PDF 520KBEnergie Monitor April

Energie Monitor april
Economisch Bureau
Een Russisch verstandshuwelijk
3 april 2014
• Gasprijs Europa daalt door matige vraag en hoge voorraden
• Roep om minder afhankelijkheid van Russische energie in Europa neemt toe…
• … maar de alternatieven voor de korte termijn stellen de politiek voor (te) moeilijke morele dilemma's
• Uitbreiding van de winning van duurzame energie zet wel (dure) zoden aan de dijk, maar pas op lange termijn
Figuur 1: Spotprijs NL/TTF aardgas (in EUR/KWh)
28,00
27,00
26,00
25,00
24,00
23,00
22,00
21,00
01-jan 11-jan 21-jan 31-jan 10-feb 20-feb 02-mrt 12-mrt 22-mrt
TTF aardgas
Bron: ABN AMRO Economisch Bureau, Thomson Reuters
6.000
5.500
5.000
4.500
4.000
3.500
3.000
2.500
2.000
2012
2013
2014
EU maandelijks gasimport vanuit Rusland
Bron: ABN AMRO Economisch Bureau, IEA
Het conflict tussen Rusland en Oekraïne en de westerse landen heeft slechts
een kortstondig effect gehad op de prijs van gas in Europa. In de vorige
Energie Monitor (‘Balanceren op geopolitiek terrein’) gaven we aan dat de
Europese spotprijzen een steun in de rug kregen door de onrust in Oekraïne.
De termijnprijzen bleven toen opvallend stabiel. Dit was een eerste teken dat
de markt er blijkbaar vertrouwen in had dat het conflict geen dramatische
gevolgen zou hebben voor de gasleveringen aan Europa. De invloed op de
prijzen op de spotmarkt bleef beperkt tot een stijging van ongeveer 10%. In de
weken daarna werd deze stijging teniet gedaan. Sterker, de TTF gasprijs
daalde verder tot EUR 21,00/MWh, het laagste punt sinds eind 2010. Ook op
de termijnmarkten blijft de dalende trend intact. De 12-maands termijnprijs
voor TTF is, na een korte periode van stabiele prijzen in december en januari,
ruim 10% gedaald in februari en maart tot het laagste niveau sinds juli 2013.
De dalingen op de spot en de termijnmarkt zijn het gevolg van matige vraag
naar gas door het milde weer, in combinatie met ruime voorraden (figuur 1).
Deze voorraden zullen de komende weken alleen maar verder toenemen wat
kan leiden tot nog meer druk op de TTF spotprijs. Daarnaast zal de vraag
naar gas ook verder afnemen nu de lente officieel is gestart. Pas als de
temperaturen dusdanig hoog worden dat de vraag voor koeling toeneemt
zullen de prijzen weer aanmerkelijk kunnen stijgen. Escalaties in de
gasleveringen vanuit Rusland daargelaten.
Roep om minder afhankelijkheid van Russische energie
Figuur 2: Gasimport EU vanuit Rusland
(x miljoen m3)
2011
Gasprijs Europa blijft in dalende lijn
Als gevolg van het conflict rond de Russische annexatie van de Krim en de
sancties die Rusland worden opgelegd, is de roep om minder afhankelijk te
zijn van Russische energie weer erg actueel. Europese leiders besloten
onlangs in Brussel de afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen. Dit
vormt tevens een mogelijke basis voor een trans-Atlantische handelsdeal met
de Verenigde Staten. In 2013 kwam 30% van het gas in Europa uit Rusland.
Dit staat gelijk aan ruim 57.400 miljoen kubieke meter per jaar (bron IEA). Met
name de landen in Centraal en Zuid-Europa zijn erg afhankelijk van het,
relatief goedkope gas uit Rusland. Opvallend is het verzoek van vier Centraal
Europese landen aan president Obama om het voor Europese bedrijven
makkelijker te maken om vergunningen te verkrijgen om Liquified Natural Gas
(LNG) te mogen exporteren naar Europa. De Visegrad 4 (Tsjechië, Polen,
Slowakije en Hongarije) wil meer diversificatie in hun energiemix, maar
bovenal in de energieleveranciers, om daarmee minder kwetsbaar te zijn voor
de mogelijke grillen van één specifieke leverancier. De roep is opvallend
omdat de afgelopen jaren de gasleveringen vanuit Rusland richting Polen en
Slowakije alleen maar hard zijn toegenomen. Deze leveringen hielpen verder
juist mee aan het verkrijgen van lagere gasprijzen. De stijging van deze
gasleveringen vond plaats ondanks de lessen van het vorige conflict met
Oekraïne in 2009. Dat conflict beïnvloedde de gasleveringen naar Europa wel
2
Energie Monitor april - Een Russisch verstandshuwelijk
Tabel 1: Olie- en gasprijsprognose ABN AMRO
(olieprijzen in USD/vat, gasprijzen in USD/mmBtu)
Prijs
Q1 2014
Q2 2014
Q3 2014
2014*
2015*
105
100
95
100
95
Brent
WTI
100
95
90
95
90
NG **
4,25
4,00
4,25
4,25
4,75
Bron: ABN AMRO Economisch Bureau
* jaargemiddelde ** Natural Gas Henry Hub
(zie de Quarterly Commodity Outlook voor een gedetailleerde
uitleg over de langetermijn voorspelling)
Figuur 3: Mondiale LNG export per land (in %)
Overig
22%
Qatar
32%
Algerije
5%
3 april 2014
degelijk.
Zijn er alternatieven?
Bij het kijken naar alternatieven om onze afhankelijkheid van Russische
energie te reduceren laten wij olie en kolen buiten beschouwing. Russische
olie en kolen zijn relatief eenvoudig te vervangen door olieleveringen vanuit
het Midden-Oosten en kolenleveringen vanuit de VS en zullen alleen mogelijk
leiden tot iets hogere prijzen. De grootste uitdaging ligt derhalve bij het
vervangen, of minimaal het reduceren, van de gasimport uit Rusland. Veel
professionele marktpartijen kopen hun Russische gas op de termijnmarkt, en
hebben zich veelal verbonden aan gasleveringen door lange-termijn
contracten (> 10 jaar). Alleen dit al zorgt ervoor dat een snelle daling van de
afhankelijkheid van Russisch gas niet erg waarschijnlijk is. Gezien de
Russische economische afhankelijkheid van deze gasbaten lijkt het
onwaarschijnlijk dat de Russen zelf deze exporten zullen verminderen of
stopzetten. Ook Europa is gebaat bij deze lange-termijn contracten omdat
deze financiële zekerheid er toe bijdraagt dat Rusland flinke investeringen in
de gaspijpleidingen kan doen. Door dit soort contracten af te kopen wordt de
kwaliteit van deze gasinfrastructuur op het spel gezet. De vraag die de politiek
zich zou moeten stellen is of zo’n kwaliteitsvermindering wenselijk is. Toch
worden er enige alternatieve energiebronnen genoemd die, op termijn, ingezet
zouden kunnen worden om de afhankelijkheid van Russisch gas te
verminderen.
LNG: bevroren gas vanuit een ander continent
Trinidad
6%
Indonesië
8%
Australië
9%
Nigeria
8%
Maleisië
10%
Bron: International Gas Union, ABN AMRO Economisch
Bureau
Figuur 4: Mondiale LNG import (in %)
Overig
20%
Japan
37%
VK
4%
Taiwan
5%
India
6%
Spanje
6%
China
6%
Zuid
Korea
16%
Bron: International Gas Union, ABN AMRO Economisch
Bureau
Russisch gas vervangen door andere soorten gas lijkt de meest logische
oplossing. Schaliegas is daarbij één van de mogelijkheden. Echter, zolang in
Europa er nog geen proefboringen zijn gedaan is het onmogelijk om in te
schatten of schaliegas een economisch verantwoord alternatief biedt. Het
verhogen van de gasproductie in Nederland is door minister Kamp onlangs
uitgesloten. Meer gas importeren uit Noorwegen of Engeland is slechts in heel
beperkte mate mogelijk. Het meest voor de hand liggende alternatief is
daarom LNG. Voor de niet-kenners, LNG is gas dat bij een temperatuur van 162 graden Celsius vloeibaar wordt gemaakt en daardoor makkelijk per schip
vervoerd kan worden. Toch is een snelle omschakeling naar LNG om diverse
redenen niet waarschijnlijk.
De eerste reden is infrastructuur. Momenteel is er wereldwijd een LNG
productiecapaciteit van 281 MT (wat gelijk staat aan zo’n 387.628 miljoen
m3). Van dit volume is bijna 70% vastgelegd in lange-termijn contracten. Het
restant, 116.288 miljoen m3, wordt verhandeld op de spotmarkt. In 2012
waren Aziatische klanten goed voor 72% van de handel op de spotmarkt. De
verwachting is dat dit in 2013 verder is gestegen en deze trend lijkt daarna
niet op te houden. Japan is met 87,3 MT met grote voorsprong de grootste
importeur van LNG, omdat de meeste kerncentrales stilliggen na de ramp in
Fukushima. Als Europa al in staat is om een groot deel van het benodigde
volume op de LNG spotmarkt te kopen dan loopt het snel tegen het volgende
probleem aan. Het aantal terminals in Europa is beperkt. Er zijn er wel een
paar in aanbouw (Frankrijk, Polen, Italië en Spanje) en er is nog wat capaciteit
bij bestaande terminals. Of dat echter genoeg is om zo’n snel stijgend aanbod
te kunnen verwerken is maar de vraag. Daarnaast is de infrastructuur om LNG
vervolgens verder Europa in te transporteren ook niet overal optimaal.
Naast infrastructuur is er het argument van pricing. Vorig jaar sloot Polen een
contract met Qatar voor de levering van LNG. In hun drang naar leveranciersdiversificatie was Polen bereid om ruim 30% meer te betalen voor LNG dan
dat het anders voor Russisch gas had betaald. LNG is aanzienlijk duurder dan
3
Energie Monitor april - Een Russisch verstandshuwelijk
3 april 2014
gas uit Rusland vanwege de kosten van conversie naar vloeibaar gas
(koelen), de vervoerskosten (meestal per schip) en kosten van het terug
converteren. Ook worden de meeste LNG contracten afgesloten voor een
langere periode, wat ertoe leidt dat de beschikbare hoeveelheid op de markt
beperkt is. Een enorme stijging in de vraag op de spotmarkt zal automatisch
leiden tot extreem hoge prijzen. Momenteel is het in de VS bij wet verboden
om fossiele brandstoffen te exporteren. Toch zijn er steeds meer geluiden in
de VS om export toe te staan om beter te kunnen profiteren van de huidige
voorraden. Inmiddels zijn er enkele vergunningen verleend om in zeer
beperkte mate LNG te exporteren naar Europa. Als de VS bereid zijn de
export van LNG aanzienlijk op te schalen, dan zal dit gepaard gaan met
hogere kosten. Hoewel de gasprijs in de VS ongeveer de helft is van de
gasprijs in Europa, zal deze prijs worden verhoogd met de kosten voor
transport en transformatie. Toch zullen LNG leveranciers eerder geneigd zijn
hun gas te verkopen in Azië dan in Europa omdat dit veel lucratiever is. Ruim
de helft van het jaarlijks verhandelde LNG volume wordt geïmporteerd door
Japan en Zuid-Korea. De vraag in Azië naar LNG is hoog – en neemt nog
steeds in rap tempo toe – en ondanks de hoge transportkosten is men bereid
daar flink voor te betalen. Als de VS besluiten om LNG-exporten verder te
legaliseren, dan zal Europa flink in de buidel moeten tasten om niet alle
Amerikaanse LNG naar Azië te zien verschepen.
Figuur 5: Kolenprijs (ARA) en CO2-emissierechten
Kolen bieden alternatief door ruim aanbod en lage CO2-prijs
(x ton)
140
20
18
120
16
100
14
12
80
10
60
8
6
40
4
20
0
2010
2
0
2011
Kolen (ARA) l.a.
2012
2013
2014
CO2-emissieprijs r.a.
Bron: Thomson Reuters , ABN AMRO Economisch Bureau
Het gebruik van kolen kan een ander alternatief zijn voor Russisch gas. Kolen
is in ruime mate beschikbaar. De productie in Europa is aanzienlijk en de
bewezen reserves zijn gigantisch. De prijs van kolen zit al jaren in een
neergaande lijn. Daarnaast bestaat er de mogelijkheid om de nu al
aanzienlijke import van kolen uit de VS op te schalen. Door de toename van
schaliegasgebruik in de VS is de industrie aldaar zich meer gaan richten op
de export van kolen. Nu zowel de Amerikaanse dollar, als de prijs voor kolen
en de prijs voor CO2-emissierechten bijzonder laag staan, is het voor de
Europese nutsbedrijven en industrie erg aantrekkelijk om kolen uit de VS te
importeren. De vraag is echter hoeveel extra capaciteit de huidige
kolencentrales kunnen verwerken. Als gevolg van de lage kolenprijs en de
lage prijs voor extra CO2-uitstoot, staan er uit gascentrales stil en zijn de
meeste kolencentrales vol in bedrijf. Het spreekt voor zich dat de bouw van
nieuwe kolencentrales jaren duurt.
Het verbruik van kolen heeft nog één heel groot nadeel. De uitstoot van de
CO2 zal daarmee weer toenemen. Dit is niet alleen tegen de trend van de
afgelopen jaren in, maar zal er tevens toe leiden dat het behalen van de
evengoed al ambitieuze CO2-reductiedoelstellingen bijna onmogelijk wordt.
Daarmee blijkt kolen een makkelijk, maar minder wenselijk alternatief voor
Russisch gas.
De prijs van CO2-emissierechten staat op een bijzonder laag niveau. De
enorme overcapaciteit van (veelal gratis verstrekte) CO2-emissierechten heeft
ertoe geleid dat de prijs in het tweede kwartaal van 2013 tot een dieptepunt
van EUR 2,49/ton is gezakt. Hoop op beter beleid van de Europese
Commissie, uitspraken van Bondskanselier Merkel en het akkoord om een
deel van het overschot aan emissierechten terug te halen heeft de prijs naar
EUR 7/ton doen bewegen. Echter, het achterwege blijven van maatregelen
om het systeem daadwerkelijk werkend te krijgen, leidde tot wanhoop bij
beleggers en duwde de prijs andermaal omlaag richting EUR 4,50/ton. Ter
verduidelijking, om het Emissie Trading Scheme (ETS) vruchten te laten
afwerpen en daadwerkelijk CO2-reductie te laten bewerkstelligen, zou de prijs
van de CO2-emissierechten moeten stijgen tot EUR 30-40. Tot die tijd blijft het
4
Energie Monitor april - Een Russisch verstandshuwelijk
Figuur 6: Aantallen operationele kerncentrales in
Europa
3 april 2014
gebruik van bijvoorbeeld kolen financieel wel interessant voor de industrie.
Kernenergie: neerwaartse trend
70
Kernenergie is een methode van energieopwekking zonder CO2 uitstoot.
Daarmee vormt het een schone vorm van energie. Verder is kernenergie een
uiterst goedkope energiebron. Volgens het Nuclear Energy Institute bedragen
de ‘brandstofkosten’ ongeveer USDc 0,75/KWh. Deze kosten bepalen zo’n
30% van de totale productiekosten die daarmee op USDc 2,50/KWh komt. De
productiekosten vermeerderd met leveringskosten en een marge voor de
producent zal een prijs opleveren die vele malen lager ligt dan de huidige prijs
voor elektriciteit. De gemiddelde consumentenprijs voor stroom in Nederland
bedraagt EUR 0,23. (oftewel ongeveer USDc 31,50, prijspeil 2013/2014).
60
50
40
30
20
10
0
Zwitserland
Zweden
VK
Tsjechië
Spanje
Slowakije
Slovenië
Roemenië
Oekraine
Nederland
Hongarije
Frankrijk
Finland
Duitsland
Bulgarije
België
Kerncentrales in Europa
Bron: European Nuclear Society (ENS), ABN AMRO
Economisch Bureau
Toch brengt kernenergie ook grote risico’s met zich mee. De kans op een
gelijksoortige aardbeving en tsunami als die in Fukushima, Japan in 2011 is
bijzonder klein. Toch blijft het risico van een kernongeluk aanwezig, met alle
mogelijke gevolgen van dien. Als gevolg van deze ramp hebben Duitsland,
België en Zwitserland besloten hun kerncentrales gefaseerd te sluiten. In
maart 2011 besloot de Bondsregering om de verlenging van de gebruiksduur
voor kerncentrales per direct terug te draaien, acht kerncentrales onmiddellijk
te sluiten en de energieproductie bij de overige negen kerncentrales
geleidelijk te reduceren. Op dit moment zijn er in Europa 151 kerncentrales
operationeel. Deze kerncentrales hebben een totale netto capaciteit van
ongeveer 140.000 MW. Frankrijk heeft verreweg de grootste capaciteit (ruim
63.000 MW) en meeste kerncentrales (58). Er is dus wel wat aan capaciteit
beschikbaar gekomen in de afgelopen jaren, maar deze is beperkt. Daarnaast
is het opnieuw in werking stellen van deze kerncentrales volledig tegen de
heersende opinie in en maatschappelijk minder wenselijk.
Hernieuwbare energie: traag en zonder subsidie niet haalbaar
Duurzame, of hernieuwbare, energie wordt vaak genoemd als hèt alternatief
voor energie-importen. Ook in de discussie rond het reduceren van de
afhankelijkheid van Rusland op gebied van olie- en gasimporten wordt door
velen hernieuwbare energie gezien als de ultieme oplossing, zeker om
elektriciteit op te wekken. De afgelopen jaren hebben we enorme sprongen
gemaakt. De hoeveelheid zonnepanelen neemt gestaag toe en ook de
capaciteit aan windenergie laat een stijging zien. Zeker de toename van
windenergie wordt echter grotendeels mogelijk gemaakt door hoge subsidies.
De gasimporten uit Rusland te vervangen door hernieuwbare energie lijkt
daarmee onwaarschijnlijk. De enorme doorlooptijden van projecten maken het
onmogelijk om op korte termijn voldoende extra capaciteit te genereren om
het stopzetten van gasexporten mogelijk te maken. Een gemiddelde
doorlooptijd van een windpark op zee bedraagt vijf tot zeven jaar. Gezien de
hoge subsidie die nu al nodig is om extra capaciteit van windenergie te
bewerkstelligen zal extra capaciteit de kostprijs van elektriciteit nog harder
doen stijgen. Op korte termijn zal extra capaciteit aan hernieuwbare energie
niet leiden tot een vergelijkbaar aanbod van energie als bij Russisch gas.
Zowel als het gaat om kwantiteit als om kostprijs.
Voldoende alternatieven, maar niet voor nu
Al met al zijn er voldoende alternatieven voor Russisch gas. Echter, aan al
deze alternatieven kleven bezwaren. LNG is beperkt beschikbaar en
daardoor duur. Bovendien ontbreekt het aan infrastructuur. Kolen zijn ruim
beschikbaar en goedkoop, maar toenemend gebruik brengt ons verder af
van onze CO2-reductiedoelen. Uitbreiding van de productie van
kernenergie is mogelijk, maar maatschappelijk ongewenst. Ten slotte kan
de opwekking van duurzame energie niet op korte termijn fors worden
5
Energie Monitor april - Een Russisch verstandshuwelijk
3 april 2014
uitgebreid. Europa staat daarmee voor een moreel-politiek dilemma.
Afgezien van de juridische gevolgen van het eventueel verbreken van de
langjarige contracten voor de levering van gas, is het best mogelijk om op
korte termijn de afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen. Maar
daar hangt wel een prijskaartje aan. Het is ofwel duur, of vies, of impliceert
het accepteren van de risico’s die verbonden zijn aan kernenergie. Wij
denken niet dat Europese politici onder de huidige omstandigheden hier
radicale keuzes zullen durven maken. Dit verklaard ook waarom EU leiders
redelijk genuanceerd opereren als het gaat om het opleggen van sancties
jegens Rusland. Flink inzetten op energie-efficiency en meer investeren in
innovatie ten behoeve van hernieuwbare energie (verhogen rendement,
ontwikkelen opslag zonne- en windenergie en het reduceren van de
afhankelijkheid van schaarse metalen zoals lithium en indium) lijken de
meest voor de hand liggende oplossingen om Rusland op termijn te
mijden. Tot die tijd lijken wij vast te zitten aan een Russisch
verstandshuwelijk als het gaat om onze energievoorziening.
6
Energie Monitor april - Een Russisch verstandshuwelijk
3 april 2014
Group Economics | Commodity Research
Hans van Cleef
Senior Sector Econoom Energie
tel: +31 (0) 20 343 4679
[email protected]
Group Economics / Economisch Bureau
Commodity Research team
Marijke Zewuster (Hoofd)
tel: +31 20 383 0518
[email protected]
Hans van Cleef (Energie)
tel: +31 20 343 4679
[email protected]
Casper Burgering (Ferro-/Basismetalen)
Georgette Boele (Edelmetalen)
tel: +31 20 383 2693
tel: +31 20 629 7789
[email protected]
[email protected]
© Copyright 2014 ABN AMRO Bank N.V. and affiliated companies ("ABN AMRO").
Dit document is samengesteld door ABN AMRO. Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over de energiemarkt. ABN
AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie. Het is
niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier boven
bedoeld. Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen.
U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is.
Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde
partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid
wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie. De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op
enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien.
Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico’s, alsmede mogelijke beperkingen
voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels. Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een
product, raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante
product – met inachtneming van alle mogelijke risico’s – past bij uw investeringen. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten
bieden geen garanties voor de toekomst. ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen.
Alle rechten voorbehouden

Download Report