Researchpaper
Authentiek Wallis als topbestemming
voor culinair toerisme
Studiegebied
Handelswetenschappen en
Bedrijfskunde
Opleiding
Bachelor in het Toerisme en
recreatiemanagement
Academiejaar
2013-2014
Interne begeleider
Mevrouw Jeannine Allyns
Docente
Student
Cindy Callens
Researchpaper
Authentiek Wallis als topbestemming
voor culinair toerisme
Studiegebied
Handelswetenschappen en
Bedrijfskunde
Opleiding
Bachelor in het Toerisme en
recreatiemanagement
Academiejaar
2013-2014
Interne begeleider
Mevrouw Jeannine Allyns
Docente
Student
Cindy Callens
Woord vooraf
De keuze voor de opleiding Toerisme en Recreatiemanagement was niet eenvoudig, maar na veel
twijfelen hakte ik toch de knoop door. Met deze bachelorproef is het einde van de driejarige
bacheloropleiding in zicht. Het was een leuke tijd, met als mijn persoonlijke hoogtepunten WOW
Berlin tijdens het tweede jaar en de eindejaarsreis naar Hamburg en Kopenhagen in het derde en
laatste jaar. Daarnaast kon ik stage lopen bij de Oostenrijkse Dienst voor Toerisme. Dit was een
unieke ervaring, maar enigszins tegenstrijdig met het onderwerp van mijn bachelorproef. Toch
betekende dit een meerwaarde voor mijn eindwerk. Oostenrijk en Zwitserland zijn allebei
Alpenlanden met een sterke traditionele cultuur.
Het onderwerp ‘een culinaire rondreis door Zwitserland’ heb ik gekozen op basis van mijn grote
interesse in Zwitserland. Sinds mijn kindertijd ben ik gefascineerd door dit Alpenland, zowel op vlak
van cultuur als natuur. Na enkele reizen naar Zwitserland werd deze interesse alleen maar groter. Ik
opteerde voor het thema ‘culinair toerisme’ omdat Zwitserland heel wat te bieden heeft op dit vlak
en bovendien beschikt het land over meerdere wereldwijd bekende producten. Het was voor mij erg
interessant om rond dit onderwerp te werken, omdat ik op culinair gebied nog niet zo veel afwist van
Zwitserland. Daarnaast is Zwitserland een erg toegankelijk land dat heel wat mogelijkheden biedt op
toeristisch vlak.
Enkele mensen wens ik graag te bedanken voor hun medewerking aan mijn bachelorproef:
 Mijn ouders, voor de kansen die ze me gaven en de steun doorheen mijn opleidingstraject.
 Mevrouw Jeannine Allyns, mijn interne begeleider en docente aan de Howest. De informatie
die ik meekreeg op de feedbackmomenten heeft me erg vooruit geholpen. Ook voor het
nakijken van mijn werk, de bijkomende tips en de tijd die ze voor mij vrijmaakte, wil ik haar
graag bedanken.
 Tot slot wil ik nog mijn grootvader vermelden, Achille Sirjacobs, die op 4 mei 2014 overleed.
Dit was geen gemakkelijke periode. Wij herinneren hem als een doorzetter en tijdens deze
bachelorproef dacht ik op moeilijke momenten dan ook terug aan zijn mentaliteit.
Abstract
In deze bachelorproef wordt onderzocht welk product de Belgische reissector op de markt kan
brengen om Zwitserland te profileren tot een volwaardige bestemming voor culinair toerisme.
Aanvankelijk werd geopteerd om een gastronomische rondreis door Zwitserland uit te werken. Na
enig onderzoek bleek dat culinair toerisme in Zwitserland meer troeven heeft dan gastronomisch
toerisme. Daarom werd uiteindelijk gekozen om een culinaire rondreis door Zwitserland te
ontwikkelen. In eerste instantie was er het idee om een rondreis doorheen volledig Zwitserland te
creëren, maar later werd beslist deze rondreis te beperken tot het kanton Wallis. Zwitserland als
geheel is veel te ruim gezien en zou om praktische redenen vrij lastig uit te werken zijn. Aangezien er
nog geen culinaire reizen door Zwitserland worden aangeboden op de Belgische reismarkt, was het
een grote uitdaging om het culinaire aspect aan het toeristische aspect te koppelen.
Het is natuurlijk belangrijk om eerst na te gaan wat er al bestaat aan culinaire producten in
Zwitserland. Vervolgens moet er rekening gehouden worden met de huidige toeristische trends.
Tegenwoordig zijn mensen heel wat veeleisender geworden en willen ze iets beleven en opnieuw
ontdekken. Na het analyseren van deze verschillende aspecten ontwikkelde ik een culinaire rondreis
door Wallis.
In het eerste hoofdstuk wordt nagegaan wat het verschil is tussen gastronomisch toerisme en
culinair toerisme. Het tweede hoofdstuk onderzoekt uit welke elementen een culinaire reis bestaat.
In het derde hoofdstuk worden de topproducten van Zwitserland op culinair vlak geanalyseerd. Het
vierde hoofdstuk gaat dieper in op de kantons Waadt, Wallis en Graubünden. Uiteindelijk volgt in
hoofdstuk vijf de eindconclusie.
Inleiding
Een onderwerp kiezen voor mijn bachelorproef was een relatief moeilijke opdracht, want mijn
interessegebieden zijn vrij uiteenlopend. Mijn ene passie is sport en mijn andere passie is reizen met
de Scandinavische landen en Alpenlanden voorop. Uiteindelijk heb ik ervoor gekozen om mij toe te
spitsen op Zwitserland, het land waar ik al jaren gepassioneerd door ben.
Aanvankelijk was het de bedoeling om een rondreis door volledig Zwitserland te ontwerpen, maar
naarmate mijn researchpaper vorderde, bleek dat dit geen goede keuze ging zijn. Wegens het grote
culinaire aanbod werden slechts drie van de 26 Zwitserse kantons verder uitgediept, namelijk Waadt,
Wallis en Graubünden. Deze kantons beschikken over een ruim aanbod aan culinaire activiteiten met
een hoge belevingswaarde. In het projectdossier werd de culinaire rondreis door Zwitserland
uiteindelijk beperkt tot één kanton. Na onderzoek bleek dat dit de meest efficiënte oplossing was.
Ten eerste is het aanbod aan culinaire activiteiten in de drie kantons erg groot en ten tweede zouden
reizigers lang onderweg zijn om van het ene kanton naar het andere te reizen. Een keuze maken was
dus de boodschap en deze was redelijk snel gemaakt. Ik koos voor het kanton Wallis. Dit vind ik
persoonlijk het mooiste en meest traditionele kanton van Zwitserland. Zelf heb ik er driemaal
naartoe gereisd, telkens met de trein. Drie dorpen uit deze culinaire rondreis heb ik reeds bezocht en
een aantal toeristische attracties zijn me ook niet onbekend. Voor mij was het enorm leuk dat ik mijn
eigen ervaringen in dit eindwerk kon verwerken.
Zwitserland geniet een centrale ligging in Europa en is uitstekend bereikbaar met de auto en het
openbaar vervoer. Daarnaast beschikt het land over het dichtste verkeersnetwerk ter wereld dat
gekend is voor zijn stiptheid, netheid en veiligheid. Op toeristisch vlak is Zwitserland een echte parel.
Een prachtige bergwereld, een cultuur vol tradities en volksfeesten en nog heel wat meer.
Zwitserland is eerder een buitenbeentje binnen Europa. Betalen doen de Zwitsers met de Zwitserse
Frank en het land is eerder een “prestigebestemming”. Hierdoor bieden relatief weinig Belgische
touroperators reizen aan op Zwitserland. Aangezien culinair toerisme me ook aansprak, vond ik dit
een ideale combinatie. Zeker omdat Zwitserland een groot aanbod aan streekproducten heeft. Naar
mijn grote verbazing stelde ik vast dat culinaire reizen naar Zwitserland op de Belgische en
Nederlandse reismarkt nergens worden aangeboden. Met deze bachelorproef hoop ik dan ook aan te
tonen dat Zwitserland, en in het bijzonder het kanton Wallis, zeker potentieel heeft om zich te
profileren tot een volwaardige bestemming voor culinair toerisme.
Dat Zwitserland heel wat potentieel heeft op culinair vlak wordt duidelijk in deze researchpaper. De
Zwitserse chocolade en kazen zijn wereldberoemd. Daarnaast zijn er ook een aantal minder bekende
producten die zeker de moeite waard zijn om te ontdekken. Denk maar aan de Walliser wijn en de
lokale specialiteiten. In tegenstelling tot wat sommige mensen denken, staat de Zwitserse keuken
zeker niet altijd gelijk met boerenkost. Zwitsers beschikken wel degelijk over heel wat finesse en hun
producten behoren tot de hoogste kwaliteit.
Het doel van deze rondreis is het samenbrengen van verschillende culinaire hoogtepunten tot één
rondreis met zo veel mogelijk variatie en beleving. De trein, kabelbanen, bedrijfsbezoeken,
themawandelingen, unieke restaurants, etc. worden gecombineerd. Verder zorgt de prachtige
bergwereld en de unieke cultuur van Wallis voor een optimale totaalervaring. Zo ontdekt de reiziger
heel wat mooie landschappen en kan hij gelijktijdig genieten van de culinaire troeven die het kanton
te bieden heeft.
Verklarende woordenlijst
Alginaat
Een product dat gemaakt wordt uit zeewier. Alginaat wordt in de
voedingsmiddelenindustrie onder andere als verdikkingsmiddel
gebruikt.
DMO
Destination Marketing Organization.
Dit is een organisatie die een land, regio of stad promoot met als doel
het aantal bezoekers te verhogen. Het promoot de marketing en
ontwikkeling van een bestemming.
Föhnwind
Een warme droge wind die vaak aan de noordzijde van de Alpen
waait.
Gecondenseerd
Ingedikt.
Meeldauw
De algemene benaming voor bepaalde schimmelaantastingen van
planten, waarbij zich op diverse plantendelen een wit of grijs
schimmelpluis vormt.
Mono-cépagewijnen
Een term die gebruikt wordt voor wijn die grotendeels gemaakt is van
één en dezelfde soort druif.
Niet-gouvernementeel
Onafhankelijk van de overheid.
PDO
Protected Designation of Origin (= beschermde oorsprongsbenaming)
Reuzel
Dierlijk vet. Het is hoofdzakelijk afkomstig van de varkensbuik en
ontstaat wanneer de spek wordt gesmolten.
Terroir
Term uit de oenologie waarbij men de bodem kan proeven in de wijn.
Raffinement
Verfijndheid.
SAC (Schweizer Alpen Club)
De vereniging van Zwitserse bergbeklimmers.
Sampan
Een sampan is een breed roei-, zeil- of motorboottype uit ZuidoostAzië. De boten zijn van hout gemaakt.
Soulkitchen
Een creatieve keuken voor het lichaam en de ziel.
Inhoudsopgave
Woord vooraf
Abstract
Inleiding
Verklarende woordenlijst
Inhoudsopgave
1 Gastronomisch toerisme versus culinair toerisme ................................................ 8
1.1 Inleiding............................................................................................................................ 8
1.2 Gastronomie en gastronomisch toerisme ....................................................................... 8
1.2.1 Wat is gastronomie?...........................................................................................................8
1.2.2 Omschrijving van de term “gastronomisch toerisme”…………………………………………………… 9
.
1.2.3 Welke soorten gastronomie bestaan er?...........................................................................9
1.2.4 Welke gastronomische trends zijn er?............................................................................. 10
.
1.2.5 Sterrenrestaurants in Zwitserland………………………………………………………………………………. 12
.
1.3 Wat houdt de term “culinair toerisme” in?...................................................................14
1.3.1 Omschrijving van de term “culinair toerisme”………………………………………………………….….14
1.3.2 Doel van culinair toerisme…………………………………………………………………………………………...14
1.3.3 Toekomst……………………………………………………………………………………………………………………. 14
.
1.3.4 Profiel van de culinaire toerist……………………………………………………………………………………..15
1.3.5 World Food Travel Association…………………………………………………………………………………….15
1.4 Verschil tussen gastronomisch toerisme en culinair toerisme…………………………………...15
1.5 Conclusie……………………………………………………………………………………………………………….....16
2 Hoe kan culinair toerisme gelinkt worden aan een rondreis? ............................. 17
2.1 Culinair genieten en toerisme, een geslaagd huwelijk? ................................................ 17
2.2 Ingrediënten van een culinaire reis……………………………………………………………………………19
2.3 Voorbeeld van een culinaire rondreis………………………………………………………………………..20
2.3.1 Vietnam “Culturele en Culinaire” 14-daagse Rondreis………………………………………………….20
2.3.2 Conclusie……………………………………………………………………………………………………………………..23
3 Culinair Zwitserland .......................................................................................... 25
3.1 Inleiding.......................................................................................................................... 25
3.2 Nationale gerechten ...................................................................................................... 25
3.2.1 Franstalig Zwitserland...................................................................................................... 26
.
3.2.2 Duitstalig Zwitserland…………………………………………………………………………………………………. 26
.
3.3 Regionale gerechten en specialiteiten……………………………………………………………………….27
3.4 Zwitserse kazen…………………………………………………………………………………………………………29
3.4.1 Inleiding............................................................................................................................29
3.4.2 Oorsprong van de kaas………………………………………………………………………………………………..30
.
3.4.3 AOC-keurmerk……………………………………………………………………………………………………………..30
3.4.2 Belangrijkste Zwitserse kazen……………………………………………………………………………………...31
3.5 Chocolade ...................................................................................................................... 32
3.5.1 Geschiedenis van de Zwitserse chocolade……………………………………………………………………32
3.5.2 Economisch belang en afzetmarkten…………………………………………………………………………...33
3.6 Zwitserse wijnen………………………………………………………………………………………………………. 34
.
3.6.1 Inleiding……………………………………………………………………………………………………………………….34
3.6.2 Oorsprong en geschiedenis van de Zwitserse wijn ………………………………………………………34
3.6.3 Wijnbouwgebieden……………………………………………………………………………………………………..35
3.6.4 Druivensoorten…………………………………………………………………………………………………………… 35
.
3.6.5 Wetgeving…………………………………………………………………………………………………………………...36
4 Zwitserland als toeristische bestemming ........................................................... 37
4.1 Inleiding tot Zwitserland ................................................................................................ 37
4.1.1 Internationaal toerisme……………………………………………………………………………………………….38
4.1.2 Geografie……………………………………………………………………………………………………………………. 39
.
4.1.3 Klimaat………………………………………………………………………………………………………………………..39
.
4.1.4 Reizen naar Zwitserland……………………………………………………………………………………………….39
4.1.5 Reizen in Zwitserland…………………………………………………………………………………………………..39
4.2 SWOT-analyse van Zwitserland .................................................................................... .41
1.2.1 Interne analyse……….........................................................................................................41
1.2.2 Externe analyse……………………………………………………………………………………………………………42
1.2.3 Conclusie……………………………………………………………………………………………………………………..42
4.3 Concurrentieanalyse………………………………………………………………………………………………….44
4.3.1 Belgisch reisaanbod op Zwitserland……………………………………………………………………………..44
4.3.2 Analyse van enkele rondreizen…………………………………………………………………………………….45
4.3.3 Conclusie……………………………………………………………………………………………………………………..47
4.4 Culinaire aanbod van de kantons Waadt, Wallis en Graubünden………………………………48
4.4.1 Inleiding………………………………………………………………………………………………..…………………….48
4.4.2 Waadt………………………………………………………………………………………………………………………….49
4.4.3 Wallis…………………………………………………………………………………………………………………………..54
4.4.4 Graubünden…………………………………………………………………………………………………….............56
4.4.5 Conclusie…………………………………………………………………………………………..……………………….. 59
.
5 Eindconclusie .................................................................................................... 60
Referentielijst ....................................................................................................... 61
Lijst van tabellen ................................................................................................... 64
Lijst van figuren .................................................................................................... 64
Lijst van bijlagen ................................................................................................... 65
8
1 Gastronomisch toerisme versus culinair toerisme
1.1 Inleiding
Wanneer we denken aan gastronomie en culinaire activiteiten, komt meteen de Franse “haute
cuisine” bij ons op. Frankrijk is al altijd toonaangevend geweest op vlak van wijn, restaurants en
lekker eten. Daarnaast zijn ook Griekenland, Spanje en Italië populaire Europese bestemmingen om
de smaakpapillen te laten verwennen. Op wereldvlak zijn vooral Thailand, China, Mexico, India en
Japan geliefde culinaire bestemmingen.1
Heel wat mensen zijn tegenwoordig geïnteresseerd in koken en culinaire activiteiten. Dit komt
grotendeels door de vele kookprogramma’s en kookboeken die de dag van vandaag aangeboden
worden. Tal van topchefs hebben hun eigen kookprogramma op de televisie zoals Jeroen Meus en
Piet Huysentruyt. Denk maar aan SOS Piet, Dagelijkse Kost, … Ook internationale koks zijn niet meer
weg te denken op de Vlaamse beeldbuis. Zo is de Britse topchef Jamie Oliver vaste klant op VTM.
Verder zijn ook kookprogramma’s waarin onbekende Vlamingen koken erg populair. Hierbij denken
we vooral aan Komen Eten, De Beste Hobbykok van Vlaanderen en het succes van Mijn Restaurant. Er
zijn bovendien ook televisiezenders die enkel maar kookprogramma’s uitzenden, zoals de zender
Njam. Een gloednieuw kookprogramma op de Vlaamse beeldbuis is The Taste. Hierin dienen de
deelnemers gerechten klaar te maken voor vier topchefs. De koks proeven de gerechten zonder te
weten wie ze heeft bereid. In dit programma staat dus niet de creatie, maar de smaak centraal.
1.2 Gastronomie en gastronomisch toerisme
1.2.1 Wat is gastronomie?
Gastronomie of smaakkunde bestudeert smaak in al zijn facetten. Het woord neemt heel wat
verklaringen aan. Zo wordt gastronomie in de eerste plaats omschreven als “de studie van de smaak
van voedsel met alles wat daarbij hoort”2. Verder krijgt de term gastronomie ook “de studie van alles
wat te maken heeft met de betrekking tussen voedsel en cultuur”3 als verklaring. Een andere
betekenis die aan gastronomie wordt gegeven, is die van “de kunst van het eten en drinken”4. Ten
slotte komt de term gastronomie uit het Oudgrieks, waar het zoveel betekent als “maag”5.
Vaak wordt verondersteld dat de term “gastronomie” uitsluitend de kunst van het koken en het
lekker eten inhoudt, maar deze term kan zeer ruim genomen worden. Koken houdt echter maar een
klein deeltje van de definitie van gastronomie in. Zo is gastronomie ook verwant aan de schone
kunsten, de sociale wetenschappen en de natuurwetenschap op gebied van spijsvertering. Bij
gastronomie draait het hoofdzakelijk om het proeven, ontdekken, onderzoeken, ervaren en
begrijpen van voedsel en het schrijven over voedsel. Als men nog dieper graaft, houdt gastronomie
ook verband met dansen, schilderen, literatuur, architectuur en muziek, maar ook met natuurkunde,
wiskunde, scheikunde, biologie, geologie, agronomie, geschiedenis, filosofie, psychologie en
sociologie.6
1
www.lonelyplanet.com/china/travel-tips-and-articles/76220 (30/12/2013)
www.woorden.org/woord/gastronomie (5/11/2013)
3
http://nl.wikipedia.org/wiki/Gastronomie (5/11/2013)
4
www.encyclo.nl/begrip/Gastronomie (5/11/2013)
5
www.encyclo.nl/begrip/gastronomie (5/11/2013)
6
www.elit3.be/default.cb?ContentId=15&ContentTypeId=2 (5/11/2013)
2
9
Kort samengevat gaat gastronomie om het onderzoeken van alles wat met voedsel te maken heeft.
Daarom is er ook een moderne definitie van de term “gastronomie”: de wetenschap van smaak en
proeven.7
1.2.2 Omschrijving van de term “gastronomisch toerisme”
Gastronomisch toerisme wordt vooral omschreven als het ondernemen van een reis waar het
genieten van uniek en hoogkwalitatief voedsel centraal staat en dit gecombineerd met een
uitstekende service. Bij gastronomisch toerisme gaat het hoofdzakelijk om het tafelen in
sterrenrestaurants.
Marketingcampagnes hebben aangetoond dat er een sterk verband is tussen toerisme en
gastronomie. Gastronomie draagt bij tot de totaalbeleving en de kwaliteit van de reis. Het speelt dus
een belangrijke rol in hoe de toerist een bepaalde bestemming ervaart.
1.2.3 Welke soorten gastronomie bestaan er?
De term “gastronomie” kent heel wat dimensies. Hieronder worden de verschillende soorten
gastronomie nader toegelicht.
Belevingsgastronomie
Een eerste vorm van gastronomie is de belevingsgastronomie. Naast het genieten van een
gastronomische maaltijd, staat hier ook de beleving centraal. Mensen willen niet enkel meer
genieten van een lekkere maaltijd en het drinken van een goed glas wijn. Tegenwoordig is dat ietsje
meer erg belangrijk, dus dient er een meerwaarde gekoppeld te worden aan de maaltijd.
Voorbeelden van belevingsgastronomie zijn dineren in een draaiend restaurant, een maaltijd
nuttigen in een kabelbaan, een streekgebonden maaltijd bereiden samen met de lokale bevolking,
een kookworkshop, … Al deze zaken dragen bij tot een optimale totaalervaring en een hoge
belevingswaarde. Dit zijn zaken die mensen tegenwoordig erg belangrijk vinden.
Streekgebonden gastronomie
Een tweede soort is de streekgebonden gastronomie. Bij deze vorm van gastronomie wordt er zoveel
mogelijk met producten uit de streek gekookt. Zo creëert men een gerecht dat eigen is aan de streek
en tevens ook een uithangbord is voor de streek. Streekproducten8 zijn voedingsmiddelen die met
een specifieke naam in een bepaalde streek gemaakt worden. De belangstelling voor
streekgebonden gastronomie neemt wereldwijd toe. Mensen houden ervan de lokale producten te
ontdekken en kennis te maken met de regionale keuken.
Sommige streekproducten in de Europese Unie worden wettelijk beschermd. De beschermde
oorsprongsbenaming (PDO) zorgt ervoor dat producten alleen in een bepaalde streek en volgens een
bepaald proces mogen gemaakt worden. In België zijn voorbeelden van beschermde streekproducten
de Geraardsbergse mattentaart, de Hervekaas (Limburgse oude kaas) en het Brussels grondwitloof.
7
8
http://nl.wikipedia.org/wiki/Gastronomie (5/11/2013)
www.encyclo.nl/begrip/streekproduct (5/11/2013)
10
Moleculaire gastronomie
Een derde vorm van gastronomie is de moleculaire gastronomie. Dit subtype werd bedacht door de
Hongaarse natuurkundige Nicholas Kurti en de Franse fysische chemicus Hervé This. Zij gebruikten
begin de jaren ‘90 van de 20ste eeuw deze term tijdens een workshop toen ze wetenschappelijk
onderzoek verrichtten rond koken. Ze beschreven het begrip als “het toepassen van wetenschap op
de bereidingswijze in de keuken”. In de eerste plaats wilde men beter begrijpen wat er precies
gebeurt bij het bereiden van bepaalde ingrediënten in plaats van gewoon blindelings ideeën en
technieken van vroeger over te nemen. Door deze gedachte kreeg men beter inzicht in de
verschillende kookprocessen en dit leidde tot nieuwe methoden om texturen te verfijnen en te
verzachten. Verder kon men via deze methode ook achterhalen wat de beste manier was om de
smaak van ingrediënten beter te behouden en zelfs intenser te maken. Ook het gaar worden van
vlees en vis kon op deze manier geperfectioneerd worden, zodat de malsheid en sappigheid
bevorderd werd. Dit leidde onder andere tot een lichtere keuken en koks kregen door al deze nieuwe
inzichten ook heel wat nieuwe ideeën. Ze begonnen te experimenteren met het veranderen van
texturen en het combineren van ingrediënten die voordien nooit waren samengebracht.9
Moleculaire gastronomie is met andere woorden een speciale bereidingswijze van voedsel waarbij
diverse wetenschappen worden toegepast. In de moleculaire keuken wordt gebruik gemaakt van de
meest uiteenlopende technieken die zijn voortgekomen uit de wetenschap, de natuurkunde en de
fysica. Zo wordt er onder andere gekookt met stikstof en alginaat. Bij deze vorm van gastronomie
gebruikt men dus chemische elementen, zodat men speciale effecten in gerechten kan creëren.
1.2.4 Welke gastronomische trends zijn er?
De bistronomie
Bistronomie is een vorm van gastronomie die geschikt is voor mensen die op zoek zijn naar een fijn
culinair concept, maar dat relatief betaalbaar blijft. Bistronomie staat voor een combinatie van een
eerlijke keuken in een ongedwongen sfeer tegen een correcte prijs-kwaliteitsverhouding. Hierbij gaat
het om een kwaliteitsvolle keuken in een eigen kader met een losse en correcte bediening. De
bistronomie gaat hiermee de concurrentie aan met de exclusievere gastronomie. De geserveerde
gerechten bestaan uit pure ingrediënten, die het liefst vanuit de eigen streek komen.10
Bistronomie houdt het midden tussen een bistro, een taverne en gastronomie. Het is een
samentrekking van twee woorden om een zeer trendy concept uit te drukken. Het is als het ware een
herdefiniëring van luxe en comfort. Koks bereiden een betaalbare verse menu op een b-locatie in een
relatief eenvoudig ingericht restaurant. Dit concept ontstond in 2010 en gaf een naam aan
restaurants die een hoogkwalitatieve keuken serveren in een relatief eenvoudig kader die de glitter
en glamour van sterrenrestaurants achterwege laten.11
9
www.vierbordjes.be/?p=foodnews_detail&id=30 (5/11/2013)
www.bistronomie.be/nl/bestellingen-20/ (20/11/2013)
11
www.mkpr.nl/cms/editor/uploads/files/22102012%20Trends%20FID2012%20Hans%20Steenbergen.pdf (20/11/2013)
10
11
Slowfood
Slowfood is, zoals de naam al doet vermoeden, de tegenhanger van fastfood. Hier worden geen
ingewikkelde keukenprocessen of spectaculaire vertoningen met onverwachte smaken gebruikt. Bij
slowfood ligt de nadruk op kwaliteit, zowel op vlak van ingrediënten, smaken als sociaal contact. Eten
klaarmaken wordt in onze gestresseerde westerse maatschappij vaak als bijkomstig beschouwd.
Mensen maken nog maar weinig tijd vrij om zelf te koken en zoeken toevlucht in fastfood en klanten-klare maaltijden om niet te veel tijd te verliezen. Slowfood wil dit fenomeen aanpakken en heeft
als doel samen koken en vervolgens de klaargemaakte maaltijd gezellig aan tafel opeten. Aan het
ganse ritueel dat voorafgaat aan de maaltijd, wordt dus ook belang gehecht. Ook de herwaardering
van de smaak is een belangrijk aspect. Lekker, gezond en gezellig zijn dan ook de kernwoorden.12
Bovendien pleit slowfood voor het gebruik van streekgeboden producten. De traditionele
gastronomie herontdekken is dan ook een belangrijk aspect van slowfood, net zoals respect voor het
milieu.
Social dining
Social dining is een manier om mensen met dezelfde interesses samen te brengen tijdens een
gezellig etentje. Men spreekt af bij iemand thuis of op restaurant om samen te genieten van een
maaltijd en contacten te leggen. De maaltijd wordt hierbij gebruikt als sociaal contactmiddel. Een
leuke sfeer en een goede maaltijd dragen bij tot aangename conversaties. Vrienden en onbekenden
kunnen op deze manier hun eetervaringen delen met elkaar.13
De moderne technologie heeft deze trend een grote boost gegeven. Sites zoals Facebook, Twitter,
Foursquare, … moedigen mensen aan om te discussiëren over hun ervaringen. Via Foursquare kan
men inchecken bij iemand thuis of in een bepaald restaurant. Zo ziet iedereen waar je momenteel
vertoeft. Forkly is een social media kanaal waar gediscussieerd wordt over goede en slechte
restaurants. Zo kan men nagaan welke eetgelegenheden momenteel populair zijn, welke niet en
waarom. Het is met andere woorden een soort van restaurantgids gebaseerd op de ervaringen van
andere mensen. BlendAbout is dan weer een social dining platform dat mensen samenbrengt door af
te spreken op restaurant. Geïnteresseerden kunnen er ook vanalles lezen over nieuwe restaurants en
de laatste hypes. Daarnaast is er ook nog EatWith. Dit is een site waar men wereldwijd bij mensen
thuis kan gaan eten. Het doel van dit netwerk is om mensen onvergetelijke en authentieke
ervaringen te bezorgen samen met de locals. Tot slot is er ook nog het online platform Feastly.
Gepassioneerde koks worden hier samengebracht met mensen die geïnteresseerd zijn in eigen en
vers bereide maaltijden bij de kok thuis.14
12
www.elit3.be/default.cb?ContentId=15&ContentTypeId=2 (24/11/2013)
www.horecaexpo.be/nl/Pers/News/healthy-fast-food-ecogastronomie-en-social-dining?newsitemid=%7B78D5004CD4D7-4B51-872D-0BAF0A1B17F8%7D (22/11/2013)
14
http://en.wikipedia.org/wiki/Social_dining (22/11/2013)
13
12
Biergastronomie
Koken met bier is helemaal in. Waar de wijnkeuken de trots van Frankrijk is, is de Belgische
bierkeuken dat voor ons land. België heeft een rijke biercultuur en steeds meer gastronomische
gerechten worden aan de hand van bier bereid. Het bier wordt verwerkt in onder andere sorbets,
mousses, soufflés en roomijs. Bier geeft gerechten meer klasse, een unieke smaak en bovendien ook
persoonlijkheid.15
Heel wat Belgische koks werken tegenwoordig met bier, zoals onder andere Jeroen Meus. Er zijn ook
enkele koks die gespecialiseerd zijn in het samenstellen van menu’s op basis van bier. In de
restaurants van deze bierkoks vindt men dus niet enkel bier in het glas, maar ook op het bord.
Voorbeelden hiervan zijn Bram Verbeken van restaurant ‘Zarza’ te Leuven en Tom de Four, de troste
eigenaar van het beste bierrestaurant ter wereld ‘De Heeren van Liedekercke’ in Denderleeuw. Ook
Stephanie de Vos bereidt in haar restaurant ‘De Bistronoom’ te Oostende originele biergerechten.16
Elk jaar vindt “The Great Belgian Beer Dinner” plaats op een prachtige locatie. Dit is een Belgisch
evenement dat bierliefhebbers uit de hele wereld aantrekt. Het is een toonaangevend event waarbij
de gerechten jaarlijks bereid worden door verschillende koks. In 2013 maakten vijf van de beste
bierkoks ter wereld de maaltijden klaar, namelijk Tom de Four, Sam van Houcke, Hilaire Spreuwers,
Hans Lachi en de Amerikaanse chef Chris Lively. Samen zorgden ze voor een gastronomisch 8gangenmenu van topkwaliteit.17
1.2.5 Sterrenrestaurants in Zwitserland
Restaurantgids “Le Guide Michelin 2014” kent aan Zwitserland 2 driesterrenrestaurants toe, 19
tweesterrenrestaurants en 89 eensterrenrestaurants. Dit maakt een totaal van 110
sterrenrestaurants in Zwitserland. Volgens “Le Guide Michelin” beschikken eensterrenrestaurants
over een uitstekende keuken in zijn categorie. Tweesterrenrestaurants hebben een verfijnde keuken
die een omweg waard is. De driesterrenrestaurants worden omschreven als restaurants met een
uitzonderlijke keuken die een reis waard is.
De sterrenrestaurants bevinden zich verspreid over Zwitserland. Toch is de concentratie aan
sterrenrestaurants het grootst in het noorden en westen van het land. In Centraal-Zwitserland
bevinden zich de minste toprestaurants.
15
www.mijnreceptenboek.nl/specials/het-aspergeseizoen-duurt-in-nederland-ongeveer-twee-maanden-en-b.html
(22/11/2013)
16
www.feeling.be/dossier/trends_2013/artikel/223785/trends-in-gastronomie (24/11/2013)
17
www.lekkervlaanderen.be/index-eng.htm (23/11/2013)
13
Hieronder volgt een oplijsting van de driesterren- en tweesterrenrestaurants in Zwitserland.
Plaats
Driesterrenrestaurants
Crissier
Fürstenau
Tweesterrenrestaurants
Anières
Ascona
Basel
Basel
Cassonay
Hägendorf
Küsnacht
Laussane
Montreux / Brent
Le Noirmont
La Punt-Chamues-Ch.
Samnaun
Sankt Moritz / Champfèr
Satigny / Peney-Dessus
Schweiz / Steinen
Sierre
Uetikon am See
Vitznau
Zürich
Restaurant
Restaurant de l’Hôtel de Ville
Schauenstein
Le Florris
Ecco
Cheval Blanc
Stucki
Le Cerf
Lampart’s
Rico’s Kunststuben
Anne-Sophie Pic
Le Pont de Brent
Georges Wenger
Bumanns Chesa Pirani
Homann’s Restaurant
Ecco on snow
Domaine de Châteauvieux
Adelboden
Didier de Courten
Wirtschaft zum Wiesengrund
Focus
The Restaurant
Legende
Driesterrenrestaurants
Tweesterrenrestaurants
Figuur 1: Situering van de twee- en driesterrenrestaurants in Zwitserland
14
1.3 Wat houdt de term “culinair toerisme” in?
1.3.1 Omschrijving van de term “culinair toerisme”
De term “culinair toerisme” omschrijft hoofdzakelijk het idee dat een toerist zijn
vakantiebestemming ervaart door middel van het eten dat er te verkrijgen is. Bij culinair toerisme
proeft men de specialiteiten van het land of de regio waar men op reis is. Het draagt bij tot de
authenticiteit van de bestemming.
Culinair toerisme is een essentieel onderdeel geworden van de totaalervaring van de toerist.
Reizigers vinden het steeds belangrijker om de lokale keuken van hun vakantieland beter te leren
kennen en om kennis te maken met de producten die typisch zijn voor de streek waar ze op reis zijn.
Culinair toerisme betekent met andere woorden reizen naar bestemmingen waar de lokale
gerechten en dranken de belangrijkste motivatiefactoren zijn voor de reis.
Reizigers die geïnteresseerd zijn in eten, wijndegustaties, bier, koken, bakken en het leren over de
geschiedenis van een bepaald gerecht kunnen kiezen uit een groot aanbod aan culinaire activiteiten.
Sommige bestemmingen organiseren ook culinaire tours waar de toerist speciale dinerervaringen
kan meemaken of waar reizigers verschillende restaurants, bistro’s en cafés kunnen bezoeken, koks
kunnen ontmoeten of evenementen kunnen bijwonen.18
Heel wat toeristen keren terug naar een bepaalde bestemming om opnieuw te proeven van de lokale
specialiteiten. Voor bepaalde steden, regio’s of zelfs landen is de lokale keuken een cruciale factor
om succes te oogsten op toeristisch vlak, want zo wordt de bestemming als uniek beschouwd.
Bovendien houden mensen er van om lokale culinaire souvenirs te kopen, zoals cuberdons,
chocolade, … Zo kunnen ze dit cadeau geven aan iemand of zelf nagenieten van hun reis.19
1.3.2 Doel van culinair toerisme
Het doel van culinair toerisme bestaat erin eet- en wijnliefhebber te inspireren terwijl de reiziger de
kans krijgt om de streek te ontdekken en te leren over de lokale keuken, kooktechnieken en
eetgeschiedenis. Inzicht verwerven in andere culturen aan de hand van het lokale eten en de
mogelijkheid om unieke producten te kopen en te proeven die niet in de eigen streek voorkomen zijn
de belangrijkste doelstellingen.
1.3.3 Toekomst
Culinair toerisme is een groeiende markt. De vele kookboeken en kookprogramma’s op televisie
moedigen het culinair toerisme alsmaar meer aan. Mensen krijgen meer zin in lekker eten en drinken
en dit uit zich ook in hun reisgedrag. Steeds meer reizigers kiezen voor bestemmingen met een
interessant gastronomisch en culinair aanbod. De reissector speelt hier mooi op in door zowel
georganiseerde culinaire groepsreizen als individuele culinaire reizen in hun programma op te
nemen. Culinaire uitstapjes worden steeds vaker gecombineerd met culturele activiteiten, fietsen,
wandelen, … Reizigers zijn zich ook meer bewust van de voordelen van lokale producten, zowel op
ecologisch als economisch vlak. Hierdoor wordt de interesse naar streekgebonden producten
aangewakkerd, want iedereen wil er wel eens van proeven.
18
19
http://traveltips.usatoday.com/culinary-tourism-1910 (20/11/2013)
http://aboutourism.wordpress.com/tag/culinary-tourism/ (24/11/2013)
15
1.3.4 Profiel van de culinaire toerist
Liefhebbers van culinaire reizen zijn over het algemeen koppels met een relatief hoog inkomen.
Hoofdzakelijk zijn het zelfstandigen die zich in de leeftijdscategorie van de 30-50-jarigen bevinden.
Uit een studie van Tse en Crotts blijkt dat het al dan niet ondernemen van een culinaire reis
beïnvloed wordt door de nationaliteit, de duur van de reis, de leeftijd, het geslacht, het
opleidingsniveau, het inkomen en de eventuele ervaringen.
Tijdens een reis spenderen de meeste reizigers gemiddeld $ 1,200 per persoon, waarvan meer dan
één derde van het budget naar eten en drinken gaat. Reizigers die een culinaire reis ondernemen,
spenderen gemiddeld 50 % van hun reisbudget aan gastronomische activiteiten.
1.3.5 World Food Travel Association
De World Food Travel Association (WFTA) is een niet-gouvernementele organisatie die zich richt op
het promoten van eten, drinken en culinaire culturen aan de hand van reizen. De WFTA werd in 2003
opgericht onder de naam “The International Culinary Tourism Association”. In 2012 veranderde de
organisatie van naam en zo ontstond de World Food Travel Association. Deze naamsverandering
kwam er om zich aan te passen aan de noden van de snel veranderende industrie.
Volgens de World Food Travel Association (WFTA) groeit culinair toerisme jaarlijks. Dit komt onder
meer door de toenemende interesse in televisiezenders die culinaire programma’s aanbieden,
reisprogramma’s die de lokale keuken in de kijker zetten, voedseldocumentaires, ... Meer en meer
klanten gaan reizen naar verschillende bestemmingen om te genieten van nieuwe eet- en
wijnervaringen.
1.4 Verschil tussen gastronomisch toerisme en culinair toerisme
Uit bovenstaande beschrijvingen van gastronomisch toerisme en culinair toerisme blijkt dat er een
duidelijk verschil is tussen beide vormen van toerisme. Dit wordt verduidelijkt aan de hand van
onderstaande figuur.
Figuur 2: Belang van eten en wijn tijdens een reis (Chen, 2012)
16
Bij gastronomisch toerisme gaat het om eten van een niveau hoger, waarbij ook de service en de
sfeer een heel belangrijke rol spelen. Het gaat om een relatief kleine groep toeristen met een heel
grote interesse in eten en drinken. De interesse in dit onderwerp is zo groot, dat het de hoofdreden
van de reis vormt. Gastronomische toeristen zijn hoofdzakelijk geïnteresseerd in het gaan eten in
sterrenrestaurants, het bezoeken van wijnboerderijen, … Kort samengevat heeft elk onderdeel van
de reis een link met voeding.
Bij culinair toerisme gaat het meer om het ontdekken, het proeven en het leren over
streekproducten. De culinaire toerist onderneemt een reis om meer inzicht te verwerven in de lokale
eetcultuur. Naast de voedselgerelateerde activiteiten nemen deze toeristen ook deel aan andere
activiteiten die niet gelinkt zijn aan eten en drinken. Ze maken met andere woorden ook tijd vrij om
andere dingen te ontdekken. Toch blijft het eten en drinken de rode draad van hun reis. Culinair
toerisme omvat dan ook een groter doelpubliek omdat het minder specifiek is.
1.5 Conclusie
Na deze analyse is het voor mij duidelijk dat Zwitserland geen topland is voor gastronomie en dat het
aanbod van sterrenrestaurants eerder beperkt is. Zwitserland telt minder sterrenrestaurants dan
België. In Zwitserland zijn er 110 tegenover 121 in België.
Ten tweede is Zwitserland in het buitenland hoofdzakelijk bekend voor zijn streekproducten zoals de
gruyèrekaas, de chocolade en de wijn. Het aantal mensen dat geïnteresseerd is in gastronomisch
toerisme is kleiner dan het aantal mensen dat geïnteresseerd is in culinair toerisme. Culinair toerisme
spreekt met andere woorden een breder publiek aan en is budgetvriendelijker.
Dit wil natuurlijk niet zeggen dat een gastronomische rondreis doorheen Zwitserland uitgesloten is.
Het land beschikt over heel wat toprestaurants die voor elke gastronomische toerist wat wils bieden.
In deze bachelorproef spits ik mij echter toe op het aspect “culinair toerisme”, omdat dit relevanter is
bij het ontwikkelen van een toeristisch product voor een ruimere potentiële klantengroep.
17
2 Hoe kan culinair toerisme gelinkt worden aan een rondreis?
2.1 Culinair genieten en toerisme, een geslaagd huwelijk?
Belgen staan al lang bekend als echte Bourgondiërs. Eten en culinair genot nemen dan ook een
belangrijke plaats in op de activiteitenkalender wanneer een Belg op reis gaat. De toerist anno 2013
is op zoek naar nieuwe ervaringen, maar is daarnaast ook geïnteresseerd in het beleven van de lokale
cultuur en de gezonde levensstijl. Streekproducten en gastronomie helpen mee deze groeiende
behoefte te bevredigen en dragen bovendien bij tot een kwaliteitsvolle en authentieke beleving. Het
zijn met andere woorden belangrijke aspecten geworden van het toeristisch product. Volgens het
WES beschouwen 0,8 % van de Belgen gastronomie als belangrijkste aspect tijdens hun reis. Dit cijfer
vertegenwoordigt 64.000 Belgische vakanties. Daarmee blijft gastronomie een relatief kleine niche in
vergelijking met andere reisdoelen, maar daarom is het zeker geen onbelangrijk aspect. Medioren en
senioren genieten het meest van gastronomie tijdens hun reis. De cijfers bedragen 13,1 % voor
medioren en 12,9 % voor senioren.
Voor de ene persoon is het culinaire aspect echter een stuk belangrijker dan voor de andere persoon.
Soms zijn de culinaire geneugten zelf het belangrijkste motief om naar een bepaald land te reizen.
Voor deze echte fijnproevers bestaat dan ook een nicheproduct op de reismarkt, namelijk de
culinaire reizen. Er zijn dus verschillende gradaties in de toeristische beleving van gastronomische en
culinaire activiteiten. Zo kan het reispubliek opgedeeld worden in volgende drie categoriën, zoals te
zien is in figuur 3. De resultaten zijn gebasseerd op het WES-onderzoek van 2010.
Figuur 3: De interesse voor gastronomie bij de commerciële reizen van de Belgische bevolking in
2010 (in %) (De Keyser, 2012)
18
De eerste categorie toeristen zijn mensen met een hoge interesse in gastronomie. Zij beschouwen
het gastronomisch aspect als de belangrijkste motivatie voor het ondernemen van een reis. Het
begrip gastronomie moet in dit geval wel als ruim beschouwd worden. Het gaat niet enkel om
restaurantbezoeken, maar ook om degustaties van allerlei (streek-)producten, het bezoeken van
brouwerijen of wijnkelders, … Het WES doet een tweejaarlijks onderzoek naar het reisgedrag van de
Belgische bevolking en hieruit blijkt dat het aantal reizen om gastronomische en culinaire redenen
maar een klein deeltje van de totale reismarkt vertegenwoordigt. Tijdens de periode april 2010 tot
maart 2011 bedroeg het percentage aan gastronomische reizen 1,7 %. In cijfers staat dit gelijk met
220.000 korte of lange gastronomische vakanties. De groep reizigers met een hoge interesse voor
gastronomie vertegenwoordigt hoofdzakelijk de korte vakanties. Meer dan 3 % van de korte
vakanties staan volledig in het teken van gastronomische beleving, tegenover minder dan 1 % van de
lange vakanties.
Een tweede categorie toeristen zijn mensen die een gemiddelde interesse hebben in gastronomie.
Zij vertegenwoordigen 9,4 % van de Belgische bevolking. Bij dit soort reizen maakt het gastronomisch
aspect deel uit van het activiteitenpakket van de toerist, maar het is niet het voornaamste ingrediënt
van de vakantie. In cijfers staat dit gelijk aan 1,2 miljoen reizen.
Een derde categrorie toeristen vermeldt het gastronomische aspect niet in de top vijf van favoriete
activiteiten tijdens een reis. Ze hebben met andere woorden een lage interesse in gastronomische of
culinaire activiteiten. De klemtoon van deze reizen ligt vooral op andere activiteiten zoals sport,
cultuur, … Deze groep vertegenwoordigt 88,9 % van de Belgische reismarkt.
Het besluit is dat het aantal gastronomische toeristen, in de ruime zin van het woord, in vergelijking
met andere reissegmenten relatief klein is. Toch toont deze nichemarkt vanuit toeristischeconomisch oogpunt enkele interessante kenmerken. Gastronomen en mensen die geïnteresseerd
zijn in culinair gerelateerde activiteiten spenderen heel wat meer geld dan de gemiddelde toerist. Zo
geven gastronomen meer geld uit per persoon per nacht. Bij gastronomen komt dit neer op 120 euro
per nacht tegenover 70 euro per nacht bij niet-gastronomen. Bovendien zorgt gastronomie voor
seizoenspreiding. Wanneer gastronomie deel uitmaakt van de vakantie wordt vastgesteld dat de
reizen vaker plaatsvinden in mei, september, oktober en november. Hierdoor draagt gastronomie bij
tot een betere bezetting van de sector doorheen het jaar.20
20
www2.wes.be/WVLW/2012-1/WVlW_2012_1%20Gastronomie%20en%20toerisme.pdf (31/01/2014)
19
2.2 Ingrediënten van een culinaire reis
Een rondreis is een reis waar men bijna iedere nacht overnacht in een ander hotel. Zo wordt er een
aanzienlijke afstand afgelegd in het vakantieland of -continent. Men reist dus rond in een bepaalde
regio en op die manier kan men heel wat zien.21
Omnia Travel omschrijft haar culinaire reizen als “een verassende combinatie van culinaire en
culturele uitstappen, een blik in de kookpotten van gerenommeerde topchefs, kooktips, … en een
heerlijke kennismaking met de plaatselijke keuken. Telkens gaat het om een speciaal samengesteld
arrangement… met de klemtoon op service, smaak en topkwaliteit.” 22
Tijdens een culinaire reis worden zowel de lokale keuken als de culinaire hoogstandjes ontdekt. Toch
draait de reis niet uitsluitend om activiteiten die te maken hebben met eten en drinken Er moet een
goed evenwicht bereikt worden, waarbij het programma is samengesteld uit een goede afwisseling
tussen eten, cultuur en natuur.23
Mensen die een culinaire reis ondernemen willen hoofdzakelijk het eten van de bestemming
ontdekken én beleven. Restaurantbezoeken en zelfs toprestaurants spelen uiteraard een grote rol
tijdens een culinaire reis. Heel wat toeristen zoeken de meest trendy restaurants uit waar ze kunnen
genieten van een maaltijd bereid door een gerenommeerd kok. Toch hoeft een culinaire reis niet
altijd duur te zijn. Eenvoudige restaurants die typische gerechten serveren behoren ook tot de
mogelijkheden en zijn heel wat minder duur dan sterrenzaken. Een culinaire reis houdt echter niet
enkel restaurantbezoeken in. Voorbeelden van culinaire activiteiten tijdens een reis zijn onder
andere:
-
lokale markten;
boerderijbezoeken, bedrijfsbezoeken;
degustaties (wijn, champagne, lokale streekproducten, …);
lezingen of demonstraties door lokale koks;
kooklessen;
interactieve routes te voet of met de fiets (bierroute, wijnroute, …);
voedselbeurzen, voedselfestivals of speciale evenementen rond eten en drinken.
Een culinaire reis kan ook gezien worden als een soort ontdekkingstocht naar nieuwe dingen. Deze
nieuwigheden kunnen erg variëren. Het kan gaan van het proeven van een onbekende wijn tot een
ontbijt in een gondellift, het dineren in een uitstekend restaurant, ...
Het spreekt dus voor zich dat het begrip gastronomie voor elke toerist een andere dimensie zal
aannemen. De activiteiten die tijdens een reis worden ondernomen zullen verschillen naargelang de
interesses van de persoon in kwestie.
21
www.encyclo.nl/begrip/rondreis (22/12/2013)
www.omniatravel.be/Home/ThemaReizen/Culinair/tabid/407/language/nl-NL/Default.aspx (22/12/2013)
23
www.omniatravel.be/Home/ThemaReizen/Culinair/tabid/407/language/nl-NL/Default.aspx (22/12/2013)
22
20
2.3 Voorbeeld van een culinaire rondreis
2.3.1 Vietnam “Culturele en Culinaire” 14-daagse Rondreis 24
Dit voorbeeld van een culinaire rondreis is van de touroperator Odysseus die gespecialiseerd is in
luxe vakanties en rondreizen. Het is een veertiendaagse privérondreis in Vietnam onder begeleiding
van een Engelssprekende gids. De culinaire activiteiten staan in het vet en zijn cursief gedrukt in de
tekst.
Tabel 1: Reisprogramma Vietnam « Culturele en Culinaire » 14-daagse rondreis
Vietnam " Culturele en Culinaire " 14 daagse Rondreis
vanaf € 3.600,00 p.p.
Vietnam maakt diepe indruk door de veelzijdige cultuur en de verbluffende landschappen.
14-daagse privé rondreis Vietnam met Engelssprekende gids.
Vietnamees eten is op zich niet zo uniek. Maar culinair Vietnamees is een andere categorie. Hier komt elke
regionale specialiteit aan bod, van een eenvoudige Pho in een toprestaurant tot het meest verse exotisch fruit
op de lokale markt. De beste koks van het land leren u de geheimen kennen van wat deze keuken zo beroemd
maakt. Nadeel is dat na deze reis uw bezoek aan een Vietnamees restaurant nooit meer hetzelfde zal zijn.
Wat maakt deze reis zo bijzonder?
Dat is niet zomaar samen te vatten in één woord. De geprivilegieerde toegang tot bijzondere restaurants en
hun chefs, de evenwichtige combinatie van alle hoogtepunten - zonder die overladenheid - en ongeëvenaarde
service zijn slechts enkele van de verschillen die deze reis zo uniek maken.
U verlaat Vietnam met een diepe indruk van de veelzijdige cultuur en de verbluffende landschappen. Per fiets,
te voet, per boot en met de auto verkent u alle hoogtepunten van dit prachtige land. Elk moment wordt
bijzonder, van het elegante Hanoi, de oude keizersteden in Midden Vietnam tot het hectische Saigon en de rust
van de Mekong - Delta.
Dag 1: Amsterdam – Hanoi
U vliegt vandaag van Amsterdam naar Hanoi waar u de volgende ochtend aankomt.
Dag 2: Hanoi
Na aankomst op de luchthaven van Hanoi wordt u ontvangen door onze lokale agent die de transfer naar uw
hotel zal verzorgen. De rest van de dag is ter vrije besteding. Bent u niet moe dan bezoeken we het’
waterpoppen-spel’ en dineert u in een non-profit restaurant waar kinderen worden opgeleid tot hulpkoks.
U verblijft 2 nachten in het Sofitel Legend Metropole Hotel in een premium kamer.
Dag 3: Hanoi ( Noodle soep en geschiedenis)
De volgende dag kunt u uw hotelontbijt inruilen voor een heerlijke ‘pho Hanoi-style’ met koriander,
bonenscheuten, ui en kip in een lokaal restaurant. Wandel met een lid van de Gastronomische Hanoi Club
door de oude wijken en leer alles over gebakken ‘Banh Goi’ varkensvlees, ‘Bun Cha’ noodle soep en de
heerlijke ‘nem’, de originele mini-loempia’s gevuld met krab of varkensvlees.
Lunch in het beroemde “one-dish’ restaurant met verse in dille en saffraan gemarineerde vis, het enige gerecht
dat ze serveren.
24
www.odysseus.nl/vietnam-culturele-en-culinaire-14-daagse-rondreis-6875/ (31/12/2013)
21
Na de middag wandelen we langs het mausoleum, het huis en het museum van Ho Chi Minh en naar de
delicate One-Pillar pagode. Rij mee in de fietstaxi door de levendige straatjes en markten tot aan het idyllische
Hoan Kiem meer midden de stad. Geniet op de promenade van een heerlijke croissant en een kopje koffie als u
daar zin in heeft (niet inbegrepen).
Dag 4: Hanoi – Hué
Na een rustig ontbijt wordt u opgehaald bij uw hotel en naar de luchthaven gebracht voor uw vlucht naar Hué.
Na aankomst wordt u ontvangen door uw persoonlijke gids die de transfer naar uw hotel zal verzorgen. In de
middag maakt u een boottocht van een ongeveer een half uur over de Perfume River naar het mooiste
monument van Hué, de Thien Mu Pagoda. Wandel door de mooie tuinen van Phu Mong en drink een kopje
thee bij een lokale familie.
U verblijft 2 nachten in La Residence Hotel in een superior kamer.
Dag 5: Hué (Monniken en mini gebakjes)
De keuken van keizerlijk Hué is beroemd om haar raffinement en artistieke presentatie. Met wel 12
ingrediënten en kruiden per gerecht is dit de meest complexe keuken van het land.
Daarvoor gaan we ‘s morgens op stap met een lokale chef naar de Dong Ba groothandelsmarkt en keuren
vlees en frisse groenten, kruiden en vruchten van ongeëvenaarde kwaliteit. Volg aandachtig de kooklessen in
een traditioneel restaurant en prepareer uw eigen lunch. Verdwaal daarna in de oude straatjes rond de
Keizerlijke Citadel.
Proef tijdens een familiediner de lokale ‘banh beo’, minigebakjes van rijstbloem, garnalen en fijne kruiden. Bon
appetit!
Dag 6: Hué – Hoi An
Na een heerlijke nachtrust en het ontbijt wordt u opgehaald bij uw hotel en na een bezoek aan de Koninklijke
graven zijn we uitgenodigd op de theeceremonie bij boeddhistische monniken.
Hué is het centrum van het boeddhisme, dit is een gelegenheid voor een ‘insiders glimp’ van hun leven en
activiteiten. Uw boeddhistische lunch is puur vegetarisch van de zuiverste natuurlijke ingrediënten. Een
wonderlijke rit van 3 uur over de Wolkenpas brengt u naar Hoi An.
U verblijft 3 nachten in The Nam Hai Resort in een one-bedroom villa.
Dag 7: Hoi An
Wandel vanochtend, na het ontbijt, door de groentetuinen van het kleurrijke Tra Que dorpje en beleef het
zaaien, wieden en oogsten van de ijverige tuinbouwers.
Uw home-made lunch omvat tal van lokale delicatessen waaronder de ‘Tam Huu’ lenterolletjes.
Na de middag wandelen we langs de kromme bruggen en oeroude huisjes van Hoi An, een echt
postkaartstadje. En sluit de dag met een rustige ‘sunset cruise’ op de Thu Bonrivier.
Dag 8: Hoi An (Koken in een postkaartstadje)
De volgende dag begeleidt een chef van het beroemde Morning Glory ons naar de markt. Leer de versheid van
ei te controleren, welke kruiden te kopen en hoe rijp fruit te kiezen. Dan naar de kookschool in dat prachtige
Frans koloniale gebouw waar u de handen uit de mouwen kunt steken. En proef wat u hebt geprepareerd!
Mmm?
Maak er daarna een luie namiddag van in uw hotel of ‘hang rond’ in het oude Hoi An.
Tijd om te shoppen?
Dag 9: Hoi An – Da Nang – Saigon
Na het ontbijt wordt u opgehaald bij uw hotel en volgt de transfer naar de luchthaven van Da Nang voor uw
vlucht naar Saigon. Daar maakt u kennis met uw nieuwe persoonlijke gids die de transfer naar uw hotel zal
verzorgen.
22
In de middag maakt u een tour door Saigon met haar Presidentieel Paleis (‘headquarters’ tijdens die oorlog,
vintage ‘1975’), haar kathedraal en tempeltjes, haar oorlogsmuseum en haar immense verkeer. ‘s Avonds
wacht u een ‘fun’ diner in een ‘wrap & roll’ waar alle ingrediënten worden gerold en gekneed en ingepakt en
verpakt in kleine delicatessen hapjes.
U verblijft 4 nachten in het Caravelle Hotel in een deluxe kamer.
Dag 10: Saigon (Cao Dai Temple en Cu Chi tunnels)
Na een vroeg ontbijt vertrek naar de beroemde Viet cong tunnels bij Cu Chi: zoek de ondergrondse keuken, zie
het filmpje, maak foto’s en weersta souvenirs. Dan nog anderhalf uur naar de Grote Tempel van de Cao Dai
godsdienst, een religieuze cocktail van kleurrijke fantasie dat zich vastzet in die tempel. Een wonderlijke plek.
Lokale lunch. Tijdige terugkeer voor uw eigen invulling van ‘Saigon by Night’.
Dag 11: Saigon (Mekong Delta)
De Mekong Delta is een andere planeet: vaar mee met een sampan naar de drijvende markt, leer hoe
rijstpapier en popcorn cake gemaakt wordt, geniet van een boottocht langs smalle kanaaltjes en luie
vissersdorpjes, lunch in de tuin van een lokale familie (geniet van het verse fruit), dorpjes van steenbakkers,
van keramisten en kunstenaars allerhande. Begin van de avond zijn we terug in het hotel.
Dag 12: Saigon (Vietnamese delicatessen)
Deze laatste dag wordt er weer gekookt: de ‘morgen van de zuiderse keuken’ begint met een wandeling door
de bijzonder geanimeerde Ben Thanh markt (vergeet uw camera niet!), groenten en fruit aankopen en dan
naar het Culinaire Kunstencentrum voor een privé kookles van Zuid - Vietnamese gerechten gevolgd door (uw
eigen) lunchbereidingen.
De namiddag is ter vrije besteding.
Dag 13: Saigon - Amsterdam
Na een perfecte nachtrust en ontbijt is de dag ter vrije besteding. U kunt tot aan vertrek in de avond gebruik
maken van uw kamer. Begin van de avond wordt u opgehaald bij uw hotel en naar de luchthaven gebracht voor
vlucht naar Amsterdam.
Natuurlijk is het ook mogelijk deze reis te verlengen met een verblijf aan het strand. Neemt u contact met ons
op voor de mogelijkheden.
Dag 14: Amsterdam
In de ochtend komt u aan in Amsterdam.
Conclusie:
Deze individuele culinaire rondreis bevat een evenwichtige combinatie tussen culinaire activiteiten
en culturele hoogtepunten. Er wordt zowel gebruik gemaakt van de auto, de fiets als de boot.
Tijdens de reis staat elke dag minstens één culinaire activiteit op het programma, die telkens een
andere dimensie aanneemt. Beleving staat centraal tijdens deze reis. De reiziger kan deelnemen aan
workshops, dineren in gerenommeerde restaurants, de lokale bevolking ontmoeten, …
De reis duurt veertien dagen. Het transport van en naar de bestemming is per vliegtuig. Er wordt
gelogeerd in de relatief luxueuzere hotels. De prijs bedraagt € 3.600 per persoon. Dit is niet bepaald
goedkoop, maar in de prijs zijn de vluchten, de accommodatie, de gids en alle culinaire en culturele
activiteiten inbegrepen.
23
2.3.2 Een Toscaanse rondreis voor lekkerbekken 25
Deze culinaire rondreis wordt georganiseerd door de Nederlandse touroperator Cazebonne. Deze
touroperator is gespecialiseerd in culinaire vakanties en wijnreizen. Dit voorbeeld is een achtdaagse
rondreis doorheen Toscane. De culinaire activiteiten staan opnieuw in het vet en zijn cursief gedrukt
in de tekst.
Tabel 2: Reisprogramma “Een Toscaanse rondreis voor lekkerbekken”
Een Toscaanse rondreis voor lekkerbekken
vanaf € 785 tot € 1050 p. p.
De ingrediënten op een rij:
Zeven overnachtingen op drie bijzondere adresjes
Elke ochtend ontbijt
Drie gastronomische diners, exclusief wijn
Twee wijnproeverijen
Informatie en kaarten
Wil je het ontdekken van Toscane combineren met de gastronomische geneugten, dan is dit jouw reis!
Je overnacht in romantische viersterrenhotels, eet in toprestaurants en geniet van goede wijnproeverijen.
De prijs voor deze achtdaagse reis is gebaseerd op een tweepersoonskamer en varieert, afhankelijk van de
periode, van € 785 tot € 1.050 per persoon.
Dag 1:
Op de eerste dag rijd je naar het Chianti-gebied waar in Montaione je eerste hotel is (aankomst van dinsdag
tot en met zondag). Hier verblijf je drie nachten en de eerste avond dineer je in het restaurant dat bij het hotel
hoort waar je de Toscaanse specialiteiten proeft.
Dag 2:
De volgende ochtend na het ontbijt raden we je aan om het Chiantiwijngebied te doorkruisen. De kleine
weggetjes, de Middeleeuwse dorpjes en de schoonheid van het landschap zullen je zeker bekoren! We hebben
een route voor je van Certaldo, via San Gimignano en Poggibonsi naar Castellina, Radda, Gaiole en Greve in
Chianti. Hier proef je de wijnen van Badia di Passignano: wijnen die behoren tot ‘s werelds bekende wijnhuis
Marchesi Antinori.
Dag 3:
Op de 3e dag geniet je eerst even van het ontbijt en maak je een keuze: een dagje Florence of een dagje
rondtoeren door een stukje onbekend Toscane. Je rijdt via de zuidkant van Florence naar Pontassieve. Van
Pontassieve gaat de weg bergopwaarts, via een klein omweggetje rij je via Vallombrosa naar de Monte
Secchieta (1.449 m hoog). Hier heb je een geweldig uitzicht! Vervolgens rij je via Poppi door een dicht bos naar
het gehuchtje Camaldoli. Via bochtige weggetjes rijd je door een onaangetast landschap van Bibbiena en Verna
naar Arezzo.
Dag 4:
De 4e dag, na het ontbijt, check je uit en rijd je naar Siena. Het is een must om hier even cultuur te snuiven:
Piazza il Campo, de kathedraal en het Palazzo Pubblico moet je gezien hebben. Misschien nog even shoppen of
lekker lunchen? 's Middags rijd je via Rapolano Terme en Sinalunga naar Chiusi, een Etruskisch stadje. Hier is
het tweede hotel gevestigd in een oude villa uit de 19e eeuw. Het is recentelijk gerestaureerd en het heeft een
20-tal prachtige kamers. Het diner is vanavond in het restaurant van het hotel dat 1 Michelin-ster heeft. (Als
je in de periode 01/11 en 31/03 hier bent dan is het diner in een 'taverna', een karakteristiek restaurant vlakbij
het hotel gereserveerd.)
25
www.cazebonne.nl/wijn-en-culinaire-reizen/wijnreis-italie/toscane/culinaire-rondreis-een-toscaanse-rondreis-voorlekkerbekken!/ (30/01/2014)
24
Dag 5:
Dag 5 is aan de Crete Senesi gewijd met zijn indrukwekkende landschap. De route van Chiusi naar San Quirico
d'Orcia is een fantastische route. Niet alleen vanwege de Renaissance parels Montepulciano en Pienza, maar
zeker ook vanwege het onvergetelijke landschap. Na Pienza, onder andere bekend door de verrukkelijke kazen,
rijd je via de Abbazia de Sant'Antimo (een prachtige Romaanse abdij) naar Montalcino. De ‘Via Cassia' richting
Buonconvento leidt je naar het klooster van Monte Oliveto Maggiore met zijn prachtige fresco's. Via kleine
weggetjes kom je weer in Chiusi.
Dag 6:
Op dag 6 check je na het ontbijt uit en staat de dag in het teken van het rijden richting de kust. Een hele leuke
route via prachtige dorpen als Sarteano, Radicofani, Abbadia San Salvatore (een mooi Middeleeuws stadje met
prachtige abdij), Castèl del Piano, Pagánico, Roccastrada naar Bibbona. Hier is jullie hotel voor de laatste twee
nachten. Een prachtig gelegen villa met vijftien kamers, prachtig gerestaureerd met zwembad in de tuin en
ligstoelen rondom die je uitnodigen om te relaxen en te genieten van het prachtige uitzicht. We hebben een
wijnproeverij met fantastische wijnen geregeld die je hier niet vaak tegenkomt. En ‘s avonds dineer je in een
goed restaurant in Casale Marittimo.
Dag 7:
De 7e dag, na het ontbijt, rijd je via het noorden naar Lordarello, Pomerance, Volterra en Cecina. Je kunt
kiezen: een beetje via de kust of een beetje via het achterland. Castiglione della Pescaia is een van de meest
romantische vissersdorpen aan de kust.
Dag 8:
Op dag 8 sluit je de rondreis af met een lekker ontbijt. Maar mocht je je verblijf willen verlengen en nog een
paar daagjes relaxen, laat het ons gerust weten!
Conclusie:
Deze individuele culinaire rondreis doorheen Toscane biedt een combinatie van dineren in
toprestaurants, wijndegustaties, culturele bezienswaardigheden en natuurlijke schoonheid. De
reiziger proeft echte Toscaanse specialiteiten, maakt kennis met lokale wijnen, rijdt doorheen typisch
Toscaanse dorpjes en krijgt prachtige landschappen te zien onderweg.
De reis duurt acht dagen. Het transport van en naar de bestemming is voorzien met de eigen wagen
en ook in Toscane zelf wordt de streek met de eigen wagen verkend. Er wordt gelogeerd in
viersterrenhotels. Dit wil zeggen dat de accommodatie tot de luxueuzere categorie behoort. Tijdens
de reis wordt er driemaal verwisseld van hotel. De prijs voor de achtdaagse culinaire rondreis
varieert tussen de € 785 en € 1.050 per persoon, gebaseerd op een tweepersoonskamer en
afhankelijk van de reisperiode. Hierin zitten alle activiteiten inbegrepen die in het reisprogramma
vermeld zijn.
25
3 Culinair Zwitserland
3.1 Inleiding
De Zwitserse keuken onderscheidt zich van andere keukens door de precisie en
nauwkeurigheid waarmee de gerechten worden bereid. Men maakt zoveel mogelijk gebruik
van producten die in eigen land worden geproduceerd. De huidige keuken is hoofdzakelijk
gebaseerd op eeuwenoude, traditionele recepten. De Zwitserse gerechten worden niet tot de
meest magere beschouwd, want boter en room zijn de belangrijke basisingrediënten. Dit komt
omdat deze producten vroeger vooral gebruikt werden om de landbouwers een voedzame en
stevige maaltijd te verschaffen.26 De Zwitserse gerechten staan voor eenvoud en zijn meestal
gebaseerd op melk, vlees en gewassen die op de bergweides voorkomen. Bovendien wordt er
zoveel mogelijk gewerkt met verse producten, kruiden en zuivelproducten.
De traditionele Zwitserse keuken gebruikt ingrediënten die te vergelijken zijn met die in
andere Europese landen. Toch verwerkt men ook enkele typisch Zwitserse zuivelproducten in
de gerechten, zoals gruyères of emmentaler. Het aantal fine-dining locaties is hoog, vooral in
het westen van Zwitserland.
De traditionele gerechten van de meeste Zwitserse regio’s zijn op een paar duidelijke
uitzonderingen na “geleend” van de naburige landen waarmee ze qua taal verbonden zijn. Zo
combineert de Zwitserse keuken invloeden uit de Franse keuken in het westen, de Duitse
keuken in het noorden en Noord-Italiaanse keuken in het zuiden. Dit leidt tot zeer diverse
lokale keukens, waarvan de gerechten en smaken veranderen om de zoveel kilometer.
Aangezien Zwitserland geen kuststrook heeft en over weinig landbouwgrond beschikt, moet de
Zwitserse keuken veel doen met beperkte middelen.27
Zwitserland is in het buitenland voornamelijk bekend om zijn groot aanbod aan ambachtelijke
kazen en ook de Zwitserse chocolade is een echt uitgangsbord voor het land. Daarnaast is ook
de Zwitserse wijn van uitstekende kwaliteit, maar door de beperkte export is dit een weinig
gekend product in het buitenland. Wat velen echter niet weten, is dat Zwitserland een echt
aardappelland is.
3.2 Nationale gerechten
In Zwitserland is het moeilijk om typische nationale gerechten op te sommen. Er zijn heel wat
streekgebonden specialiteiten die de bovenhand nemen. Toch kent Zwitserland drie nationale
gerechten, namelijk de kaasfondue, de raclette en rösti. De taalregio's kunnen als een soort
indeling worden beschouwd.
26
27
www.myswissalps.com/switzerland/switzerland-language.asp?lang=DU (25/11/2013)
http://nl.wikipedia.org/wiki/Zwitserland (25/11/2013)
26
3.2.1 Franstalig Zwitserland
Het Franstalig deel van Zwitserland is beïnvloed door de Franse keuken. Toch is het creatief
onafhankelijk en worden er unieke gerechten gecreëerd. Uit de Franstalige regio’s komen rijke
kaasgerechten zoals fondue en raclette, twee van de drie nationale gerechten.
 Kaasfondue
Kaasfondue is een pot gesmolten kaas waar stukjes brood worden ingedoopt. Deze
stukjes brood worden op een fonduevork geprikt en daarna gedopt in de gesmolten
kaas die in een keramische pan wordt geserveerd.
 Raclette
Raclette is naast de naam van het gerecht, ook de naam van de kaas die voor het
gerecht gemaakt wordt. De ronde raclettekaas wordt meestal doormidden gesneden
en daarna eenzijdig verwarmd door een vuur of in een speciale oven. Na enige tijd kan
de gesmolten kaas van het grote stuk kaas geschraapt worden en dit noemt men
raclette. Raclette wordt gegeten met aardappelen, augurken, ui in het zuur en
groenten.28
3.2.2 Duitstalig Zwitserland
In Duitstalig Zwitserland houden de mensen vooral van een zware keuken met veel vlees,
gevulde soepen, knoedels en calorierijke taarten en gebak. Het nationale gerecht van de
Duitstalige regio’s is de Zwitserse aardappelspecialiteit rösti.
 Rösti
Rösti is een aardappelgerecht dat bestaat uit geraspte, gekookte aardappelen ofwel
rauwe aardappelen die gebakken worden in boter of reuzel. Zo ontstaat er een
koekvorm. Oorspronkelijk was rösti het ontbijt voor de boeren uit het kanton Bern. Nu
wordt rösti voornamelijk gegeten als bijgerecht naast vlees en groenten. Verschillende
zaken kunnen aan rösti toegevoegd worden zoals appelen, kaas, spek of ui. Elk
Zwitsers kanton heeft zijn eigen röstivariant. Zo is er bijvoorbeeld de Appenzeller rösti,
de Züricher rösti, de Berner rösti, …29
28
29
http://nl.wikipedia.org/wiki/Raclette (29/11/2013)
http://nl.wikipedia.org/wiki/R%C3%B6sti (29/11/2013)
27
3.3 Regionale gerechten en specialiteiten
Naast een aantal nationale gerechten beschikt Zwitserland ook over heel wat regionale
specialiteiten. Per regio is het verschil echter groot. Elke regio heeft zijn eigen gastronomie op
basis van de verschillen in taal en klimaat.
Foto
Gerecht
Kenmerken
Graubünden
Engadiner Nusstorte
Zandgebak met walnoten, karamel en
honing.
Rollades van snijbieten of latuw,
gevuld met pasta.
Capuns
Bündnerfleisch
Biefstuk van topkwaliteit, dat tien tot
vijftien weken wordt gedroogd in de
frisse alpenlucht. Tot slot worden nog
kruiden en specerijen toegevoegd.
Wallis
Gekookt vlees, aardappels en
witte kool, worst, …
Walliser Gsottus
Gebakken boterhammen met
wijn en kaas.
Käseschnitte
Appenzellerland
Appenzeller Biberli
Gevulde broodjes. Een soort
peperkoek die in een houten
mal geperst wordt, waardoor
een figuur ontstaat.
Zürich
Een gerecht met fijngesneden
kalfsvlees, een romige saus,
champignons en peterselie.
Zürcher
Geschnetzeltes
28
Centraal-Zwitserland
Een pastei gevuld met gebraden
balletjes en een witte saus.
Luzerner
Chügelipastete
Ticino
Een maisbrij gemengd met kaas,
dat wordt gegeten als hoofd- of
bijgerecht.
Polenta
Vaud
Preigerecht met aardappelen en
worst.
Papet Vaudois
Aargau
Luchtig gebak van bladerdeeg
en boter.
Spanish Brötli
Bern
Uientaart.
Bärner
Zibelechueche
Schuimgebak
suiker.
Meringue
van
eiwit
en
29
3.4 Zwitserse kazen
3.4.1 Inleiding
Zwitserland staat wereldwijd bekend als kaasland. Elke Zwitserse streek is wel de bakermat
van een of andere grote kaas, waardoor de verscheidenheid aan Zwitserse kazen heel erg
groot is. Zo zijn er meer dan 400 verschillende kazen, elk met hun eigen textuur, smaak en
geur. De smaken variëren van mild en nootachtig tot rijk en pittig. Elke kaas weerspiegelt ook
bepaalde Duitse, Franse of Italiaanse tradities en wordt op verschillende wijze gegeten. De
kaas wordt in dunne plakjes gesneden, in de fondue, de raclette of geraspt over
pastagerechten. Het grootste deel van de Zwitserse kazen wordt gemaakt van rauwe melk.
Hierdoor krijgt de kaas een sterkere smaak en kan ze bovendien langer bewaard worden.
De kaas is afkomstig van duizenden koeien die grazen op de Zwitserse almen en weiden. Ook al
maken de “Meester Kaasmakers” tegenwoordig gebruik van moderne technieken, de
natuurlijke en traditionele manier van werken gaat niet verloren. Het ambachtelijke werk van
de boeren vormt de kwaliteit van de Zwitserse Alpenmelk, die men nog steeds in traditie
houdt. Daarom worden de Zwitserse kazen ook door fijnproevers wereldwijd gewaardeerd
voor hun uitstekende kwaliteit.30
De helft van alle melk die in Zwitserland wordt geproduceerd, gebruikt men voor de
kaasproductie. Kaas is bovendien een van de belangrijkste exportproducten van het land.
Figuur 4: Situering van de belangrijkste Zwitserse kazen 31
30
31
http://swissneth.com/zwitserse-kaasspecialiteiten (13/12/2013)
http://kaasuitzwitserland.be/cheeses/ (13/12/2013)
30
3.4.2 Oorsprong van de kaas
Melk en melkproducten waren de belangrijkste elementen in de voedselconsumptie van
Zwitserse bergbewoners en in de winter onmisbaar om te overleven. Met de komst van wegen
en vooral spoorlijnen, die afgelegen bergdorpen verbonden met de rest van het land, vonden
de alpenkazen een nieuwe afzetmarkt. Hierdoor breidde de kaasproductie zich uit naar
lagergelegen valleien. Tot de 15de eeuw waren de meeste Zwitserse kazen zacht, maar de
harde kazen werden langzaam geliefder. Ze waren beter houdbaar dan zachte kazen en
konden op die manier beter vervoerd worden over lange afstanden. De jaarlijkse
kaasproductie bedraagt meer dan 150.000 ton, waarvan ruim de helft wordt geëxporteerd. De
populairste soorten wereldwijd zijn “de koning der kazen”, namelijk de Emmentaler en de
Gruyère.
3.4.3 AOC-keurmerk
AOC is de afkorting voor “Appellation d’Origine Contrôlée”. Dit is een kwaliteitscontrole op
landbouwproducten. Kazen met een AOC-keurmerk genieten een gecontroleerde
oorsprongsbenaming. Om een AOC-keurmerk te verkrijgen, moeten de producten aan
verschillende productievoorwaarden voldoen. De eisen hebben betrekking op verschillende
categorieën:
-
het gebied waar de kaas geproduceerd wordt;
het gebied waar het vee, waarvan de melk gebruikt wordt, moet verblijven;
het voedsel van het vee;
het type melk dat voor de productie gebruikt wordt (koe, schaap, geit);
de productiewijze van de kaas;
de rijpingswijze en rijpingsperiode;
de kwaliteitscontrole.32
Sinds 2010 is de naam “AOC” echter veranderd in de naam “AOP”, wat staat voor “Appellation
d’Origine Protégée”. AOP is een Europese verordening die streekproducten een bescherming
biedt tegen namaak.33
32
33
http://nl.wikipedia.org/wiki/Appellation_d'Origine_Contr%C3%B4l%C3%A9e (16/12/2013)
http://nl.wikipedia.org/wiki/Beschermde_oorsprongsbenaming (16/12/2013)
31
3.4.4 Belangrijkste Zwitserse kazen
Naam van de kaas
Appenzeller
Ticket
Regio
Oost-Zwitserland
Smaak
Pittige smaak,
goed gekruid,
aromatisch.
Fromage des Grisons
(Bündner
Bergkäse)
Kanton Grisons
Sterk, pittig en
zoutig.
Emmentaler AOP
Kanton Bern
Notig en erg
zacht.
L’Evitaz AOP
Kanton Waadt
Aromatisch.
Le Gruyère AOP
Kanton Freibourg
Fruitig en zoutig.
Raclette Suisse
Noordelijke Alpen
Zacht, puur en
lichtjes zuur.
Raclette du Valais AOP
Kanton Wallis
Sterk en pittig.
Sbrinz AOP
Centraal
Zwitserland
Vol, krachtig en
aromatisch.
Tête de Moine
AOP
Zwitserse Jura
Mild tot pikant,
aromatisch en
puur.
Tilsiter
Kanton Thurgau
Zacht, licht gezouten
en fruitig.
Tomme Vaudoise
Kanton Waadt &
Genève
Romig.
Vacherin
Fribourgeois AOP
Zwitserse Jura
(Kantons Freibourg
& Bern)
Zacht, beetje zuur,
middelzachte smaak
en lichte bitterheid.
Vacherin Mont
d’Or AOP
Kanton Waadt
Romig en kruidig.
32
3.5 Chocolade
3.5.1 Geschiedenis van de Zwitserse chocolade
Chocolade wordt al sinds de 18de eeuw in Zwitserland gemaakt. In 1819 stichtte François-Louis
Cailler “Chocolat Cailler” in Corsier. Aanvankelijk produceerde deze fabriek cacaopoeder en
chocolade. Kort daarna werd de allereerste Zwitserse chocoladefabriek opgericht. Chocolat
Cailler is dan ook het oudste, nog bestaande Zwitserse chocolademerk.
In 1826 opende Philippe Suchard een chocoladefabriek te Serrières. Een kleine twintig jaar
later opende ook Rudolf Sprüngli in 1845 te Zürich zijn chocoladefabriek. Nog eens zeven jaar
later, in 1852, vestigde Aquilino Maestrani in Luzern zijn bedrijf.
De reputatie van de Zwitserse chocolade kwam pas in de tweede helft van de 19 de eeuw op
gang. De uitvinding van melkchocolade wordt toegekend aan de Zwitser Daniel Peter. Hij
voegde in 1875 als eerste gecondenseerde melk toe aan de chocolade die de Engelsman
Joseph Fry een tiental jaar vroeger had ontwikkeld. Zo ontstond de eetbare melkchocolade. Hij
verkocht uiteindelijk zijn uitvinding aan de Zwitserse fabrikant Nestlé. Dit concern is tot op
vandaag nog steeds de grootste chocoladeproducent ter wereld.
Rodolphe Lindt vond in 1879 het concheren uit. Dit is een verfijningsmethode waarbij de
chocolade wordt verhit en gewalst. Hierdoor kon chocolade gesmolten worden en verloor het
zijn korreligheid, waardoor een verdere verwerking mogelijk werd. Nadat de chocolade werd
geconcheerd en verrijkt met cacaoboter, ontstond de “pure chocolade” ofwel de
“fondantchocolade”. Lindt ontdekte deze methode per toeval, nadat hij zijn mengmachine een
nacht had laten doordraaien. Bovendien verbetert het concheren de smaakontwikkeling. Jules
Sechaud, een banketbakker uit Montreux, ontwikkelde een proces voor de productie van
gevulde chocolade. Door de uitvinding van de melkchocolade en de fondantchocolade werd de
Zwitserse chocolade tegen het midden van de 19de eeuw bekend binnen heel Europa.
Tussen 1890 en 1920 kende de Zwitserse chocolade-industrie een grote bloei. Dit ging hand in
hand met het stijgend aantal toeristen in Zwitserland. De rijke toeristen ontdekten de unieke
Zwitserse chocolade en praatten erover in hun thuislanden. Zo verwierf de chocolade zijn
wereldwijde reputatie.
Na 1920 ging het minder goed met de Zwitserse chocolade-industrie. Dit kwam enerzijds door
het groeiende protectionisme en anderzijds door de economische crisis. Hierdoor bleef de
export relatief beperkt.
Vanaf 1950 kende de chocolade-industrie opnieuw een groei. Dit kwam onder andere door de
automatisering en de betere productietechnologieën. Ook in de economie ging het terug
beter, waardoor de export er opnieuw op vooruit ging.
33
3.5.2 Economisch belang en afzetmarkten
Zwitserland telt achttien chocoladebedrijven. Van de totale chocoladeproductie is 60,3 %
bestemd voor het buitenland. In 2012 was er een daling van 2,2 % in de verkoop van Zwitserse
chocolade. Dit betekende een daling van 3,4 % aan inkomsten, wat gelijk staat aan 1,632
miljoen Zwitserse Frank. Deze daling is vooral te wijten aan de sterkte van de Zwitserse Frank.
De binnenlandse markt bracht 872 miljoen Zwitserse Frank op, de export 760 miljoen. Er werd
een hoeveelheid van 172.376 ton chocolade verkocht. Hiervan werd 68.479 ton op de
binnenlandse markt verkocht en 103.897 ton aan het buitenland.
Zwitserland exporteert zijn chocolade naar meer dan 140 landen. De belangrijkste
exportmarkten voor de Zwitserse chocolade zijn Duitsland (18,3 %), het Verenigd Koninkrijk
(13,8 %), Frankrijk (9,2 %) en Canada (6,9 %). Buiten Europa kende de verkoop van Zwitserse
chocolade een enorme stijging in Bahrein, China, India, Japan, de Filipijnen en Zuid-Korea.
Wereldwijd is het jaarlijkse chocoladeverbruik per persoon in Zwitserland het hoogst. Zwitsers
aten gemiddeld 11,9 kg chocolade in 2006. Ook in het buitenland is de Zwitserse
melkchocolade erg geliefd bij fijnproevers omwille van zijn bijzondere kwaliteit.34
3.5.3 Belangrijkste Zwitserse chocolademerken
Chocolademerk
Ticket
Stad
Camille Bloch
Courtelary
Cailler
Corsier
Chocolat Frey
Buchs
Milka
Neuchâtel
Lindt
Klichberg, Zürich
Nestlé
Vevey
Toblerone
Bern
34
www.chocotelegram.nl/Chocolade_consumptie.aspx (23/12/2013)
34
3.6 Zwitserse wijnen
3.6.1 Inleiding
Zwitserland kent heel wat soorten wijnen en beschikt over een rijk scala aan smaken. Het
Zwitserse klimaat is uitstekend voor de wijnbouw dankzij de combinatie van bergen, rivieren,
meren en bodemgesteldheid. Bovendien beschikt het land door de gevarieerde topgrafie over
heel wat terroirs. Het klimaat in Zwitserland is een groot voordeel voor de wijnbouw.
Voorbeelden hiervan zijn de vele zonuren in het zuiden van de Alpen en de föhnwind in het
noorden van de Alpen.
Zwitserland is een van de kleinste wijnproducerende landen ter wereld. Het land heeft slechts
een oppervlakte van 15.000 ha aan wijngaarden. Hierdoor wordt ongeveer 0,2 % van alle wijn
ter wereld in Zwitserland geproduceerd.35 Daarnaast is het ook een van de meest onbekende
wijnlanden wereldwijd. Hiervoor zijn twee verklaringen. Ten eerste drinken de Zwitsers erg
graag hun eigen wijn. Slechts 2 % van de Zwitserse wijnproductie is bestemd voor export, wat
een erg laag percentage is. Dit verklaart meteen ook waarom de wijnen onbekend zijn in het
buitenland. Door de lage exportcijfers zijn ze zelden in de buitenlandse winkelrekken terug te
vinden. Toch genieten de Zwitserse wijnen een uitstekende kwaliteit, waardoor ze zeker op de
Europese markt kunnen concurreren. Ten tweede moeten de meeste druiven vanwege de
steile wijngaarden met de hand worden geplukt, waardoor de productiekost erg hoog is en de
wijn als relatief duur kan worden beschouwd.36
Tot slot wordt de Zwitserse wijnproductie geschat op 1,1 miljoen hectoliters per jaar, waarvan
ongeveer de helft witte wijn (51 %) en de helft rode wijn (49 %) is.37
3.6.2 Oorsprong en geschiedenis van de Zwitserse wijn
Zwitserland heeft vier officieel erkende talen, namelijk het Frans, het Duits, het Italiaans en het
Retro-Romaans. Naast deze taalinvloeden, heeft de wijnbouw ook een grote verscheidenheid
aan historische en culturele invloeden.
Sinds 500 voor Christus werd al wijn vanuit Marseille naar Basel geïmporteerd. Daarna
plantten de Romeinen in de 1ste eeuw voor Christus hun eerste wijnstokken in de buurt van het
huidige Basel en Windisch. Hierdoor hebben heel wat Zwitserse wijnen een Latijnse naam. Het
zijn echter de Bourgondische monniken die in de 6de eeuw na Christus het meeste werk
verricht hebben. Zij zijn verantwoordelijk voor het vastleggen van de wijnwetgeving aan het
Meer van Genève. In 1142 werden rond het klooster van Dézelay voor het eerst wijngaarden
op terrassen aangelegd.
Aan het einde van de 19de eeuw bereikte de Zwitserse wijnbouw haar hoogtepunt. Daarna ging
het een aantal decennia opnieuw bergaf. Dit kwam hoofdzakelijk door de meeldauw, de
druifluis en de hevige concurrentie uit Italië.
35
http://nl.wikipedia.org/wiki/Wijnbouw_in_Zwitserland (15/12/2013)
http://zwitserland.wijnoverzicht.nl/wijnland-zwitserland.html (15/12/2013)
37
www.swisswine.ch/asp/english/producteurs/regionResults.asp?regionID=0 (15/12/2013)
36
35
3.6.3 Wijnbouwgebieden
Wijngaarden zijn in elk Zwitsers kanton terug te vinden. Toch kent Zwitserland drie
overkoepelende wijnbouwgebieden.
De belangrijkste wijngaarden liggen in het Franstalig gedeelte van Zwitserland, namelijk
Romaans Zwitserland. In de kantons Wallis, Waadt, Genève en Neuchâtel bevinden de
wijngaarden zich vooral op de beschutte heuvelflanken rond het Meer van Genève. De totale
wijnbouwoppervlakte bedraagt hier 11.420 hectare. Wallis is met zijn 5.136 hectare het
grootste wijnkanton van Zwitserland en zorgt voor 40 % van de totale wijnproductie.
Daarnaast is Wallis ook het kanton met de grootste diversiteit aan rode en witte wijnen.38
Het Duitstalige Oost-Zwitserland is het tweede grootste wijngebied. Dit gebied omvat de
kantons Zürich, Schaffhausen, Graubünden, Aargau, St. Gallen en Basel. De totale
wijnbouwoppervlakte bedraagt hier 2.600 hectare. De wijngaarden bevinden zich
hoofdzakelijk in de valleien van de Rhône en de Rijn, en langs de oevers van de vele meren die
in deze kantons te vinden zijn.
Ten zuiden van de Alpen vertegenwoordigt het Italiaanstalige kanton Ticino een klein gedeelte
van de nationale wijnproductie. Dit wijnbouwgebied heeft een oppervlakte van 1.036 hectare.
Tabel 3: De belangrijkste Zwitserse wijnkantons qua oppervlakte 39
3.6.4 Druivensoorten
Zwitserland telt meer dan 50 verschillende druivensoorten, waarvan de meest bekende de
Chasselas is. Deze druivensoort is vooral populair in Romaans Zwitserland en is zeer gevoelig
aan de invloeden van de ondergrond. Een bekende witte wijn geproduceerd met deze druif is
de Dézelay. Naast de mono-cépagewijnen heeft Zwitserland ook een ruim aanbod aan
geassembleerde wijnen. Hiervan is de bekendste wijn de Dôle uit Wallis.40
38
www.wijnkennis.be/index.php?option=com_content&task=view&id=509&Itemid=32 (15/12/2013)
www.swisswine.ch/asp/english/producteurs/regionResults.asp?regionID=0 (15/12/2013)
40
www.wijnkennis.be/index.php?option=com_content&task=category&sectionid=7&id=43&Itemid=54 (15/12/2013)
39
36
 Witte wijn
De drie belangrijkste druivensoorten voor witte wijn in Zwitserland zijn de Chasselas
(Fendant in Wallis), de Müller-Thurgau en de Sylvaner. Daarnaast zijn er ook enkele
onbekendere lokale druiven zoals Petite Arvine en Amigne.
 Rode wijn
Voor de productie van rode wijn is de Pinot Noir (Blauburgunder) de meest gekende
druif in Zwitserland. Daarnaast zijn ook de Gamay in het westen en de Merlot in Ticino
erg geliefde druivensoorten. De minder bekende druivensoorten voor rode wijn zijn
Humagne rouge, Mondeuse, Cornalin, Diolinoir en Garanoir. Deze worden allemaal
hoofdzakelijk in Wallis gekweekt.
 Rosé
De bekendste rosé wijn is de Oeil de Perdix. Deze wijn vindt zijn oorsprong in
Neuchâtel en wordt gemaakt van 100 % Pinot Noir druiven. Daarnaast is ook de
Süssdruck een gekende soort. Deze rosé wijn wordt gemaakt van de Pinot Noir.
3.6.5 Wetgeving
AOC staat zoals eerder vermeld bij de Zwitserse kazen voor “Appellation d’Origine Controlée”.
Voor wijnen bevat deze kwaliteitscontrole eisen die betrekking hebben op het
productiegebied, het aantal aangeplante wijnstokken, een minimum alcoholgehalte, een
maximum opbrengst, een verbouwingsmethode, het snoeien, de wijnbereiding en het etiket.
De wijnen die in aanmerking komen voor de AOC-benoeming dienen steeds onderworpen te
worden aan een analyse en een degustatie. Alle AOC-wijnen worden bovendien geproduceerd
binnen een vastgelegd geografisch gebied.41
41
http://nl.wikipedia.org/wiki/Appellation_d'Origine_Contr%C3%B4l%C3%A9e (15/12/2013)
37
4 Zwitserland als toeristische bestemming
4.1 Inleiding tot Zwitserland
Zwitserland is een bondsstaat en heeft als bondsstad Bern. Het land bevindt zich centraal in Europa
en heeft een oppervlakte van 41.284 km². Verder is Zwitserland een democratische republiek met
ongeveer 8 miljoen inwoners. Het Alpenland is geen lid van de Europese Unie en de nationale
munteenheid is de Zwitserse Frank. Sinds 1979 bestaat Zwitserland uit 26 kantons die de deelstaten
van de federatie vormen.
Hoewel het land een lange geschiedenis heeft als onafhankelijke staat, is de Zwitserse cultuur toch
sterk beïnvloed door die van zijn buurlanden Duitsland, Frankrijk en Italië. De vier officiële talen in
Zwitserland zijn Duits (65,6 %), Frans (22,8 %), Italiaans (8,4 %) en het Reto-Romaans (0,6 %). Deze
laatste taal is afkomstig van het Italiaans en wordt enkel in het kanton Graubünden gesproken.
Figuur 5: Kaart van Zwitserland 42
Zwitserland is een land dat gebaseerd is op levende tradities en culturele evenementen. Met de
slagzin “La Suisse n’existe pas” trok het land naar de wereldtentoonstelling te Sevilla in 1992. Deze
zin typeert Zwitserland. Het is vooral de grote verscheidenheid in een heel klein gebied dat
Zwitserland enorm kenmerkt. Hiervoor is zowel een culturele als geografische verklaring. Zwitserland
is een relatief klein land, maar toch zijn er vier officiële landstalen en daarbovenop bestaan er nog
eens talloze dialecten. Verder verschilt de cultuur in de bergen zich ook duidelijk van de cultuur in
het Middengebied of in de grote steden. Tegenover heel wat regionale tradities staan bitter weinig
oude nationale gebruiken.
42
www.lonelyplanet.com/maps/europe/switzerland/map_of_switzerland.jpg (23/12/2013)
38
De website van Zwitserland Toerisme bevat heel wat informatie over Zwitserland als toeristische
bestemming. De toeristische dienst is op bijna elke sociaal netwerk aanwezig zoals Facebook,
Twitter, Instagram, … Hierop plaatst Zwitserland Toerisme heel wat up-to-date informatie over
bezienswaardigheden, accommodatie, evenementen, … Voor toeristen is het dus zeker een must
deze kanalen op te volgen om zoveel mogelijk informatie te verzamelen.
4.1.1 Internationaal toerisme
Volgens de cijfers van de UNWTO kende Zwitserland 8.566.000 internationale aankomsten in 2012.
In vergelijking met 2011, waar het aantal internationale aankomsten 8.534.000 bedroeg, is dit een
stijging van 0,4 %. Hiermee stond Zwitserland in 2012 op de 16de plaats in de lijst van meest bezochte
Europese bestemmingen. Zowel het binnenlands toerisme als het internationaal toerisme zijn
belangrijke economische sectoren in Zwitserland. In 2012 bracht de toeristische sector 16.581.000
dollar op. Dit is echter een daling van 3,4 % in vergelijking met 2011, wanneer de toeristische
industrie nog 17.540.000 dollar opbracht.43 Op vlak van internationale inkomsten uit toerisme stond
het land op de 8ste plek in 2012.44
Volgens het WES werden in 2012 ongeveer 160.000 vakanties door de Belgische vakantieganger in
Zwitserland doorgebracht. Dit cijfer vertegenwoordigt 1,5 % van het totaal aantal lange vakanties
ondernomen door Belgen. Het resultaat betekent een stijging tegenover het jaar 2010, waarin
156.000 vakanties naar Zwitserland gingen. In vergelijking met 2008 is dit echter een daling. Toen
werden 172.000 vakanties in Zwitserland doorgebracht.
Onderstaande tabel (tabel 4) toont aan dat Belgische toeristen 742.000 overnachtingen boekten in
Zwitserland in het jaar 2010. België staat hiermee op de 7de plaats wat het aantal overnachtingen in
Zwitserland van buitenlandse toeristen betreft. Voor Zwitserland is België de 6de belangrijkste
Europese markt op vlak van overnachtingen. Duitsland is veruit de koploper met 5.817.000
overnachtingen.
Tabel 4: Aantal overnachtingen van buitenlandse toeristen in Zwitserland in 2010 45
43
www.mojaszwajcaria.pl/Turystyka_w_liczbach_2010_EN.pdf (28/12/2013)
http://beforeitsnews.com/travel/2013/06/switzerland-travel-and-tourism-market-2017-2454280.html (28/12/2013)
45
www.mojaszwajcaria.pl/Turystyka_w_liczbach_2010_EN.pdf (1/01/2013)
44
39
4.1.2 Geografie
Zwitserland is een Alpenland waar de hoogste bergen in het zuiden en oosten van het land gelegen
zijn. In het noordwesten van Zwitserland ligt het Juragebergte. Het noorden en het midden van het
land zijn minder bergachtig. De Dom is met zijn 4.545 meter de hoogste berg die geheel in
Zwitserland ligt.
Zwitserland is een land dat rijk is aan meren. De grootste meren zijn het Bodenmeer en het Meer van
Genève. Beide meren worden echter gedeeld met andere landen. Het grootste meer dat volledig in
Zwitserland ligt is het Meer van Neuchâtel. Een ander bekend meer is het Vierwoudstedenmeer, dat
tevens het drukst gezochtste meer van Europa is. De belangrijkste rivieren zijn de Rijn, de Rhône en
de Inn.
4.1.3 Klimaat
Zwitserland kent maar liefst vier klimaatzones. De hoogstgelegen gebieden hebben een
hooggebergteklimaat, de middelhoge gebieden een koud landklimaat en de lager gelegen gebieden,
zoals het noordwesten van Zwitserland, hebben een gematigd landklimaat. Het uiterste zuiden van
Ticino, dat grenst aan Italië, heeft een mediterraan klimaat met milde winters en warme zomers.
4.1.4 Reizen naar Zwitserland
Zwitserland is uitstekend bereikbaar per vliegtuig. Het land beschikt over vier internationale
luchthavens, namelijk Zürich, Genève, Bazel en Bern. Vanuit België zijn rechtstreekse vluchten
mogelijk met Brussels Airlines en Swiss International Air Lines naar de luchthavens van Zürich en
Genève. Met Easyjet zijn goedkopere vluchten beschikbaar op Genève. KLM biedt vluchten aan
vanuit Zaventem naar Bazel, mits één overstap in Amsterdam.
Het Alpenland ligt in het hartje van Europa en is ook met rechtstreekse treinen vanuit heel wat
Europese landen gemakkelijk te bereiken. Het is echter wel aanbevolen om vooraf een zitplaats te
reserveren. De meeste treinen zijn van een restauratierijtuig of bar voorzien, waardoor het reizen
nog aangenamer wordt. Vanuit België is Zwitserland uitstekend bereikbaar met de TGV en ICE.
Zwitserland is uiteraard ook met de auto goed bereikbaar. Op heel wat autowegen moet echter wel
tolgeld betaald worden door middel van het Zwitserse autobaanvignet. Dit vignet is geldig van 1
december van het voorafgaande jaar tot 31 januari van het volgende jaar. De prijs voor dit vignet
bedraagt 40 Zwitserse Frank.
4.1.5 Reizen in Zwitserland
Zwitserland vormt een uitstekend netwerk met de aangrenzende buurlanden en verschillende
Europese en overzeese bestemmingen. Het openbaar vervoer is met elkaar verbonden als het
raderwerk van een uurwerk. Het Zwitsers openbaar vervoer is wereldwijd gekend om haar stiptheid,
snelheid en veiligheid. Met snelle verbindingen en korte overstaptijden beschikt Zwitserland over
het beste openbare vervoersnetwerk ter wereld. Daarnaast biedt Zwitserland ook enkele van de
mooiste bergbanen ter wereld aan in decors die ronduit uniek te noemen zijn. Het land beschikt over
het dichtste verkeersnetwerk ter wereld, waarbij de treinen in een vaste dienstregeling pendelen. Er
is dan ook geen enkele plaats in Zwitserland die niet comfortabel per trein, bus of boot te bereiken is.
40
Het gemakkelijkste systeem voor buitenlandse toeristen is de Swiss Pass van het Swiss Travel System
(STS). Bij de STS-vervoersbewijzen zijn de wereldberoemde panoramatreinroutes inbegrepen, zoals
de Glacier Express, de Bernina Express, de Golden Pass Line en de Chocolate Train. Met de Swiss Pass
kunnen reizigers binnen de gekozen geldigheidsduur onbeperkt gratis reizen met zowel de trein, de
bus als de boot. Het All-in-one-ticket kan aangekocht worden voor 4 dagen, 8 dagen, 15 dagen, 22
dagen of 1 maand. Naast de panoramatreinroutes, de tram en de bus in 38 steden, krijgen toeristen
ook gratis toegang tot ongeveer 470 Zwitserse musea. Bovendien biedt de Swiss Pass nog eens 50 %
korting op de berg- en kabelbanen.
Tabel 5: Prijs van een Swiss Pass volgens het aantal dagen46
ste
1
klasse
4 dagen
8 dagen
15 dagen
22 dagen
1 maand
Volwassenen
CHF 435.00
CHF 629.00
CHF 762.OO
CHF 883.00
CHF 971.00
Jongeren (16-26)
CHF 326.00
CHF 472.00
CHF 571.00
CHF 662,00
CHF 728.00
Kinderen onder 16 jaar
CHF 215.50
CHF 314.50
CHF 381.00
CHF 441.50
CHF 485.50
15 dagen
22 dagen
1 maand
de
2 klasse
4 dagen
8 dagen
Volwassenen
CHF 272.00
CHF 393.00
CHF 476.00
CHF 552.00
CHF 507.00
Jongeren (16-26)
CHF 204.00
CHF 295.00
CHF 357.00
CHF 414.00
CHF 455.00
Kinderen onder 16 jaar
CHF 136.00
CHF 197.00
CHF 238.00
CHF 276.00
CHF 304.00
Naast de Swiss Pass is ook de Swiss Card een ideale formule waarop toeristen beroep kunnen doen.
De Swiss Card is geldig gedurende één maand en omvat de heenreis vanaf de Zwitserse grens of een
Zwitserse luchthaven naar de vakantiebestemming in Zwitserland. Bovendien krijgen toeristen 50 %
korting op verdere reizen inclusief de bergbanen, trein, bus, boot en stadsvervoer gedurende het
verblijf. Kinderen jonger dan vijf jaar reizen gratis onder begeleiding van minstens een van de ouders.
Tabel 6: Prijs van een Swiss Card volgens leeftijd47
1ste klasse
Volwassenen
Kinderen onder 16 jaar
2de klasse
Volwassenen
Kinderen onder 16 jaar
CHF 282.00
CHF 141.00
CHF 199.00
CHF 99.50
De vermelde tarieven zijn niet-bindende richtprijzen en zijn onder voorbehoud van wijzigingen.
Zowel de Swiss Pass als de Swiss Card kan online besteld worden. Dit kan via de officiële site van
Zwitserland Toerisme (www.myswitzerland.com), maar ook via de site “My Swiss Alps”
(www.myswissalps.com). Ter plaatse zijn deze tickets in alle grotere Zwitserse stations verkrijgbaar.
46
47
www.swiss-pass.ch/nl/swiss-pass (11/05/2014)
www.swiss-pass.ch/nl/swiss-card (11/05/2014)
41
4.2 SWOT-analyse van Zwitserland
In de SWOT-analyse van Zwitserland worden zowel de belangrijkste sterke en zwakke punten, als de
kansen en de bedreigingen geanalyseerd. De sterkten en zwakten vormen de interne analyse en
houden de kenmerken van Zwitserland in ten opzichte van de concurrentie. De kansen en
bedreigingen vormen de externe analyse en hebben betrekking op de ontwikkeling en de invloeden
op de markt. Het doel van deze SWOT-analyse is de toekomstmogelijkheden onderzoeken op vlak
van culinair toerisme.
4.2.1 Interne analyse
Sterktes
Zwaktes
* Unique Selling Points (USP’s):
 prachtige bergwereld (Alpen, Jura, …)
 horloge-industrie (Breitling, Rolex, …)
 rijke cultuur (tradities, feesten, …)
 streekproducten (chocolade, kaas, …)
* Dure Zwitserse Frank
Een dure Zwitserse Frank maakt het reizen
naar Zwitserland niet goedkoop. In tijden van
economische recessie zal dit een grote zwakte
zijn voor het land.
* Uitstekende bereikbaarheid:
 centrale ligging binnen Europa
 per vliegtuig, trein en auto
* Geen euroland
In Zwitserland is de Zwitserse Frank de
nationale munt. Ondanks dat betalen in euro
wel mogelijk is, valt dit duurder uit voor
toeristen. Reizigers kunnen hierdoor opteren
voor een andere bestemming waar men
wel met de euro kan betalen. Zo hoeven
munten niet omgeruild te worden.
* Uitstekend openbaar vervoer:
 snelheid en stiptheid
* Culinaire evenementen:
 Raclette Cheese Festival
 wijnfeesten in Neuchâtel
* Grote productbekendheid:
 kaas (Emmentaler, Gruyère, …)
 chocolade (Milka, Toblerone, Lindt, …)
 raclette, rösti
* Groot culinair aanbod:
 modelkaasmakerijen
 bedrijfsbezoeken (chocoladefabriek, …)
 culinaire wandel- , fiets- en boottochten
 culinaire hotels
 typisch Zwitserse restaurants
 gastronomische restaurants
 110 sterrenrestaurants
* Gastvrijheid
Zwitserland scoort erg slecht op vlak van
gastvrijheid binnen Europa.48
* Geringe productbekendheid
Enkele Zwitserse producten worden niet of in
erg kleine mate geëxporteerd. Hierdoor zijn ze
in het buitenland nauwelijks bekend.
 Walliser wijn, andere lokale wijnsoorten
 maluns, capuns, …
* Schengenland
Doordat Zwitserland tot de Schengenlanden
behoort, is reizen naar Zwitserland redelijk
eenvoudig.
48
http://weekend.knack.be/lifestyle/reizen/belgen-vinden-zwitserland-het-minst-gastvrij/article-1195001275651.htm
(25/12/2013)
42
4.2.2 Externe analyse
Kansen
Bedreigingen
* Promotie van streekproducten (branding):
 toerisme koppelen aan wijn,
gastronomie en culinaire activiteiten;
 social media benutten;
 culinaire evenementen in de verf zetten.
* Concurrentie
Landen die bekend zijn om hun
gastronomisch en culinair aanbod:
 wijn (Frankrijk, Italië, …)
 gastronomie (Frankrijk, Italië, …)
* Opkomst van nichemarkten
Gastronomisch toerisme en culinair toerisme
zitten in de lift.
* Niet kopiëren
Zwitserland mag geen kopie worden van
andere landen op culinair vlak. Het is belangrijk
dat Zwitserland zich op een unieke manier
positioneert op de reismarkt.
* Experience economy
Consumenten zijn bereid meer geld uit te
geven aan producten waar beleving centraal
staat.
* Medioren en senioren
Deze groep reizigers zijn het meest
geïnteresseerd in culinaire en gastronomische
reizen. De vergrijzing van de Belgische
bevolking is dus positief voor culinaire reizen.
* BRIC-landen en de Golfstaten:
 Brazilë, Rusland, India, China en de
Golfstaten;
 mensen uit deze landen zullen in de
toekomst meer reizen en meer geld
spenderen;
 marketingcampagnes voeren in deze
landen om Zwitserland te promoten.
* Economische crisis
Zwitserland is een duur land. In tijden van
economische crisis zijn mensen eerder
geneigd de voorkeur te geven aan een
goedkopere bestemming dat goed scoort op
culinair vlak.
* Klimaatsverandering
Tijdens een culinaire reis wordt ook van de
natuur genoten. Zwitserland is door haar
natuurpracht een uniek land in Europa.
Wanneer deze natuur verdwijnt, kan het
land een groot deel van zijn bezoekers
verliezen.
 gletsjers smelten;
 meer overstromingen en lawines;
 …
* Uniek zijn
Culinaire producten aanbieden op een
originele manier en zich zo onderscheiden van
de concurrentie.
4.2.3 Conclusie
Uit de SWOT-analyse blijkt dat Zwitserland heel wat troeven in huis heeft om mee uit pakken. Het
land heeft enkele USP’s die van groot belang zijn. De centrale ligging van het land is een erg groot
pluspunt. De bereikbaarheid is een belangrijke factor bij het kiezen voor een bepaalde bestemming.
Daarbij komt dat het openbaar vervoer in Zwitserland uitstekend geregeld is, wat het reizen een stuk
comfortabeler maakt. Daarnaast is Zwitserland een land dat gebaseerd is op tradities. Authenticiteit
is een aspect waar reizigers tegenwoordig veel belang aan hechten. Zwitserland is op dit vlak een
absolutie topper binnen Europa. Bovendien biedt Zwitserland heel wat culinaire activiteiten aan. Dit
gaat van culinaire evenementen tot bedrijfsbezoeken en degustaties. Enkele streekproducten
genieten ook wereldwijde bekendheid. Het grote aanbod aan culinaire activiteiten zorgt ervoor dat
43
toeristen heel wat mogelijkheden hebben op vlak van eten en drinken. Hierdoor kunnen reizigers
zich extra aangetrokken voelen tot Zwitserland.
Ondanks de vele positieve punten, heeft Zwitserland ook een aantal belangrijke negatieve punten.
Deze zwaktes spelen zeker een rol tijdens het beslissingsproces van de toerist wanneer hij voor
bepaalde bestemming kiest. Aangezien Zwitserland geen euroland is, moeten reizigers geld omruilen
bij de bank, wat een extra ongemak is. Daarbij komt dat de Zwitserse Frank een sterkere munt is dan
de Euro. Hierdoor wordt Zwitserland beschouwd als een relatief duur land. Dit kan reizigers met een
beperkter reisbudget afschrikken. Het feit dat Zwitsers ook als minder gastvrij worden beschouwd,
kan sommige mensen aanzetten om voor een andere bestemming te kiezen. Op culinair vlak zijn er
bovendien enkele minder bekende producten waar Zwitserland echt mee kan uitpakken. Het
probleem is dat deze producten minder bekend zijn bij het grote publiek door de beperkte export,
waardoor een reis naar Zwitserland verloren kan gaan door onwetendheid.
Indien Zwitserland haar sterke punten extra in de verf zet door een goede promotiecampagne, kan
het land zich nog beter positioneren op vlak van eten en drinken. Branding is erg belangrijk, want zo
kan Zwitserland haar USP’s nog sterker benadrukken. Ook gebruik maken van social media is in deze
tijden zeker een must. De jeugd zijn de reizigers van de morgen. Heel wat onder hen maken gebruik
van social media kanalen. Momenteel beschikt Zwitserland Toerisme over een Facebook- en
Twitterpagina. Daarnaast zijn ze ook aanwezig op Tumblr, Google+, Instagram en Flickr. Hier plaatsen
ze vaak foto’s en informatie over acties die momenteel gelden. Toeristische organisaties hebben er
alle belang bij in te spelen op deze social media kanalen om op die manier zo veel mogelijk potentiële
klanten te bereiken. Gastronomisch en culinair toerisme zijn opkomende nichemarkten. Zwitserland
kan zijn toeristische producten koppelen aan eten en drinken, waardoor het inspeelt op deze trend.
Het land is dan misschien niet hét topland voor gastronomie, toch kent Zwitserland heel wat
gerenommeerde restaurants waar het trots mag op zijn. We leven in een tijd waar beleving erg
belangrijk is. De aangeboden culinaire producten moeten dan ook aan deze eis voldoen om te slagen.
Promotie naar medioren en senioren toe kan in de toekomst ook extra reizigers opleveren.
Daarnaast zijn de BRIC-landen en de Golfstaten opkomende markten voor Zwitserland. Het is
belangrijk dat Zwitserland extra promotie voert in deze landen om het aantal reizen nog te doen
stijgen.
Ondanks de kansen dat het land heeft op toeristisch vlak, dient Zwitserland ook rekening te houden
met verschillende bedreigingen. De concurrentie op culinair vlak is moordend. Vooral landen die al
relatief wat bekendheid verworven op gastronomisch en culinair vlak kunnen de voorkeur genieten
op Zwitserland. Het land moet er ook zorgen dat het uniek blijft in zijn aanbod. Zwitserland mag zich
niet laten beïnvloeden door de concurrentie en een kopie worden van bestemmingen zoals Frankrijk
of Italië. Het moet een uniek aanbod op de markt brengen, waardoor het zich kan onderscheiden van
zijn concurrenten. Zo creëert Zwitserland ook een meerwaarde naar de klant toe. De economische
crisis kan ook voor minder toeristen zorgen, aangezien het land niet als de goedkoopste bestemming
wordt beschouwd. In tijden van recessie opteren veel reizigers vaak voor een meer
budgetvriendelijke bestemming, wat niet in het voordeel van Zwitserland speelt. Daarnaast is een erg
grote bedreiging de klimaatsverandering. Zwitserland staat bekend om zijn prachtige
berglandschappen met gletsjers en eeuwige sneeuw. Wanneer daar verandering in komt in de
toekomst kan het zijn dat toeristen zich minder aangetrokken zullen voelen tot het land, omdat het
minder uniek geworden is.
44
4.3 Concurrentieanalyse
4.3.1 Belgisch reisaanbod op Zwitserland
Een concurrentieanalyse is belangrijk om na te gaan wat de concurrenten aanbieden op de markt. Zo
kunnen hun sterke en zwakke punten nagegaan worden. Voor de verdere uitwerking van de rondreis
is het noodzakelijk om over deze informatie te beschikken. In deze concurrentieanalyse werden geen
touroperators opgenomen die skireizen aanbieden. De culinaire rondreis in Zwitserland heeft echter
geen link met wintersport, waardoor skivakanties niet van toepassing zijn.
In onderstaande concurrentieanalyse wordt per touroperator nagegaan over soort vakantie het gaat
en waar precies in Zwitserland. Uit de tabel kan ook worden afgeleid of de touroperator
vakantiewoningen verhuurt of hotelkamers aanbiedt. Indien dit zo is, staat er een kruis in de kolom
verhuring of hotel.
Touroperator
Soort vakantie?
Waar?
Verhuring?
Anders Reizen
Wandelvakantie
(rondreis)
* Val d’Anniviers (Wallis)
* Italië & Zwitserland
Belgian Biking
Noord-Zwitserland
Interhome
Fietsvakantie
(rondreis)
Verblijfsvakantie
Volledig Zwitserland
X
Jetair
Autovakantie
Volledig Zwitserland
X
Novasol
Verblijfsvakantie
* Graubünden
* Wallis
X
Te Voet
Wandelvakantie
(rondreis)
* Wallis
* Graubünden
Thomas Cook
Autovakantie
* Berner Oberland
* Centraal-Zwitserland
* Graubünden
* Wallis
* Waadt
Vos Travel
Fietsvakantie
(rondreis)
Zürich (4 landen)
X
Hotel?
X
X
Uit bovenstaande tabel blijkt dat er relatief weinig Belgische touroperators op de reismarkt
aanwezig zijn die rondreizen en/of accommodatie aanbieden in Zwitserland. Van deze acht
touroperators biedt slechts de helft rondreizen aan. In geen enkel geval zijn het autorondreizen of
reizen met het Zwitsers openbaar vervoersnetwerk. Het zijn enkel de gespecialiseerde touroperators
die een rondreis in Zwitserland aanbieden. Dit ofwel met de fiets, ofwel te voet.
45
4.3.2 Analyse van enkele rondreizen
Om een duidelijker beeld te geven van het reisprogramma op Zwitserland, volgt een gedetailleerdere
analyse van enkele rondreizen aangeboden door Belgische touroperators.
Anders Reizen
Belgian Biking
Naam programma
Zwitserland Val d’Anniviers
Bodensee, een meer in 3 landen
Type reis
Wandelvakantie
(rondreis in groep)
Fietsvakantie
(individuele rondreis)
Afreisdatum
2/08/2014 – 9/08/2014
Dagelijks vanaf 12 april 2014 tot
12 oktober 2014
Duur
8 dagen / 7 nachten
8 dagen / 7 nachten
Aantal deelnemers
Minimum 7 personen – maximum
13 personen
Individueel
Transport naar Zwitserland
Niet inbegrepen
Niet inbegrepen
Transport ter plaatse
Te voet en per kabellift
Fiets, boot en trein
Formule
Vol pension
Accommodatie
* Goede hotels (5 x)
* Chalethotel (1 x)
* Berghotel (1 x)
Kamer en ontbijt
(half pension mogelijk)
Driesterrenhotels en gasthoven
Activiteiten
* Wandeltochten
* Kabelbanen
* Sterrenkundig observatorium
* Dorpje Grimentz
* “Chemin des Marmottes”
* 6 fietstochten
* Watervallen van de Rijn
* Eiland Reichenau
* Graaf Zeppellinmuseum
Prijs
€ 1.180 per persoon
Vanaf € 499 per persoon
Inbegrepen
* Reisbegeleider
* Logies
* Transfers
* Kabelbanen
* Maaltijden
* Bagagevervoer
* Verblijfstaks
* BTW
Niet inbegrepen
* Heen- en terugreis
* Toegangsgelden voor niet
inbegrepen attracties
* Persoonlijke uitgaven
* Vrije reisverzekering
* Bagagetransport
* Logies
* Uitgebreid ontbijt
* Route met informatie en kaart
* Veerpont Wallhausen –
Überlingen
* BTW
* Bijdrage garantiestelling
* Toegang tot het park rond het
kasteel van Salem
* Heen- en terugreis
* Huurfiets
* Middagmaal en dranken
* Halfpension: driegangendiner
* Lokale verblijfstaksen
* Annuleringsverzekering
* Reis- en bijstandsverzekering
46
Te Voet
Vos Travel
Naam programma
Tour du Val d’Anniviers
Zürich, langs 3 meren, door 4
landen
Fietsvakantie
(individuele rondreis)
Type reis
Individuele wandelvakantie
Afreisdatum
Dagelijks vertrek van 1 juni 2014
tot 15 oktober 2014
Dagelijks
Duur
7 dagen / 6 nachten
9 dagen / 8 nachten
Aantal deelnemers
Individueel
Individueel
Transport naar Zwitserland
Niet inbegrepen
Niet inbegrepen
Transport ter plaatse
Te voet
Fiets, boot en trein
Formule
Halfpension
Kamer en ontbijt
(halfpension mogelijk)
Accommodatie
* Hotel *** (Zinal en Grimentz)
* Wellnesshotel **** (Saint-Luc)
Driesterrenhotel
Activiteiten
* Wandeltochten
* Illsee
* Roc de la Vache
* Stuwdam van Moiry
* Roc d’Orzival
* 7 fietstochten
* Rosgartenmuseum Konstanz
* Boottocht Rheinfallfelsen
* Boottocht Wesen Walenstadt
Prijs
Vanaf € 745 per persoon
Vanaf € 785 per persoon
Inbegrepen
* Halfpension
* Alle overnachtingen
* Wegbeschrijving
* Kaartmateriaal
* Toegang tot zwembad en sauna
in de hotels
* Bagagetransport
* BTW
* Tweepersoonskamer met
douche/bad en wc
* Ontbijt
* Boottochten Rheinfallfelsen en
Wesen Walenstadt
* Toegang Rosgartenmuseum
Konstanz
* Trein Altstätten Gais
* Wegbeschrijving (Nederlands)
* Kaartmateriaal
* Roadbookdrager
* BTW en garantiefonds
Niet inbegrepen
* Heen- en terugreis
* Dranken
* Picknick / middagmaal
* Bustransfer op dag 1 en dag 7
* Gebruik van kabelliften
* Verzekeringen
* Verblijfstaks
* Heen- en terugreis
* Huurfiets
* Lunch, diner en dranken
* Extra nacht kamer en ontbijt in
Konstanz
* Verzekeringen
47
4.3.3 Conclusie
Na een grondig onderzoek naar Belgische touroperators die rondreizen op Zwitserland in hun
programma opnemen, kan worden vastgesteld dat het aantal erg klein is.
De twee grote Belgische touroperators, Jetair en Thomas Cook, bieden enkel autovakanties aan naar
Zwitserland. Dit gebeurt enerzijds door een hotel only formule en anderzijds via verhuring zoals
vakantiewoningen. Het moet wel gezegd zijn dat het aanbod aan hotels en vakantiewoningen erg
groot is bij deze twee touroperators. Jetair biedt accommodatie aan in volledig Zwitserland, Thomas
Cook beperkt zich tot de belangrijkste reisgebieden, maar beschikt toch over een heel uitgebreid
assortiment. Daarnaast zijn er twee touroperators die enkel verhuringen aanbieden. Deze zijn
Interhome en Novasol. Hun aanbod aan vakantiewoningen is erg groot. Zowel Jetair als Thomas
Cook, Interhome en Novasol bieden met andere woorden uitsluitend verblijfsvakanties aan.
Georganiseerde rondreizen, zowel individueel als in groep, zijn eerder beperkt op de Belgische
reismarkt. Er zijn slechts vier touroperators die dit soort reizen aanbieden, namelijk Anders Reizen,
Belgian Biking, Te Voet en Vos Travel. Dit zijn vier touroperators die gespecialiseerd zijn in
wandelvakanties en/of fietsvakanties. Anders Reizen en Te Voet bieden wandelvakanties aan in
Zwitserland, waarbij verbleven wordt in erg comfortabele hotels met minstens drie sterren. De
gemiddelde verblijfsduur is acht dagen. Beide touroperators bieden zowel individuele rondreizen als
groepsreizen aan. Belgian Biking en Vos Travel richten zich dan weer op het fietstoerisme. Ook hier
is de gemiddelde verblijfsduur ongeveer acht dagen. Soms hebben reizigers de mogelijkheid hun reis
optioneel te verlengen. Bij de meeste rondreizen is dagelijks vertrek vanuit België mogelijk binnen
een bepaalde periode.
Meestal gaat het om individuele rondreizen. De reis kan dus al doorgaan vanaf één inschrijving. Het
voordeel voor de touroperator is dat hij geen risico loopt om te weinig inschrijvingen te hebben. De
touroperator hoeft zich dus geen zorgen te maken over het al dan niet bereiken van een minimum
aantal deelnemers. Het voordeel voor de klant is dat hij zeker is dat de reis onder normale
omstandigheden niet geannuleerd wordt wegens te weinig inschrijvingen.
De formule is meestal kamer en ontbijt met soms de optie tot halfpension. Volpension wordt slechts
bij één rondreis aangeboden. De reden waarom touroperators hoofdzakelijk voor de formules kamer
en ontbijt of halfpension kiezen, is omdat reizigers een hele dag onderweg zijn. In dit geval wandelen
of fietsen ze van punt A naar punt B en kunnen ze ‘s middags niet terugkeren naar het hotel voor hun
middagmaal. Wanneer er toch vol pension wordt aangeboden, stijgt meteen ook de prijs van de reis.
Veel reizigers hebben bovendien niet de behoefte aan volpension. Ze kiezen zelf graag zelf een
restaurantje uit om de lokale gerechten te ontdekken.
De heen- en terugreis is nooit inbegrepen in de prijs. Daarnaast worden de verzekeringen, zoals de
annulatieverzekering en reis- en bijstandsverzekering, steeds optioneel aangeboden. Reizigers
kunnen op die manier zelf beslissen of ze al dan niet willen betalen voor een bepaalde verzekering.
Het bagagetransport is altijd inbegrepen in de totaalprijs. Zo hoeven reizigers onderweg niet zelf te
sleuren met hun bagage wanneer ze van hotel A naar hotel B reizen.
Het valt op dat de aangeboden rondreizen op de Belgische markt voornamelijk in het noorden (aan
de Bodensee) en het zuiden van Zwitserland (Wallis en Graubünden) plaatsvinden. Van culinaire
rondreizen is echter geen sprake. Deze worden op de Belgische reismarkt niet aangeboden.
48
4.4 Culinair aanbod van de kantons Waadt, Wallis en Graubünden
4.4.1 Inleiding
Zwitserland is een land vol contrasten en is op culinair vlak hoofdzakelijk bekend voor de productie
van kaas en chocolade. Het is een vakantieland waar reizigers nog echte, authentieke belevenissen
kunnen ervaren, zoals het genieten van de internationale gastronomie en streekgerechten, het
bewonderen van spectaculaire bergpanorama’s, het ruiken van alpenweiden of het bezoeken van
een traditionele alpenkaasboerderij. De combinatie van prachtige landschappen en culinaire genot
maakt van Zwitserland een geliefd vakantieoord voor zowel levensgenieters als fijnproevers.
Voor de uitwerking van de culinaire rondreis doorheen Zwitserland werd gekozen om slechts drie
kantons te analyseren. Zwitserland heeft echter een erg groot aanbod aan culinaire activiteiten. Er
zou een grondige selectie moeten plaatsvinden wanneer de reis doorheen het hele land wordt
gemaakt. De reis zou ook erg duur uitvallen, want de verplaatsingen gebeuren hoofdzakelijk met het
openbaar vervoer. Het openbaar vervoer is een efficiënt transportmiddel in Zwitserland omdat het
netwerk zeer uitgebreid is. Bovendien moet er geen wegenvignet aangekocht worden, dure
parkeertarieven kunnen voorkomen worden en de bestuurder kan ook een glaasje drinken. Door een
culinaire rondreis uit te werken die toegespitst is op een bepaald deel van het land, kan dit gedeelte
grondiger ontdekt worden. Reizigers kunnen meer activiteiten ondernemen in een bepaalde streek
en zo deze streek beter leren kennen. Bovendien is het minder stresserend en hectisch. Indien de
rondreis doorheen volledig Zwitserland zou plaatsvinden, moet men steeds van hotel veranderen,
valiezen in- en uitpakken, rekening houden met vertrektijden, ... Door een rondreis uit te stippelen
met een beperkt aantal verblijfplaatsen, hebben toeristen meer rust en minder praktische sleur.
De kantons waarop dieper wordt ingegaan zijn Waadt, Wallis en Graubünden. Ze bevinden zich in
het zuiden van Zwitserland. De kantons werden gekozen op basis van de aantrekkelijkheid op culinair
vlak. Graubünden is de grootste Zwitserse vakantieregio en heeft op culinair vlak heel wat
lekkernijen en interessante bezienswaardigheden te bieden. Wallis is dan weer het spectaculairste
kanton dat vooral bekend staat om zijn wijnen van topkwaliteit. Het kanton Waadt blinkt uit met zijn
unieke Chocolate Train en ook de wijngaarden mogen niet vergeten worden.
Figuur 6: Situering van de kantons Waadt, Wallis en Graubünden (Wikipedia, 2011)
49
4.4.2 Waadt
Geografie
Het kanton Waadt ligt in het westen van Zwitserland en heeft als hoofdstad Lausanne. Het kanton
grenst aan het Meer van Genève, het Meer van Neuchâtel en het Franse departement Haute-Savoie.
Het is een erg bergachtig kanton met in het noordoosten de Jura, in het midden het Middenland en
in het zuidwesten de Alpen. Het kanton kenmerkt zich door een laagvlakte met uitgestrekte
korenvelden, middeleeuwse stadjes met prachtige kastelen en kleine wijndorpjes langs glinsterende
watervlaktes.
Figuur 7: Kaart van het kanton Waadt (Wikipedia, 2008)
Taal
In Waadt spreekt de bevolking hoofdzakelijk Frans (81,8 %). Daarnaast wordt ook Duits (4,7 %) en
Italiaans (2,9 %) gesproken en een aantal andere talen (10,6 %).
Culinaire troeven
De streek rond de hoofdstad Lausanne biedt op vlak van gastronomie het beste culinaire aanbod van
Zwitserland. In het kanton Waadt bevinden zich heel wat gerenommeerde restaurants die samen
ongeveer één derde van de GaultMillau punten en Michelinsterren tellen in Zwitserland. Met 1.314
GaultMillau punten en negentien sterren in de Guide Michelin is de regio van het Meer van Genève
de hoofdstad van de Zwitserse gastronomie.
Na Wallis is het kanton Waadt het grootste wijnproducerende kanton in Zwitserland. De meeste wijn
in Waadt is witte wijn. De druiven die gebruikt worden voor deze witte wijn groeien op de
heuvelhellingen rondom het meer van Genève. De wijngaardterrassen van Lavaux zijn ongetwijfeld
de bekendste van Zwitserland en staan op de Unesco Werelderfgoedlijst. Het wijnbouwgebied
produceert zes appellations en twee cru’s.
50
In Waadt worden ook enkele grote Zwitserse kazen gemaakt. De Tomme Vaudoise, Vacherin Mont
d’Or AOP en l’Etivaz AOP zijn hiervan de bekendste.
Culinaire hoogtepunten
 Restaurants
Restaurant de l’Hôtel de Ville
Met negentien GaultMillau-punten en drie Michelinsterren behoort Restaurant l’Hôtel de
Ville te Crisier tot de absolute top in Zwitserland op vlak van gastronomie. Sinds 2012 staat
chef Benoît Violier aan het hoofd van dit sterrenrestaurant. Creativiteit en service zijn
belangrijke waarden in het restaurant dat al verschillende prestigieuze prijzen op zak heeft.
Restaurant Tournant le Kuklos
Panoramarestaurant Tournant le Kuklos te Leysin bevindt zich op een hoogte van 2.048
meter. Kaasgerechten, rösti en streekspecialiteiten staan hier op de menukaart. In 90
minuten draait het restaurant om zijn eigen as. Tijdens de maaltijd kunnen gasten de mooiste
zichten op de Alpes Vaudoises bewonderen, inclusief een blik op de Eigernoordwand, de
Mont Blanc, het Meer van Genève en de Rhônevallei. Het restaurant is enkel bereikbaar via
de kabelbaan Leysin-La Berneuese, die vertrekt vanuit Leysin. De rit op zich is al een hele
belevenis.
Bergrestaurant Botta
Dit bergrestaurant op Glacier 3000 serveert specialiteiten uit de kantons Waadt, Bern en
Wallis. De futuristische Alpenburcht werd ontworpen door de Zwitserse toparchitect Mario
Botta. Het gebouw bevindt zich op 2.971 meter hoogte, hoog boven de Tsanfleurongletsjer.
Er is een zonneterras met buffet en bediening (tweede verdieping), een
zelfbedieningsrestaurant (derde verdieping) en een à la carterestaurant (vierde verdieping).
Daarnaast is er ook heel wat amusement rondom het restaurant te vinden. De Alpine Coaster
is de hoogstgelegen rodelbaan ter wereld. Verder is er ook een uitkijkplatform dat een
adembenemend zicht biedt op Alpentoppen zoals de Eiger, Mönch, Jungfrau en de
Matterhorn.
 Treinreizen
Chocolate Train
Stijlvol in de “Belle époque”-Pullmanwagen of modern in het panormamarijtuig? Op de
Chocoladetrein van Montreux naar Broc stapt men aan boord van een echt Zwitsers
chocoladeavontuur. De twee nationale schatten worden tijdens deze daguitstap ontdekt: de
Gruyèrekaas en de chocolade.‘s Ochtends wordt een stop gemaakt bij de kaasmakerij van
Gruyères, waar een van de beroemdste Zwitserse kazen is ontstaan. In de namiddag staat
een bezoek aan de eerste Zwitserse chocoladefabriek op het programma, namelijk Chocolat
Cailler te Broc. Tijdens een audiovisuele show wordt de geschiedenis en de geheimen van het
chocoladevakmanschap uit de doeken gedaan. De chocolade wordt hier werkelijk ontdekt
met alle zintuigen.49
49
www.lake-geneva-region.ch/en/gastronomywine/gourmetexperiences/InTransport/ChocolateTrain (27/12/2013)
51
Wine Train
De Wine Train slingert zich vanuit Vevey via de Unesco wijngaarden van Lavaux naar Puidoux.
Het is een ware droomroute langs de wijngaarden boven het Meer van Genève en de Alpen.
De trein rijdt dagelijks ieder uur over deze adembenemende route. In het station van
Chexbres wanen wandelaars zich in een echt paradijs. Talloze wandelpaden doorkruisen de
prachtige wijnterrassen en een didactisch wandelpad geeft meer uitleg over de geschiedenis
van de wijnbouw en zijn druifvariëteiten. Vanuit Chexbres vertrekt de “Lavaux Panoramic”,
een trein op rubberen banden die bezoekers langs mooie wijnbouwlandschappen voert.
Onderweg wordt uitleg gegeven over wat er te zien valt. Uiteraard kunnen ook wijnboeren
bezocht worden met een bijhorende wijndegustatie in de wijnkelders.
 Wijn
Lavaux, wijnterrassen
Pittoreske dorpjes, wijnbouwterrassen, bergen en diepblauwe meren. Lavaux is een van
Zwitserlands grootste wijnbouwregio’s en is opgenomen op de Unesco Werelderfgoedlijst
sinds 2007. Het Lavaux Vinorama is een complex dat zich naast het Meer van Genève bevindt
en volledig gewijd is aan de wijngaarden en de wijn. Het hoogtepunt van Vinorama is de
audiovisuele show dat het volledige jaar van een wijnboer in beeld brengt. De documentaire
vertelt over het wijnritme, onthult de geheimen van de wijnbouwtechnische wetenschap en
toont de unieke kenmerken van de Lavaux wijngaardterrassen. Verder kunnen er meer dan
honderd wijnen geproefd en gekocht worden en is er ook een wijnmuseum.
52
4.4.3 Wallis
Geografie
Wallis is het kanton van de superlatieven. Het ligt in het zuidwesten van het land en de hoofdstad is
Sion. Hier zijn de hoogste bergen van Zwitserland en de grootste gletsjers van de Alpen terug te
vinden. Tussen de Rhônegletsjer en het Meer van Genève bevinden zich meer dan vijftig 4.000 meter
toppen, waardoor het kanton voor het grootste deel uit hooggebergte bestaat. De hoogste berg van
Wallis en tevens van Zwitserland is de 4.545 meter hoge Dom en ligt nabij Saas-Fee.
Daarnaast wordt Wallis gekenmerkt door het Rhônedal. Ten noorden van de Rhône liggen de Berner
Alpen met bergen als de Eiger, Mönch en Jungfrau. De Aletschgletsjer, bevindt zich ook in dit gebied.
Met zijn 23,6 kilometer mag de Aletschgletsjer zich de langste gletsjer van de Alpen noemen. Ten
zuiden van de Rhône liggen de Walliser Alpen met bergen als de Weisshorn, Matterhorn en Dom.
Figuur 8: Kaart van het kanton Wallis (Wikimedia, 2005)
Taal
Wallis is officieel een tweetalig kanton. De kunstmatige grens ligt tussen de steden Sierre en Leuk.
Het Frans (62,8 %) wordt gesproken in Centraal- en Boven-Wallis, het Duits (28,4 %) in BenedenWallis. Naast het Frans en het Duits wordt hier ook het Italiaans (2,3 %) gesproken en een paar
andere talen (6,5 %).50
50
http://nl.wikipedia.org/wiki/Wallis_(kanton)#Geografie (23/12/2013)
53
Culinaire troeven
Het kanton Wallis grenst zowel aan Frankrijk in het westen als aan Italië in het zuiden. Dit zorgt voor
een grote variëteit in de gastronomie, cultuur en taal. Wallis is dan ook voor heel wat toeristen een
populaire bestemming voor zij die van culinaire specialiteiten willen genieten. Het kanton staat
vooral bekend om zijn fijne gastronomie en exclusieve wijnen. De meest gekende specialiteiten zijn
het roggebrood, de gedroogde worst uit de Saasvallei, het gedroogde rundsvlees, … Daarnaast
exporteert Wallis drie producten, namelijk vruchten, wijn en kaas.
De Alpen vormen de natuurlijke grens tussen het Noord- en het Zuid-Europese klimaat. Wallis ligt
aan de zuidzijde van de Alpen, waardoor het kanton een relatief droog en warm klimaat heeft.
Hierdoor leent het zich uitstekend voor de wijnbouw en is het kanton uitgegroeid tot de grootste
wijnregio van het land. In Wallis produceren ruim 700 wijnboeren bijna de helft van alle Zwitserse
wijnen en met meer dan vijftig druivensoorten is ook de variëteit aan druiven erg groot. De voor
Wallis typische Petite Arvine en de heel oude soort Cornalin zijn hier twee voorbeelden van. De
meeste wijnbouwgebieden bevinden zich in het Rhônedal. In het Vispertal, op meer dan 1.150 meter
hoogte, bevindt zich de hoogste wijngaard van Europa.
Wallis is het kanton met het hoogst aantal zonuren van Zwitserland. Hierdoor kunnen heel wat
vruchten geproduceerd worden zoals peren, abrikozen en frambozen. Poire William is hiervan het
bekendste product. In 2001 kreeg Poire William het AOC label. Distillerij Morand uit Martigny maakt
ongeveer 400.000 flessen per jaar van deze alcoholische drank.
Verder wordt het kanton ook gekenmerkt door het enorme aanbod aan kazen. De beroemde
raclettekaas werd voor het eerst geproduceerd in Wallis en sinds 2003 werd besloten dat de naam
“raclette” beschermd is en alleen gebruikt mag worden voor de kaas uit Wallis. Jaarlijks wordt eind
september in Val de Bagnes het “raclettefestival” georganiseerd. Tijdens dit kaasfestival kan de
raclettekaas met alle zintuigen ontdekt worden. De kaasfondue is ook afkomstig uit dit kanton en
behoort tot een van de drie nationale Zwitserse gerechten.
Culinaire hoogtepunten
 Restaurants
Restaurant Waldhotel Fletschhorn
Markuss Neff is de chef-kok van hotel-restaurant Fletschhorn, genoemd naar de gelijknamige
berg. Het restaurant telt één Michelinster en in 2007 werd Neff door de restaurantgids
GaultMillau uitgeroepen tot Chef van het Jaar in Zwitserland. Ondertussen is deze kok
uitgegroeid tot het gezicht van het autovrije dorpje Saas-Fee. Tot 18 uur hebben klanten de
mogelijkheid de sterrenkok aan het werk te zien terwijl hij de maaltijden bereidt.
La Table d’Adrien
Chef Marco Bassi heeft met La Table d’Adrien een eensterrenrestaurant op zijn naam staan.
In Verbier biedt de kok ’s ochtends kooklessen aan in zijn “Atelier de Cuisine”. ’s Avonds
wordt er gastronomisch gedineerd. De keuken is geïnspireerd door de bergen en de
nabijgelegen meren en rivieren. Daarnaast is er nog “restaurant Le Grenier”, waar
plaatselijke specialiteiten op het menu staan.
54
Findlerhof
In het dorpje Findeln, nabij Zermatt, bevindt zich restaurant Findlerhof in een
adembenemend decor. Het is een typisch bergrestaurant ingericht met houten tafels en
stoelen. De keuken serveert een combinatie van moderne en traditionele gerechten en
beschikt over een eigen moestuin.
Revolving Restaurant Trees!xty
Dit restaurant in Saas-Fee is met zijn 3.500 meter hoogte het hoogstgelegen draaiende
restaurant ter wereld. Hier kan men eten op een unieke locatie met zicht op de Eiger, Mönch,
Jungfrau, … en dit terwijl het restaurant tijdens de maaltijd 360° rond zijn as draait in
ongeveer één uur. Het menu bestaat uit typische Walliser schotels en er is ook een
saladebuffet. Het restaurant is voor toeristen enkel bereikbaar via de hoogstgelegen
ondergrondse trein ter wereld, de Metro Alpin. Een beleving die deze culinaire ervaring nog
spectaculairder maakt. Het restaurant is in 2014 genomineerd voor “Best Activity of 2014”
door Best of Swiss Gastro. De belevenis Mittelallalin biedt een perfecte combinatie van pieken smaakvreugde: culinair genot middenin een adembenemende gletsjerwereld.
3100 Kulmhotel Gornergrat
Het 3100 Kulmhotel Gornergrat te Zermatt is het hoogstgelegen hotel in de Zwitserse Alpen
en beschikt over een uitstekend restaurant. Het hotel ligt te midden van 29 bergpieken die
meer dan 4.000 meer hoog zijn. Het panorama is ronduit indrukwekkend. Gasten hebben
bovendien de mogelijkheid om deel te nemen aan een “Starlight Dinner”. Onder begeleiding
van een gids worden allerlei verhalen verteld en kan men genieten van een fonduediner.
 Wijn
Walliser Reb- und Weinmuseum
Dit wijnmuseum werd ondergebracht in de twee wijnmetropolen die in het hartje van de
Walliser wijncultuur liggen, namelijk Sierre en Salgesch. De Walliser wijnroute start bij het
Château de Villa, ten noordwesten van het centrum van Sierre, en is ongeveer 6 km lang. Het
kasteel is nu een restaurant waar alle Walliser wijnsoorten worden geserveerd en dat wil
zeggen: 640 grand cru’s van meer dan 100 wijnboeren. Daarnaast bevindt er zich ook een
wijnmuseum waar wijnliefhebbers alles te weten komen over de wereld van de wijn, de
wijngaard en het werk van de wijnboer. Langs de gemarkeerde Rebweg, die ongeveer 2,5 uur
in beslag neemt, staan een 80-tal informatieborden die uitleg geven over de wijnbouw. De
wandeltocht eindigt in Salgesch, waar men in een 400 jaar oud herenhuis een tentoonstelling
over de wijnbouw kan bewonderen.
St. Jodern Kellerei
In de wijnkelder in het Heidadorpje Visperterminen worden degustaties en rondleidingen
georganiseerd. Hier bevindt zich de hoogste wijnberg van Europa. De druiven rijpen op
wijngaarden die variëren tussen 650 meter en 1.150 meter. Door de hoogte en de vele
zonuren worden hier bijzondere wijnen geproduceerd. Er worden drie wijnwandelingen
aangeboden en onderweg leert de wandelaar via informatieborden heel wat over de wijn, de
verschillende druivensoorten, de ontwikkeling en de kweekmethoden.51
51
www.myswitzerland.com/nl-be/interesses/eten-drinken/hoogstgelegen-wijnberg-van-europa.html (29/12/2013)
55
 Culinaire wandeltochten
Bettmerhorn culinaire wandeltocht
Vanuit Bettmeralp vertrekt de kabelbaan richting de Bettmerhorn. In het Bergrestaurant
Bettmerhorn krijgt men koffie en een croissant om vol energie aan de wandeling te
beginnen. De wandeltocht gaat richting de Märjelensee, waarna in de berghut
Gletscherstube geproefd kan worden van de Gletscher-Hüetli-pan. Na dit pastagerecht gaat
de wandeling verder naar Bättmer-Hitta. Hier kan men zich laten verwennen met raclette of
een koffie met gebak. De tocht wordt afgesloten met een herinneringsoorkonde.52
De Ricolakruidentuin
In de Ricolakruidentuin te Zermatt valt heel wat te leren over de dertien Ricolakruiden
waaraan de Ricolasnoepjes hun smaak danken. Langs een pad met naambordjes kunnen
lekkerbekken heel wat informatie opdoen over deze Zwitserse lekkernij.
 Treinreizen
Glacier Express
Kort samengevat rijdt de Glacier Express over 291 bruggen, door 91 tunnels en doorheen
zeven dalen. De cijfers spreken voor zich, dit traject is een echt superlatief. De “trein der
traagheid” is de meest aantrekkelijke route tussen het autovrije bergdorp Zermatt aan de
Matterhorn in Wallis en Sankt Moritz aan de Piz Bernina in Graubünden. De treinreis duurt
ongeveer acht uur en door het glazen dak en de grote panoramavensters kan men een van
de indrukwekkendste treintrajecten ter wereld bewonderen. De langzaamste sneltrein ter
wereld slingert door de mooiste Alpenlandschappen van Zwitserland. De Glacier Express rijdt
van dal naar dal, van gletsjer naar gletsjer en van hoogtepunt naar hoogtepunt. In het
historische restauratierijtuig worden uitstekende versbereide specialiteiten geserveerd. Een
boerenschotel met producten uit de regio of een voorgerecht, hoofdgerecht en dessert in
combinatie met een goed glas wijn? Het culinair genot behoort allemaal tot de
mogelijkheden, terwijl men tegelijkertijd kan smullen van de adembenemende landschappen
die onderweg te zien zijn.
 Uniek ontbijten
Ontbijtgeluk tussen hemel en aarde
In dit geval is vroeg opstaan echt de moeite waard. Omstreeks acht uur staat de ontbijttafel
gedekt in de kabelbaancabines tussen Fiesch en Fiescheralp. De ontbijttochten van de
Fiesscherkabelbaanlift zijn een genot voor fijnproevers en liefhebbers van natuurschoon.
 Bier
Suonen-Bräu Brewery
In de Suonen-Brau Brewery te Ausserberg worden drie speciale bieren geproduceerd:
Kräuter, Gold en Perle. Bezoekers worden ondergedompeld in de kunst van het bierbrouwen,
die vooral bestaat uit handwerk en een klein aantal moderne machines.
52
www.aletscharena.ch/sites/nl/bettmeralp/kabelbanen.html?list:view=details&id=306 (29/12/2013)
56
4.4.4 Graubünden
Geografie
Graubünden, met als hoofdstad Chur, is Zwitserlands grootste kanton en ligt in het zuidoosten van
het land. Met zijn 7.106 km² beslaat het kanton ongeveer 1/6 van het Zwitserse grondgebied (17,2
%). Het hoogste punt van dit kanton is de 4.049 meter hoge Piz Bernina. Graubünden grenst in het
zuiden aan Italië en in het oosten aan Oostenrijk. In dit kanton bevindt zich ook de bron van de Rijn
en het enige Nationale Park van Zwitserland.
Het landschap van het “Bündnerland” wordt gekenmerkt door prachtige bergen Het kanton telt 937
bergtoppen, 150 dalen en 615 meren. Ongeveer 90 % van het totale grondgebied ligt boven de 1.200
meter. Verder vormt dit kanton een belangrijke Europese waterscheiding. Het beslaat de bovenloop
van de Rijn en de Inn en de zuidrand van vier dalen die naar de Adriatische Zee afwateren.53
Figuur 9: Kaart van het kanton Graubünden 54
Taal
Graubünden is het enige officiële drietalige kanton van Zwitserland. De drietaligheid is dan ook een
van de kenmerken van Graubünden. Hier wordt zowel het Duits (68,3 %), het Reto-Romaans (14,5 %)
als het Italiaans (10,2 %) gesproken. Het Reto-Romaans is de vierde officiële landstaal en wordt
uitsluitend in dit kanton gesproken. Daarnaast worden nog heel wat andere talen (7 %) gesproken,
maar weliswaar in kleinere proporties.55
53
http://nl.wikipedia.org/wiki/Graub%C3%BCnden (2/01/2013)
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ec/Map_of_Canton_Graubunden.png (31/01/2014)
55
http://nl.wikipedia.org/wiki/Graub%C3%BCnden (23/12/2013)
54
57
Culinaire troeven
Graubünden is een authentieke vakantieregio en heeft dankzij zijn drie talen en culturen een rijke
culinaire traditie. Door de verschillende passen is het kanton altijd al een belangrijk doorgangsgebied
geweest, een soort schakel tussen noord en zuid. De invloed van deze vreemde culturen hebben dan
ook een grote invloed gehad op de regionale keuken, waardoor de gastronomie is uitgegroeid tot
een van de speerpunten van dit kanton. De culturele veelzijdigheid komt tot uiting in de
Bündnerkeuken en biedt een ruime keuze aan verschillende gerechten en producten. Doorheen de
geschiedenis heeft Graubünden onder invloed van deze vreemde culturen een eigen kooktraditie
ontwikkeld. Hierdoor wijkt deze keuken enigszins af van de andere regionale keukens in Zwitserland.
Enkele typische gerechten zijn het Bündnerfleisch, capuns, maluns, notentaart en pizokel.
Graubünden is vooral gekend voor de wijn. Door Graubünden waait de föhn, een warme zuidelijke
wind, waardoor de wijngaarden in het Rijndal tussen Chur en Fläsch een vruchtbare plek zijn. Het
gebied wordt dan ook wel eens het Bourgogne van Zwitserland genoemd. Er worden ongeveer
veertig verschillende druivensoorten gekweekt, zoals de Pinot Noir, de Riesling en de Chardonnay.
Verder staat Graubünden tot ver buiten zijn grenzen bekend voor het Bündnerfleisch. De beste delen
van het rund worden gepekeld en geperst en vervolgens maandenlang in de bacterievrije berglucht
te drogen gehangen. Voor het serveren wordt het Bündnerfleisch in zeer dunne plakjes gesneden.
Het is een regionale delicatesse met wereldwijde faam.
Tot slot is Graubünden bekend voor de regio Heidiland. Het vakantiegebied strekt zich uit van de
Walensee tot het wijnbouwgebied van de Bündner Herrschaft. Heidiland is onherroepelijk verbonden
met de Heidi-mythe. Het is in dit gebied dat schrijfster Johanna Spyri werd geïnspireerd tot het
schrijven van haar wereldberoemde Heidiboeken. Ook het oudste wijngoed van Europa is hier terug
te vinden en op de Walensee behoren culinaire boottochten tot de excursiemogelijkheden.
Culinaire hoogtepunten
 Restaurants
Schloss Schauenstein
In Fürstenau bevindt zich het driesterrenrestaurant “Schloss Schauenstein” van Bündner
topkok Andreas Caminada. Het restaurant is al meerdere keren uitgeroepen tot beste
restaurant van Zwitserland. Schloss Schauenstein is gevestigd in een burcht te Fürstenau, op
slechts vijftien minuten van hoofdstad Chur. In 2008 en 2010 werd Andreas Caminada
verkozen tot “Kok van het Jaar” door restaurantgids GaultMillau en het restaurant behoort
tot de dertig beste restaurants ter wereld.
Restaurant Roseg (Pontresina)
Restaurant Roseg in Pontresina biedt een legendarisch dessertbuffet aan. Bergen heerlijke
taarten, wafels, crèmegebak en zoete bessen waar niemand kan aan weerstaan. Het
restaurant is bereikbaar na een twee uur durende wandeltocht vanuit Pontresina, maar het
zoet paradijs is ook te bereiken met een nostalgische paardentram.
58
 Treinreizen
Kulinarik Train
De Kulinarik Train gaat over de Berninapas, rijdt langs meren en rivieren, door tunnels en
over viaducten. Onderweg in het Puschlavdal kan men genieten van culinaire lekkernijen uit
de regio. Het voorgerecht wordt geserveerd op Alp Grüm met uitzicht op de Palü Gletscher,
een lunch wordt genuttigd op de Piazza in Poschiavo en het dessert wordt aangeboden langs
de oevers van het Lago Poschiavo.56
 Kaasmakerij
Käserei Tschlin
Bij Käserei Tschlin in het Unterengadin gaan de deuren iedere woensdag vanaf 17u15 open
voor het publiek. Het kaasproductieproces wordt onder begeleiding van een ervaren gids uit
de doeken gedaan. De rondleiding eindigt met een degustatie.
 Culinaire wandeltocht
Woods & Water Route
De Woods & Water route gaat langsheen de Rijnkloof en verschillende meren naar het Flims
Waldhaus. Onderweg staat in verschillende bergrestaurantjes telkens een deel van het
driegangenmenu klaar. Elke gang bevat steeds een culinair hoogtepunt uit de regio rond
Flims.
Via Gastronomica
De Via Gastronomica is een wandelweg vol culinaire hoogtepunten voor echte genieters. Het
is een unieke ervaring waarbij zowel de lokale keuken als het prachtige Engadiner
berglandschap wordt gecombineerd. Er zijn verschillende trajecten mogelijk, naargelang de
lengte en de moeilijkheidsgraad. De duur van de wandeltochten varieert tussen twee uur en
vier uur. In de prijs zit ook een treinreis en een driegangenmenu in verschillende restaurants
onderweg inbegrepen. Het ontbijt wordt geserveerd in Bergrestaurant La Chüdera, het
hoofdrestaurant in Pensiun Crasta en het dessert in Pensiun Chesa Pool.
 Culinaire fietstocht
“Churer hoogteweg” en “Cultuur- & genotroute Churer Rijndal”
De culinaire fietstochten "Churer hoogteweg" en "Cultuur- & genotroute Churer Rijndal"
bieden een goede mix van beweging, cultuur en genot. Tijdens beide fietstochten fiets men
door prachtige landschappen en langs bezienswaardigheden in en rond Chur. Onderweg
wacht maar liefst driemaal een culinaire beloning om opnieuw wat energie op te doen.
 Culinaire boottochten
Walensee Schifffahrt
De fjordachtige Walensee behoort tot een van de mooiste meren van Zwitserland. Op het
meer worden verschillende culinaire boottochten aangeboden. Zo kunnen toeristen genieten
van een raclettemenu, een fondueavond, een Wine and Dine Cruise, …
56
www.myswitzerland.com/nl-be/kulinarik-train.html (23/12/2013)
59
 Culinaire hotels
Hotel Chesa Rosatsch
Het Typically Swiss Hotel Chesa Rosatsch te Celerina ligt aan de oevers van de Inn in een
rustige omgeving. Het viersterrenhotel beschikt over 37 kamers, twee exclusieve restaurants
en een heerlijk tuinterras. De fundamenten van het hotel zijn ongeveer 350 jaar oud en de
kamers zijn ingericht in de typische Engadiner stijl. Gourmetrestaurant Stüvas geldt onder de
kenners als een geheime tip.
4.5. Conclusie
Na een grondig onderzoek naar de belangrijkste culinaire hoogtepunten in de drie kantons, kan
worden vastgesteld dat zowel het kanton Waadt, als de kantons Wallis en Graubünden heel wat
culinaire activiteiten aanbieden. De kantons beschikken over erg goede gastronomische restaurants,
maar ook over een aantal typische bergrestaurantjes. Daarnaast bieden Wallis en Waadt enkele
panoramarestaurants aan die tot de verbeelding spreken en uniek zijn in de wereld. Naast de
restaurants zijn er ook heel wat andere activiteiten te doen die rond het thema eten en drinken
draaien. Deze drie kantons zijn erg gekend voor hun wijnproductie en bieden veel wijnactiviteiten
aan. Dit gaat van een bezoek aan een wijnmuseum, tot een wijndegustatie, het bezoeken van een
wijnkelder of aan boord gaan van de Wine Train.
Verder behoren fietstochten, wandeltochten en boottochten die in het teken van eten en drinken
staan tot de mogelijkheden. Bedrijfsbezoeken zijn zeker ook een aanrader zoals een bezoek aan een
bierbrouwerij, een kaasmakerij of een chocoladefabriek. Telkens staat een degustatie op het
programma aan het einde van het bezoek. Tot slot kan in elk van deze drie kantons een prachtige
treinreis gemaakt worden. Prachtige landschappen worden gecombineerd met culinair genot, wat
samen zorgt voor een onvergetelijke ervaring.
De kantons Waadt, Wallis en Graubünden beschikken met andere woorden over voldoende
activiteiten om reizigers op culinair vlak te verwennen. De kantons beschikken over een groot culinair
aanbod met veel variatie en een sterke portie beleving.
60
5 Eindconclusie
Het is duidelijk dat er een aanzienlijk verschil is tussen gastronomisch toerisme en culinair toerisme.
Gastronomisch toerisme is hoofdzakelijk gebaseerd op het dineren in sterrenrestaurants. Culinair
toerisme is een ruimere term en omvat alles wat met eten en drinken te maken heeft. Aangezien
Zwitserland geen topland is op gastronomisch vlak, ligt het voor de hand dat de rondreis doorheen
het kanton Wallis in het teken zal staan van het culinair toerisme.
Toerisme is een erg belangrijke economische sector voor Zwitserland, waaruit heel wat inkomsten
worden gehaald. België staat op de zesde plaats wat het aantal overnachtingen betreft van Europese
toeristen in Zwitserland. Op wereldvlak komt België op de zevende plaats terecht. Dit betekent dat
België een belangrijke markt is voor Zwitserland. In 2012 was er een stijging te merken van het aantal
Belgen dat een reis boekte naar Zwitserland ten opzichte van 2010.
De concurrentieanalyse toont aan dat Zwitserland heel wat troeven in huis heeft, zoals de prachtige
natuur, de uitstekende bereikbaarheid en de wereldwijde bekendheid van de Zwitserse chocolade en
kaas. Ondanks deze positieve kenmerken kent het land ook enkele belangrijke negatieve aspecten
waarmee zeker rekening moet gehouden worden. Zwitserland maakt geen deel uit van de Europese
Unie en de sterkte van de Zwitserse Frank zorgt ervoor dat Zwitserland een relatief duur land is. In
tijden van economische recessie speelt dit zeker niet in het voordeel van Zwitserland wat het
internationaal toerisme betreft. Bovendien zijn heel wat regionale specialiteiten in het buitenland
relatief onbekend, waardoor reizigers door bijvoorbeeld onwetendheid niet voor dit land kiezen.
Doordachte marketingcampagnes en unieke evenementen kunnen ervoor zorgen dat Zwitserland
zich uitstekend positioneert op vlak van culinair toerisme. Het land moet zijn kansen optimaal
benutten en zijn sterke punten extra in de verf zetten. Ook het toenemend succes van social media is
een grote opportuniteit om promotie te voeren.
Een culinaire rondreis bestaat uit een evenwichtige mix tussen culinaire activiteiten en het
ontdekken van de lokale cultuur en natuur. Meestal logeren klanten in de betere hotels en beleving
is een erg belangrijk aspect tijdens dit soort reis. Dagelijks staat er minstens één culinaire activiteit op
het programma, zoals een workshop, eten in een speciaal restaurant, een bedrijfsbezoek, …
Culinaire rondreizen worden echter niet aangeboden op de Belgische reismarkt. Zwitserland biedt
heel wat aparte bouwstenen aan, zodat reizigers hun eigen culinair programma kunnen
samenstellen. Slechts acht Belgische touroperators bieden georganiseerde rondreizen, hotels of
vakantiewoningen aan in Zwitserland. Wat de rondreizen betreft zijn er slechts vier touroperators die
een programma op Zwitserland in hun aanbod hebben. Deze touroperators zijn gespecialiseerd in
fiets- en wandelvakanties. Meestal gaat het om georganiseerde individuele rondreizen, waarbij het
transport naar Zwitserland niet inbegrepen is in de prijs. De aangeboden rondreizen situeren zich
hoofdzakelijk in het noorden en het zuiden van Zwitserland.
Na analyse van het culinair aanbod in de kantons Waadt, Wallis en Graubünden kan worden
vastgesteld dat deze drie kantons over heel wat culinaire activiteiten beschikken om reizigers te
bekoren. De kantons beschikken over een gevarieerd aanbod met een hoog belevingsniveau. Door
dit grote culinaire aanbod, werd de rondreis beperkt tot één kanton, namelijk Wallis.
61
Referentielijst
Niet-digitale werken
Aarsbergen, A. (Red.). (2012). Wallis: hoogtepunt van Zwitserland. Diemen: G+J Uitgevers CV.
Bauters, W. & Van de Ven, J. (2001). Handboek gastronomie: vademecum met alle vaktermen,
voorbereidingen, adressen en warenkennis door vele culinaire experts. Tielt: Lannoo.
Brusten, E. (2013). Groepsreizen: in de lift of uit de gratie?. Travel Express, 33, nr. 299, pp. 8-10.
Federal Statistical Office (2012). Statistical Data on Switzerland 2012. Neuchâtel.
Glacier Express, the slowest express train in the world [brochure]. Zürich: Zwitserland Toerisme.
Heidiland Ausflugstipps [brochure]. (2013). Tourismus Heidiland.
Meeting in Valais [brochure]. (2013). Sion: Valais Tourism.
Michelin (2012). Le Guide Michelin 2013 – Suisse Schweiz Svizzera Hotels & Restaurants. Karlsruhe:
Michelin.
Michelin (2010). De Groene Gids *** Zwitserland. Tielt: Lannoo.
Toussaint, B. (2013, 3 januari). De trein der traagheid. Metro. Nr. 2902, pp.11.
Travel Magazine (2012). Graubünden van actief tot wellness in de Alpen. Travel Magazine, 20, nr.
325, pp. 62-63.
Swiss Tourism Federation (2012). Swiss Tourism in figures 2011 (Structure and industry data). Bern.
Swiss Travel System [brochure]. (2013). Zürich: Zwitserland Toerisme.
UNESCO Destinations Switzerland. Ten Swiss World Heritage Sites and the Biosphere Reserve
Entlebuch [brochure]. (2013). Zürich: Switzerland Tourism.
Valais Wallis [brochure]. (2007) Sion: Valais Tourismus.
WES. (2013). Reisgedrag van de Belgen in 2012. Eindrapport, deel 1: reismarkt, vakanties, korte
vakanties. Toerisme Vlaanderen.
62
Digitale werken
3100 Gornergrat Kulmhotel. Geraadpleegd op 28 december 2013 via www.gornergratkulm.ch/en/kulmhotel-gornergrat/hotel
Belgian Biking. Bodensee, een meer in drie landen. Geraadpleegd op 2 januari 203 via
www.belgianbiking.be/reizen/r/849/oostenrijk--zwitserland--duitsland-bodensee-een-meer-indrie-landen--8-dagen?r=635243358045302991#.UsZrv2d3vIU
Chen, J. (2012). Advance in Hospitality and Leisure.
www.emeraldinsight.com/fig/35_10_1108_S1745-3542_2009_0000005013.png
Chocosuisse. Geschichte. Geraadpleegd op 20 december 2013 via
www.chocosuisse.ch/web/chocosuisse/de/chocolate/history.html
Corporateplanner.be. Lausanne: de absolute top in sport en gastronomie. Geraadpleegd op 27
december 2013 via www.corporateplanner.be/artikel/1324/lausanne-de-absolute-top-in-sporten-gastronomie/
Culinary (or gastronomical) tourism. Geraadpleegd op 15 december 2013 via
www.onecaribbean.org/content/files/CulinaryCaribbeanNicheMarkets.pdf
De Keyser, R. (2012). Gastronomie en toerisme, een geslaagd huwelijk. Geraadpleegd op 19
december 2013 via www2.wes.be/WVLW/2012
1/WVlW_2012_1%20Gastronomie%20en%20toerisme.pdf
Graubünden Tourism. Geraadpleegd op 23 december 2013 via http://nl.graubuenden.ch/Switzerland
Kaas uit Zwitserland. Geraadpleegd op 13 december 2013 via http://kaasuitzwitserland.be/cheeses
Karte Kanton der Schweiz. (2011). Wikipedia. Geraadpleegd op 27 december 2013 via
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Karte_Kantone_der_Schweiz_farb
ig_2011.png/600px-Karte_Kantone_der_Schweiz_farbig_2011.png
Kulinarik Train. Geraadpleegd op 23 december 2013 via www.rhb.ch/KulinarikTrain.2268.0.html
Lake Geneva Region. Geraadpleegd op 27/12/2014 via www.lake-geneva-region.ch
Les Vins du Valais. Geraadpleegd op 23 december 2013 via
www.walliserweine.ch/encaveur/weekend-valais-oenotourisme.html
Leysin, les mosses. Geraadpleegd op 27 december 2013 via www.tele-leysinlesmosses.ch/fr/restaurants-rm/rubrique_kuklos
Recent Developments in Research and Future Directions of Culinary Tourism: a review. Geraadpleegd
op 17 december 2013 via http://cdn.intechopen.com/pdfs/35521/InTechRecent_developments_in_research_and_future_directions_of_culinary_tourism_a_review.pdf
Region du Lac Leman. Gastronomy & Wine. Geraadpleegd op 27 december 2013 via
www.lake-geneva-region.ch/en/gastronomywine
63
St. Jodern Kellerei. Geraadpleegd op 29 december 2013 via
www.jodernkellerei.ch/content/index.html
Swiss Card. Geraadpleeg op 11 mei 2014 via www.swiss-pass.ch/nl/swiss-card
Swiss Pass. Geraadpleegd op 11mei 2014 via www.swiss-pass.ch/nl/swiss-pass
SwissTravelSystem.com. Geraadpleegd op 31/04/2014 via
www.swisstravelsystem.com/nl/home.html
Swiss Wine. Geraadpleegd op 15 december 2013 via www.swisswine.ch/asp/english
Switzerland Cheese. Geraadpleegd op 13 december 2013 via
www.cheesesfromswitzerland.com
Te Voet. Tour du Val d’Anniviers. Geraadpleegd op 2 januari 2013 via
www.tevoet.be/reizen/r/1109/zwitserland-tour-du-val-danniviers?r=635245410661452061#.UsmNkGd3vIU
Three S!xty. Geraadpleegd op 28 december 2013 via www.threesixty-saasfee.com
Tourism. Food and wine. Geraadpleegd op 23 oktober 2013 via
www.myswitzerland.com/en/interests/food-and-wine.html
Valais Tourism. Geraadpleegd op 23 december 2013 via www.valais.ch/en
Vandevoorde, J. (2013).Een toost op Wallis: wijnwandelen door de zonnigste vallei van Zwitserland.
Het Laatste Nieuws, pp. 96. Geraadpleegd op 21 oktober 2013 via
http://academic.mediargus.be/pg/mediasearch/simple#mediargus_services_search_results
Vos Travel. Zürich, langs drie meren door vier landen. Geraadpleegd op 2 januari 2013 via
www2.vostravel.be/mvc/fietsreis.jsp?id=20
Walliser Reb- und Weinmuseum. Geraadpleegd op 29 december 2013 via
www.museevalaisanduvin.ch/index_de.html
World Food Travel Association. Geraadpleegd op 15 december 2013 via
www.worldfoodtravel.org
Zwitserland Toerisme. Eten en drinken. Geraadpleegd op 10 december 2013 via
www.myswitzerland.com/nl-be/interesses/eten-drinken.html
64
Lijst van tabellen
Tabel 1: Reisprogramma Vietnam “Culturele en Culinaire” 14-daagse rondreis………………………………..21
Tabel 2: Reisprogramma “Een Toscaanse rondreis voor lekkerbekken”…………………………………………….24
Tabel 3: De belangrijkste Zwitserse wijnkantons qua oppervlakte…………………………………………………… .36
Tabel 4: Aantal overnachtingen van buitenlandse toeristen in Zwitserland in 2010…………………………..39
Tabel 5: Prijs van een Swiss Pass volgens het aantal dagen……………………………………………………………….41
Tabel 6: Prijs van een Swiss Card volgens leeftijd……………………………………………………………………………...41
.
Lijst van figuren
Figuur 1: Situering van de twee- en driesterrenrestaurants in Zwitserland………………………………………. 14
.
Figuur 2: Belang van eten en drinken tijdens een rondreis…………………………….….…………………….………..16
Figuur 3: De interesse voor gastronomie bij de commerciële reizen van de Belgische bevolking………18
Figuur 4: Situering van de belangrijkste Zwitserse kazen……………………………………………………………….….30
Figuur 5: Kaart van Zwitserland………………………………………………………………………………………………………… 38
.
Figuur 6: Situering van de kantons Waadt, Wallis en Graubünden…………………………………………………….49
Figuur 7: Kaart van het kanton Waadt……………………………………………………………………………………………….50
Figuur 8: Kaart van het kanton Wallis………………………………………………………………………………………………..53
Figuur 9: Kaart van het kanton Graubünden……………………………………………………………………………………..57
65
Lijst van bijlagen
Bijlage 1: BlendAbout website…………………………………………………………………………………………………………..67
Bijlage 2: EatWith website………………………………………………………………………………………………………………..68
Bijlage 3: Forkly website……………………………………………………………………………………………………………………68
Bijlage 4: Twitterpagina van Switzerland Tourism……………………………………………………………………………..69
Bijlage 5: Facebookpagina van Switzerland Tourism………………………………………………………………………….70
Bijlage 6: Pinterestpagina van Switzerland Tourism…………………………………………………………………………..71
Bijlage 7: Tumblrpagina van Switzerland Tourism……………………………………………………………………………..71
Bijlage 8: Youtubekanaal van Switzerland Tourism……………………………………………………………………………72
Bijlage 9: Flickrpagina van Switzerland Tourism………………………………………………………………………………..72
Bijlage 10: Google+ pagina van Switzerland Tourism…………………………………………………………………………73
66
Bijlage 1: BlendAbout website
BlendAbout is een social dining platform dat mensen samenbrengt tijdens groepsmaaltijden op
restaurant. Geïnteresseerden kunnen via deze site op zoek gaan naar mensen met dezelfde ideeën.
Daarna spreken ze af op restaurant. Verder kan men via de site de laatste hypes en nieuwste
restaurants ontdekken.
67
Bijlage 2: EatWith website
Via de site EatWith kunnen mensen wereldwijd bij andere mensen thuis gaan eten. EatWith heeft als
doel mensen onvergetelijke en authentieke ervaringen te bezorgen. De locals leveren hierbij een
grote bijdrage en maken de ervaring nog unieker.
Bijlage 3: Forkly website
Forkly is een social media kanaal waar restaurantliefhebbers kunnen discussiëren over goede en
slechte restaurants. De populaire eetgelegenheden en de minder populaire staan hier opgesomd.
Het is met andere woorden een soort restaurantgids gebaseerd op de ervaringen en meningen van
andere mensen.
68
Bijlage 4: Twitterpagina van Switzerland Tourism
De Twitterpagina van de toeristische dienst van Zwitserland bevat up-to-date informatie over hotels,
transportmogelijkheden, toeristische attracties, reportages die uitgezonden worden over Zwitserland
op televisie, festivals, evenementen, etc. Dagelijks worden er meerdere tweets geplaatst, wat toch
betekent dat Switzerland Tourism wel degelijk Twitter goed gebruikt om klanten te bereiken en te
informeren.
69
Bijlage 5: Facebookpagina van Switzerland Tourism
Op de officiële Facebookpagina van Switzerland Tourism staat een link naar de officiële website,
namelijk www.myswitzerland.com. Daarnaast is er ook een e-mailadres terug te vinden, waar
klanten vragen kunnen naartoe zenden. De missie van de toeristische dienst wordt in vier talen
duidelijk gemaakt. Op de Facebookpagina staan heel wat foto’s, alsook de datums van komende
evenementen met bijkomende informatie. Dagelijks worden berichten en foto’s gepost om
potentiële klanten op de hoogte te houden van allerlei nieuwigheden, promoties, etc.
70
Bijlage 6: Pinterestpagina van Switzerland Tourism
Switzerland Tourism maakt gebruik van het social mediakanaal Pinterest. Op deze pagina zijn de
ervaringen van bloggers en schrijvers vanuit de hele wereld terug te vinden. Deze mensen schrijven
over hun eigen belevenissen tijdens hun reis in Zwitserland en delen dit met andere mensen aan de
hand van verhalen en foto’s.
Bijlage 7: Tumblrpagina van Switzerland Tourism
Via de Tumblrpagina kan Switzerland Tourism teksten, beelden, links, beelden en geluidsfragmenten
delen met de rest van de wereld.
71
Bijlage 8: Youtubekanaal van Switzerland Tourism
De toeristische dienst van Zwitserland beschikt over een eigen Youtubekanaal, waar het heel wat
filmpjes deelt over recente activiteiten en toeristische attracties in Zwitserland.
Bijlage 9: Flickrpagina van Switzerland Tourism
De Flickrpagina van Switzerland Tourism bevat erg veel foto’s over Zwitserland. Via Flickr kan de
dienst foto’s en videofragmenten uploaden en zo de wereld insturen.
72
Bijlage 10: Google+ pagina van Switzerland Tourism
Via Google+ kan Switzerland Tourism onder andere evenementen aankondigen, foto’s en video’s
uploaden, up-to-date informatie meedelen, etc.

De Zwitserse Health2020 strategie - Rijksdienst voor Ondernemend

AMBASSADE BERLIJN:

Reisprogramma 2015 - Twentse Caravan Club

Klik hier voor de zomerconferentie

RHEINZINK® - GEVELBEKLEDING

Klein Zwitserland Duurzaam Vooruit

WEDSTRIJDREGLEMENT - De Meetjeslander

Nationaleit Renner Waarde Australië Chris

12 TIPS

Flyer pareldag 18 mei