4e prf OMD bunnik - Open Monumentendag

”Op Reis” is dit jaar
het thema van Open
Monumentendag
In Bunnik, Odijk en Werkhoven
kunt u die dag in diverse gebouwen en monumenten zien
en horen hoe in het verleden
werd gereisd en vervoerd.
Centraal in ons programma
staan een aantal lezingen en
tentoonstellingen over reizen
in de Krommerijnstreek.
Zo is er in Oud Amelisweerd
een interessante lezing over
de manier van reizen in de
Romeinse tijd, toegelicht met
een aantal illustraties en voorwerpen uit die tijd.
In de Oude Dorpskerk worden lezingen gegeven over
“ Vaartuigen op de Kromme
Rijn”. Verteld wordt op welke
manier het vervoer van goederen en personen over de
K rommerijn vanaf de middel
eeuwen tot na de tweede
wereldoorlog zich heeft
ontwikkeld. Ook zijn tekeningen te zien van de “krommerijnder”, een boot die vanaf de
tweede helft van de 18e eeuw
daarvoor werd gebruikt. Een
replica daarvan is enkele jaren
geleden gebouwd en vaart nu
als toeristische attractie tussen
Wijk bij Duurs tede en Cothen.
Om te kunnen reizen zijn er
in onze streek natuurlijk ook
wegen aangelegd en bruggen
gebouwd. In de oude hofstede
de Beug wordt aan de hand
van streekverhalen en dorps
legendes verteld over hoe de
bewoners van deze streek over
historische wegen en bruggen
liepen en reden.
Aan de hand van een kleine
tentoonstelling wordt in de
St. Stevenskerk in Werkhoven
de geschiedenis verteld van de
WABO (Werkhovense Automobiel Onderneming). Deze
onderhield in de vorige eeuw
een geregelde busverbinding
tussen Wijk bij Duurs tede en
Utrecht.
In de RK-kerken in Werkhoven
en Bunnik wordt aandacht
besteed aan pelgrimstochten
en bedevaarten aan de hand
van persoonlijke verhalen.
Het begint alweer traditie te
worden. In het witte kerkje
in Odijk is het zogenaamde
Open Podium. De gehele dag
is er zang en muziek te horen
geinspireerd door het thema
“Reizen”.
Ook volgens traditie vaart de
Pont van het Landschap over de
Krommerijn, vanaf de aanlegsteiger tegenover de Witte
Huisjes.
JEUGDHERBERG ”STAYOKAY” 1933
Gaandeweg passeert de omgeving
Gedreven door tijd en beweging
Creërend een landschap van vervlieging
Velden van vervlakking en valleien van verdieping
Tot de bestemming is bereikt
Jaagpad tot ca. 1900
Tussen Utrecht en Wijk bij Duurstede ligt langs grote delen van
de Kromme Rijn een voetpad,
dat vroeger diende als jaagpad en nu nog steeds zo wordt
genoemd. Een jaagpad was een
pad langs een vaart of rivier,
waar paarden en mensen konden lopen die met behulp van
lijnen de trekschuiten voorttrokken (Jagen is het vanaf de wal
voorttrekken van een vaartuig)
In 1664 nam de stad Utrecht het
initiatief voor de aanleg en het
onderhoud van een pad langs
de rivier tot aan de Langbroeker
Wetering. Vanaf dat moment
tot ca. 1930 vervoerde men met
trekschuiten reizigers en goederen over de Kromme Rijn. De
schuiten die speciaal hiervoor
werden gebouwd, werden
Krommerijnders genoemd.
Deze platbodems voeren tussen
Utrecht en Wijk bij Duurstede
maar konden ook aanleggen
in de tussenliggende dorpen.
In Bunnik en Odijk worden we
daaraan herinnerd door respectievelijk de naam van het Ge-
JAAGPAD
TOL BEVERWEERD
HERBERG DE ZWAAN HERBERG DE BALANS
Wij hopen dat vele bezoekers
zich laten inspireren door het
thema van dit jaar.
TOLHEK
Vervoer over water
TOLHEK
zondheidscentrum (De Loswal)
en de straatnaam Oude Haven.
Werkhoven had een losplaats
aan de Achterrijn.
Wegen
De oude landweg van Utrecht
naar Wijk bij Duurstede, de
Achterdijk, liep over Bunniks
grondgebied. Deze voerde
echter niet door de dorpskommen van Bunnik en de verderop gelegen dorpen. Hij was
daarom van minder belang dan
de zandweg die – sinds 1628 –
van Utrecht via Vechten, Bunnik,
Odijk en Werkhoven naar Wijk
bij Duurstede liep.
Rond 1850 werd een begin
gemaakt met de verharding
van de doorgaande wegen met
grind en steenslag. In 1881
werd de weg van Utrecht over
Bunnik Provinciale weg. Het
was toen een grindweg. Met de
toename van het wegverkeer,
nam het belang van de wegen
toe. Na de 2e Wereldoorlog
werden die daarom verbreed
en verder verhard.
Het grondgebied van onze
gemeente wordt doorsneden
KONINGSLAAN
door de A12. Het gedeelte van
deze weg bij Bunnik, destijds
Rijksweg 12 genaamd, kwam
gereed in 1940.
Tollen en tolhuizen
Doorgaans werd onderhoud
en verbetering van wegen
en bruggen gefinancierd met
tolgelden. Op de kaart staan
de 19e eeuwse tolplaatsen in
Bunnik, Odijk en Werkhoven
aangeven. Een mooi voorbeeld
van een oud tolhuis vindt u aan
de Tolhuislaan nr. 1 in Bunnik.
Omstreeks 1827 is dit huis (thans
woonhuis) als tolhuis gebouwd.
Tol werd geheven door een
tolgaarder. Die mocht er geen
koffiehuis of winkel op nahouden. Hiervoor had je aparte
pleisterplaatsen. De hoogte
van het toltarief varieerde. Er
TOLHEK
WERHOVENSEWEG
GROENEWEG
ACHTERDIJK
werd bijvoorbeeld onderscheid
gemaakt tussen personenvervoer en dierenvervoer. En voor
de hondenwagen werd minder
betaald dan voor de paardenkar.
Bepaald vervoer, zoals transport
in opdracht van de koning, was
vrijgesteld van tol. Ook kinderwagens, mits met kind, waren
vrijgesteld.
Herberg de Zwaan
op de hoek
Herenstraat en de
Brink rond 1905.
Op de Brink staan
de nog zeer jonge
bomen die in 1899
zijn geplaatst.
Naast de toegangsdeur naar
het cafégedeelte
hangt het bord uit
1888 waarop de
gemeente haar
bekendmakingen
liet ophangen.
Rechts daarvan
bevond zich de
toegang tot de
raadskamer van
de zelfstandige
gemeente Werkhoven.
Pleisterplaatsen
De reiziger kon in het verleden
onderweg halt houden bij een
pleisterplaats. Dit was niet
alleen een rustplaats voor mens
en dier, maar ook een ontmoetingsplaats waar handel gedreven werd. Veel pleisterplaatsen
van weleer zijn inmiddels
verdwenen, zoals de herbergen
De Zwaan en Huis ten Halve in
Werkhoven. Het Huis ten Halve
bestond eind 17e eeuw al en
dankte zijn naam aan het feit
dat de herberg halverwege
Utrecht en Wijk gelegen was.
Midden 19e eeuw liep er een
diligencedienst over Bunnik,
Odijk, en Werkhoven naar Wijk
bij Duurstede. Huis ten Halve
was een halteplaats van de
diligence.
Bij Vechten vindt u de moderne
“uitspanning” restaurant Vroeg,
voorheen De Prins geheten. In
dit pand was begin 18e eeuw
ook een herberg gevestigd.
Een andere belangrijke pleisterplaats was en is de jeugdherberg Rhijnauwen, nu hostel
StayOkay geheten. De jeugdherberg stamt uit 1933 en is daar-
mee de oudste nog bestaande
in Nederland.
Spoorweg
Het gebied van de gemeente
Bunnik werd in 1844 doorsneden door een spoorlijn, de
“Rhijnspoorweg”. Bij Vechten
werd een halte aangelegd,
met name voor het goederenvervoer. Deze halte is wegens
gebrek aan belangstelling al
snel opgeheven. Later toen het
spoorverkeer aan populariteit
won, is station Bunnik gebouwd
op de plaats waar de Schoudermantel het spoor kruist. Dit
station deed dienst van 1884 tot
1938. In 1972 is de halte verplaatst naar de Groeneweg.
TOLHEK
HERBERG HUIS TEN HALVE
RAYMOND UPPELSCHOTEN VERTELT MONUMENTALE
VERHALEN IN HOFSTEDE DE BEUG
Oud-Odijker Raymond Uppelschoten doet onderzoek naar de geschiedenis van Odijk. Hij publiceerde verschillende artikelen en gaf lezingen
tijdens eerdere Monumentendagen en andere gelegenheden. Maar
hij is ook verhalenverteller. Voor Open Monumentendag 2014 voegt
Raymond beide zaken samen.
Hij vertelt over de mensen die
in de afgelopen tweeduizend
jaar over Odijkse wegen liepen
en reden. Wie was bijvoorbeeld
Gerrit Vulto en hoe verkreeg hij
de tol over de Odijkerbrug? Vond
Theodorus Backer de oplichters die
hij tijdens een nacht zocht langs
de weg naar Werkhoven? En wat
gebeurde er met Quintus Benno
Reniacum die goud verloor aan
de andere kant van de Rijn? Oude
bekende en minder bekende
Odijkers komen voorbij in de
verhalen van Raymond. Met zijn
kennis van de Odijkse geschiedenis
weeft hij bestaande en nieuwe
dorpslegenden tot één geheel.
Zo geeft hij een beeld van het
historische Krommerijngebied, de
dorpelingen en tegelijkertijd de
streekverhalen die u misschien
nog nooit hebt gehoord...
Raymond vertelt zijn verhalen in
één van de mooiste historische
monumenten van de gemeente: de oude hofstede De Beug.
Vroeger was het een jeugdcentrum en scoutinghonk. Nu vertelt
het huis (rijksmonument) de
verhalen van 500 jaar bewoning
aan de Kromme Rijn. Na de vertellingen van Raymond Uppelschoten
geven de nieuwe bewoners Bea
en Dirk Duijzer een rondleiding.
Ze laten dan precies zien welke
bouwfasen nog in de hofstede
zijn te herkennen en hoe zij die
zichtbaar hebben gemaakt in hun
prachtige huis.
OPEN PODIUM IN HET WITTE KERKJE VAN ODIJK
Het begint al weer een traditie te worden. Op monumentendag, dit jaar
op 13 september, is er voor muzikanten gelegenheid van zich te laten
horen tijdens het Open Podium.
REIZEN IN DE ROMEINSE TIJD
Cornelis van Tilburg
Gezien het brede aanbod doen zij
dat ook dit jaar weer met groot
enthousiasme. Het witte kerkje met
zijn mooie akoestiek ontvangt hen
graag en biedt hen de gelegenheid
om zich gedurende een half uur
te presenteren aan bezoekers die
even binnen lopen om zich te laten
verrassen door mooie klanken van
het orgel ,van gitaren, de harp,
blokfluiten en andere hout- en
koperblazers en natuurlijk de menselijke stem.
Om 10.00 uur luidt de klok en tot
16.00 is er een doorlopend program
ma. Dit jaar is er gekozen voor het
thema reizen en zullen de muzikanten zich door dat thema laten
inspireren. Dat lijkt niet moeilijk,
want muziek en reizen zijn verwant.
Muziek neemt je gemakkelijk mee
op reis, roept beelden en herinneringen op van andere plekken op
deze wereld. Zo brengt het koor
“Rana Ridibunda” een selectie
van wereldliederen en speelt het
blokfluitensemble ” Les Barricades”
o.a. Wassermusik door Telemann
gecomponeerd voor de kapiteinsvereniging van de stad Hamburg.
We nodigen u uit om op 13 september eens binnen te lopen, rond te
kijken in het mooie kerkje en vooral
te luisteren naar muziek uit verschillende werelddelen.
reizende (top)ambtenaren, rijke
burgers en het leger. Maar over de
grote massa naamloze reizigers
weten we weinig. Men kon karren
huren bij stadspoorten van steden.
Uit verscheidene bronnen weten
we dat het erg druk was in bepaalde steden. Om de verkeerscongestie in Rome nog enigszins in de
hand te houden stelde Julius Caesar
een wet op, de Lex Julia Municipalis,
die wagenverkeer in de stad overdag verbood.
Naast wegvervoer bestond er
uiteraard ook vervoer over water.
Ook het transport per schip zal in de
lezing aan de orde komen.
DE WERKHOVENSE AUTOBUS ONDERNEMING (W.A.B.O.)
Ruim 90 jaar lang heeft er door de kern van Werkhoven een lijnbus
gereden. Vanaf de nieuwe dienstregeling in 2014 is dat niet meer het
geval. Inwoners van Werkhoven dienen nu op te stappen bij de halte
Beverweertseweg aan de N229.
In 1922 werd de eerste busdienst
tussen Wijk bij Duurstede en Utrecht
verzorgt door A.J. Blom met zijn
Eerste Wijksche Autobusdienst
(E.W.A.). Een enkele reis kostte
fl. 1,— en een retour fl.1,85.
Op 15 februari 1924 kwam er concurrentie vanuit Werkhoven. Arie
de Jong ging met zijn bus hetzelfde
traject rijden. In 1930 besloot De
Jong zijn bedrijf te verkopen aan
een aantal Werkhovense notabe-
len. Hiermee was de geboorte van
de Werkhovense Autobus Onderneming (W.A.B.O.) een feit. In 1936
werd de E.W.A. overgenomen en
verkreeg de W.A.B.O. het alleenrecht op de routes van Utrecht naar
Wijk bij Duurstede en van Wijk bij
Duurstede naar Doorn. Op 1 september 1981 ging de W.A.B.O. op in
Centraal Nederland, waarmee aan
een belangrijk stuk Werkhovense
historie een einde kwam.
WERELDWIJD PELGRIMEREN
Huub de Gier vertelt over zijn ervaringen tijdens twee pelgrimsreizen
naar Santiago de Compostella, eenmaal vanuit Nederland en eenmaal
vanuit Sevilla (de zogenaamde “zilverroute”).
Als kok heeft hij in een groot aantal landen gewoond, vooral in
Zuid-Amerika. Steeds weer zocht hij het avontuur. Ook pelgrimages te
voet zijn avontuurlijke reizen, vandaar dat hij na zijn pensionering het
plan heeft opgevat om daar lopend naar toe te gaan.
Het ondernemen van pelgrimstochten komt vrijwel in alle culturen
en religies voor en is ook van alle
tijden.
Zo reisden de heidenen al naar Stonehenge en christenen reisden naar
plekken waar bijzondere verschijningen van heiligen hebben plaatsgevonden. We kennen allemaal
Santiago, Lourdes en Fatima, maar
ook in Nederland zijn belangrijke
bedevaartplaatsen, zoals bijvoorbeeld Amsterdam dat bekend is van
de Stille Omgang. Joden hebben de
Een van de oprichters van de W.A.B.O. - de heer W. Aalberts uit Werkhoven - staat
naast een Stewart autobus, die gereden heeft van 1931 tot en met 1938.
Klaagmuur in Jaruzalem als belangrijkste bedevaartplaats en de meest
bekende bedevaartplaats voor de
moslims is natuurlijk Mekka, waar in
de Kaäba de zwarte steen ligt, het
teken van het verbond tussen Allah
en de mensen.
Voor boedhisten zijn er vier belangrijke bedevaartplaatsen die liggen
in India en Nepal. Deze plaatsen zijn
verbonden met belangrijke gebeurtenissen uit het leven van Boeddha
en bedevaartgangers ondervinden
daar volgens hem sterke emoties.
VAARTUIGEN OP DE KROMME RIJN
Niek van den Sigtenhorst en zijn vrouw kochten in 1975 een in Giethoorn gebouwde zeepunter. Dit was de aanleiding voor een historisch
onderzoek naar boerenvaartuigen en het gebuik ervan. Na 40 jaar studie
neemt hij ons mee in een boeiend verhaal over het gebruik in Utrecht en
de Kromme Rijnstreek.
De kleine schouw en de tweepunter
met aan boord mensen of goederen
werden over een beperkte afstand
gewegerd, geboomd, geroeid,
getrokken of gejaagd. Varen had de
voorkeur boven sjouwen of rijden.
In natte gebieden zijn de bootjes
vaak te zien op landschappelijke
afbeeldingen.
Door de verstedelijking, de agrarische rationalisering, de ontwikkeling van de vrachtauto en de aanleg
van ontsluitingswegen nam de auto
de rol van het vaartuig over.
De Kromme Rijn, de Langbroekerwetering (ca. 1320) en de Cother
Grift (1635) werden gebruikt voor
13 september 2014
Museum Oud-Amelisweerd
Koningslaan 9, 3981 HD Bunnik
Open van 10.00 tot 17.00 uur.
Op de zolderverdieping start
om 11.00 uur en om 13.00 uur
een presentatie over “Reizen in
de Romeinse tijd” door Cornelis
van Tilburg (Un. van Leiden).
Aan de hand van oude kaarten
en afbeeldingen verteld hij
over het verkeer en vervoer
in de periode van ca. 60 v. Chr.
tot ver in de 4e eeuw n. Chr. in
onze streek.
Koffie en thee in de veldkeuken naast Oud-Amelisweerd.
Zie ook www.moa.nl
Oude Dorpskerk Bunnik
Drs. Cornelis van Tilburg is werkzaam als onderzoeker bij Griekse en Latijnse Talen en Culturen aan de Universiteit Leiden. Hij bereidt een proefschrift voor op het gebied van stadsplanning, stadsverkeer en stadshygiëne in de Grieks-Romeinse wereld en heeft verschillende publicaties op
het gebied van Romeins verkeer en stadsaanleg op zijn naam staan.
Romeinse wegen zijn nog overal
waar het Romeinse rijk zich ooit
uitstrekte, van Schotland tot de
Sahara en van Portugal tot de
Syrische woestijn, in het landschap
herkenbaar en soms nog volop als
weg in gebruik. Bij de aanleg van
dit immense wegennet werden
door de Romeinse landmeters en
ingenieurs opmerkelijke prestaties
geleverd die nog altijd bewondering afdwingen.
In de Romeinse wereld bestond het
verkeer uit voetgangers, lastdieren
en allerlei wagens met trekdieren,
dat laat zich raden. Over de kleinste
groepen reizigers zijn we het best
ingelicht: de keizer en zijn hof,
PROGRAMMA
agrarisch vervoer naar de watermarkt aan de Oude Gracht in
Utrecht, maar de prioriteit lag bij
de waterhuishouding. Elders in de
provincie was het gebruik meer
gelijkwaardig.
Sinds 1750 is de krommerijnder van
betekenis en na 1875 vervoerden zij
ook klei en bakstenen. Rond 19501969 stierven al deze lange smalle
tweepunters uit. Maar in 2013 werd
in Wijk bij Duurstede een eiken
replica van een krommerijnder van
13 bij 2,10 m te water gelaten. Deze
toerboot met fluistermotor is een
eerherstel van roerende monumentale eenvoud.
Kerkpad 2, 3981 EM Bunnik
Open van 10.00 tot 16.00 uur.
Om 12.00 en 14.00 uur worden
er presentaties gegeven over
het “Vaartuigen op de Kromme
Rijn” door Niek van den Sigtenhorst. De oude vaarwegen
in onze streek werden vroeger
vooral door boeren gebruikt
(‘Boerengevaar”). Daarvoor
gebruikte men platbodems,
ook wel krommerijnders”
genoemd.
Barbarakerk Bunnik
Stationsweg 36, 3981 AD
Bunnik
Open van 10.00 tot 15.30 uur.
Gedurende de hele dag orgelmuziek dat gespeeld wordt
tijdens bedevaarten.
Zie ook www.barabarabunnik.
nl
Witte Kerkje Odijk
Zeisterweg 34, 3984 NL Odijk
Open van 10.00 tot 16.00 uur
Doorlopend programma
van muziekgezelschappen
en zangkoren die zich laten
inspireren door het thema
reizen. Muziek wordt ten
gehore gebracht door onder
andere het koor Rana Ridibunda en blokfluitensemble “Les
Barricades”.
Zie ook www.pknodijk.nl
Boerderij de Beug Odijk
Werkhovenseweg 1, 3984 LG
Odijk
Open vanaf 10.00 tot 12.00 uur
Deze pas gerestaureerde boerderij uit de 17e eeuw wordt
voor eerst opengesteld tijdens
de Open Monumentendag.
Om 10.30 uur start een vertel-
ling door Raymond Uppelschoten over wegen en bruggen in
het Krommerijngebied.
Na de vertelling geven de
nieuwe bewoners van boerderij de Beug, Bea en Dirk Duijzer
een rondleiding.
Sint Stevenskerk Werkhoven
Brink 5, 3985 SB Werkhoven
Open van 10.00 tot 16.00 uur
De gehele dag is er een
tentoonstelling over de
geschiedenis van de WABO
(Werkhovensche Autobus
Onderneming). Johan van
Impelen geeft daarbij een toelichting en beantwoord vragen
van bezoekers.
De tentoonstelling wordt om
11.00 uur geopend met een
lezing door Johan van Impelen
OPEN MONUMENTENDAG
BUNNIK ODIJK WERKHOVEN
ZATERDAG 13 SEPTEMBER 2014
RK kerk O.LV. ten Hemel
opneming Werkhoven
Herenstraat 11, 3985 RP Werkhoven
Open van 10.00 tot 16.00 uur.
Om 13.00 en 15.00 uur vertelt
Huub de Gier interessante
verhalen over zijn pelgrimages
naar Santiago de Compostella.
Gedurende de hele dag is er
een informatiemarkt over pelgrimages en bedevaarten.
OVERIGE ACTIVITEITEN
Pont van het Landschap
Vertrekt om 13.00 uur en 15.00
uur, na de twee lezingen in
de Oude Dorpskerk te Bunnik,
vanaf de aanlegplaats tegenover de Witte Huisjes voor een
gratis vaartocht heen en weer
van ongeveer een uur.
Molen Rijn en Weert
Werkhoven
Werkhovenseweg 26, 3985 MH
Werkhoven
Open van 10.00 tot 16.00 uur.
Er wordt weer een gezellig
molenplein ingericht met
kraampjes, springkussen,
verkoop van wafels en streekproducten.
Boerenmarkt bij Vroeg
Achterdijk 1, 3981 HA Bunnik
Van 10 tot 16.00 uur, in de
mooie tuin van de monumentale boerderij‘Vroeg’ laten
boeren en producenten uit
de regio hun producten zien,
ruiken en proeven.
Zie www.vroeg.nl.
Met dank aan:
Jose Dorrestijn, René van Duist, Johan van Impelen, Maarten de Jong, Yvonne Ploum,
Niek van den Sigtenhorst, Cornelis van Tilburg, Raymond van Uppelschoten,
Leny Visser van de Molen. En vele andere vrijwilligers
Het Open Monumentendag Comité Bunnik - Olof van Baarzel, Jan van Geest, Piet Koning
Voor meer informatie over open monumentendag in de gemeente Bunnik: www.omdbunnik.nl
gemeente Bunnik
Comité Open Monumentendag
Financieel mogelijk gemaakt door:
gemeente Bunnik
Comité Open Monumentendag
D T P
V O R M G E V I N G

Download Report