Abhidhamma
I
Bewustzijnstoestanden en handelen
II
Het cognitief-emotionele proces
de sensuele en sublieme ceta vlakken
III
Zuivering: stapsgewijs en plotseling
het speciale ceta vlak
Henk Barendregt
Faculty of Science
Radboud Universiteit Nijmegen
Overzicht
—————————————————————————————
Samenvatting van college op 15.02.2014 3
1.
Het sensuele ceta vlak
6
2.
Het cognitief / emotionele proces
5
3.
Het sublieme ceta vlak
3
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
Samenvatting van college op 15.02.2014
—————————————————————————————
Axioma 1. Bewustzijn is discreet: sequentie van korte durende ‘ceta’s’, bewustzijnsflitsjes
Dit zijn ceta’s (bewustzijnstoestanden) met steeds een object (inhoud)
Axioma 2. De toestand wordt bepaald door een cocktail van cetasika’s
Axioma 3. Cognitieve/emotionele eenheden bestaan uit een rij ceta’s: vithi’s
vithi
}|
{
z
• • • • • • • • • • • • • • • • •
−
↑
−
ceta
− ← cetasika
−
−
−
−
→ tijd
Voorbeelden van cetasika’s:
mindfulness, compassie, vriendelijkheid
concentratie
haat, hebzucht, rusteloosheid, slaperigheid, twijfel
parallelle input
akkoord schema
De ceta’s hebben een ondergewaardeerd belang voor ons welzijn
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
Klassificatie van ceta’s en cetasika’s
—————————————————————————————
Er zijn minstens 89 bewustzijn toestanden verdeeld in drie vlakken
sensueel, subliem, and speciaal (supramundane, bovenwerelds)
Sensuele ceta’s
gericht sensuele genoegens
Sublieme ceta’s
mystieke ervaringen (concentratie meditatie)
Speciale ceta’s
verlichting (inzicht meditatie)
vlak
sensueel
subliem
speciaal
Er zijn dus 89 types ceta’s
#
54
27
8
Lijst en indeling van de 52 cetasika’s
universeel
incidenteel
onheilzaam
onwetendheid
rusteloosheid
schaamteloosheid
zonder scruples
lust
haat
slaperigheid
hoogmoed +6
variabel
input
‘gevoel’
concentratie
intentie +3
energie
sterke concentratie
extase
wens +2
mooi
mindfulness
gelijkmoedigheid
vriendelijkheid
vertrouwen +16
compassie
medevreugde
wijsheid
juist handelen +2
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
Correctie vorige keer
—————————————————————————————
Mooie cetasika’s maken niet altijd een ceta heilzaam
Uitzonderingen
1. Arhants voor wie er geen werk meer te doen is (reeds genoemd)
2. Resultante bewustzijn dat geen karmisch effect heeft
Een visie op karma van v´o´or het Boeddhisme
Goed handelen veroorzaakt goede resultaten
(actie, karma)
Slecht handelen veroorzaakt slechte resultaten
(resultante, vipakka)
Handel daarom goed.
Deze uitspraak blijft staan in het Boeddhisme
maar zal in een ander licht komen te staan!
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
II. Het cognitief-emotionele proces
de sensuele en sublieme ceta vlakken
1. Het sensuele ceta vlak
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
1.1 Tabel van de ceta’s (89)
—————————————————————————————
Met effect (kamma)
Onheilzaam
ℓ
ℓ
ℓ
Aℓ
sdt , A sd , A st , A s ,
ℓ
ℓ
ℓ
Aℓ
dt , A d , A t , A
d
Ad
t, A
m
Am
vk , A u
Zonder effect
Heilzaam
Resultante
Ksna , Ksn , Ksa , Ks ,
Kna , Kn , Ka , K
J r1 , J r2 , J r3 , J r4 , J r5
J a1 , J a2 , J a3 , J a4
M so
M sa
h
h
h
Vh
sna , V sn , V sa , V s ,
h
h
h
Vh
na , V n , V a , V
k
k
k
k
k
k k
Vk
C , V S , V G , V J , V K k V R , V I , V Is
a
a
a
a
a
a
Va
C, V S, V G, V J, V K k V R, V I
J vr1 , J vr2 , J vr3 , J vr4 , J vr5
J va1 , J va2 , J va3 , J va4
P so
Functioneel
ar
ar
ar
Kar
sna , Ksn , Ksa , Ks ,
ar
ar
ar
Kar
na , Kn , Ka , K
H ar
D5 , Dn
ar
ar
ar
ar
J ar
r1 , J r2 , J r3 , J r4 , J r5
ar
ar
ar
J ar
a1 , J a2 , J a3 , J a4
P sa
P an
M an
M ar
P ar
De ceta’s (relevant voor de bevrijding). Legenda (partieel):
A: onheilzaam, K: heilzaam, V h− met wortel, V k− , (V a− ) (on)heilzame resultante,
A ℓ− : met lust, A d− : met haat, A m
− : met begoocheling
-s : mentale vreugde (somanassa), -t : duf (thina), -a : spontaan (asankh¯
arika)
-d : verkeerde visie (ditthi), -n : met kennis (˜
n¯
ana)
J r− (J vr− ) r¯
up¯
a-jh¯
ana (resultante), J a− (J va− ) ar¯
up¯
a-jh¯
ana (resultante)
-so : sotapanna, -sa : sakadagami, -an : anagami, -ar : arhant
C: oog (cakkhu), S: oor (sota), G: neus (gh¯
ana), J: tong (jivh¯
a), K: lichaam (k¯
aya).
: Gebaseerd op lust,
: Wortelloos,
: Gebaseerd op haat,
, : heilzaam
: Gebaseerd op begoocheling
: alleen voor Arhants
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
1.2 De ceta’s van het dagelijkse leven (45)
—————————————————————————————
Met effect (kamma)
Onheilzaam (akusala)
Heilzaam (kusala)
A ℓsdt , A ℓsd , A ℓst , A ℓs , A ℓdt , A ℓd , A ℓt , A ℓ
Ksna , Ksn , Ksa , Ks , Kna , Kn , Ka , K
m
A dt , A d , A m
vk , A u
Zonder effect
Resultante (vipakka)
V hsna , V hsn , V hsa , V hs , V hna ,V hn , V ha , V h
Functioneel (kiriya)
D5 , Dn
V kC , V kS , V kG , V kJ , V kK k V kR , V kI ,V kIs
V aC , V aS , V aG , V aJ , V aK k V aR , V aI
Alle ceta’s bevatten altijd de 7 universele variabele cetasika’s
De A, A en A bevatten altijd de 4 onheilzame cetaska’s
De K (en zelfs de V h ) bevatten altijd de 19 mooie cetasika’s
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
1.3 Onheilzame ceta’s
—————————————————————————————
Onheilzaam (akusala)
A ℓsdt , A ℓsd , A ℓst , A ℓs , A ℓdt , A ℓd , A ℓt , A ℓ
m
A dt , A d , A m
vk , A u
De A ℓ− bevatten altijd de 4 onheilzame cetasika’s en ℓust (lobha);
verder bevatten deze ceta’s met een:
s
mentaal plezier (somanassa); bij afwezigheid: neutraal gevoel
d
onjuiste visie (dit.t.hi); bij afwezigheid(?) hoogmoed
t
slaperigheid en stijfheid (th¯ına & middha), ‘ertoe aangezet’;
[HB] bij afwezigheid: ‘eigen initiatief’ als nieuwe cetasika
De A d− bevatten altijd de 4 universeel onheilzame cetasika’s
en haat (dosa); verder: jalousie, gierigheid, wroeging; ook
A dt
Ad
slaperigheid en stijfheid (th¯ına), ‘ertoe aangezet’;
bij afwezigheid van t: eigen initiatief
De A m bevatten altijd de 4 universeel onheilzame cetasika’s; verder:
Am
vk
twijfel, maar geen wens
Am
u
wens, en sterkere rusteloosheid
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
1.4 De heilzame ceta’s
—————————————————————————————
Heilzaam (kusala)
Ksna , Ksn , Ksa , Ks , Kna , Kn , Ka , K
De K− bevatten de 19 universele heilzame cetasika’s;
verder juiste spraak, juist handelen en juist levensonderhoud;
en mededogen en medevreugde; verder bevatten de ceta’s met een:
s
mentaal plezier (somanassa); bij afwezigheid: neutraal gevoel
n
wetend; met wijsheid
a
eigen initiatief ([HB] extra cetasika nodig?)
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
1.5 De resultante ceta’s (sensuele vlak)
—————————————————————————————
Resultante (vipakka)
V hsna , V hsn , V hsa , V hs , V hna ,V hn , V ha , V h
V kC , V kS , V kG , V kJ , V kK k V kR , V kI ,V kIs
V aC , V aS , V aG , V aJ , V aK k V aR , V aI
De V h− bevatten de 19 universele heilzame cetasika’s;
maar niet juiste spraak, juist handelen of juist levensonderhoud;
noch mededogen, noch medevreugde; verder ceta’s met een:
s mentaal plezier (somanassa); bij afwezigheid: neutraal gevoel
n
wetend; met wijsheid
a
eigen initiatief ([HB] extra cetasika nodig?)
V kC , V kS , V kG , V kJ , V kK , V aC , V aS , V aG , V aJ , V aK zijn voor de input van de 5 zintuigen
met slechts de universele variabele cetasika’s;
V kR , V aR zijn voor de ontvangst (receiving) van input
V kI , V kIs , V aI zijn o.a. voor het onderzoek (investigating) van de input (s: vreugde)
deze laatste 5 met extra concentratie en energie; steeds met verschil:
k
a
heilzame resultante (aangenaam: hangt van object af)
onheilzame resultante (onaangenaam: hangt van object af)
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
1.6 Functionele ceta’s (kiriya) van het dagelijkse leven
—————————————————————————————
Functioneel (kiriya)
D5 , Dn
Deze spelen een rol in het cognitief/emotionele model
‘kloppen aan de deur’ van de 5 lichaamlijke zintuigen en die van de mind
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
II 2. Het cognitief/emotionele process
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
2.1 V¯ıthi: ceta straat
—————————————————————————————
Het grootste deel van het leven verloopt in baseline (bhavanga)
baseline
z
}|
{
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
ceta’s in dezelfde state en met hetzelfde object
Dan wil men eten, vermijden opgegeten te worden, zich voortplanten
Cognitief-emotionele eenheid: v¯ıthi
Er zijn twee soorten v¯ıthi’s: die voor r¯up¯a en die voor n¯ama
Laten we ze noemen r-v¯ıthi en n-v¯ıthi
De r-v¯ıthi bestaat uit 17=8+7+2 ceta’s
De n-v¯ıthi bestaat uit 12=3+7+2 ceta’s
r-v¯ıthi
}|
{
z
•••••••••••••••••
n-v¯ıthi
z
}|
{
••••••••••••
• · · · •: javana (karma)
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
2.2 De r-v¯ıthi
—————————————————————————————
r¯
up¯
a-v¯ıthi
z
}|
{
• • • • • • • • • • • • • • • • • • · · · • : javana (karma)
••••••••••••••• ••
{z
}|
{z
}|{z}
|
opbouw
essentie
alle 17 met zelfde object
afbouw
5 a a a n
˜
Opbouw: BB↓BD
VC VR VI D
(variant: BBBD5 V kS V kR V kIs Dn )
˜
BB↓B
˜ en afbouwen van de baseline ↓B
baseline B, natrillen ervan B
D5
aankloppen bij de 5 zintuigen
V aC
visuele (C) input met onheilzaam karma (onplezierig)
V aR
ontvangst (reception) van de input
V aI
onderzoek (investigation) ervan
Dn
bepaling (determination)
Essentie: A dt A dt A dt A dt A dt A dt A dt
alle 7 de zelfde state
(varianten: A ℓsd A ℓsd A ℓsd A ℓsd A ℓsd A ℓsd A ℓsd , Ksn Ksn Ksn Ksn Ksn Ksn Ksn )
Afbouw: V hna V hna
(varianten: V aI V aI , V kI V kI , V kIs V kIs )
Structuur van een n¯ama-v¯ıthi is analoog; opbouw van 3 ceta’s
n d d d d d d d h
˜
alle 12 met zelfde object
A t A t A t A t A t A t A t V na V hna
B↓BD
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
2.3 Het cognitief/emotionele proces
—————————————————————————————
Cognitief-emotionele eenheid: v¯ıthi
r¯
up¯
a-v¯ıthi
}|
{
z
•••••••••••••••••
• · · · • : javana (karma)
Cognitie en emotie: v¯ıthi’s
cognitieve proces
z
}|
{
•••••••••
••••••••••••
••••••••••••
•••••••••••• · · ·
· · · |• • • • • • • •{z
} | {z } | {z } | {z }
r-v¯ıthi
Baseline
n-v¯ıthi
geheugen
n-v¯ıthi
naam
n-v¯ıthi
betekenis
(sequentie van geboorte ceta’s)
cognitieve proces
baseline
···
z
}|
{z
•••••••••••••••••••••
baseline
}|
{z
•••••••••••••••••
••••••••••••
••••••••••••
••••••••••••
{z
}|
{z
} |
{z
}|
{z
}
|
r-v¯ıthi
n-v¯ıthi
n-v¯ıthi
}|
{
•••••••••••••••••••••
···
n-v¯ıthi
Levens-pad
geboorte
z}|{
•
baseline
...
cognitive process
baseline
baseline
cognitive process
z }| { z }| { z }| { z }| { z }| {
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
••
•
•
•
•
••
•
•
•
•
••
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
••
•
•
•
•
••
•
•
•
•
••
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
···
dood
z}|{
•
“Wedergeboorte: De javana van de laatste v¯ıthi
bepaalt de geboorte ceta en daarmee de baseline in het volgende leven”
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
2.4 Baseline bewustzijn: bhavanga
—————————————————————————————
V¯ıthis treden op als er materi¨ele of mentale input of output is
Naast de v¯ıthis is er baseline bewustzijn (bhavangha)
Baseline bewustzijn is er het grootste deel van de tijd
Bij iedere persoon bestaat uit een vaste ceta met vast object
Deze bhavangha ceta treedt op
• bij de geboorte (allereerste ceta)
• bij overlijden (allerlaatste ceta)
• op die momenten dat er geen v¯ıthi is
Het is een belangrijke factor welke iemands leven bepaald
Slechts 8 van de 89 ceta’s kunnen de functie van bhavangha vervullen:
V hsna , V hsn , V hsa , V hs , V hna ,V hn , V ha , V h
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
2.5 Dood & Wedergeboorte
—————————————————————————————
Volgens de Abhidhamma (of het kommentaar?) bepaalt de laatste v¯ıthi
voor de dood in het huidige leven de geboorte ceta in volgend leven.
Deze v¯ıthi heeft 16 in plaats van 17 cetas, terwijl de 17de ceta van de
v¯ıthi gedacht wordt de eerste ceta van het volgende leven te zijn. De
karmische invloed van de laatste v¯ıthi bepaalt zo de state en inhoud van
de eerste ceta in het volgende leven en daarme het baseline bewustzijn.
z
···
v¯ıthi
}|
{
• • • • • • • • • • • • • • • •d | •
•••••••••••
···
Hier is •d de dood ceta welke gelijk is in state en object aan de geboorte
ceta in het huidige leven en ook de bhavangha ceta’s. Maar de eerste
ceta van het nieuwe leven heeft als object die van •
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
II 3. Het sublieme ceta vlak
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
3.1 Het sublieme vlak: ceta’s voor de jh¯ana’s
—————————————————————————————
Subliem bewustzijn
Heilzaam
Resultante
Functioneel
J r1 , J r2 , J r3 , J r4 , J r5
J vr1 , J vr2 , J vr3 , J vr4 , J vr5
ar
ar
ar
ar
J ar
r1 , J r2 , J r3 , J r4 , J r5
J a1 , J a2 , J a3 , J a4
J va1 , J va2 , J va3 , J va4
ar
ar
ar
J ar
a1 , J a2 , J a3 ,J a4
De R − , A − vormen de sublieme heilzame ceta’s: r¯up¯a- en ar¯up¯a-jhana’s
de R v− , A v− zijn hun resultanten; over de J ar
− spreken we later
Deze ceta’s bevatten alle universeel variabele en heilzame cetasika’s
De sublime ceta’s (afhankelijk van sensori¨ele input) verder ook
ceta
cetasikas
vt
gerichtheid
J r1
vt, vc, pi, am, vi, ch, k, mu, p
vc
blijvende ,,
J r2
vc, pi, am, vi, ch, k, mu, p
pi
vreugde
J r3
pi, am, vi, ch, k, mu, p
am
beslissing
J r4
am, vi, ch, k, mu, p
vi
inzet
J r5
am, vi, ch, p
ch
wens
k
mededogen
mu
medevreugde
p
wijsheid
Vergelijk: erotische vs intellectuele mystiek
Theresia van Avilla vs Meister Eckhart
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
3.2 Ceta’s voor de ar¯up¯a-jh¯ana’s: mediteren op een concept
—————————————————————————————
De cetasika’s zijn als bij J r5 :
7 universeel variabele, 19 universeel heilzame, am, vi, ch, p
J a1 , J a2 , J a3 , J a4 onderscheiden zich naar hun object!
De sublime ceta’s zonder lichaamsinput (ar¯up¯a)
J a1
oneindige ruimte
J a2
oneindig bewustzijn
J a3
leegte
J a4
noch gewaarwording, noch afwezigheid ervan
Voor J a1 maak je in gedachte de ronde schijf in J r5 onbeperkt groter
voor J a2 maak je J a1 tot object
voor J a3 richt je je tot het concept ’leegte’ van J a2
voor J a4 maak je J a3 tot object
Hier stopt het!
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
3.3 De jh¯ana’s
—————————————————————————————
Laat J een van de J r1 , J r2 , J r3 , J r4 , J r5 , J a1 , J a2 , J a3 , J a4 zijn
Het emotioneel/cognitieve proces verloopt niet meer via v¯ıthi’s
Maar zo (zonder afbouw, als in een supercomputer—pipelining):
n ˜˜
˜
J JJ↑J |J J J · {z
· · J J J J} BBB
B↓BD
|{z}
| {z }
aanloop
vele keren
bhavangha
n ˜
˜
B↓BD
J J↑J |J J J · {z
· · J J J J} BBB
|{z}
|{z}
aanloop
vele keren
mystiek voor beginners
mystiek voor yogi met ervaring
bhavangha
Het onderwerp van de J kan vari¨eren zonder de v¯ıthi machinerie
Heilige Theresia J ∞
r2 :
Boeddha J ∞
r5 :
(Bernini)
(Borobudur)
Dit is g´e´en verlichting!
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
Wordt vervolgd
Voor artikelen over het Abhidhamma model en vipassana zie
<http://dhammapages.wordpress.com/papers>.
—————————————————————————————
HB
Abhidhamma, college 2
22.02.2014
© Copyright 2024 ExpyDoc
