62
3.
De grootstedelijke gemeenschap..................................................................................63
4.
Een bedaard sociaal klimaat.........................................................................................63
CONCLUSIE........................................................................................................................... 64
BIJLAGEN......................................................................................................................... 65-86
4
memorandum
VOORWOORD
Sommigen vinden het nodig de oude en de meer recente geschie­
denis aan te halen om een visionaire blik te werpen op Europa, ­België
en zijn Gewesten. Als interprofessionele federatie verkiest BECI een
andere aanpak. Even achteruitkijken volstaat om een overzicht te
krijgen van de weg die tijdens het laatste decennium werd afgelegd.
Met de handen goed op het stuur schatten wij dan beter in welke
nieuwe afstanden ons in de komende jaren te wachten staan.
Kenmerkend voor het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest is de omkering van de demografische trends sinds het jaar 2000. Op het
einde van de 20e eeuw had een neerwaartse trend de Brusselse
bevolking tot ongeveer 956.000 inwoners herleid. Dit historisch
dieptepunt is zeker het bespreken waard, want de curve is sindsdien omgekeerd. De groei zit zelfs in een versnellingsstroom, zodat Brussel met zijn 1.156.000
inwoners vandaag ongeveer gelijk staat met Charleroi, Luik en (bijna) Gent.
De uitvoering van de zesde Staatshervorming versterkt Brussel enigszins met, misschien, een hogere
financiering, die beter overeenstemt met zijn status en vele functies. Dit betekent eveneens meer
verantwoordelijkheden voor onze hoofdstedelijke beleidsmensen. BECI hoopt dat ze in staat zullen
zijn de uitdagingen aan te gaan van een stad die bij de 100 grootste wereldcentra moet horen. Er is
genoeg werk aan de winkel. Er is behoefte aan een globale aanpak. En het wordt tijd!
Volgens de berekeningen van het Planbureau zou Brussel in 2040 1.375.000 inwoners tellen – en nog
100.000 extra tegen 2060. BECI stelde de vraag al tijdens zijn jaarlijks event in 2011: waar vinden al die
mensen een woning? Hoe zullen hun kinderen worden onthaald? Zullen ze worden opgeleid voor de
beroepen van het verleden of van de toekomst? In welke sectoren zullen hun ouders kunnen werken?
En per slot van rekening, welke plaats is er in dit Gewest voor de onderneming weggelegd?
De zelfstandigen, loontrekkenden, kaderleden en bedrijfsleiders van ondernemingen in Brussel zijn
het erover eens: de mobiliteit geldt vandaag als de zwaarste hindernis voor de competitiviteit. Andere nijpende problemen zijn de juridische onzekerheid, de druk van de fiscale en sociale lasten en
de hiaat tussen de behoefte aan gekwalificeerde, meertalige arbeidskrachten en de profielen die
onze onderwijssystemen jaarlijks produceren.
BECI vraagt dus een nieuwe toenadering tussen werkgevers en onderwijs. De federatie levert al
enige tijd haar bijdrage via de stichting voor het onderwijs. De machine die vandaag steeds meer
werklozen produceert, beschouwen wij als rijp voor de sloop. We moeten de sociale lift weer in
gang zetten, want hij vormt de basis van ons democratisch model. Dit zal niet kunnen zonder een
competitiviteitsschok. Kwalificatie alleen volstaat niet om nieuwe banen te creëren.
Deze schok vereist een oplossing voor het congestieprobleem, waarvan de OESO beweert dat het
1 tot 2% van het BBP wegraspt – precies wat Brussel nodig heeft om zijn sputterende economie
opnieuw aan de praat te krijgen. Bovendien moet men absoluut de gedeeltelijke (en zo mogelijk
volledige), tijdelijke (en zo mogelijk permanente) weglating van de lasten en andere bijdragen op de
eerste 10 banen concentreren. Moesten de 100.000 zelfstandigen en KMO’s elk één baan creëren,
dan zou er in Brussel slechts een frictiewerkloosheid overschieten.
Een vrome wens?
Thierry Willemarck
Voorzitter
>>> inhoudstafel
5
memorandum
EXECUTIVE
SUMMARY
De huidige regering zal in Brussel zeker sporen achtergelaten. Ideeën waren er genoeg. Denk maar
aan de initiatieven voor een beter milieubeleid, de ontwikkelingspolen, het mobiliteitsbeleid, de
zoektocht naar meer harmonie tussen gemeentelijk en gewestelijk beleid, de nieuwe bevoegdheden
enz. We betreurden echter vaak een gebrek aan coherentie en coördinatie bij de uitvoering. Er wordt
bijna systematisch voorrang gegeven aan gemakkelijke en snelle ingrepen, die nadien meestal voor
de economische activiteit schadelijk bleken.
Met dit memorandum geeft BECI verslag van de aanbevelingen van ondernemingen die in Brussel
gevestigd zijn of daar belangen hebben. Ze hebben betrekking op zes grote domeinen: de economische ontwikkeling, de steunmaatregelen aan KMO’s, onderwijs en vorming, het milieu, de mobiliteit en governance. Dit zijn de grote werkgebieden die ons te wachten staan om volgend lijstje van
uitdagingen op een efficiënte manier aan te pakken:
•
•
•
•
•
De zesde Staatshervorming en de nieuwe bevoegdheden
De demografische groei en zijn gevolgen
De kwaliteit van het onderwijs tegenover het schoolverzuim
De werkloosheid en de dualisering van de stad
De teleurstellende groei
Brussel zal tegen 2020 9% meer inwoners tellen. Het is een
Gewest vol contrasten, dat jaarlijks 10.000 banen creëert
en toch met een 20% hoge werkloosheid kampt. In Brussel
blijft de armoede toenemen, on-danks het derde hoogste
BBP per inwoner van Europa. Vanaf 2014 krijgt Brussel meer
bevoegdheden en meer budget.
Om deze problemen aan te pakken heeft de overheid in het
verleden betwistbare keuzes gemaakt en maatregelen getroffen die niet het gewenste hefboomeffect hebben gehad.
Een voorbeeld hiervan is de manier waarop het Gewest de
werkloos-heidscijfers heeft willen indijken en nieuwe banen
creëren: dit gebeurde met ontheffingen, hulp bij rekrutering,
subsi-dies e.d. Werkgelegenheid ontstaat echter niet door
beslissingen, wel als gevolg van de ontwikkelingen waar de
regering de voorrang zal aan geven.
Onze enquêtes en opiniepeilingen bij de aangesloten
onder­
nemingen en federaties (Agoria, CBB-HC, Comeos,
Essenscia, Febelfin, Febelgra, Febiac, Federgon, Fevia, BVS
enz.) bevestigen trouwens deze conclusie: 39% van deze
organisaties heeft weinig vertrouwen in de bekwaamheid van de regering om aan deze problemen
en uit­dagingen het hoofd te bieden. 55% is totaal ontevreden over de economische beleidsmaat­
regelen van de regering. Hierbij volgt een overzicht van de aanbevelingen van de Brusselse onder­
nemingen in elk van de zes domeinen.
6
memorandum
1. Economie en fiscaliteit
Vaststellingen
3 Groei en investeringen grotendeels stilgevallen
volgens de gewestelijke NBB berekeningen
3 Een lokale fiscaliteit die 28 tot 38% hoger ligt
dan in de aangrenzende provincies
3 Een arbeidskost die 4,8 tot 16,5% duurder
uitvalt dan in de buurlanden (naargelang van
de berekeningsmethoden)
Opiniepeiling
Volgens de jongste gewestelijke berekeningen
van de NBB kromp de Brusselse economie in
2012 met 0,3%. In 2010 en 2011 raakte de
groei niet verder dan 1,5%, terwijl Vlaanderen voor die twee jaren respectievelijk 2% en
2,8% scoorde. Hierbij dient gezegd dat de teleurstellende groei van het Gewest grotendeels
aan de sector ‘openbaar bestuur’ te wijten is.
Het aandeel van overheids-activiteiten in het
gewestelijk BBP is hier groter dan elders. Dit
werkt waarschijnlijk als een ‘buffer’ wanneer
de economie vertraagt, maar zeker als een rem
wanneer de groei weer opdaagt.
2. KMO’s
54,8% van de Brusselse ondernemingen niet tevreden met het economisch beleid van de regering.
Drie voorstellen
- Een structurele vermindering van de patronale lasten van 33% tot 25%.
- Toename van het R&D budget om de door
Europa aanbevolen 3% te bereiken.
- Brussels Export & Invest reorganiseren om
voor Brussel en even dynamisch internationaal beleid uit te werken als in Vlaanderen
of in Wallonië.
Vaststellingen
3 2.666 faillissementen in 2013 (+ 15% ten opzichte van 2012, +80% ten opzichte van 2007)
3Drie KMO’s op tien failliet binnen de 24
maanden. 42% binnen de 48 maanden
3 26,5% van de KMO’s vertonen een hoog risico
op faillissement en een laag groeipotentieel.
Opiniepeiling
In Brussel worden ongeveer 10.000 onder­
nemingen per jaar opgericht, maar de faillissementen stegen in zes jaar tijd met 80%. In
een economie waar KMO’s hoe langer hoe
meer plaats innemen (+ 20% in 10 jaar tijd), is
het van kapitaal belang bij deze doelgroep op
te treden. De oorzaken van de faillissementen
­namelijk wel bekend zijn: onvoldoende gekwalificeerde ondernemers, ontoereikend kapitaal in
het bedrijf, onvoldoend ontwikkelde marketingen commerciële strategieën.
74% van de ondernemingen is voorstander van de
afschaffing van bepaalde hulpmaatregelen, samen
met een structurele vermindering van de fiscaliteit.
Drie voorstellen
- Een ‘begeleidingscheque’ volgens het model
van de ‘taalcheque’ ontwikkelen
- Voorbeeld van de Vlaamse ‘win-win lening’,
die investeringen in aandelen aanmoedigt
- De kleine subsidies reorganiseren en hergroeperen om hun aantal te beperken en de
promotie ervan te vereenvoudigen
>>> inhoudstafel
7
memorandum
3. Onderwijs en vorming
Vaststellingen
3 19% van de jongeren hebben geen diploma
en volgen geen enkele opleiding.
3 30% van deze jongeren zullen geen baan
vinden.
3 50% van de leerlingen van het beroepsonderwijs volgen geen enkele taalles.
Opiniepeiling
Brussel kent een paradoxale situatie met het
hoogste BBP per inwoner, maar 19% van de 1824 jarigen zonder diploma van het secundair
onderwijs, noch vorming. Nochtans is slechts
8% van de werkgelegenheid toegankelijk voor
laaggekwalificeerden. Nagenoeg 30% van dit
segment is dus werkloos. Bovendien wordt
Brussel hoe langer hoe meer kosmopolitisch
en 43% van de bevolking van niet-Europese
oorsprong is laag- of niet gekwalificeerd. Aan
de andere kant neigt de middenstand naar de
rand uit te wijken. Onderwijs is het allereerste
hulpmiddel om deze trends om te keren.
4. Het milieu
15% van de ondernemingen wensen een betere
promotie van de kwalificerende opleidingen.
Drie voorstellen
- Een plan voor taalonderwijs in Brussel.
- Een geherwaardeerd technisch onderwijs via
een toenadering met het algemeen onderwijs
- Een systematischer gebruik van de stages
in bedrijfsverband en van de alternerende
vorming op alle niveaus van het secundaire
en hogere onderwijs
Vaststellingen
3 De Brusselse gebouwen zorgen voor 70%
van de vastgestelde CO2-uitstoot.
3 In Brussel geldt een van de strengste normen
in verband met elektromagnetische golven.
3De milieugebonden verplichtingen zijn de
voornaamste bron van administratieve last
voor de ondernemingen.
Opiniepeiling
De verschillende vormen van milieubeleid die
tijdens de laatste jaren werden gevoerd, vertonen een duidelijk gebrek aan coherentie. De
samenwerking tussen ondernemingen is er
niet gekomen, maar de administratieve lasten
­stapelen zich wel op. Het gaat hier echter om
een aanzienlijke uitdaging en alle spelers zijn het
ermee eens dat de doelstellingen gegrond zijn als
men de impact van gebouwen en economische
activiteiten op het milieu wil verminderen. Een
goede samenwerking met economische spelers
van het Gewest zou heel wat obstakels aan de
concurrentiekracht van Brussel wegruimen.
8
De Brusselse ondernemingen geven een rating
van 5,78/10 aan het BIM.
Drie voorstellen
- Een herziening van de norm op zendmasten
om de infrastructuur in staat te stellen de vraag
naar telecommunicatie te beantwoorden
- De energiekosten in toom houden dankzij
een norm van het type ‘loonnorm’
- De bedrijven aanmoedigen een vorm van
cirkeleconomie (blue economy) toe te
passen
memorandum
5. Mobiliteit
Vaststellingen
3 Brussel kent 28% meer verkeersoverlast dan
andere vergelijkbare Europese steden.
3 De overlast kost 511 miljoen euro aan de
­gemeenschap (0,75% van het Brussels BBP).
3 Het mobiliteitsaanbod beantwoordt met veel
moeite aan de stijgende vraag (+20% verplaatsingen voorspeld tegen 2030).
Opiniepeiling
De verkeersoverlast en de gestremde toegankelijkheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
tijdens de piekuren is een van de hoofdredenen
waarom Brussel aan aantrekkelijkheid inboet,
ten voordele van de Waalse en de Vlaamse
rand. Weggebruikers verliezen vandaag meer
dan 80 uur per jaar in verkeersopstoppingen.
Voor de pendelaars, maar ook voor vele Brusselaars, laten de alternatieven echter op zich
wachten.
6. Governance
55% van de Brusselse ondernemingen beschouwen
mobiliteit als in voornaamste bron van ergernis.
Drie voorstellen
- De GEN-lijnen 25, 36 en 96, die gebruiksklaar zijn, effectief in gebruik nemen
- De doelstellingen van IRIS2 in verband met
de bouw van overstapparkings concretiseren
- Het metronetwerk uitbreiden door de
verlenging van de bestaande lijnen en de
aanleg van nieuwe verbindingen
Vaststellingen
3 40% meer budget voor het Gewest
3Herziening van de Nationale Solidariteitstussenkomst
3 50% van de dotaties bestemd voor posten
die door een akkoord werden vastgelegd
Opiniepeiling
39% van de ondernemingen hebben weinig vertrouwen in de manier waarop de regering de
huidige problemen aanpakt.
Met de zesde Staatshervorming krijgt Brussel
meer bevoegdheden, meer verantwoordelijk­
heden en meer budget. Alle federale entiteiten
zullen een doeltreffendheidskuur moeten ondergaan. Brussel zal er niet aan ontsnappen. Bij
de overgehevelde nieuwe bevoegdheden horen
onder andere veiligheid, stedenbouwkunde,
huisvesting, mobiliteit, toerisme en beroeps­
opleidingen. In deze context zijn reorganisatie
en coördinatie van cruciaal belang.
Drie voorstellen
- Bij de herziening van de Brusselse interne
organisatie moet het Gewest zijn bevoegdheden en beleidsmaatregelen harmoniseren
en coördineren.
- Meer doeltreffendheid in de instellingen
d.m.v. van operationele schaalvoordelen
- Opmaak en ondertekening van een
samenwerkingsakkoord voor de Stedelijke
Gemeenschap
>>> inhoudstafel
9
memorandum
DOELSTELLINGEN &
METHODOLOGIE
Onze inspraak, onze doelstellingen
Wie zijn wij?
ECI (Brussels Enterprises Commerce & Industry) is ontstaan uit een
partnerschap tussen de Kamer van Koophandel en het Verbond van
Ondernemingen te Brussel. BECI vertegenwoordigt twee derde van
de tewerkstelling in Brussel en 35.000 leden (bedrijven). BECI verdedigt de
afzonderlijke en gemeenschappelijke belangen van de Brusselse ondernemingen en biedt een uitgestrekte waaier aan diensten. Het Memorandum
Verkiezingen 2014 wil de bezorgdheidsredenen van de Brusselse ondernemingen evenals concrete aanbevelingen aan de toekomstige Belgische en
Brusselse regeringen overmaken.
B
10
memorandum
DOELSTELLINGEN
7. Een toekomst die bol staat met uitdagingen
1 januari luidde een lange politieke campagne in die op de gewestelijke, federale en Europese verkiezingen van mei 2014 zou uitmonden. Zal de volgende Brusselse regering van
koers veranderen of het huidige beleid verderzetten? De bezorgdheidsredenen van de Brusselse ondernemingen zijn hoe dan ook het resultaat van vroegere beleidskeuzes die niet
altijd terecht bleken. Om de vergissingen van het verleden niet te herhalen, beschouwt BECI
het als zijn plicht de stem van de Brusselse ondernemingen te laten horen.
Brussel staat tegenover meerdere uitdagingen, die het beleid van de volgende gewestelijke
regering inhoudelijk zullen bepalen:
• De pijlsnelle demografische groei: 9% meer inwoners in Brussel tegen 2020 (2013)
• De hiaat tussen het BBP per inwoner, een van de hoogste in Europa, en 20% werkloosheid
• De hervorming: meer bevoegdheden en meer budget voor Brussel vanaf 2014
8. BECI: een gewichtige stem
Naast talrijke diensten aan starters en KMO’s staat BECI eveneens in voor de individuele en
gemeenschappelijke belangen van de 35.000 ondernemingen die bij haar aangesloten zijn
en die samen twee derde van de Brusselse werkgelegenheid vertegenwoordigen.
Via haar vele vertegenwoordigingsmandaten en door directe contacten – al dan niet formeel – tracht BECI gehoor te krijgen voor de bezorgdheid van haar leden en haar aanbevelingen. Via Commissies of rechtstreeks bij de Regering verdedigt BECI de belangen van een
hecht interprofessioneel economisch weefsel dat uit KMO’s en grote bedrijven bestaat.
Na de volgende verkiezingen krijgen we de eerste legislatuur van na de zesde Staatshervorming. Er staan dus heel wat verschuivingen op til. De Gewesten en Gemeenschappen krijgen
de voormalige federale bevoegdheden toegekend en een aanzienlijker budget. Wel zal het
belangrijk zijn dat de uitdagingen die door alle economische spelers in Brussel worden onderstreept, niet verloren lopen in de herstructurering van de bestaande overheden.
BECI wil erop toezien dat deze overgang niet ten nadele gebeurt van vereiste initiatieven
op het vlak van mobiliteit, werkgelegenheid, onderwijs, milieu of fiscaliteit. BECI zal erop
toezien dat oplossingen er komen waar ze echt nodig zijn. BECI zal er ook op waken dat
Brussel niet verder aan concurrentiekracht verliest, ondanks de Staatshervorming. BECI wil
dus vermijden dat deze grootschalige ingrepen de goede werking van de Brusselse onder-
>BECI Annual Event, op 9 oktober 2013 in Solvay Business School.
>>> inhoudstafel
11
memorandum
nemingen zouden belemmeren. Deze verschuivingen moeten integendeel ten voordele van
de bedrijfswereld plaatsvinden.
2014 wordt ook het jaar om onze standpunten, onze bezorgdheidsredenen en onze aanbevelingen bij het splinternieuwe Duurzaam Gewestelijk Ontwikkelingsplan (GDOP) bekend
te maken. Dit plan draagt de visie van de gewestelijke regering voor de komende jaren.
Vanzelfsprekend zou dit plan vrij ingrijpend kunnen worden gewijzigd door een volgende
regering, maar het staat als een paal boven water dat elke door het Gewest ontwikkelde
visie rekening moet houden met de huidige werkelijkheid op het terrein.
Deze werkelijkheid is zeker het bespreken waard. Onze ondernemingen hechten veel belang
aan thema’s als mobiliteit, fiscaliteit, werkgelegenheid, juridische veiligheid, vorming en onderwijs. Al deze aspecten hebben een directe weerslag op hun concurrentiekracht. Vandaar
de ruime aandacht die dit memorandum besteedt aan de lokale fiscaliteit die veel zwaarder
in Brussel doorweegt dan buiten de hoofdstad, aan de laag gekwalificeerde werkzoekenden, aan de hoofdstedelijke verkeersoverlast e.d.
DE METHODOLOGIE
De onderwerpen die dit memorandum aankaart werden niet lukraak
gekozen. Wij hebben de afgelopen maanden het oor te luisteren gelegd om de redenen van bezorgdheid, de meningen, de behoeften en
de aanbevelingen op te vangen van onze leden: de zelfstandigen, de
kleine en middelgrote ondernemingen en de zeer grote bedrijven.
De waaier van besproken onderwerpen werd overgenomen van de
jongste politieke barometer van BECI, in de november 2013. Hierin hebben 1142 werkgevers, CEO’s en hogere leidinggevenden 29 open of
gesloten vragen beantwoord. De bevraging had betrekking op de gevoerde beleidskoersen, de economische uitzichten, de meest geapprecieerde politici of bijvoorbeeld ook discriminatie bij rekrutering. Vaak
hebben de respondenten meteen hun mening gegeven en verhelderende vergelijkingen voorgelegd.
De resultaten van de barometer werden verder aangevuld tijdens rondetafelsessies die, tussen mei en november 2013, 200 werkgevers en
beleidsmensen rond BECI gedelegeerd bestuurder Olivier Willocx hebben samengebracht. De informele discussies werden gevoed door vragen als “Waarom verlaten de ondernemingen Brussel?”, “Hoe zitten
12
memorandum
we de ondernemingen aan om in Brussel te komen investeren?” of ook “Hoe creëren we
meer huisvesting in de hoofdstad?”. Ze gaven aanleiding tot vrij uitgesproken standpunten
over deze thema’s die grotendeels gelijk liepen met diegenen die in de politieke barometer
van november 2013 werden voorgelegd.
Deze weliswaar relatief lokale standpunten verstevigen de inspraak van BECI op de plaatselijke impact van de door het Gewest overwogen beleidsmaatregelen. De coördinatie van de
werkzaamheden, het vraagstuk van de sociale lasten, de cultuur in kansarme buurten, het
taalgebruik in de scholen en de stedenbouwkundige vergunningen zijn voorbeelden van de
redenen tot bezorgdheid die aan bod kwamen.
De opinies van de sectorale organisaties werden eveneens geraadpleegd. Deze meningen
illustreren vanzelfsprekend de verwachtingen van bepaalde sectoren en gaan vaak gepaard
met specifieke aanbevelingen. Agoria, CBB-H, Comeos, Essenscia, Febelfin, Febelgra, Febiac,
Federgon, Fevia, BVS enz. vertegenwoordigen hun bij BECI. In het raam van het splinternieuwe Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling (GPDO) heeft elk van deze organisaties de gelegenheid gekregen haar mening en aanbevelingen in heel wat domeinen te
uiten, waaronder het milieu, de bouw, de technologieën en de handel. Ondanks een aantal
eigenheden stellen we vast dat de sectoren de prioriteiten bevestigen die al in de politieke
barometer of tijdens de verscheidene rondetafels naar voren kwamen.
9. De politieke barometer
1142 werkgevers hebben aan de politieke barometer van november 2013 deelgenomen
– 30% meer dan in maart 2013. Dit bewijst de stijgende betrokkenheid van de Brusselse
ondernemingen in het gewestelijk beleid. De eerste zorg blijft de mobiliteit, die 55% van
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Steun aan de export Advies aan kandidaat ondernemers Steun aan investeerders Ruimtelijke ordening Daling van de gewestelijke en gemeentelijke fiscaliteit Imago van Brussel als business center Mobiliteit
Reinheid
Versterking van de milieubescherming 10
11
12
13
14
15
16
17
18
Wetenschappelijk onderzoek
Stedelijke renovatie
Veiligheid
Vereenvoudiging van de administratieve processen
Steun aan de werkgelegenheid
Promotie van de kwalificerende opleidingen
Betere informatie over tewerkstelling
Steun aan Actiris
Andere
Extrait du baromètre politique – novembre 2013 : Quels sont les trois
thèmes qui doivent être traités en priorité par le gouvernement bruxellois
pour assurer le développement de l’économie et de l’emploi ?
>>> inhoudstafel
13
memorandum
de bedrijven in hun top-drie prioriteiten plaatsen. Daarop volgen de gewestelijke en de
gemeentelijke fiscaliteit, de vereenvoudiging van de administratieve procedures en de steunmaatregelen bij investering, die respectievelijk 35, 30 et 24% scoren. De steun aan de werkgelegenheid krijgt 20% stemmen.
Mobiliteit, fiscaliteit, investeringen, administratieve vereenvoudiging en werkgelegenheid
worden dus de hoofdthema’s van dit Memorandum voor de Verkiezingen van 2014. Deze
redenen van bezorgdheid verwonderden ons niet. Wij blijven erop hameren dat de mobiliteit in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest rampzalig is. Ook klagen wij regelmatig de lokale
fiscale druk aan, die duidelijk hoger ligt dan in de aangrenzende gewesten. Jarenlang heeft
BECI vurig voor een administratieve vereenvoudiging gepleit; de werkgeversorganisaties hebben onlangs een akkoord over het luik ‘elektronische facturatie’ gesloten, maar er staat
ons nog een lange weg te wachten. Verder is de kans groot dat tewerkstelling en onderwijs
de grote uitdagingen van de komende jaren worden. De hiaat op de arbeidsmarkt tussen
het laaggekwalificeerde aanbod (werkers) en de vraag die steeds meer kwalificaties vereist
(werkgevers) verstoort aanzienlijke de sociale en budgettaire evenwichten.
De resultaten van de politieke barometer zouden dus de leidraad moeten vormen van
onze toekomstige beleidsmensen. De economische gezondheid van het Gewest hangt
grotendeels af van zijn imago, zijn troeven ten opzichte van andere en zijn vermogen om
bedrijven, inwoners en talenten aan te trekken en te behouden.
10. Rondetafels
Tussen mei en november 2013 ontving
BECI 200 mensen – CEO’s, directeurs en
• Hoe maken we buitenlandse investeerondernemers – voor rondetafelgesprekders warm voor een vestiging in België?
ken met BECI gedelegeerd bestuurder
• Wie kan het aantal woningen in Brussel
Olivier Willocx. Dit was de gelegenheid
vergroten? De overheid of de privésecbij uitstek om een aantal belemmeringen
tor?
aan te klagen en zelfs enkele specifieke
•
Hoe vinden we de arbeidskrachten?
eisen te formuleren.
• Wat willen wij van Brussel maken?
De veelheid aan deelnemende sectoren
was representatief voor de economische
• Wat willen wij voor Brussel? Wat is de
activiteiten van het Brussels Hoofdstedoelstelling? Lokaal of delokaliseren?
delijk Gewest: vastgoed, communicatie,
• Waar willen ondernemers naartoe,
toerisme, transport, Justitie, fiscaliteit, soen waarom?
ciale diensten, energie, ondernemers e.a.
• Waarom een voorkeursbehandeling voor
De besproken onderwerpen getuigen nahet stadscentrum?
tuurlijk van de redenen van bezorgdheid
• Door welk ander vervoermiddel zijn we
van de deelnemende sectoren. Weinig
bereid de wagen te vervangen?
dossiers bleven onaangeroerd. Mobiliteit,
• Minder parkeerplaatsen?
milieu, fiscaliteit, werkgelegenheid, onderwijs, vorming, cultuur, toerisme, orde• Hoe passen ons aan de demografische
ning, infrastructuur, investeringen, imgroei aan?
port, export… Ze kwamen allemaal aan
• Hoe vullen wij de leegstaande kantoren?
bod.
De rondetafelgesprekken vertrokken
steeds van vaststellingen, problemen en
bevestigde gegevens. Ze mondden uit op
ideeën, oplossingen, acties en soms ook
nieuwe vragen. De besproken vraagstukken waren ontworpen om de deelnemers
aan te zetten over de oorzaken van problemen na te denken, en over mogelijke oplossingen.
BECI legde de klemtoon op voorbeelden en bewezen buitenlandse benchmarks, onder an-
14
memorandum
dere in Londen, Berlijn, Amsterdam en in Noord Europa.
Bedrijfsleiders maken vaak gewag van het gevoel van onzekerheid dat in Brussel heerst en
van de toenemende armoede in bepaalde gemeenten en wijken. De deelnemers maken zich
ook zorgen over onderwijs en vorming, evenals over de mobiliteit, allemaal onderwerpen die
in direct verband staan met de snelle demografische groei.
Sommige van de voorgestelde oplossingen vindt u in dit memorandum terug, maar u krijgt
meteen een kort overzicht. Een langetermijnvisie waarover door alle spelers overleg zou
zijn gepleegd en een overeenkomst bereikt wordt beschouwd als een startpunt voor een
efficiënt intergewestelijk beleid en een vlotte werking van de instellingen, onder andere in
de grootstedelijke zone. Wat betreft de ontoereikende tewerkstelling en de werkloosheid
bestaat er vandaag een duidelijke behoefte aan fundamenteel werk om het ondernemerschap aan te moedigen, om opleidingen te valoriseren in sectoren met een sterke vraag naar
bepaalde profielen, en om actieve samenwerkingsverbanden tussen scholen en ondernemingen tot stand te brengen. De mobiliteit werd uiteraard niet vergeten: wij kregen (onder
andere) lokale oplossingen voorgelegd, zoals een betere coördinatie van de werkzaamheden aan de openbare weg, een intelligent beheer van de verkeerslichten en veel aandacht
voor het GEN.
11. Samenvatting van de sectoren
Zodra BECI het Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling (GPDO) in handen had, moest
het document vanzelfsprekend de eensluidende mening van alle aangesloten sectoren krijgen. Het GPDO wordt in principe de visie die de regering voor Brussel gaat toepassen.
Het plan positioneert zich dus als een sokkel voor toekomstige politieke keuzes. Als de
volgende regering wijzigingen ondergaat, kan dit ook voor het GPDO het geval zijn. Rekening houdend met het geleverde werk zal dit plan hoogstwaarschijnlijk niet in de vergeethoek verzeilen.
Dit zijn de organisaties die deelnamen aan het overleg dat BECI over het GPDO organiseerde
(in alfabetische volgorde): Agoria (Sectorfederatie voor de technologische industrie in België), CBB-H (Confederatie Bouw Brussel Hoofdstad), Comeos (Belgische federatie voor handel en diensten), Essenscia (Belgische federatie van de chemische industrie en life sciences),
Febelfin (Belgische federatie van de financiële sector), Febelgra (Belgische federatie van de
grafische industrie), Febiac (Belgische automobiel- en tweewielerfederatie), Federgon (Federatie van HR-dienstverleners), Fevia (Federatie voedingsindustrie in België) en BVS (Beroepsvereniging van de vastgoedsector).
De redenen van bezorgdheid van de sectoren stemden grotendeels overeen met de elementen die de Brusselse ondernemers in de politieke barometer en tijdens de rondetafelgesprekken al hadden aangehaald. De mobiliteit, de concurrentiekracht en het vraagstuk onderwijs en vorming zijn de voornaamste dossiers waarover de regering zich eerst zou moeten
buigen. Het GPDO geeft in dit opzicht niet altijd voldoening. Daarom wil dit memorandum
de algemene mening van de verschillende economische sectoren uitdrukken over de visie die
de regering voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zou moeten volgen.
Nagenoeg alle sectoren maken zich al dan niet specifieke zorgen over de mobiliteit. In meerdere domeinen ontstond zelfs een consensus, onder andere wat betreft fiscaliteit, overstapparkings of de visie die in het grootstedelijk gebied zou moeten worden toegepast. De
sectoren verwelkomen ook unaniem een aantal oplossingen om de concurrentiekracht van
het Gewest te verbeteren, onder andere wat betreft de sociale, loon- en administratieve
lasten. Over vitale tewerkstellings- en vormingsthema’s als het aanleren van talen en opleidingen voor beroepen die met een schaarste aan kandidaten kampen, uiten de sectoren zich
eveneens bijzonder eenstemmig.
Als bijlagen van dit memorandum vindt u meerdere sectorale documenten met de eigenheden van elke sector, zijn uitzichten, visies, hindernissen en de aanbevelingen die hij formuleert over de huidige beleidsmaatregelen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
>>> inhoudstafel
15
memorandum
ECONOMIE
Internationale politiek, sociale lasten, lokale fiscaliteit en administratieve lasten
De fiscaliteit verstoort evenwichten
ECI is altijd al opgekomen tegen de sociale en fiscale lasten van onze
ondernemingen. Alle studies wijzen dezelfde richting uit: ­
België
behoort tot de landen waar de loonkosten het hoogst oplopen. De
gezamenlijke fiscale druk overtreft veruit het Europese gemiddelde. Tot
overmaat van ramp belast Brussel zijn ondernemingen nog zwaarder dan
Wallonië en Vlaanderen, waardoor het ganse Gewest aan aantrekkelijkheid
inboet. 44% vraagt een ingrijpende vermindering van de sociale lasten voor
werkgevers, zelfs in ruil voor een vermindering van de steunmaatregelen en
subsidies. Dit standpunt steunt op een studie van het Itinera Institute, op het
gezamenlijk persbericht van BECI, Comeos en Agoria over lokale belastingen, en op het standpunt van de werkgeversorganisaties in verband met het
compe­titiviteitspact.
B
16
memorandum
CONTEXT
1. Een groeiloze economie
Economist en KU Leuven professor Paul De Grauwe schreef onlangs dat ondanks opeenvolgende Staatshervormingen die de gewesten meer autonomie toekennen, het g
­ roeiverschil
tussen Vlaanderen en Wallonië terugloopt en Wallonië zich tussen 2007 en 2013 zelfs
­dynamischer opstelde. Wat betreft het BBP per inwoner blijft het absolute verschil echter
aanzienlijk.
In Brussel geraakte de economische groei niet verder dan 1,5% in 2010 en 2011 en zelfs
–0,3% in 2012. Ondertussen steeg de tewerkstelling met 1,9% in 2011, hoofdzakelijk door
3.300 nieuwe banen in het openbaar ambt. In 2012 zou de tewerkstelling nauwelijks met
0,1% zijn gestegen, door een toename van het aantal zelfstandigen.
De zwakke economische groei, in 2012 zelfs negatief, is vooral te wijten aan sectoren als het
openbaar ambt, de diensten aan ondernemingen, telecommunicatie, transport en opslag.
Vergeleken met de andere gewesten, stellen we in Brussel ook een heel lichte toename van
de investeringen vast.
Het gebrek aan dynamisme kent een aantal oorzaken, waaronder de overrompelende
aanwezigheid van de overheid in de economische activiteiten van het Gewest, een nagenoeg onbestaande internationale politiek, een zwaar belastingstelsel en een wazig beleid
van de economische ontwikkeling.
2. De lokale fiscaliteit
55% van de Brusselse bedrijven zijn misnoegd met het economisch beleid van de regering. Waarom? Volgens onze politieke barometer beschouwt de meerderheid van de onder­
nemingen de lokale fiscaliteit als overdreven zwaar. De redenen liggen voor de hand.
Een onlangs verschenen persbericht van BECI, Comeos en Agoria vertaalde dit gevoel in
­cijfers. Uit de studie blijkt dat een Brusselse onderneming 38% meer lokale belastingen
betaalt dan een Vlaams-Brabantse en 28% meer dan een Waals-Brabantse. De gemeenten
nemen hier het leeuwendeel van. De gemeentelijke belastingen liggen namelijk meer dan
twee keer hoger dan in Vlaams-Brabant of Waals-Brabant.
Dit beïnvloedt zeker de beslissing om in het Gewest te investeren of om in Brussel gevestigde
bedrijven te delokaliseren. 35% van de bedrijfsleiders verklaren namelijk dat de fiscale druk
een van hun voornaamste zorgen is.
>>> inhoudstafel
17
memorandum
Bovenstaande grafiek illustreert de lokale fiscale druk per werknemer. De gewestelijke belasting ligt binnen de norm. Een bedrijf in Vlaams-Brabant zal 20% minder gewestelijke
lasten betalen, maar in Waals-Brabant worden het er 11% meer. De situatie is heel anders
op gemeentelijk vlak, met gemeentebelastingen ruim tweemaal zo zwaar in Brussel als in
Vlaams- en Waals-Brabant. De gemeentetaks op kantooroppervlakte neemt de helft van
deze heffingen voor haar rekening, maar de belasting op materiaal en gereedschap (in
feite een aanslag op machines en dus op industriële bedrijven) weegt ook zwaar door. De
gemeentebelastingen zijn het zwaarst in Sint Joost ten Node, Brussel-Stad, Schaarbeek en
Evere.
Een industriële KMO zal in Anderlecht 70% meer lokale belastingen betalen dan in Drogenbos, met vooral een groot verschil in de onroerende voorheffing. Een dienstenbedrijf met
220 werknemers zal in Evere nagenoeg viermaal zoveel lokale belastingen betalen als in
Zaventem of in Waver. In dat geval zijn het vooral de taksen op kantooroppervlakten die
zwaar doorwegen.
Het prestige van Brussel zorgt natuurlijk voor aantrekkelijkheid, maar hoelang nog? Brussel
kampt met een vervallen
imago en met de concurrentie van de Rand, die
trouwens heel wat troeven
biedt: relatief vlotte toegankelijkheid, tenminste
met de wagen, fiscale
aantrekkelijkheid en nabij­
heid van de Brusselse infrastructuren en economisch weefsel.
3. Sociale lasten voor de werkgevers
La compétitivité d’une entreprise dépend en partie, mais pas seulement, des coûts auxquels De concurrentiekracht van een bedrijf hangt gedeeltelijk, maar niet volledig, af van de
kosten die het moet dragen. De loonkosten maken daar natuurlijk deel van uit. Hoe groter
de middelen, hoe groter de investeringsmogelijkheden en de innovatiecapaciteit. In een
open economie hangt het gemeenschappelijk belang misschien niet direct af van de economische gezondheid van één enkel gewest, maar het is wel zo dat de lasten die de Belgische
en de Brusselse ondernemingen moeten dragen ontegensprekelijk de eerlijke concurrentie
met de buren afremmen.
De sociale lasten vormen wel degelijk een belangrijke factor voor de competitiviteit omwille
van de plaats die ze innemen in de balans van ondernemingen en omwille van het gebrek
aan soepelheid van de Belgische arbeidsmarkt. Vergeleken met Duitsland, Frankrijk en Nederland, bedraagt de Belgische loonkloof volgens de meest pessimistische verslagen 16,5%
– 13% volgens de NBB. Als we de vergelijking preciezer maken, onder andere door rekening te houden met bepaalde productiviteitcriteria, komen we op meer realistische cijfers
tussen 4,8% en 5,6%. Ook dient gezegd dat de evolutie van de lonen in België te weinig
18
memorandum
in verband staat met de winst die
op het vlak van productiviteit wordt
geboekt. Slechts 35% van de groei
MONDIGE WERKGEVERS
van de lonen resulteert uit productiviteitswinst, terwijl dit in Duitsland
Op 13 december 2013 riepen BECI,
68% bedraagt, en 49% in Frankrijk.
Agoria en Comeos, de sectorale fedeDe maatregelen die werden getrofraties voor technologie en handel, de
fen ter activering van werkzoekenpers bijeen voor een stand van zaken
den, voor de dienstencheques of
van de lokale fiscaliteit in Brussel. De
ter vermindering van de bedrilezers schrokken de volgende dag toen
jfsvoorheffing hebben tussen 1996
ze deze schrijnende ongelijkheden
en 2011 gelukkig ongeveer 11,2
tussen bedrijven vernamen.
miljard euro aan lastenvermindering
Het persbericht wierp zijn vruchten af:
mogelijk gemaakt. Deze maatregehet Gewest kondigde snel een extra 15
len, die in 1996 werden genomen
miljoen euro jaarlijkse subsidiëring van
om de concurrentiekracht van de
het fiscale compensatiefonds aan.
Belgische markt te vrijwaren, getuigen van de handicap. Zo worden bijvoorbeeld voor enkele jaren
vrijstellingen van RSZ voorheffing
toegekend bij de aanwerving van
specifieke profielen, en dan voornamelijk in laaggekwalificeerde functies.
Verder moeten we erop wijzen dat ondanks het systeem van ‘loonnorm’ dat bedoeld is om
de index te beperken ten opzichte van de evoluties in de omliggende landen, de federale
regering voor 2013 en 2014 een loonstop heeft moeten verordenen. Dit bewijst dat de wet
van 1996 en haar talrijke reglementaire aanvullingen vandaag slechts gedeeltelijk de concurrentiekracht waarborgen. Ondanks de loonstop die door de regering werd goedgekeurd,
bevestigt de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven dat de loonkloof tussen België en de
omliggende landen in 2012 en 2013 onveranderd is gebleven. Het is nu eenmaal zo dat
ook Frankrijk en Nederland inspanningen hebben geleverd om de lasten te verminderen.
>>> inhoudstafel
19
memorandum
AANBEVELINGEN
1. Meer evenwicht in de lokale fiscaliteit
De dichte stedelijke eigenheid van Brussel en de toegang tot zijn infrastructuren volstaan op
zich niet om een verschil in lasten te rechtvaardigen. Het lijkt evident dat de keuze om in een
stad te wonen of te werken om gebruik te kunnen maken van de diensten en van bepaalde
infrastructuren, een zekere toegeeflijkheid zou moeten rechtvaardigen, onder andere wat
belastingen betreft. Het evenwicht tussen deze kosten en de daaruit vloeiende voordelen is
vandaag echter zodanig gestoord dat we ons afvragen of de lokale overheden niet te ver
zijn gegaan.
De situatie in Brussel kan worden verbeterd, onder andere door een verbreding van het
Gewestelijk Fonds voor Fiscale Compensatie. Dankzij dit fonds kunnen de gemeenten hun
ondernemingen van bepaalde taksen vrijstellen. Het Compensatiefonds biedt de gemeente
dan een soort ‘schadeloosstelling’ voor het gebrek aan inkomsten door deze vrijstellingen.
Dit werd onder andere op de sites van citydev.brussels aangekondigd, waarbij sommige
vennootschappen van de heffing op kantooroppervlakten zouden worden vrijgesteld. Tot
op vandaag is er van deze gedeeltelijke afschaffing echter niets in huis gekomen. Dit is
­bijzonder betreurenswaardig want de kantoren van de Brusselse bedrijven worden driemaal
belast: door de gemeente, door het Gewest en via de onroerende voorheffing. Ook de
heffingen op materiaal en gereedschap remmen nieuwe investeringen af. In Vlaanderen en
Wallonië werd deze belasting al lang geleden hervormd.
Het is bovendien aangewezen de belastingsvoeten van sommige gemeentetaksen te beperken en harmonisering door te voeren (parkeergelegenheid, reclamedrukwerk, uithangborden, handelsoppervlakten enz.). Elke gemeente hanteert eigen tarieven. Het wordt hoog tijd
om met de gemeenten een nieuw fiscaal pact te sluiten. De Brusselse gemeenten verhogen
permanent hun taksen zonder de gewestelijke overheid hiervan op de hoogte te houden.
Sinds 1 januari 2014 zijn de Vlaamse gemeenten ertoe verplicht hun belastingreglementen
op hun website te publiceren (in plaats van de gemeentelijke aankondigingenborden), met
vermelding van de datum van verschijning. Alleen door deze bekendmaking kan het reglement in voege treden. Dezelfde verplichting zou in Brussel moeten worden toegepast met
de bijkomende verplichting om, zoals in het Belgisch Staatsblad, de belastingreglementen
op de officiële gewestelijke website https://publi.irisnet.be/taxes-communales-­gemeentebelastingen te publiceren.
2. Een competitiviteitsschok
Alle werkgeversorganisaties zijn het erover eens dat het onlangs ondertekende relanceplan
een stap in de goede richting is, al staat het niet noodzakelijk met een competitiviteitsschok
gelijk. De handicap van de loonkosten weegt namelijk bijzonder zwaar door. De wet van
1996 verdient trouwens een dergelijke hervorming. Als dit niet gebeurt, krijgen de regeringen onvoldoende prikkels om de doelstellingen in de recente samenwerkingsovereenkomst
concreet na te streven.
De lastenverminderingen die het pact vanaf 2015 voorziet, blijven relatief beperkt. Wij dringen aan op structurele lastenverminderingen, vooral op de lage lonen, zonder tussenkomst
van complexe vrijstellingssystemen. De geldende vrijstellingen beperken zich meestal tot bepaalde laag gekwalificeerde banen of sommige sectoren. Wij willen een lastenvermindering
die op alle sectoren en op alle ondernemingen van toepassing is.
In afwachting van een structurele herziening van de sociale lasten van werkgevers, vinden wij
het nuttig de vrijstellingsmaatregelen op bepaalde aanwervingen te verlengen. Wij verheugen
ons daarom over de nieuwe maatregelen die op 1 januari 2014 van kracht zijn geworden en
waarbij werkgevers die een vierde of vijfde werknemer aanwerven, een vermindering van de
20
memorandum
sociale lasten genieten. De maatregelen ter vermindering van de lasten voor de eerste drie
aanwervingen werd namelijk tot de vierde en vijfde aanwervingen uitgebreid. Wij hopen nu
dat de gedeeltelijke vrijstelling na de termijn van drie jaar zal worden verlengd.
3. Een groeistimulans
Naast de nodige competitiviteitsschok, zitten we ook met de behoefte aan innovatie en
specialisatie in ons Gewest. Het GPDO biedt een visie op het vlak van ruimtelijke ordening,
mobiliteit en ontwikkelingszones. Toch ontbreekt er in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
een visie en zelfs een gespecialiseerd en innoverend economisch ontwikkelingsplan. Moeten
we de industrie opnieuw op gang brengen? Bestaande infrastructuren zouden kunnen worden hergebruikt maar de hoge loonkosten vallen niet te rijmen met de lage toegevoegde
waarde. Andere groeisectoren zoals diensten aan de ondernemingen, ITC e.d. zouden meer
duidelijkheid kunnen scheppen in de ontwikkeling van Brussel.
Concurrentiekracht en aantrekkelijkheid volstaan op zich niet. Brussel
moet zich ook kunnen onderscheiden en zowel aan België als aan
Europa een toegevoegde waarde
bieden. 70.000 jonge breinen
staan te popelen om hun talent de
vrije teugel te laten in een ondernemingsgezinde omgeving die onder
andere uit bedrijvenclusters en universitaire centra zou bestaan.
Bruxelles heeft dan wel een degelijke clusterpolitiek nodig. In
Duitsland bestaat hiervoor een
doeltreffend model: het centrale
Innovatieprogramma voor KMO’s (Zentrales Innovationsprogramm Mittelstand – ZIM), dat
innovatie binnen KMO’s aanmoedigt. Sinds 2008 investeert Duitsland miljarden om KMO’s
te begeleiden bij hun eerste stappen in innovatie en om hun deelname aan onderzoeks- en
ontwikkelingsclusters te vergemakkelijken. Het programma bevat een individueel financieringsluik en een coöperatief management luik. Een eerste evaluatie in juni 2011 kwam tot
het besluit dat één geïnvesteerde euro bijna drie euro opbrengt.
56% van de Brusselse ondernemingen zijn vandaag met innovatie bezig maar toegepaste
onderzoek en ontwikkeling blijven weinig verspreid. Hier kan dus nog aanzienlijke vooruitgang worden geboekt. Het budget dat het Gewest aan onderzoek en ontwikkeling toekent,
moet 3% van het BBP bereiken, zoals door de Europese Commissie wordt aanbevolen.
4. Ruimtelijke ordening
De ruimtelijke ordening staat voor een aantal uitdagingen: gettovorming in de stad, steile
demografische groei en huisvesting. Het GPDO voorziet de stedenbouwkundige ontwikkeling
van verscheidene gemengde centra die woningen, kantoren en handelszaken samenbrengen.
Het huisvestingsaanbod moet toenemen, enerzijds om de bevolkingsgroei op te vangen
en anderzijds om prijsverhogingen te beperken. Het Gewest zal voorrang geven aan privé
investeringen, maar voorziet ook een deel gemengde overheid-privé projecten om woningen aan matige prijzen aan te bieden. Deze woningen zullen gebruik kunnen maken van
gemeenschappelijke infrastructuren (scholen, ziekenhuizen, handelszaken, vervoer enz.) om
een goede sociale mix mogelijk te maken.
In het raam van overheid-privé partnerschappen zou het Gewest bouwprojecten voor
behoeftige gezinnen subsidiëren. Met deze aanpak krijgen kansarme delen van de b
­ evolking
toegang tot huisvesting en komt er een betere sociaaleconomische mix tot stand.
>>> inhoudstafel
21
memorandum
5. Internationaal beleid
ENTERPRISE EUROPE
BRUSSELS
Enterprise Europe Brussels, een
gezamenlijk project van BECI en
­
Impulse.Brussels, vormt het Brus­
sels contactpunt van het ‘Enterprise
­Europe Network’.
EEB wil de Brusselse bedrijven bij elke
stap van hun internationale ontwikkeling bijstaan. Het orgaan helpt
de ­bedrijven maximaal voordeel uit
buitenlandse markten te halen.
Als lid van Enterprise Europe
Network, kan EEB Brusselse bedrij­
ven in contact brengen met meer
dan 3100 mensen die in 54 landen
constant op zoek zijn naar nieuwe
partners.
EEB helpt bij ontwikkeling en expansie, waakt op de markten en
meldt nieuwe perspectieven. EEB
organiseert ook e­venementen om
contacten te vergemakkelijken en
netwerking te bevorderen.
> In september jongstleden ontving BECI een award als
partner van Enterprise Europe Network.
22
De Belgische markt is beperkt. De economische ontwikkeling van de Brusselse ondernemingen hangt daarom vooral van de export af. Brussels wordt trouwens beschouwd
als een symbool van een vrije en open markt.
Vandaar de noodzaak om over de goede werking van ons internationaal beleid te waken.
Het Brussels promotiebeleid van de buitenlandse handel beschikt echter over een vrij
beperkt budget. De keuze aan doelsectoren of potentiële afzetmarkten is daarom
ook niet bijzonder breed. Flanders Investment and Trade (FIT) heeft aan de hand van
­nauwkeurige statistische analyses 25 afzetlanden en 19 potentiële sectoren kunnen
identificeren. Van dit type oefening is er in
het Brussels Hoofdstedelijk Gewest echter
geen sprake. Dit zou nochtans bijzonder leerrijk zijn – en voor onze ondernemingen ook
zeer nuttig.
De bepaling van samengaande sectoren/landen vanuit specifieke economische gegevens
effent de weg naar een meer kwantitatieve,
gerichte en doeltreffende benadering van
de buitenlandse markten. Brussels Invest
& Export (BIE) bouwt al jaren zijn actieplan
voornamelijk rond de voorstellen van handelsattachés en aan de hand van sectorale
rondetafels. Een werkelijke economische en
statistische analyse komt hier echter niet bij
te pas. Als gevolg hiervan zijn buitenlandse
missies nogal onsamenhangend en blijven de
resultaten vrij teleurstellend.
Bij de promotie van de buitenlandse handel ontbreekt bovendien een communicatiebeleid waarbij nuttige studies en statistieken aan de bedrijfswereld zouden worden
doorgegeven. Brussels Invest & Export zou
deze communicatiefunctie kunnen uitbreiden. Sommige bedrijven gedragen zich nogal
passief tegenover de aangeboden diensten
(hulp bij export bijvoorbeeld). Met het publiceren van dat type studies, statistieken en
artikelen op een regelmatige basis, zou een
veel bredere doelgroep kunnen worden bereikt. BIE heeft onlangs een nieuwe website
online gebracht. Wij hopen dat de communicatie hiermee vlotter zal verlopen.
De overheid zou een proactiever export­
beleid moeten voeren. Hierbij denken wij
bijvoorbeeld aan de groepering van ondernemingen in clusters om samen te exporteren.
memorandum
Sponsoring is een andere mogelijkheid. Vandaag delen grote uitvoerende bedrijven hun
kennis van zaken om schaalvoordelen te genieten.
We stellen hetzelfde probleem in omgekeerde richting vast: het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest maakt nauwelijks gebruik van zijn eigen troeven om investeerders en toeristen aan
te trekken, terwijl het Waalse en het Vlaamse Gewest internationaal actiever zijn. De zesde
Staatshervorming is de gelegenheid bij uitstek om de ontoereikende internationale promotie van het Gewest openlijk te bespreken. De Brusselse ondernemingen vragen een betere
integratie van de verscheidene activiteiten die allerlei gewestelijke overheden op dit vlak
ontwikkelen. Het internationale luik moet deel uitmaken van het algemene beleid van het
Gewest en als zodanig worden beheerd. Dit beleid dat de internationale uitstraling van
Brussel ondersteunt, moet met instellingen als Beliris en de Grootstedelijke Gemeenschap
worden gecoördineerd om een gemeenschappelijke visie uit te werken en samen aan een
coherente ontwikkeling te werken.
Vanzelfsprekend moeten de uiteenlopende internationale materies als de promotie van
toerisme, export, de relaties met de Europese instellingen en de internationale NGO’s telkens volgens een eigen logica of business model worden georganiseerd. Voor de gewestelijke
administraties bestaat de uitdaging erin de activiteiten zowel op het vlak van de samenwerking tussen sectoren als tussen de gewesten te coördineren. Het Gewest zal zijn diensten
volgens de betrokken materies moeten integreren.
6. Administratieve lasten
Elektronische facturatie toonde de weg. Onlangs mondde een overeenkomst tussen 20 professionele stakeholders op de verwezenlijking van http://www.efactuur.belgium.be/ uit. Dit
bewijst althans dat er rond elektronica consensus kan ontstaan. Elke vereniging verbindt er
zich toe haar leden aan te zetten naar de elektronische facturatie over te stappen. Wij hopen
dat ook het openbaar ambt een stap in die richting zal zetten, al was het maar om de betalingstermijnen van de overheid wat in te korten. Heel vaak ‘financieren’ de ondernemingen
de overheidsdiensten door langer op bepaalde BTW terugbetalingen te wachten dan ze zelf
hun sociale lasten als werkgever betalen.
Volgens het Planbureau zouden de administratieve lasten voor de Belgische ondernemingen in 10 jaar tijd gehalveerd zijn. Dit is voornamelijk te danken aan de informatisering van
de administratieve procedures. De digitalisering van documenten en procedures zou nu
moeten leiden tot een volledige informatisering van de aanvragen van en naar Brusselse
ondernemingen. Het Gewest moet dus snel een volledig en begrijpelijk on line administratief
kantoor ontwikkelen.
Een derde en laatste stap om de administratieve lasten gevoelig te vereenvoudigen zou erin
bestaan complexiteit en redundantie uit de procedures en reglementen weg te werken. Voor
een onderneming is het inderdaad niet altijd duidelijk bij welk stelsel ze hoort. Een Brussels
bedrijf zal verscheidene wettelijke verplichtingen moeten naleven naargelang van zijn sector,
juridisch statuut, omvang of zelfs geografische ligging.
Het gebeurt bijvoorbeeld vaak dat groeiende ondernemingen met steeds dwingender verplichtingen worden geconfronteerd, terwijl steunmaatregelen en subsidies achteruitgaan.
Dit is onder andere het geval bij een onderneming die zich qua oppervlakte of aantal personeelsleden uitbreidt. Ze verliest op die manier de steun bij aanwervingen en zal steeds meer
milieurichtlijnen moeten naleven. Wij vragen een beter evenwicht tussen de steunmaatregelen en de plichten, ten gunste van grotere ondernemingen, die vandaag benadeeld worden.
We melden ten slotte dat 50% van de 100.000 VTE van de financiële sector in het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest werkzaam zijn. Een verplaatsing van deze sector alleen zou al rampzalige gevolgen hebben. Het IMF heeft trouwens de regering onlangs gewaarschuwd voor
de impact van deze talrijke verplichtingen op de rentabiliteit en de concurrentiekracht van
de Belgische banken. Het is van essentieel belang de verschillende administratieve processen
te vereenvoudigen, onder meer door een versoepeling van de conformiteit van ondernemingen of door een verbreding van het principe van conformiteit op erewoord.
>>> inhoudstafel
23
memorandum
KMO’s
De concurrentiekracht van kleine en middelgrote ondernemingen in het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest
Onze groei rust op de KMO’s
russel behoudt het grootste aandeel in de opbrengsten van de vennootschapsbelastingen. Dit bewijst dat de grote ondernemingen er nog
steeds sterk vertegenwoordigd zijn. Toch is het Brussels economisch
landschap sinds een aantal jaren opgegroeid tot een uitgebreid netwerk van
kleine en middelgrote ondernemingen, start-ups en EBVBA’s die dankzij hun
dynamisme en ambitie tot een zekere groei bijdragen. Deze kleine ondernemingen blijven echter kwetsbaar en broos. De meeste houden het minder
dan drie jaar vol. Waarom? De economische crisis en de zwakke groeicijfers
wereldwijd zijn een deel van het antwoord. Maar er moet ook fundamenteel
werk worden verricht op vitale dossiers als de lokale fiscaliteit en de opvolging
van starters. Deze mening steunt grotendeels op het advies dat de Kamer van
de Middenstand op 18 juli 2013 aan het ESHBHG bekendmaakte.
B
24
memorandum
CONTEXT
1. Stabiele cijfers …
In 2011 en 2012 haalde het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 12% nieuw opgerichte ondernemingen, waarbij rekening werd gehouden met creaties, stopzettingen van activiteiten en
de bekende migratiesaldo’s. Uit dit percentage blijkt dat er in Brussel nog een zeker dynamisme heerst.
De andere gewesten doen het iets minder goed: 11,3% in Wallonië en 8,9% in Vlaanderen.
Dit creatiepercentage wordt positief beïnvloed door massale oprichtingen van ondernemingen, terwijl het migratiesaldo negatief blijft. Zo ontstonden er in 2011 10.250 nieuwe
ondernemingen, werden 7.574 activiteiten stopgezet, verhuisden 2.012 bedrijven naar
­
Brussel, vertrokken er 2.417 uit Brussel en gingen er 2.348 over de kop.
Volgens een verslag van UNIZO, GRAYDON en UCM waren 33% van de KMO’s in 2011
dienstverleners, 10% zaten in de bouwsector, 9% in de detailhandel en 6% in de Horeca.
Ook de nieuwe ondernemingen volgen deze verdeling. De geregistreerde advies verlenende
ondernemingen zijn bijzonder talrijk en overtreffen sectoren als de bouw, communicatie,
public relations en Horeca. Het aantal eenmansbedrijven kent een sterke groei.
2. … maar steeds meer faillissementen
2.348 failliet verklaarde bedrijven in 2011, 2.263 in 2012 en 2.666 in 2013 (+ 15%). 2007
kende ‘slechts’ 1.485 faillissementen. Het aantal is in zes jaar tijd bijna verdubbeld. Hoe kunnen we deze aanzienlijke stijging tegenwerken? Het aantal nieuw opgerichte bedrijven blijft
stabiel maar de percentages faillissementen stegen zorgwekkend. In Vlaanderen ging een
actief bedrijf op 98 failliet in 2013. In Wallonië was dat één op 80 en in Brussel … één op 45.
Op 10 vandaag opgerichte KMO’s zullen 3 het hooguit 24 maanden volhouden. 42% leven
minder dan vier jaar. Voor heel wat werknemers betekent dit een onzekere baan. En veel
ondernemers hebben het echt niet breed.
In 10 jaar tijd namen de KMO’s 20% meer plaats in de Brusselse economie. Elke actie ten voordele van dit type bedrijf kan dus een bijzonder potentiële impact hebben op de geweste­lijke
economie, de bevolking en de arbeidskrachten. In 2011 telde Brussel 112.304 KMO’s.
3. Weinig rentabiliteit
De kwetsbaarheid van de Brusselse KMO’s ligt aan hun rentabiliteit die voor een bedrijf op
vier veel te laag is. Volgens UNIZO, GRAYDON en UCM gaat dit gepaard met een hoog risico
>>> inhoudstafel
25
memorandum
op faillissement en zwakke groeivooruitzichten. Eén KMO op vier belandt vanaf haar oprichting in een overlevingsfase, zonder werkelijke waardecreatie.
In Brussel is de situatie nog angstwekkender dan in de andere gewesten. Onderstaande
tabel uit dezelfde studie spreekt boekdelen: 26,5% van de Brusselse KMO’s behoren tot de
ergste risicoklasse, tegen 16,7% in het Waalse Gewest en 15% in het Vlaamse Gewest. Wij
creëren dus meer ondernemingen in Brussel, maar ze zijn kwetsbaarder.
BECI EN DE SOLVAY
STUDENT CONSULTING CLUB
Na meerdere interviews in aanwe-zigheid
van Olivier Willocx of Jan De ­Brabanter,
kon een volledig verslag worden samengesteld met ervarin-gen en goede beheerpraktijken voor bedrijven die in
­financiële moeilijk-heden verkeren.
Het is voor iedereen crisis en wij constateren eerst en vooral dat vennootschappen aan een gebrek aan kapitaal lijden.
Dit verkleint natuurlijk het risico maar
heeft ook als gevolg dat de ondernemer over minder speelruimte beschikt
in zijn dagelijks beleid. 48% van de
ondernemingen in moeilijkheden die
bij het COm aankloppen, beheert zijn
kasmiddelen op een verkeerde manier.
Vaker nog kampen ze met een serieus
gebrek aan financiering. Heel wat ondernemers zitten met hoge sociale
schulden en achterstallige betalingen
bij de BTW.
Drie oplossingen komen duidelijk naar
voren: een herdefiniëring van de strategie, een opvallende nieuwigheid of een
terugkeer naar de oorspronkelijke activiteiten.
Ook met hun strategische positionering
hebben sommige bedrijven het ­moeilijk.
Begrippen als segment, doelgroep, positionering, promotie en ­marketing zijn
De Solvay SCC is een vereniging van studenten en beroepsmensen die eind 2013
samen met BECI hebben onderzocht
hoe sommige KMO’s er meesterlijk zijn
in geslaagd zich uit de moeilijkheden te
redden.
26
4. De oorzaken
memorandum
fundamentele noties die vele starters onderschatten of zelfs gewoon negeren. 91% van de
bedrijven die een beroep hebben gedaan op het COm verkeerde in commerciële moeilijkheden en/of slaagt er niet in zich strategisch te positioneren.
Dit staat ook in verband met een derde factor van mislukking. Het gebrek aan kwalificatie van de ondernemers speelt soms parten, vooral in bepaalde sectoren. De toegang tot
bedrijfs­beheer is vrij gemakkelijk en moedigt ondernemerschap aan. Nadeel is dat dit soms
met een zekere ondoeltreffendheid of wanbeheer gepaard gaat.
>>> inhoudstafel
27
memorandum
AANBEVELINGEN
1. Toegang tot het beroep
De toegang tot het beroep en de basiskennis bedrijfsbeheer voor ondernemers en zelfstandigen liggen nagenoeg in ieders bereik. Dit zorgt voor een zekere dynamiek bij de oprichting
van bedrijven.
In de praktijk stelt men vast dat de minimumvereisten veel lager liggen dan de plichten die
met het beroep gepaard gaan. Het programma basisbeheer dient dus te worden herzien
zonder echter de toegangsdrempels te verhogen. Hier denken wij onder andere aan specifieke cursussen ter preventie van faillissement. Ook dient gedacht aan een permanente
vorming die, samen met de hogervermelde begeleidingsmaatregelen, de kandidaten helpt
hun activiteiten te ontwikkelen binnen een constant veranderende economische context.
Er is ook behoefte aan een duidelijk ondernemerschapsprogramma in de Brusselse universiteiten en hogescholen. De vorming tot ondernemerschap moet een belangrijkere plaats
innemen in de vorming van jongeren in economische, industriële en juridische studierichtin­
gen. Ook wat vorming betreft, moet het Gewest de ondernemersgeest van jongeren aan
de hand van nuttige en waardevolle cursussen aanwakkeren (zie hoofdstuk “Onderwijs,
vorming”).
2.
BECI STARTER
Starter Pack: ons team adviseurs begeleidt de starters
doorheen al de stappen van
de creatie van hun activiteit
als zelfstandige of als vennootschap. Het Starter pack
geeft ook toegang tot een
brede waaier aanvullende
diensten.
Informatiesessies: wekelijks organi-seert BECI een collectieve
informa-tiesessie voor starters.
Business plan: de BECI adviseurs kunnen eveneens de
ganse voorbe-reidingsfase van
een businessplan begeleiden.
Financiering: de BECI adviseurs
ver-beteren de kredietaanvraagdos-siers.
28
De begeleiding van starters
Selon Impulse.Brussels (anciennement Agence Volgens Impulse. Brussels (het voormalige Brusselse Agentschap voor
de Onderneming – BAO) vindt 80% van de starters dat een
begeleiding bij de oprichting van een onderneming een
nuttig initiatief is. 11% van de bevraagde ondernemingen
betreurt een gebrek aan geïndividualiseerde begeleiding
tijdens de oprichting. 15% beweert met te weinig kapitaal
te zijn gestart. En 25% denkt te weinig op de hoogte te
zijn geweest van al wat met de oprichting van een bedrijf
te maken heeft.
De begeleiding van starters is dus van cruciaal belang. De
jonge ondernemer die bij de administratieve stappen, de
zoektocht naar financiering en het verkrijgen van strategisch advies wordt gevolgd, geadviseerd en geholpen, zou
het risico op faillissement tijdens de eerste jaren van zijn
bedrijfsactiviteit waarschijnlijk drastisch kunnen indijken.
Sinds 2008, met toedoen van de crisis, kan de ondernemer
zich geen fout meer permitteren.
Een starter op twee, zowel overheid als privé, genoot
een begeleiding tijdens de oprichtingsfase. In nagenoeg
alle gevallen bleek deze begeleiding bijzonder nuttig. De
conclusie ligt dan ook voor de hand: elke starter zou recht
moeten hebben op een begeleiding nog vóór de creatie
van zijn onderneming. De correlatie tussen de begeleiding en de succespercentages ligt trouwens zeer hoog.
De ­bedrijven die van de clusters van Impulse.Brussels deel
uitmaken zijn dan ook nauwelijks of zelfs nooit door faillissementen getroffen.
memorandum
3. Van groei tot overdracht
De begeleiding die na de creatie van de
activiteit in domeinen als strategie, marketing, boekhouding of financiële plannen
wordt verstrekt, verdient meer informatie
en promotie. VolgensImpulse.Brussels,
overwogen slechts 22% van de ondernemers tijdens de opiniepeiling in de toekomst een beroep te doen op een begeleidingsdienst. 62% zeggen dat ze slecht
geïnfor-meerd zijn over de bestaande begeleidingsstructuren.
Er bestaan nochtans reële behoeften aan
begeleiding, zelfs bij volop actieve ondernemingen. Een van de aanbevelingen van
de Kamer van de Middenstand bestond erin
de toekenning van allerlei steunmaatregelen en subsidies te laten afhangen van een
geïndividualiseerde begeleiding in een of
meerdere beheermateries. Deze aanpak
wordt al toegepast bij het toekennen van
sommige steunmaatregelen. Het Participatiefonds biedt bijvoorbeeld een lagere
rentevoet als de ondernemer een begeleiding aanvaardt.
In dit opzicht zou men ook kunnen denken
aan een spreidingsplan voor de BTW of
CENTRUM VOOR
ONDERNEMINGEN IN
MOEILIJKHEDEN (COm)
Het COm wordt tegelijk door het
Brussels Hoofdstedelijk Gewest en
BECI ­gefinancierd om Brusselse zelf­
standigen en b
­ edrijfsleiders te helpen
inzicht te krijgen in en ­oplossingen
te vinden voor hun problemen:
handels­geschillen, gel-delijke middelen, juridische proble-men enz.
Het centrum werkt via geïndividualiseerde begeleiding met positieve
communicatie, sensibilisering en
­revitalisering.
Het is gratis toegankelijk voor elke
­ondernemer van het Brussels Hoofd­
stedelijk Gewest. Het COm helpt jaarlijks ongeveer 2000 ondernemers.
>>> inhoudstafel
29
memorandum
een vermindering van de sociale bijdragen als de ondernemingen zich effectief laat begeleiden. Het wordt tijd om de ondernemers bewust te maken voor het nut van de aangeboden
begeleidings- en adviesdiensten. Bovendien zou een effectieve begeleiding als voorwaarde
voor de uitkering van sommige vormen van steun, de ondernemer eraan herinneren dat het
Gewest veel belang hecht aan het welslagen van zijn activiteit.
De begeleiding voor of na de oprichting van de onderneming zou trouwens kunnen ­worden
aangemoedigd door een systeem van ‘begeleidingscheques’ volgens een ongeveer hetzelfde
principe als de ‘taalcheques’. Deze cheques zouden binnen erkende structuren als BECI of
Impulse.Brussels kunnen worden verzilverd.
HET RELANCE
MICROKREDIET
Het Relance Microkrediet is een initiatief
van Crédal, van het Centrum voor Ondernemingen in moeilijkheden en van BECI.
Het richt zich tot kleine Brusselse ondernemingen die geldelijke middelen of investeringen nodig hebben, wanneer het
COm van mening is dat een microkrediet
de activiteit in goede omstandigheden
weer op gang zou kunnen krijgen.
Het microkrediet financiert tot maximaal
15.000 2€ de uitgaven die nodig zijn om
stroeve activiteiten weer vlot te krijgen.
30
4. Ondernemingen financieren en
ondersteunen
Crowdfunding (projectfinanciering door particulieren) en andere systemen die dicht aanleunen bij de
Vlaamse ‘win-win lening’ verdienen bijvoorbeeld
door een zekere fiscale aftrekbaarheid te worden aangemoedigd. Ook Nederland beschikt over een dergelijk systeem. De ‘win-win-lening’ kent veel succes in
Vlaanderen, met vrij lage faillissementspercentages.
Iedereen weet dat een ontoereikende kapitalisering
van ondernemingen de kansen op succes tijdens de
eerste jaren direct aantast. Een gebrek aan financiële
middelen beperkt de speelruimte van de ondernemer
en verspert de weg naar rentabiliteit op middellange
termijn. Van crowdfunding dient gezegd dat het over
relatief bescheiden bedragen kan gaan, zodat het
­risico voor de investeerder beperkt blijft.
memorandum
Andere types crowdfunding via online financierings­platformen beginnen hun vruchten af te
werpen bij bepaalde types projecten en in specifieke sectoren, en dan vooral in de V
­ erenigde
Staten en in Frankrijk. Deze nieuwe trends in participatieve financiering verdienen in elk
­geval de steun en aanmoediging van de regering.
Omwille van het aanzienlijk volume aan spaargeld in België, vragen wij een haalbaarheids­
studie over een nieuwe wet van het type ‘Monory’ voor kleine ondernemingen. Deze wet
moedigt de werknemers aan aandeelhouder te worden van hun eigen onderneming in ruil
voor fiscale aftrekbaarheid. Een deelname in de winst houdt verschillende voordelen in:
enerzijds bevordert ze de productiviteit en anderzijds financiert ze de onderneming en haar
activiteiten.
Vlaanderen en Wallonië voorzien eveneens actieplannen om de financieringsaanvragen voor
kleine en middelgrote ondernemingen te vereenvoudigen. Deze plannen dekken de financieringshulpmiddelen die zowel door de overheid als door privé financiële instellingen worden aangeboden. De kwetsbare Brusselse KMO’s zouden, in hun zoektocht naar kapitaal,
voordeel moeten kunnen halen uit dergelijke openbare/privé initiatieven en acties. Deze
initiatieven bieden twee voordelen: ze vereenvoudigen de aanvragen tot financiering, steun
en subsidies, en ze betrekken de privé financiële instellingen beter bij het proces. Dit zou
kunnen gebeuren in het raam van een Small Business Act (zie volgend punt).
In het perspectief van de zesde Staatshervorming dringen we ook aan op het verder be­
staan van de huidige gewestelijke steunmaatregelen. Wij pleiten bovendien voor een betere informatie over de steunmogelijkheden voor ondernemingen, onder andere tijdens be­
geleidingsprocessen of aan het ondernemingsloket. Deze bijzonder talrijke vormen van hulp
verdwijnen in een massa van soms overbodige informatie die de ondernemers overrompelt.
Vandaag bestaan er 185 verschillende types subsidies voor vennootschappen en ondernemers.
Daarom vragen wij ook een reorganisatie van al deze vormen van subsidiëring. De t­ oegekende
budgetten zijn soms miniem. Het is aangewezen deze uiteenlopende vormen van hulp te
vereenvoudigen, te hergroeperen en er beter rond te communiceren. Ook is het belangrijk
de administratieve lasten die gepaard gaan met hulpmaatregelen en subsidies voor onze
(vaak eenmans-) ondernemingen te vereenvoudigen. Verloren tijd betekent geldverlies en
de kost van deze hulp wordt hierdoor voor de begunstigde enorm.
5. Het Brusselse Small Business Act
In 2011 keurde de Waalse regering de Waalse Small Business Act (SBA) goed. Het was een
gewestelijke versie van de SBA voor Europa. Vandaag is het duidelijk dat kleine en middelgrote ondernemingen de voornaamste bron van nieuwe tewerkstelling zijn. De SBA voor
Europa wil deze KMO’s dus motiveren en in hun ontwikkeling bijstaan. Het is namelijk
zo dat de Europese KMO’s vandaag veel moeite hebben om te groeien. De Europese SBA
heeft geen kracht van wet maar de Waalse regering is wel overtuigd van het nut van de
door E
­ uropa aanbevolen maatregelen en heeft dus een Waalse SBA uitgewerkt rond 12
prioriteiten die min of meer zijn afgeleid van de 10 basisprincipes van de SBA voor Europa.
Brussel moet voorbeeld nemen aan de Waalse of de Europese SBA. Een dergelijk plan zou
onder andere de vorming tot ondernemerschap harmoniseren, een betere begeleiding van
de starters mogelijk maken, de bedrijven in moeilijkheden sterker maken, de openbare
aanbestedingen toegankelijker maken voor KMO’s, de financiering van KMO’s door particulieren vergemakkelijken enz.
>>> inhoudstafel
31
memorandum
ONDERWIJS, VORMING,
WERKGELEGENHEID &
DIVERSITEIT
Kwaliteit van het onderwijs, toenadering tussen de beroepswereld en het onderwijs, vormingen
Onderwijs en vorming: voor hoger
gekwalificeerde arbeidskrachten
russel is een paradox. Het is de grootste Belgische bron
van werkgelegenheid, maar de werkloosheidscijfers
halen er 20%. De gevolgen zijn angstwekkend: enorm
veel pendelaars en verlies van belastinginkomsten voor het
Gewest. Ook paradoxaal: Brussel is de grootste studenten­
stad, maar zijn steeds kansarmere bevolking staat hier in schril
contrast mee. Deze conclusies steunen op een studie van PwC,
de PISA barometer en het raamprogramma voor diversiteit.
B
32
memorandum
CONTEXT
1. Een contrastvolle arbeidsmarkt
Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest stelt 715.000 mensen tewerk. Er worden jaarlijks ongeveer 10.000 banen gecreëerd, maar nagenoeg 112.000 inwoners blijven zonder werk. De
werkloosheidscijfers stabiliseerden zich in de afgelopen jaren rond 20%. Als we de cijfers per
kwalificatieniveau vergelijken, zien we dat 9% van de hooggekwalificeerde mensen werkloos
zijn, dat 21% van de matig gekwalificeerde mensen werk zoeken en dat het aandeel 29% bij
laag- of niet gekwalificeerde mensen bereikt.
Twee derde van de werkzoekenden hebben geen diploma van het technisch of algemeen
middelbaar onderwijs en volgen geen enkele opleiding. Op een arbeidsmarkt waar laag
gekwalificeerd werk zeldzaam wordt, zal het op die manier moeilijk worden drastisch in de
werkloosheidscijfers te snoeien. Hier moeten dan grote middelen worden ingezet. 8% van
de Brusselse werkgelegenheid wordt als laag gekwalificeerd beschouwd. De uitzichten voor
niet gekwalificeerde personen blijven in Brussel en in de rest van België bijzonder beperkt.
De toegevoegde waarde van een laag gekwalificeerde werknemer ligt namelijk vaak onder
de kost die de werkgever moet dragen.
Ook bedroevend is dat bijna 19% van de 18-24-jarigen geen diploma van het middelbaar onderwijs bezit en geen enkele opleiding volgt. Bij gebrek aan enige vorm van kwalificatie en zonder goede taalvaardigheden zijn zulke jongeren meestal veroordeeld de cijfers van de werkloos­
heid te voeden. Het gebrek aan kwalificatie bij jongeren is een plaag van vele grote steden met
een aanzienlijk aantal van immigranten. Dit deel van de bevolking wordt op school heel vaak
geconfronteerd met moeilijkheden die nagenoeg niet te verhelpen zijn. Het geval van Brussel
is in dit opzicht zeker niet uniek. In Europa zijn er meer dan 7,5 miljoen jongeren tussen 15 en
24 jaar die noch naar school gaan, noch
een opleiding vormen, noch tewerkgesteld
zijn. Ze staan al dan niet in een openbare
tewerkstellingsdienst ingeschreven. In het
jargon heten ze NEETs (Not in Education,
Employment or Training). Specifiek voor
hen heeft de Europese Commissie de
‘Jeugd Garantie’ in het leven geroepen (zie
kaderverhaal ‘BECI en de werkgelegenheid’
in het hoofdstuk ‘Aanbevelingen’).
Hier bestaan natuurlijk allerlei r­edenen
voor. De Brusselse bevolking wordt
­armer. Sommige zones in het centrum
van het Gewest concentreren een relatief
arme bevolking van allochtone afkomst.
De dualisering van de stad leidt tot tal­
rijke uitdagingen op het gebied van
ruimtelijke ordening, onderwijs, vorming
enz., waarbij al deze factoren onderling
verbonden zijn. Bovendien kampt Brussel met het vertrek van een vrij aanzienlijk aantal werkkrachten uit het Gewest.
Voor veel gezinnen blijft het alleen­
staand huis met tuin een ideaal. Wat
de prijs b
­ etreft zijn zowel de Vlaamse
Rand als de Waalse randgemeenten veel
aantrekke­lijker.
>>> inhoudstafel
33
memorandum
2. Studentenstad Brussel
Brussel lokte niet alleen werkers aan, maar ook
studenten. Met zijn 70.000 studenten in het
hoger onderwijs geldt Brussel als de eerste studentenstad van het land. Vijf universiteiten en
25 andere instellingen van het hoger onderwijs
zijn er gevestigd. Bij die 70.000 studenten voegen zich 230.000 leerlingen, onder wie 80%
Franstaligen en 17% Nederlandstaligen. Brussel beschikt dus over een groot potentieel aan
talenten die het best althans gedeeltelijk op
een of andere manier zou moeten behouden.
Helaas keren deze studenten vaak terug naar
hun streek van oorsprong, terwijl anderen pendelaar worden. Weinig van hen komen zich in
Brussel vestigen.
De steile demografische groei wordt waarschijnlijk de voornaamste uitdaging voor het
onderwijs in de toekomst. Het Franstalig net
telt 269 lagere scholen en 109 middelbare
scholen. Het Nederlandstalig net is in Brussel
minder uitgebreid, met 177 lagere scholen en
48 middelbare scholen. In 2010 werd geschat
dat 42.500 nieuwe plaatsen tegen 2020
beschikbaar zouden moeten worden en dat 79
extra scholen tegen 2015 hun deuren zouden
moeten openen. Sinds 2010 werden 6.200
nieuwe plaatsen gecreëerd.
3. Het gebruik van talen
Te weinig lagere en middelbare scholen doen een beroep op het taalbad in een andere taal
dan de moedertaal. In het Franstalig net organiseren 11 lagere scholen en 16 middelbare
scholen met min of meer succes taalbaden in het Nederlands.
In de hogescholen en universiteiten is dit zeer weinig het geval. Saint-Louis doet dit wel,
maar in beperkte mate. Dit is jammer want de kennis van talen is, na de opleiding zelf, een
van de belangrijkste criteria om mensen in de hoofdstad aan te werven. We vragen ons
daarom af waarom scholen en universiteiten toch zo weinig belang aan dit criterium blijven
hechten.
In de beroepsscholen is de situatie erger. Van taalbaden is er nagenoeg geen sprake, maar
zelfs het onderwijs van een tweede taal scoort er verbijsterend slecht. 50% van de leerlingen van het beroepsonderwijs volgen we helemaal geen taalcursus. De beoogde beroepen
­vereisen echter vaak enkele taalvaardigheden.
4. Kwaliteit van het onderwijs
Volgens de recente PISA barometer 2013 scoort het onderwijs in België noch goed, noch
slecht. Een vorige meting gebeurde in 2009. In de tussentijd gebeurde er in het Brussels
onderwijs weinig revolutionairs.
Vlaanderen staat duidelijk verder dan de Franse Gemeenschap en behoudt zijn voorsprong.
34
memorandum
Er bestaat trouwens een zeer duidelijk verschil bij het onderwijs van de wiskunde, waarvoor de Vlaamse Gemeenschap even goed scoort als de beste OESO landen. In de Franse
Gemeenschap is er nog werk aan de winkel, maar het zuiden van het land blijft vooruitgang boeken. Het Franstalig onderwijs wint gezamenlijk 18 punten terwijl de Vlaamse
­Gemeenschap en haar zeer goede resultaten toch 15 punten achteruit gaan. De hiaat
tussen beide is dus nu 33 punten kleiner, ongeveer 2%. Het absolute verschil tussen beide
­gemeenschappen valt zo van 7,7 tot 5,7% terug.
Deze cijfers mogen een andere realiteit niet verdoezelen: in beide gevallen merkt PISA grote
ongelijkheden tussen leerlingen en scholen. In sommige regio’s doorstaan bepaalde s­ cholen
en leerlingen de vergelijking met de beste Europese leerlingen perfect. In de kansarme ­wijken
kampt het onderwijs met een moeilijker publiek, dat anders moet worden aangepakt.
Men gaat er meestal van uit dat 40 extra PISA punten het BBP met 1% kunnen doen stijgen.
Het is dus niet nutteloos het onderwijs in Brussel te stimuleren. Dit bevordert de Brusselse
economie en bestrijdt de armoede in het Gewest, een gevolg van de werkloosheid en van
de ontoereikende kwalificatie van twee derde van de werkzoekenden en van 20% van de
jongeren.
>>> inhoudstafel
35
memorandum
AANBEVELINGEN
1. Meertaligheid als specialisatie
La Région de Bruxelles-Capitale manque certainement d’un plan de l’enseignement. Certes,
Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft zeker behoefte aan een onderwijsplan. Dit is een
communautaire bevoegdheid maar Brussel heeft enkele hendels in handen om het onder­
wijs op zijn grondgebied enigszins te sturen. Het plan zou het Brussels onderwijs kunnen
differentiëren door de toevoeging van een specialisatie in meertaligheid, waarbij de meeste
lagere en middelbare scholen taalbaden zouden organiseren. Het plan moet ook onderwijs
en de behoeften van de economie op elkaar afstemmen.
Het plan zou via een samenwerking tussen het Gewest, de Gemeenschappen en de gemeenten moeten worden uitgevoerd. Een dergelijke samenwerking zou ook aanleiding kunnen geven tot een uitwisseling van leraren (native speakers), het delen van infrastructuren of
de gemeenschappelijke bouw van nieuwe scholen.
Dit is niet zomaar een idee. Meertaligheid op scholen betekent een eerste toenadering
tussen het onderwijs en de vaardigheden die werkgevers verwachten. Ondernemingen als
de MIVB hebben het vandaag bijzonder moeilijk om Brusselaars aan te werven omwille
van het verschil tussen het gevraagde en het geboden werk. In Brussel is tweetaligheid een
fundamenteel vereiste.
Een dergelijke differentiëring houdt ook andere voordelen in: bijvoorbeeld de terugkeer van
sommige bewoners naar de stad, waar hun kind een verschillend type onderwijs kan genieten. Op die manier krijgen mensen uit kansarme sociale klassen meer kansen op een baan
en vaart de sociale harmonie in de stad er wel bij.
Het onderwijs dient te worden herzien om via het welslagen van elke leerling de globale
prestaties te verhogen. Vandaag vallen leerlingen met een leerachterstand vaak van het
36
memorandum
algemeen onderwijs naar het technisch of beroepsonderwijs. Hierdoor haken 20% van de
jongeren in Brussel af en halen ze geen diploma. Dit is enorm. De algemene prestaties zouden aanzienlijk verbeteren, moesten de ongelijkheden wat verzachten.
Meerdere testfases van volgens de Scandinavische methode hervormd onderwijs beginnen
in Frankrijk hun vruchten af te werpen. Ook in België zou een dergelijk testonderwijs volgens
hetzelfde principe in kansarme wijken of in geval van grote ongelijkheden moeten worden
uitgetest. Scholen, directeurs, onderwijzers en leraren moeten vaker worden gecontroleerd.
Met zulke audits krijgt men inzicht in de prestaties van de school en in de geboekte voor­
uitgang.
De kleuterscholen kampen met hetzelfde probleem. ‘Pistache’ is een mooi voorbeeld van
de gevolgen van de institutionele complexiteit van het onderwijs en van de moeilijkheid om
het officiële onderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te onderscheiden. Pistache is
een volledig tweetalige kleuterschool die daarom geen enkele subsidie ontvangt. De school
functioneert vandaag dankzij privé schenkingen, inschrijvingskosten en sponsoring. Een
samenwerking tussen bevoegde gefederaliseerde instellingen, zoals hoger vermeld, is de
meest aanbevolen oplossing om dergelijke toestanden te vermijden.
2. Herwaardering van het
technisch onderwijs
Het technisch onderwijs blijft een soort verbanningsweg voor degenen die in het algemeen onderwijs zijn gezakt. Daarbij wordt
vergeten dat heel wat toekomstberoepen
precies in het technisch onderwijs worden
aangeleerd. Een herwaardering van dit onderwijs, onder andere dankzij een bredere
gemeenschappelijke stam met het algemeen
onderwijs, zou de verbanningslogica vervangen door een doordachte studiekeuze.
Spijtig genoeg is het onderwijs vandaag
blind voor de beroepswereld. Een toenadering van het algemeen en het technisch
onderwijs zou de oriëntering van jongeren
naar knelpuntberoepen bevorderen. Op die
manier zouden de scholen beter kunnen in­
spelen op de verwachtingen van de arbeidsmarkt.
De school wordt op die manier vollediger,
met beter geïntegreerde studierichtingen en
vlottere keuzes. Het aanbod aan cursussen
zou ook breder zijn dan wat men doorgaans
apart in het technisch en het algemeen onderwijs tegenkomt. Wij denken onder andere aan het taalonderwijs of aan commerciële studierichtingen die in het technisch
onderwijs soms worden verwaarloosd. Een
dergelijke hervorming zou de globale prestaties zeker de hoogte intrekken en gunstig
zijn voor het sociale weefsel van het Gewest.
>>> inhoudstafel
37
memorandum
3. Minder stereotypes
Sommige studierichtingen gaan gebukt onder vooroordelen. Dit geldt voor het technisch
en het beroepsonderwijs maar doet zich ook in het hoger onderwijs voor. Tekorten in werkkrachten zijn daar soms het directe gevolg van. Het verpleegkundig personeel is bijvoorbeeld
voornamelijk vrouwelijk. De wetenschappelijke sector is typisch mannelijk en heeft veel
moeite om personeel aan te trekken. De computersector is eveneens typisch mannelijk en
kampt nog steeds met een tekort aan werkkrachten. Dezelfde situaties doen zich voor met
elektriciens, werktuigkundigen, elektromechanici en zelfs secretaresses.
Zulke stereotypes neigen gelukkig te verdwijnen, vooral in hogescholen met specialisaties
gezondheidszorg, wetenschappen enz. In technische studierichtingen, beroepsscholen en
andere opleidingen blijven ze echter bestaan. Het zijn voornamelijk de hierboven vermelde
beroepen. Dit vereist dus diepgaand communicatiewerk, niet alleen door de scholen maar
ook door Actiris. De communicatie zal uiteraard vlotter verlopen met een betere integratie
van de verschillende studierichtingen, zoals in de vorige paragraaf beschreven. En Actiris
zou, in het raam van de aangeboden opleidingen, sterker moeten communiceren over de
troeven van de knelpuntenberoepen. Dit bespreken we in het volgende punt.
4. Opleidingen in functie van de tekorten op de arbeidsmarkt
Actiris, de Forem, het VDAB en zelfs het ONEM beschikken over een jaarlijks bijgewerkte database
van de knelpuntberoepen in het Gewest. Deze betrouwbare gegevens resulteren uit een verge­
lijking tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. De database zou op zich al de jongeren kunnen adviseren bij de keuze van een studierichting, of werkzoekenden bij de keuze van opleidingen.
Hierover maken wij ons zorgen. De door Actiris aangeboden opleidingen staan nauwelijks in
verband met de vastgestelde behoeften. Het aanbod naar de werkzoekenden toe verandert
nauwelijks doorheen de jaren. Jaarlijks zouden Actiris, Bruxelles Formation en hun partners
evenals het VDAB het opleidingsaanbod in functie van de knelpuntberoepen moeten herzien. Naast de hierboven vermelde beroepen denken wij ook aan de verkoop, die steeds op
zoek is naar enigszins tweetalige werknemers.
Een bij Actiris ingeschreven werkzoekende moet duidelijke en nauwkeurige informatie
­krijgen over zijn aanwervingskansen als hij een of andere opleiding volgt. Wij verheugen ons
om het succes van de taalcheques en vragen dat ze zouden worden behouden en zelfs tot
nieuw aangeworven werkkrachten zouden worden uitgebreid. Met taalcheques en beter
gerichte opleidingen versnellen we zeker de zoektocht naar een baan.
De sectorale tewerkstelling/vormingscentra moeten eveneens worden geherwaardeerd en
ontwikkeld. Ze vertegenwoordigen alle Brusselse spelers uit elke sector (ITC, industrie enz.) en
beogen een efficiënte uitbreiding van het vormingsaanbod, in direct verband met de behoeften van de betrokken sectoren.
38
memorandum
5. Een opwaardering van
de bedrijfsstages
BECI EN DE
Zowel in het onderwijs als tijdens
WERKGELEGENHEID
opleidingen moet het Gewest
stages in de bedrijfsomgeving aanIn het raam van de Jeugd Garantie
moedigen. De reden blijft dezelfde:
­worden in partnerschap met Actiris en
stages bevorderen de toenadering
met de steun van de EU 1.650 stages
tussen onderwijs en onderneming.
vanaf 1 j­anuari 2014 gefinancierd om
In het kwalificatieonderwijs kan er
een eerste bezoldigde beroepservaring
op het vlak van bedrijfstages nog
te bieden aan de 12.000 jongeren die
veel vooruitgang worden geboekt.
zich jaarlijks in het raam van een kwali­
Onderdompelingsstages zijn beficerende opleiding als ­
werkzoekenden
doeld om de op school aangeleerde
inschrijven.
Om
de
actie
te
onder­steunen
vaardigheden in de praktijk toe te
doet
ECI
via
­
i
nformatiesessies
en indipassen. De toenadering die onlangs
viduele
contacten
een
beroep
op de
gebeurde tussen sommige scholen
onder­
n
emingen.
en Audi Brussels heeft goede resultaten opgeleverd. Audi bood de
In 2013 lanceerde BECI bovendien een
meest gemotiveerde leerlingen een
gratis platform om stages te zoeken,
stage in de fabriek van Vorst. Het
in partnerschap met MijnStage.be. Dit
systeem stimuleert de inspanningen
moet zorgen voor een vlottere informaen de proactiviteit om een stage te
tiestroom tus-sen bedrijven, studenten
verkrijgen en om daarna misschien
en scholen.
zelfs aangeworven te worden.
De alternerende vorming is een ander middel om bedrijven en scholen
in het raam van het schoottraject
dichter bij elkaar te brengen. In tegenstelling tot de onderdompelingsstages die bedoeld
zijn om de op school aangeleerde vaardigheden in de praktijk toe te passen, zorgt de alternerende vorming ervoor dat de leerling de vaardigheden rechtstreeks aanleert in het bedrijf
waar hij wordt opgeleid. Ook deze vorm van opleiding wordt helaas ervaren als een soort
verbanningsweg voor leerlingen die op school zijn gezakt. De formule zou nochtans kunnen worden geherwaardeerd door het aanbieden van alternerende vorming in het hoger
onderwijs evenals in het kwalificatieonderwijs. Zulke systemen worden soms ervaren als
hulpmiddelen voor Verantwoord Maatschappelijk Ondernemen (VMO), soms als bruikbare
oplossingen. Hoe dan ook, de modellen worden op grote schaal in het buitenland gebruikt,
met positieve en concrete resultaten.
BECI stelt voor dat de stagemodules werkelijk zouden worden geïntegreerd in de door Actiris
en Bruxelles Formation aangeboden opleidingen. Sommige hiervan blijven te theoretisch en
zonder verband met wat werkelijk in de bedrijfsomgeving omgaat. Voor de werkzoekende
die onlangs een dergelijke opleiding heeft gevolgd, blijft het dus bijzonder moeilijk om enige
praktijkervaring voor te leggen.
Elke opleidingsformule zou in de mate van het mogelijke en op een geïntegreerde manier
met een bedrijfsstage moeten gepaard gaan. Wij weten hoe moeilijk het kan zijn om een
stage te vinden. Hiervoor zal dus een formule moeten worden uitgewerkt. De werkzoekende
zou op eigen houtje op zoek kunnen gaan naar een stage. Ook zouden Actiris en Bruxelles
Formation toegang kunnen verschaffen tot een databank van bedrijven die meestal open
staan voor stagiairs.
Wij vinden bovendien dat de overheid een oplossing moet uitwerken voor de gelijkwaar­
digheid van de praktijkervaringen en opleidingen in het hoger onderwijs. Zo zou een werknemer met een baccalaureaat aangevuld door praktijkervaringen en geslaagde opleidingen ook toegang krijgen tot functies die doorgaans aan mensen met een masterdiploma
­worden toegekend.
>>> inhoudstafel
39
memorandum
6. Permanente vorming en tewerkstelling bij 45-plussers
ENaast de discriminaties en ongelijkheden bij de tewerkstelling van werkkrachten afkomstig
van de immigratie, worden ook oudere mensen geconfronteerd met de onmogelijkheid om
na de pensioenleeftijd nog aan werk te geraken en hebben ze het bijzonder moeilijk om nog
een baan te vinden wanneer ze vroegtijdig worden ontslagen. Ondanks de demografische
groei en de immigratie zet de vergrijzing van de Brusselse bevolking zich voort. De gemiddelde leeftijd in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bedraagt nu 37,45 jaar. In 2060 zal de
gemiddelde leeftijd 40,10 jaar bereiken.
In deze context is het huidige verbod op cumulatie van pensioen en tewerkstelling een voorbijgestreefd reglement dat totaal tegenstrijdig is met de vergrijzing van de bevolking die we
nu vaststellen. De landen uit Noord Europa zijn eens te meer voorlopers op dit gebied en
moedigen dat soort cumulatie zelfs aan. Voor de meest kansarmen is de combinatie van een
pensioen en een bijkomende activiteit trouwens de enige manier om aan de hoge levenskost
het hoofd te bieden.
Op zich volstaat een wetgeving die cumulatie na de pensioenleeftijd toelaat zeker niet.
Maatregelen moeten worden getroffen om de discriminatie van oudere mensen bij tewerk­
stelling te vermijden. Dit kan gebeuren door de promotie van intergenerationeel werk en
door een goede communicatie over de troeven en het belang van de formule binnen het
bedrijf. De verworven ervaring is zeker een meerwaarde die moet worden aangehaald.
Ook kan een meer geleidelijke overgang tot de pensioenleeftijd worden overwogen, door
een progressieve en soepele vermindering van de beroepsactiviteit. Vandaag betekent het
vertrek met pensioen een brutale en vaak enigszins vernederende breuk in de leefgewoonten
van oudere werknemers. Het einde van de carrière en de verworven ervaring zouden
­bijvoorbeeld kunnen worden ingezet om jongeren te begeleiden en te coachen.
Wat de permanente vorming betreft, zou volgens de FOD Economie 17% van de actieve
werkers opnieuw een opleiding willen volgen. In dit opzicht zou het Gewest inspiratie kunnen putten in het Zweedse ‘Knowledge lift’ programma voor volwassenen. Dit programma
beoogt een geleidelijke afname van het percentage laag gekwalificeerde mensen. Het vergemakkelijkt de zoektocht naar een baan of een omscholing in geval van opruststelling of
ontslag, en het herwaardeert de werker doorheen zijn carrière.
40
memorandum
7. Diversiteit en gelijke toegang
tot tewerkstelling
WEG MET DISCRIMINATIES
Brusselaars van niet-Europese afkomst zijn
opvallend lager gekwalificeerd dan Belgen
Heel wat Brusselse ondernemers van
en Brusselaars van Europese afkomst. De
Marokkaanse afkomst hebben zich bij
­
eerste groep vertoont dus gevoelig hogere
BECI gemobiliseerd om concrete oploswerkloos­heidscijfers.
singen uit te dokteren voor de gemelde
Naast het denkwerk over onderwijs en opleiproblemen rond vooroordelen en ongedingen werd onlangs een raamprogramma
lijkheden.
voor diversiteit en gelijke toegang tot tewerk­
Een permanente werkgroep zal zich
stelling goedgekeurd. Het programma b
­ eoogt
­buigen over de problemen eigen aan het
een integratie van de verscheidene gewesteonderwijs en discriminatie bij aanwerlijke vormen van beleid rond onderwijs, vorving. De werkgroep verbindt er zich
ming en tewerkstelling. Het raamprogramma
eveneens toe de bestaande initiatieven
moet de tewerkstellingsorganisaties evenals
ter zake te promoten en er nieuwe te
privé organisaties helpen de diversiteit zowel
ontwikkelen.
intern als extern te promoten.Het raamprogramma vraagt de spelers op de arbeidsmarkt te luisteren naar mensen die met ongelijkheden worden geconfronteerd en hen
te begeleiden. Dit proces mag in geen geval
nutteloos blijven. BECI dringt erop aan dat
deze begeleiding uitmondt op conclusies en
nieuwe acties, en ook op een evaluatie van
het geleverde werk. BECI wenst dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op dit vlak een
voorbeeld voor België en Europa zou worden.
De paradoxen in de Brusselse economie en
samenleving vormen een ideale context om nieuwe methodes te ontwikkelen rond de promotie van de diversiteit en de gelijke toegang tot tewerkstelling.
Het raamprogramma biedt ook een technische ondersteuning aan werkgevers, onder andere door het aanleveren van bepaalde hulpmiddelen voor diversiteitsmonitoring door
werkgevers. BECI hoopt dat deze hulpmiddelen zich snel zullen kunnen ontwikkelen. Wij
dringen ook aan op een goede promotie en een vlotte communicatie rond deze nieuwe
hulpmiddelen die aan de bedrijven worden aangeboden.
>>> inhoudstafel
41
memorandum
MILIEU EN ENERGIE
GPDO, BWLKE, energie, communicatie, afval
Een duurzame economische ontwikkeling,
ten gunste van de ondernemingen
et milieu neemt – terecht - een belangrijke plaats in het beleid van de Brusselse regering
in. Wij noteren echter bepaalde onsamenhangendheden in de gevoerde maatregelen.
Het Gewest werkt niet voldoende met de ondernemingen samen, zodat BECI en zijn
leden er voor vrezen dat hier een belastend en duur beleid wordt gevoerd dat onze concurrentiekracht afzwakt en investeerders uit het Gewest wegjaagt. De kost van de energie, de
­milieuverplichtingen, de stedenbouwkundige reglementen, het afvalbeheer enz. zijn voorbeelden van reglementen die soms moeilijk te begrijpen en toe te passen zijn. De intergewestelijke
en Europese harmonisering evenals de gerechtelijke en administratieve vereenvoudiging zijn
op het vlak van milieubeleid van groot belang. Deze mening wordt gestaafd door de aanbevelingen van de betrokken sectoren en door de inhoud van een aantal actuele dossiers (GPDO,
BWLKE, etc.).
H
42
memorandum
CONTEXT
1. Het Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling (GPDO)
Het ontwerp van het toekomstige GPDO werd onlangs goedgekeurd. Het plan wil de beleidsmaatregelen rond de ruimtelijke en economische ontwikkeling in Brussel langs zeven
essentiële ontwikkelingspolen leiden en tegelijk rekening houden met de uitdagingen in
domeinen als het milieubeleid, de mobiliteit, de dualisering van de stad, armoede, werkgelegenheid en onderwijs. Hierbij horen vier prioritaire doelstellingen: de bouw van aangepaste
huisvesting, de ontwikkeling van een aangename levensomgeving, de uitbreiding van sectoren die werkgelegenheid bieden en de verbetering van de mobiliteit.
Het GPDO is een veel ambitieuzer project dan het Gewestelijk Ontwikkelingsplan (GOP), dat
zich bijna exclusief op ruimtelijke ordening toespitste. Het GPDO is de visie waarachter de
huidige - en misschien ook de volgende - Brusselse regering staat. Het houdt rekening met
de voornaamste ontwikkelingssectoren en dient als richtlijn voor de toekomstige beslissingen van het Gewest.
Het GPDO beoogt een hogere tewerkstelling van de Brusselaars, de indijking van het vertrek
van de rijkere klassen, en een verbetering van het levenskader, onder andere door de integratie van milieucriteria en sociale parameters in de economische ontwikkeling. Het project
wenst privéleven, vrijetijdsbesteding en beroepsleven beter op elkaar af te stemmen door
het samenbrengen van deze aspecten in gemengde en multifunctionele wijken.
2. BWLKE en de energieprestaties
LHet Brussels Wetboek van Lucht, Klimaat en Energiebeheersing werd op 2 mei 2013
goedgekeurd. Het BWLKE legt het verband met talrijke bestaande plannen en projecten,
waaronder het GPDO en het project voor een Gewestelijk Parkeersbeleidsplan (GPBP).
>>> inhoudstafel
43
memorandum
Binnen eenzelfde document integreert het BWLKE de Belgische wetgevingen die betrekking
hebben op de lucht, het klimaat, de energiebeheersing, het transport (de milieuaspecten
hiervan), de energieprestaties van gebouwen, de verplaatsingsplannen, de luchtkwaliteit,
het uitwisselingssysteem voor uitstootquota’s en de flexibiliteitsmechanismen uit de Euro­
pese wetgeving.
Al deze teksten bestonden uit vaak sectorale reglementen en uiteenlopende termijnen,
­terwijl ze zich in feite grotendeels tot alle spelers konden richten. Het was dus noodzakelijk
ze samen te brengen om ze tegelijk leesbaarder en efficiënter te maken. Het nieuwe Wetboek
gaat echter een stap verder, met een aantal wijzigingen en toevoegingen. Het BWLKE wijzigt
een aantal geldende regelingen in verband met milieudoelstellingen en l­evenskwaliteit. Het
staat dus in voor een flink deel van de milieudoelstellingen van het GPDO. Ook dient gezegd
dat het BWLKE bepalingen bevat die uit Europese richtlijnen werden overgenomen en als
zodanig weinig voor onderhandeling vatbaar zijn. Ze betreffen onder andere de luchtkwaliteit en het rationele energieverbruik.
Het BWLKE bevat talrijke strenge reglementeringen voor gebouwen, onder andere om de
energieprestaties te verbeteren. De Brusselse gebouwen verbruiken namelijk 75% van de
energie in het Gewest en veroorzaken 70% van de CO2 uitstoot. Rekening houdend met de
steeds duurdere energie is het dus van groot belang de EPB van het Brussels vastgoedpark
te verbeteren. De mogelijke impact op het milieu, op de kost van de energie en op de economie is dus aanzienlijk. De Energieprestatie van Gebouwen (EPB), de energie-audit, het
Plan voor Lokale Actie voor het Gebruik van Energie (PLAGE) enz. zijn enkele van de talrijke
geldende verplichtingen, naargelang van de sector of het type gebouw.
Het voornaamste probleem is de administratieve logheid die met de nieuwe reglementeringen gepaard gaat. Bovendien lijkt de sociaaleconomische impact nauwelijks geschat te zijn
geweest. Dit geldt bijvoorbeeld voor de administratieve lasten die gebonden zijn aan een
energie-audit van gebouwen, of bij de invoering van nieuwe reglementeringen op parkeren
buiten de openbare weg. Het BWLKE legt namelijk extra lasten op het vervoer, en meer bepaald op de parkeergelegenheid buiten de openbare weg in het raam van de vernieuwing
van milieuvergunningen. Het BWLKE herinnert bovendien aan de geldende reglementering
inzake Bedrijfsvervoerplannen (BVP) volgens het Besluit van 7 april 2011. Nadeel van het
BWLKE is dat het, zoals het IRIS2 plan, zich op snelle en gemakkelijk toe te passen keuzes
focust. Vanzelfsprekend is het vervoer medeverantwoordelijk voor de luchtvervuiling, maar
in veel mindere mate dan het vastgoedpark wat betreft de CO2-uitstoot. De voorgestelde
oplossingen werken niet echt op lange termijn.
3. Telecommunicatie en zendmasten
Brussel beschikt over een van de strengste normen in Europa of zelfs in de wereld wat betreft
de elektromagnetische relaiszendmasten (GSM
antennes). De Brusselse norm voor elektromagnetische stralingen die door het besluit van
30 oktober 2009 werd vastgelegd, is in meerdere opzichten uniek: ten eerste door het beperkte zendvermogen, 3V/m per installatie, wat
vier à vijf keer strenger is dan de aanbevelingen
van de WGO, en ten tweede door zijn cumulatieve eigenschap. Elke installatie wordt namelijk
tot 3V/m beperkt, ongeacht het aantal op de
site aanwezige operatoren. Op die manier wordt
elke Brusselse operator tot maximaal 25% van de
norm beperkt. Zodoende wordt het totale elektro-
44
memorandum
magnetische veld beperkt, in tegenstelling tot de normen die in het Waalse en het Vlaamse
Gewest worden toegepast. Een overeenkomst werd echter onlangs gesloten om de norm
enigszins te versoepelen. Ze wordt van 3V/m tot 6V/m gebracht, maar blijft cumulatief.
Deze norm zorgt voor een vermindering van de dekking bij een gelijk aantal relaiszenders
en ze volgt dus niet het besluit van 7 maart 1995, dat onvoldoende dekking oplegt. Om
dezelfde dekking te verzekeren zijn 350 zendmasten nodig. Het vinden van zoveel sites en
het verkrijgen van evenveel milieuvergunningen zal niet gemakkelijk zijn en zal veel tijd in
beslag nemen.
De verwachte toename van het data- en communicatieverkeer evenals de aankondiging
van de 4G technologie die in Brussel nog niet beschikbaar is, zouden de aantrekkelijkheid
van de stad en het imago van het Gewest kunnen schaden. Een dergelijke strenge norm
belemmert, ook na de versoepeling, de ontwikkeling van de infrastructuur die nodig is om
de groeiende behoeften te beantwoorden. Bovendien rechtvaardigt Brussel zijn keuzes door
de impact van elektromagnetische golven op de gezondheid. Hierbij dient gezegd dat een
GSM die moeilijker toegang krijgt tot het netwerk, zijn ontvangstvermogen zal vergroten,
wat ook een impact op de gebruiker heeft. Een vermenigvuldiging van de zendmasten lijkt
ons ook niet de beste oplossing.
AANBEVELINGEN
1. GPDO
Een consultatie is momenteel aan de gang over het GPDO. Ook BECI geeft zijn standpunt.
Wij stellen van meetaf aan een zeker gebrek aan coherentie vast, hoewel dit waarschijnlijk
onvermijdelijk is bij dit type werk dat exhaustief tracht te zijn. We zien bijvoorbeeld een
probleem met sommige oppervlakten: enkele te ontwikkelen gebieden bezitten blijkbaar
veel meer ambitie dan beschikbare oppervlakte. Verder is het niet gemakkelijk om huisvesting en economische activiteiten op een zelfde plaats te ontwikkelen.
Wij vinden geen duidelijk en realistisch tijdsplan, niet zozeer voor de te ontwikkelen zones,
wél voor de methodes waarmee men de burgers gaat helpen in de terugkeer naar Brussel,
de opleidingen gaat promoten en het onderwijs wil verbeteren. Wij zijn ons bewust van de
uitdagingen om de stedelijke bevolking actiever te maken, maar de keuzes zullen in geen
geval de bestaande economische activiteiten mogen afremmen en de hoofdstad zal ook niet
minder toegankelijk mogen worden voor pendelaars. De voorgestelde oplossingen mogen
dus geen snelle en gemakkelijke keuzes zijn, die nadien het aantrekkingsvermogen van Brussel zouden kunnen schaden.
Het GPDO legt de klemtoon op duurzame ontwikkeling bij het gebruik van de hulpbronnen,
en dan vooral wat energie betreft. Het focust eveneens op de trend naar sociaaleconomische
dualisering. Dit zal pas kunnen gebeuren als ondernemingen worden ­aangemoedigd naar
de circulaire economie over te stappen en nieuwe business models toe te passen (functionele economie, blue economy enz.). Hiertoe is ondersteuning nodig, financieel en via
een gunstige wetgeving. De deelname van de ondernemingen aan programma’s zoals het
EFRO, Life+ of de Alliantie Werkgelegenheid-Leefmilieu (AWL) verdient ondersteuning.
Milieu-aangelegenheden bieden uitzichten voor economische ontwikkeling en kunnen
­
werkgelegenheid tot stand brengen.
Daarom wensen wij dat de AWL in stand zou worden gehouden. Sommige aspecten zijn
nog voor verbetering vatbaar (onder andere inzake de coördinatie tussen de verschillende
pilootprojecten), maar het initiatief kan bijdragen tot de doelstellingen van het GPDO. Het is
daarom aanbevolen de deelname van de privésector te vergroten, wat inhoudt dat sommige
aspecten van de organisatie worden verbeterd en dat ook de zichtbaarheid van de A
­ lliantie
>>> inhoudstafel
45
memorandum
BRUSSELS GREEN NETWORK
Het BGN promoot de integratie van duurzame
ontwikkeling op alle functionele ­niveaus van
de ondernemingen, zodat wat nu als een wettelijke verplichting wordt ervaren, binnenkort
een economische opportuniteit wordt. Het
BGN ondersteunt en begeleidt de ontwikkeling van nieuwe ‘groene’ activiteiten en het
uittesten van nieuwe en innoverende economische modellen.
toeneemt. Verder moet het selectieproces van
de acties doorzichtiger worden gemaakt. Wij
wensen de opname van nieuwe thema’s (mobiliteit, energie …) en van transversale onderwerpen, die bijdragen tot het ontstaan van
een samenwerkingseconomie. Dit type initiatief
ondersteunt innovatie en dus ook de concurrentiekracht van de Brusselse ondernemingen.
2. BWLKE
De verbetering van de energieprestaties van
het Brusselse vastgoed hoort tot de doelstellingen van het BWLKE. De Brusselse gebouwen
verbruiken namelijk veel energie en stoten veel
Het BGN voert momenteel twee grote probroeikasgassen uit. De doelstellingen moeten
jecten: ResilieNtWEB – een Europees project
echter realistisch blijven, zeker in de huidige
dat bedrijven begeleidt in de overgang naar
economische context. Wij dringen aan op
nieuwe duurzame economische modellen, en
een duidelijke en efficiënte informatie over de
het Leernetwerk Duurzame Voeding, dat benieuwe geldende regels.
drijven uit de Brusselse voedingssector onder­
Deze wetgeving is echter betrekkelijk complex
steunt in hun inspanningen voor meer duuren legt heel wat verplichtingen op. Wij zijn de
zaamheid.
mening toegedaan dat de lasten die aan de
Het BGN verspreidt bovendien informatie over
ondernemingen worden opgelegd, gevoelig
milieuzaken en vertegenwoordigt de Brusselse
zouden kunnen worden beperkt, onder andere
ondernemingen bij de overheid.
door de coördinatie van de EPB procedures en
de aanvragen tot bouwvergunning en/of milieuvergunning. Het is de bedoeling de werklast
hierbij zoveel mogelijk te verlichten en te vereenvoudigen. Ook de antwoordtermijnen van
de administratie moeten korter.
De nieuwe milieuverplichtingen wat betreft vastgoed en EPB vereisen bovendien nieuwe technische vaardigheden en zullen misschien zelfs
nieuwe beroepen in het leven roepen. Wij dringen erop aan dat de behoeften van de ondernemingen zouden worden onderzocht en dat
> Opening Event ResilieNtWEB, op 6 juni 2013.
aangepaste opleidingen worden voorgesteld.
Wij onderstrepen hierbij de inspanningen die op
dat vlak door de Alliantie Werkgelegenheid-Leefmilieu qua duurzaam bouwen werden geleverd.
Ook is het belangrijk de impact van de nieuwe
reglementering te evalueren en ze te verbeteren aan de hand van de resultaten en de opmerkingen van de betrokken sectoren. Hierbij dient gezegd dat deze aanpak al zijn vruchten
heeft afgeworpen wat betreft de verplichtingen die met de EPB gepaard gaan. De EPB berekeningsmethode werd bijvoorbeeld in overleg met de sectoren gewijzigd. Het zelfde geldt
voor de opleidingen bedoeld voor certificeerders. We melden bovendien dat discussies aan
de gang zijn rond een eengemaakte EPB norm voor de drie gewesten. Hoewel ze ingewikkeld en belastend is, wordt de EPB wetgeving relatief goed door de sectoren ontvangen, al
kunnen een aantal zaken zeker nog worden verbeterd. De premies gebonden aan de keuze
van duurzame bouwmaterialen zouden bijvoorbeeld volgens hun energieprestaties en niet
volgens hun oorsprong moeten worden bepaald. Wij vragen dus dat overleg met de sectoren bij het opstellen van nieuwe verplichtingen de normale gang van zaken wordt en dat die
ook wordt toegepast in andere domeinen dan de EPB.
46
memorandum
Wij vragen dus met klem dat de impact van de reglementering over de energie-audit aan
evaluatie ondergaat en dat rekening wordt gehouden met de opmerkingen van de ondernemingen. De wetgeving verdient bovendien een betere coördinatie tussen de gewesten.
Vlaanderen en Wallonië hebben op dit vlak al een zekere voorsprong. Brussel kan uit deze
ervaringen inspiratie putten (auditconvenant en benchmarking in Vlaanderen, sectorale
over­eenkomsten in Wallonië, bijvoorbeeld).
3.Energie
De energiekosten zijn in de afgelopen jaren fors gestegen, waardoor België bij de duurste landen
van Europa hoort. Dit is een enorm belangrijke uitdaging voor de concurrentiekracht van onze
ondernemingen. Het onlangs door de drie gewesten ondertekende competitiviteitspakt gaat in
de goede richting met 6% BTW op de energiekosten. Dit is een eerste gezonde beslissing maar
andere maatregelen moeten volgen om de prijzen betaalbaar te houden en de bevoorrading te
garanderen met een zo klein mogelijke impact op het milieu, het klimaat en onze gezondheid.
Het is daarom ook nodig de prijzen van de elektriciteit transparanter te berekenen en te snoeien
in de extra’s, bedragen en tarieven. De invoering van een energienorm, volgens het model van
de lonennorm, zou een nuttig initiatief zijn. De energieprijzen (en dan voornamelijk gas en
elektriciteit) zouden niet hoger moeten liggen dan in de buurlanden. Een dergelijke maatregel
zou de stijging van de prijzen indijken en de concurrentiekracht, althans op het vlak van de
­energie, beschermen.
BECI pleit voor de installatie van een ‘intelligent’ netwerk (smart grids) en het gebruik van smart
meters in een concreet en duidelijk kader, ten voordele van de consumenten. De smart grid
is een intelligent distributienetwerk dat de productie en de distributie in functie van de vastgestelde vraag reguleert. De smart grid gaat gepaard met het concept van smart meter, een
intelligente teller die de consument wisselende tarieven aanbiedt naargelang van het tijdstip.
Zulke maatregelen zouden zeker bijdragen tot een vermindering van het energieverbruik en een
betere bescherming van de hulpbronnen. Ze zouden niet alleen op het grondgebied van het
Gewest moeten worden toegepast, maar in feite over gans België. Op termijn zou dit een betere
connectie met de buurlanden verzekeren, wat in ruime mate bijdraagt tot de veiligheid van de
bevoorrading in energie.
De verbetering van de EPB kan eveneens een steentje bijdragen tot de bescherming van de
hulpbronnen, onder andere door de verbouwing van het vastgoedpark met behulp van allerlei
financiële instrumenten. De diverse energiepremies en andere fiscale-aftrekbaarheidsformules
hebben hun doeltreffendheid in dit domein al bewezen. Wij dringen erop aan dat deze financiële steun zou worden verdergezet en uitgebreid om een structureel programma op lange termijn te worden. Ook is het van belang de ondernemingen beter te informeren van het bestaan
van deze maatregelen en van de voordelen van energieprestaties.
4.Telecommunicatie
Bij het schrijven van deze tekst had het Brusselse parlement net de wijziging van de emissienormen voor relaiszenders (GSM antennes) goedgekeurd. De norm wordt van 3V/m naar
6V/m gebracht, maar blijft cumulatief en dus bijzonder streng. De overeenkomst maakt
het nu wel mogelijk de 4G technologie in Brussel toe te passen. Deze had veel vertraging
opgelopen.
Wij juichen de inspanning toe, hoewel we beseffen dat hiermee geen oplossing op lange
termijn wordt geboden. De norm houdt geen rekening met de verwachte groei van het
dataverkeer en de toekomstige evolutie van de technologie. Het systeem moet dus worden
herzien om de operatoren in staat te stellen de infrastructuren aan deze evoluties aan te
passen. Dit veronderstelt bovendien een regelmatige herziening van het cumulatief karakter
van de norm. Wij vinden het noodzakelijk dat deze wetgeving ten eerste tussen de drie
gewesten zou worden geharmoniseerd en ten tweede volgens de Europese richtlijnen en
aanbevelingen wordt aangepast.
>>> inhoudstafel
47
memorandum
Hierbij dient gezegd dat omwille van de zeer lage zenddrempel, meer relaiszenders nodig
zullen zijn om het hoofd te bieden aan het toenemend dataverkeer. De norm zou de operatoren kunnen dwingen honderden bijkomende zenders te installeren. BECI is proactief een
lijst gaan opstellen van een honderdtal bedrijven en gebouwen die bereid zijn een relaiszender op het dak te laten installeren.
Ook vragen wij aan de overheid dat het Belgisch telecommunicatienetwerk meer concurrentie zou aanvaarden. De Belgische en Brusselse ondernemingen lijden onder tarieven die in
België veel hoger liggen dan in het buitenland, ondanks een gevoelige daling van de prijzen
van ongeveer 20% tussen 2012 en 2013.
5. Het afvalbeheer
De Brusselse wetgeving, die ten opzichte van de Europese richtlijnen bijzonder doeltreffend en veeleisend is, levert zeer positieve resultaten op het vlak van ophaal, sortering en
verwerking van sommige afvalstromen. Een nieuwe verstrenging van deze wetgeving zonder overleg zou echter schade aan de bedrijfswereld kunnen berokkenen.
Het Gewest staat op het punt verscheidene besluiten te wijzigen en het Brudalex op te
richten. BECI en de sectoren werden hierover meerdere malen
geraadpleegd en toch negeren sommige hoofdstukken het
standpunt van de bedrijfswereld. Het dossier over de plicht tot
terugname moet op verscheidene vlakken opnieuw worden
geëvalueerd. Om te beginnen veroorzaakt dit systeem een discriminatie tussen online handelaars en klassieke handelszaken.
Een Belgisch product dat via een website in het buitenland
wordt verkocht zou geen aanleiding moeten geven tot milieutaksen. Wij pleiten dus voor een aanpassing van de bestaande
afvalbeheer-systemen aan de werkmethodes van handelaars die
meerdere kanalen gebruiken. Dit zou kunnen gebeuren met
systemen van mandaten ‘stroomafwaarts’.
Met Recupel staan we bovenaan de Europese rangschik-­king
wat betreft de ophaal en de verwerking van afgedankte elektronische apparatuur. België zou de inspanningen in die richting
moeten verderzetten. In Brussel werd in 2012 5060 ton afval
opgehaald, wat gelijk staat met 4,44 kg per inwoner, toch iets
minder dan wat in de andere gewesten werd vastgesteld.
Er dient grondig te worden nagedacht over bepaalde afvalstromen met een positieve waarde, zoals frituurvetten en –oliën en
papieren en/of kartonnen producten (reclamedrukwerk). In de
huidige context krijgen sommige vormen van afval inderdaad
een positieve waarde omwille van de koers van deze materialen
op de markt. Toch blijft het voor de producenten moeilijk het
afval te recupereren. In deze situatie, die eigenlijk gunstig is
voor de recuperatie van afval door alle economische spelers
op het terrein, moet de aansprakelijkheid van de producenten
worden verminderd. De ophaalplicht voor dit type afvalstroom
heeft dus vandaag geen zin meer en moet uit de Brudalex verdwijnen.
Bovendien moet afval dat aan een ophaalplicht wordt onderworpen, van belastingen worden vrijgesteld. Deze belastingen gelden vandaag als een afstraffing van een systeem dat
op Europees niveau als voorbeeldig wordt erkend en waarvan
de prestaties qua milieubeheer worden toegejuicht. Daarnaast willen wij ook aandringen op meer transparantie in het
budgetbeheer van het agentschap Net Brussel. Talrijke spelers
48
memorandum
klagen over een zekere wazigheid en een mogelijk oneerlijke concurrentie. De overheidsin­
stellingen zullen zich transparanter moeten
opstellen, onder andere wat betreft het beheer van gelijkgesteld afval. Hierbij vragen wij
bovendien de versterking van het systeem van
containerparken en een aantal bepalingen voor
de terugname van onverkochte voedingswaren, niet zozeer via de milieuvergunning dan wel
door aangepaste modaliteiten.
6. Administratieve vereenvoudiging
BRUSSELS WASTE NETWORK
Het BWN is een ware kans die BECI,
Brussel Leefmilieu en de minister voor
Leefmilieu aan de ondernemin-gen
bieden. Het netwerk heeft tot doel
oplossingen voor te leggen voor de
afvalproblemen van bedrijven. Met
het BWN kunnen bedrijven een aantal goede praktijken op het vlak van
afvalbeheer ontwikkelen. Het netwerk
organiseert pilootprojec-ten, biedt
hulpmiddelen en runt een netwerk van
‘afvaladviseurs’.
Wij vragen uitdrukkelijk dat de administratieve
stappen die gepaard gaan met de geldende en
de toekomstige wettelijke verplichtingen zouden
worden vereenvoudigd, en dat de gewesten deze
materies na overleg op een uniforme manier zouHet BWN is van belang voor nagenoeg
den aanpakken. Heel wat bedrijven zijn namelijk
450 Brusselse ondernemin-gen. De acin twee of drie gewesten actief en worden geties van het BWN hebben bijvoorbeeld
confronteerd met een veelheid aan reglementegeleid tot een gemid-delde verminderingen en administratieve processen voor eigenlijk
ring van 21,8% van de hoeveelheid
dezelfde types aanvragen. Deze administratieve
papier- en karton-afval, 18,6% meer
logheid en dit gebrek aan coherentie zijn voor
PMD sortering en een gemiddelde veronze ondernemingen bijzonder belastend.
mindering van 13,8% van het ongeHet vooraf invullen van bepaalde formulieren
sorteerd afval in de Agoria sector.
en een voorafgaandelijke opzoeking via BE van
de documenten die al in het bezit van de administratie zijn, zouden een aantal tijdrovende
stappen aanzienlijk kunnen vereenvoudigen. De
digitalisering van formulieren en de veralgemening van elektronische procedures zijn oplossingen die dringend moeten worden toegepast.
Meer specifiek wordt het nu hoog tijd de wetgeving rond de Brusselse milieuvergunningen
te herzien en aan de huidige technologische evoluties aan te passen. Hierbij dient gezegd
dat een gedeeltelijke herziening van de lijst van de geclassificeerde installaties aan de gang
is. Wij verheugen ons om dit initiatief en om de beslissing de economische en sociale spelers
tijdens de voorbereiding van het besluitontwerp te raadplegen. Wij stellen echter vast dat de
wijzigingen slechts betrekking hebben op de installaties van klassen IB, II en III. We zijn de
mening toegedaan dat het nuttig is het geheel van de lijsten, met inbegrip van de lijst van
de klasse IA installaties, te actualiseren en te vereenvoudigen. Bovendien is het noodzakelijk
de lijsten te herstructureren met de inbreng van een hiërarchie van hoofdrubrieken (bijv.
automobiel) en secundaire rubrieken (verkoop, koetswerk enz.). Wij vragen bovendien dat
de bepalingen die in de twee andere gewesten van kracht zijn, meer bepaald wat betreft
de drempelwaarden aan de hand waarvan bepaalde installaties kunnen worden geclassificeerd, in overweging zouden worden genomen. Zulke maatregelen die tot meer duide­
lijkheid ­bijdragen zullen de naleving van de regels door de ondernemingen vergemakkelijken
en de hun toepassing door de overheid vlotter maken.
Een ander aspect dat hier moet worden onderstreept: de overheid (BE, in dit geval) raadplegen af en toe de betrokken sectoren tijdens het opstellen van wetteksten. Deze handelswijze
heeft het voordeel dat de reglementeringen meer consensus oogsten, maar vooral realistischer en eenvoudiger toe te passen zijn, zowel door de ondernemingen als door de
administratie die op de naleving van de wet moet toezien. Wij vragen uitdrukkelijk dat
deze aanpak zou worden veralgemeend, want alle spelers varen er wel bij: de bedrijven, de
samenleving en het milieu.
>>> inhoudstafel
49
memorandum
MOBILITEIT
Stand van zaken, uitdagingen en aanbevelingen voor een vlotte mobiliteit in het
­Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Mobiliteit, de eerste prioriteit
van de Brusselse ondernemingen
olgens de jongste BECI barometer (november 2013) blijft mobiliteit
de voornaamste zorg van de Brusselse ondernemingen. 55% van de
bedrijven ervaren de stroeve mobiliteit in het Brussels Hoofdstede­
lijk Gewest als een rem voor hun activiteiten. Dit is dus een van de eerste
­redenen waarom Brussel aan aantrekkelijkheid verliest. Voor 30% van de ondernemingen die eraan denken Brussel op korte of middellange termijn te
verlaten, speelt de verkeersoverlast ontegensprekelijk een rol. Deze mening is
gestaafd door BECIs Witboek van de Mobiliteit.
V
50
memorandum
CONTEXT
1. Een toenemende vraag naar mobiliteit
Het mobiliteitsaanbod van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en – meer nog – van het
grootstedelijk gebied beantwoordt steeds moeilijker aan de verwachtingen van de inwoners
en van pendelaars vanuit gans België. Het aanbod bestaat uit openbaar vervoer (trein, metro,
tram, bus), het wegennet, de parkeerplaatsen en alternatieve vervoermiddelen als de fiets
(ook gedeelde fietsen), car sharing en car pooling. De vraag resulteert van de demografische
en sociaaleconomische context en van de gedragingen van al de inwoners en werkkrachten
in het Gewest. Het mobiliteitsaanbod is vandaag verzadigd door de constante toename van
de vraag. 400.000 voertuigen gebruiken dagelijks het Brussels wegennet. 225.000 daarvan
zijn pendelaars, de overige 175.000 behoren tot Brusselaars. Tegen 2030 zou het aantal
verplaatsingen nog met 22% stijgen.
2. Een zware kost voor de gemeenschap
Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kampt met 28% meer verkeersoverlast dan andere
­gelijkaardige Europese steden. Dit is het resultaat van het voor verbetering vatbare mobiliteitsbeleid van het Gewest in het verleden, met een overdreven plaats voor de auto. Het
is ook het gevolg van een in België diep verankerd fiscaal probleem: het overmatig gebruik
van bedrijfswagens.
De gevolgen lieten niet op zich wachten. Verkeersopstoppingen en luchtvervuiling betekenen een kost voor de ganse gemeenschap: 511 miljoen euro, ongeveer 0,75% van het
Brusselse BBP. Volgens de OESO zou deze kost zelfs tussen 1 en 2% van het nationaal BBP
schommelen.
3. Gebrek aan coherentie
IRIS II, het parkeerbeleidsplan, de plannen voor fietsers, voetgangers, taxi’s, goederen …
­Mobiliteitsplannen met de macht, die echter allemaal de mobiliteit onder dezelfde ­invalshoek
benaderen: het gebruik van de wagen afraden zonder echter op voorhand geloofwaardige
40
50
30
60
70
20
80
10
34%
Verkeershinderpercentage
Aantal verloren uren per weggebruiker per jaar
90
26%
23%
27%
26%
24%
23%
21%
21%
40
30
50
60
40
30
70
20
10
80
58,8
90
50
60
10
40
30
70
20
80
27,8
90
50
60
10
40
30
70
20
80
32,3
90
50
60
40
30
70
20
10
80
44,2
90
50
60
40
30
70
20
10
80
19,4
90
50
60
40
30
70
20
10
80
27,8
90
50
60
40
30
70
20
10
80
58,7
90
50
60
10
40
30
70
20
80
49,9
BRUSSEL
HAMBURG
MILAAN
KEULEN
WENEN
TURIJN
MUNCHEN
BIRMINGHAM
BARCELONA
AMSTERDAM
15%
90
50
60
10
40
30
70
20
80
50,3
90
50
60
70
20
10
80
87,7
90
alternatieven te hebben ontwikkeld, alsof het beleid dat vroeger op de wagen focuste nu
>>> inhoudstafel
51
memorandum
een bittere nasmaak laat waarvan de pendelaar alleen de schuld moet dragen.
Neem nu de afschaffing van de parkeerplaatsen die toch al onvoldoende talrijk waren, of de
herinrichting van straten voor het tram-, bus en fietsenverkeer, met onvermijdelijke bottlenecks als gevolg. Sommige van deze aanpassingen waren noodzakelijk. Toch vinden wij dat
mobiliteit doeltreffender kan worden aangepakt, onder alle invalshoeken, als een geheel.
Het probleem zit niet zozeer in de inhoud van deze plannen dan in hun coherentie en de
tijdstippen waarop ze worden uitgevoerd.
AANBEVELINGEN
1.GEN en BEN: nu!
BRUSSELS MOBILITY
NETWORK
BMN is de mobiliteitscel van BECI
en fungeert als een interface
tussen overheid en privé.
BMN begeleidt verschuivingen
in de vervoersvoorkeuren binnen
bedrijven door de promotie van
de beste praktijken, door diagnose en identificatie van de
geboekte vooruitgang, en door
het aanknopen van een dialoog tussen bedrijfswereld en
overheidsdiensten.
Hiervoor ontwikkelt BECI meerdere sensibiliseringsinitiatieven
en pro-moot het de beste prak­
tijken, onder andere tijdens ontbijten, lunches en themaseminars.
Het GEN kan niet tot 2025 wachten. De tijd is gekomen
om de gebruiksklare lijnen in dienst te nemen. De lijnen
25 Mechelen, 36 Leuven en 96 Hal zijn klaar en 150 ­Desiro
treinstellen kunnen meteen worden ingezet. Bovendien
komt het pendelverkeer voornamelijk uit dit gedeelte van de
rand. 64% van de pendelaars gebruiken vandaag nog hun
voertuig. De positieve evolutie van de mobiliteit zal niet zonder het GEN kunnen.
In Brussel zou een BEN (Brussels Express Netwerk) op dezelfde manier de mobiliteit op een competitieve wijze kunnen verbeteren in de vele zones van het Gewest waar weinig
metro’s of trams rijden. De treinlijnen worden te weinig
gebruikt en heel wat stations zouden gemakkelijk kunnen
worden heropend. De treinstellen die op het GEN wachten
kunnen ondertussen op het BEN worden ingezet om deze
lijnen met een hogere frequentie aan te doen en ze eindelijk als een modaal alternatief uitbaten. Er moet echter voor
worden gezorgd dat het BEN aanbod het GEN netwerk en
zijn aantrekkelijkheid niet komt verstoren.
2.Een beter openbaar vervoer
De regelmaat, de dekking en het comfort van het openbaar vervoer moet verbeteren om tegen privé voertuigen
te concurreren. Wij vragen een snellere ingebruikname
van automatische metrostelsels op de lijnen 1, 5, 2 en 6.
Het aanbod kan nadien worden uitgebreid: eerst door de
ontwikkeling van alternatieve diensten (Collecto overdag,
groepstransport in taxi’s), daarna door een coördinatie die de bussen van De Lijn en van de
TEC een betere toegang tot de hoofdstad geeft en door een betere aanwezigheid van de
MIVB diensten in industriegebieden van de Brusselse rand.
Zware werkzaamheden zijn op middellange en lange termijn voorzien. Het ontwerp van
uitbreiding van het MIVB netwerk naar Zaventem moet tijdens het huidige beheerscontract
worden goedgekeurd. De werkzaamheden van tramlijn 9 (Jette-UZ Brussel) moeten zo
snel mogelijk worden afgerond. Voor Ukkel worden sinds de jaren 70 talrijke projecten
be­studeerd, zonder de minste vooruitgang tot nu toe. En hoe ver staat het project om de
metro Noord onder de Alsembergsesteenweg uit te breiden?
52
memorandum
3. Duurzame beroepsverplaatsingen
Met telewerk hebben bepaalde werknemers een of meerdere dagen per week volgens de
flexibiliteit van hun functie geen behoefte aan mobiliteit meer. Een gemakkelijke en geïntegreerde toegang tot gedeelde kantoren, zowel privé (bijv. Mobispot) als decentrale sites van
de onderneming, zou een geloofwaardig alternatief voor telewerk zijn, met behoud van de
sociale contacten en van een professionele sfeer. Bovendien is een loonbeleid volgens het
principe van het ‘cafetariaplan’ of het ‘mobiliteitsbudget’ een efficiënte methode om de
vervoervoorkeuren van de werknemers te veranderen dankzij een budget voor verscheidene mobiliteitsalternatieven (parking, openbaar vervoer, fiets, scooter, leasing …). In deze
context wil BECI nadenken over het soms ondoeltreffend beleid rond bedrijfswagens: een
huisvestingsuitkering zou als extralegale vorm van loon een alternatief kunnen zijn.
Bij gebrek aan promotie zullen de ondernemingen nooit van deze hulpmiddelen horen. In
dit opzicht ontbreekt er aan de door de overheidsdiensten uitgedachte Bedrijfsontwikkelingsplan en federale Diagnose woonplaats-werkplaats een stevige adviesdimensie die ook
veelgebruikte functionele praktijken promoot. Onbekende initiatieven remmen de ondernemingen af.
4. De vervoermiddelen delen
Delen wordt de toekomst. De samenleving stapt af van het eigenaarsconcept in ruil voor het
gebruikersconcept. Oplossingen bestaan al (Villo, Cambio, Zen Car, enz.). Hun betrekkelijk
succes komt aanmoedigend over. Het is misschien nog wat vroeg, zeker bij het uitblijven van
een efficiënte promotie van deze vervoermiddelen door de overheid. De onwetendheid over
deze systemen en de verkeerde perceptie van de werkelijke gebruikskosten van een gedeeld
voertuig werken ontradend. De gedeelde voertuigen binnen bedrijven zorgen op hun beurt
voor een andere houding van de werknemers ten aanzien van voertuigen. De regels van het
Brussels Wetboek van Lucht, Klimaat en Energiebeheersing (BWLKE) moeten zich aanpassen
in functie van de manier waarop de onderneming zijn parking gebruikt. De aanwezigheid
van gedeelde voertuigen zou de onderneming moeten vrijstellen van de lasten die gepaard
gaan met een overschot aan parkeerplaatsen.
>>> inhoudstafel
53
memorandum
MOBILITY HUB
Mobility Hub is ontstaan uit de
samenwerking tussen BECI en talrijke
bedrijven die op het vlak van mobiliteit
in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
trachten te inno-veren.
De Mobility Hub beoogt voornamelijk
de pro-activiteit van elk lid tegenover
zijn eigen mobiliteitsuitdagingen. Door
de kwaliteit van het netwerk kan de
Hub hun werk valoriseren door synergieën aan te moedigen en extensief te
communiceren.
Vandaag komen 13 effectieve leden
en zes geassocieerde leden regelmatig samen om hun competenties aan
te vullen, meningen en opinies uit te
wisselen en de aanbevelingen van BECI
op het vlak van mobiliteit kracht bij te
zetten.
54
In afwachting is carpooling een gemakkelijke, goedkope en snelle oplossing. De moeilijkste en voornaamste hindernis bestaat erin een betrouwbare
‘carpooler’ te vinden. Er bestaan platformen die
deze tijdrovende taak vergemakkelijken. Bip-Bip
en Taxistop zijn bestaande oplossingen die deze
markten bevorderen. Deze operatoren zouden er
waarschijnlijk baat bij hebben een gedeelde database te bouwen om in België een kritische massa
carpoolers te bereiken. Dit is de gelegenheid om
nog eens te hameren op het nut van rijstroken
voorbehouden aan milieuvriendelijke wagens, carpooling en elk ander doeltreffend alternatief. Na de
kritische massa blijft de gebruikswaarde het tweede
succescriterium.
5.Een gecoördineerd parkeerbeleid
Ruime parkeergelegenheid ter bestemming zet
natuurlijk aan tot een veelvuldiger gebruik van
­
een privé voertuig in de stad. Het is echter ­vooral
nodig waardevolle alternatieven te ontwikkelen
­alvorens over te stappen naar ‘ontradende’ maatregelen waarbij parkeerplaatsen in de stad worden
gerantsoeneerd. Het nieuwe Gewestelijke Parkeerbeleidsplan voorziet namelijk de afschaffing
van 45.000 parkeerplaatsen. Buiten de openbare
weg zou het BWLKE bovendien tussen 25.000 en
55.000 parkeerplaatsen kunnen doen verdwijnen.
Dit reglement stigmatiseert de pendelende werkers
door een beperking van lange-termijnparkeren, ten
voordele van de bewoners. Deze bepaling houdt
geen rekening met proportionaliteit en schaadt de
aantrekkingskracht van Brussel. Bovendien werd
hierover geen enkele sociaaleconomische studie op
memorandum
voorhand verricht. Wij dringen ten stelligste aan op de afschaffing van een ontwerp van
circulaire over parkeren in openbare parkings. Deze parkeergelegenheden zouden hierdoor
worden onderworpen aan een maximumquota van abonnementen en een maximumaantal
voertuigen van buiten de wijk voor langdurig parkeren ten voordele van een minimumquota
van parkeerplaatsen voor Brusselaars, en ten nadele van werkers en bezoekers. Wel dient
genoteerd dat het BWLKE deze regels terecht niet wilde toepassen op de parkeerplaatsen
van openbare parkings.
Wij betreuren de voorkeurbehandeling van de wijkbewoners, ten nadele van de ondernemingen en hun werknemers. Het is duidelijk dat de arbeidskrachten het in de toekomst qua
mobiliteit bijzonder moeilijk zullen hebben. Wij begrijpen zeer goed dat gedragingen moeten evolueren, maar iedereen, zowel Brusselaars als pendelaars, zowel bewoners als werkers, speelt een rol in het proces naar een duurzamere ontwikkeling. Wij dringen erop aan
dat de BWLKE normen zich voldoende soepel zouden opstellen en voor evaluatie vatbaar
blijven, volgens de kenmerken en specifieke eigenschappen van elke onderneming.
De eerste stap zou logischerwijze een ontlasting van het verkeer moeten zijn voor de automobilisten die op hun bestemmingsplaats niet kunnen parkeren. De GEN stations moeten daarom
als overstapplaats kunnen dienen, met ruime parkeergelegenheid, aanmoedigende tarieven,
beveiligde fietsenstallingen enz. IRIS II
was van plan 16.000 transitplaatsen te
voorzien. We staan er zeer ver van, met
hooguit 2.000 plaatsen.
6. Welk goederenvervoer?
45 % des marchandises transportées
45% van de goederen worden op een
efficiënte manier vervoerd en maken
daarvoor gebruik van 10% van het
vrachtvervoer. Deze 10% zou hun activiteit zonder inmenging van de Staat
moeten kunnen verderzetten. Een wettelijke uitbreiding van de leveringsuren
zou de situatie verder verbeteren. Voor
zover dit niet verplicht maar gewoon
aanbevolen is, zouden leveringen
buiten de piekuren bijdragen tot een
vlottere mobiliteit tijdens de piek.
Ondertussen wordt 80% van de afstanden op een ondoeltreffende manier
afgelegd. Deze vervoerders hebben
een oplossing nodig. Indien een stedelijk distributiecentrum (SDC) wordt
overwogen, dan zou een ‘bottom-up’
oplossing zoals in Hasselt, waar alleen
vragende ondernemingen aan deelnemen, waarschijnlijk de meest aanbevolen oplossing vormen. Een aanbod
van diensten met hoge toegevoegde
waarde zou bovendien het SDC extra
aantrekkelijk maken. De overblijvende
10% goederentransport hebben betrekking op de herbevoorrading van
dochterondernemingen.
>>> inhoudstafel
55
memorandum
7. Technologie voor een betere mobiliteit
De overheid zou de technologische oplossingen niet moeten negeren. Deze indruk krijgen we nochtans door de achterstand die de mobiliteitsinfrastructuur heeft opgelopen.
Wij wachten nog altijd op intelligente gestuurde verkeerslichten op het Brussels wegennet.
Ook de dynamische borden voor parkeergeleiding blijven nog veel te zeldzaam. Hun prijs/
doeltreffendheid verhouding pleit nochtans voor hun veralgemening.
De opgelopen vertraging zou kunnen worden benut om een nog beter geïntegreerd, mobieler en performanter systeem in te zetten voor het beheer van multimodale verplaatsingen.
Het systeem zou de gebruiker begeleiden in de keuze van de aangeboden alternatieven, met
informatie over de mogelijkheden, de zones van verkeersoverlast en de beschikbaarheid van
parkeergelegenheid ter bestemming. BECI pleit voor een perfect geïntegreerd technologisch
actieplan in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
8. Vlotter wegverkeer
Strenge regels om automobilisten aan te zetten zich fatsoenlijk te gedragen zijn zeker welkom. En wordt het ook geen tijd om de wetgeving over winterbanden te verduidelijken?
Deze banden bieden bij winterweer ontegensprekelijk een aantal voordelen. Verder zou het
Gewest in het verkeersreglement het parkeren van tweewielers op de trottoirs onder bepaalde voorwaarden moeten toestaan. Motoren zouden bovendien ook op de busrijstroken
moeten kunnen rijden. Dit betekent meer veiligheid, een vlotter verkeer van wagens en toch
geen hinder voor de bussen.
Wat de fietsers betreft, zouden fietspaden ook in ‘secundaire’ straten, en niet meer uitsluitend
op grote lanen, moeten worden aangelegd. Dit zou in ieders voordeel zijn en zou de fietsers
meer veiligheid bieden. Fietspaden moeten zoveel mogelijk van de straat gescheiden blijven,
bijvoorbeeld met fietsstroken op voldoende brede trottoirs. Ook stappen moet vaker als een
alternatief worden beschouwd, met uniformere infrastructuren voor voetgangers: trottoirs,
toegangen, zebrapaden enz.
Ten slotte dient nagedacht over het gebruik van de rijstroken. Sommige kunnen aan specifieke voertuigen worden voorbehouden: carpooling, elektrische en plug-in voertuigen, motoren, met een verandering van de gedragingen als gevolg. Op dezelfde manier kan een
rijstrook volgens het tijdstip van functie veranderen om verkeersvertragingen te vermijden:
een rijstrook in piekuren kan tijdens de daluren als parkeergelegenheid worden gebruikt.
56
memorandum
9. Hoognodige infrastructuurwerkzaamheden
De Generaal Jacqueslaan wordt binnenkort volledig heringericht. Deze werkzaamheden
zijn hoognodig om een van de verkeersknelpunten van de stad aan te passen. Het project
voorziet echter geen enkele alternatieve route. Als de voertuigen binnenkort minder plaats
krijgen, moet ook de toegang stroomopwaarts worden beperkt. Waarom geen bijkomende
parking in Etterbeek?
Ook andere grote assen wachten op een grondige herinrichting. De Keizer Karellaan tussen
Koekelberg en de E40 is nog zo een knelpunt. En dan hebben we de Lambermontlaan, die
zou moeten worden heringericht in functie van de werkzaamheden die op het Meiserplein
zijn voorzien. De Ring blijft een doeltreffende transitoplossing waardoor het stadscentrum
van heel wat doorgaand verkeer wordt gespaard. Hij vergemakkelijkt ook het verkeer van
Brusselaars naar de rand, met dezelfde voordelen. De ring zou vernuftig kunnen worden
heringericht door een segmentering van de rijstroken in functie van de bestemming en door
de bouw van het ontbrekende segment in het zuiden van Brussel.
10.
Een doordachte fiscaliteit
Het belastingbeleid op het voertuigenpark zou aan de hand van duidelijke doelstellingen
moeten worden herzien. Een doordachte fiscaliteit zou de gebruiker namelijk aanzetten
een vervoermiddel te kiezen dat met zijn behoeften overeenstemt. Deze nieuwe fiscaliteit
van de mobiliteit zou naar coherente doelstellingen moeten doorgroeien dankzij een intergewestelijke visie op lange termijn, met een efficiënte tarifering en een beter gebruik van
de inkomsten. Het ‘pendelfonds’, dat de ontwikkeling van modale alternatieven in bedrijfs­
verband subsidieert, is een mooi voorbeeld van een coherent gebruik van de inkomsten.
Een hervormd automobielbelastingstelsel, dat gepaard zou gaan met een duidelijke visie,
welbepaalde doelstellingen en – eindelijk – haalbare alternatieven, zou echt bijdragen tot
een intelligente mobiliteit in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De inkomsten zouden dan
nuttig worden ingezet voor de ontwikkeling van nieuwe vormen van mobiliteitsbeleid. BECI
geeft de voorkeur aan een kilometerheffing. Een intergewestelijk systeem met betaling per
afgelegde kilometer is efficiënter om de mobiliteit in functie van de plaats, de dag en het uur
te beheren. Het is dus een neutraal belastingsysteem dat de verkeersoverlast tijdens piekuren in het Gewest vermindert en tegelijk een goede toegankelijkheid van het stadscentrum
tijdens de daluren garandeert, o.a. voor de vrijetijdsbesteding.
>>> inhoudstafel
57
memorandum
BELEID
Zesde Staatshervorming, gewestelijke herstructurering en sociaal klimaat
De zesde Staatshervorming: een vlotte overgang
et de zesde Staatshervorming krijgen de Gewesten en Gemeenschappen
meer bevoegdheden, vooral in materies als werkgelegenheid, kinderbijslag, gezondheidszorg en welzijnszorg. Per slot van rekening zal het
budget van de Gewesten en de Gemeenschappen met ongeveer 40% stijgen.
De Staat behoudt de verantwoordelijkheid over de institutionele solidariteit, de
gelijkmatigheid van de belastingen en de sociale zekerheid, ook al gaat 15%
van het budget van dit laatste naar de federale entiteiten. Het arbeidsrecht en
de sociale overlegorganen blijven federale bevoegdheden. In dit opzicht zal de
coördinatie tussen eenheden in de toekomst van groter belang zijn dan vandaag het geval is. Deze mening steunt op de speciale financieringswet.
M
58
memorandum
CONTEXT
1. Een analyse van de zesde Staatshervorming
De gewesten zullen over meer fiscale autonomie beschikken op het vlak van Personen­
belasting. De huidige personenbelastingdotatie wordt vervangen door gewestelijke opcentiemen op de federale belastingen. De gewesten zullen ook worden gemachtigd om belastingverhogingen of -verlagingen toe te passen, echter binnen de grenzen bepaald door de
Speciale Wet van 2013 ter voorkoming van elke vorm van schadelijke concurrentie tussen
gewesten. De hervorming wordt van kracht op 1 juli 2014. Om tijdens dat jaar de budgettaire neutraliteit te vrijwaren, zijn tijdelijke compensatiestelsels voorzien.
Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest geniet een bijkomende financiering ter compensering
van de op de woonplaats verschuldigde belastingen, die een gebrek aan inkomen voor het
Gewest met zich meebrengen. Een bijdrage tot dit evenwicht was onontbeerlijk om een
vergelijkbaar fiscaal stelsel te garanderen. Zo niet zou het Gewest verplicht zijn geweest de
fiscale druk te herzien, met als gevolg een vicieuze cirkel waarbij de bevolking met een gemiddeld of een hoger inkomen het Gewest zou verlaten en Brussel in een kritische financiële
toestand zou achterlaten.
Deze aanvullende financiering bestaat uit twee luiken. Het eerste werd op 13 juli 2012
door het Parlement goedgekeurd. Het tweede maakt deel uit van het voorstel tot Speciale
Financieringswet van 24 juli 2013. Het eerste luik het dekt de dotaties voor veiligheid en
mobiliteit, de Cocof/VGC dotatie, de compensatie voor dode hand en de taalpremies. Het
tweede luik omvat de intergewestelijke herfinanciering voor pendelaars en een herfinanciering om de vrijstelling van belasting op de inkomsten van internationale ambtenaren te
compenseren.
Oorspronkelijk voorzien bedragen in het akkoord.
>>> inhoudstafel
59
memorandum
50% van deze middelen zijn gedeeltelijk dotaties voor posten die via overeenkomsten werden
bepaald. Dit is het geval voor de mobiliteit. De Raad van State heeft echter in zijn advies over
het ontwerp van Speciale Wet met betrekking tot een eerlijke financiering van de Brusselse
instellingen (Advies van de Raad van State nr. 51.219, van 2 mei 2012, Doc Senaat 5-1568/2)
geopperd dat “een dergelijke bepaling niet overeenkomstig is met artikel 177, paragraaf 2 van
de Grondwet, dat voorziet dat de gewestelijke Parlementen, ieder voor zich, beslissen over het
gebruik van hun inkomsten”. Wij zullen deze zaak dan ook op de voet blijven volgen.
De bestemming van de andere 50% wordt aan de beslissing van de gewesten overgelaten.
Alleen de financiering met betrekking tot pendelaars zal rechtstreeks door de andere gewesten
worden verzekerd. Na de eerste financieringsjaren zal de stijging van de mobiliteitsdotatie aan
de inflatie en aan 50% van de toename van het BBP worden gekoppeld. De financieringen
voor pendelaars en internationale ambtenaren in het tweede luik blijven constant. Het geheel
van de aanvullende financiering zal niet hoger mogen liggen dan 0,1% van het Belgisch BBP.
In ruil hiervoor wordt de Tussenkomst van de Nationale Solidariteit voor het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest herzien. Indien de inkomsten van de personenbelasting per inwoner dalen, zal deze vermindering van de middelen niet meer ‘overgecompenseerd’ worden
zoals het vroeger het geval was, maar gewoon ‘verminderd’. Brussel wordt op die manier
verplicht op termijn de trend om te keren. Het is voor het overige voorzien dat zelfs bij een
herfinanciering, het Gewest toch zijn instellingen en uitgaven zal moeten herstructureren.
De studie van de CERPE (Centre de recherches en Economie Régionale et Politique Economique) vertrekt van een macro-economische projectie als hypothese om het budget van het
Gewest tot in 2018 te evalueren, hierbij rekening houdend met de budgettaire impact van
de Speciale Financieringswet van 24 juli 2013 (+), tegenover de herziening van de tussenkomst van de Nationale Solidariteit (-) en de nieuwe gewestelijke bevoegdheden (+ en -).
Hierbij dient genoteerd dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest – en op termijn ook de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie – hier volgens de CERPE een positief saldo aan
overhouden, in tegenstelling tot de andere federale entiteiten.
60
memorandum
AANBEVELINGEN
1. Gewestelijke reorganisatie
De overheid beheert een flink aandeel van het Brusselse BBP. De verschillende gevoerde beleids­
lijnen moeten dus logischerwijze van coherentie getuigen en met de behoeften van de Brusselse
ondernemingen overeenstemmen. Het budget dat het Gewest beheert, zal in de toekomst aanzienlijk toenemen, met een herstructurering van de gewestelijke instellingen als gevolg.
Deze diepgaande herstructurering van de werking van de federale en van de gefederaliseerde
instellingen zal talrijke verschuivingen veroorzaken in bevoegdheidsdomeinen als veiligheid,
stedenbouwkunde, huisvesting, mobiliteit, toerisme, beroepsvorming e.a. Dit zal systematisch
gepaard gaan met een zekere impact op de zakenwereld of op de sociale aangelegenheden,
naargelang de overgang al dan niet stroef verloopt.
De herstructurering van de bevoegdheden zal zich in de reeds door het Gewest ontwikkelde
beleidsmaatregelen en plannen moeten integreren. Hierbij denken we onder andere aan IRIS2
wat de mobiliteit betreft, het BWLKE voor milieuaangelegenheden of het GPDO als globale
ontwikkelingsvisie. Specifiek wat het GPDO aangaat, zal het Gewest zich bijvoorbeeld verder
moeten verdiepen over werkgelegenheid, welzijnszorg of kinderbijslag.
In onderstaand tabel vindt u de voornaamste bevoegdheden die aan herstructurering toe zijn.
De soms doortastende veranderingen onderstrepen des te meer het belang van een vlotte
overgang. En, zoals we het vroeger al schreven, zal de Staatshervorming een intenser overleg
tussen de gewesten vereisen. Een gebrek aan harmonisering over de grenzen heen zou juridische onzekerheid en een schadelijke administratieve complexiteit kunnen veroorzaken.
>>> inhoudstafel
61
memorandum
Tijdens zijn reorganisatie zal het Gewest globaal zijn beleidslijnen en bevoegdheden moeten harmoniseren en coördineren, zowel tussen de gemeenten onderling als met de andere
gewesten. Er zullen ook een aantal keuzes op korte termijn moeten worden gemaakt. Dit
geldt onder andere voor de kinderbijslag: zal een kind steeds gelijk staan met een ander kind?
2. Waakzaamheid geboden voor financiën
De analyse van de Speciale Financieringswet in het eerste hoofdstuk geeft een relatief betrouwbare voorspelling van de gewestelijke financiën zodra de zesde Staatshervorming van
kracht zal zijn geworden. Op termijn zullen tot 461 miljoen euro het budget van het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest komen aanvullen. Wel dient vermeld dat er nu al vertraging is opgetreden bij het toekennen van de bedragen. Hoe dan ook is Brussel ervan verzekerd op korte
en middellange termijn uit de financiële problemen te worden gered.
Wat riskeert het Gewest op lange termijn? Kan het evenwicht zich opnieuw verstoren door
een nog steeds voor het Gewest ongunstige personenbelasting op de woonplaats? Iedereen weet ondertussen dat het Gewest een aantal zaken zal moeten herstructureren om
zijn ­financiën te saneren. Het zal door een doeltreffender werking van zijn instellingen een
aantal schaalvoordelen kunnen verkrijgen. En de gemeenten moeten op hun beurt hun
uitgaven in de gaten houden.
In deze omstandigheden pleiten wij voor een snelle overdracht van middelen vanuit de federale Staat en de andere gewesten. Ook vragen wij van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
de waarborg dat een aantal toegekende middelen wel degelijk zullen worden ingezet. Wij
denken onder andere aan enkele miljoenen euro die voor de mobiliteit zijn bestemd en die
naar verluidt voor de financiering van andere doeleinden zouden kunnen worden gebruikt.
Oorspronkelijk voorzien bedragen in het akkoord.
62
memorandum
3. De grootstedelijke gemeenschap
Dan moeten we het ook nog hebben over de grootstedelijke gemeenschap, waarvan al zo
vaak sprake is geweest, maar die er nog steeds niet is. Wij zaten erop te wachten om de mobiliteit efficiënter aan te pakken. Vandaag hebben we ze ook nodig om de talrijke voortaan
gewestelijke bevoegdheden te harmoniseren.
Het is een evidentie waarop wij al vaak hebben gehamerd: de Staatshervorming moet met
een efficiënte coördinatie van de gewestelijke en intergewestelijke beleidslijnen gepaard
gaan. Zo niet riskeren België en Brussel veel van hun aantrekkingskracht te verliezen omwille
van de juridische onzekerheid en de overdreven institutionele complexiteit.
De wet van 19 juli 2012 voorzag de oprichting van een overlegorgaan voor intergewestelijke materies. Wij wachten nog altijd op de voorbereiding en de ondertekening van een
samenwerkingsakkoord dat dit principieel akkoord in een concreet en operationeel project
zou omzetten. De grootstedelijke gemeenschap zorgde in het noorden van het land voor
nieuwe spanningen die dringend moeten worden weggewerkt. Sommige gemeenten van
het vroegere Brabant stellen zich ook weigerachtig op.
Het uitblijven van dit overlegorgaan net voor de uitvoering van de Staatshervorming houdt
gevaren in en vloeit blijkbaar voort uit een zekere institutionele logheid en gebrek aan politieke wil. Wij hopen dus dat dit orgaan er in de loop van 2014 eindelijk komt. Wij dringen
er bovendien op aan dat de overheid zich zou laten inspireren door de grootstedelijke gemeenschap van Bazel, de enige die over drie landen heen een institutioneel systeem heeft
uitgewerkt dat vergelijkbaar is met wat wij nodig hebben voor het GEN-gebied.
Dit gebied van grensoverschrijdende samenwerking, de Trinationale Eurometropool Bazel,
telt ongeveer 900.000 inwoners. De voornaamste gecoördineerde bevoegdheid, namelijk
mobiliteit binnen het gebied van Bazel, werd tussen Zwitserland, Frankrijk en Duitsland in
een samenwerkingsovereenkomst van de trinationale agglomeratie vastgelegd.
4. Een bedaard sociaal klimaat
Stakingen en betogingen schaden de concurrentiekracht en het imago van het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest. Ons Gewest is hier heel regelmatig het doelwit van door de aanwezigheid van de voornaamste overheidsorganen van het land, naast de Europese instellingen.
In Brussel Stad alleen vinden er jaarlijks 650 protestbetogingen plaats, bijna twee per dag
dus, waarvan de meeste gelukkig van beperkte omvang zijn.
De bedaring van het sociaal klimaat is dus in Brussel van groter belang dan waar dan ook.
De veelvuldige betogingen verstoren de activiteit van de hoofdstad, meer bepaald wat betreft vervoer, wegverkeer, spoorwegen en tramverkeer. Wilde stakingen en niet toegestane
betogingen richten nog meer schade aan de gemeenschap aan, die zich hier niet op kan
voorbereiden. Deze gebeurtenissen vallen helaas steeds vaker voor.
Aan alle sociale partners vragen wij de strikte naleving van de overeenkomsten. Het niet
naleven van akkoorden die tussen partners werden ondertekend, berokkent ernstige schade
aan het Belgische overlegmodel dat nochtans vaak een voorbeeldfunctie wordt toegedicht.
Ook het imago van het ganse Gewest en waarschijnlijk van gans het land lijdt hieronder.
In het geval van een toegestane betoging vragen wij de strikte naleving van het algemene
recht. Maar al te vaak geven zulke betogingen aanleiding tot wandaden die niet alleen voor
de Brusselse ondernemingen maar voor de ganse samenleving een zware kost betekenen.
>>> inhoudstafel
63
memorandum
CONCLUSIE
De inzet van een belangrijke verkiezing
De zorgen van de bedrijven in de partijprogramma’s
Net zoals bij de Koningin Elisabethwedstrijd is ook dit memorandum een verplichte oefening.
Het memorandum is een gelegenheid om binnen de verschillende Brusselse activiteitensectoren te peilen naar de mening van de bedrijven en hun leiders en hen een spreekbuis te
bieden voor hun zorgen en prioriteiten. Zoals te verwachten, staat de mobiliteit op nummer
één, meteen gevolgd door de lokale belastingen en de werkgeversbijdragen, en daarna de
steun- en werkgelegenheidsmaatregelen.
Bijna 1200 van onze leden hebben zich de moeite getroost om een vragenlijst in te vullen
over de sociaaleconomische situatie van Brussel. Het minste dat we kunnen zeggen, is wel
dat zij over het algemeen ontevreden zijn over het beleid van de afgelopen tien jaar (55%).
De klachten betreffen vooral de mobiliteit omdat de verkeersoverlast het concurrentievermogen van de ondernemingen duurzaam schaadt, maar ook de werkgeverslasten, die veel
te hoog liggen in vergelijking met de buurlanden. Ook de gemeentebelastingen worden als
afstraffend ervaren.
De analyse is gebaseerd op de opinie van 200 bedrijfsleiders, die daarvoor in kleine groepen
samenkwamen, maar ook op de inzichten van de sectorfederaties, en duidt de belangrijkste uitdagingen voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: de 6de Staatshervorming en de
nieuwe bevoegdheden, de pijlsnelle demografische groei en zijn gevolgen, de kwaliteit van
het onderwijs en de schooluitval, de werkloosheid en de polarisatie van de stad en - last but
not least - de magere economische groei die nu al een paar jaar aanmoddert.
De opdracht beperkte zich niet tot een beschrijving van de uitdagingen: er moest ook worden aangegeven welke maatregelen nodig zijn om de situatie te verbeteren. Dat deze regio
bijna 20% van het BBP voortbrengt, volstaat niet om de vele administratieve en financiële
lasten waaronder wij gebukt gaan, te rechtvaardigen. Het wordt tijd dat personen die het
risico nemen hier in allerlei sectoren te investeren een correct deel van de opbrengst krijgen
en niet verplicht worden om zich elders ver weg te gaan vestigen.
BECI verlangt dus een nieuw alliantie tussen werkgelegenheid en onderwijs. Via de S­ tichting
voor het onderwijs draagt BECI daar al een tijdje aan bij. We moeten de werkloosheid
een halt toeroepen en de sociale mobiliteit, toch de basis van ons democratische model,
opnieuw de juiste richting uitsturen. Hiervoor moet het concurrentievermogen een flinke
boost krijgen, want kwalificaties alleen volstaan niet om werkgelegenheid te scheppen.
Voor deze boost moet er eerst een oplossing komen voor de verkeersoverlast, die ons volgens
de OESO 1% tot 2% van het BBP kost. Dat is exact wat Brussel nodig heeft om de zwakke
economie te doen herleven. Bovendien, moeten we ons richten op de eerste 10 banen van
een onderneming. De gedeeltelijke, of in het beste geval, totale afschaffing van de lasten
en andere bijdragen moet minstens tijdelijk, maar liefst permanent, gelden voor de eerste
tien werknemers. Brussel zou een nagenoeg volledige tewerkstelling kennen, mochten de
100.000 zelfstandigen en KMO’s erin slagen om elk één arbeidsplaats te scheppen.
Het Gewest moet ons daarvoor de middelen geven!
64
BIJLAGEN
memorandum
"$
3,*;065:G%,920,@05.,5
&@>56=27N5NC2E:@?&22>7656C2E:6.690(
.690(-B+B9(;065+,3H05+<:;90,;,*/5636.08<,
-@:C2FDD:HHH28@C:236
$V:?5FDEC:6E649?@=@8:BF6LCFI6==6D
• $:GC2:D@?D>:@,)
• >A=@:D
• "?G6DE:DD6>6?ED>:@,)
>A=@:
#
!96+,;:,9=30B: 5:;(33(;D,;
4(05;,5(5*,
G@=FE:@?56=6>A=@:LCFI6==6D52?D=6DD64E6FCD8@C:256AF:D
"$
3,*;065:G%,920,@05.,5
&@>56=27N5NC2E:@?&22>7656C2E:6
(65:;9<*;065A9<>,33,:
64)9,+,:(3(90B:
64)9,+05+B7,5+(5;:
,4(5+,<9:+,47360:
/0--9,+(--(09,033065:+,<96:
55B,
I.,46?,5+(5:3,:,*;,<9+,3(*65:;9<*;065
!
,3.08<, 3(5+9,: &(33650,
9<>,33,:
*A partir de 2008, la classification NACE2008 est
utilisée (rupture statistique).
a) 2012 = 2011 T4 - 2012 T3
b) Chiffre T2 = 30 juin
66
64)9,+,:(3(90B:
64)9,+05+B7,5+(5;:
,4(5+,<9:+,47360:
*A partir de 2008, la classification NACE2008 est
utilisée (rupture statistique).
a) 2012 = 2011 T4 - 2012 T3
b) Chiffre T2 = 30 juin
55B,
I.,46?,5+(5:3,:,*;,<9+,3(*65:;9<*;065
!
,3.08<, 3(5+9,: &(33650,
9<>,33,:
memorandum
*@FC46 !
3,*;065:G%,920,@05.,5
&@>56=27N5NC2E:@?&22>7656C2E:6'%'*UUUUUUUUUUUU
%##(
"$
).$*)-* "
"%"#$*
"422"9"!"!$;,1"3"1*,8>"433>!":$A41>;,43:+3*"3;":"3b`acMA";94,:
79"2,"9:;9,2":;9":"394,::3"74:,;,A"";>3!"93,"9;9,2":;9""3,::"P
R33$"b`ac433>>3"4>9"!"43',3"!":43:422;">9:";!":422"9 3;:"3
+>::"P
"1":;79,3,71"2"3;!@>9"*,3!\47;,2,:2"43"933;1:,;>;,43$4342,8>";;"3!>"
74>91":!4>E"794+,3:24,:P39"A3+"M1":7"9:7";,A":!"+52*""3"1*,8>":"
2,3;,"33"3;P
"+,''9"!R'',9":!>422"9"!"!$;,1433>>3"+>::""3A1">9!"aMenP
3A41>2"7943;9"M1R33$":":41!"79>3"+>;"!"X`McnP
4>9b`adM1">9">'$!$91!>1379$A4,;>3"$A41>;,43!"143:422;,4379,A$"71>:
794+"!""11"!>9"A"3>!,:743,1""3b`ac";b`adM*9">9$;1,::"2"3;!"143',3"
>>> inhoudstafel
67
memorandum
"422"9"!"!$;,1"3"1*,8>"433>!":$A41>;,43:+3*"3;":"3b`acMA";94,:
79"2,"9:;9,2":;9":"394,::3"74:,;,A"";>3!"93,"9;9,2":;9""3,::"P
R33$"b`ac433>>3"4>9"!"43',3"!":43:422;">9:";!":422"9 3;:"3
+>::"P
"1":;79,3,71"2"3;!@>9"*,3!\47;,2,:2"43"933;1:,;>;,43$4342,8>";;"3!>"
74>91":!4>E"794+,3:24,:P39"A3+"M1":7"9:7";,A":!"+52*""3"1*,8>":"
2,3;,"33"3;P
"+,''9"!R'',9":!>422"9"!"!$;,1433>>3"+>::""3A1">9!"aMenP
3A41>2"7943;9"M1R33$":":41!"79>3"+>;"!"X`McnP
4>9b`adM1">9">'$!$91!>1379$A4,;>3"$A41>;,43!"143:422;,4379,A$"71>:
794+"!""11"!>9"A"3>!,:743,1""3b`ac";b`adM*9">9$;1,::"2"3;!"143',3"
!":43:422;">9:34;22"3;M";1";>C!\$79*3"!"A9,;,3:,79;,8>"2"3;:":;,1,:"9P
B@@I
B@A@
B@AA
B@AB
B@AC
B@AD
(. ) %$
PIB
-2,8%
2,3%
1,8%
-0,1%
0,2%
1,4%
Revenu
disponible réel
2,5%
-1,6%
-1,2%
1,3%
0,9%
1,3%
Consommation
privée
0,6%
2,8%
0,1%
-0,3%
0,6%
1,3%
Taux d’épargne
18,1%
15,1%
13,8%
15,1%
15,2%
15,1%
Chômage
7,9%
8,2%
7,2%
7,6%
8,6%
8,8%
`
Xe
Xa`
Xae
Xb`
Xbe
Xc`
43(3"43:422;">9:
43(3"422"9 3;:
)&(. ) %$)$-))&%-(B@ADA
4>/4>9::"1431">9">'$!$91!>13M>',311":!$7"3:":!"43:422;,43!":2$3*":
!"A9,"3;>*2"3;"9!"aMcn"3b`adP"9"*,3!"43',3"+"E1":43:422;">9:";1
794*9"::,43!>9"A"3>!,:743,1"!":2$3*":79;,,7"3;>3;,2,!"9"!9"::"2"3;!":
,3A":;,::"2"3;:"314*"2"3;:P>9:"33>"11"M1":,3A":;,::"2"3;:!":2$3*":!"A9,"3;
794*9"::"9!"`Mhn"3b`adM79#:A4,9+>;$!"cMin"3b`acP
"9$;1,::"2"3;!"143',3"!":422"9 3;:X*9"34;22"3;1\2$1,49;,43!":
!$4>+$:X";1+>::"!>;>C!\>;,1,:;,43!":7,;$:A43;!3:1":"3:!\>394,::"2"3;
!":,3A":;,::"2"3;:!\"C73:,43P34>;9"M1":"3;9"79,:":$3$',,"3;;4>/4>9:!"43!,;,43:!"
9$!,;'A491":P
a
4>9"O>9">'$!$91!>13
68
memorandum
R,3'1;,4343;,3>":!$94,::3"M74>9;;",3!9">3"$A41>;,43!"aMan"3b`acP
R$A41>;,43!":79,C!3:1":422"9":Y:+47,3!"CZ9":;":4>:1"3,A">!"1R,3'1;,43M";
:R$;1,;`Men"3b`acP
fM`n
eM`n
dM`n
cM`n
bM`n
aM`n
`M`n
b`a`
b`aa
b`ab
b`ac
XaM`n
,3)<43
:+47,3!"C
1,2"3;,9"
343X1,2"3;,9"
))*-()$B@AC
9" #$* (
":A"3;":1,2"3;,9":43;15;>9$1R33$"A">3">*2"3;;,43!"cMfn"3A1">9M";>3"
94,::3"3>11""3A41>2"bP
":+9!!,:4>3;"9:43;,3>"3;1">9794*9"::,43M";9"!$7::"3;199"!":aen!"79;:!"
29+$P
79;!"29+$!":794!>,;:!"298>"!,:;9,>;">9:43;,3>"$*1"2"3;>*2"3;"9";
;;",3;cdMhn!"79;:!"29+$P
$%$:" #$* (
"343X1,2"3;,9"433>!":9$:>1;;:A9,1":"3'43;,43!"::";">9:";!"::,:43:P
":";">9':+,4315;>9"1R33$"A">3"94,::3"3$*;,A""3A41>2"";"3A1">9cP
b
4>9"O,"1:"3
c
4>9"O>94:;;
":79,C9":;"3;:4>:79"::,43M";1R+,A"91$2"3;8>"34>:A43:433>3R7:7"92,:!"
74>9:>,A9"194,::3"4:"9A$""3>;423"P"134>:!433">3"33$"b`ac"39">1
7997749;b`abP
93+""1";94M8>,433>>3"94,::3"149:!>79"2,"9;9,2":;9"!"
b`acMA>!,2,3>"91"3,A">!":A"3;":149:!":;94,:;9,2":;9"::>,A3;:M"
8>,34>:2#3">3"!$94,::3":>91R33$"4271#;"P4;43::>9;4>;X"3
db`acX1;4>;"79"2,#9"!,2,3>;,43!":A"3;":!":29;7+43":P":
;1";;":2>1;,2$!,74>9:>,A"3;8>3;"11":1">9794*9"::,43M;3;"3
;"92":!"A1">98>"!"A41>2"dP
79#:>379"2,"9:"2":;9"!,'',,1"M1":4>:X:";">9
:R":;9"!9"::$";1":
A"3;":43;433>>3"94,::3"149:!>!">C,#2":"2":;9"M*9">C4>;,1:
$1";9,8>":79,3,71"2"3;P">CX,:":43;A"3!>:"371>:*93!3429"";
71>:+"9eP
)$-0"*($* )-%##(
R"X422"9"43;,3>":794*9"::,43A">3"+>::"!"+,''9"!R'',9":!"b`n"3
b`acf
R"X422"9"9"79$:"3;"en!>+,''9"!R'',9":!>422"9"!"!$;,1"3b`ac
!"
B@AA
B@AB
B@AC
) %$
ocMcn
ocMgn
XcMin
oeMbn
oaMhn
oaMcn
"*(%
obMbn
o`Mgn
XaMcn
>>> inhoudstafel
69
memorandum
db`acX1;4>;"79"2,#9"!,2,3>;,43!":A"3;":!":29;7+43":P":
;1";;":2>1;,2$!,74>9:>,A"3;8>3;"11":1">9794*9"::,43M;3;"3
;"92":!"A1">98>"!"A41>2"dP
79#:>379"2,"9:"2":;9"!,'',,1"M1":4>:X:";">9
:R":;9"!9"::$";1":
A"3;":43;433>>3"94,::3"149:!>!">C,#2":"2":;9"M*9">C4>;,1:
$1";9,8>":79,3,71"2"3;P">CX,:":43;A"3!>:"371>:*93!3429"";
71>:+"9eP
)$-0"*($* )-%##(
R"X422"9"43;,3>":794*9"::,43A">3"+>::"!"+,''9"!R'',9":!"b`n"3
b`acf
R"X422"9"9"79$:"3;"en!>+,''9"!R'',9":!>422"9"!"!$;,1"3b`ac
!"
B@AA
B@AB
B@AC
) %$
ocMcn
ocMgn
XcMin
oeMbn
oaMhn
oaMcn
"*(%
obMbn
o`Mgn
XaMcn
%%
oaMfn
ocMbn
ocMfn
%$:%%
ocMin
ocMcn
X`Mdn
d
4>9"O'
e
4>9"O'
f
4>9"O*43"
%##((-0"")
(9 ()
9>C"11":'',+">3+,''9"!R'',9":;4;1!"71>:!"iMf2,11,9!:74>91"422"9"!"
!$;,1N
!43;bPg`h2,11,43:43:9$:1R1,2"3;;,43*$3$91"P
% $*).$*
>a"93A,"9b`adM9>C"11":427;,;ifie422"9":M>3"8>:,X:;*3;,437997749;
b`acgP
:>9'"422"9,1";4;1"9>C"11":!,2,3>$!"`Mcn"3b`ac74>9;;",3!9"acac```2jP
cfn!":422"9"::43;!":2*:,3:!R1,2"3;;,43*$3$91"";71>:!"bin:43;!":2*:,3:
!"A%;"2"3;:P
#&"% 9>C"11":M1"422"9"4>7,;f````7"9:433":hP
g
4>9"O4;>:
h
4>9"O;,9,:M1>1:42"4:
70
memorandum
"$
3,*;065:G%,920,@05.,5
&@>56=27N5NC2E:@?&22>7656C2E:6DD6?D4:2UUUUUUUUUUUUU
*65:;(;:(<+B7(9;+,3(:0;<(;065)9<>,3360:,
=(:;:;,3305.,5=(5<0;+,9<::,3:,:0;<(;0,
F%2?BF656>@3:=:EN5F3CFI6==@:DL=V6IENC:6FC
F@?4FCC6?46DFC=65@>2:?656=V6?D6:8?6>6?EDFANC:6FC
F
790690;B:;/B4(;08<,:+(5:3(30:;,6<,5+,/69:
;/,4(;0:*/,790690;,0;,5<0;+,301:;6-,=,5;<,,3)<0;,5+,301:;
(C:@C:EN
+9O>6
@FG6C?2?46
4@?@>:6
>A=@:
@>>6?E2:C6
)N7@C>656=VE2E6ECN8:@?2=:D2E:@?
'C82?:D2E:@?56D:?DE:EFE:@?DAF3=:BF6D
*:>A=:7:42E:@?6EDN4FC:EN;FC:5:BF6
F586E6E7:?2?46D
@?46CE2E:@?
(R=6DD64E@C:6=D
*F3D:56D2FI6?EC6AC:D6D
@>>6C466IENC:6FC
4@?@>:6=@42=6
:D42=:EN
92C86DD@4:2=6D
*E2EFEF?:BF6
OC66IANC:6?46AC@76DD:@??6==6
44@>A28?6>6?E56>2?56FCD5V6>A=@:
>>> inhoudstafel
71
memorandum
?D6:8?6>6?E
7@C>2E:@?
%@3:=:EN
?G:C@??6>6?E
,C32?:D>6
FEC6LACN4:D6C
AC@76DD:@??6=D
77:4:6?465FDJDEO>65V6?D6:8?6>6?E
$:6?D6?D6:8?6>6?E
6?EC6AC:D6D>NE:6CD
)64@??2:DD2?467@C>2E:@?D6?EC6AC:D6D
>A=@:56D=2?8F6D
(C@>@E:@?D@4:2=6
446DD:3:=:EN56D6?EC6AC:D6D
&@FG62FI>@56D565NA=246>6?E
'77C6AF3=:BF656EC2?DA@CED
&@FG6==6D7@C>6D56EC2G2:=
:D42=:EN2==@42E:@?=@J6C
)ND:=:6?4656D6?EC6AC:D6D
(6C>:D5V6?G:C@??6>6?E
6DE:@?4@?DECF4E:@?62FC6DD@FC46D
2=:>6?E2E:@?U
(@==FE:@?D2:CD@?@?56DD@=DU
(=2?CN8:@?2=565NG6=@AA6>6?E
(=2?CN8:@?2=5V27764E2E:@?5FD@=
)O8=6>6?ECN8:@?2=5VFC32?:D>6
C2?5DAC@;6ED:>>@3:=:6CD
*E2E:@??6>6?ED
9,*644(5+(;065:*65*9C;,:05:709(;065:,>;B90,<9:*64790:,:
*65*9,;,((5),=,305.,56-=)(5+,9,9,.06H:6-)<0;,53(5+
#
(C@7:E6C56D:?7C2DECF4EFC6D567@C>2E:@?52?D=6D2FEC6DCN8:@?DA@FCJ6?G@J6C56D3CFI6==@:D
#
(C@7:E6C56=2?@FG6==6@C82?:D2E:@?56=V6?D6:8?6>6?EDFANC:6FC6?.A@FC4CN6CF?6A@=6
F?:G6CD:E2:C67@CE6?>N564:?66ED4:6?46D56=2D2?EN3:@E6496?4@?;F8F2?E=6D677@CED56
=V,$,$6E-,
72
memorandum
#
$6AC@7:=56D64E6FC6ED6DA6CDA64E:G6DDFC4:?B2?D52?D6E2FE@FC
56CFI6==6D
6<?@AED64E@CAC@7:6=>6EG@@CF:EK:49E6?G@@C56G@=86?56;22C:?
6?C@?5CFDD6=!@@75DE25
@>>6:?5:BFN52?D=27:496)=6E:DDF3CFI6==@:D5V6DD6?D4:2D64@?DE:EF6
AC:?4:A2=6>6?E56D:O86D@4:2FI2:?D:BF6BF6=BF6D46?EC6D):>A@CE2?ED6E
56BF6=BF6D6?EC6AC:D6D?E6C>656A6CD@??6==6D>2?BF6DD6D:EF6?E4@>>6
A2CE@FE52?D=6D7@?4E:@?DE649?:BF6D:?8N?:6FCD(9DAN4:2=:DN
N=64EC@>N42?:4:6?>2:D2FDD:56D7@?4E:@?DA=FDDAN4:7:BF6D2FI46?EC6D
25>:?:DEC2E:7D"+*64CNE2:C6D>F=E:=:?8F6DU
$6E:DDF3CFI6==@:DD642C24ENC:D6A2CF?67@CE6AC@A@CE:@?5686?DA6FBF2=:7:N
>2:DBF:6DE24EF6==6>6?E4@>A6?DN6A2C=V2EEC24E:G:EN56I=4@>>6AR=6
FC32:?6A6?52?E46EE6A=2466DE>6?24N6A2C=6D8C2G6DAC@3=O>6D56
>@3:=:EN6E46FI
4:D65NA=246?E56A=FD6?A=FDG6CD=2ANC:A9NC:6:>>N5:2E6
?>2E:OC6567@C>2E:@?=6CND6CG@:C3CFI6==@:D5686?D7@C>N3I=C6DE6=6
AC6>:6CA@=6NEF5:2?E56GC2:EA@FG@:CPEC6>@3:=:DN6?E6C>6D56>@3:=:ENG6CD
=6D46?EC6D56AC@5F4E:@?D:EFND6?=2?5C66E6?.2==@?:6,?A2DD286A2C=2
42D67@C>2E:@?D6C2D2?D5@FE6:?5:DA6?D23=6A@FCF?6A2CE:65V6?EC6
6FI$6D
244@C5D6I:DE2?ED56GC@?EPEC6C6?7@C4NDA@FCA6C>6EEC6LF?>2I:>F>56
3CFI6==@:D56D672:C67@C>6C6?569@CD42C:=?6D6CELC:6?565FA=:BF6C=V@77C6
567@C>2E:@?
I=2N82=6>6?EE@FD=6D2E@FEDA@FC4CN6CF?AR=6:>A@CE2?E2F?:G62F56D
D4:6?46D56=2G:642?46C,?6D@CE65642>AFDL=V:>2865692C=6C@:
A@FCC2:ED2?D5@FE62:56C6=2DFAA@D6C2:EF?64@==23@C2E:@?NEC@:E66?EC6
=V,$,$6E-,
?G@FDC6>6C4:2?EA@FCG@EC64@==23@C2E:@?
2?<G@@CFH>656H6C<:?8
,*0,5;9,+,*655(0::(5*,,550:*,5;9<4
>>> inhoudstafel
73
memorandum
"$
3,*;065:G%,920,@05.,5
&@>56=27N5NC2E:@?&22>7656C2E:6,),3.9(FUUUUUUUUUUUUUUUU
De grafische sector, zoals de door Febelgra wordt afgebakend en aldus vertegenwoordigd, nl.
prepress (Nace Bel 18.13), overige drukkerijen (Nace Bel 18.12) en afwerking (Nace Bel 18.14)
kende tussen 2007 en 2012 een reductie van het aantal werkgevers met -27,14 %. Dit levert
volgend beeld op (cf. tabel 1):
#$'. 7'3&'.+0) 7#0 *'5 ##05#. 8'3-)'7'34 +0 &' )3#(+4%*' 0+,7'3*'+& '9%.
-3#05'0&36--'3+,'0 +0 '.)+; 71.)'04 &' *11(&#%5+7+5'+5 +0 &' 2'3+1&' 310
"
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Drukkerijen
933
921
891
845
794
Prepress/premedia
472
350
330
300
275
Afwerking
65
68
64
63
62
TOTAAL
1.470
1.339
1.285
1.208
1.131
Volgens de hoofdactiviteit kon het aantal werkgevers in 2012 als volgt procentueel worden
onderverdeeld:
Drukkerijen: 71,24 %
Prepress/premedia: 22,78 %
Afwerking: 5,98 %
- Volgens de hoofdactiviteit viel er in 2012 t.o.v. 2011 volgende evolutie waar te nemen voor wat
betreft het aantal werkgevers:
Drukkerijen: -31 werkgevers (-3,99 %)
Prepress/premedia: -31 werkgevers (-11,27 %)
Afwerking: + 2 werkgevers (+ 3,23 %)
- Op het einde van 2012 waren er 1.071 werkgevers in de grafische sector (cf. tabel 2). De
procentuele verdeling van het aantal werkgevers per gewest was derhalve als volgt:
het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: 12,7 %
het Waals Gewest: 22,41 %
het Vlaams Gewest: 64,89 %
#$'. ##05#. 8'3-)'7'34 +0 &' )3#(+4%*' 0+,7'3*'+& '9%. -3#05'0&36--'3+,'0 +0 '.)+;
'02'3)'8'45+0&'2'3+1&'
310"
2007
2008
2009
2010
2011
2012
1.470
1.339
1.285
1.208
1.131
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
216
181
170
145
137
Waals Gewest
357
295
289
276
256
Vlaams Gewest
897
863
826
787
738
-0,61
-8,91
-4,03
-5,99
-6,37
België
##3.+,-4''71.65+'+0
- De Belgische grafische nijverheid (excl. krantendrukkerijen) was in 2012 goed voor 12.664
arbeidsplaatsen. De tewerkstelling kon als volgt worden verdeeld over de 3 gewesten:
het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: 9,97 %
het Waals Gewest: 18,01 %
het Vlaams Gewest: 72,02 %
#$'. 8'3-0'/'34 +0 &' )3#(+4%*' 4'%513 '9%. -3#05'0&36--'3+,'0 +0 '.)+; '0 2'3
74
)'8'457113&'2'3+1&'
310"
2007
2008
2009
2010
2011
2012
#$'. ##05#. 8'3-)'7'34 +0 &' )3#(+4%*' 0+,7'3*'+& '9%. -3#05'0&36--'3+,'0 +0 '.)+;
'02'3)'8'45+0&'2'3+1&'
310"
2007
2008
2009
2010
2011
2012
1.470
1.339
1.285
1.208
1.131
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
216
181
170
145
137
Waals Gewest
357
295
289
276
256
Vlaams Gewest
897
863
826
787
738
-0,61
-8,91
-4,03
-5,99
-6,37
België
##3.+,-4''71.65+'+0
memorandum
- De Belgische grafische nijverheid (excl. krantendrukkerijen) was in 2012 goed voor 12.664
arbeidsplaatsen. De tewerkstelling kon als volgt worden verdeeld over de 3 gewesten:
het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: 9,97 %
het Waals Gewest: 18,01 %
het Vlaams Gewest: 72,02 %
#$'. 8'3-0'/'34 +0 &' )3#(+4%*' 4'%513 '9%. -3#05'0&36--'3+,'0 +0 '.)+; '0 2'3
)'8'457113&'2'3+1&'
310"
2007
2008
2009
2010
2011
2012
'.)+;
15.754
15.568
14.699
13.695
13.257
3644'.411(&45'&'.+,-'8'45
2.111
1.711
1.409
1.224
1.277
!##.4'8'45
2.966
2.830
2.687
2.513
2.428
10.677
11.027
10.603
9.958
9.552
XaMeb
XaMah
XeMeh
XfMhc
XcMb
.##/4'8'45
##3.+,-4''71.65+'+0
- Parallel met de daling van het aantal werkgevers, bleef ook het aantal werknemers dalen (-593
werknemers). Na de vrij zware daling tussen 2008 en 2011 kon ook in 2012 een daling met -4,47
% opgetekend worden. Per gewest leverde dit volgend beeld op:
het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: -15 werknemers (-1,17 %)
het Waals Gewest: -147 werknemers (-6,05 %)
het Vlaams Gewest: -431 werknemers (-4,51%)
- Volgens onze prognoses en hierbij gesteund op verschillende studies, zou de sector de
komende tien jaar nog eens met 20 tot 30 % krimpen. Bij wijze van simulatie geeft dit op basis
van het gemiddelde dalingspercentage van de afgelopen vijf jaar, het volgende beeld (cf. tabel 4):
#$'. 4+/6.#5+' /$5 &' '71.65+' +0:#-' *'5 ##05#. 8'3-)'7'34 +0 &' )3#(+4%*' 4'%513
12$#4+47#0&')'/+&&'.&'&#.+0)5644'0
+/6.#5+'
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
Drukkerijen
728
693
658
623
588
553
518
483
Prepress/premedia
217
190
163
136
109
82
55
28
Afwerking
63
62
61
60
59
58
57
56
1.008
945
882
819
756
693
630
567
- Ten overstaan van 2012 komt men in deze prognose uit op een verdere reductie met 504
werkgevers minder (-52,94
%).
-
Welke concrete repercussies dit concreet zal hebben binnen de eerste 5 tot 10 jaar per
gewest, zo ook voor het BHG, is evenwel moeilijk in te schatten. Gelet op het effect van
de crisis op de sector, de structurele problemen waaraan de sector onderhevig is
(overcapaciteit, print onder druk, buitenlandse concurrentie, prijzenslag,…) en het
fenomeen waarbij productiebedrijven meer en meer sterk verstedelijkte gebieden
verlaten, lijkt het waarschijnlijk dat er voor de drukkerijen en de afwerkingsbedrijven zeker
nog een reductie van het aantal bedrijven dient te worden verwacht in het BHG.
Dit alles speelt minder voor de prepressbedrijven. Voor een stuk kan deze tendens
immers worden gecompenseerd door zelfstandige grafici (cf. tabel 5) die zich ook richten
op de digitale media, ontwerp & design,… en die door de aard van hun activiteiten perfect
kunnen actief zijn in een stedelijk gebied.
#$'. ##05#. '.)+4%*' :'.(45#0&+)'0 +0 &' )3#(+4%*' 4'%513 +0 310 "
In het
buitenland
Brussels
Hoofdstedelij
k Gewest
Waals
Gewest
Vlaams
Gewest
Hoofdactivitei
t
2010
2011
Nevenactivite
it
2010
2011
Actief na
pensioen
2010
2011
19
25
11
10
1
1
355
349
97
109
40
44
663
660
291
294
124
137
1 781
1 804
868
858
244
255
>>> inhoudstafel
75
verlaten, lijkt het waarschijnlijk dat er voor de drukkerijen en de afwerkingsbedrijven zeker
nog een reductie van het aantal bedrijven dient te worden verwacht in het BHG.
memorandum
Dit alles speelt minder voor de prepressbedrijven. Voor een stuk kan deze tendens
immers worden gecompenseerd door zelfstandige grafici (cf. tabel 5) die zich ook richten
op de digitale media, ontwerp & design,… en die door de aard van hun activiteiten perfect
kunnen actief zijn in een stedelijk gebied.
#$'. ##05#. '.)+4%*' :'.(45#0&+)'0 +0 &' )3#(+4%*' 4'%513 +0 310 "
In het
buitenland
Brussels
Hoofdstedelij
k Gewest
Waals
Gewest
Vlaams
Gewest
Hoofdactivitei
t
2010
2011
Nevenactivite
it
2010
2011
Actief na
pensioen
2010
2011
19
25
11
10
1
1
355
349
97
109
40
44
663
660
291
294
124
137
1 781
1 804
868
858
244
255
"$
3,*;065:G%,920,@05.,5
&@>56=27N5NC2E:@?&22>7656C2E:6$"
636=:64C6ACND6?E6=6D4@?D@>>2E6FCD:?5FDEC:6=D5VN?6C8:66?6=8:BF6==6@6FGC6A@FC56D
AC:I4@>ANE:E:7DA@FC=VN=64EC:4:EN6E=682K?2EFC6=A@FC=6D24E:G:END:?5FDEC:6==6D6?6=8:BF66E
A@FCF?62>N=:@C2E:@?56D2DN4FC:EN5V2AAC@G:D:@??6>6?E6?N?6C8:6$6D>6>3C6D56636=:64
D@?E5VF?6A2CE7N5NC2E:@?DD64E@C:6==6D49:>:66ED4:6?46D56=2G:624:6CG6CC6AME6D
A2A:6C4:>6?E:?5FDEC:66IEC24E:G6E6IE:=66EEC2?D7@C>2E:@?5F3@:D6E5V2FEC6A2CE
6?EC6AC:D6D:C$:BF:56:C(C@5F4EDA6C2>C46=@C%:EE2=FCF3:D6=8:F>*?EH6CA6?
2J6C?EH6CA6?6<26CE@C62=:D(@=J>6CD@H6=8:F>G@?:<68FDD2?EH6CA6?
"?7C236="?6@D$2?I6DD&$%#6=8:F>&JCDE2C6=8:F>(C2I2:C*@=*@=G2J+6DD6?56C=@
9:>:6+@E2=(6EC@496>:42=D)67:?:?8,>:4@C6,?:=:?6E/2C2?D6>3=6:=DC6ACND6?E6?E
6?G:C@?56=24@?D@>>2E:@?:?5FDEC:6==66?N=64EC:4:EN6E82K?2EFC6=56=26=8:BF66E
BF6=BF66>A=@:D:?5FDEC:6=D
636=:64G6CE686?H@@C5:8E56:?5FDEC:Q=66?6C8:6G6C3CF:<6CD:?6=8:Q0:;:;G6CEG@@C
4@>A6E:E:6G6AC:;K6?G@@C6=6<EC:4:E6:E6?22C582DG@@C:?5FDEC:Q=624E:G:E6:E6?:?6=8:Q6?G@@C
66?G6C36E6C5636G@@CC25:?8DK6<6C96:5:?6?6C8:6636=:64E6=E2=D=656?D64E@C7656C2E:6D
496>:66?=:76D4:6?46DDE22=8=2DA2A:6C5668A2A:6C46>6?E6IEC24E:6G6?:;G6C96:5
E6IE:6=6?9@FEG6CH6C<:?86?365C:;G6?:C$:BF:56:C(C@5F4EDA6C2>C46=@C%:EE2=
FCF3:D6=8:F>*?EH6CA6?2J6C?EH6CA6?6<26CE@C62=:D(@=J>6CD@H6=8:F>
G@?:<68FDD2?EH6CA6?"?7C236="?6@D$2?I6DD&$%#6=8:F>&JCDE2C6=8:F>(C2I2:C
*@=*@=G2J+6DD6?56C=@96>:6+@E2=(6EC@496>:42=D)67:?:?8,>:4@C6,?:=:?6?/2C2
*2>6?G6CE686?H@@C5:86?K:;CF:>G2?96E:?5FDEC:Q=6G6C3CF:<G2?6=6<EC:4:E6:E6?22C582D
:?6=8:Q6?K@V?:?5FDEC:Q=6;@3D
"$
3,*;065:G%,920,@05.,5
&@>56=27N5NC2E:@?&22>7656C2E:6"
"GKH:D566=8:D4967656C2E:6G2?562FE@
6?EH66H:6=6C:?5FDEC:6>6E
>66C52?;22C6CG2C:?806G6CE686?H@@C5:8E564@?DECF4E6FCD6?
:?G@6C56CDG2?56G6CG@6C>:556=6?@A56H68A6CD@?6?H286?D
365C:;7DG@6CEF:86?86>@E@C:D66C56EH66H:6=6CD7:6ED6?6?9F?
E@6=6G6C2?4:6CD:?6=8:Q6?5:E@AFC@A66D:?E6C?2E:@?22=7656C22=6?
C68:@?22=?:G62F
6?36=2?8C:;<566=G2?562FE@>@3:6=D64E@C:D864@?46?EC66C5:?CFDD6=D
%6EC@A@=:E2?C62
2FE@AC@5F4E:6F5:-@CDE
2FE@>@E:G6C6D62C4946?E6CD+@J@E2
2FE@
:?G@6C56CD6?8C@E6C64@?46DD:6D
=62D6>22ED492AA:;6?
76
memorandum
"$
3,*;065:G%,920,@05.,5
&@>56=27N5NC2E:@?&22>7656C2E:6) '&UUUUUUUUUUUUUUU
7&(% "-)*-(*&()&* .)
$!$9;,43!":79;"3,9":!"1\"2714,M"!"9*439"*94>7"1":,3";:!""9>;"2"3;M"9+]41>;,43M
1": ,3";: !\>;71"2"3;M 1": "3;9"79,:": !" ;9A,1 ,3;$9,2,9"M 1": >9">C !" 94/";:4>9,3*M 1":
"3;9"79,:":!"'492;,43M1"::4,$;$:!\,3;$9,223*"2"3;";1":"3;9"79,:":;,;9":X:"9A,":P3;3;8>"
'$!$9;,43 !": 79;"3,9": !" 1\"2714,M "!"9*43 ":; 1 '$!$9;,43 !" ;4>: 1": :";">9: !43; 1\4/";,' ":;
1\>;,1,:;,4347;,21"!>7,;1>2,3P
"!"9*4379;*",X!"::4>:"::;;,:;,8>": 9$*,431":74>91":;,A,;$:!R,3;$9,2M!R4>;71"2"3;";!"
:"9A,":>C79;,>1,"9:P":!,''$9"3":79'4,:298>$":"C,:;"3;7997749;>C+,''9":3;,43>CP4>9
1": ;,A,;$: 4? "!"9*43 3" !,:74:" 7: !" :;;,:;,8>": 9$*,431":M 34>: 34>: 43;"3;"943: !" 1":
2"3;,433"9!3:12":>9"!"1">9>;,1,;$>3"9$'1"C,4374>9>32",11">9'43;,433"2"3;!>29+$!>
;9A,19>C"114,:P
b`ab";b`ac:"9;$9,:"3;79>3"43',92;,43!"1!$*9!;,43!"1:,;>;,43!>29+$!>;9A,1M
2%2" :, 8>"18>": ,3!,;">9: '43; "C"7;,43P ": A41>2": 243;9"3; 3$324,3: 1R,2749;3" !> :";">9
79,A$ !> 71"2"3; !3: ;4>;": 1": 3,+": !> 29+$ !" 1R"2714, "; :43 7749; >3 2",11">9
'43;,433"2"3;!""!"93,"9P
A8)( &* %$-)*-(
P R$A41>;,433$*;,A"!>;9A,1,3;$9,2,9""3$*,43
3 " 8>, 43"93" 1" *(. " $*( # (M 1 ;"3!3" 3$*;,A" !> !"93,"9 ;9,2":;9" b`aa :R":;
74>9:>,A,""3b`ab";b`acP+8>";9,2":;9""39"*,:;9">3"7"9;":>9:"33>"11"P4>9"!"
";;";"3!3":R":;1$*#9"2"3;9$!>,;">!"93,"9;9,2":;9"M2,:"(% ))$()*$* .P
>4>9:!"1R33$"b`abM1R;,A,;$!>:";">9!>;9A,1,3;$9,2,9""3$*,439>C"114,:"
*141"2"3;!,2,3>$!"XaaM`nP
";;"!$$1$9;,43":;">4>771>:'49;"8>""11"9"1"A$">7133;,431YXeMfnZP
":9$1,;$:4>A9,"9";"2714D$::43;9>C"11":;9#:!,''$9"3;":";1">9!,2,3>;,43:43;433>!":
$A41>;,43:;9#:43;9:;$":P
P
R4>;71"2"3;O
27;!"19,:"
"7>,: b``iM 1R;,A,;$ !": >9">C !R4>;71"2"3; 9":;" :4>;"3>"P b`ac 3R$+77"9 7: 1
9#*1"M 1": !433$": !,:743,1": 74>9 1": !">C 79"2,"9: ;9,2":;9": !$243;9"3; >3 3,A"> !$/
>>> inhoudstafel
77
memorandum
19*"2"3;42791""1>,!"b`abP9;,>1,#9"2"3;"3"8>,43"93"1R427*3"2"3;!"
1,"3,"2"3;:411";,':";!3:1"!9"!":"11>1":74>91R2714,Y'9hb,:ZP
P
R$A41>;,4374:,;,A"!"1R;,A,;$U;,;9":X:"9A,":V
" :>#: !": ;,;9":X:"9A,": >79#: !": 79;,>1,"9: 3" :R":; 7: !$2"3;,P 9>C"11": 9;;97"
;4>/4>9:1"9";9!79,:>13"2"3;!>:D:;#2"P
4>9 977"1M 3;$9,">9"2"3;M 9$:"9A$ > :";">9 343 29+3!M ,1 '11>; ,"3 !> ;"27: >C
"3;9"79,:":422">C79":9,7;">9:74>9',9"$2"9*"9>39$"18>:,29+$!3:";;"$*,43P
9>C"11": 422" ,11">9: !3: 1" 7D:M " :D:;#2" 9":;" 1" 71>: "''," /2,: ,3A"3;$ 74>9 1
2,:"4>19"2,:" >;9A,1!"7"9:433":7">8>1,',$":"39"271,::3;>3":4,3M>;9"'4,:343
:41A1"";3439"271,P
"A41>2"!"1R;,A,;$;,;9":X:"9A,":9$1,:$"791":2"29":!""!"9*43"3:R":;$1"A$
A6F # "" %$) 9-() &()*) >79#: !" dbPhfe &(* -" () 79 343 24,3: !" CF8HDF
*(. ""-))>4>9:!>:"43!;9,2":;9"b`acP
R;,A,;$ "3 $*,43 !" 9>C"11": 7,;1" 433> >3" 94,::3" :>9 :" 33>"11" !" a`Mbn "3
;"92"!R+">9":79":;$":";!"hMen"3;"92":!R"2714,P
1>:8>"/2,:";;";,A,;$243;9"8>"174,3;"11"9":;">37>,::3;1"A,"9!"9"2,:">;9A,1
74>9!":7"9:433":!"24,3!9":8>1,',;,43:P
B8.%"-* %$-)*-(
,"!"9*43:"9"'>:";4>;"794:7";,A"M!,A"9:":$A41>;,43:79,::"3;,3$1>;1":";,143A,"3;
!" '49"9 1": 4>A"9;>9": 3$"::,9": 1R2$1,49;,43 !> '43;,433"2"3; !> 29+$ !> ;9A,1
9>C"114,:P
":!$',:9>C"114,::>9"29+$:43;"74,3;,22"3:":";"74,3;'43!;">9!"1RA"3,9!"
#2"
1$*,438>R,143A,"3;!":":,:,9!":47749;>3,;$:4''"9;":M422"1f 9$'492"!"1R;;74>9
;"3;"9!R,3'1$+,917"3;"3;>9"11"!":"3!3;"8>R,1"279>3;""349"P
": 79;"3,9": !" 1R"2714, 8>" :43; 1": 2"29": !" "!"9*43 :43; !": ;">9: 2/">9: !"
1R,3:"9;,431R"2714,!3:;4>::"::"*2"3;:P
R,3;$9,2O 3" !4,; 71>: %;9" 43;9,3; 2,: 1,$9$P 422"3; ,2*,3"9 8>R>/4>9!R+>,M 149:
8>R;,9,: :4>+,;" 43;9,3!9" 1": "3;9"79,:": ;93:2";;9" 1">9: 4''9": !R"2714,:M ,1 9"'>:" !"
7>1,"91":4''9":!R"2714,,3;$9,2,9":!#:149:8>R433"1>,43',"7:1"342!>1,"3;>;,1,:;">9K
9;,8>" ,3433>" !3: 1": >;9": $*,43:P ;,;9" !R"C"271"M 1": :,;": !R"2714, !": ";
49"2 427;"3; oWXd`n !> ;4;1 !" 1">9: 4''9": ,::>": !": "3;9"79,:": !" ;9A,1 ,3;$9,2,9"P 9>C"11":M";;"79;!"29+$3R":;2%2"7:2":>91"P
":D:;#2"!":;,;9"::"9A,":":;>9,">:"2"3;2,::4>:79"::,43!3:"9;,3:2,1,">C9>C"114,:P
>1 3" 7">; 74>9;3; 3,"9 :43 7749; 1 9"2,:" 1R"2714, "; 1R4;94, !" !94,;: :4,>C !":
2,11,"9:!"'"22":P
R"::"3"!""!,:74:,;,'M1:41A,1,:;,43!R>3"!"23!"343:41A1"9":;">32>:;P
78
memorandum
":D:;#2"":;,3!,:7"3:1">C4/";,':8>"A">;74>9:>,A9"9>C"11":O 9$;,43!R"3;9"79,:":M
"2714, 7"> 8>1,',$M 43;951" !": "3;9"79,:": "; 2,C,;$ !": ;">9: Y7>1,:M 79 7>1,:M
29+3!: "; 343 29+3!:ZP 1 '>; ,27$9;,A"2"3; 1>;;"9 74>9 1" 2,3;,"3 !" " !,:74:,;,' "3
A",113;!$',3,9>3!9"!7;$74>91"9"3!9":4>;"31">',1!>;"27:P
": ,3";: !" 9"9>;"2"3; "; :$1";,43 /4>"3; >3 951" 79$743!$93; !3: >3" *93!" 7,;1"
,3;"93;,431"P
">9: ;1"3;: "; 427$;"3":M 9"433>: 79 1" :";">9 79,A$ !"A9,"3; 74>A4,9 $3$',,"9 >C
"9A,":>1,:P4>98>4,9$"9>3"9A,"7>1,8>,"''";>"9,;>3;9A,1,!"3;,8>"149:8>"1":
9"::4>9":"C,:;"3;:>91"29+$L
143A,"3;!"2";;9""371">3:D:;#2"4?1":";">97>1,
9>C"114,:M9$*,::">9M74>99,;>:"9!":9"::4>9":!"":";">974>9794$!"9M!3:1"!9"!":
!,:74:,;,43::7$,',8>":M>C9"9>;"2"3;:";$A1>;,43:!":":":4,3:"37"9:433"1P
R4>;71"2"3; 9":;" >3 4>;,1 9,;,8>"P " ;9A,1 4271, 149: !": U*93!: !4::,"9:V !" ":
!"93,#9":33$"::"!$94>1"71>:7";,;"$+"11"A":>#:P
" ;9A,1 !R4>;71"2"3; ":; *93; !R>3" 9$,3;$*9;,43 71>: 97,!" :>9 1" 29+$ !> ;9A,1 ";
79;3;M74>91$*,43M!R>3"7"9:433"8>,71>:97,!"2"3;43;9,>"9>,"3X%;9"9$*,431P
1
:"9,; 79 43;9" >;,1" !" 9$'1$+,9 1 2,:" "3 71" !R>3:D:;#2" 8>, 7"92";;9,;! ',33"9 !"
;"11": 79":;;,43: 74>9 1": 7"9:433": 1,"3,$": "3 9,:43 !" 1 ',11,;" !" 1">9 "3;9"79,:"P ":
!"93,#9"::"A4,"3;79,A$":!"";;",!"P";;",3/>:;,"!"A9,;%;9"9$79$"7912,:""371"
!R>343!:74>91">9::>9"9>3;9,;"2"3;!"2%2"3;>9"P
R
3;"9,23*"2"3;M4>;,19"433>791":*93!":"3;9"79,:":74>9',9"'"1">9:2>;;,43:P
1R+">9" 4? 1": !$',: 8>" 9"343;9" 1 '43;,43 7>1,8>" :43; ,22"3:": YA,",11,::"2"3;M
,271$2"3;;,43!"3492":">947$"33":";,3;"93;,431"::3:"::"71>:4271"C":M9":;9,;,43:
>!*$;,9":ZM,1":;,3!,:7"3:1"!"9$"91"!9"8>,7"92";;">C4>A4,9:7>1,:!"',9"77"1
1R"C7"9;,:"!R>323*"9:7$,1,:$M8>,;,;9";"2749,9"MA,"3;,271$2"3;"9M'492"9M2";;9""3
6>A9">3!,:74:,;,'P,43"7;>"11"2"3;M",79"3!1":D:;#2"!"::;;>;:!"1'43;,437>1,8>"
43;9"7,"!M ;4>: 1": :"9A,": :R49!"3; !,9" 8>R,1: "3 43; >9*"22"3; ":4,3 "; D 9"4>9"3;
;>"11"2"3;"3',:3;',!":9,:8>":149:8>"13$"::,;$:R,274:"P
79#::R%;9"4>A"9;143:>1;3"M1"";">97>1,!4,;;94>A"91":24D"3:/>9,!,8>":74>91>,
7"92";;9" !" :" ',9" ,!"9M > 3,A"> !> 23*"2"3; 79 !": :7$,1,:;": 74,3;>:8>, A,"33"3;
;"2749,9"2"3;2";;9"!,:74:,;,431">9"C7"9;,:"P
":"3;9"79,:":!"'492;,43:43;>3"7$7,;":4>:"C714,;$"P":"9A,":>1,:!"1R2714,";!"
1'492;,43:"71,*3"3;!>238>"!"24D"3:P329+$!"1'492;,43"C,:;">C8>"1:":
47$9;">9:9"4>9"3;7">4>7:P
1'>;9$:41>2"3;:R49,"3;"9A"9:>3":41A,1,:;,43!"1!"23!"P4;"9;4>;8>,!94,;>3"
79":;;,437>1,8>"!R>3+#8>"1>,7"92";;3;!":"',9"79":;"9":"9A,"79"1>,8>,M:>9:"
!" 9,;#9": ,"3 43;951$:M !,:74:" !" 1R"C7"9;,:" :>9 1" 29+$P !$2>1;,71,;,43 !": ;">9:
94-;1"3429"!"2$;+4!414*,":!,:743,1":M!"1,">C!"'492;,43M";!"+3":!"43;"3;"9
!":7>1,::3:"::"71>:!,A"9:P
4,1 9,#A"2"3; !9"::$: 1": 74,3;:"::"3;,"1: >C8>"1: 1": ,3;"92$!,,9":!> 29+$ !" 1R"2714,
7">A"3; 7749;"9 >3" 43;9,>;,43 ',3 !" 79;,,7"9 1 9$;,43 !> ,"3X%;9" $4342,8>" ";
:4,1!43;1$*,43*93!"2"3;":4,3P
>>> inhoudstafel
79
memorandum
"$
3,*;065:G%,920,@05.,5
&@>56=27N5NC2E:@?&22>7656C2E:6-"
(&'( $/,!).% (&'' $/)* +.%! # " $'-.%!
"A7!($ $ *%($(-))").% $) $-)*( I
i
[!"39$":1,2"3;,9":M4,::43:";;M"379,C4>93;:
6DE:>2E:@?DA@FCDFC=232D65649:77C6DAC@G:D@:C6D
6DE:>2E:@?A@FCDFC32D656DE2FI564C@:DD2?4656DDE2E:DE:BF6D46?EC2=:D$6D=2
DE2E:DE:BF65$46?EC2=:D$6=2A=FDC$46?E652E656
80
memorandum
943O:+;;,3*"3
43:>1;M
9>::"1
" 42E"; A3 !" 9>::"1:" A4"!,3*:,3!>:;9," 32 ,3 b`ab 39 :+;;,3* 2"; fPbn ;4" ;4; h`i
2,1/4"3>94P"E"'49:":;,/*,3*0B2"93+";9"49!/9b`aaM;4"3!"42E";2";2""9!3
cdn;4"32P";aPdn"!9*;!"42E";""3":+",!"3M29*94","3!3!""1,3!";4;1"
42E";A3!"9>::"1:",3!>:;9,"P"30"1"/9"3A3!1,3*0"3!"!";4"*"A4"*!"B9!"A3
!"9>::"1:"A4"!,3*:,3!>:;9,",3!>:;9,",3b`aaY2"":;9""3;":+;;,3*"3Z""3'49:";4"32"
2";adnP
":43!30:!"E":;"90"*94",,/'"9:"!9*;+";3!""1A39>::"1,3!";4;1"42E";A3!"
"1*,:+" A4"!,3*:,3!>:;9," ""3 ":+",!"3 bnP "; EB9;"7>3; A3 !" "1*,:+"
A4"!,3*:,3!>:;9," 1,*; !>,!"1,/0 ,3 13!"9"3M 29 !" *94", B: !" '*"147"3 /9"3 *94;"9 ,3
9>::"1P
,/!"3: !" 9,:,:/9"3 b``hXb`ab ,: !" 42E"; A3 !" 9>::"1:" ,3!>:;9," ;4"*"342"3 2"; ,/3
c`nM ;"*"34A"9 9":7";,"A"1,/0 iMan "3 aaMhn ,3 1143,& "3 13!"9"3P 7 :,: A3 !"E"
2;:;',:!"9>::"1:"A4"!,3*:,3!>:;9,"!"9,:,:/9"3!>:>,;E43!"91,/0*4"!!449*"042"3P
"E",/'"9:;43"33B942!"A4"!,3*:,3!>:;9,"""33;,D1,:+":";49B49!;*"34"2!O,3
;,/!"3 A3 9,:,:!4"; E,/ +"; ";"9 !3 !" 9":; A3 !" ,3!>:;9,"M ,3 !" S442T /9"3 !4"; E,/ +";
4A"9+";1*"2""3,";:9>:;,*"93PA"9!"D1>:+""3+""';!"A4"!,3*:,3!>:;9,",39>::"1Y"3
,3"1*,&Z""3:;"90"9"*94",,342E";1;"3E,"3!3!",3!>:;9,",3+9*"+""1P
>>> inhoudstafel
81
memorandum
--(A7.(" $%#1*&(/)*;B@AB<
1143,&
aen
9>::"1
bn
>,;"313!:"
"!9,/A"3
dn
13!"9"3
gin
943O
M:+;;,3*"33!"1"3A44913!"9"3M9>::"1"3>,;"313!:"43!"93"2,3*"3M
43:>1;
";"B"90:;"11,3*,3!"9>::"1:"A4"!,3*:,3!>:;9,"+4>!;:;3!ME"0"9,3A"9*"1,/0,3*2";!"9":;
A3!",3!>:;9,"P
3b`abB"9!"3"939:+;;,3*daec71;:"3,3*"A>1!P
3b`ab"A43!ahMgn
A39>::"1:",3!>:;9,&1";"B"90:;"11,3*E,+,3!"A4"!,3*:,3!>:;9,"P
-(B7.%"-+%$-$%#(&%)*)*(. ";(-0"")<
943OM*"!""3;91,:""9!":;;,:;,"0"3
3"1*,&,:!"A4"!,3*:,3!>:;9,"""3"+;":";49M"3!,;*"1!;E"0"9A4499>::"1P3*"A""9
f`n A3 !" ;"B"90:;"11,3* "A,3!; E,+ ,3 "!9,/'/": 2"; 2,3!"9 !3 a`` B"903"2"9:P 3
A"9*"1,/0,3* 2"; !" 3!"9" 9"*,4R: :;"1; 9>::"1 !>,!"1,/0 2""9 B"903"2"9: ;" B"90 ,3 01",3"
"!9,/'/":O ,3 9>::"1 "!9*; +"; *"2,!!"1! 3;1 B"903"2"9: abMi 7"9 A":;,*,3*:""3+",!P 3
A"9*"1,/0,3*2";ahMf"3adMeA44913!"9"3"31143,&P
449""3 A"9019,3*A3 !" 1*" ;"B"90:;"11,3* 7"9 A":;,*,3*:""3+",! 24";"3 B" 0,/0"3 39 !"
A"9!"1,3* A3 !" 9",!:71;:"3 4A"9 !" A"9:+,11"3!" :";49"3 ,33"3 !" 9>::"1:"
A4"!,3*:,3!>:;9,"Y',*>>9cZP
82
cinA3!"B"903"2"9:,3!"9>::"1:"A4"!,3*:,3!>:;9,"B49!;;"B"90*":;"1!,/9;,:31""3
,3!>:;9,&1" 00"9,/"3 !," B"*"3: +>3 794!>;,"794": 9"1;,"' B",3,* 2"3:"3 7"9
A":;,*,3*:""3+",! ;"B"90:;"11"3P 93:; :;"1; !" :";49 S3!"9" A4"!,3*:2,!!"1"3T
Y+441!"M:>,0"9M04'',"M"9",!"21;,/!"3MQZ34*""3:benA3!"2"3:"3;"B"90P40!"E"
1;:;":";49:;"1;""39"1;,"'1*3;1B"903"2"9:7"9A":;,*,3*:""3+",!;"B"90P
memorandum
943OM*"!""3;91,:""9!":;;,:;,"0"3
3"1*,&,:!"A4"!,3*:,3!>:;9,"""3"+;":";49M"3!,;*"1!;E"0"9A4499>::"1P3*"A""9
f`n A3 !" ;"B"90:;"11,3* "A,3!; E,+ ,3 "!9,/'/": 2"; 2,3!"9 !3 a`` B"903"2"9:P 3
A"9*"1,/0,3* 2"; !" 3!"9" 9"*,4R: :;"1; 9>::"1 !>,!"1,/0 2""9 B"903"2"9: ;" B"90 ,3 01",3"
"!9,/'/":O ,3 9>::"1 "!9*; +"; *"2,!!"1! 3;1 B"903"2"9: abMi 7"9 A":;,*,3*:""3+",!P 3
A"9*"1,/0,3*2";ahMf"3adMeA44913!"9"3"31143,&P
449""3 A"9019,3*A3 !" 1*" ;"B"90:;"11,3* 7"9 A":;,*,3*:""3+",! 24";"3 B" 0,/0"3 39 !"
A"9!"1,3* A3 !" 9",!:71;:"3 4A"9 !" A"9:+,11"3!" :";49"3 ,33"3 !" 9>::"1:"
A4"!,3*:,3!>:;9,"Y',*>>9cZP
cinA3!"B"903"2"9:,3!"9>::"1:"A4"!,3*:,3!>:;9,"B49!;;"B"90*":;"1!,/9;,:31""3
,3!>:;9,&1" 00"9,/"3 !," B"*"3: +>3 794!>;,"794": 9"1;,"' B",3,* 2"3:"3 7"9
A":;,*,3*:""3+",! ;"B"90:;"11"3P 93:; :;"1; !" :";49 S3!"9" A4"!,3*:2,!!"1"3T
Y+441!"M:>,0"9M04'',"M"9",!"21;,/!"3MQZ34*""3:benA3!"2"3:"3;"B"90P40!"E"
1;:;":";49:;"1;""39"1;,"'1*3;1B"903"2"9:7"9A":;,*,3*:""3+",!;"B"90P
-(C7 )*( -+%$$%#(&%)*)*(. "&()-)*-(
B@AA;(-0"")<
a`Pa94!><43";
;93:'492<43!"
A,3!"
gn
a`Pc
93:'492<43";
43:"9A<43!"
'9>,;:]1$*>2":
an
aaP`9,<43!"
4,::43:
ain
a`Pe
3!>:;9,"
1,<#9"
fn
a`Pf">3"9,":";
'9,<43!"
794!>,;:2D1$:
cn
a`Ph9,<43
!\>;9":!"39$":
1,2"3;,9":
ben
a`Pg9,<43!"
794!>,;:!"
4>13*"9,"X
7<::"9,"";!"
7;":
cin
943OM*"!""3;91,:""9!":;;,:;,"0"3
>>> inhoudstafel
83
memorandum
3 +"; A49,*" !""1;/" 0B2 1 39 A49"3 !; "9 ,3 9>::"1 9"1;,"' A""1 00"9,/"3 ;,"' E,/3P
2B,11"A3+";"13*A3A"9:+",!,/A""1A3!"E"794!>;"3M,:+";24",1,/042!"E"47*94;"
:+1 ;" "C749;"9"3P " 9"1;,"' 01",3" :+1 B947 A"1" "!9,/A"3 ,3 9>::"1 47"9"9"3 :7""1;
A"9!"9,3+";3!""1A3!""C749;P"+4*""A410,3*:!,+;+",!9"&"9;!9"34A"3""3*94;"
344!A449A4"!,3*:794!>;"3P1!"E"';49"3:2"320"3+";*""3A"9::,3*!;9>::"1""3
;"049;+""';47!"+3!"1:13:A449A4"!,3*:794!>;"3P
4+0"3;9>::"1!"1;:;"A,/'/9"3""3*":;*";4"32",3!""C749;A3A4"!,3*:2,!!"1"3P
449 ;4"042:;,*" *94", E1 +"; "::"3;,""1 E,/3 42 !"E" *94", !449 ;" ;9"00"3 "3 3,">B"
>,;"313!:"290;"33;"49"3P
-(D7.%"-+%$-%##(0*( -()$()
" #$* ();$# "" %$)=:(-0"")<
A8@@@
H@@
GBG
G@E
CCB
BIG
:CID
:D@H
HCB
HC@
HFI
CBA
CCG
CFG
:EAA
:DIC
:E@B
B@A@
B@AA
B@AB
F@@
D@@
B@@
@
:B@@
:D@@
:F@@
B@@H
B@@I
0&%(*+%$)
#&%(*+%$)
%""$%##( "
943OX
Y3;,43143"7;ZN4!":`bM`cM`dM`gM`iMa`MaaMae;P"P2Pbb
" "13*9,/0:;" "C749;290;"3 1,/A"3 !" ;B"" >>913!"3 "!"913! "3 9309,/0 Y',*>>9 gZP
den A3 !" 9>::"1:" "C749; *; 39 !"E" ;B"" 13!"3P 3 A"9*"1,/0,3* 2"; 13!"9"3 "3
1143,&"C749;""9;9>::"19"1;,"'B",3,*39>,;:13!P
bdn A3 !" 9>::"1:" "C749; *; 39 13!"3 >,;"3 !" >94E43"M ain *; E"1': 39
":;"22,3*"3 >,;"3 !" >947":"X3,"P ,; ,: A"9>,; +"; +44*:;" 7"9"3;*" A3 !" !9,"
*"B":;"3M ,3 1143,& *; aen 39 13!"3 >,;"3 !" >94E43"M ,3 13!"9"3 ahnP "
84
memorandum
A"9019,3* ,:!; 9>::"1 9"1;,"' A""1 S;D7,:+"1*,:+"T 794!>;"3YE41: +441!"Z "C749;""9;
39A"99"290;"3P
"*94",!,"!"E"1;:;"*94"71;47;"0"3"3,:A""1"14A"3!A449!"9>::"1:""C749;P911"
B9:+,/31,/0+",!E>11"3!";4"042:;,*"*94",03:"3E,+,22"9:A4491>,;"3!""A,3!"3P
"S2;>9"T"1*,:+""3>947":"290;M,342,3;,"2";+";1*"43:>2"3;"3A"9;94>B"3
B,/E"3:7",',"047+";"13*!"A"99""C749;P
-(E7&(++%$%(& '-"=0&%(*+%$(-0"")
;B@AB<
)*.$
/("
AIL
BCL
)*:BG
EL
)*:AE
IL
BBL
FL
GL
IL
943OX
Y3;,43143"7;ZN4!":`bM`cM`dM`gM`iMa`MaaMae;P"P2Pbb
";""9:;""C749;794!>;A39>::"1,:E43!"9;B,/'"1794!>;"347!":,:A34P
3b`ab
20;"3 E,/ bfn >,; A3 !" ;4;1" "C749; A3 9>::"1 >,;M A""1 +4*"9 !3 ,3 !" 3!"9" ;B""
*"B":;"3P " ;"*49," !930"3 Y,"9"3 "3 '9,:!930"3Z 3""2; abn A3 !" "C749; A449 +9
9"0"3,3*PS1"":T"3S04'',"M;+"""309>,!"3T3"2"3;"3:14;;";"10"3:aanA3!""C749;A449
+99"0"3,3*P";"*49,"S794!>;"347!":,:A3*93"3T:;;;"3:14;;",3A449inA3!"
"C749;P
>>> inhoudstafel
85
memorandum
-(F70&%(*+%$)&((%-&&(%- *)(-0"");B@AB<
,3!"
aan
4,::43:
abn
94!>,;:!,A"9:
gn
4,::43
an
9$2"9,"
en
$*>2":
cn
9$79<43::"
!"'9>,;:";1$*>2":
an
'$M;+$";$7,":
aan
9$79<43::"
!"$9$1":
hn
$9$1":
an
9,3"";49*"
en
4";
79$79<43:
+441;$":
bfn
9,::":";+>,1":
an
>9"";43(:"9,":
bn
9$79<43:!"
A,3!"";!"74,::43
fn
943OX
Y3;,43143"7;ZN4!":`bM`cM`dM`gM`iMa`MaaMae;P"P2Pbb
449!";4"042:;!,"3;"9*"B"E"3;"B49!"347+";9,:,4A449A"9;9"0A3A4"!,3*:"!9,/A"3
>,; +"; 9>::"1: "B":; B"*"3: !" 24",1,/0" 42*"A,3* A449 ,3!>:;9,&1" ;,A,;",;"3P 3 !;
A"93! !,"3; "9 :2"3*"B"90; B49!"3 2"; !" 3!"9" 9"*,4R: 42 9>,2;" ;" A449E,"3 A449
9>::"1:""!9,/A"3!,"B,11"3>,;B,/0"339!"93!P,;24";!3>,;"99!*"0477"1!B49!"3
3 A"9";"9,3* A3 !" 24,1,;",; ;>::"3 9>::"1 "3 !" 93!P ,"9!449 0>33"3 !"E" "!9,/A"3
1,/A"3"94"7!4"3479>::"1:"B"903"2"9:P
3!"9E,/!: E,/3 "9 47749;>3,;",;"3 A449 01",3:+1,*" 794/";"3 !," ,3:7"1"3 47 !" 1401"
"+4"';"3A3!"*944;:;!P
86
memorandum
>>> inhoudstafel
87

25 mei 2019 - Confederatie Bouw

Aantal verhuizingen tussen de gewesten

SYMPOSIUM “SPOORVERKEER - CENTRAAL ELEMENT VAN

Lichte vrachtwagens (tot 3.500 kg) / 2014-2015

Kanaalplan - Brussels by Water

2014.04.24.Piazza Schuman.BDW

brochure

persbericht - Basic-Fit Brussels Basketball

open - KVS