Sara
Publieksmagazine Bronovo
GEZINSGERICHTE
ZORG
OPTIMALE
AANDACHT
BIJ DEMENTIE
UITSTEKEND
ADVIES
over vroege Feline
longen!
Leve onze
Jaargang 12 | nr. 1 | April 2014
Hoffelijke zorg
Ouderwetse service
moderne ouderenzorg
Bronovolaan 5, 2597 AX Den Haag, tel.: 070 - 312 41 41, mail: [email protected], www.bronovo.nl
Hoffelijke zorg
Colofon
Sara is het magazine voor patiënten,
bezoekers en omwonenden van Bronovo.
Het verschijnt vier keer per jaar, waarvan
twee keer ook huis aan huis.
‘Sara’ verwijst naar de jonkvrouw die
de eerste ‘besturend zuster’ was van
het ziekenhuis. Sara Katharina de
Bronovo (1817-1887) nam in 1865
het initiatief tot een opleidingsinstituut voor diaconessen: verpleegkundigen die hun werk verrichtten
vanuit hun christelijk-protestantse
overtuiging. Het bevond zich
aanvankelijk achter het Lange Voorhout,
in de Kazernestraat. De naam van het
huidige ziekenhuis is nog altijd ontleend
aan Sara’s familienaam.
Sara Katharina de
Bronovo (1817-1887)
IN DE GEEST VAN
Sara
Bezoekadres
Bronovolaan 5, Den Haag
Postbus 96900, 2509 JH Den Haag
Tel: 070 - 312 41 41
Fax: 070 - 312 44 25
Internet
www.bronovo.nl
Redactie
Majella de Spaey, hoofdredactie
Gerben Stolk, (eind)redactie
Karin de Vries, coördinatie
Francine van der Wiel, redactie
Masja de Ree, redactie
E-mail redactie:
[email protected]
Fotografie:
Frank van der Burg Fotografie
Vormgeving:
thielenpeters, Amsterdam
Druk:
HaboDaCosta
Oplage:
70.000 exemplaren
Auteursrecht
Artikelen uit dit blad mogen worden overgenomen na toestemming van de redactie.
Bronvermelding is verplicht.
Volgende nummer:
Nummer 2 komt uit op 14 juli
@Bronovo
www.facebook.com/Bronovo
www.youtube.com/Bronovo
Kwalitatief goede zorg. Menselijke zorg. Toegankelijke zorg.
Dat is wat u verlangt van een ziekenhuis. In Bronovo bent
u op de goede plaats. Van harte welkom. Wij verlenen nog
altijd zorg in de geest van Sara Katharina de Bronovo, die
bijna 150 jaar geleden de aanzet gaf tot de organisatie die
nu haar naam draagt.
In uw handen heeft u ons eerste patiëntenblad in de nieuwe
stijl. Het magazine past bij het streven van Bronovo patiënten en hun naasten goed voor te lichten. Onderzoek heeft
meermalen uitgewezen dat open en duidelijke communicatie
bijdraagt aan het welbevinden van patiënten.
Die communicatie werkt twee kanten op. Wij trachten u
bijvoorbeeld zo goed mogelijk op de hoogte te brengen over
een ziekte en behandeling. Maar graag nodigen we u uit ook
van zich te laten horen. Is er iets onduidelijk? Is er misschien
iets dat u liever anders had zien lopen? Of bent u tevreden en
wilt u dat met ons delen? U kunt het onder meer laten weten
via [email protected]. Want goede zorg, dat is een kwestie van
samenspel. Niet alleen tussen zorgverleners, maar ook tussen
professionals en degene om wie het allemaal begonnen is:
de patiënt.
Joop Hendriks en Renée Barge,
Raad van Bestuur Bronovo
SARA DE BRONOVO • 3
BABY &
OUDERS
TOCH BIJ
ELKAAR
Verblijf in een couveuse betekent in Bronovo niet dat een baby
minder contact heeft met moeder en haar partner. Integendeel.
Ouders kunnen hun kindje net zo veel
aanraken en ermee praten als wanneer
het zich niet in zo’n verwarmde omgeving
zou moeten bevinden. Dat is te danken
aan de speciaal ingerichte couveusesuites.
Unithoofd kinderafdeling Lisette
Beugelsdijk: “De traditionele setting is
dat een kind in een couveuseruimte
ligt en gescheiden is van de ouders. Wij
streven ernaar dat - als het verantwoord
is voor het kind - baby en moeder naast
elkaar liggen. In een couveusesuite
bevindt het kindje zich in een couveuse of
wiegje naast het bed van de moeder. De
4 • SARA DE BRONOVO
deurtjes van de couveuse kunnen open,
zodat moeder haar kind kan aanraken en
ertegen praten. Zij heeft ook de hele dag
de mogelijkheid haar baby te voeden.”
De couveusesuites passen prima bij de
gezinsgerichte zorg van Bronovo. “Bij
ons staat het gezin centraal, omdat wij
geloven dat dit het beste is voor het kind”,
aldus Lisette. “Neem een pasgeboren
kind. Dat moet straks thuis meedraaien.
Het is goed als het al aan de gewoontes
en situatie van thuis kan wennen in het
ziekenhuis.”
22
6 • SARA DE BRONOVO
Sara’s
inhoudsopgave
Mensen
10 Baby Josefina tóch aan de borst
18 Zuster Willy en zuster Joop
28 Nicoline overleefde borstkanker
10
Medisch
21 Verklaard: moeheid na ingaan zomertijd
22 Ontspannen oceaan
24 Leve onze longen!
26 Zwemmen in het ziekenhuis
34 Beste zorg vroege Feline
42 Gezinsvriendelijke keizersnede
Lifestyle
26
14 Feiten over dementie
40 Een 8 voor levenskwaliteit
En verder
09 Snurk/OSAS-polikliniek
13 Aangenaam: medisch specialisten
31 Verwijzing van de huisarts nodig
38 Nieuw Gezondheidscentrum Wassenaar
Algemeen
43 Service & Informatie
49 Alle medisch specialisten
18
24
SARA DE BRONOVO • 7
KORT
NIEUWS
HUISELIJK
BEVALLEN
IN BRONOVO
PLUIM VRUCHTBAARHEIDSZORG
Mannen en vrouwen met een vruchtbaarheidsklacht krijgen in Bronovo
uitstekende zorg. Freya, de vereniging
voor mensen met vruchtbaarheidsproblemen, gaf de afdeling Fertiliteit
onlangs voor de tweede keer een pluim.
Dat is het kwaliteitskeurmerk van Freya.
Een ziekenhuis moet aan een aantal
criteria voldoen om een pluim te krijgen.
Het gaat om voorwaarden die patiënten belangrijk vinden bij de zorg rond
fertiliteit. De informatievoorziening
dient bijvoorbeeld goed te zijn. Verder
is het onder meer zaak dat voldoende
behandelingen worden uitgevoerd op de
vruchtbaarheidskliniek. Dat verhoogt de
kwaliteit van de zorg.
“Wij kijken met ons
team naar de mens
achter het fertiliteitsprobleem”, aldus
fertiliteitsarts Saskia
Nienhuis namens het
fertiliteitsteam.
8 • SARA DE BRONOVO
Veel vrouwen willen graag bevallen en
verblijven in een huiselijke omgeving,
terwijl in hun directe nabijheid ziekenhuiszorg aanwezig is voor het geval die
nodig mocht zijn.
Zij worden op hun wenken bediend in
de Geboortekliniek Den Haag. Onlangs is
een locatie geopend op de vierde etage
van Bronovo.
Vrouwen bevinden zich er in een huiselijk ingerichte kamer waar zij na de
bevalling in alle rust kunnen genieten
van 24-uurskraamzorg. Massage is ook
mogelijk. Zowel zwangere als pas bevallen vrouwen kunnen daarvoor terecht in
de relaxruimte. Tegelijkertijd hebben zij
altijd de zekerheid van medische expertise en ziekenhuiszorg van Bronovo in de
buurt. De verloskamers en de kinderafdeling van het ziekenhuis zijn slechts
één etage hoger gelegen.
De Geboortekliniek Den Haag heeft ook
een locatie op de dertiende verdieping
van Medisch Centrum Haaglanden (MCH).
POSITIEF
OVER POLI
GYNAECOLOGIE
Maar liefst 82% van de patiënten is
tevreden of zeer tevreden over de
polikliniek Gynaecologie. Dat blijkt uit
een onderzoek dat in het najaar werd
gehouden.
Het oordeel ‘tevreden’ of ‘zeer tevreden’ gaat op voor 92% van de bezoeken
aan de arts, 81% van de bezoeken aan
de verpleegkundigen en 85 % van de
bezoeken aan de echografisten. Verder
is 72 % van de patiënten tevreden of
zeer tevreden over de polisecretaresses.
Zaken die volgens patiënten voor verbetering vatbaar zijn? De wachttijd kan
worden teruggebracht en de routing bij
de afsprakenbalie mag duidelijker zijn.
De polikliniek werkt aan deze punten.
STERKLINIEK
Wie wordt behandeld in de Snurk/OSAS-polikliniek
van Bronovo, komt terecht in een omgeving waar
bovengemiddeld wordt gepresteerd. Dat is het oordeel van de ApneuVereniging. Die kende Bronovo
onlangs twee sterren toe.
De vereniging voor slaapapneu-patiënten keek onder
meer naar wacht- en doorlooptijden van klinieken.
Verder werd onderzocht hoe tevreden patiënten zijn
over bijvoorbeeld de voorlichting en begeleiding.
OSAS staat voor: Obstructief Slaap Apneu Syndroom.
Bij personen met die aandoening stopt ’s nachts een
aantal keren de adem. Dat gaat meestal gepaard met
snurken. Stopt de ademhaling meer dan vijftien keer,
dan heeft de persoon een verhoogd risico op harten vaatziekten. OSAS is over het algemeen goed te
behandelen. Een longarts stelt de diagnose en meet
de patiënt een masker aan dat tijdens de slaap lage
positieve druk handhaaft in de bovenste luchtwegen.
Daardoor blijven deze geopend.
SARA DE BRONOVO • 9
Josefina
Deskundige hulp wanneer roze
uiteindelijk dól op
10 • SARA DE BRONOVO
wolk van kleur verschiet
borstvoeding
&
PATIËNT PROFESSIONAL
Een nieuwe baby, dat is warmte, geluk en felicitaties. Maar als het met de borstvoeding niet wil
lukken, verschiet die roze wolk van kleur. Werk
aan de winkel voor lactatiekundige, moeder én
partner.
Zielstevreden ligt de kleine Josefina in haar Maxi-Cosi te slapen.
Vijfenhalve week is ze nu, en de afgelopen week is ze ruim twee
ons aangekomen. Moeder Hana Daňková (35) stelt lactatiekundige (of borstvoedingskundige) Marjes Elling op de hoogte van
de stand van zaken: ongeveer zes volwaardige voedingen per
dag en soms nog een kleintje tussendoor. Zelf vermoedt Hana
dat haar dochtertje op zo’n ‘snackmoment’ eigenlijk meer naar
knuffels verlangt dan naar maagvulling. “Klinkt als een normale
baby”, lacht Marjes.
Toen zij eind 2013 werd geboren, had Josefina geen vliegende
start. Ze kwam elf dagen na de uitgerekende datum ter wereld,
na een bevalling die moest worden ‘ingeleid’, zoals dat heet:
met medische hulp zijn de weeën op gang gebracht. “Daarna
ontstonden complicaties”, vertelt Hana. “Ze kreeg een infectie
en werd opgenomen op de kinderafdeling. Zo is het begonnen.”
Samen in couveusesuite
“Borstvoedingsproblemen zie je vaak bij te vroeg of laat geborenen”, is de ervaring van Marjes, die al dertien jaar in Bronovo
werkt, waarvan vijf als lactatiekundige. “Het feit dat moeder
en kind niet samen zijn is een belangrijke factor. We brengen
ze wel zo veel mogelijk bij elkaar en sjouwen voortdurend met
bedden, maar het is onmogelijk steeds in te gaan op de drinkbehoefte van de baby. We houden dus min of meer vaste tijden
aan en helaas, een baby kan niet klokkijken...”
Aanvankelijk ging het niet zo goed met Josefina. Ze had een
ontsteking en kreeg antibiotica. Hana herstelde voorspoedig
van de bevalling en mocht eigenlijk na drie dagen al naar huis.
Hana: “Maar Josefina dronk niet goed doordat ze slaperig was
van de antibiotica. Gelukkig kon ik toen in een couveusesuite
van de kinderafdeling blijven, waar moeder en kind permanent
samen zijn (zie ook pagina 4/5, red.). Elke drie uur van huis naar
het ziekenhuis rennen voor een voeding zou ook onmogelijk
zijn geweest.” Lachend: “En ze laten je hier ook niet naar huis
gaan als je kind niet drinkt.”
SARA DE BRONOVO • 11
Blij met begeleiding
Behalve vroeg- of laatgeboorte kunnen lactatieproblemen
vele andere oorzaken hebben. Een te kort tongriempje
bijvoorbeeld, infecties, of de hoofdpijn die een baby kan
overhouden van een vacuümverlossing. “Het kan ook bij
de moeder liggen”, vult Marjes aan. “Die kan erg verzwakt
zijn, tepelproblemen hebben of uit onzekerheid heel erg
gestrest raken.”
Wat dat betreft was Hana blij met de begeleiding die zij in
het Bronovo heeft gekregen. “Ik zie dat vrouwen in mijn
omgeving soms op een negatieve manier geobsedeerd
raken door borstvoeding, maar hier werd steeds benadrukt
dat het wel goed zou komen. Ik kreeg veel tips: probeer
eens dit, doe het eens zo. Echt persoonlijk advies. Thuis
zou ik waarschijnlijk in paniek zijn geraakt, hier voelde ik
me veilig.” Ze vat het belangrijkste advies kort samen. “Niet
opgeven. Telkens weer proberen, ook al drinkt je kindje
maar heel weinig. Huid-huidcontact is namelijk ook heel
belangrijk.”
“Ja, knuffelen en zo, liefst naakt, geeft prikkels ten gunste
van de melkproductie”, beaamt Marjes. Die moet onderhouden worden, want anders stopt het proces. Hana heeft
dus ook gekolfd, waarna haar moedermelk als bijvoeding
werd gebruikt. Met als bijkomend voordeel dat Hana positief gestemd bleef: “Zo hield ik hoop dat er genoeg zou zijn
als Josefina helemaal beter was.”
Baby Friendly Hospital
Vrouwen zijn in Bronovo verzekerd
van de beste zorg op het gebied
van borstvoeding. In 2013 heeft het
ziekenhuis opnieuw het internationale
borstvoedingscertificaat van de Stichting Zorg voor Borstvoeding gekregen.
Het voldoet aan de tien vuistregels
die door artsen, verpleegkundigen
en moeders zijn opgesteld. Een van
de eisen is bijvoorbeeld dat moeders
binnen een uur na de geboorte van het
kind worden geholpen met het geven
van de eerste borstvoeding. Bronovo
mag zich, als ziekenhuis dat kwalitatief
goede ondersteuning biedt aan moeder
een kind aangaande borstvoeding, Baby
Friendly Hospital noemen, een initiatief
van UNICEF en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).
12 • SARA DE BRONOVO
‘NIET OPGEVEN EN
TELKENS WEER
PROBEREN, OOK AL
DRINKT JE KINDJE
MAAR HEEL WEINIG’
Normaalste zaak
Dat brengt Marjes op de rol van de partner. “Natuurlijk is
het moeilijk om hulpeloos toe te zien als er problemen zijn.
Het gemak van de fles is dan heel verleidelijk. Maar het is
zó belangrijk dat hij of zij de moeder steunt en blijft bemoedigen: Je doet het goed, hou vol, het lukt wel.”
Heinrich, Josefina’s vader, heeft zich wat dat betreft voorbeeldig gedragen. “Kijk nou hoe mooi,” zegt Marjes, wijzend
naar Heinrich die op zijn hurken toekijkt hoe Hana de net
ontwaakte Josefina de borst geeft, “alsof het de normaalste zaak van de wereld is”. Wat het, met geduld en goede
begeleiding, ook bijna altijd is.
AANGENAAM
Maurice Oudshoorn,
Niels de Jonge,
klinisch chemicus
Een goede behandeling van een ziekte
begint met een goede diagnose. Daarvoor zorgt het Klinisch Chemisch en
Hematologisch Laboratorium van
Bronovo. Hier worden bijvoorbeeld
bloed- of urinemonsters geanalyseerd.
Niels de Jonge werkt er sinds kort als
klinisch chemicus.
De specialist laboratoriumgeneeskunde
stond ooit mede aan de basis van een
diagnostische test van de tropische
parasitaire ziekte schistosomiasis. Hij verrichtte hiervoor promotieonderzoek aan
de Universiteit Leiden. Eerder studeerde
De Jonge moleculaire wetenschappen aan
de Landbouwuniversiteit Wageningen.
Zijn ambities? “Bronovo heeft een
Klinisch Chemisch en Hematologisch
Laboratorium dat staat voor goede
kwaliteit en dienstverlening”, zegt hij.
“Ik wil proberen dat we een nóg hoger
niveau halen. Hoe beter wij medisch
specialisten in Bronovo en ook huisartsen
kunnen bedienen, hoe beter het is voor
de patiënt.”
specialist
ouderengeneeskunde
Ervoor zorgen dat kwetsbare ouderen
een zo goed mogelijke kwaliteit van
leven hebben. Dat is de belangrijkste
taak van Maurice Oudshoorn. Sinds kort
is hij specialist ouderengeneeskunde
in het behandeladviescentrum Ouderengeneeskunde van Bronovo en in
verpleeghuis Nebo.
Hij zegt: “Ik maak deel uit van een team
waarin alle relevante medische disciplines zijn vertegenwoordigd. Denk aan
fysio- en ergotherapie, psychologie en
diëtetiek. Samen stellen we een behandelplan op en proberen we de zorg
rondom de patiënt zo goed mogelijk te
organiseren. Dit kan binnen de muren
van het verpleeghuis zijn, maar ook daarbuiten, zoals bij de oudere thuis.”
Als specialist ouderengeneeskunde kijkt
Oudshoorn met een brede blik naar
patiënten. Hij zegt: “Soms kan het nodig
zijn ook aandacht te hebben voor andere
zaken dan de actuele ziekte en medicatie. Denk aan het verwijderen van een
hoogpolig tapijtje in de woning om valpartijen te voorkomen die bijvoorbeeld
een gebroken heup tot gevolg zouden
kunnen hebben.”
Yanny Cheng,
oogarts
Patiënten die in Bronovo worden
behandeld voor staar of een probleem
met het hoornvlies, kunnen sinds kort
te maken krijgen met Yanny Cheng. Zij
is er twee dagen in de week werkzaam
als oogarts.
Cheng is ook actief in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Zij
zegt: “Van 2005 tot en met 2012 heb ik
de opleiding tot oogarts gevolgd in het
academisch ziekenhuis Maastricht (azM).
In 2013 heb ik me daar verder verdiept in
het hoornvlies en werkte ik ook in Atrium
MC, locatie Brunssum.”
De oogarts verwacht dit jaar haar promotieonderzoek af te ronden. Ze zegt:
“Ik ga promoveren op onderzoek naar
een nieuwe manier van hoornvliestransplantatie. Dat heb ik verricht binnen de
afdeling oogheelkunde van het azM.”
SARA DE BRONOVO • 13
FEITEN OVER
Dementie, dat is iets met vergeetachtigheid. Maar wie met deze ziekte te maken krijgt, stuit
op veel meer zaken. Sanne Manschot, neurologe van Bronovo, geeft kort uitleg en vertelt
hoe Bronovo patiënten en familie kan bijstaan.
Vormen
“Dementie kent diverse vormen, waarvan Alzheimer de meest voorkomende is. Typisch voor
Alzheimer zijn geheugenklachten. Andere vormen
worden gekenmerkt door woordvindstoornissen of
sterke veranderingen in gedrag en karakter. Iemand
kan bijvoorbeeld snel kwaad worden, terwijl hij dat
daarvoor nooit was.”
de manieDementie uit zich op verschillen
len, onrust,
ren: vergeetachtigheid, verdwa
t dagelijkse
me
verlies van tijdsbesef, moeite
gedrag en
handelingen, verandering van
verminderd
karakter, visuele problemen,
ken en
jtra
kwi
beoordelingsvermogen,
-maken van spullen.*
Ongeveer een kwar
t miljoen
Nederlanders hebb
en dementie. Naar verwachti
ng stijgt
dat aantal tot ruim
een half
miljoen in 2040. M
ensen met
dementie leven ge
middeld
acht jaar met de zie
kte.*
“Dementie is een neurologische
aandoening, maar kan zich ook
lichamelijk uiten, soms op een
manier die doet denken aan Parkinson: patiënten kunnen gaan beven
of traag bewegen. In latere fases
van dementie kunnen patiënten
bedlegerig en incontinent raken.”
* Bron: Stichting Alzheimer Nederland: www.alzheimer-nederland.nl
14 • SARA DE BRONOVO
Erfelijkheid
id met
“Wie een eerstegraads familiel
ouder,
een
ld
bee
Alzheimer heeft, bijvoor
zelf ook
het
om
heeft een iets grotere kans
valt dat
te krijgen. Maar met zekerheid
niet te voorspellen.”
“Veel mensen verzwijgen klachten uit
angst voor opname. Maar juist bij een
vroege diagnose kunnen ze langer thuis
blijven, met geleidelijk meer zorg. Steek
de kop dus niet in het zand!”
“Voordat de eerste klachten zich aandienen, kunnen afwijkingen bij een
MRI-scan (een soort knoopstructuren
in de hersenen) of een ruggenprik
(waarbij eiwitten in het hersenvocht
aangetast zijn) op Alzheimer wijzen.
Omdat er nog geen behandeling voor
dementie is, worden deze technieken
hoofdzakelijk ter ondersteuning van
de diagnose ingezet.”
Zorg in Bronovo
Patiënten worden op de polikliniek ouderengeneeskunde gezien
door een multidisciplinair team. Dat bestaat uit een neuropsycholoog, ouderengeneeskundige, neuroloog en psychiater.
Neuroloog Sanne Manschot uit Bronovo en haar collega Martijn
Tonk zijn ook regelmatig op de polikliniek ouderengeneeskunde.
“Als de diagnose Alzheimer is gesteld,” vertelt zij, “volgt een
gesprek met een maatschappelijk werker en krijgt de patiënt
een casemanager. Die kijkt bijvoorbeeld naar de thuissituatie en
kan patiënt en familie tips en adviezen geven. Als iemand echt
niet meer thuis kan wonen, helpen we een plek te zoeken die
“Dementie is in hoofdzaak
een ouderdomsziekte. Toch is
ongeveer vijf procent van de
dementiepatiënten jonger dan
65 jaar. Een verband tussen die
jonge leeftijd en een specifieke
vorm van dementie lijkt er niet
te zijn.”
ten“Overal ter wereld zijn we
dime
r
schappers op zoek naa
zijn
cijnen tegen dementie. Er
eesvorderingen, maar een gen
l
middel is er nog niet. We
n de
ijne
dic
kunnen we met me
n.”
me
ontwikkeling tijdelijk rem
Voorkomen
“Naar oorzaken en preventie wordt
veel onderzoek gedaan, maar
voorkomen kunnen we dementie
nog niet. Leefregels om de kans op
dementie te verkleinen, zijn helaas
ook niet te geven.”
hierin speciale voorzieningen biedt. Bijvoorbeeld in verpleeghuis Nebo. De patiënt wordt dus ook ná de diagnose door ons
begeleid.”
Sinds 1 februari is er in het nieuwe Gezondheidscentrum
Wassenaar, gevestigd aan de Hofcampweg 65, dagelijks een
geheugenspreekuur, mede opgezet door het Behandeladviescentrum Ouderengeneeskunde Bronovo en verpleeghuis
Nebo. In het Behandeladviescentrum Ouderengeneeskunde
op het Bronovo-terrein kunt u ook terecht op het geheugenspreekuur, van maandag tot en met vrijdag.
Met de ziel van toen
voor het hart van nu
Hoffelijke zorg
Willy Bassa
Bronovo geworteld in toewijding diaconessen
EEN WERK
VAN LIEFDE
Twee vrouwen, twee verschillende temperamenten, twee heel
andere loopbanen, maar één overtuiging: zorgen is een werk van
liefde. Diaconessen Willy Bassa (93) en Joop Dijk (88) symboliseren de cultuur/traditie waarin Bronovo is geworteld.
Ooit werden de gangen van Bronovo
bevolkt door vrouwen in grijze jurken,
met witte schorten en witte kappen. Én
een speciale speld met het symbool van
de diaconessen, de duif. Zuster Willy
Bassa doet hem speciaal voor de foto
op. Trots op haar ‘roots’ als diacones,
als spiritueel erfgenaam van Sara de
Bronovo, de vrouw die in 1865 de
‘s Gravenhaagsche DiakonessenInrichting’ oprichtte. En ook, zegt zuster
Joop Dijk, geestelijk afstammeling van
Florence Nightingale, de oermoeder van
de moderne verpleegkunde.
En al is er veel veranderd, toch herkennen de zusters nog elementen van
de oorspronkelijke sfeer in Bronovo.
Zuster Willy: “Bijvoorbeeld in de manier
waarop ze met ons omgaan. Je merkt
echt dat ze de diaconessencultuur graag
willen voortzetten.”
Voor de diaconessen, die ook wel ‘protestantse nonnen’ werden genoemd,
was het zorgen voor zieken en behoeftigen niet zomaar een beroep. Sterker:
ze kregen er aanvankelijk niet eens geld
voor. “Ja, dertig gulden per kwartaal.
Maar ja, wat kon je nou kopen, in
1944?”, zegt zuster Willy. Voor haar en
voor ‘zuster’ Joop betekende zorgen
een werk van liefde. Voor God, voor de
medemens.
Fijngevoelig
Ze zitten vol verhalen, de twee diaconessen in ruste. Over zuster Jan, die
haar stoere naam eer aandeed met
een doortastendheid die zij ook van
haar medezusters verwachtte. Over
‘besturend zuster’ Gerritsen, die zo
fijngevoelig met diepverdrietige mensen
kon praten. Over de voorbeeldige zuster
Leentje Moyaard (naar wie een ruimte
in Bronovo is vernoemd), die allervriendelijkst in haar handjes wrijvend schaars
personeel onder de neus van haar collega-afdelingshoofden wegkaapte. Of over
het verbod in burgerkleding door het
oude ziekenhuis te lopen. Zuster Willy:
“Als je een vrije dag had en je wilde in je
eigen kleren naar buiten, moest je rechtstreeks van je kamer naar de voordeur .”
Zuster Joop komt uit een gezin waar
hulp bieden aan de naaste iets vanzelfsprekends was. In de oorlog had
de familie Dijk onderduikers, de broers
uitgezonden naar Indonesië, waar ze in
een militair hospitaal werkte (“Nou, dan
leer je het wel hoor!”), ze volgde haar
opleiding deels in Zwitserland, ging bij
de diaconessen van Hilversum werken
waar ze in 1956 werd ingezegend. In
1960 kreeg ze de opdracht bij te springen in Bronovo.
“Maar zuster, ik ken daar niemand, zei
ik. Ga toch maar, kind, was dan het
antwoord. Ik heb vijf jaar met plezier
in Bronovo gewerkt, als Hoofd van de
Jonge zusters. Daarna heb ik allerlei
functies gehad, ook in het verpleegkunde-onderwijs, onder andere in Eindhoven en Leeuwarden.”
Zuster Willy werkte van 1944 tot 1980
in Bronovo. Zij werd een gerespecteerd,
misschíen ook wel een beetje gevreesd
hoofdzuster. “Ik was streng hoor,” bekent
zij, “voor de leerlingen en de jonge zusters. En ook voor de artsen. Maar je kunt
‘IN BRONOVO IS VEEL
VERANDERD, MAAR IK HERKEN
NOG ELEMENTEN VAN DE
OORSPRONKELIJKE SFEER’
zaten in het verzet en Joop sprong soms
bij als koerierster. Maar al eerder had
haar ‘tic’ de kop opgestoken. “Het heeft
er altijd ingezeten. Zodra ik kon lopen,
kwam ik voortdurend thuis met beestjes,
kinderen, alles wat zielig en hulpbehoevend was.”
Bijspringen
In haar werkzame leven heeft zuster
Joop op vele plaatsen hulp en zorg kunnen bieden. Ze werd door het Rode Kruis
niet streng genoeg zijn, je moet heel
precies zijn in je handelen, het beroep
van verpleegkundige zo goed mogelijk
uitoefenen. Dat heeft in Bronovo altijd
hoog in het vaandel gestaan.”
Nog geen penicilline
Willy was in Den Haag getuige van
allerlei ontwikkelingen. Allereerst de
medische - toen zuster Willy er kwam,
was er maar één specialist en penicilline
was nog niet beschikbaar. Ook de maatSARA DE BRONOVO • 19
Joop Dijk
schappelijke veranderingen drongen
tot het ziekenhuis door. De diaconessen
kregen in de jaren zestig bijvoorbeeld
voor het eerst een ‘normaal’ salaris en
mochten extern gaan wonen. Maar niet
alleen daardoor liepen de zusterhuizen
leeg. Door de ontkerkelijking voelden
steeds minder jonge vrouwen zich aangetrokken tot het diaconessenbestaan.
“Er waren genoeg verpleegkundigen die
voor mijn gevoel ook diacones waren, zo
betrokken en zorgzaam. Voor hen ging
de keuze voor een leven zonder man en
kinderen echter net te ver”, aldus zuster
Willy. In haar begintijd werden de diaconessen nog in grote groepen ingezegend
in de Grote Kerk in Den Haag, later werd
de plechtigheid in de eigen, veel kleinere
kapel gehouden. De diaconessen, met
hun grijze uniform met pelerine (capevormige kraag) en hun karakteristieke
kappen, raakten steeds verder in de
minderheid.
‘HET BEROEP VAN
VERPLEEGKUNDIGE
ZO GOED MOGELIJK
UITOEFENEN, DAT
HEEFT IN BRONOVO
ALTIJD HOOG IN HET
VAANDEL GESTAAN’
Roeping
De twee vrouwen kijken met dankbaarheid op hun werkzame leven terug.
Vooral op de manier waarop zij als diaconessen hun roeping hebben kunnen
invullen. Zuster Joop: “Kijk naar Willy en
mij. Zij altijd heel gedegen, heel precies.
En altijd in Bronovo gewerkt. Als je mij
dan ziet: van hot naar haar. Maar we
hebben ons allebei goed gevoeld.”
20 • SARA DE BRONOVO
MEDISCH
VRAAGJE
VERKLAARD:
MOEHEID NA
INGAAN ZOMERTIJD
Een uurtje slaap minder, hoe erg is dat
nu helemaal? Meer is de overgang naar
zomertijd toch niet? Toch zegt één op de
tien Nederlanders er last van te ondervinden. Hoe is dat mogelijk?
tijd is. Kort en goed: hoe donkerder, des
te meer melatonine. Blijft het ‘s avonds
langer licht doordat de klok is vooruitgezet, dan loopt het slaap-waakritme in het
honderd.
Veel is nog onbekend over de omvang
van de invloed van zomertijd op onze
gezondheid. Uit onderzoeken van het
vermaarde Zweedse Karolinska Instituut
blijkt wel dat in de week nadat de klok is
vooruitgezet meer verkeersongevallen
voorkomen. Andere wetenschappers
registreerden meer hartaanvallen. “Maar
de relatie met de biologische klok is niet
keihard bewezen”, nuanceert neuroloog
Martijn Tonk van Bronovo. “De statistieken leveren alleen indirect bewijs.”
EÉN OP TIEN
NEDERLANDERS
HEEFT LAST VAN
OMSCHAKELING
Ontregelde biologische klok
Onze biologische klok loopt ongeveer
gelijk met het klok-etmaal, maar niet
precies. Elke dag corrigeert de biologische klok zichzelf met een paar minuten. Licht vormt daarbij de leidraad.
Via receptoren op ons netvlies is licht
(niet alleen daglicht, maar ook het licht
van computer- of televisiescherm) van
invloed op de productie van melatonine
door de pijnappelklier in de hersenen. En
melatonine vertelt ons wanneer het bed-
Slechtere slaapkwaliteit
“Normaal gaat de aanpassing zo geleidelijk,” zegt Tonk, “dat het geen problemen
oplevert. Maar bij een plotse sprong
van een uur lukt het een deel van de
mensen niet de slaap te vatten, terwijl
ze wel een uur vroeger weer op moeten.
Met name dat slaapgebrek leidt tot
moeheid en minder energie.” Één op de
tien Nederlanders - Tonk zelf ook - zegt
ongeveer een week last te houden van
de omschakeling.
Gewichtig probleem
Indirect kan zomertijd zelfs een - juist
in het bikiniseizoen! - ongewenst effect
hebben op het gewicht. Tonk: “De
verstoorde biologische klok bevindt zich
in onze hersenen, in de hypothalamus,
waar ook een hormoon (hypocretine)
wordt aangemaakt dat de hongerprikkel
veroorzaakt. Bij slaaptekort wordt meer
hypocretine geproduceerd, wat de eetlust versterkt. Er zijn slaapziekten bekend
waarbij de patiënten ernstig overgewicht
ontwikkelen.” Zo zóu de zomertijd uw
maandenlange inspanningen in de sportschool teniet kunnen doen...
Geen wonder dus dat er uitgesproken
tegenstanders zijn van de zomertijd.
Bekijk de vermakelijke site
www.zomeruur.com maar eens. De
beoogde energiebesparing die het terugzetten van de klok zou opleveren, blijkt
overigens in de praktijk minimaal. Geen
wonder dat er stemmen opgaan om de
zomertijd af te schaffen.
Heeft u ook een vraag voor
deze rubriek? Geef het door via
[email protected]. In elk
nummer gaat een medisch specialist
uit Bronovo in op een lezerskwestie.
SARA DE BRONOVO • 21
Oceaan
ONTSPANNEN
Dolfijnen in een ziekenhuis? Jazeker. Een patiënt - zeker
een kind - kan er wat meer ontspannen van raken. En dus
heeft een van de behandelkamers binnen de polikliniek
Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie sinds vorig
jaar een prachtig dolfijnenplafond. Gezeten in de stoel
tuurt een mens bij wijze van spreken zó de oceaan in.
22 • SARA DE BRONOVO
De doelstelling van het team op de poli
Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie is iedere patiënt zoveel mogelijk op zijn
gemak te stellen, jong en oud. Wanden
in de gang tonen een strandlandschap en
in de spreek- en behandelkamers voert
rustgevend blauw en paars de boventoon.
In de overige behandelkamers kijkt de
patiënt vanuit de stoel de wolken in.
Al deze facetten dragen ertoe bij dat een
bezoek/behandeling op de polikliniek
Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie als minder angstig wordt ervaren.
SARA DE BRONOVO • 23
longen!
Leve onze
DAGELIJKS GAAT
HIER GEMIDDELD
10.000 LITER
LUCHT IN EN UIT
GEZAMENLIJK
HEBBEN DE
LONGBLAASJES
DEZELFDE
OPPERVLAKTE ALS
EEN TENNISVELD
24 • SARA DE BRONOVO
BRONOVO HEEFT EEN ‘STOPPEN
MET ROKEN-POLIKLINIEK’. PATIËNTEN
WORDEN ER BIJGESTAAN DOOR EEN
VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST.
ORGAAN
CENTRAAL
Tennisveld
Weet u welk gedeelte van ons lichaam
het meest is blootgesteld aan de buitenwereld? Nee, dat is niet de huid. Het zijn
de longen. Dagelijks gaat hier gemiddeld
10.000 liter lucht in en uit. Het oppervlak
van alle longblaasjes samen is bij een volwassene ongeveer even groot als dat van
een tennisveld. De huid behelst ‘slechts’
twee vierkante meter.
Gaswisseling
Wat gebeurt er eigenlijk in de longen?
Hier vindt gaswisseling plaats tussen
lucht en bloed. Onze longen zorgen voor
het transport van ingeademde zuurstof
naar andere organen, zoals hart, lever en
nieren. Zonder zuurstof zouden deze niet
kunnen functioneren. De longen hebben
ook de functie van opruimer: ze ademen
gas uit dat we niet meer nodig hebben.
Dat afvalgas heet kooldioxide.
Links kleiner
Nadat lucht eerst is ingeademd via de
neus en daar vervolgens is voorverwarmd en bevochtigd, belandt deze via
de luchtpijp in de linker- en rechterlong.
Bij de mens is de rechterlong wat groter.
Waarom? De linkerlong bevindt zich in
de linkerborstkas, de plek waar ook het
hart deels ligt. Voor de linkerlong is er
dus minder ruimte dan voor de rechter.
Halve liter
Bij rustige ademhaling zuigt een volwassene ongeveer een halve liter lucht
naar binnen. Maar wanneer we ons flink
inspannen, bijvoorbeeld met hardlopen, verloopt de ademhaling sneller en
dieper. Dan kunnen we per teug wel drie
liter binnenhalen.
Ondines vloek
Meestal halen we onbewust adem. We
denken er niet over na. Hoe erg moet het
niet zijn om er wél voortdurend bij stil te
staan, zoals de man van Ondine? Ondine
is een waternymf uit de Germaanse
mythologie. Toen haar echtgenoot overspel pleegde, vervloekte ze hem. Zolang
hij wakker was, zou hij ademen, maar
zodra hij in slaap zou vallen, was het zijn
laatste adem en zou hij sterven.
Roken
Roken is dikwijls de aanstichter van
een longziekte. Het is de belangrijkste
oorzaak van COPD: Chronic Obstructive
Pulmonary Disease. Bronovo heeft
een ‘Stoppen met roken-polikliniek’.
Patiënten worden er bijgestaan door
een verpleegkundig specialist.
Mooie vrouw
Astma- en COPD-patiënten kunnen via
inhalatie grofweg drie soorten medicatie
gebruiken. Het gaat om steroïden (zoals
prednison) die de ontsteking afremmen,
adrenaline-achtige medicijnen (bèta-mimetica) die de luchtwegen verruimen
en atropine-achtige (anticholinergica)
stoffen die ook de luchtweg vergroten,
maar dan via een ander mechanisme. De
eerste twee typen medicatie zijn afgeleid
van lichaamseigen stoffen, terwijl de
atropine-achtige stoffen worden aangetroffen in planten van de nachtschade-familie, waartoe bijvoorbeeld ook de
aardappel behoort. De beroemdste plant
die atropine bevat is de Bella Donna:
Italiaans voor mooie vrouw. Druppels die
waren bereid met deze plant als grondstof, werden vroeger gebruikt om de
pupillen van vrouwen wijder te maken.
Dit werd als onweerstaanbaar voor mannen beschouwd…
Minder rokers
Het gaat beter met de Nederlandse
longen. De oorzaken? De sterke verbetering van onze luchtkwaliteit en inhalatiemedicatie én het dalende aantal rokers.
Rookte in de jaren negentig nog een
derde van de bevolking boven de vijftien
jaar, in 2013 was dat een kwart.
’s Nachts stoppen
U kunt ook in Bronovo terecht voor
de diagnostiek en behandeling van
ademhalingsstoornissen gedurende
de nacht. Het stoppen van de ademhaling in de nacht, vaak in relatie
met snurken, geeft overdag klachten
van vermoeidheid, slaperigheid en
concentratiestoornissen. Bij OSAS
(Obstructive Sleep Apnea Syndrome)
wordt bijvoorbeeld de inademing
van lucht geblokkeerd als gevolg van
samenvallende luchtwegen. Iemand
ademt dan soms een minuut lang
niet. Als dit dikwijls gebeurt tijdens
de slaap, zijn patiënten overdag
extreem vermoeid.
Behandelingen
Longkanker is zowel bij mannen als
vrouwen de tweede meest voorkomende vorm van een kwaadaardige
ziekte. Patiënten kunnen in Bronovo de
verschillende behandelingen ondergaan:
chirurgie, chemotherapie en radiotherapie. Bij een kleine groep kan een targeted therapy langdurig verbetering geven.
De groei van de kankercellen wordt dan
gestopt doordat processen in de kankercel zelf, noodzakelijk voor de tumorgroei,
door de medicatie worden geblokkeerd.
De normale lichaamscellen ondervinden
weinig schade van deze behandeling.
SARA DE BRONOVO • 25
Doelen stellen
Elke patiënt die aan hydrotherapie (therapie in het water) begint,
stelt vooraf samen met de fysiotherapeut concrete doelen voor
een bepaalde periode. Voorbeelden: de conditie of spierkracht
verbeteren of in stand houden. Of pijn verminderen. Na afloop
van de therapieperiode bespreken ze de resultaten. Van Hooff:
“Als de doelen behaald zijn, verwijzen we de patiënt naar een
lokaal zwembad. Daar is vaak op bepaalde momenten de mogelijkheid in extra warm water zelf te blijven oefenen.”
Stoom afblazen
Uniek in Den Haag
Dankzij het oefenbad hebben patiënten
een extra behandelmogelijkheid binnen de
afdeling Fysiotherapie. Hoofd Rik van Hooff.
“Water creëert ontspanning en schakelt de
zwaartekracht uit. Patiënten die op het droge
moeilijk kunnen bewegen, kunnen dat daardoor in het water wel. Zo houden zij zonder
pijn hun conditie en bewegingskracht op peil.”
Helaas, het zwembad is niet bedoeld voor
bezoekers of andere patiënten die voor hun
plezier een duik willen nemen. Wél ontvangt
de afdeling soms een kind dat is opgenomen
in het ziekenhuis. Het patiëntje moet dan
een inspanningsonderzoek ondergaan.
Of het is nodig even stoom af te blazen.
Zwemmen
in het ziekenhuis
Zwemmen
26 • SARA DE BRONOVO
Jetstream
Een jetstream maakt het
mogelijk ook langere stukken te
zwemmen in het oefenbad: op
de plaats, tegen de stroom in.
Loopstok
Patiënt Michael wordt in het water bijgestaan
door zijn begeleider terwijl de fysiotherapeut
vanaf de kant aanwijzingen geeft. Hij doet
loopoefeningen en maakt daarbij gebruik van een
loopstok met vier pootjes. Als hij zich goed voelt,
gaat de bodem omhoog, zodat het water minder
diep wordt en Michael zelf meer kracht moet
gebruiken bij de oefening.
Verstelbare bodem
Het oefenbad van Bronovo
is drie meter breed en zes
meter lang en het water is 34
graden. De bodem is in hoogte
verstelbaar. Patiënten kunnen
ook op een brancard of in een
rolstoel het zwembad worden
ingereden.
Beperkingen
bewegingsapparaat
De meeste mensen die therapie volgen in het oefenbad, hebben ernstige
beperkingen in het bewegingsapparaat.
De oorzaak is bijvoorbeeld reuma, MS,
een ernstig ongeluk of neurologische
schade. Of hun gewrichten zijn versleten
of ze hebben een ledemaat gebroken.
Het oefenbad is bovendien geschikt
voor sporters die aan het revalideren
zijn en alvast weer willen trainen zonder
hun gewrichten te belasten. Het wordt
niet alleen gebruikt door mensen die in
Bronovo verblijven. Patiënten kunnen ook
worden verwezen door hun huisarts.
SARA DE BRONOVO • 27
Twee jaar in de strijdstand
NICOLINE OVERLEEFDE
BORSTKANKER
28 • SARA DE BRONOVO
Tennissen tijdens de chemo, sjans met
haar pruik, maar ook emoties en verdriet. Nicoline Kootte kijkt terug op
de twee jaar waarin borstkanker haar
leven bepaalde. “Maar nu gaan we weer
gewoon doen.”
Een donderslag bij heldere hemel, zo mag het
telefoontje van haar huisarts wel worden genoemd.
Nicoline Kootte (54) had twee jaar geleden nergens
last van, ze sportte veel en was gezond. In haar
familie kwam geen borstkanker voor. Maar tijdens
de tweejaarlijkse controle bij het Bevolkingsonderzoek Borstkanker had men ‘iets’ gezien. En dat iets
bleek, na nader onderzoek in Bronovo, wel degelijk
borstkanker te zijn.
Op de mammapoli van Bronovo kreeg Nicoline
verpleegkundige Lida van der Wilden als vaste
begeleidster. Lida zorgde voor goede voorlichting en
maakte alle afspraken. “Fijn, zo’n vertrouwenspersoon in het ziekenhuis. Ik mocht haar altijd bellen.”
Een week na de onderzoeken volgde de officiële
uitslag. “Slecht nieuws: een agressieve tumor in
mijn linkerborst en kanker in de lymfeklieren, zeven,
bleek later. Toen begon ik toch wel zenuwachtig te
worden.”
‘IK HEB NOG
NOOIT ZO VEEL
SJANS GEHAD ALS
MET DIE PRUIKEN
OP MIJN KOP’
Werk en thuis
Tot dan toe was zij gewoon blijven werken als hoofd
juridische ondersteuning bij de Rechtbank Den
Haag. Waarom ook niet, als ze nergens last van had?
“Maar emotioneel werd het te veel. Gelukkig nam
de bedrijfsarts de beslissing voor mij: Jij blijft thuis
tot alles voorbij is.”
Niet alleen voor Nicoline kwam de diagnose als een
mokerslag. Ook haar man was er ondersteboven
van, misschien meer nog dan zij zelf. Dat botste
soms. Op aanraden van Lida zijn ze een paar keer
naar de psycholoog van Bronovo gegaan. Zelf zou
ze daar nooit opgekomen zijn, zegt Nicoline, die
inderdaad de indruk maakt haar boontjes heel goed
zelf te kunnen doppen. “Daar hebben we veel aan
gehad. De psycholoog zei: Jíj staat in de strijdstand
en híj is verdrietig. Dat begrijp ik ook wel. Maar destijds kon ik zijn verdriet er niet bij hebben.”
‘Weg dat ding’
Tijdens de operatie werden de linkerborst en aangetaste lymfeklieren helemaal verwijderd. Nicoline
had er geen moeite mee. “Op dat moment denk je
alleen maar: weg dat ding. Het is toch een beetje
de vijand.” Hoe stoer ze ook is, ze was erg blij met
haar eenpersoonskamer. Behalve Lida en chirurg
Jisk Heslinga kwam de fysiotherapeut geregeld
langs, voor oefeningen om de effecten van de weggenomen lymfeklieren op te vangen. “Toen ik naar
huis mocht, kreeg ik meteen een prothese mee.
Zo was die deuk in mijn borst niet meteen zo
zichtbaar.”
Een maand na de operatie begon de zware chemokuur, waarmee Nicoline’s hormoongevoelige
tumorcellen werden ‘aangepakt’. Dat ze kaal zou
worden, wist ze al. Binnen een week was het zo
ver. Nicoline had drie pruiken klaar liggen - in het
informatiepakket van Bronovo vond ze adressen
voor pruikenwinkels. “Ik heb nog nooit zo veel
sjans gehad als met die pruiken op mijn kop. Echt,
ik werd nagefloten. Ik dacht: Man, je moest eens
wéten hoe ik er hieronder uitzie!”
Vrijdagavond tennissen
Toch was het zwaar, de chemokuur. Om de drie
weken kreeg ze op vrijdag haar infuus. “Het klinkt
misschien raar, maar op vrijdagavond ging ik nog
tennissen. Van de pillen die ik voor elke behandeling
moest slikken, werd ik hartstikke hyper; ik zat te
stuiteren op de bank. Dus waarom niet?”
SARA DE BRONOVO • 29
Volgens een onderzoek van de Borstkankervereniging Nederland heeft Bronovo een van
de acht beste mamma-poli’s van Nederland.
In september ontving het ziekenhuis dan ook het
roze lintje van de BVN. Ook heeft Bronovo van zorgverzekeraar Menzis het predicaat Topzorg voor de
behandeling van borstkanker gekregen.
Uit onderzoek is gebleken dat naarmate een team
een bepaalde operatie vaker uitvoert, de prestatie
beter wordt. Daarom heeft Bronovo sinds vorig jaar
op het gebied van oncologische chirurgie van weinig
voorkomende tumoren (blaaskanker, longkanker en
gynaecologische tumoren) de krachten gebundeld
met Medisch Centrum Haaglanden (MCH) in Den
Haag en het Groene Hart Ziekenhuis in Gouda. Consulenten uit de academische ziekenhuizen Erasmus
MC, VUmc en LUMC versterken de multidisciplinaire
teams van het Oncologisch Centrum, dat is gevestigd in MCH Antoniushove.
Voor de borstkankerzorg werken Bronovo, MCH en
het LUMC samen. Diagnose, begeleiding, aanvullende
behandelingen en nazorg vinden gewoon plaats in
Bronovo, maar operaties gebeuren in MCH Antoniushove. Vrouwen met borstkanker krijgen zo de beste
zorg die Bronovo en MCH samen te bieden hebben.
Wanneer op maandag dan de ‘algehele
malaise’ begon, wilde Nicoline juist niemand zien. Het enige gezelschap dat ze
verdroeg, was dat van haar vier hondjes.
“Di e praten niet, die zijn er alleen maar.
Zij hebben de tijd van hun leven gehad!”
Het uitlaten van de honden, aan het
strand of in de duinen, was een dagelijkse
prestatie die haar goed deed. “Dat heb ik
toch maar mooi gedaan, dacht ik dan.”
De bestralingen die een maand na de
laatste chemokuur volgden, waren in
vergelijking nauwelijks belastend. Vanuit
haar woning in het Statenkwartier fietste
Nicoline dagelijks naar het Medisch
Centrum Haaglanden, locatie Westeinde
- “Lekker dichtbij” - heen en weer.
30 • SARA DE BRONOVO
Vet op z’n plek
Vlak voor de zomer was de behandeling,
voorlopig, voltooid. Met haar man ging
ze naar Alaska, bruine beren opzoeken
- een lang gekoesterde wens. “Heerlijk
ergens te zijn waar niemand weet wat
je net hebt doorgemaakt.” In september
ging ze weer aan het werk.
Een borstreconstructie wilde ze eigenlijk
niet. Geen behoefte aan, dacht ze. Door
een artikel in het patiëntenmagazine van
Bronovo kwam ze op andere gedachten.
Ze las over de mogelijkheid van een
buikflap een nieuwe borst te maken. “Ik
merkte dat ik blij werd. Ik wist zeker dat
ik geen siliconen in mijn lijf wilde, maar
lichaamseigen materiaal is wat anders.
Komt dat vet eindelijk op de goeie plek!”
Lida maakte een afspraak bij de ‘beeldhouwer’, zoals Nicoline plastisch chirurg
Mikko Larsen noemt. De eerste, grote
operatie, waarbij geavanceerde microchirurgie nodig was, werd gedaan in het
Medisch Centrum Haaglanden, locatie
Westeinde, de andere reconstructieve
behandelingen kreeg ze in Bronovo.
Nu, twee jaar en een serie operaties
later, is de behandeling nagenoeg voltooid. Nicoline slikt de komende jaren
wel hormoonpreparaten en ze blijft
uiteraard onder controle, maar in 2014
is ze nog niet in Bronovo geweest. Tevreden concludeert zij: “We gaan weer
gewoon doen.”
??
??
??
??
?
?
?
WAAROM
EEN VERWIJZING
VAN DE HUISARTS?
GOEIE VRAAG
Waarom heb ik een verwijzing van mijn huisarts nodig om in Bronovo
te worden gezien? Die vraag stellen patiënten soms aan medewerkers van het ziekenhuis.
?
?
?? ?
?
?
??
?
?
?
??
?
?
Er zijn twee antwoorden. Het eerste: bepaalde onderzoeken
of behandelingen kunt u gewoon ondergaan bij uw huisarts.
U hoeft zich daarvoor niet in Bronovo te melden. De huisarts
beschikt in deze gevallen over de kennis, ervaring en uitrusting
om u prima van dienst te zijn. Handig, want de meeste patiënten wonen dichter bij hun huisarts dan bij Bronovo.
?
?
?
?
Rekening naar patiënt
De andere reden is financieel van aard. Uw zorgverzekeraar vergoedt de kosten van uw Bronovo-bezoek alleen als de huisarts
u een verwijsbrief voor het ziekenhuis heeft gegeven. Dit is landelijk beleid, de verwijsbrief is opgelegd door de Nederlandse
Zorgautoriteit, de NZa. Gaat u zonder verwijzing van de huisarts
naar Bronovo, dan heeft de verzekeraar het recht daarna het
onderzoek of de behandeling niet te betalen. Bronovo krijgt de
werkzaamheden dan niet vergoed door de verzekeraar en moet
helaas de rekening doorsturen naar de patiënt.
Acute zorg
Heeft u of een naaste onverhoopt acute zorg nodig? Dan hoeft
u niet te beschikken over een verwijsbrief. Uw zorgverzekeraar
vergoedt altijd acute zorg die is geleverd op de Spoedeisende
Hulp in Bronovo.
Heeft u ook een vraag voor deze rubriek?
Geef het door via [email protected].
In elk nummer gaat een medewerker uit
Bronovo in op een lezerskwestie.
SARA DE BRONOVO • 31
De verzorging van vroeger
met de vooruitzichten van vandaag
Hoffelijke zorg
Feline
Nieuw: polikliniek premature kinderen
BESTE ZORG VOOR VROEGE
34 • SARA DE BRONOVO
Vroeggeboren kinderen krijgen in de prematuren plus poli
optimale aandacht van diverse medisch specialisten. Mariëlle
de Rotte en haar dochtertje Feline hadden die zorg nog thuis,
maar sinds april kan die al in Bronovo worden gestart.
Soms gaan de dingen anders dan
je verwacht. Mariëlle de Rotte (31),
verpleegkundige in Bronovo, was 31
weken probleemloos zwanger en dacht
nog ongeveer anderhalve maand voor
de boeg te hebben toen ze iets warms
langs haar benen voelde lopen. “Raar,”
dacht ze, “ik moet helemaal niet plassen.
Dit is niet goed.” Nog vijf dagen kon de
bevalling, in het LUMC in Leiden, worden
uitgesteld, maar toen wilde de kleine
Feline toch echt niet meer wachten. Via
een natuurlijke bevalling kwam ze ter
wereld.
“Ze was mooi roze, daarom schrok ik heel
erg toen ze haar meenamen en zij daarna
aan de ondersteunende beademing lag.
Gek; als verpleegkundige weet ik natuurlijk donders goed dat dat bij die leeftijd
standaardprocedure is.”
Gelukkig was Feline na vier dagen in
het academisch ziekenhuis LUMC sterk
genoeg om naar Bronovo te kunnen verhuizen. Daar kwam ze onder de zorg van
kinderarts-neonatoloog Janneke Kreijen,
‘IK LEERDE MIJN
DOCHTER EEN
GEVOEL VAN
GEBORGENHEID
TE GEVEN ’
die nauw betrokken is bij de opzet van
de nieuwe prematuren plus poli, voor te
vroeg geboren kinderen en op tijd geboren kinderen die extra zorg nodig hebben.
Verlengde zorg
Voorlopig wordt die poli gevormd door
kinderarts en fysiotherapeute. Vroeggeboren kinderen (en hun moeders)
kunnen nu al ín het ziekenhuis begeleiding krijgen van een gespecialiseerde
fysiotherapeute. Voorheen begon die
‘verlengde zorg’, zoals Kreijen en De
Rotte het noemen, pas thuis.
Bij Mariëlle en Feline ging die ongeveer
anderhalve maand na thuiskomst van
start. Na haar stormachtige entree had
Feline zich soepeltjes ontwikkeld. “Wat
dat betreft hebben we veel geluk gehad”,
realiseert Mariëlle zich. Zij had baat bij
de tips en adviezen van de fysiotherapeute. Zo leerde zij hoe ze Feline, die
veel fladderde met armen en beentjes
(een veel voorkomend verschijnsel bij
prematuur geboren kinderen), een
gevoel van geborgenheid kon geven door
haar op een bepaalde manier vast te
houden. Ook de versterking van het ruggetje, om goed rechtop te kunnen zitten,
bleek waardevol.
Geruststelling
Mariëlle: “Ik kan me voorstellen dat
het fijn is als je al ín het ziekenhuis kunt
beginnen. Hoe vroeger je start, des te
beter voor het kind. Én een hele gerust-
stelling voor jezelf als ouder, want je bent
natuurlijk onzeker met zo’n piepklein
baby’tje.”
Als tijdens de zwangerschap of bevalling problemen zoals infectie, langdurig
gebroken vliezen of zwangerschapsvergiftiging worden gesignaleerd, vertelt
kinderarts Kreijen, kan zij nu moeder en
kind samen met de fysiotherapeut monitoren vanaf opname in het ziekenhuis.
Ze houden de ontwikkeling van de baby
in het oog. Kreijen: “Op de prematuren
plus poli bekijkt eerst de fysiotherapeute
het kind, aansluitend overleg ik met haar.
Daarna kan ik direct de gesignaleerde
problemen met de ouders bespreken.”
Samenwerkende specialismen
Stoornissen in de ontwikkeling, bijvoorbeeld als gevolg van zuurstofgebrek bij
de geboorte, kunnen vroegtijdig worden
opgespoord door samenwerking met
of verwijzing naar andere specialismen.
Door de aanstaande fusie van Bronovo
en Medisch Centrum Haaglanden komt
onder anderen een kinderneuroloog
‘binnen handbereik’. Voedingsproblemen
komen vaker voor bij prematuur geboren
kinderen. Nu verwijst Kreijen nog naar
een prelogopedist. Die richt zich op het
gevoelige mondgebied. Op termijn wil
zij dat specialisme binnen de poli halen.
Verder streeft zij ernaar dat de lactatiekundigen van Bronovo (zie ook pagina
10-12) structureel een rol bij ‘haar’ poli
krijgen, voor hulp bij de borstvoeding.
Feline is wat dat betreft autodidact. “Als
verpleegkundige heb ik vaak genoeg
gezien dat die kleintjes de techniek in de
mond niet hebben”, zegt Mariëlle. Trots:
“Feline was er gewoon aan toe.”
SARA DE BRONOVO • 35
Ieder tweede weekend
van de maand is er op
zaterdag en zondag
open huis tussen 14.00
en 16.00 uur.
We heten u hier graag
welkom, het adres is
Badhuisweg 165-167.
De dementiezorg
die u zoekt
kijk op www.marthaflora.nl
Uw persoonlijk welbevinden,
daar draait het om
Uw familie hoort erbij
Liefdevolle medewerkers
Uw gezondheid, onze zorg
Aantrekkelijk wonen
Martha Flora Den Haag, Badhuisweg 165-167, 2597 JN Den Haag
Wilt u telefonisch contact met Martha Flora, bel dan 020-8201189
‘OP TERMIJN
NOG MEER
SPECIALISTEN DAN
EEN KINDERARTS EN
FYSIOTHERAPEUTE’
Prematurenzorg
in Bronovo
In Bronovo is op de kraamafdeling
plaats voor twintig (aanstaande)
moeders. Voor kinderen die extra
ondersteuning voor voeding, ademhaling en temperatuur nodig hebben,
bijvoorbeeld omdat ze te vroeg zijn
geboren, is er een couveuseafdeling
met zeven couveuses.
De extreem premature baby’s gaan
meestal naar het academisch ziekenhuis LUMC in Leiden en komen terug
naar Bronovo wanneer hun toestand
stabiel is, doorgaans na een paar
weken. Daar worden ze verzorgd tot
ze sterk genoeg zijn om naar huis te
kunnen. Komt die datum in zicht, dan
verhuist het kind naar een van de vier
couveusesuites (twee eenpersoons,
een tweepersoons) waar het, anders
dan op de couveuseafdeling, sámen
met de moeder verblijft, gemiddeld
ongeveer een week. Op de kraamafdeling is, behalve de gespecialiseerde
verpleegkundigen en artsen, een
lactatiekundige aanwezig (zie pagina
10-12). Zij kan helpen de borstvoeding
op gang te helpen.
10 weetjes over vroeggeboorte
1.
Normaal gesproken duurt een zwangerschap 40 weken.
7.
In Bronovo kwamen vorig jaar 655
kinderen te vroeg ter wereld.
2.
Van prematuriteit (vroeggeboorte) is
sprake als het kind voor de 37e week
wordt geboren.
8.
3.
Baby’s die voor de 32e week worden
geboren, worden ‘extreem prematuur’
genoemd.
4.
Is een kind te klein voor de duur van
de zwangerschap, dan heet dat ‘dysmatuur’.
Risicofactoren zijn onder meer langdurig gebroken vliezen en infectie, leeftijd van de moeder (vanaf 35 jaar is er
verhoogd risico op vroeggeboorte; de
beste leeftijd om zwanger te worden
is 20-25 jaar), tweelingzwangerschap,
zwangerschapsvergiftiging en syndromale afwijkingen, zoals het syndroom
van Down.
9.
In 2012 werden in Nederland 13.085
kinderen prematuur geboren (7,4%
van de geboortes).*
Een eerder te vroeg geboren kind en
prematuriteit in de familie kunnen
wijzen op een verhoogd risico.
10. Levensstijl (tabak-, alcohol- en drugs-
5.
6.
2.533 kinderen (1,4 %) werden
extreem prematuur geboren.*
gebruik) en psychosociale factoren
(stress) vergroten de kans op vroeggeboorte ook.
* Cijfers afkomstig uit de perinatale registratie, jaarboek 2012.
Op www.strakszwangerworden.nl vindt u tips voor een gezonde zwangerschap.
SARA DE BRONOVO • 37
NIEUW
GEZONDHEIDSCENTRUM
WASSENAAR
Het Bronovo Gezondheidscentrum Wassenaar
is verhuisd naar een prachtige nieuwe locatie,
met meer ruimte, comfort en een hightechinrichting.
Inwoners van de gemeente kunnen aan de Hofcampweg 65
weer terecht bij medisch specialisten van Bronovo en andere
zorgverleners, zoals huisartsen en fysiotherapeuten. Tot voor
kort waren die professionals gevestigd in het tijdelijke onderkomen aan de Rijksstraatweg.
EEN DEEL VAN
DE ACUTE ZORG
DICHTBIJ HUIS
38 • SARA DE BRONOVO
Het zorgaanbod van Gezondheidscentrum Wassenaar op de
nieuwe locatie is uitgebreid tot veertig zorgverleners. Bovendien zijn er nu spreekuren van de Bronovo-specialisten op het
vlak van mondziekten en kaakchirurgie en geheugenproblematiek. Verder vindt u er een radiologieruimte. Tijdens het
radiologiespreekuur worden standaard röntgenfoto’s en echo’s
gemaakt. Voor inwoners van Wassenaar betekent dit een
deel van de acute zorg dichtbij huis in plaats van in Bronovo
in Den Haag.
Geheugenspreekuur
Maakt u zich zorgen omdat u, uw partner of een familielid vaker
dan vroeger iets vergeet? Wie in Wassenaar of directe omgeving woont, kan een afspraak maken voor het kosteloze geheugenspreekuur in het nieuwe Gezondheidscentrum Wassenaar.
Bronovo wil via het spreekuur met u geheugenproblemen eerder
in beeld krijgen en de betrokkenen vervolgens zo goed mogelijk
adviseren. Een zogeheten casemanager geheugenproblematiek
geeft bezoekers informatie over de mogelijke oorzaken van hun
vergeetachtigheid. Zij krijgen antwoorden op hun vragen en
vernemen of nader onderzoek nodig is. Is dat laatste het geval?
Dan weet de casemanager waar verder onderzoek kan worden
uitgevoerd. U krijgt ook tips om te leren omgaan met de geheugenproblemen.
Het geheugenspreekuur is op elke werkdag te bezoeken van 9.00
tot 11.00 uur in Gezondheidscentrum Wassenaar, Hofcampweg 65,
tweede etage, kamer 234. Het is ook mogelijk via 070- 512 72 53
een afspraak te maken voor een persoonlijk gesprek thuis.
De service is opgezet door verpleeghuis Nebo, Stichting Wassenaarse Zorgverlening (SWZ) en Senioren Residentie Van Ommerenpark in samenwerking met het Behandeladviescentrum
Ouderengeneeskunde Bronovo.
Ook in het Behandeladviescentrum Ouderengeneeskunde op het
Bronovo-terrein in Den Haag kunnen patiënten terecht op het
geheugenspreekuur, van maandag tot en met vrijdag.
KOSTELOOS
ADVIES BIJ
VERGEETACHTIGHEID
SARA DE BRONOVO • 39
‘ WE STREVEN
NAAR DEZELFDE
LEVENSKWALITEIT ALS
BIJ DE GEMIDDELDE
NEDERLANDSE VROUW’
Nieuw centrum endometrioseklachten
REGIE OVER
LEVEN TERUG
Gynaecoloog Maddy Smeets: ‘Qua levenskwaliteit mikken wij op
een 8 voor iedere vrouw die is behandeld voor endometriose’
40 • SARA DE BRONOVO
Vaak wordt het beschouwd als iets onschuldigs: menstruatiepijn.
Iets waar een vrouw mee moet leren leven. In het nieuwe centrum
Endometriose in Balans worden de diepere oorzaken, de lichamelijke én geestelijke gevolgen in kaart gebracht en aangepakt.
Veel vrouwen kampen vanaf de eerste
ongesteldheid al met pijnklachten, die
in de loop der jaren verergeren. Bij tien
procent van de Nederlandse vrouwen in
de vruchtbare levensfase speelt endometriose een rol, een aandoening die in sommige gevallen tot steeds ernstiger klachten
leidt - zie kadertekst ‘400.000 vrouwen’.
“De klachten kunnen sterk variëren.
Pijnlijke menstruatie met hevig bloedverlies, blaasproblemen, diarree, lage
rugpijn, pijn bij het vrijen, vruchtbaarheidsstoornissen”, vertelt gynaecoloog
Maddy Smeets van Bronovo, een van de
‘SNELLERE
HERKENNING
ZIEKTE
VOORKOMT
VAAK EEN
OPERATIE’
drijvende krachten achter het nieuwe
centrum Endometriose in Balans. “Door
de diversiteit aan symptomen is het voor
de huisarts vaak lastig de aandoening
te onderkennen. Bovendien is er geen
duidelijke relatie tussen de ernst van de
klachten en de mate van endometriose:
de ene vrouw heeft veel klachten bij
milde endometriose, de andere heeft
nooit klachten terwijl zij zeer uitgebreide
endometriose heeft. Endometriose geeft
niet altijd klachten.”
Betere diagnostiek
Juist omdat de aandoening zo moeilijk is vast te stellen, is het belangrijk
het bewustzijn over endometriose te
verhogen. Dat is een van de taken van
het centrum in Bronovo. Ook willen
Smeets en haar collega’s de diagnostiek
verbeteren, want tot nu toe duurde het
vaak jaren voor de ziekte werd herkend.
Met een nieuwe aanpak, waarbij veel
medische disciplines samenwerken, kan
de ziekte sneller worden vastgesteld,
zodat zeer uitgebreide operaties vaak
niet nodig zijn.
Smeets: “Na een eerste gesprek met een
gespecialiseerde verpleegkundige en
onderzoek door de gynaecoloog maken
we bij de vrouw een zogenaamde high
end echografie, waarmee we ook kleinere afwijkingen in beeld krijgen. Dat is
echt de Rolls-Royce onder de echo’s! Op
dit moment zijn wij aan het onderzoeken of deze aanpak van diagnostiek de
huidige gouden standaard, namelijk een
kijkoperatie, kan vervangen. Dit wordt
onderzocht in een promotietraject in
samenwerking met het LUMC.”
Besproken
De eerste onderzoeksuitkomsten worden besproken door de gynaecoloog,
een radioloog, psycholoog, uroloog,
bekkenbodemfysiotherapeut en een
chirurg, waarna een behandelplan
wordt opgesteld voor de patiënt. Als een
operatie nodig blijkt te zijn, wordt die zo
veel mogelijk laparoscopisch uitgevoerd,
via kleine sneetjes in de buikwand in
plaats van een grote snede. Helaas is een
operatie alleen lang niet altijd voldoende
om een aanzienlijke verbetering in de
levenskwaliteit van patiënt te brengen.
Sociale leven
Smeets: “Wij zijn nog niet tevreden als
de endometriose weg is. Ons doel is pas
bereikt als de patiënt de regie over haar
eigen leven weer terug heeft. Vandaar
de naam Endometriose in Balans - balans
tussen lichaam en geest. Endometriose
kan grote invloed hebben op je leven:
ziekteverzuim op het werk, het sociale
leven verarmt en door pijn bij het vrijen
kunnen ook relatieproblemen ontstaan.”
Daarom krijgt de patiënt ook een vragenlijst over haar levenskwaliteit. Aan
de hand van de scores daarvan kunnen
ook ondersteunende gesprekken met
een psycholoog volgen. Vrouwen met
endometriose, legt Smeets uit, scoren
gemiddeld een 4, en na behandeling of
een operatie vaak een 6. “Wij mikken op
een 8. Dat is de gemiddelde score van de
Nederlandse vrouw.”
Heeft u klachten die mogelijk door endometriose worden veroorzaakt? Meldt u
dan via uw huisarts aan voor onderzoek
in het nieuwe centrum Endometriose in
Balans.
400.000 vrouwen
Endometriose is een ziekte waarbij het
slijmvlies dat aan de binnenkant van
de baarmoeder zit ook elders in het
(onder-)lichaam voorkomt, bijvoorbeeld op de blaas, de endeldarm of de
eierstokken.
Tijdens de ongesteldheid ontstaan er
eveneens bloedingen in de endometriose, wat tot verschillende pijnklachten kan leiden. Op termijn kunnen
verklevingen voorkomen. Bij een ernstige vorm kan endometriose leiden
tot nierschade of schade aan andere
organen. De pijnklachten worden dan
chronisch. Volgens een ruwe schatting
is in Nederland bij 400.000 vrouwen
in de vruchtbare fase van hun leven
sprake van endometriose.
SARA DE BRONOVO • 41
Gezinsvriendelijke
KEIZERSNEDE
Iedere kersverse moeder wil onmiddellijk na de
geboorte bij haar baby en partner zijn. In Bronovo
is dat sinds kort ook mogelijk voor vrouwen die hun
kind ter wereld hebben gebracht via een geplande
keizersnede.
Gynaecoloog Kim Boers “Als de kinderarts na een
geboorte per geplande keizersnede oordeelde dat
het kind in goede conditie verkeerde, mocht het
voorheen vijf minuten op de borst van de moeder blijven. Daarna ging de baby in een couveuse
alvast naar de verpleegafdeling Amalia. De partner
verliet ook de operatiekamer, waarna de wond van
de vrouw werd gehecht en zij vervolgens van de
operatie moest bijkomen in de verkoeverkamer. Het
42 • SARA DE BRONOVO
kon anderhalf uur duren voordat de gezinsleden
werden herenigd. Maar nu blijven na een geplande
keizersnede baby en partner bij de moeder, eerst
op de OK en daarna op de verkoever, als althans de
conditie van het kindje goed is. Ander voordeel is
dat de vrouw kan meekijken tijdens de geboorte als
zij dat wil.”
De gezinsvriendelijke keizersnede is mede mogelijk
dankzij een hogere temperatuur op de operatiekamer. De ervaringen van Boers en haar team zijn dat
de borstvoeding eerder op gang komt als het kind
direct na de geboorte bij moeder mag blijven. De
baby zou dan ook beter naar de borst happen.
SERVICE &
INFORMATIE
Bronovo
Bronovo is een algemeen ziekenhuis
voor inwoners van Den Haag en omgeving. Het biedt medische zorg onder verantwoordelijkheid van een breed team
van medisch specialisten en andere
zorgverleners.
Samen met Verpleeghuis Nebo vormt
Bronovo de Stichting Bronovo-Nebo.
Bovendien beheert het ziekenhuis
Gezondheidscentrum Wassenaar.
Bronovo heeft een strategische alliantie met het Leids Universitair Medisch
Centrum (LUMC) en vormt samen met
Medisch Centrum Haaglanden in Den
Haag en het Groene Hart Ziekenhuis in
Gouda de A12-Coöperatie.
Verwijsbrief mee!
U heeft voor de eerste afspraak in het
ziekenhuis een brief van een verwijzer
nodig. Een verwijzer is bijvoorbeeld
een huisarts, verloskundige of medisch
specialist.
De verwijsbrief is wettelijk bepaald. Als
de behandeling in het ziekenhuis van
start gaat zonder verwijzing, bestaat
de kans dat de zorgverzekeraar die niet
betaalt en de patiënt na afloop een factuur krijgt thuisgestuurd.
Uitzonderingen
• Voor acute zorg of zorg via de Spoedeisende Hulp heeft u geen verwijsbrief
nodig. Deze zorg wordt altijd vergoed
door de zorgverzekeraar.
•Voor patiënten met een buitenlandse
zorgverzekering gelden andere regels.
Afzeggen bij
verhindering
Wilt u uw afspraak voor een bezoek
aan een polikliniek of voor een ziekenhuisopname veranderen of annuleren?
Laat dit alstublieft uiterlijk 24 uur van
tevoren weten.
Polikliniek
U kunt van maandag tot en met vrijdag
van 8.00 tot 17.00 uur telefonisch uw
afspraak afzeggen via de polikliniek. Wie
dat niet tijdig doet, kan het wegblijftarief
(€ 43,30) in rekening gebracht krijgen.
Kliniek
Bent u vanwege ziekte of een andere
dringende reden verhinderd om in het
ziekenhuis te worden opgenomen? Belt
u dan tijdens kantooruren uw behandelend specialist. Dat geeft Bronovo de
kans een andere patiënt in uw plaats
op te nemen. Dat verkort de eventuele
wachtlijst.
Bereikbaarheid
U vindt Bronovo aan de Bronovolaan
5 in Den Haag.
Openbaar vervoer
Bronovo is te bereiken met bus 22
(Van Hogenhoucklaan, halte Bronovo
Ziekenhuis) en bus 23 (Van Alkemadelaan, halte Bronovo Ziekenhuis).
Vanaf NS-station Den Haag Centraal
Bus 22 richting Duinzigt
Bus 18 richting Clingendael/Benoordenhout. Op Van Alkemadelaan overstappen
op bus 23.
Tram 2, 3 en 6: halte Laan van N.O.I en
overstappen op bus 23 richting Scheveningen Noorderstrand.
Vanaf NS-station Den Haag Hollands
Spoor
Tram 1 of 16 naar halte Centrum.
Op deze halte overstappen op bus 22
richting Duinzigt.
Vanaf NS-station Laan van N.O.I.
Bus 23 richting Scheveningen
Noorderstrand
Vanuit Rijswijk
Bus 23 richting Scheveningen
Noorderstrand
Vanuit NS-station Voorburg
Bus 23 richting Scheveningen
Noorderstrand
Vanuit Wassenaar
Bus 90: Johan van Oldenbarneveltweg.
Overstappen op Willem Witsenplein op
bus 23.
SARA DE BRONOVO • 43
Meer informatie openbaar vervoer
www.9292ov.nl
www.htm.net
HTM Consumentenlijn:
tel 0900 - 4864636
Auto
Vanuit Amsterdam, Rotterdam en
Utrecht volgt u op het Prins Clausplein
de A12. Aan het einde van de Utrechtsebaan gaat u rechtsaf richting H Bronovo
(Wassenaar en Scheveningen). Bij het
eerste stoplicht rijdt u linksaf en volgt u
de borden ‘H Bronovo’.
Betaald parkeren parkeerterrein
Bronovo
Werkdagen
Eerste 20 minuten gratis.
Daarna € 0,50 per 20 minuten.
Weekend
Eerste 20 minuten gratis.
Daarna € 0,50 per uur.
Tussen 21.00 uur en 08.00
uur parkeert u gratis
Valet parking
Patiënten, bezoekers en/of hun begeleiders kunnen een beroep doen op de
Parkeerservice van Bronovo. U stapt uit
voor de deur en een chauffeur parkeert
uw auto. De kosten bedragen € 8,50.
Dit bedrag is ongeacht de duur van
het parkeren op een dag en inclusief
parkeergeld. De Parkeerservice wordt
aangeboden op maandag tot en met
donderdag tussen 07.45 en 16.15 uur.
Avondspreekuren
Patiënten die buiten kantoortijden
een afspraak willen bij een polikliniek,
kunnen hiervoor in de even weken
terecht op dinsdagavond. Dan wordt
op elke polikliniek spreekuur gehouden
van 18.00 tot 21.00 uur
44 • SARA DE BRONOVO
Verder is de afdeling Bloedafname in
Bronovo elke dinsdag geopend van
7.30 tot 20.30 uur.
Bezoektijden
Algemene bezoektijden
Dagelijks: 15.30 uur - 16.30 uur en
18.30 uur - 19.30 uur
Zaterdag en zondag: 15.30 uur - 16.30 uur,
11.15 uur - 12.15 uur
en 18.30 uur - 19.30 uur
Afwijkende bezoektijden
Intensive care:
11.00 uur - 12.00 uur en
16.30 uur - 19.30 uur
Hartbewaking:
10.00 uur - 10.30 uur en
18.30 uur - 19.30 uur
Kraamafdeling Amalia:
10.00 uur - 19.30 uur
Rustmoment 13.00 - 15.00 uur
Kinderafdeling Willem-Alexander: Ouders kunnen de hele dag op bezoek
komen. Voor andere bezoekers gelden
de algemene bezoektijden.
Vriendelijk verzoek
• Ontvang niet meer dan twee
bezoekers tegelijk
• Houd rekening met andere patiënten
• Neem kinderen die in aanraking zijn
geweest met besmettelijke ziekten
liever niet mee. Het kan misschien
geen kwaad voor de patiënt die u
bezoekt, maar zijn/haar kamergenoot
kan er wel gevoelig voor zijn.
Overdag gaan de behandelingen en
onderzoeken gewoon door, ook tijdens
de bezoekuren. Uiteraard probeert
Bronovo zoveel mogelijk te voorkomen
dat wordt gestoord tijdens het bezoek,
maar het is niet altijd te vermijden. Wij
rekenen op uw begrip.
Parkeerplaatsen
invaliden
U vindt de parkeerplaatsen voor invaliden op het parkeergedeelte aan de
rechterzijde van de hoofdingang. De
zeven parkeerplaatsen zijn duidelijk
aangegeven. De parkeerkosten voor deze
plaatsen worden ongedaan gemaakt
nadat u uw invalidenkaart (of kopie)
heeft laten zien bij de receptie.
Opleidingsziekenhuis
Bronovo is een opleidingsziekenhuis. Dit
betekent dat u kunt worden behandeld
door een arts-assistent. Een arts-assistent is afgestudeerd als arts en wordt in
dit ziekenhuis opgeleid tot medisch specialist of doet specialistische ervaring op.
De arts-assistent verricht zelfstandig
medische handelingen, zoals medische
ingrepen, operaties en bevallingen. De
arts-assistent heeft hierin een eigen
verantwoordelijkheid, maar de eindverantwoordelijkheid ligt bij de medisch
specialist.
Als u er bezwaar tegen heeft door een
arts-assistent te worden behandeld, kunt
u dit voorafgaand aan de behandeling
kenbaar maken.
Online medisch dossier
bekijken
Patiënten kunnen via
Medischegegevens.nl altijd en overal
online toegang krijgen tot hun gegevens.
Zij bekijken de informatie wanneer het
hun het best uitkomt. Of het nu gaat
om een operatieverslag, brief aan de
huisarts of waarden die zijn vastgesteld
in het laboratorium.
Bronovo biedt deze service kosteloos
en veilig aan. Iedere patiënt heeft zo
zicht op zijn definitieve en door medisch
specialisten geaccordeerde gegevens die
worden bijgehouden in het ziekenhuis.
Het gaat om medische brieven, röntgen-
SERVICE & INFORMATIE
foto’s, laboratoriumuitslagen, operatieen pathologieverslagen, radioverslagen
met beeldmateriaal en - op termijn overzichten van medicatie.
Iedere patiënt die inzage in zijn dossier
wil, kan een aanmeldformulier invullen bij de balie in de centrale hal van
Bronovo. Daarmee geeft de patiënt
toestemming dat de gegevens met een
beveiligde verbinding van Bronovo naar
Medischegegevens.nl worden verstuurd.
Om privacy te waarborgen, is het nodig
dat de patiënt zich bij aanmelding
eenmalig legitimeert met een identiteitsbewijs. Vervolgens verzoekt Medischegegevens.nl Bronovo om in opdracht
van de patiënt diens gegevens online ter
beschikking te stellen.
Via een beveiligde verbinding plus een
sms-code op de mobiele telefoon kan de
patiënt overal zijn gegevens inzien. Het
systeem wordt elke 24 uur geactualiseerd.
Bloed prikken
Heeft uw arts gezegd dat dat uw bloed
moet worden onderzocht? U kunt bloed
laten prikken in Bronovo, maar ook in
Gezondheidscentrum Wassenaar of
op andere locaties. Vergeet niet uw
inschrijfkaart en het aanvraagformulier
van uw arts mee te nemen.
U vindt de afdeling Bloedafname in
Bronovo op de tweede verdieping. De
afdeling is geopend van maandag tot en
met vrijdag van 7.30 uur tot 16.00 uur,
op dinsdag tot 20.30 uur en op zaterdagmorgen van 8.00 uur tot 11.00 uur.
Telefoon: 070 - 312 41 89.
Gezondheidscentrum Wassenaar is
gevestigd aan de Hofcampweg 65. Hier
kunt u van maandag tot en met vrijdag
bloed laten afnemen van 8.00 uur tot
12.00 uur en van 12.30 tot 15.00 uur.
Telefoon: 070 - 512 72 00.
Activiteiten
Bianca van Beek, medewerker patiëntencommunicatie: “Bronovo vindt het
belangrijk dat patiënten met zorgprofessionals van gedachten kunnen wisselen
en de gewenste informatie krijgen.
Daarom bieden we kosteloos informatieavonden aan.”
rondleiding over de afdeling helaas
niet mogelijk.
Bevallen
Voor aanstaande ouders zijn er regelmatig gratis voorlichtingsavonden in
Bronovo. U krijgt informatie over de
gang van zaken bij een bevalling in ons
ziekenhuis.
Een bijeenkomst duurt van 19.00 tot
21.00 uur. U bent vanaf 18.45 uur welkom
in het Auditorium op de vierde etage.
Schrijf u in via [email protected].
Een gynaecoloog, verloskundige en
verpleegkundige praten u bij. Er zijn
beelden te zien van de verloskamers en
de kraamafdeling. Vanwege het grote
aantal belangstellenden is een
De eerstkomende voorlichtingsavonden zijn op:
maandag 12 mei, maandag 2 juni
en maandag 7 juli
Blinden en slechtzienden
Op elke eerste maandag van de maand
houdt de Nederlandse Vereniging van
Blinden en Slechtzienden (NVBS) van
16.00 tot en met 17.15 uur inloopspreekuur in de ruimte van Bureau
Patiëntenvoorlichting in de Centrale Hal.
SARA DE BRONOVO • 45
Openingstijden laboratorium bloed prikken
LOCATIE
ADRES
TIJDEN
Bronovo,
polikliniek Bloedafname, 2e etage
Bronovolaan 5, Den Haag
elke werkdag 7.30 - 16.00 uur
en op dinsdag tot 20.30 uur
zaterdag 8.00 - 11.00 uur
Gezondheidscentrum Hubertusduin
Bronovolaan 3, Den Haag
maandag, woensdag en
vrijdag 8.00 - 10.00 uur
Gezondheidscentrum Wassenaar
Hofcampweg 65, Wassenaar
elke werkdag 8.00 - 12.00
en 12.30-15.00 uur.
Apotheek Wassenaar-Zuid
Rijksstraatweg 703, Wassenaar
dinsdag en vrijdag 9.30 - 10.30 uur
Huize Deo Gratias,
ingang Nieuwe Parkfysio
Nieuwe Parklaan 85, Scheveningen,
woensdag 14.00 - 14.15 uur
Verpleeghuis Mechropa
Scheveningseweg 96, Scheveningen
maandag en donderdag
9.45 - 10.00 uur
Gezondheidscentrum Badhuisweg
Badhuisweg 72-78, Den Haag
maandag, dinsdag en donderdag:
8.00 - 9.30 uur
Praktijk Huisartsen aan Zee
Badhuiskade 9, Den Haag
woensdag en vrijdag: 9.30 - 10.30 uur
Verzorgingshuis Het Uiterjoon
Vissershavenstraat 277, Scheveningen
maandag: 9.30 - 10.15 uur
woensdag en donderdag: 8.45 - 9.30 uur
Huisartsenpraktijk Scheveningen
Prins Willemstraat 20, Scheveningen
maandag en donderdag:
8.15 - 9.15 uur
Huisartsenpraktijk Duindorp
Tesselseplein 6, Scheveningen
dinsdag: 8.30 - 9.30 uur
Buurthuis Het Klokhuis
Celebesstraat 4, Den Haag
dinsdag: 10.00 - 11.00 uur
woensdag en vrijdag: 8.45 - 9.45 uur
Gezondheidscentrum Frankenslag
Frankenslag 160, Den Haag
maandag en donderdag:
10.00 - 11.00 uur
dinsdag, woensdag en vrijdag:
8.15 - 10.00 uur
Medisch Centrum Loudon Loudonstraat 118, Den Haag elke werkdag: 8.00 - 10.30 uur
Huisartsengroep Savalle
Savallelaan 2, Voorburg elke werkdag: 8.00 - 10.00 uur
Huisartsenpraktijk Holst
Parkweg 296, Voorburg
dinsdag: 8.30 - 9.30 uur
Hoog Lindoduin
Westduinweg 1359, Den Haag
dinsdag: 13.00 - 14.00 uur
46 • SARA DE BRONOVO
SERVICE & INFORMATIE
Radiologie /
röntgenafdeling
Moet u een röntgenonderzoek ondergaan? Daarvoor maakt u een afspraak
bij de afdeling Radiologie.
Dit is niet nodig voor long(thorax)-foto’s.
Hiervoor kunt u op de afdeling Radiologie
terecht van maandag tot en met vrijdag
tussen 8.00 en 12.00 uur en tussen 14.00
en 16.30 uur. Neem uw inschrijfkaart en
de aanvraag van uw arts mee.
U vindt de afdeling Radiologie op de
begane grond. De afdeling is telefonisch
bereikbaar op genoemde tijden: 070 312 41 20.
Verpleeghuis Nebo
Samen met Verpleeghuis Nebo vormt
Bronovo de Stichting Bronovo-Nebo.
Nebo is een verpleeghuis voor somatische en psychogeriatrische bewoners.
Er is plaats voor 120 bewoners.
Nebo biedt een veilige omgeving en zinvol bestaan aan kwetsbare mensen. Het
is belangrijk dat bewoners in Nebo een
echt thuis vinden, waar oprechte aandacht is, respect heerst en wordt gezorgd
voor een zinvolle dagbesteding. Vooral
de inzet en betrokkenheid van medewerkers en vrijwilligers maken Nebo tot
een plek waar bewoners graag wonen en
medewerkers graag werken.
Wijkbewoners ook welkom
Bewoners van Nebo, maar ook buurtbewoners ouder dan 55 jaar kunnen
meedoen aan de vele activiteiten die
worden georganiseerd door de activiteitenbegeleiders. Voorbeelden:
• Individuele en groepsactiviteiten
• Gespreksgroepen
• Muziekactiviteiten
• Themagerichte activiteiten
• Centrale activiteiten
Het restaurant is eveneens bedoeld voor
zowel de bewoners van Nebo als voor
(oudere) wijkbewoners uit Benoordenhout. U bent welkom van maandag tot
en met vrijdag van 17.00 uur tot 19.00
uur. Op zaterdag- en zondagavond is het
restaurant gesloten. Reserveren is niet
nodig. Er is al een dagmenu voor € 7,-.
Nebo
Floris Arntzeniusplein 65
2597 SP Den Haag
Tel. 070 - 312 37 37
Fax 070 - 312 37 00
E-mail: [email protected],
Website: www.verpleeghuisnebo.nl
Bronovo Buitenpoli
Statenkwartier
Patiënten die in het Statenkwartier
wonen, kunnen dichtbij huis gebruikmaken van specialistische zorg van Bronovo.
Bronovo Buitenpoli Statenkwartier is
gevestigd in Gezondheidscentrum Statenkwartier aan de President Kennedylaan
15 (ingang Aert van der Goesstraat).
U kunt er terecht op het spreekuur van
de volgende Bronovo-specialismen:
Een afspraak maken voor een bezoek aan
de Bronovo Buitenpoli Statenkwartier?
Zoek contact met de polikliniek van het
betreffende specialisme op de hoofdlocatie van Bronovo.
Gezondheidscentrum
Wassenaar
Woont u in Wassenaar en heeft u
medische zorg nodig? Bijna alle specialismen van Bronovo houden spreekuur
in Gezondheidscentrum Wassenaar aan
de Hofcampweg 65. Daardoor is vaak
geen bezoek nodig aan de hoofdlocatie
van Bronovo in Den Haag.
In Bronovo Gezondheidscentrum Wassenaar werken meer dan veertig zorgverleners. Het gaat niet alleen om medisch
specialisten van Bronovo, maar bijvoorbeeld ook om huisartsen, fysiotherapeuten, psychologen en een tandarts. Verder
heeft het laboratorium van Bronovo er
een dagelijks servicepunt voor bloed
prikken.
Tel. 070 - 512 72 00
Website:
www.gezondheidscentrumwassenaar.nl
www.wassenaarhealthcentre.nl
• Cardiologie
• Kindergeneeskunde
• Verloskunde
Bronovo werkt in deze buitenpoli samen
met de huisartsen van de AHOED
(Apotheek Huisartsen onder een dak)
Statenkwartier.
Korte wachttijden en goede
bereikbaarheid
Bronovo Buitenpoli Statenkwartier kent
geen lange wachttijden. Doorgaans kunt
u na verwijzing door de huisarts al binnen een week worden gezien tijdens het
spreekuur van een van de medisch specialismen. De buitenpoli is goed bereikbaar
met het openbaar vervoer.
SARA DE BRONOVO • 47
Spreekuren Gezondheidscentrum Wassenaar
Cardioloog
dinsdag
09.00 - 12.00 uur
Dermatoloog
maandag
woensdag
13.30 - 16.00 uur
13.30 - 16.00 uur
Gynaecoloog
maandag
dinsdag
14.00 - 16.30 uur
09.00 - 13.00 uur
Hartfalenspreekuur
maandag
(om de week)
09.00 - 11.30 uur
Heelkunde
vrijdag
08.30 - 11.30
Internist
maandag
09.00 - 12.00 uur
Kaakchirurgie
maandag
donderdag
Kinderarts dinsdag woensdag
08.45 - 12.00 uur
13.30 - 16.30 uur
KNO-arts
dinsdag
woensdag donderdag 13.30 - 16.30 uur
13.30 - 16.30 uur
13.30 - 16.30 uur
Longarts
dinsdag 14.30 - 16.30 uur
Neuroloog
vrijdag
08.30 - 12.00 uur
Oogarts
maandag
dinsdag
08.30 - 16.30 uur
08.30 - 13.00 uur
Optometrist
dinsdag
08.45 - 14.00 uur
Orthopeed
donderdag
08.00 - 12.30 uur
Plastisch chirurg
woensdag
09.00 - 10.30 uur
Radiologie
Iedere werkdag
08.00 - 16.30 uur
Reumatoloog
woensdag
09.30 - 12.00 uur
Uroloog
vrijdag
08.30 - 11.00 uur
Verloskundige
dinsdag
13.30 - 16.30 uur
Laboratorium
(bloed prikken e.d.) iedere werkdag
08.00 - 12.00 uur
12.30 - 15.00 uur
48 • SARA DE BRONOVO
Overzicht medisch specialisten en hun specialismen (31 januari 2014)
Anesthesiologie
Tel.: 070 - 312 41 41
Dhr. W. Bóza (pijnspecialist)
Dhr. W.J. Engelbrecht
(anesthesioloog-intensivist)
Dhr. R.L. van Leersum
Mw. K.K. Muderlak-Groenewoud
Mw. C.E. Kam-Endtz
Dhr. F. Kamerling
Dhr. N. van der Wilk
Mw. M.C. de Jager (chef de clinique)
Cardiologie
Tel.: 070 - 312 43 75
Mw. A.P. van Alem
Dhr. dr. P.R.M. van Dijkman
Dhr. dr. J. Frederiks
Mw. M.C.P. Haverkamp
Mw. F.P.L. Lamers
Mw. dr. S.E. Langerak
Dhr. S. Somer
Chirurgie/Heelkunde
Tel.: 070 - 312 43 59
Dhr. dr. G.J.D. van Acker
Dhr. M.W.G.A. Bronkhorst
Dhr. dr. D. Eefting
Dhr. dr. O.R. Guicherit
Dhr. dr. J.M. Hoogendoorn
Dhr. F.J. Idenburg
Mw. dr. M.T.T. Knook
Dhr.dr. A.W.K.S. Marinelli
Dhr. dr. S.A.G. Meylaerts
Dhr. dr. J.C.A de Mol van Otterloo
Dhr. dr. A.H.P. Niggebrugge
Dhr. dr. J.W.A. Oosterhuis
Dhr. dr. S.J. Rhemrev
Dhr. dr. J.R.M. van der Sijp
Dhr. dr. H.J. Smeets
Dhr. T.J. van der Steenhoven
Dhr. dr. A.C. de Vries
Mw. C.W.M. de Wit
Dermatologie (huidziekten)
Tel.: 070 - 312 44 03
Dhr. dr. B.W. Boom
Dhr. dr. J.G. van der Schroeff
Gynaecologie en Verloskunde
Tel.: 070 - 312 46 90
Mw. J. Berger (chef de clinique)
Mw. dr. K.E. Boers
Dhr. dr. C.A.G. Holleboom
Mw. C.R. Lo (fertiliteitsarts)
Mw. A. Kroeze
Mw. dr. H.T.C. Nagel
Mw. S.E. Nienhuis (fertiliteitsarts)
Dhr. H.M.P. Pelikan
Dhr. dr. J.P.T. Rhemrev
Mw. M.J.G.H. Smeets
Dhr. dr. W.J. van Wijngaarden
Mw. E. Witte
Intensive care
Tel.: 070 - 312 41 41
Mw. N.A. Dijkman (intensivist)
Dhr. W.J. Engelbrecht
(anesthesioloog-intensivist)
Dhr. T.A. Ruys (intensivist)
Dhr. dr. J.C. Streefkerk (intensivist)
Interne Geneeskunde
Tel.: 070 - 312 43 07
Mw. dr. E.D. Beishuizen
Mw. S. Ramautar
Dhr. dr. Y.W.J. Sijpkens
Dhr. dr. L.Th. Vlasveld
Dhr. dr. N.I. Weijl
Mw. C.A.H.C. Welten (chef de clinique)
Mw. T.J.S.H. Woei A-Jin
(chef de Clinique)
Dhr. dr. J.W. van ’t Wout
Keel-, Neus- en Oorheelkunde
Tel.: 070 - 312 44 08/44 20
Dhr. M.B. Ferrier
Dhr. H.A.A. Spoelstra
Dhr. K. Wiggers
Kindergeneeskunde
Tel.: 070 - 312 41 16
Mw. I. Hofmeijer
Mw. dr. H. van der Kamp
Mw. J.H. Kreijen-Meinesz
Mw. A.M. van Kruijssen
Mw. M. Thomas
Mw. H.K. van der Tooren-de Groot
Mw. R. Unnik-van Treurniet
Klinische chemie
Tel.: 070 - 312 41 89
(niet voor uitslagen)
Dhr. dr. A. Castel
Dhr. dr. N. de Jonge
Dhr. dr. A.P. van Rossum
Klinische genetica
Tel.: 070 - 312 46 90
Mw. dr. A. Vriends
Klinische pathologie
Tel.: 070 - 312 40 92
(niet voor uitslagen)
Mw. M.C.A. Giessen
Mw. S. Loyson
Mw. dr. V. Terpstra
Longziekten
Tel.: 070 - 312 43 76
Mw. dr. D. Annema-Schmidt
Dhr. dr. H.H. Berendsen
Dhr. J. van den Berg
Mw. M.K. Greefhorst (chef de clinique)
Mw. dr. R.M.J.L. van der Heijde
Mw. M.J. Rijneveld-Guijt
(chef de clinique)
Maag-, Darm- en Leverziekten
Tel.: 070 - 312 43 07
Dhr. dr. J. van Hattum
Dhr. dr. M. Schrijver
Dhr. dr. F.J.F.E. Vismans
Dhr. dr. S.D.J. van der Werf
Dhr. P.J.A. Willemse
Medische microbiologie en
infectiepreventie
Tel.: 070 - 312 41 98
(niet voor uitslagen)
Dhr. dr. M.J. Becker
Dhr. dr. J.J. Kerremans
Mw. dr. M.A. Leversteijn-Van Hall
Mondziekten, Kaak- en
Aangezichtschirurgie
Tel.: 070 - 312 44 68/46 80
Mw. A.C. Hundepool
Dhr. A.J. Kerckhaert
Dhr. Q.A.H. v.d. Laan
SARA DE BRONOVO • 49
Neurochirurgie
Dhr. G.C.W. de Ruiter
Neurologie
Tel.: 070 - 312 44 28
Mw. M. Gerrits
Mw. dr. S.M. Manschot
Mw. N. Metz
Dhr. M.T. Tonk
Nucleaire Geneeskunde
Tel.: 070 - 312 40 70
Dhr. Ir. B. Shapiro
Oogheelkunde
Tel.: 070 - 312 44 42
Mw. E. Bouma
Mw. Y.Y.Y. Cheng
Mw. L.S. Koetsier
Mw. dr. I.C. Notting
Mw. dr. R. Saxena
Dhr. C.C. Sterk
Orthopedie
Tel.: 070 - 312 43 73/43 96
Dhr. A.R. Deenik
Dhr. A.V. Steenmeyer
Dhr. A.E. Witkamp
Ouderengeneeskunde
Tel.: 070 - 312 53 86
Dhr. dr. G.J. Blauw
Dhr. M. Oudshoorn
50 • SARA DE BRONOVO
Plastische chirurgie
Tel.: 070 - 312 44 99
Mw. dr. J.W.J.M. Bardoel
Dhr. R.E.F. Huijgen
Dhr. dr. M. Larsen
Dhr. L.T. Tan
Psychiatrie
Tel.: 070 - 312 45 20
(alleen na interne verwijzing)
Mw. J.P. Tuijl
Mw. dr. M.S. Vos
Dhr. P.R. Walburgh Schmidt
Mw. P. Zwarts
Pijnpoli
Tel.: 070 - 312 40 60
Dhr. W. Bóza
Dhr. R.L. van Leersum
Radiologie
Tel.: 070 - 312 41 20
Dhr. N.J.M. Aarts
Mw. M.C. van Dorth-Rombouts
Dhr. O.D.F. Henneman
Dhr. dr. T.A.M. Kaandorp
Dhr. dr. P.R. Kornaat
Dhr. dr. T.J.A. Kuijpers
Dhr. dr. S.A. Rebergen
Radiotherapie
Tel.: 070 - 312 46 83
Mw. dr. T.C. Stam
Mw. N.C.G.M. van der Voort van Zyp
Reumatologie
Tel.: 070 - 312 43 46
Mw. A.L. Huidekoper
Mw. I. Speyer
Mw. G.M. Steup-Beekman
Revalidatiegeneeskunde
Tel.: 070 - 312 42 07
Mw. E. Pirard
Sportgeneeskunde
Tel.: 070 - 312 43 73
Dhr. A. de Korte
Tandheelkunde
Tel.: 070 - 312 44 66
Dhr. R.A.P. Berrevoets
Urologie
Tel.: 070 - 312 41 33
Dhr. dr. I. Cordia
Mw. M.T.M. Kummeling
(chef de clinique)
Dhr. C.H.M. Rikken
Ziekenhuisapotheek
Mw. A. Ledeboer
Mw. T. Leenders i.o.
Mw. N.J.M. Nefs-Willard
Dhr. F.J. Rynja
Het gaat niet om de melodie,
maar om de toon
Henk Briër - 88 jaar
Wanneer een gevorderd leven ingrijpend verandert, is
houvast welkom en empathie op zijn plaats. In een bedding
van rust en respect bieden we bij Nebo een veilige omgeving
en een zinvol dagelijks bestaan voor kwetsbare mensen. Daar
dragen we onder andere zorg voor met dagbestedingen die
aansluiten op hun essentiële beleving zoals pianospelen in
het geval van Henk Briër, voormalig dirigent en pianist: ‘Ik
speel graag quatre-mains. De mensen hier in huis vinden het
ook leuk om te horen en komen er vaak allemaal omheen
staan. Muziek is toch een soort universele taal. Ik vind het
lekker om te doen. Ach, zo blijf je toch bezig met muziek.’
Met oog en oor voor die eigenheid treden onze medewerkers
cliënten tegemoet. Bevlogen en betrokken. Want al gaat er
veel verloren in de tijd, elke dag heeft waarde.
Floris Arntzeniusplein 65, 2597 SP Den Haag, tel.: 070 - 312 37 37,
mail: [email protected], www.bronovo.nl
Vandaag heeft waarde
Met gisteren
als gids
naar de kansen
van straks
Ruim 1.500 medewerkers, onder wie 120 specialisten, werken in Bronovo samen aan kwaliteit en service in de
zorg, met ouderen en moeder & kind als extra aandachtsgebieden. Het beste van nu combineren we daarbij
met het goede van toen. Want de historische ‘verpleging vanuit liefdewerk’, zoals in het verleden verricht door
onze diaconessen, heeft bepaalde waarden fundamenteel verankerd. In Bronovo hechten we namelijk aan
dienstbaarheid, service en wellevende omgangsvormen. Waarbij persoonlijke aandacht net zo belangrijk is als
medische aandacht. Dát is wat we bij Bronovo bedoelen met Hoffelijke zorg.
Bronovolaan 5, 2597 AX Den Haag, tel.: 070 - 312 41 41, mail: [email protected], www.bronovo.nl
Hoffelijke zorg

Dieëtbegeleiding na screening op de preoperatieve poli

140908 Samenstelling bestuur

Bestuur Drs. I.L. Thomassen-Hilgersom, voorzitter Mw. W.J.M.A.

Stroomschema voor diagnostiek bij cliënten met een vermoeden

Wellness 1926 amsterdam reviews

Ledenlijst 2014 – Werkgroep: WTH Werkgroep Traumatisch

Erelid BVM Mw. Lia Fievet Leden van verdienste van BVM Mw

NBG : Gulbergen Trofee 8/9 november

Kandidatenlijst Waterschapsverkiezingen Vallei en Veluwe

Klachtenregeling (pdf, 136,12 KB)