De Digitale Kokerjuffer - Jaargang 10 nummer 17 - EIS

De Digitale Kokerjuffer
Jaargang 10, Nummer 17: 2014
Digitale nieuwsbrief van de EIS werkgroep Trichoptera
The Digital Caddisfly – Newsletter of the Benelux Trichoptera Society
Amsterdam / Gent, september 2014
Deze nieuwsbrief is bedoeld om geïnteresseerden in kokerjuffers of schietmotten op de
hoogte te brengen van recente ontwikkelingen over Trichoptera.
Voorgaande nummers kunt u downloaden op de werkgroeppagina van EIS-Nederland:
http://www.eis-nederland.nl/kokerjuffers.html .
Bijdragen over Trichoptera zijn welkom. U kunt uw bijdragen mailen aan de redactie:
[email protected] of [email protected]. Het volgende nummer wordt
voorzien voor begin 2015.
THE DIGITAL CADDISFLY – The Digital Caddisfly is an on-line magazine,
dedicated to the study of caddisflies in the Benelux countries (Belgium, the
Netherlands and Luxembourg). From the 16th issue onwards, English summaries have been
placed after each contribution. For the content of this issue, please consult the last page of
this issue. Please contact us when you wish to know more about Trichoptera in our countries
or in case you wish to submit a contribution yourself.
Adressen van de redacteurs / editors’addresses
Koen Lock
Merelstraat 27
9000 Gent
[email protected]
David Tempelman
Postbus 95125
1090 HC Amsterdam
tel. + 31 6 20 96 83 44
[email protected]
Inhoudsopgave









Waterkwaliteitsverbetering leidt tot terugkeer van Agapetus ochripes in de Selzerbeek
........................................................................................................... Monique Korsten 2
Plectrocnemia geniculata McLachlan 1871 voor het eerst waargenomen in Vlaanderen
.................................................................................................................... Koen Lock 9
Nog twee nieuwe Hydroptilidae-soorten voor Zeeland....................................................
................................................................................. Ron Brand & David Tempelman 11
Bijzondere recente waarnemingen van schietmotten in België ................ Koen Lock 15
Limnephilus luridus Curtis 1834 herontdekt in Vlaanderen .................... Koen Lock 16
Oligostomis reticulata gevonden in het beheergebied van Waterschap Vechtstromen ..
..........................................................................Rob Heusinkveld & Eelke Schoppers 17
Een middag schietmotten vangen langs de Geul ...................................... Koen Lock 19
Bijzondere recente waarnemingen van schietmotten in Nederland .................................
....................................................................................................... David Tempelman 21
Content ........................................................................................................................ 25
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 1
Waterkwaliteitsverbetering leidt tot terugkeer van Agapetus
ochripes in de Selzerbeek
Monique Korsten
Inleiding
De kokerjuffer Agapetus ochripes behoort tot de familie van de Glossosomatidae. Het zijn
minuscule kokerjuffers waarvan de larven in een koepelvormig huisje van kleine steentjes in
snelstromende (bron-)beken en rivieren leven. In Europa komen talrijke soorten voor,
waarvan de meeste in bergachtige streken leven. Higler (2008) meldt voor Nederland drie
soorten: Agapetus fuscipes, A. ochripes en Glossosoma conformis. De eerstgenoemde komt
vrij zeldzaam voor in bronnen en bronbeekjes in Zuidoost- en Oost-Nederland. Het
voorkomen van G. conformis wordt door Higler (2005) als onzeker beschouwd; de larve die
door De Vos (1930) in de Vloedbeek werd waargenomen is niet bewaard gebleven. Mogelijk
kan de soort wel in Zuid-Limburg worden verwacht. Het is een typische soort van bergbeekjes
die in Niedersachsen zeer beperkt, in Nordrhein-Westfalen met meerdere vindplaatsen, tot
algemeen in Wallonië voorkomt. Dit verspreidingspatroon geldt eveneens voor Agapetus
ochripes, al heeft deze een voorkeur voor iets grotere beken en riviertjes. De soort is bekend
uit Zuid-Limburg van de Geul, Landeus en werd al eerder aangetroffen in de Selzerbeek. De
laatste waarneming in Nederland dateert uit 1943 en dat maakt de recente vondst bijzonder.
Zowel A. ochripes als G. conformis staan te boek als zeer zeldzaam of verdwenen en zijn op
de Rode lijst als ‘Gevoelig’ genoteerd (Nijboer, 2001; Ministerie van LNV, 2004). Recent
bronnenonderzoek in het beheersgebied van het Waterschap Roer en Overmaas (ZuidLimburg) wijst uit dat Agapetus fuscipes (Fig. 1) nog steeds in diverse bronnen en
bronbeekjes voorkomt (Fig. 8). Het materiaal van de Landeus werd met extra aandacht
bekeken; er werd echter alleen A. fuscipes aangetroffen.
Fig. 1.
De kokerjuffer Agapetus ochripes vertoont een grote gelijkenis met de hier afgebeelde A. fuscipes.
(foto: Barend van Maanen).
The caddis larva Agapetus fuscipes, pictured here, closely resembles Agapetus ochripes (photo:
Barend van Maanen).
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 2
Vondsten
Tijdens de routinematige monitoringsbemonstering op 14 mei 2012 zijn door de auteur en
Barend van Maanen 4 prepupae, 1 pop vrouw en 2 poppen van Agapetus ochripes
aangetroffen in de Selzerbeek bij Mamelis (Amersfoort-coördinaten: x 196,41, y 312,18; 127
m boven NAP). De poppen waren niet rijp, zodat de determinatie alleen aan de hand van de
larvale sclerieten en tarsaalklauw mogelijk was. In hetzelfde jaar werd op 17 september nog 1
kleine larve gevonden. Het zijn de eerste waarnemingen van het genus Agapetus op deze
locatie in een langdurige meetreeks (vanaf 1980).
Herkenning
De soort onderscheidt zich eenvoudig van het genus Glossosoma door de aanwezigheid van
meer dan 7 haren aan de voorrand van het pronotum en de aanwezigheid van enige vorm van
sklerotisering op het meso- en metanotum (Waringer & Graf, 1997). Een kenmerkend verschil
met A. fuscipes is het ontbreken van de laterale haar op het derde abdominale segment, dat
zowel door Waringer & Graf (1997) als Wallace et al. (2003) wordt genoemd (Fig. 2, 5). Ook
de haren op het 8e abdominale segment zijn verschillend. Het werk van Wallace beschrijft de
grootte van de metadorsale sclerieten, die bij A. ochripes beduidend kleiner zijn dan bij A.
fuscipes (Fig. 3, 4). Aanvullend blijkt dat de basale haar aan de tarsaalklauw bij A. ochripes
kort en afgerond is aan de top, waar die van A. fuscipes lang spits toe loopt (Fig. 6, 7). Eén en
ander wordt met duidelijke tekeningen geïllustreerd. Let wel, enige oplettendheid is geboden:
door intensief gebruik op het stenige substraat kunnen de klauw en basale haar bij A. fuscipes
dusdanig afslijten dat deze gelijkenis met de klauw van A. ochripes gaan vertonen. De
determinatie werd uitgevoerd door André van Nieuwenhuijzen van Hydrobiologisch
Adviesbureau Haliplus en ondersteund door Barend van Maanen en ondergetekende.
Fig. 2
Agapetus ochripes larve in lateraal aanzicht.
Agapetus ochripes, larva in lateral view.
Fig. 3 Agapetus fuscipes, pijl toont grote
metadorsale sclerieten
Agapetus fuscipes. Arrow shows large
metadorsal sclerite.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 3
Fig. 4
Kleine metadorsaalsclerieten bij Agapetus
ochripes.
Agapetus ochripes, showing small metadorsal
sclerites.
Fig. 5 Agapetus fuscipes, pijl toont laterale haar op
derde abdominale segment.
Agapetus fuscipes. Arrow shows lateral hair
on third abdominal segment.
Fig. 6
Agapetus ochripes, voorklauw. Basale haar
aan de tarsale klauw is kort en afgerond aan
de top .
Agapetus ochripes, claw of first leg. Basal
hair on claw short and rounded at tip.
Fig. 7 Agapetus fuscipes, voorklauw. Basale haar
aan de tarsale klauw is lang en spits
toelopend.
Agapetus fuscipes, claw of first leg. Basal
hair on claw elongated, terminating in a hairlike tip.
Foto’s in fig. 2-7: David Tempelman
Photos in fig. 2-7: David Tempelman
Van Agapetus fuscipes is bekend dat deze snelstromende (bron-) beken bewoont met een
redelijke afvoer en grindig substraat. De verspreiding in zuidelijk Limburg is weergegeven in
Fig. 8. De aanwezigheid van grote platte stenen is typerend (Fig. 9); daar worden ook de eitjes
op afgezet.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 4
Fig. 8
Verspreidingskaart van Agapetus fuscipes in het beheersgebied van WRO met groene bollen
aangegeven. De geplaatste coördinaten vormen de recente vindplaats van A. ochripes.
Distribution map of Agapetus fuscipes in southern Limburg (the Netherlands). Green dots indicate
location where larvae have been recorded. Coordinates indicate the site where A. ochripes was
found.
Fig. 9
Agapetus fuscipes zoekt grote platte stenen om eitjes op af te zetten en waar de larven (afgebeeld)
opgroeien (foto: Barend van Maanen).
Females of Agapetus fuscipes use large, flat stones to deposit their eggs. On the stones, the larvae
(shown in picture) grow (photo: Barend van Maanen).
Vindplaatsbeschrijving
De Selzerbeek is een fraaie snelstromende heuvellandbeek die grotendeels vrij meanderend
van Vaals tot Mamelis de grens tussen Nederland en Duitsland vormt (Fig. 10 en 11). Vanaf
Mamelis stroomt de beek over Nederlands grondgebied om bij Partij uit te monden in de
Geul. Het substraat is gevarieerd en bestaat uit fijn en grof grind, stenen, zand en leem, een
beetje slib, fijne en grove detritus en een weinig hout. Er hangt enige vegetatie in het water en
de beek begeleidende houtige begroeiing zorgt voor wortels in de overhangende oevers. De
stroomsnelheid varieert van ongeveer 20 tot 60 cm/s.
De oorsprong van de beek ligt in Duitsland en in de afgelopen jaren zijn diverse
kwaliteitsverbeteringen doorgevoerd. Zo werd in 1996 de rioolzuiveringsinstallatie AkenVaalserquartier opgeheven en een bergbezinkbassin aangelegd hetgeen een duidelijk positief
effect heeft gehad op de fysisch-chemische waterkwaliteit. Het leidde tot een verbetering met
betrekking tot ammonium, nitriet, totaal-stikstof en totaal-fosfaat. Daarnaast zijn in 2002 bij
Oud Lemiers en Mamelis bergbezinkbassins aangelegd, werd regenwater afgekoppeld en zijn
diverse regenwaterbuffers in het stroomgebied aangelegd.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 5
Fig. 10
Voorde in de Selzerbeek bij Mamelis in 2012; vindplaats van de kokerjuffer Agapetus ochripes.
Shallow in Selzerbeek stream at Mamelis (the Netherlands) in 2012. Here larvae and prepupae of
Agapetus ochripes were recorded.
Fig. 11
De voorde in gebruik (foto’s Monique Korsten).
The shallow in use by cattle (photos: Monique Korsten).
Ontwikkeling waterkwaliteit
Tot en met 2004 vertaalt zich dat in een stijging van de kwaliteit op de maatlat van de
Europese Kaderrichtlijn Water (Fig. 12). De locatie van het meetpunt is in het verleden
strategisch gekozen als grenswater, vanaf hier stroomt de beek verder over Nederlands
grondgebied. Dat de locatie een voorde betreft die regelmatig wordt gebruikt door vee en
intensiever door grotere landbouwvoertuigen is minder gunstig (Fig. 11). Bovendien ligt aan
het einde van de voorde een middelgrote overstort van het bergbezinkbassin Mamelis. De
metingen van 2006 en 2009 vertonen een neerwaartse trend; de goede ecologische toestand
wordt in 2009 niet gehaald. Dit is opvallend gezien de gestage stijging van de biologische
kwaliteit op het bovenstrooms gelegen meetpunt in Vaals, waar de kwaliteit goed scoort (Fig.
12). In het tussengelegen traject liggen echter drie grote overstorten: bij Vaals, Lemiers en
Mamelis (Fig. 13). Mogelijk zijn deze niet de oorzaak van de ontoereikende kwaliteit. Na
meldingen van stinkend schuimend water werd in 2010 stroomafwaarts van Vaals vanaf de
Duitse oever een lozing van verontreinigd water geconstateerd. Uit nader onderzoek met
Duitse collega’s bleek de lozing afkomstig van een nertsenfarm. De enkele jaren eerder
opgelegde scheiding van hemel- en afvalwater werd niet correct uitgevoerd. De mestzak
waarin zowel het huishoudelijk- als het afvalwater van het bedrijf wordt opgevangen bleek
bovendien lek. De bijzondere levensgemeenschap heeft zich in 2012 weer goed hersteld, met
vele zeldzame soorten; zo komen er maar liefst vijf zeer zeldzame soorten watermijten voor.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 6
1,0
Selzerbeek Vaals
Selzerbeek Mamelis
0,8
Opheffen
Rwzi 1996
°
EKR
0,6
0,4
0,2
0,0
1979
Fig. 12
1983
1987
1991
1995
1999
2003
2007
2011
De Ecologische Kwaliteitsratio (EKR) van de macrofaunamonsters uit de Selzerbeek op de maatlat
van de Europese Kaderrichtlijn Water van 1980 tot en met 2012. Het opheffen van de Rwzi
Vaalserquartier (1996) en de diverse ander zuivering technische werkzaamheden leiden vooral bij
Vaals tot een verbetering van de waterkwaliteit. Bij Mamelis stond de kwaliteit tussentijds onder druk.
Ecological Quality Ratio (EQR) based on macro-invertebrates samples from Selzerbeek stream, using
the metric of the Water Framework Directive (WFD) over 1980-2012. In 1996 the water processing
plant (Rwzi) at Vaalserquartier was closed and together with various other measures, this resulted in
an improved water quality of the stream. At Mamelis, the quality was at the same time under pressure.
Fig. 13 Overstorten op de Selzerbeek. Rood groot, oranje middelgroot.
Mixed sewer overflows on the Selzerbeek: red: large; orange: medium sized.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 7
Begeleidende fauna
Agapetus ochripes bevindt zich in de Selzerbeek in gezelschap van o.a. de kokerjuffers
Athripsodes albifrons, Drusus annulatus en Hydroptila forcipata. De laatste betrof een
mannelijke pop en wordt beschouwd als de 2e vondst in Nederland (zie elders in deze
nieuwsbrief). Het determineren van poppen en schietmotjes van de Hydroptilidae wordt in
Nederland nog weinig gedaan, waardoor de soort mogelijk algemener is dan op basis van de
huidige waarnemingen mag worden verwacht. Andere vermeldenswaardige faunistische
waarnemingen zijn de steenvlieg Perlodes microcephalus en de kevers Riolus subviolaceus,
Esolus parallelepipedus en Oreodytus sanmarkii. Ook de haftensamenstelling is spectaculair:
zeven kenmerkende soorten waaronder Paraleptophlebia submarginata en de afgeplatte
Ecdyonurus torrentis. De laatste werd voor een juiste determinatie nagekeken door expert
Arne Haybach.
Conclusie
De terugkeer van de kokerjuffer Agapetus ochripes en vele andere karakteristieke soorten
toont aan dat monitoring van macrofauna een geschikt middel vormt om de ontwikkeling van
de ecologische kwaliteit in een watersysteem te volgen. Zowel de natuurlijke inrichting van
de Selzerbeek als een goede fysisch-chemische waterkwaliteit zijn vereiste randvoorwaarden
voor een geschikt leefgebied van kenmerkende soorten. Gedurende een periode van dertig jaar
wordt het nut en belang van diverse beleidsmaatregelen voor ecologische herstel aangetoond.
De volgende maatregelen hebben meetbaar hun vruchten afgeworpen: opheffen
rioolzuiveringsinstallatie, aanleg bergbezinkbassins, aanleg regenwaterbuffers en het
afkoppelen van regenwater.
Dankwoord
Voor de mooie foto’s, het delen van hun kennis en de fysisch-chemische - en
achtergrondinformatie bedank ik mijn collega’s Barend van Maanen, Han Kessels en Harry
Tolkamp (Waterschap Roer & Overmaas). Voor de controle van Ecdyonurus torrentis dank ik
Arne Haybach. Dank aan David Tempelman (Grontmij) voor de aanvullende foto’s met
kenmerken.
Referenties
Higler, L.W.G., 2005. De Nederlandse kokerjufferlarven. Determinatie en ecologie. KNNV-Uitgeverij, Utrecht.
Higler, L.W.G., 2008. Verspreidingsatlas Nederlandse kokerjuffers (Trichoptera), EIS-Nederland, Leiden.
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, 2004. Besluit van de Minister van Landbouw, Natuur en
Voedselkwaliteit, TRCJZ/2004/5727, houdende vaststelling van rode lijsten flora en fauna.
Nijboer, R.C. & P.F.M. Verdonschot, 2001. Zeldzaamheid van de macrofauna in de Nederlandse binnenwateren.
Themanummer Werkgroep Ecologisch Waterbeheer 19: 1-77.
Vos, A.P.C. de, 1930. Über die Verbreitung der aquatilen Insectenlarven in den Niederlanden. Internationale
Revue der gesamten Hydrobiologie und Hydrographie 24: 485-506.
Waringer, J. & W. Graf, 1997. Atlas der Österreichischen Köcherfliegenlarven. Facultas Universitätsverlag,
Wien. 286p.
Wallace, I.D. et al., 2003. Keys to the Case-Bearing Caddis Larvae of Britain and Ireland. FBA Scientific
Publication S. No. 61 Freshwater Biological Association 2003.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 8
ABSTRACT – In the Selzerbeek, a fast flowing hill stream in de Southern part of
Limburg (the Netherlands), the small caddisfly Agapetus ochripes was found in
2012 after a long period of absence (last recorded 1943). Compared to Agapetus fuscipes, a
quite rare species but relatively frequent in spring brooks, A. ochripes has only been found in
the Geul, Landeus and Selzerbeek, which agrees with its known habitat. Along with this very
rare caddisfly many other characteristic species were present in 2012. The quality of the
Selzerbeek has improved as a result of better technical sewage treatment works. Monitoring
macro-invertebrates proves to be a very useful tool for recording the development of the
ecological improvements due to policy measures.
Adres van de auteur / authors’ address:
[email protected]
Plectrocnemia geniculata McLachlan 1871 voor het eerst
waargenomen in Vlaanderen
Koen Lock
Inleiding
Het genus Plectrocnemia behoort tot de familie Polycentropodidae. Tot voor kort was enkel
Plectrocnemia conspersa (Curtis 1834) bekend voor Vlaanderen (Lock & Goethals, 2012a).
Recent kon Plectrocnemia brevis McLachlan 1871 worden toegevoegd aan de Vlaamse fauna
(Lock & Goethals, 2012b). Dit jaar werd nog een derde soort Plectrocnemia waargenomen in
Vlaanderen.
Materiaal & methode
Het materiaal werd verzameld door met een sleepnet door de vegetatie te slepen langs een
kalktufbron te Kwaremont (UTM: ES3724; hoogte boven zeeniveau: 60 m). Het materiaal
werd gedetermineerd met het boek van Barnard & Ross (2012), daarin staan immers niet
alleen tekeningen van de mannelijke, maar ook van de vrouwelijke genitaliën.
Resultaten
Tijdens het slepen werd op 22.V.2014 langs een kalktufbron te Kwaremont (provincie OostVlaanderen) een vrouwtje Plectrocnemia geniculata McLachlan 1871 aangetroffen (Fig. 1).
Andere soorten die op dat moment werden aangetroffen, waren Agapetus fuscipes, Crunoecia
irrorata, Plectrocnemia conspersa en Wormaldia occipitalis. Van bij dezelfde bron zijn
verder ook Beraea maurus, Chaetopteryx villosa, Hydropsyche fulvipes, Limnephilus
auricula, Lepidostoma basale, Plectrocnemia brevis, Potamophylax nigricornis, Sericostoma
personatum en Tinodes unicolor bekend.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 9
Discussie
Het uiterlijk van P. geniculata (Fig. 1) lijkt sterk op dat van P. conspersa. Bovendien komen
deze soorten blijkbaar samen voor. Het is dus onvermijdelijk dat de genitaalkenmerken
moeten worden bekeken om de soorten van dit genus op naam te brengen. Ook de larven van
Plectrocnemia lijken trouwens sterk op elkaar.
Fig. 1.
Vrouwtje Plectrocnemia geniculata McLachlan 1871 (foto: Koen Lock).
Female of Plectrocnemia geniculata McLachlan 1871 (photo: Koen Lock).
Referenties
Barnard, P., Ross, E. (2012). The adult Trichoptera (caddisflies) of Britain and Ireland. Handbooks for the
Identification of British Insects 1 (17), 1-192.
Lock, K., Goethals, P.L.M. (2012a). Distribution and ecology of the caddisflies (Trichoptera) of Flanders
(Belgium). Annales de Limnologie - International Journal of Limnology 48, 31-37.
Lock, K., Goethals, P.L.M. (2012b). Updated checklist of the Belgian caddisflies (Trichoptera). Bulletin de la
Société Royale Belge d’Entomologie 148, 27-32.
ABSTRACT – Plectrocnemia geniculata McLachlan 1871 was recorded for the
first time in Flanders.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 10
Nog twee nieuwe Hydroptilidae-soorten voor Zeeland
Ron Brand & David Tempelman
In de vorige Digitale Kokerjuffer werd verslag gedaan van schietmottenvangsten op ZuidBeveland. In de provincie waren tot dusver 48 soorten Trichoptera bekend. Onder de bekende
soorten waren nog geen Hydroptilidae. Op 20 juli 2013 verschenen van Agraylea sexmaculata
1 ♂ en 1 ♀ op licht (Tempelman, 2013). Daarmee steeg het totaal dus naar 49.
Na het verschijnen van de 16e digitale kokerjuffer bleek, dat van verschillende soorten
Hydroptilidae in Zeeland larvenvondsten waren gedaan. Deze werden verzameld door de
eerste auteur met een standaard-macrofaunanet tijdens het uitvoeren van het hydrobiologisch
meetnet van het waterschap (bemonsteringen worden sinds 1986 uitgevoerd). Larven van
Agraylea sexmaculata zijn hierbij sinds 2004 aangetroffen op een vijftal locaties op ZuidBeveland en op een plaats op Noord-Beveland. Agraylea multipunctata werd gevonden op
Walcheren (2008), Zuid-Beveland (2009), Oost-Zeeuws-Vlaanderen (vanaf 2009), Schouwen
(2011) en Tholen (2012). Opmerkelijk werd deze soort op geen van de vijf locaties gevonden
waar A. sexmaculata werd aangetroffen. Orthotrichia costalis is aangetroffen in OostZeeuws-Vlaanderen (sinds 1995), Walcheren (1998) en op Zuid-Beveland (sinds 2004). In
West-Zeeuws-Vlaanderen, Duiveland en Sint-Philipsland moeten de eerste Hydroptilidae nog
worden ontdekt.
Fig. 1
Waarnemingen van Hydroptilidae in Zeeland.
Records of Hydroptilidae in Zeeland province.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 11
Onderstaande foto’s geven een indruk van de vindplaatsen van Hydroptilidae-larven in de
provincie Zeeland.
Fig. 2.
Enkele locaties in Zeeland waar Hydroptilidae-larven werden aangetroffen.
Linksboven: Gracht rond begraafplaats Heinkenszand (MPN 5716), vindplaats van A. multipunctata;
Rechtsboven: Moerspuise Watergang (MPN10164), vindplaats A. multipunctata;
Rechtsonder: kreekrest Calandpolder (MPN 5415), vindplaats van A. sexmaculata;
Linksonder: kreek bij Gemaal van Haaften (Tholen) (MPN1249), vindplaats van Orthotrichia costalis.
(foto’s: Ron Brand).
Images of locations where Hydroptilidae larvae were found in Zeeland province (photos: Ron Brand).
Tabel 1 geeft de vondsten weer. Ook de zomergemiddelde chloridewaarden zijn
weergegeven. Orthotrichia costalis werd bij gemiddeld 100 μg/l aangetroffen, beide Agraylea
soorten bij gemiddeld ongeveer 500 μg/l en maximaal bij ruim 1800 μg/l. (A. multipunctata)
resp. 1600 μg/l (A. sexmaculata) ofwel licht brak water.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 12
Tabel 1
Waarnemingen van Hydroptilidae in Zeeland
Records of Hydroptilidae in Zeeland province. Gebied = area; Hoogte = altitude above or below
sealevel (m); chloride = locations’ mean summer value of chloride (μg/l).
Orthotrichia costalis
Gebied
Locatie
Watertype
Lat
Long
Datum
Aantal
Stadium Hoogte Chloride
Oost-ZeeuwsVlaanderen
Oost-ZeeuwsVlaanderen
Walcheren
Kruising watergang met
Hogestraat voor stuw
Kruising watergang met
Hogestraat voor stuw
Vijver Westhove
kreek
4°06'00" 51°17'27" 3-aug-95
1
larve
0
544
kreek
4°06'00" 51°17'27" 17-jul-98
39
larve
0
270
3°31'14" 51°34'19" 17-aug-98
1
larve
2
151
Oost-ZeeuwsVlaanderen
Oost-ZeeuwsVlaanderen
Oost-ZeeuwsVlaanderen
Zuid-Beveland
Hulst, Binnenvest
vijver in
binnenduinrand
singelgracht
4°03'00" 51°17'01" 31-jul-00
16
larve
0
115
Het Groote Gat ten noorden
van Koewacht
Boschkreek (Koewacht)
kreek
3°57'54" 51°14'50" 24-jul-00
53
larve
-1
133
kreek
3°59'06" 51°14'11" 22-sep-03
1
larve
0
72
Vijver Parkweg, Goes
vijver in stadspark 3°53'58" 51°30'30" 7-okt-04
1
larve
0
77
Zuid-Beveland
Westvest Goes, midden
vijver in stadspark 3°53'07" 51°30'16" 2-okt-07
1
larve
0
133
Zuid-Beveland
Oostvest Goes, noord
singelgracht
3°53'35" 51°30'13" 2-okt-07
1
larve
-1
130
Zuid-Beveland
dorpsvijver
3°49'14" 51°28'19" 5-okt-07
2
larve
-1
12
Schouwen
Vijver Stenevate,
Heinkenszand
Vroonplas, Renesse
dorpsvijver
3°45'51" 51°43'49" 22-mei-08
1
larve
2
84
Zuid-Beveland
Molenvest, Goes
vijver in stadspark 3°53'08" 51°30'30" 24-apr-08
320
larve
0
128
Oost-ZeeuwsVlaanderen
Zuid-Beveland
Molenkreek bij duiker
kreek
3°49'60" 51°13'48" 10-jul-09
39
larve
0
235
Oostvest Goes, Voorstad
singelgracht
3°53'42" 51°30'09" 28-mei-10
28
larve
-1
59
Agraylea multipunctata
Gebied
Locatie
Watertype
Walcheren
Vroon, Westkapelle
duinmeertje
3°26'45" 51°32'32" 29-mei-08
1
larve
0
1867
Zuid-Beveland
Gracht rond begraafplaats,
Heinkenszand
Molenkreek bij duiker
dorpsvijver
3°49'05" 51°28'20" 14-mei-09
3
larve
0
56
kreek
3°49'60" 51°13'48" 10-jul-09
43
larve
0
235
Moerspuise watergang
watergang
3°56'15" 51°13'19" 22-jun-09
6
larve
0
70
Bovenstrooms stuw
Moerspuise watergang
Boschkreek (Koewacht)
kreek
3°54'59" 51°14'12" 17-okt-11
13
larve
-1
173
kreek
3°59'06" 51°14'11" 16-jun-11
1
larve
0
67
Lage Zoom, Renesse
kreek
3°46'50" 51°43'33" 16-mei-11
1
larve
-1
847
Gemaal Van Haaften
kreek
4°10'06" 51°35'48" 6-aug-12
1
larve
-1
460
Oost-ZeeuwsVlaanderen
Oost-ZeeuwsVlaanderen
Oost-ZeeuwsVlaanderen
Oost-ZeeuwsVlaanderen
Schouwen
Tholen
Lat
Long
Datum
Aantal
Stadium Hoogte Chloride
Agraylea sexmaculata
Gebied
Locatie
Zuid-Beveland
Zuid-Beveland
Waterpartij west nabij
waterpartij in
Spuikanaal, Bath
nieuwe natuur
Kreekrest, Hoogerwaardpolder waterpartij in
nieuwe natuur
Vate Slotstraat, Baarland
dorpsvijver
Zuid-Beveland
Kreekrest, Calandpolder
Zuid-Beveland
Zuid-Beveland
Zuid-Beveland
Watertype
Lat
Long
Datum
Aantal
Stadium Hoogte Chloride
4°13'58" 51°24'10" 29-jul-04
4
larve
1
110
4°14'50" 51°26'03" 16-sep-05
1
larve
0
n.a.
3°53'17" 51°24'28" 25-sep-08
5
larve
0
85
kreek
3°43'24" 51°30'39" 12-mei-09
3
larve
0
1600
Vijver Vijverstraat, Rilland
dorpsvijver
4°11'00" 51°24'53"
1
larve
1
Driewegen
tuinvijver
3°48'14" 51°25'08" 20-jul-13 1 m, 1 v
adult
0
67
n.a.
inlaag
3°44'23" 51°35'35" 10-jul-13
larve
0
510
Noord-Beveland Inlaag Thoornpolder
27-sep
2
Met deze Hydroptilidae zijn nu 51 soorten Trichoptera voor Zeeland bekend. Verdere
monitoring zal meer leren over de verspreiding van Hydroptilidae in de provincie.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 13
Referenties
Tempelman, D. (2013). Agraylea sexmaculata nieuw voor Zeeland. De Digitale Kokerjuffer 16: 20-22.
ABSTRACT – Two new species of Hydroptilidae new for the Province of
Zeeland. Larvae of three species of Hydroptilidae (Trichoptera) were collected in
Zeeland Province (The Netherlands). These three species are Agraylea multipunctata, A.
sexmaculata and Orthotrichia costalis. Of these, Agraylea multipunctata had been recorded as
adult in 2013. Larvae of these species have been collected since 2008 (Agraylea
multipunctata), 2004 (A. sexmaculata) and 1995 (Orthotrichia costalis). Large parts of the
province contain mainly brackish waters due to the 1953 flooding disaster. However, with the
presented records, it is apparent that not only freshwater garden ponds contribute to the
occurrence Hydroptilidae. However, records are still very localized and not yet all (previous)
islands have their share of Hydroptilidae records. Ongoing monitoring will be necessary to
see if indeed more Trichoptera species will be able to colonize or re-colonize this region.
Adressen van de auteurs / Authors’ addresses
Ron Brand, Waterschap Scheldestromen, [email protected]
David Tempelman, [email protected]
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 14
Bijzondere recente waarnemingen van schietmotten in België
Koen Lock
Beraeodes minutus (Beraeidae) werd voor het eerst sinds 1983 opnieuw gevangen in
Wallonië. De soort werd aangetroffen op 1.VI.2013 aan de Lomme ter hoogte van Éprave
(provincie Namen) (det. et leg. K. Lock).
Ecnomus tenellus (Ecnomidae) Joost Mertens (Vlaamse Milieumaatschappij) liet weten dat
sinds enkele jaren opnieuw kokerjuffers worden gevonden in de Schelde ter hoogte van
Destelbergen. Het betreft voorlopig enkel de soort Ecnomus tenellus, die recent ook in het
nabijgelegen natuurreservaat de Damvallei werd gevangen (Lock, 2013).
Limnephilus decipiens (Limnephilidae) werd voor het eerst aangetroffen in de provincie
Antwerpen. Eén mannetje werd op licht gevangen op 28.IX.2013 aan Den Diel te Mol. Dit
was trouwens de enige schietmot die deze avond naar de lamp kwam (det. et leg. K. Lock).
Limnephilus nigriceps (Limnephilidae) werd niet meer in België waargenomen sinds 1980.
Daniel Martin vond op 23.XI.2012 vijf exemplaren in Modave (provincie Luik)
(http://waarnemingen.be/waarneming/view/72156473).
Limnephilus vittatus (Limnephilidae) werd voor het eerst gemeld voor West-Vlaanderen.
Wim Declercq trof één exemplaar aan op licht op 19.X.2012 te Hooglede. Ward Vercruysse
vond op 6.V.2014 één exemplaar in de Zwinnebosjes te Knokke. Determinatie van oud
materiaal dat recent werd teruggevonden op het Koninklijk Belgisch Instituut voor
Natuurwetenschappen (met dank aan Wouter Dekoninck en Yves Samyn) leverde bovendien
19 larven op die op 26.V.1920 werden verzameld door A. Kolder te Knokke.
Oligostomis reticulata (Phryganeidae) werd voor het eerst gevonden in de provincie
Luxemburg. Dit betreft trouwens pas de tweede waarneming voor Wallonië (Sanabria et al.,
2012). De soort werd aangetroffen te Vance op 18.V.2013 (det. et leg. K. Lock)..
Plectrocnemia brevis (Polycentropodidae) – Recent werd Plectrocnemia brevis ontdekt in
België (Lock & Goethals, 2012b). Er werden toen larven gevonden in een kalktufbron in de
Voerstreek. Sindsdien werden al in zeven Vlaamse kalktufbronnen larven van deze soort
gevonden. Op 4.VII.2014 kon de aanwezigheid van deze soort in België voor het eerst worden
bevestigd aan de hand van het imago. In Bos 't Ename (Oost-Vlaanderen) werd namelijk een
vrouwtje uit de vegetatie gesleept. Hierbij viel op dat de voorvleugel duidelijk bleker was dan
bij Plectrocnemia conspersa en Plectrocnemia geniculata. Andere soorten die langs dit
kalktufbronnetje werden gevonden zijn: Crunoecia irrorata, Cyrnus trimaculatus,
Limnephilus auricula, Plectrocnemia conspersa, Sericostoma personatum, Tinodes unicolor
en Tinodes waeneri (det. et leg. K. Lock).
Tinodes unicolor (Psychomyiidae) werd voor het eerst in Oost-Vlaanderen waargenomen.
Enkele vrouwtjes werden gevangen bij een kalktufbron in Kwaremont op 22.VII.2013 (det. et
leg. K. Lock).
Referenties
Lock, K. (2013). Schietmotten van de Damvallei (Oost-Vlaanderen). De Digitale Kokerjuffers 16, 2-5.
Sanabria, M.J., K. Lock, M. Scheepens & D. Tempelman (2012). Oligostomis reticulata (Linnaeus, 1761)
(Trichoptera, Phryganeidae) recorded again in The Netherlands and Belgium. Lauterbornia 75, 1-13.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 15
Limnephilus luridus Curtis 1834 herontdekt in Vlaanderen
Koen Lock
Tot nu toe werd Limnephilus luridus Curtis 1834 (Fig. 1) slechts tweemaal waargenomen in
Vlaanderen. Op 19.VI.1889 werd in Munsterbilzen (provincie Limburg) één vrouwtje
gevangen en op 19.V.1900 verzamelde G. Severin ook één vrouwtje in Mol (provincie
Antwerpen) (databank TrichoBel).
Op 18.VII.2014 werden drie vrouwtjes gevangen op licht in het Vloethemveld te Snellegem
(UTM: 31UES0866; hoogte boven zeeniveau: 10 m; provincie West-Vlaanderen). Dit betreft
dus de eerste waarneming sinds meer dan een eeuw en tevens de eerste waarneming voor de
provincie West-Vlaanderen. De drie exemplaren werden gevangen langs een drooggevallen
beek midden in een bos. Andere soorten die dezelfde nacht ook werden gevangen, waren
Agrypnia varia, Glyphotaelius pellucidus, Limnephilus affinis, Limnephilus auricula,
Limnephilus centralis, Limnephilus flavicornis, Limnephilus vittatus en Trichostegia minor.
Deze soorten behoren allemaal tot de nauw verwante families Limnephilidae en
Phryganeidae. Al deze soorten hebben een langlevend adult stadium en vele ervan houden
bovendien een zomerdiapause, wat ze in staat stelt de zomerdroogte te overleven.
In Wallonië zijn de waarnemingen geconcentreerd in de Hoge Venen (databank TrichoBel).
In Nederland is de soort zeer zeldzaam (Higler, 2008) en ook in Frankrijk (Coppa, 2014) en
Duitsland (Robert, 2001) komt de soort slechts hier en daar voor. In het Groothertogdom
Luxemburg werd de soort nog niet waargenomen.
Fig. 1
Vrouwtje Limnephilus luridus Curtis 1834 (Foto: Koen Lock).
Female of Limnephilus luridus Curtis 1834 (photo: Koen Lock).
Referenties
Coppa, G. (2014). Trichoptères : atlas de distribution des espèces. http://www.opie-benthos.fr/opie/insecte.php.
Higler, L.W.G. (2008). Verspreidingsatlas Nederlandse kokerjuffers (Trichoptera). EIS-Nederland, Leiden.
Robert, B. (2001). Verzeichnis der Köcherfliegen (Trichoptera) Deutschlands. Entomofauna Germanica 5, 107151.
Abstract Limnephilus luridus Curtis 1834 was reported for Flanders again after
more than a century without observations.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 16
Oligostomis reticulata gevonden in het beheergebied van
Waterschap Vechtstromen
Rob Heusinkveld & Eelke Schoppers
Door de fusie van Waterschap Regge en Dinkel met Waterschap Velt en Vecht in 2014 is
Waterschap Vechtstromen een partner geworden voor het waterlaboratorium Aqualysis in
Zwolle. Voor wat betreft het hydrobiologisch meetnet is dit een nieuwe regio voor Aqualysis.
Waterschap Vechtstromen heeft een aantal bronnen en droogvallende bovenlopen in het
meetprogramma opgenomen en de wens was om deze vroeg in het jaar te bemonsteren.
Vandaar en mede door de hoge temperaturen in het vroege voorjaar is Aqualysis halverwege
maart begonnen met het bemonsteren van deze wateren.
Op 19 maart 2014 is de Dollandbeek aan de Rutermedenweg, gemeente Weerselo (KRWwatertype R3, droogvallende bovenloop; hoogte boven zeeniveau: 10,5 m) op macrofauna
bemonsterd. In het veld viel het op dat, ondanks de
vroege periode in het jaar, er al heel veel
schietmotten aan het vliegen waren. Het betrof
tientallen opvallende imago’s met een uitgebreide
tekening op de vleugels (Fig. 1). In het veld konden
deze actieve schietmotten goed worden bestudeerd
en gefotografeerd. We herkenden de soort niet direct
maar vermoedden dat het om een soort uit de familie
Phryganeidae ging. In het veld is een volwassen
exemplaar gevangen. Omdat wij het vermoeden
hadden dat het een bijzondere soort zou kunnen zijn
Fig. 1
Oligostomis reticulata in het veld.
(foto: Eelke Schoppers).
is er een foto gemaakt en opgestuurd naar Maria
Oligostomis reticulata photographed
Sanabria en David Tempelman. We kregen die dag
on site (photo: Eelke Schoppers).
al snel een enthousiaste Maria aan de telefoon die
vertelde dat we de zeldzame soort Oligostomis reticulata hadden gevangen.
Oligostomis reticulata is een zeldzame soort die in Nederland lang verdwenen leek te zijn,
maar die sinds 2010 weer in ons land is aangetroffen (Tempelman et al., 2011; Sanabria et al.,
2012).
Uit Oost-Nederland is in het verleden maar één waarneming bekend, namelijk een
waarneming uit 1952 van een adult exemplaar in de omgeving van Buurse (ten zuiden van
Enschede). De huidige vindplaats ligt ten noorden van Hengelo en Oldenzaal ten zuiden van
het dorp Weerselo) en ligt ruim 20 km noordelijker dan de historische vindplaats.
De Dollandbeek is een droogvallende bovenloop die door een bos (het Dolland) stroomt en
enkele honderden meters benedenstrooms uitmondt in de Weerselerbeek. De Dollandbeek is
gemiddeld 1,2 m breed en 7 cm diep. De stromingsvariatie is matig en de beek had tijdens de
bemonstering een gemiddelde stroomsnelheid van 13,1 cm/s. De beek is grotendeels
beschaduwd en bevat naast zand en een beetje slib veel grof detritus van bladmateriaal, hout
en takjes.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 17
Fig. 2
Dollandbeek, Rutermedenweg, Weerselo (Waterschap Vechtstromen locatie nr. 21-006; x: 255,9
y: 485,1) op 19 maart 2014, vindplaats van Oligostomis reticulata (foto’s: Eelke Schoppers).
Dollandbeek lowland stream, Weerselo (the Netherlands), location where dozens of adult
Oligostomis reticulata were found on 19 March 2014 (photos: Eelke Schoppers).
In het meegenomen materiaal zijn geen larven van
Oligostomis reticulata aangetroffen. Wel werden er veel
grote, lege en half vergane ‘Phryganeidae-achtige’ kokers
van plantaardig materiaal aangetroffen die waarschijnlijk bij
deze soort horen. Verder zijn er op deze locatie grote
aantallen van de kokerjuffersoorten Ironoquia dubia,
Glyphotaelius pellucidus en enkele exemplaren van de soort
Trichostegia minor aangetroffen.
Naar aanleiding van de hoeveelheid imago’s die we in het
veld hebben zien vliegen en de lege huisjes in het monster,
vermoeden we dat op deze locatie een populatie van
Oligostomis reticulata aanwezig is. Door de vroege
vliegperiode is de trefkans bij reguliere macrofaunabemonstering erg klein. Nadere veldstudie in het vroege
voorjaar kan uitwijzen in welke mate deze soort in dit
gebied voorkomt.
Fig. 3 Oligostomis reticulata in het veld (foto: Eelke Schoppers).
Oligostomis reticulata in the field (photo: Eelke Schoppers).
Dankwoord
Voor het beschikbaar stellen van deze informatie voor dit artikel bedanken wij Bert Knol en
Gerhard Duursema (Waterschap Vechtstromen). Onze werkgever wordt bedankt voor het
beschikbaar stellen van de benodigde extra tijd. Maria Sanabria en David Tempelman worden
bedankt voor het determineren van deze soort aan de hand van foto’s.
Rob Heusinkveld
Eelke Schoppers
Team Hydrobiologie
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 18
Referenties
Sanabria, M.J., K. Lock, M. Scheepens & D. Tempelman (2012). Oligostomis reticulata (Linnaeus, 1761)
(Trichoptera, Phryganeidae) recorded again in The Netherlands and Belgium. Lauterbornia 75, 1-13.
Tempelman, D., K. Lock, M. Scheepens & M.J. Sanabria (2011). Oligostomis reticulata opnieuw in Nederland
en Vlaanderen gevonden. De digitale Kokerjuffer, jaargang 7, nummer 12, mei 2011.
ABSTRACT – Oligostomis reticulata found again in Twente for the first time
since 1952. During routine sampling of macro-invertebrates on 19 March 2014 at
Dollandbeek lowland stream (Twente, the Netherlands), dozens of adults of Oligostomis
reticulata were seen. This Twente region sampling site is 20 km away from a location where
in 1952 the species was last found in the eastern region of the country. It is considered likely
that a population of this rare species is present in the region. The species was in 2010 rediscovered for the Netherlands in the Campine region near Flanders. Both in the Netherlands
and Flanders, the species was at that time found again for the first time in over 50 years.
Een middag schietmotten vangen langs de Geul
Koen Lock
Inleiding
Kokerjuffers worden tijdens waterkwaliteitsbepalingen gewoonlijk gevangen met een
handnet. De adulte schietmotten kunnen het makkelijkst ’s nachts gevangen worden op licht.
Een andere methode is echter om actief door de vegetatie te slepen. Deze methode werkt
echter niet goed bij stilstaande wateren, maar wel langs beken en rivieren. Echt mooi weer is
daarvoor niet eens nodig: te zonnig weer zorgt er zelfs voor dat schietmotten zich dieper in de
vegetatie verstoppen. Ook de onderzijde van bruggen afspeuren is een handige techniek om
snel schietmotten te vinden en dit kan zelfs bij heel slecht weer. Een extra voordeel is dat je
daar ook makkelijk foto’s kan nemen.
Materiaal en methode
Op 2 augustus 2014 werden op vijf plaatsen langs de Geul (Tabel 1) schietmotten gevangen
met een sleepnet en door het afspeuren van de onderzijde van bruggen. Het weer was die dag
wisselvallig met wolken waar af en toe de zon doorbrak en met af en toe een bui.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 19
Tabel 1. Schietmotten die op 2.VIII.2014 werden gevangen op vijf plaatsen langs de Geul.
Caddisflies, recorded on 2 August 2014 on five locations along the river Geul (the Netherlands).
Adicella reducta (McLachlan 1865)
Athripsodes albifrons (Linnaeus 1758)
Athripsodes cinereus (Curtis 1834)
Ceraclea dissimilis (Stephens 1836)
Cyrnus trimaculatus (Curtis 1834)
Hydropsyche pellucidula (Curtis 1834)
Hydropsyche siltalai Doehler 1963
Lepidostoma basale (Kolenati 1848)
Lype phaeopa (Stephens 1836)
Mystacides azureus (Linnaeus 1761)
Mystacides niger (Linnaeus 1758)
Psychomyia pusilla (Fabricius 1781)
Rhyacophila dorsalis (Curtis 1834)
Silo pallipes (Fabricius 1781)
Tinodes waeneri (Linnaeus 1758)
Aantal soorten
Gulpen Partij Mechelen Hurpesch Epen
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
5
9
8
2
5
Resultaten
Op 2.VIII.2014 werden op vijf plaatsen langs de Geul in totaal 15 soorten schietmotten
waargenomen (Tabel 1). Het aantal varieerde van twee in Hurpesch tot negen in Partij. In
Hurpesch kon eigenlijk niet worden gesleept en werden enkel twee soorten gezien op de
onderzijde van de brug. Omdat de Geul een vrij goede waterkwaliteit heeft, werden heel wat
bijzondere soorten aangetroffen (Tabel 1). Omdat de Geul vrij goed wordt bemonsterd,
werden alle soorten behalve Tinodes waeneri reeds eerder als larve in de Geul gevangen en
daarnaast werden er nog larven van een aantal andere soorten gevonden (Korsten, mondelinge
mededeling). Onder elke brug werd bovendien Zwart weeskind aangetroffen: een
spectaculaire nachtvlinder die in opmars is.
Discussie
Eigenlijk was ik die dag op zoek naar Odontocerum albicorne (Scopoli 1763), maar die kon
ik helaas niet vinden. Deze soort werd in 2005 nog één maal als larve in de Geul aangetroffen
nabij de Belgische grens, maar werd daarvoor sinds 1967 niet meer in Nederland gevonden.
De resultaten tonen echter dat ook overdag op slechts drie uur tijd heel wat soorten kunnen
worden gevonden door het slepen en het afspeuren van de onderzijde van bruggen. Voor
lampvangsten mag het niet te koud zijn: als je het al koud krijgt in een T-shirt is
waarschijnlijk wat te koud om veel te vangen en wanneer er dauw op de vegetatie komt, mag
je het al helemaal vergeten. Voor sleepvangsten moet het echter niet zo warm zijn en deze
techniek is dus een prima alternatief om op minder warme dagen toch schietmotten te
inventariseren.
Abstract - On 2.VIII.2014, 15 caddisfly species were observed along the river
Geul (the Netherlands) by sweeping the vegetation and looking at the underside of
bridges.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 20
Bijzondere recente waarnemingen van schietmotten in Nederland
David Tempelman
Agapetus ochripes (Glossosomatidae) – Larven van deze soort werden aangetroffen in ZuidLimburg in de Selzerbeek. Deze soort stond als ‘uitgestorven’ bekend (Higler, 2008), dus is
het wel verheugend dat de soort zich weer in ons land heeft gevestigd. Monique Korsten van
het Waterschap Roer & Overmaas schrijft op pagina 2 van deze Digitale Kokerjuffer over
deze bijzondere waarneming.
Brachycentrus subnubilus (Brachycentridae) – Talloze volwassen dieren van deze soort
werden op 14 april 2014 waargenomen door Luuk en Thijs Belgers aan de Roer in midden
Limburg. Onderstaande foto geeft een indruk van dit spektakel.
Fig. 1. Brachycentrus subnubilus op 14 april 2014 langs de Roer bij Herkenbosch (Limburg, Nederland) (foto:
Luuk Belgers).
Brachycentrus subnubilus on 14 April 2014 along the river Roer at Herkenbosch (the Netherlands)
(photo: Luuk Belgers).
Na de eerste vondsten van larven in 2011, werden in juni 2013 talrijke larven aangetroffen bij
de fietsbrug bij Paarlo (Van Maanen et al., 2013). De waarneming in 2014 van honderden
Brachycentrus subnubilus is voor Nederland opmerkelijk: tot nu toe waren slechts enkele
waarnemingen gedaan van volwassen dieren en nooit meer dan enkele individuen bij elkaar
(bron data: EIS database).
Erotesis baltica (Leptoceridae) – Een mannetje van deze soort troffen Maria J. Sanabria en ik
zelf op 26 juli 2014 aan op licht langs de oever van het Holtveen, Dwingelderveld (N 52,795
E 6,441). De soort is nieuw voor de provincie Drenthe.
Grammotaulius nitidus (Limnephilidae) – Nadat in 2011 bleek dat de soort talrijk op west
Vlieland is, doken ook waarnemingen op van Ameland en in de duinen van Noord-Holland en
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 21
het Lauwersmeer, waar de soort werd aangetroffen tijdens de 1000-soortendag.
Waarnemingen buiten de Waddeneilanden werden in Nederland voor het laatst gedaan in de
jaren ‘70, toen de soort nog verspreid over het land werd aangetroffen (bron data: EIS
database).
Holocentropus insignis (Polycentropodidae) – Volwassen dieren van deze soort en larven,
hoogstwaarschijnlijk ook van deze soort, werden in het voorjaar van 2014 door Harry
Boonstra en Rink Wiggers aangetroffen bij Fochteloo (Drenthe), op de plek waar ze in 2012
door Koen Lock werden ontdekt (Tempelman & Lock, 2013). De larven zijn nog niet eerder
beschreven maar het verzamelde materiaal wijkt af binnen het genus (meded. H. Boonstra).
Een publicatie is in voorbereiding.
Hydroptila cornuta (Hydroptilidae) – Circa 1000
Hydroptilidae, vermoedelijk voor het grootste deel
Hydroptila cornuta, kwamen op 24 juli 2014 op licht
langs het Oudemolendiep bij Oudemolen (Drenthe) (N
53,049 E 6,646). Op 23 juli 2014 werd ook 1 ♀
aangetroffen aan het Taaiveen bij Spier (N 52,816 E
6,490) (fig. 2) (beide waarnemingen leg. et det. M.J.
Sanabria en D. Tempelman). De soort was op 25 juli
2013 al aangetroffen aan het Oudemolendiep door
Koen Lock (Lock et al., 2013).
Fig. 2
♀ Hydroptila cornuta achterlijfspunt ventraal.
Taaiveen Spier (Drenthe) , 23 juli 2014
(foto: D. Tempelman).
Ventral view of ♀ Hydroptila cornuta. Taaiveen
Spier (Drenthe, the Netherlands) , 23 July 2014
(photo: D. Tempelman).
Hydroptila dampfi (Hydroptilidae) – Koen Lock ving op 24 juli 2014 2 ♂ en 4 ♀ te
Zwartewaal bij Rotterdam (N 51,891 E 4,222). Op 22 juni 2009 was de soort hier al eerder
aangetroffen, toen voor het eerst sinds 1934, toen de soort aan de Kagerplassen is gevonden
(Higler, 2008).
Hydroptila forcipata (Hydroptilidae) – In een macrofaunamonster van 14 mei 2012 uit de
Selzerbeek bij Mamelis (Zuid-Limburg) werd een mannelijke pop van Hydroptila forcipata
aangetroffen (zie ook elders in dit nummer). Dit is met terugwerkende kracht de tweede
vondst van Nederland. H. forcipata werd voor het eerst gevonden op 23 juni 2003 in ven de
Banen (bij Nederweert), leg. H. van Kleef (Higler, 2008); de derde vondst betrof 1 ♂ en 2 ♀
langs de Geul op 4 oktober 2013 (Tempelman & Sanabria 2013b).
Limnephilus centralis (Limnephilidae) – Een adult van deze soort werd gefotografeerd op 17
juni 2014 door John Hoekstra in Wijnjeterperschar (N 53,061 E 6,160). De soort was al wel
bekend van Wijnjeterp: op 5 augustus 1966 werden hier 2 ♂ verzameld. Het is de tweede
waarneming in Nederland van een adult van deze soort sinds 1983 (bron data: EIS-database).
In 2013 is de soort ook als adult verzameld door Harry Boonstra bij Bakkeveen. Verder zijn
recent alleen larvenwaarnemingen bekend, de laatste in 2000 door Bert Knol (Waterschap
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 22
Regge & Dinkel). Ook in België zijn veel meer oude dan recente waarnemingen bekend; in
Vlaanderen werd de soort in 2011 aangetroffen, de eerste waarnemingen sinds 1918 (Lock &
Uyttenbroeck, 2012).
Limnephilus nigriceps in plaats van L. ignavus (Limnephilidae) – Een waarneming van een
exemplaar te Kwintelooijen (18 november 2011), gemeld in de 13e Digitale Kokerjuffer
(Tempelman et al., 2011) beschouwen we bij nader inzien als L. nigriceps. Het lichaam is
vrijwel zwart, terwijl bij L. ignavus warme, oranje tinten overheersen.
Micropterna lateralis (Limnephilidae) - 1 ♂ werd op 30 april 2014 uit vegetatie gesleept in
de Mortelen (N 51,545 E 5,326) door Albert Dees (Aquon). De Mortelen ligt in zuidoost
Brabant. Uit de provincie Brabant zijn pas twee eerdere vondsten bekend van deze soort
(Higler, 2008).
Molanna albicans (Molannidae) – Deze soort werd, als larve, voor het eerst aangetroffen
buiten Drenthe: Harry Boonstra ving larven van de soort in de provincie Groningen en later
ook adulten (Boonstra & Wiggers, in voorbereiding).
Oligostomis reticulata (Phryganeidae) werd aangetroffen in Twente door Rob van
Heusinkveld (Aqualysis). Zie pagina 9 in deze nieuwsbrief.
Oxyethira falcata (Hydroptilidae) – Op 2 augustus 2014 werden in de Kromhurken langs de
Keersop bij Bergeijk 6 ♀ aangetroffen op licht (leg. et det. M.J. Sanabria en D. Tempelman).
Ook werd hier een vrouwtje van Goera pilosa gevangen. Oxyethira falcata werd recent
verschillende keren in zuidoost Brabant aangetroffen: in Kaaistoep en aan de Beekloop
(Tempelman & Sanabria, 2013a).
Psychomyia pusilla (Psychomyiidae) – 1 ♂ en 1 ♀ werden op 24 mei 2014 aangetroffen op
licht op het Zeeburgereiland te Amsterdam, net binnen de Ring A10 (N 52,372 E 4,972,
hoogte boven zeeniveau: 1 m). Eerder werd de soort al massaal aangetroffen bij Diemen
(Tempelman, 2012).
Stenophylax permistus (Limnephilidae) – In 2014 werden al meer dan 20 waarnemingen
gedaan van deze soort, dubbel zoveel als het vorige topjaar 2013. De soort duikt veel op in
Limburg, maar ook verspreid in het land en is o.a. in de duinen bij Alkmaar aangetroffen.
Met dank aan de waarnemers die hun waarnemingen invoerden op Waarneming.nl; aan Luuk
en Thijs Belgers voor het ter beschikking stellen van foto’s van Brachycentrus subnubilus;
aan Koen Lock voor het melden van Hydroptila dampfi; aan Monique Korsten en Barend van
Maanen (Waterschap Roer & Overmaas) voor hun meldingen van Limburg, aan Harry
Boonstra (Koeman & Bijkerk) voor het doorgeven van verschillende bijzondere
waarnemingen, aan Albert Dees (Aquon) voor het melden van Micropterna lateralis en aan
Maria J. Sanabria (Aquon) voor de samenwerking bij het veldwerk en determinaties van
schietmotten.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 23
Referenties
Boonstra, H. & R. Wiggers (in voorbereiding). Een nieuwe en tevens eerste larvenvondst van de kokerjuffer
Molanna albicans buiten Drenthe (Trichoptera: Molannidae).
Higler, L.W.G. 2008. Verspreidingsatlas Nederlandse kokerjuffers (Trichoptera). European Invertebrate SurveyNederland. 248 pp.
Lock, K., D. Tempelman & P. Neu (2013). Hydroptila cornuta teruggevonden in Nederland en onzekerheid over
de status van Hydroptila simulans. De Digitale Kokerjuffer 16: 10-14.
Lock, K. & R. Uyttenbroeck (2012). Limnephilus centralis herontdekt in Vlaanderen. De Digitale Kokerjuffer
14: 11-12.
Sanabria, M.J., K. Lock, M. Scheepens & D. Tempelman (2012). Oligostomis reticulata (Linnaeus, 1761)
(Trichoptera, Phryganeidae) recorded again in The Netherlands and Belgium. Lauterbornia 75, 1-13.
Tempelman, D, J. Bouwmans & H. Cuppen (2011). Nieuwe vondsten van Limnephilus ignavus. De Digitale
Kokerjuffer 13: 8-10.
Tempelman, D. (2012). Psychomyia pusilla aangetroffen bij Amsterdam, een algemene bewoner van het
Amsterdam-Rijnkanaal? De Digitale Kokerjuffer 14: 32-34.
Tempelman, D. & K. Lock (2013). Nieuwe vondst van Holocentropus insignis nabij het Esmeer. De Digitale
Kokerjuffer 15: 13-15.
Tempelman, D. & M. Sanabria (2013a). Schietmotten aan de Beekloop en de Maaij bij Bergeijk (Brabant), met
nieuwe vondsten van Oxyethira falcata. De Digitale Kokerjuffer 15: 18-21.
Tempelman, D. & M. J. Sanabria (2013b). Nieuwe vondsten van Hydroptila forcipata en Ithytrichia lamellaris
langs de Geul. De Digitale Kokerjuffer 16: 22-24.
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 24
The Digital Caddisfly 17 (2014) : content









Improvement of water quality leads to the return of Agapetus ochripes in the
Selzerbeek, a southern Limburg stream ............................................ Monique Korsten 2
Plectrocnemia geniculata McLachlan 1871 recorded for the first time from Flanders
.................................................................................................................... Koen Lock 9
Two new species of Hydroptilidae new for the Province of Zeeland ..............................
................................................................................. Ron Brand & David Tempelman 11
Interesting recent records of Trichoptera in Belgium................................ Koen Lock 15
Limnephilus luridus Curtis, 1834 recorded for the first time in Flanders Koen Lock 16
Oligostomis reticulata again found in the eastern part of the Netherlands for the first
time since 1952 ................................................ Rob Heusinkveld & Eefke Schoppers 17
15 species of Trichoptera found along river Geul (the Netherlands) using sweeping
method and checking bridges .................................................................... Koen Lock 19
Interesting recent records of Trichoptera in the Netherlands ........ David Tempelman 21
Content ......................................................................................................................... 25
Einde van de Digitale Kokerjuffer nummer 17 *** End of The Digital Caddisfly volume 17
De Digitale Kokerjuffer – jaargang 10, nummer 17: Pagina 25