ministerie van verkeer en waterstaat
rijp rapport
rijksdienst voor de ijsselmeerpolders
rijksdienst voor de ijsselmeerpolders
ministerie van verkeer en waterstaat
8..,L.,
..2....
..
rijp rapport
de nederlandse droogmakerijen
door ir. e. schultz
1987
- 8 abw
riip-rapporten zijn in principe interne communicatiemiddelen; hun inhoud varieert sterk en kan
zowel betrekking hebben op een weergave van cijferreeksen, als o p een discussie van
onderzoeksresultaten
postbus 600
8200 AP lelystad
.
I
smedinghuis
zuiderwagenplein 2
tel. (032GO) 99111
telex 40115
lnhoud
SAMENVATTING
2.
SOORTEN DROOGMAKERIJEN
3.
LIGGING VAN DE DROOGMAKERIJEN
4.
OPPERVLAKTEN VAN DE DROOGMAKERIJEN
5.
PERIODEN VAN DROOGMAKING
6.
REDENEN VOOR DROOGMAKING
7.
GRONDGEBRUIK IN DE DROOGMAKERIJEN
8.
LITERATUUR
BIJLAGEN
1. Indeling algemene gegevens
2. De Nederlandse droogmakerijen
3. De Nederlandse droogmakerijen
Perioden' van droogmaking, oppervlakte, oorspronkelijke
si tuatie
Referaat . .
De N e d e r l a n d s e d r o o g m a k e r i j e n / d o o r E. S c h u l t e ; M i n i s t e r i e van V e r k e e r
en W a t e r s t a a t , R i j k s d i e n s t v o o r d e I J s s e l m e e r p o l d e r a .
L e l y s t a d : RIJP,
1987. - 68 p. :
f i g . ; 30 cm.
( R I J P - r a p p o r t ; 1987-8 Cbw) Lit., opg.
-
-
Droogmakerijen z i j n p o l d e r s d i e z i j n o n t s t a a n d o o r h e t droogmaken v a n
meren of p l a s s e n . Voor z o v e r k a n worden nagegaan l i g g e n i n Nederland 443
d r o o g m a k e r i j e n met e e n g e z a m e n l i j k e o p p e r v l a k t e van 312.360 ha.
D i t r a p p o r t b e v a t e e n i n v e n t a r i s a t i e b e t r e f f e n d e d e algemene g e g e v e n s
van d e d r o o g m a k e r i j e n i n Nederland. Een o v e r z i c h t wordt gegeven van d e
a a n t a l l e n , d e o p p e r v l a k t e n , d e p e r i o d e n v a n droogmaking, d e redenen v o o r
droogmaking e n h e t g r o n d g e b r u i k .
DANKBETUIGING
De s c h r i j v e r b e t u i g t h i e r b i j z i j n dank a a n de'hoogheemraadschappen e n
waterschappen w a s r i n d r o o g m a k e r i j e n voorkomen, v o o r h e t c o n t r o l e r e n e n
v e r b e t e r e n van d e i n d i t r a p p o r t opgenomen gegevena.
Sarnenvatting
Droogmakerijen z i j n p o l d e r s d i e z i j n o n t s t a a n d o o r h e t droogmaken v a n
meren of p l a s s e n . Voor z o v e r k a n worden nagegaan h e e f t Nederland 443
d r o o g m a k e r i j e n met e e n g e z a m e n l i j k e o p p e r v l a k t e v a n 312.360 ha. Naast de
I J s s e l m e e r p o l d e r s l i g g e n de droogmakerijen v o o r a l i n de p r o v i n c i e s
F r i e s l a n d . Noord-Holland e n Zuid-Holland. E n k e l e d r o o g m a k e r i j e n komen
v o o r i n d e p r o v i n c i e s U t r e c h t , O v e r i j s s e l e n Groningen.
Droogmakerijen kunnen worden i n g e d e e l d i n twee g r o e p e n . De e e r s t e g r o e p
wordt gevormd d o o r d e d r o o g m a k e r i j e n d i e z i j n o n t s t a a n d o o r h e t droogmaken van meren. D i t b e t r e f t 240 d r o o g m a k e r i j e n met e e n t o t a l e o p p e r
v l a k t e van 228.080 ha. De tweede g r o e p wordt gevormd d o o r d e droogmaker i j e n w a a r b i j meren of p l a s s e n z i j n d r o o g g e l e g d d i e waren o n t s t a a n d o o r
v e r v e n i n g . Het a a n t a l b e d r a a g t 203, d e t o t a l e o p p e r v l a k t e 84.274 ha.
De o p p e r v l a k t e n l o p e n u i t e e n van e n k e l e h e c t a r e n t o t 54.000 h a v o o r
O o s t e l i j k F l e v o l a n d . Van d e d r o o g m a k e r i j e n i s 92 p r o c e n t k l e i n e r dan
1000 ha. s l e c h t s 1 , 4 p r o c e n t i s g r o t e r dan 5.000 ha.
De g e s c h i e d e n i s van d e d r o o g m a k e r i j e n k e n t e e n d r i e t a l p e r i o d e n van
g r o t e a c t i v i t e i t , t e weten d e e e r s t e h e l f t van de Gouden Eeuw, h e t midden van d e n e g e n t i e n d e eeuw e n d e t w i n t i g s t e eeuw.
Een r e d e n d i e v a a k d e d o o r s l a g moet hebben gegeven b i j h e t t o t s t a n d
komen van g r o t e d r o o g m a k i n g s p r o j e c t e n vormen d e o v e r s t r o m i n g e n .
D a a r n a a s t was er h e t d i r e c t e v o o r d e e l van h e t v e r k r i j g e n van u i t s t e k e n d e
bouwgrond. E r z i j n e e n v i e r t a l f a c t o r e n waarvan d e m o g e l i j k h e d e n t o t inpolderding v o o r a l a f h a n k e l i j k z i j n . D i t z i j n h e t beschikbaar z i j n van
k a p i t a a l , van r u s t e n v r e d e i n h e t l a n d , d e b e s c h i k k i n g o v e r goede t e c h n i s c h e hulpmiddelen e n ondernemingsgeest.
Ten nauwste i s de g e s c h i e d e n i s van d e d r o o g m a k e r i j e n a a n d i e van de
windmolens verbonden. Door d e u i t v i n d i n g van d e stoommachine nam de
droogmaking van meren e n p l a s s e n e e n nieuwe v l u c h t . De v e r v e n i n g e n z i j n
vaak drooggemaakt, omdat d i t v e r p l i c h t was g e s t e l d .
Het g r o n d g e b r u i k i n d e d r o o g m a k e r i j e n was a a n v a n k e l i j k v r i j w e l u i t s l u i tend g r a s l a n d of akkerbouw. Wat de nieuwe d r o o g m a k e r i j e n b e t r e f t i s h i e r
p a s b i j d e i n r i c h t i n g van O o s t e l i j k F l e v o l a n d v e r a n d e r i n g i n gekomen.
Voor e e n a a n t a l v a n de b e s t a a n d e d r o o g m a k e r i j e n i s d e l a a t s t e j a r e n e e n
a a n z f e n l i j k e w i j z i g i n g i n h e t grondgebruik opgetreden, v o o r a l door verstedelijking.
1. Inleiding
Nederland b e s t a a t v o o r e e n g r o o t g e d e e l t e u i t p o l d e r s . Ongeveer 65 proc e n t van b e t l a n d o p p e r v l a k zou c o n t i n u o f g e d u r e n d e b e p a a l d e p e r i o d e n
onder w a t e r s t a a n , i n d i e n h e t n i e t d o o r d i j k e n was omgeven e n van e e n
kunstmatige waterlozing voorzien.
Een p o l d e r i s e e n g e b i e d w a a r i n de w a t e r s t a n d k a n worden b e h e e r s t , o n a f h a n k e l i j k v a n d e omgeving. N a a s t p o l d e r s d i e z i j n o n t s t a a n d o o r h e t v e r b e t e r e n van d e w a t e r b e h e e c s i n g van l a a g g e l e g e n g e b i e d e n , z i j n e r e e n
t w e e t a l a n d e r g i o e p e n van p o l d e r s , d e b e d i j k i n g e n e n d e d r o o g m a k e r i j e n .
B i j b e d i j k i n g e n b e t r e f t h e t p o l d e r s d i e z i j n o n t s t a a n d o o r landaanwinn i n g e n l a n g s d e k u s t e n . Deze g e b i e d e n v i e l e n v o o r d i e n , a f h a n k e l i j k v a n
h e t g e t i j e n d e h o o g t e l i g g l n g g e d u r e n d e b e p a a l d e p e r i o d e n van d e dag
droog. Droogmakerijen z i j n p o l d e r s d i e z i j n o n t s t a a n d o o r h e t droogmaken
van meren o f p l a s s e n .
De I J s s e l m e e r p o l d e r s vormen h e t s l u i t s t u k i n d e g e s c h i e d e n i s v a n d e Ned e r l a n d s e d r o o g m a k e r i j e n . Hoe belangwekkend d e z e g e s c h i e d e n i s ook v o o r
ons l a n d i s g e w e e s t , d e s t e v e r r a s s e n d e r i s h e r d a t d e z e g e s c h i e d e n i s
t o t op heden s l e c h t s g l o b a a l i s b e s c h r e v e n . De m e e s t e a u t e u r s v o l s t a a n
met h e r geven van e e n o v e r z i c h t van d e d r o o g m a k e r i j e n v o o r h e t w e s t e n
van Nederland. Ook v e r a c h a f f e n d e p r o v i n c i a l e b e s c h r i j v i n g e n behocende
b i j d e w a t e r s t a a t s k a a r t e n p e r p r o v i n c i e i n f o r m a t i e . Een e n k e l e a u t e u r
g e e f t een k a a r t van Nederland met d a a r o p d e l i g g i n g van d e droogmakerijen.
Ten e i n d e samenhangende i n f o r m a t i e te v e r s c h a f f e n b e t r e f f e n d e d e algemene g e g e v e n s van d e N e d e r l a n d s e droogmakingsgeschiedenis wordt i n d i t
r a p p o r t e e n o v e r z i c h t gegeven van d e N e d e r l a n d s e d r o o g m a k e r i j e n . D i t geb e u r t a l l e r e e r s t d o o r a a n te geven welke s o o r t e n d r o o g m a k e r i j e n rr z i j n ,
waar ze l i g g e n , welke o p p e r v l a k t e z i j n drooggemaakt e n i n welke p e r i o d e n
d i t gebeurde. B i j e e n algemene b e s c h r i j v i n g i s ook van b e l a n g welke redenen hebben g e l e i d t o t d e droogmaking e n hoe d e drooggemaakte grond
wordt g e b r u i k t . B i j h e t g r o n d g e b r u i k w o r d t bovendien aangegeven i n hoev e r r e z i c h h i e r i n v e r a n d e r i n g e n hebben voorgedaan. De i n d e l i n g d i e b i j
h e t weergeven van bovengenoemde gegevens i s aangehouden i s weergegeven
i n b i j l a g e 1.
10
Figuur 1 . De Nederlandse droogmakerijen
2. Soorten droogmakerijen
Een overzicht van de Nederlandse droogmakerijen kan worden ontleend aan
de beschrijvingen behorende bij de waterstaatskaarten van de verschillende provincies waarin droogmakerijen voorkomen (Rijkswaterstaat, 1948,
1950, 1959, 1963, 1967 en 1968). In andere publikaties komen echter namen van droogmakerijen voor die niet in de genoemde beschrijvingen worden aangetroffen (Beekman, 1909; Dirk Burger van Schoorel, 1710; Dolk,
1939; Geve,rs van Endegeest, 1871; Kooiman, 1936; Leeghwater, 1838; Van
Lijnden van Hemmen, 1821; Staring, 1858; Teixeira de Mattos, 1906 en
Trouw, 1948). In de meeste gevallen betreft het den inpolderingen van
laaggelegen land of bedijkingen in plaats van droogmakerijen. Ook komt
het nogal eens voor dat een andere naam wordt gebruikt dan de officizle.
Slechts in enkele gevallen betreft het droogmakerijen die niet in de beschrijvingen bij de waterstaatskaarten zijn opgenomen. Uit bovengenoemde
publikaties kan worden afgeleid, dat in Nederland in totaal 443 droogmakerijen voorkomen met een gezamenlijke oppervlakte van 312.360 ha. In
figuur 1 zijn de droogmakerijen weergegeven. In bijlage 2 zijn ze alfabetisch gerangschikt.
De droogmakerijen kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld. Gedacht kan worden aan een indeling op basis van waterbeheersingssysteem,
grondgebruik of b~dem~eateldheid.Ten behoeve van dit rapport lijkt een
andece indeling beter op zijn plaats en,wel een indeling op basis van de
situatie voor de droogmaking. Hiervan uitgaande zijn twee hoofdgroepen
te onderscheiden. De eerste groep wordt gevormd door de droogmakerijen
die zijn ontstaan door het droogmaken van niet door de mens gemaakte
meren. Bij deze groep zijn tevens opgenomen de drooggemaakte braken of
breken, wielen, walen of welen. Dit waren meertjes van in de regel enkele hectaren tegen de binnenzijde van zeedijken, die bij dijkdoorbraken
zijn ontstaan. In totaal vallen onder deze groep 240 droogmakerijen met
een gezamenlijke oppervlakte van 228.086 ha. De ligging is weergegeven
in figuur 2. De tweede groep wordt gevormd door de droogmakerijen waarbij meren of plassen zijn drooggelegd die waren ontstaan door vervening.
Binnen deze groep kan nog onderacheid worden gemaakt in vervening in op
natuurlijke wijze lozende gebieden en verveningen binnen de reeds bestaande polders. Deze groep omvat 203 droogmakerijen met een gezamenlijke oppervlakte van 84.274 ha. De ligging is weergegeven in figuur 3.
Hoewel bovenstaande indeling vrij exact lijkt, moet toch we1 worden vermeld dat er een aantal droogmakerijen van meren zijn waarin ook verveende gedeelten voorkomen. Ook is het mogelijk dat vervening zodanig lang
geleden heeft plaatsgevonden, dat dit niet meer is na te gaan. Deze
droogmakerijen zijn opgenomen bij de drooggemaakte meren. In bijlage 3
is per droogmakerij aangegeven hoe de situatie voor droogmaking was.
Piguur 2. ~ i g g i n gvan de drooggemaakte meren in Nederland
Figuur 3 . Ligging van de drooggemaakte vemeningen i n Nederland
3. Ligging van de droogmakerijen
De b e k e n d s t e d r o o g m a k e r i j e n z i j n d e I J s s e l m e e r p o l d e r s i n de v o o t m a l i g e
Z u i d e r z e e e n de g r o t e d r o o g m a k e r i j e n i n Noord-Holland: Beemster, Purmer,
S c h e m e r e n Haarlemmermeer. D a a r n a a s t z i j n e r e c h t e r v e l e a n d e r e droogm a k e r i j e n . Z i j komen v o o r i n d e p r o v i n c i e s F r i e s l a n d , Groningen, NoordH o l l a n d , O v e r i j s s e l , U t r e c h t e n Zuid-Holland. I n t a b e l 1 i s een overz i c h t gegeven van d e a a n t a l l e n en o p p e r v l a k t e n van d e d r o o g m a k e r i j e n p e r
provincie.
T a b e l 1. A a n t a l d r o o g m a k e r i j e n e n d e o p p e r v l a k t e e r v a n p e r p r o v i n c i e
Drooggelegde
meren
a a n t a l oppervlak
i n ha
Friesland
Groningen
Noord-Holland
Overijssel
Utrecht
Flevoland
Zuid-Holland
126
Totaal
240
Drooggelegde
verveningen
a a n t a l oppervlak
i n ha
Totaal
a a n t a l oppervlak
4
102
0
0
3
5
Van d e I J s s e l m e e r p o l d e r s i s d e W i e r i n g e r m e r p o l d e r een drooggemaakt
g e d e e l t e van de v o o r m a l i g e Z u i d e r z e e . D e p o l d e r s N o o r d o o s t p o l d e r , Oostel i j k F l e v o l a n d e n Z u i d e l i j k F l e v o l a n d z i j n i n h e t I J s s e l m e e r drooggemaakt n a d a t d i t meer d o o r h e t s l u i t e n v a n d e A f s l u i t d i j k i n 1932 was
ontstaan.
Z i j kunnen d u s worden g e z i e n a l s droogmaking van e e n g e d e e l t e v a n e e n
meer. De droogmakerijen i n Moord-Holland z i j n v o o r a l o n t s t a a n d o o r h e t
droogmaken van meren. Door o e v e r a f s l a g hadden d e z e meren v e e l a l een
l a n g g e r e k t e vorm. Ten noorden van h e t Noordzeekanaal i s de A s s e n d e l v e r v e e n p o l d e r de e n i g e d r o o g m a k e r i j d i e o n t s t a a n i s u i t e e n u i t g e v e e n d e
p l a s . De d r o o g m a k e r i j e n i n Zuid-Holland, U t r e c h t e n O v e r i j s s e l z i j n
h o o f d z a k e l i j k drooggemaakte v e e n p l a s s e n . I n Zuid-Holland l i g t s l e c h t s
e e n d r o o g m a k e r i j d i e i s o n t s t a a n u i t e e n meer. D i t i s d e Z o e t e r m e e r s c h e
Meerpolder. I n F r i e s l a n d z i j n n a a s t v e l e v e e n p l a s s e n ook v e l e k l e i n e r e '
o n d i e p e p l a s s e n drooggemaakt. D e z e . z i j n i n h e t l a n d s c h a p vaak n a u w e l i j k s
t e r u g t e vinden. I n Groningen t e n s l o t t e z i j n e e n v i e r t a l m e e r t j e s
drooggemaakt. Ook z i j n h i e r e e n a a n t a l meren d o o r a f t a p p i n g d r o o g g e v a l l e n . H i e r b i j werd een w a t e r l o o p g e g r a v e n van h e t meer n a a r e e n l a g e r gel e g e n a f w a t e r i n g , waarna de v l a k k e bodem van h e t meer d r o o g v i e l . De o p
d e z e w i j z e d r o o g g e v a l l e n g r o n d e n worden n i e t t o t de d r o o g m a k e r i j e n gerekend ( R i j k s w a t e r s t a a t , 1959).
4. Oppervlakten van de droogrnakerijen
B e k i j k e n we d e o p p e r v l a k t e n van d e d r o o g m a k e r i j e n , dan l o p e n d e z e u i t e e n
van 1 3 2 ha voor d e L i j e , . . d e K l e i n e Waal en d e Zwarte Waal I n NoordHolland t o t 54.000 ha voor O o s t e l i j k F l e v o l a n d . Deze l a a t s t e Z a l vermoed e l i j k a l t i j d onze g r o o t s t e d r o o g m a k e r i j b l l j v e n , omdat voor d e Hackerwaard wordt u i t g e g a a n van e e n o p p e r v l a k t e van c a . 40.000 ha.
Rangschikken wij d e d r o o g m a k e r i j e n n a a r g r o o t t t e , dan o n t s t a a t h e t b e e l d
d a t i s weergegeven i n t a b e l 2 . I n b i j l a g e 3 i s p e r d r o o g m a k e r i j de opp e r v l a k t e aangegeven.
T a b e l 2 . De Nederlandse d r o o g m a k e r i j e n .
Verdeling naar g r o o t t e .
O p p e r v l a k t e i n ha
Drooggemaakte
meren
Drooggemaakte
verveningen
Totaal
U i t t a b e l 2 kan worden a f g e l e z e n d a t h e t leeuwendeel van d e droogmaker i j e n , t e weten 9 2 p r o c e n t , k l e i n e r i s dan 1.000 ha. S l e c h t s 1 , 4 p r o c e n t
i s g r o t e r dan 5.000 ha.
5. Perioden van droogmaking
De g e s c h i e d e n i s van d e d r o o g m a k e r i j e n k e n t e e n d r i e t a l p e r i o d e n van
g r o t e a c t i v i t e i t . De e e r s t e p e r i o d e b e s l a a t d e e e r s t e h e l f c van de
Gouden Eeuw. Zo had men i n 1630
1631 l i e f s t 32 d r o o g m a k e r i j e n t e g e l i j k
onder handen ( C o o l s , 1948). I n d e z e p e r i o d e z i j n ook d e b e l a n g r i j k s t e
droogmakerijen i n Noord-Holland t e n noorden van h e t IJ t o t s t a n d geb r a c h t . De tweede p e r i o d e v a l t i n h e t midden van d e n e g e n t i e n d e eeuw,
v a a r l n n a a s t d e Haarlemmermeer v e l e v e e n p l a s s e n z i j n drooggemaakt. De
d e r d e p e r i o d e t e n s l o t t e v a l t i n d e t w i n t i g s t e eeuw, v o o r a l d o o r de
droogmaking van d e I J s s e l m e e r p o l d e r s . I n d e f i g u r e n 4 t / ~ n 7 z i j n d e
d r o o g ~ n a k e r i j e nweergegeven d i e g e r e a l i s e e r d z i j n voor r e s p e c t i e v e l i j k
1600, 1700, 1800 e n 1900.
-
De o u d s t e droogmakerij i s v e r m o e d e l l j k de Achtermeer ( 3 5 ha) b i j Alk-,
maar. Op 20 november 1532 i s a a n J a n J a n s z . , b l a j u w van d e Nieuwburg, en
Wlllem J a n s z . , s c h o u t van Alkmaar, o c t r o o i v e r l e e n d t o t d r o o g l e g g i n g van
de Achtermeer. De k r o n i e k van Wijnkoper i n 1533 vermeld
d i e palen
( g e s t e k e n ) om d e Achtermeer t e b e d i j c k e n " . Een onbekende s c h r i j f t i n e e n
b r i e f a a n J a n J a n s z . d.d. 18 november 1536 o v e r z i j n "nyeuwen l a n d e ,
gemaict u y t e Achtermeer". Ook u i t k o h i e r e n van d e j a r e n 1553 e n 1557
b l i j k t , d a t i n d i e t i j d d e p o l d e r droog was. De v e r o n d e r s t e l l i n g l i j k t
dan ook n i e t gewaagd, d a t d e Achtermeer i n , of k o r t na 1533 i s drooggeraaakt ( E i j k e n , 1963).
....
Tot voor k o r t werd aangenomen d a t d e Dergmeer, g r o o t 45 ha d e e e r s t e
droogmakerij was. I n e e n a r b i t r a l e u i t s p r a a k van 9 a p r i l 1590 t u s s e n d e
G r a f e l i j k h e i d van Egmond e n Geestmerambacht b e t r e f f e n d e d e R e k e r l a n d e n ,
i s s p r a k e van een p r o c e s , d a t s i n d s 1542 i s gevoerd. D i t p r o c e s g i n g
onder a n d e r e ook o v e r d e l a s t e n t e d r a g e n d o o r de Landen van d e Dergmeer. U i t d i t s t u k mag men opmaken d a t d i t w a t e r voor 1542 i s drooggemaakt ( ~ o o i m a n , 1 9 3 6 ) .
Bekend u i t d e b e g i n t i j d van d e droogmakingsgeschiedenis i s ook Lamoraal,
Graaf van Egmond (1522
1 5 6 8 ) . H i j begon met op z i j n gronden i n WestF r i e s l a n d een k l e i n e p l a s d r o o g t e maken. Toen d e z e poging met s u c c e s
werd bekroond, v a t t e h i j i n samenwerking met z i j n buurman Hendrik van
e n Bergermeer a a n ( D i b b i t s ,
Brederode, d e droogmaking van h e t Egmonder
1950). Deze l a a t s t e twee werden van 1562 t o t 1564 drooggemaakt. I n d e z e
p e r i o d e i s e r i n Noord-Holland e e n v r i j g r o t e a c t i v i t e i t geweest op h e t
gebied van droogmaking, want n a a s t de genoemde meren werden ook drooggemaakt h e t Kromwater i n 1546, d e Kerkmeer i n 1547, d e Greb ongeveer i n
1550, de Dielofsmeer o n g e v e e r i n 1557, d e Daalmeer i n 1561, d e Mare e n
Oudie ongeveer i n 1561 en h e t Vroonermeer i n 1562.
-
-
Sommige a u t e u r s ( D i r k Bruger van S c h o o r e l , 1710; Van L i j n d e n van Hemmen,
1821) noemen h e t Neschmeer ( 2 8 h a , 1440) en h e t Limmermeer (1611 ha,
1430) a l s o u d s t e d r o o g m a k e r i j e n . D i t z i j n e c h t e r b e d i j k i n g e n g e w e e s t
(Waterschap W e s t - F r i e s l a n d ) .
De e e r s t e g r o t e d r o o g m a k e r i j i s d e Beemster, g r o o t 7100 h a , d i e i n 1612
i s d r o o g g e v a l l e n . Na d e s u c c e s v o l l e droogmaking van d e Beemster z i j n
d i r e c t een a a n t a l g r o t e r e d r o o g m a k e r i j e n g e v o l g d , z o a l s d e Purmer ( 1 7 6 0
h a , 1622), d e Wijde Wormer (1629 h a , 1626), d e Heerhugowaard (3500 h a ,
1630 en d e Schermer (4770 h a , 1635). Nadien z i j n een a a n t a l k l e i n e r e
droogmakerijen gevolgd t o t o n g e v e e r twee eeuwen l a t e r i n 1852 d e
Haarlemmermeer, g r o o t 18.100 ha d r o o g v i e l .
Figuur 4. De droogmakerijen in Nederland.
Gerealiseerd voor 1600
Daarna h e e f t h e t weer b i j n a een eeuw geduurd v o o r d a t e e n b e g i n werd gemaakt met h e t l a a t s t e g r o t e d r o o g m a k i n g s p r o j e c t , h e t Z u i d e r z e e p r o j e c t .
I n h e t k a d e r v a n d i t p r o j e c t i s t o t op heden 165.000 ha v o o r m a l i g e zeebodem drooggemaakt. I n f i g u u r 8 i s v o o r de d r i e p r o v i n c i e s met de m e e s t e
d r o o g m a k e r i j e n , t e weten F r i e s l a n d , Noord-Holland e n Zuid-Holland e n
voor h e e l Nederland weergegeven h o e v e e l h e c t a r e d o o r d e eeuwen heen i s
drooggemaakt. I n b i j l a g e 3 i s p e r d r o o g m a k e r i j de p e r i o d e v a n droogmak i n g aangegeven.
Piguur 5 . D e droogmakerijen i n Nederland.
Gerealiseerd voor 1700
Piguur 6. De droogmakerijen in Nederland.
Gerealfseerd voor 1800
Figuur 7. De droogmakerijen in Nederland.
Gerealiseerd voor 1900.
Nsdarland
110
Figuur 8. Oppemlakte aan droogmakerijen voor de provincies Priesland,
Noord-Holland en Zuid-Holland, alsmede voor Nederland
Oude Hasrlemmermeer
Laidsche Meer
0
uitbreiding turssn 1250 an 1472
uitbreiding tussen 1472 en 1645
ultbreidind vanaf 1645
tot aan droogmaking in 1848
Figuur 9 . . D e u i t b r e i d i n g van h e t wateroppervlak van d e Haarlemmermeer
t u s s e n 1250 en 1848 (Ramaer, 1 8 9 2 ) .
6. ~ e d e n e n'voor droogmaking
Voor h e r t o t s t a n d komen van d e ' v e r s c h i 1 . l e n d e s o o r t e n d r o o g m a k e r i j e n
z i j n u i t e e n l o p e n d e cedenen.;aan te, v o e r e n : . ' I n het. n a v o l g e n d e z a l o p d e
v e r s c h i l l e n d e r ~ d e n e nworden ingegaan: H i e r b i j : wordhn d e drooggemaakte
'
nlrcen e n d e drooggemaakte.vecveningen a p a r t : behandeld.:
-.,,,.:
.
.
I
'
:.
.
-
.
.
Drooggemaakte meren , . , . '
..
.. .
.....
,.
. .
Een ceden d i e vaak d e d o o r s l a g m o e t h e b b e n g e g e v e n h i j h e t t o t s t a n d
komen van d e g r o t e d r o o g m a k i n g s p r o j e c t e n was . d e . s c h a d e d o o r o v e r s t r o m i n gen. De' o e v e r a f s l a g waardoor v o o r a l i n Noord-Holland d e meren s t e e d s
g r o t e r werden vormde e e n b e d r e i g i n g voor d e a a n h e t m e e r g r e n z e n d e geb l e d . B i j d e o v e r s t r o m i n g e n was d e s c h a d e v a n z e l f s p r e k e n d a a n z i e n l i j k
g r o t e r . Zo nam h e t d e n k b e e l d om d e Beemster d r o o g te maken d e vorm van
e e n p l a n a a n n a d e A l l e r h e i L i g e n v l o e d van 1570:'(Cools,' 1 9 4 8 ) . De Haarlem~nermeer was s i n d s 1 2 5 0 l 1 i t g e g r o e i d v a n ' 9 . 1 0 0 ha v o o r de:meren waaru i t de Haarlemmermeer i s o n t s t a a n , t o t . 1 6 . 8 5 0 h a i n 1948 ( E i g u u c . 9 ,
.
.
Ramaer, 1892).
.
.
1
. . :
.
.
Voor d e droogmaking van d e Haarlemmermeer waren van 1617 a £ v e l e o n t werpen gemaakt, waarvan d a t v a n - L e e g h w a t e r i n 1643 z e e r u i t g e w e r k t was.
De droogmaking kwam u i t e i n d e l i j k t o t s t a n d n a e e n i u i d w e s t e r s t o r m o p 29'
november 1836 w a a r b i j h e t ' w a t e r t o t v o o r Amsterdam werd b p g e j a a g d e n
4.000 ha .land werd overstroomil, e n e e n n o o r d o o s t e r s t o r m o p 2 6 december
d a a r o p v o l g e n d , w a a r b i j h e t water: t o t ' bidnen. L e i d e n kwam e n opnieuw ruim
7.000 h a o n d e r l i e p (Trouw, -1948;. P f r . ; 1952)'. De wet t o t : u i t v o e r i n g ' v a n
h e r Z u i d e r z e e p r o j e c ' t ' d a t e e r r v a n 14 j u n i 1918, twee j a a r n a d a t d o o r een
zware s t o r m op 1 3 j a n u a r i 1916 g r o t e .schade i n d e omligg'ende g e b i e d e n
was a a n g e r i c h t .
. .
., ...
: .
.
,
,
,
, .
Het r e s u l t a a t van h e t d r o o g l e g g e n van d e . 3 3 4 m d i e p e meren i n Hol.land
was a l l e r e e r s t h e t b e G i n d i g e n ' v a n h e t c l a n d v e r l i e s d o o r hun g e s t a g e u i t b r e i d i n g i n de l o s s e ~ v e e n b o d e m ; Ten tweede was e f h e t v o o r d e e l van h e t
w e r k r i j g e n van u i t s t e k e n d e g r o n d , oindat d e bodem, a l t h a n s i n H o l l a n d ,
v e e l a l b e s tond u i t v t u c h t b a r e , blauwe z e e k l e i d i e d e ondergrond v a n d e
bovens t e v e e n l a a g vormt.. De . S t a t e n van Holland moedigden'dsarom he t
droogmaken aan: z i j v e r l e e n d e n d a a r t o e o c t r o o i a a n d e ondernemers.
Gedurende d e droogmaking:werd v r i j s t e l l i n g v e r l e e n d van een a a n t a l t e l a s t i n g e n , gedurende e e n b e p a a l d e t i j d d a a r n a van g r o n d l a s t e n 'en meest a l v r i j s t e l l i n g van g r a a f l i j k h e i d s t o l l e n v o o r d e p r o d u k t e n van h e t
..
nieuwe l a n d (Beekman, 1909).
,.
B1:ink noemt n s a s t h e t v e r k ' f i j g e n van nieuw land.'een v i e r t a l f a c t o r e n
waarvan d e dr6o&iakerij'afhankilijk i b . D i t z i j n h k t b e s c h i k b a a r z i j n
van k a p i t a a l . , v a n . r u s t e n v r e d e i n h e t . l a n d , . v a n d e b e & h i k k i n g o v e r
goede t e c h n i b c h e hulpmiddelen e n van o n d e r n e m i n g s g e e s t ( B l i n k , 1904).
I n h e t b e g i n v a n de..zeventiende e e u w , h a d . d e w e l v a a r t i n ' H o l l a n d , g e p a a r d
met d e g r o t e h o e v e e l h e i d b e s c h i k b a a r k a p i t a a l d i e nog n i e t i n s t a a t s - o f
r e g e r i n g s f o n d s e n werd b e l e g d t o t g e v o l g d a t d i t k a p i t a a l werd b e s t e e d
a a n ondernemingen i n h e t b i n n e n l a n d . D a a r t o e l e e n d e z i c h d e droogmaking
van - d e m e r e n -e n d e p l a s s e n : D i t nam v o o r a l . t o e i n h 6 t t i j ' d p e r k van d e
g r o o t s t e w e l v a a r t , i n d e l a a t s t e j a r e n van d e T a c h t i g j a r i g e o o r l o g
( B l i n k , , 1 9 0 4 ) . Zo z a l h e t u i t e r m a t e g u n s t i g e . v e r l o o p v a n d e s t r i j d , t e g e n
Spanje aan d e vooravondvan h e t Twaalfjacig Bestand onder de v e l e oorzaken d i e t o t d e , d r o o g m a k i n g . . v a n - a e B e e m s t e r ' h e b b e n - g e l e i d , n i e t ' d e m i n s t
. .
..
b e l a n g r i j k e z i j n ( C o o l s , 1948).;:,:.
2
Ma d e e e r s t e h e l f t v a n d e z e v e n t i e n d e eeuw had e r a c h t e r u i t g a n g p l a s t s .
De s p e c u l a t i e h a n d e l kwam op; d e b e l g g i n g i n S t a a t s f o n d s e n e n a n d e r e
f o n d s e n werd v o o r d e l i g e r g e a c h t d a n d i e i n l a n d a a n w i n n i n g , d i e e e n bet r e k k e l i j k l s g e r e n t e b l e e f geven. De o n d e r n e m i n g s g e e s t o p landbouwkund i g g e b i e d l i e p t e r u g , men d a c h t meer a a n w i n s t g e v e n d e h a n d e l .
D a a r b i j mag e c h t e r ook n i e t o v e r h e t hoofd worden g e z i e n , d a t d e meren
e n plassen, d i e z i c h h e t b e a t voor droogmakerij leenden, reeds i n h e t
t i j d p e r k van 1615 t o t 1640 waren drooggemaakt, terwijl men v o o r de
droogmaking v a n e n k e l e g r o t e w a t e r e n nog t e r u g d e i n s d e . Aan h e t e i n d van
d e 18e eeuw nam d e b e l a n g s t e l l i n g i n landbouwondernemingen weer t o e ,
doordat handel en s c h e e p v s a r t a c h t e r u i t gingen ( B l i n k , 1904).
De g e s c h i e d e n i s van d e d r o o g m a k e r i j e n i s ook z e e r nauw a a n d i e van d e
windmolens verbonden. Voor d e z e s t i e n d e eeuw i s e r van droogmaking van
meren e n p l a s s e n nog g e e n s p r s k e . I n d e z e s t i e n d e eeuw werden i n NoordH o l l a n d s l e c h t s o n d i e p e p l a s s e n drooggemaakt. Onder a n d e r e d e g e r i n g e
o p v o e r h o o g t e van d e molens was h i e r a a n n i e t vreemd. We1 waren d e molens
t o e n r e e d s van een d r a a i b a r e molenkap v o o r z i e n .
L a t e r kwam men op h e t i d e e om b i j d e droogmaking van d i e p e p l a s s e n d e
molena op v e r s c h i l l e n d e h o o g t e te p l a a t s e n , z o d a t z i j e l k a a r h e t w a t e r
toemaalden. Toen d e Beemster a l s eerste d e m o g e l i j k h e i d v a n d e t e c h n i s c h e u i t v o e r b a a r h e i d v a n e e n droogmaking i n h e t g r o o t had aangetoond,
z i j n d e a n d e r e g r o t e N o o r d h o l l a n d s e meren s t u k v o o r s t u k g e v o l g d (Cools,
1948). Mede h e t f e i t d a t in h e t b e g i n v a n d e z e v e n t i e n d e eeuw d e molenwiek b e l s n g r i j k v e r b e t e r d werd, h e e f t t o t d e droogmaking van d e z e meren
b i j g e d r a g e n ( R i j k s w a t e r s t a a t , 1950).
De u i t v i n d i n g van d e stoommachine opende ook op b e m a l i n g s g e b i e d ongekend e m o g e l i j k h e d e n . De droogmaking van meren e n p l a s s e n nam i n d e negent i e n d e eeuw e e n nieuwe v l u c h t ( R i j k s w a t e r s t a a t , 1950). De stoommachine
i s b i j d e d r o o g m a k e r i j e n v o o r h e t eerst t o e g e p a a t i n d e M i j d r e c h t s e
d r o o g m a k e r i j . De tweede t o e p a s s i n g vond p l a a t s b i j d e droogmaking van de
Z u i d p l a s . De Haarlemmermeer i s d e e e r s t e N e d e r l a n d s e d r o o g m a k e r i j gew e e s t d i e v o l l e d i g met stoombemaling i a drooggemalen.
Omstreeks 1870 had d e windmolen d e s t r i j d t e g e n h e r stoomgemaal v e r l o ren: d e stoom had b i j d e bemaling van p o l d e r s e n boezems d e overhand gek r e g e n ( C o o l s , 1948; Huet, 1885).
De drooggemaakte v e r v e n i n g e n
B i j d e v e r v e n i n g e n l a g d e s i t u a t i e i e t s a n d e r s dan b i j d e drooggemsakte
meren. A a n v a n k e l i j k i s i n Nederland min o f meer o n b e p e r k t verveend.
Toen d i t e c h t e r i n toenemende mate a a n l e i d i n g g a f t o t s c h a d e v o o r d e
a a n g r e n z e n d e g e b i e d e n , werden d e v e r v e n e r s v e r p l i c h t om na h e t gereedkomen van d e v e r v e n i n g d e o n t s t a n e p l a s s e n weer droog te maken. D i t i s
i n f e i t e e e n van d e h o o f d r e d e n e n g e w e e s t v o o r h e t o n t s t a a n van d e veendroogmakeri j e n .
I n F r i e s l a n d i s e r vanaf d e d e r t i e n d e eeuw g e d u r e n d e v i j f eeuwen een
w i l d e v e r v e n i n g g e w e e s t d i e d o o r d e h e l e p r o v i n c i e g r o t e s c h a d e asnr i c h t t e . Deze werd nog g r o t e r t o e n i n 1751 v e e n l i e d e n u i t G i e t h o o r n h e t
b s g g e r e n met d e b e u g e l i n v o e r d e n ( R i j k a w s t e r s t a a t , 1946).
Ns e e n a a n t a l r e g e l i n g e n w a a r i n v o o w a a r d e n werden omschreven waaraan d e
v e r v e n e r s moesten v o l d o e n , werd b i j K o n i n k l i j k B e s l u i t van 21 September
1822 b e p a a l d d a t d e v e r v e e n d e gronden moesten worden b e p o l d e r d e n i n g e d i j k t v o l g e n s door d e o v e r h e i d goed t e k e u r e n p l a n n e n , t e r w i j l van d e
v e r v e n e r s een b e p a a l d e b i j d r a g e zou worden g e v o r d e r d t e r v o o r z i e n i n g i n
de k o s t e n van droogmaking ( R i j k s w a t e r s t a a t , 1946).
Om o r d e op zaken t e s t e l l e n b e s l o o t Koning Willem I om J h r . E. De La
Costa met v o l l e d i g e volmacht n a a r F r i e s l a n d te zenden. Op 26 m a a r t 1823
p u b l i c e e r d e d e z e e e n r a p p o r t , d a t werd goedgekeurd b i j K.B. van 26 mei
1823. Hoe v o o r t r e f f e l i j k h e t werk van De La C o s t e mocht z i j n , na t w i n t i g
j e a r was h e t v e r o u d e r d . Z i j n r i c h t l i j n e n b e t r o f f e n s l e c h t s h e t v o o r t z e t t e n van b e s t a a n d e v e r v e n i n g e n e n omdat e r ook nieuwe v e r v e n i n g e n
moesten kunnen p l a a r s v i n d e n , was e r een g r o t e b e h o e f t e a a n e e n v a s t e r e g l e m e n t e r i n g . H i e r i n werd t e n s l o t t e v o o r z i e n d o o r h e t Reglement o p d e
l a g e v e r v e n i n g e n i n d e p r o v i n c i e F r i e s l a n d , na e n k e l e w f j z i g i n g e n goedgekeurd b i j K.B. van 22 november 1849. Tevens werden a l l e v r o e g e r e r e g e l i n g e n d i e i n s t r i j d waren met h e t r e g l e m e n t , v e r v a l l e n v e r k l a a r d . H e t
e e r s t e r e g l e m e n t i s a 1 na e e n p a a r j a a r weer i n g e t r o k k e n . Daarvoor i n d e
p l a a t s kwam h e t Reglement o p d e l a g e v e r v e n i n g e n i n F r i e s l a n d , goedgek e u r d b i j K.B. van 18 december 1852 ( R i j k s w a t e r s t a a t , 1 9 4 6 ) .
Omdat i n d e tweede h e l f t van d e v i j f t i e n d e eeuw d e t u r f e e n w a a r d e v o l
h a n d e l s a r t i k e l begon t e worden, werd i n de p r o v i n c i e U t r e c h t h e t tempo
van d e v e r v e n i n g g e l e i d e l i j k a a n v e r s n e l d waardoor s t e e d s meer en g r o t e r e p l a s s e n o n t s t o n d e n . Tegen h e t e i n d e van d e z e s t i e n d e eeuw namen d e
v e r v e n i n g e n e e n zodanige omvang a a n , d a t de S t a t e n van U t r e c h t moesten
i n g r i j p e n . Na e e n a a n t a l r e g e l i n g e n w a a r i n voorwaarden werden omschreven
waaraan de v e r v e n e r s moesten v o l d o e n , v i e 1 op 3 m a a r t 1770 h e t S t a t e n b e s l u i t , . d a t v o o r t a a n geen p o l d e r meer mocht worden verveend z o n d e r t o e stemming van d e S t a t e n e n d a t d e v e r g u n n i n g s l e c h t s zou worden v e r l e e n d
a l s b i j h e t v e r z o e k t o t v e r v e n i n g t e v e n s h e t p l a n t o t droogmaking v a n d e
d o o r d e o n t g r o n d i n g o n t s t a n e p l a s was gevoegd.
Het e e r s t e Algemeen r e g l e m e n t o p d e v e e n d e r i j e n i n de p r o v i n c i e U t r e c h t
werd op 30 a u g u s t u s 1835 d o o r d e Koning goedgekeurd. Met d i t r e g e l m e n t
doen ook d e c o n s i g n a t i e g e l d e n hun i n t r e d e . I n a r t i k e l 1 0 i s b e p a a l d , d a t
de v e r v e n e r s v e r p l i c h t z i j n een som van 175 g u l d e n p e r bunder te c o n s i g n e r e n o n d e r a n d e r e t o t d e k k i n g van d e k o s t e n v o o r b e d i j k i n g e n droogmak i n g . D e r t i e n j a a r l a t e r v e r c h e e n a 1 e e n nieuw Algemeen r e g l e m e n t o p de
v e e n d e r i j e n . De r e c h t s g e l d i g h e i d van h e t b e s t a a n d e werd b e t w i j f e l d , aang e z i e n h e t n i e t d o o r de P r o v i n c i a l e S t a t e n was v a s t g e s t e l d . Het nieuwe
r e g l e m e n t kwam t o t s t a n d b i j S t a t e n b e s l u i t van 12 f e b r u a r i 1848. A r t i k e l
1 van d i t r e g l e m e n t v e r e i s t e v o o r e l k e v e r v e n i n g een o c t r o o i o f vergunning en bovendien e e n p l a n t o t b e d i j k i n g e n droogmaking. Omdat aan h e t
r e g l e m e n t van 1848 t a l van bezwaren k l e e f d e n , werd b i j b e s l u i t van Prov i n c i a l e S t a t e n van 5 m a a r t 1852 e e n nieuw r e g l e m e n t v a s t g e s t e l d o n d e r
de t i t e l Reglement op de v e e n d e r i j e n i n de p r o v i n c i e U t r e c h t . Ook h e t
r e g l e m e n t van 1852 was geen l a n g l e v e n b e s c h o r e n , want i n 1859 v e r s c h e e n
een d e e l s h e r z i e n r e g l e m e n t d a t b i j S t a t e n b e s l u i t van 10 november 1859
werd v a s t g e s t e l d . . D i t regl.ment, i s nog van k r a c h t ( R i j k s w a t e r s t a a t ,
1968).
I n d e p r o v i n c i e Zuid-Holland was van d e 1 5 e t o t 1 7 e eeuw h e t oude l a n d
langzamerhand g e h e e l i n p o l d e r s g e l e g d . V e r s c h e i d e n e v a n d e z e p o l d e r s
werden ook, d u s e l k b i n n e n z i j n e i g e n kaden verveend. De g r o t e waarde
d i e de t u r f vertegenwoordigde, werkte h e t vervenen i n h e t g r o o t a l s
onderneming i n d e hand. Daardoor waren i n d e 1 8 e eeuw i n R i j n l a n d z e l f s
29
h e l e gemeenten verdwenen, a n d e r e g r o t e n d e e l s i n w a t e r v e r a n d e r d .
Maar t o e n begon men ook h e t v o o r d e e l i n t e z i e n om d e z e g r o t e p l a s s e n
met hun u i t s t e k e n d e bodem van oude blauwe z e e k l e i droog t e maken. De
o c t r o o i e n d a a r t o e werden v e e l a l op a a n v r a g e v e r l e e n d a a n d e ambachten o f
h e e r l i j k h e d e n waarin d i e p l a s s e n l a g e n . D e e e r s t e waarbij d i t gebeurde,
was d e g r o t e Wassenaarsche P o l d e r ( O c t r o o i 1666, Beekman, 1 9 0 9 ) . I n
1721 en 1723 hebben d e S t a t e n algemeen g e l d e n d e p l a k k a t e n u i t g e v a a r d i g d
w a a r b i j we1 n i e t b e v o l e n werd d a t d e p l a s s e n , o n t s t a a n u i t d e v o o r t a a n
t e ondernemen v e r v e n i n g e n , l a t e r moesten worden drooggemaakt, maar waard o o r h e t t o t s t a n d komen van d e droogmaking g e m a k k e l i j k werd gemaakt e n
een n a t u u r l i j k g e v o l g werd v a n d e z e gang van zaken. Geen l a n d mocht worden i n g e s t o k e n , t e n z i j v o o r a f 66n s t u i v e r p e r r o e d e werd b e t a a l d om h e t
v o l d o e n van a l l e gewone e n buitengewone v e r p o n d i n g e n ( b e l a s t i n g e n ) a a n
h e t ambacht t e v e r z e k e r e n . D i t was h e t zogenaamde s t u i v e r g e l d , d a t men
i n R i j n l a n d a 1 s i n d s 1680 h i e f . Met d e d a a r d o o r gevormde a a n z i e n l i j k e
k a p i t a l e n , waarvan a a n d e ambachten o b l i g a t i e s werden a f g e g e v e n , werden
l a t e r d e k o s t e n van d e droogmaking g e d e k t (Beekman, 1 9 0 9 ) .
I n d e o c t r o o i e n , v o o r d e droogmaking werden, e v e n a l s d i t b i j d e droogmak i n g v a n meren h e t g e v a l was, t i j d e l i j k e v r i j s t e l l i n g van b e l a s t i n g e n ,
t i j d e l i j k e o f a l t i j d d u r e n d e v r i j s t e l l i n g van t i e n d e n , v r i j s t e l l i n g van
t o l l e n , enz. v e r l e e n d , a l l e s ter aanmoediging van z u l k e ondernemingen
(Beekman, 1909).
I n h e t midden van d e n e g e n t i e n d e eeuw maakte d e t o e p a s s i n g van d e stoombemaling h e t m o g e l i j k g r o t e ondernemingen a l s d e droogmaking vaq de
Z u i d p l a s p o l d e r e n d e p o l d e r P r i n s A l e x a n d e r a a n te v a t t e n e n t o t een
goed e i n d e t e brengen ( R i j k s w a t e r s t a a t , 1 9 6 z ) . Deze droogmakingen z i j n
e v e n a l s d e Haarlemmermeer e n d e I J s s e l m e e r p o l d e r s v o o r r e k e n i n g van h e t
Rijk t o t stand gebracht.
7. Grondgebruik in de droogmakerijen
A a n v a n k e l i j k was h e t g r o n d g e b r u i k i n d e d r o o g m a k e r i j e n v r i j w e l u i t s l u i tend g r a s l a n d of bouwland. Voor wat d e nieuwe d r o o g m a k e r i j e n b e t r e f t i s
h i e r pas b i j d e i n r i c h t i n g van O o s t e l i j k F l e v o l a n d e e n b e l a n g r i j k e v e r a n d e r i n g i n getomen. I n t a b e l 3 w o r d t e e n o v e r z i c h t gegeven van h e t
grondgebruik i n de IJsselmeerpolders.
Tabel 3 . De I J s s e l m e e r p o l d e r s
V e r d e l i n g van d e grond n a a r bestemming i n p r o c e n t e n van d e
oppervlakte
Wieringer- Noordoos t- O o s t e l i j k Z u i d e l i j k
meer
polder
Flevoland Flevoland
Landbouwgrond
Woongebieden
Bossen e n n a t u u r g e b i e d e n
Kanalen, t o c h t e n , s l o t e n
d i j k e n , wegen
87
87
1
1
75
8
3
5
11
50
18
25
9
7
6
7
Voor e e n a a n t a l van d e oude d r o o g m a k e r i j e n i s d e l a a t s t e j a r e n e e n aanz i e n l i j k e w l j z i g i n g i n h e t g r o n d g e b r u i k o p g e t r e d e n . Sommige droogmaker i j e n z i j n h i e r b i j t e n behoeve van d e v e r s t e d e l i j k i n g z o d a n i g opgehoogd
d a t van e e n droogmakerij e i g e n l i j k g e e n s p r a k e meer is. B i j a n d e r e n i s
e e n a a n p a s s i n g i n h e t w a t e r b e h e e r s i n g s s y s t e e m n o o d z a k e l i j k geweest. I n
t a b e l 4 i s p e r provincie h e t h u i d i g e grondgebruik i n d e droogmakerijen
weergegeven.
Enkele droogmakerijen z i j n k o r t e of l a n g e t i j d na droogmaking weer o n d e r
w a t e r g e z e t . Het b e k e n d s t e v o o r b e e l d h i e r v a n i s h e t Naardermeer, d a t
z e l f s tweemaal i s drooggemaakt, te weten i n 1629 e n i n 1883, maar b e i d e
malen k o r t e t i j d d a a r n a weer i s gelnundeerd.
T a b e l 4. Huidig g r o n d g e b r u i k i n d r o o g m a k e r i j e n i n p r o c e n t e n van d e
oppervlakte
l a n d b o u w / g l a s t u i n - boa e n n a t u u r
bouw
stedelijk
gebied
Friesland
Groningen
Noord-Holland
Overijssel
Utrecht
Flevoland
Zuld-Holland
Totaal
83
8
9
8.Literatuur
Beekman, A.A.
P o l d e r s e n Droogmakerijen
a . E e r s t e boek. B e s c h r i j v i n g van h e t
Nederlands Polderland
b. Tweede boek. T e c h n i s c h e i n r i c h t i n g van
polders
c. P l a t e n
D e G e b r o e d e r s Van C l e e f , Den Hsag; 1909.
B l i n k . H.
G e s c h i e d e n i s van den b o e r e n s t a n d e n den
landbouw i n Nederland
Tweede d e e l
J.B. W o l t e r s , Groningen, 1904.
Boon Mesch, A.H.
van d e r
D e droogmaking van h e t Haarlemmermeer
De e r v e n L o o s j e s Haarlem, 1855.
Bcoekhoven, C. J.
P r o v i n c i a l e almanak v o o r Zuid-Holland
Achtenzeventigste jaargang
N. Samson N.V., Alphen a a n d e n R i j n ,
1966.
C o o l s , R.H.A.
S t r i j d om den grond i n h e t l a g e Nederland
Het p r o c e s van b e d i j k i n g , i n p o l d e r i n g e n
droogmaking s i n d s d e v r o e g s t e t i j d e n
N i j g h & Van Ditmar N.V.,
Rotterdam
Den
Haag, 1948.
-
D i b b i t s , H.A.M.
Nederland-waterland
Een h i s t o r i s c h - t e c h n i s c h o v e r z i c h t
'N.V. A. Oosthoek, U t r e c h t , 1950.
D i r k Burger van S c h o o r e l
Chronyk van d e s t a d Medenblik
Thimotheus t e n Hoorn, Amsterdam, 1710.
Dolk, Th.F.J.A.
G e s c h i e d e n i s van h e t Hoogheemraadschap
Delfland
M a r t i n u s N i j h o f f , Den Haag, 1939.
E i j k e n , E.D.
I n l e i d i n g op d e i n v e n t a r i s van h e t
a r c h i e € van d e A c h t e n e e r .
S t a d s a r c h i e f van Alkmaar
Alkmaar, 1963.
Gevers van E n d e g e e s t , J h r .
H e t hoogheemeaadschap van R i j n l a n d
Deel I. De b e s c h r i j v i n g
Deel 11. De b i j l a g e n
De g e b r o e d e c s Van C l e e f , Den Haag, 1871.
Huet, A.
Stoombemaling v a n p o l d e r s e n boezems
De g e b r o e d e r s van C l e e f
Den Haag, 1885.
Kooiman, D.
De z e e w e r i n g e n e n w a t e r s c h a p p e n van
Noord-Holland
Derde u i t g a a f
N. Samson N . V . , Alphen a a n den R i j n ,
1936.
Leeghwater, J. Asz.
Het Haarlemmer-Meer-Boek
Dertiende druk
Met a a n t e k e n i n g e n van e n v o o r a f g a a n , d o o r
e e n i g e l e v e n s b i j z o n d e r h e d e n van den
s c h r i j v e r en een h i s t o r i s c h o v e r z i c h t d e r
p l a n n e n t o t e n d e r werken o v e r h e t droogmaken v a n h e t Haarlemmermeer d o o r J . C .
van H a a s e l t
G.J.A.
B e i j e r i n g c k ; Amsterdam, 1938.
Van L i j n d e n van Hemmen,
P.G. Baron
. V e r h a n d e l i n g o v e r de droogmaking van de.
Haarlemme r-meer
De g e b r o e d e r s v a n C l e e f , Den Haag e n
Amsterdam, 1821.
Pfr.
Onze d r o o g m a k e r i j e n voorheen e n t h a n s
W a t e r s c h a p s b e l a n g e n , 37e j a a r g a n g ,
no. 1 4 , p.p. 105-107, 3 0 j u n i 1952.
Ramaer. J.C.
D e omvang van h e t Haarlemmermeer e n de
meren w a a r u i t h e t o n t s t a a n i s , o p vers c h i l l e n d e t i j d e n v o o r d e droogmaking
J o h a n n e s Miiller, Amsterdam, 1892.
B e s c h r i j v i n g van de p r o v i n c i e F r i e s l a n d
Behorende b i j de w a t e r s t a a t s k a a r t
Bewerkt b i j d e D i r e c t i e Algemene D i e n s t
van d e Rijkswa t e r s t a a t .
S t a a t s d r u k k e r i j , Den Haag, 1948.
B e s c h r i j v i n g van d e p r o v i n c i e
Noord-Holland
Behorende b i j d e w a t e r s t a a t s k a a r t
Bewerkt b i j d e D i r e c t i e Algemene D i e n s t
van d e R i j k s w a t e r s t a a t
S t a a t s d r u k k e r i j , Den Haag, 1950.
B e s c h r i j v i n g van d e p r o v i n c i e G r o n i n g e n
Behorende b i j d e w a t e r s t a a t s k a a r t
Bewerkt b i j d e D i r e c t i e Algemene D i e n s t
van d e R i j k s w a t e r s t a a t
S t a a t s d r u k k e r i j , Den Haag, 1959.
B e s c h r i j v i n g van d e p r o v i n c i e O v e r i j s s e l
Behorende b i j d e w a t e r s t a a t s k a a r t
Bewerkt b i j d e D i r e c t i e Aleemene D i e n s t
van d e R i j k s w a t e r s t a a t
S t a a t s d r ~ i k k e r i,j Den Haag, 1963.
Beachrijving van de p r o v i n c i e Zuid-Holland
Behorende b i j de w a t e r s t a a t a k a a r t
Beverkt b i j de D i r e c t i e Algemene Dienat
van de R i j k s w a t e r a t a a t
S t a a t s d r u k k e r i j Den Haag, 1967.
,
Beschrijving van de p r o v i n c i e U t r e c h t
Behorende b i j de w a t e r s t a a t s k a a r t
Beverkt b i j de D i r e c t i e Algemene D i e n s t
van de Rijkswa t e r s t a a t
S t a a t a d r u k k e r i j , Den Haag, 1968.
S t a r i n g , W.C.H.
Voormaala en thans o p s t e l l e n over Ne2rl a n d s grondgesteldheid
A.C. Kruseman Haarlem, 1858.
T e i x e i r a de Mattos, L.F.
De wa t e r k e e r i n g e n , wa terschappen .en pold e r s van Zuid-Holland
Dee1 I en I1
Martinus N i j h o f f , Den Haag, 1906 e n 1908.
Trouw, J.
De West-Nederlandsche veenplasaen Hiatoriach-Planologisch
C.V. A l l e r t de Lange, Amsterdam, 1948.
Waterachap West-Friesland
Stukken .asnwezig i n h e t a r c h i e f van h e t
Waterschap Wea t-Friealand.
Bijlagen
B i j l a g e 1 . I n d e l i n g algemene g e g e v e n s
, ,.
Kolom 1.
.
Code v o o r d e h o o f d i n d e l i n g
1 = algemeen gegeven
2 = w a t e r h u i s h o u d k u n d i g gegeven
Kolom 3 e n 4.
:.
..
.
.
Code v o o r s o o r t gegeven
1 = naam van d e d r.o o g.m a k e r i j e n
2 = provincie
3 = datum droogniaking' e n vergunning"
4 = oppervlakte
5 = oorspronkelijke verdeling v a n d e oppervlakte
6 = h u i d i g e v e r d e l i n g van d e o p p e r v l a k t e
7 = o o r s p r o n k e l i j k meer .
8 = waterschap
,
.
9 = gemeente(n)
10 = boezem(s)
,
.
Kolom 7 t / m 10. Nummer van d e d r o o g m a k e r i j
1. Nasm ( c o d e 1 0 1 )
Kolom 1 1 t / m 8 0 naam
2. L i g g i n g ( c o d e 1 0 2 )
Provincies: Friesland
Groningen
Flevoland
. .
Noord-Holland
Overijssel
Utrecht
Zuid-Holland. .
.
,
..
.
'
.
,
.
..
..
.
,
.
Kolom 1 1 t / m ' 75 naam p r o v i n c i e
Een d r o o g m a k e r i j k a n op e e n z e k e r moment om u i t e e n l o p e n d e r e d e n e n op.. .
houden om a l s a f z o n d e r l i j k e d r o o g m a k e r i j v o o r t t e b e s t a a n .
I n e e n d e r g e l i j k g e v a l d i e n t i n d e p o s i t i e s 77 t / m 8 0 , h e t j a a r t a l van
d e b e S i n d i g i n g t e worden aangegeven. H e t j a a r t a l kan v o o r a f worden
gedaan d o o r e e n code v o o r d e o o r z a a k v s n d e ' b e g i n d i g i n g .
De volgende c o d e s kunnen worden i n g e v o e r d :
0 = onder water g e z e t
R = ruilverkaveling
S = opgespoten
.
3. D r o o g l e g g i n g s p e r i o d e ( c o d e 1 0 3 )
. .
1810 - 1814
van - t o t : e n met :
1814
- t o t e n. . met
1814
in
0 1814
ongeveer i n
V 1814
VOO r
N 1814
na
.
,
.
-
-
,
..
V e r v o l g b i j l a g e 1. I n d e l i n g algemene g e g e v e n s
Vergunningen
OC 20 november
KB 20 november
W
20 november
B
20 november
C
20 november
kolom
kolom
kolom
kolom
kolom
kolom
kolom
kolom
kolom
kolom
12
16
17
22
32
41
44
47
57
61
t / m 15
t / m 20
t / m 30
t / m 40
e n 42
e n 45
t / m 55
t / m 60
t / m 80
1532 o c t r o o i
1532 k o n i n k l i j k b e s l u i t
1532 wet
1532 b r i e f
.
1532 c o n s e n t
b e g i n e e r s t e droogmaking
teken ( z i e v e r k l a r i n g )
e i n d e e e r s t e droogmaking
idem 2 e droogmaking
idem 3 e droogmaking
code v e r g u n n i n g
dag v e r g u n n i n g
maand v e r g u n n i n g
j a a r t a l vergunning
idem v o o r 2 e droogmaking
4. O p p e r v l a k t e ( c o d e 1 0 4 )
O p p e r v l a k t e g e r e k e n d b i n n e n h e t h a r t van d e k r u i n van d e r i n g d i j k i n
ha.
kolom 16 t i e n d u i z e n d t a l l e n
17 d u i z e n d t a l l e n
-18 honderd t a l l e n
19 t i e n t a l l e n
20 eenheden
Een d r o o g m a k e r i j kan na v e r l o o p v a n t i j d e e n a n d e r e o p p e r v l a k t e k r i j gen. D i t d i e n t a l s v o l g t t e worden aangegeven:
kolom 30 t / m 3 3 j a a r t a l
35 t / m 40 nieuwe o p p e r v l a k t e i n ha.
5. O o r s p r o n k e l i j k e v e r d e l i n g van d e o p p e r v l a k t e n a a r bestemming
(code 1 05)
- Landbouw;
Glastuinbouw;
- S t e d e l i j k gebied;
- Bos- e n n a t u u r g e b i e d ;
-
-
I n f r a s t r u c t u u r en water.
Waarden i n p r o c e n t e n van d e o p p e r v l a k t e
kolom 1 8 , 19
29
39
49
59
en
en
en
en
en
20
30
40
50
60
p e r c e n t a g e landbouw
g l a s tuinbouw
s t e d e l i j k gebied
bos- e n n a t u u r g e b i e d
i n f r a s t u c t u u r en water
6. H u i d i g e v e r d e l i n g v a n d e o p p e r v l a k t e n a a r bestemming
(code 1 06)
Gegevens a l s genoemd o n d e r 5.
1
Vervolg b i j l a g e 1. I n d e l i n g algemene gegevens
7. O o r s p r o n k e l i j k meer ( c o d e 1 0 7 )
MEER
WAAL
BRAAK
VERVENING
UITGEVEENDE POLDER
ZEEARM
Kolom 21 t / m 8 0 o o r s p r o n k e l i j k meer.
8 . Waterschap ( c o d e 1 0 8 )
Naam van h e t w a t e r a c h a p , o f hoogheemraadschap w a a r i n d e d r o o g m a k e r i j
voorkomt.
Kolom 1 1 t / m 8 0 naam van h e t w a t e r s c h a p .
9. Gemeente ( c o d e 1 ' 0 9 )
Naam van d e gemeente, o f namen van d e gemeenten w a a r i n d e droogmaker i j voorkom t
.
Kolom 12 t / m 3 5 l e gemeente
36 t / m 55 2e gemeente
56 t / m 8 0 3e gemeente
10.Boezem ( c o d e 1 10)
Naam van d e boezem, o f namen van d e boezems waarop d e d r o o g m a k e r i j
100st.
Kolom 1 1 t / m 8 0 naam van d e boezem
I n d i e n d e d r o o g m a k e r i j o p m e e r d e r e boezems l o o s t , dan v o o r i e d e r e
boezem e e n a p a r t e r e g e l . De v o l g o r d e van d e z e r e g e l s d i e n t d e z e l f d e
t e z i j n a l a d e v o l g o r d e van d e boezempeilen ( c o d e 2 0 2 ) .
NB I n d i e n op e e n p o l d e r wordt g e l o o s d , o f op e e n a n d e r e d r o o g m a k e r i j ,
dan h i e r v a n d e naam opgeven.
B i j l a g e 2 . N e d e r l a n d s e Droogmakerijen
..
Achtermeer
Achterof s e p o l d e r
Amsterdammerpolder
Andijk
Antje Jetzesmeer
Atjevliet
Auke H i n n e s ~ n e e r
Buikslotermeer
Bui t e n d i j k s e B u i t e n v e l d e r s c h e
polder
Burkmeer
'Butter- e n B o t e r p o l d e r
B u u r s t e r of K l e i n e G e r s l o o t
Cobberspoel o f Schiemeer
Baarsdorpermeer
Bakhuizerwad
Bands t e r p o e l e n
B e d i j k t e Leek of K l e i n e Waal
B e d i j k t e Waal
Beems ter
Belmermeer
Bennemeer
Benthornerpolder
B z n t h u i z e r Noord- e n Z u i d p o l d e r
Bergermeer
B e r k e l (Nieuwe Droogmakerij
i n de polder)
Berkel (Oude Droogmakerij
i n de polder)
Berkmeer
Be thune
B i e s l a n d (Drooggemaakte
P o l d e r van)
B i e s l a n d s e Bovenpolder
(Droogmakerij i n d e )
B i j lmermeer
Binnenwegse p o l d e r
Bleekmeer
Bleiswijk (Polder)
Blijkmeer
Boekelermeer
Bom Brak
Bommerieden
Bongmeer
Boornbergumerpolder
Bornwerderlneer
Bovenkerkerpolder
B r a a k p o l d e r o n d e r Hoogwoud
B r a a k p o l d e r o n d e r Winkel
De Brake
3e B r i f k e n
Britswerdermeer
Broekermeer
B r o e k p o l d e r (Droogmakerij i n d e )
Broekvelden e n V e t t e n b r o e k ( P o 1 d e r )
Buiksloterham
Daalmeer
Derde b e d i j k i n g d e r M i j d r e c h t s e
Droogmakerij
Dergmeer
, .
D i e l o f smeer . :.
Diepsmeer
Dong j umermeer
Douwemeer
De Drie D o l l e n
Driemanapolder
Driesumermeer
Drooggemaakte A k k e r s l o o t - ,
Hertogs- e n B l i j v e r s p o l d e r
Drooggemaakte Geer- e n K l e i n e
Blankaardpolder
Drooggemaakte Gelderwoudse P o l d e r
Drooggemaakte P o l d e r a a n de westz i j d e te Aarlanderveen
Drooggemaakte P o l d e r s v a n
Zestienhoven R i j s en Daal , .
Drooggemaakte Veender- e n
Lijkerpolder
Droogemaakte Veenpolder t e
Assendelf t
Durgerdammer D i e
Eendragtspolder
. .
Eerste Bedijking der Mijdrechtsche
Droogmakerij
Egmondermeer
Enge Wormer
Etersheimerbraak
Fallingabuurster- en.Aaltje-.
Meerpolder
'Ferwouderpolder
Het F l u e s k e .
Gaastervar
.
.
Gauw ..
Gecombineerde H u i s z i t t e r - e n
Meeslouwerpolder
.
I
Vervolg b i j l a g e 2
Gecombineerde S t a r r e v a a r t - e n
Damhouderpolder
Cecombineerde V e e n p o l d e r v a n
Zwammerdam e n Reeuwijk
Gersloot
Giethoornse Polder
Gogerpolder
Goudje P o e l
Grachtkavel
Graftermeer
Greb
Grenspolder
De GrieZn e n h e t A c h t e r l a n d
v a n S i n t - J o h a n n e s g a e n Rotsterhaule
G r i e t - e n Vriesekoopsche polder
Grolshaven
De Gonzen
Groote G e r s l o o t
Groote Heilige-geestpolder
G r o o t e Hop
G r o o t e Horns termeer
Groote I J p o l d e r
G r o o t e Waal
G r o o t e Wiel
G r o o t e Wiel
Groot- Hemmeerpolder
Groot- M i j d r e c h t
Groot S c h a ~
Groot S e i n
Haanmeer
tlaanmeer
Haarlemmermeer
Hazerwoudsche Droogmakerij
Heere Simenspoelen
Heerhugowaard
Heintjesbraak
Hempensermeer
Hengstepoel
Hesensermeer
H i e s l u m e r Ee
Hoef p o l d e r
Hoeksmeer
Hoi t e Brekken
Holendrechter- en Bullewijkerpolder
H o l l e Brekken
Honderd Morgen oE Wilde Veenen
( P o l d e r De)
Honderd T i e n Morgen ( P o l d e r De)
Honderd V e e r t i g Morgen ( P o l d e r De)
*
Hoogfennepolder
Hornmeer
Hornstra' s polder
Horse o f Horsa
Hors termeer
Hou tmeer
Houtrakpolder
Huningameer
Idskenhuistemeer
Iestmeer
I J p e n b u u r s termeer
IJsselmeer*
De I J z e r m i e d e n
Islemeer
It F l a i t
Jan Dirkspolder
Jantjeszee
Het J o o
Jornahuistermeer
Jousterpe rpoel
Jouswierstermeer
Kamerhop
D e Kampen
Kerkerij t j e
Kerkmeer
Kerkmeer
Kerkmeer
Klaarkampermeer
De Kledsemolen/De K l e i n e molen/
De Kooimolen/ De Schoolmolen
Kleimeren
Kleindobbe/Houtwlelen/ Lange Suaweg
K l e i n e Brak
K l e i n e Brekken
K l e i n e Brekken
K l e i n e Droogmakerij ( P o l d e r De)
Kleine Heiligegeestpolder
K l e i n e Noordpolder
Kleine Poel
K l e i n e W e s t e i n d s e Veen- e n Droogmakerij
K l e i n e Wijd
Klein Idskenhuistermeer
Klein Schar
Klein Sein
Klein- S t a r r e v a a r t ( P o l d e r )
Koemeerpolder
Kolk v a n Dussen
K o r t e e n Lange R i j p e
Koude- o f Makkumermeer
l a t e r opgegaan i n d e P o l d e r P r i n s Alexander
Vervolg b i j l a g e 2
Kromme J e l t s p o e l e n
Kromwa t e r
Lange Dam
Leege Meer
Legmeer
L e ij s e p o e l
Leitspolder
Llchtemeer
Lichtewater
Lisserpoelpolder
Loete
Louwsmeer
Luijaenborgh
Lutjebroekerweel
Lutkemeer e n d e gronden van
R~asdorp
Mannekewater
Mare
Marssumermeer
Meedhuize rmeer
Meeuwmeer
Merriega t
Mlddelburg ( P o l d e r )
M i d d e l p o l d e r o n d e r Nieuwer-Amstel
Mlddelveldsche Akerpolder
Mildam-00s t
Mildam-Oudeschoot
Monebuursterpoel
Monnike Ee
Monnikenmeer
Moorsmeer o f T j a a r l i n g e r m e e r
Mosseldal
Naardermeer*
Nauernasche p o l d e r
Nederlandspolder
lqieuwe Droogmakerij of De P l a s
Nieuwe of Drooggemaakte p o l d e r
Nieuwkoop ( P o l d e r )
Nieuw- W a t e r i n g s v e l d s c h e p o l d e r
N i j huizumer Ee
Nij huizumerpoelen
Noordeindermeer
Noorderbraak of A c h t r r w a a l
Noorder I J p o l d e r
Noorder Legmeerpolder
Noordermeer
Noordmeer
Noordoos t p o l d e r
*
Noordpolder van Delfgauw (Droogmakerij i n de)
Noordsche B u u r t e r p o l d e r
Noord- Spaarndammerpolder
Noord- W i j k e r m e e r p o l d e r
Nootdorp ( P o l d e r van)
.
'
Occameer
Oedzemeer
Oenkerkerplassen
Oogvlie t
Ookmeer
Oost- A b t s p o l d e r (Droogmakerij i n
de)
Oosteinderpoel
O o s t e l i j k e Binnen L e i e n
O o s t e l i j k Flevoland
Oosterenderpoelen
Oosterhoevenmeer
00s t e n n e e r
Oosterzeesveld
00s t e r z i j pen
Het Oostmeer
00s t p o l d e r
Osdorperbinnenpolder
Osdorperbovenpolder
Oude B r o e k p o l d e r (Droogmakerij i n
de)
Oude D i j k j e
Oude- e n N i j e h o r n s t e r p o l d e r
Oudegasterzanding
Oude Gouwspolder
Oude Moer
Oudendijk ( P o l d e r )
Oude of Hooge P o l d e r van P i j n a c k e r
(Droogmakerij i n d e )
Oudewegsterpolder
Oudie
Palens teinsche polder
P a r r e g a s t a r m e e r o f Zuidermeer
P i e r s - of Heer Aylvameer
P i j l k w i e r s termeer
P o e l e n Wijmers
Polder Buitenpost (Oosteinde)
P o l d e r d e Broek
P o l d e r d e Mudsert
P o l d e r d e Nieuwe B u l l e w i j k
P o l d e r de Vries
P o l d e r d e Wieren
Polder Geldringen
Polder Giethoorn
P o l d e r Halfweg
I n 1886 d e f i n i t i e f weer o n d e r w a t e r g e z e t
Vervolg b i j l a g e 2
P o l d e r h e t Noorde R i e t v e l d
P o l d e r Lange R i j p e n
P o l d e r Langezwaag
P o l d e r Moerdiep
Polder Nijk en ~ t r o o m k a n t
P o l d e r NV O n t g i n n i n g s m i j
De Drie P r o v i n c i e n
P o l d e r P r i n s Alexander
P o l d e r Voormalig NV Gebied e n
P o l d e r Lange Suaweg
P o l d e r Wetering- O o s t
P o l d e r Wetering- West
Poppingawiees t e r m e e r
P r o o s tmeer
Purmer
De P u t t e n
T e d i n g e r b r o e k p o l d e r (Droogmakerij
i n de )
Terbands t e r p o l d e r
Terbandsterpolder ( o o s t e l i j k deel
genaamd M u n n i k s p e t t e n )
Terbands t e r p o l d e r (00s t e l i j k d e e l )
Thamer b i n n e n p o l d e r
Tjaddinxrij tje
Tjallingsmeer
Too tmeer
Tweede b e d i j k i n g d e r M i j d r e c h t s c h e
Droogmakerij
Tweemanspolder
Rekeroog
Riedpoel t j e
Rietmeer
Rietwijkeroorderpolder
Rijnsaterswoudsche Polder
Rohel
Rohelsterplassen
Roschuistermeer
V e e n d e r i j d e Toekoms t
Sanjes
Sapmeer
Schaalsmeer
Schaapskuilmeer
Schagerwaard of Witsmeer
Schansmeer
De S c h a r r r e n
Schermer
De S c h e t t e n
Schiebroek
S c h i e v e e n (Nieuwe Droogmakerij
i n de p o l d e r )
S c h i e v e e n (Oude Droogmakerij i n
de p o l d e r )
Schinkelpolder
Schoutsbraakje
Schutsmeer
Het Sens- e n A t s e b u u r s t e r m e e r
Sillaardermeer
Slootgaard
S l o t e r d i j kermeer
Slotervar
S tarnmeer
S t a v e r e n s c h e Noorder- e n Zuidermeerpolder
Stirtlandsmeer
Stommeer
Het S t o r t e r m e e r
Stroobos
U i t e i n d s c h e Droogmakerij
Uylkemeer
Veenderpolder
Veenpolder v a n Echten
Verenigde Bloklandse e n Korteraarse
polder
Vierambacht ( p o l d e r )
De V i j v e r
Het V l i e t
Vlietpolder
Volendammermeertje
Vroonermeer
Vrouwgees t ( P o l d e r )
Wargas t e r m e e r
Warmenhuizer Kerk- of Debbemeertje
Wassemeer
Wassenaarsche P o l d e r
Wa t e r g r a a f smeer
Wee1 e n b r a k e n onder Obdam
'
Weelpolder o n d e r Hoogwoud
Weerlanerpolder
Westerzanding
W e s t e r z i j pen
Westerzijpen
Westpolder
Westzanerpolder
Wiels- of Wanswerdermeer
Wieringermeer
Wieuwerdermeer
IJijde L a r t s
Wijde Meer
Wijde Wormer
Wijd Water
Wilmkeb r e e k
Wilnis- Veldzijde
Vervolg b i j l a g e 2
Wogmeer
W o l t e r s o f G r o t e Brak
.. .
Uorkumermeer
Woudmeer
Woudse Droogmakerij
,
.
.
Zaandammerpolder
Zandbraak o n d e r Warder
Zdnding
Zanding
Zandpoel
Zandwervens- b r a a k
Zevenhoven ( P o l d e r )
Z o e t e r m e e r s c h e Meerpolder
Z o e t e r m e e r s c h e of Nieuw Drooggemaakte P o l d e r
Z u i d e l i j k Flevoland
Zuiderbraak
Z u i d e r Legmeerpolder
Zuider R i e t v e l d
Zuidoos t p o l d e e
Zuidplaspolder
Z u i d p o l d e r van Delfgauw (Droogmaking i n d e )
Zuid- Spaacndammerpolder
Zuid- W i j k e n n e e r p o l d e r
Zuidveenderij
Zwaansmeertje
Zwarte Brak
Zwartebroek
Zwarte Waal
Zwijnsmeertje
I n F r i e s l a n d z i j n nog 53 naamloze droogmakerijen. Deze z i j n h i e r opgenomen onder h e t nummer waaronder z i j voorkomen o p d e B e s c h r i j v i n g van de
p r o v i n c i e F r i e s l a n d behorende b i j de W a t e r s t a a t s k a a r t ( R i j k s w a t e r s t a a t ,
1948).
B I J L A G E 3. DE NEDERLANDSE D R O X W K E R I J E N .
FERlOGEN VAN DR00il.lAKlNG. GPPERVLAKTE, WRSPRONKELIJKE S I T U A T I E .
PROVINClE : NOORD-HOLLAND
NR.
NAN4 D R W K E R I J
1 ACHTERMEER
PERIODE VAN
DROOGWKING
DATUM
VEHGUNNING
OPPERVLAKTE
I N HA.
WRSPRONKELIJK
MEER
1533
CC 2 0 NOVEMBER
WEER
W
ZEEARM
2
MSTEKDMWEKPOLDER
1877
3
AIIDIJK
1927
4
BAARSDORPERMEER
1624
CC
5
BEDIJKTE LEEK OF KLEINE WAAL
1633
CC 2 2 JANUARI
MEER
6
BED1Jl:TE WAAL
CC 2 1 D E C W E R
W M
7
BEEMSTER
CC 2 1 ME1
MEER
d
BELMERMEER
1628
CC 1 8 DECEMBER
9
BENNEMEER
1630
CC 1 7 AUGUSTUS
10
BERGERMEER
1562-1564
11
BERKEIEER
1633-1635
12
BIJLMERMEER
13
BLEEKMEER
N1632
14
BLIJKMEER
15
BOEKELERMEER
16
BOVENKERKERPOLDER
17
BRAAKPOLDER ONUER HOOGWOUD
1631
CC 1 7 APRIL
1631
MEER
18
BRA4KPOLDER ONDER WINKEL
1635
CC 17 NOVEMBER
1634
MEER
19
DE BRAKE
i634
cc
1630
MEER
20
BROEKERMEER
1624
MEER
21
BUIKSLOTEFHM
1851
ZEEARM
22
BUIKSLOTEKIBER
CC 2 6 MAART
1624
LlEEH
23
BUITENDIJYSE BUITENVELDERSCHEPOLDER
CC 3 1 AUGUSTUS
1904
UITGEVEENDE POLDER
24
BURKMEER
01631
1608-1612
2 3 JANUARI
MEER
8 WART
MEER
.
.
MEER
.
MEER
MEER
OC 2 1 W A R T
MEER
02 2 2 DECEMBER
MEER
CC 2 0 JANUARI
MEER
1875
~ 0 ' 2 4AUGUSTUS
MEER
1568
CC
1 JULI
MEER
01170
CC
7 SEPTEMBER 1 7 6 4
UlTGEVEENDE POLDER
1627
-1628
3 JUNI
CC 2 6 W A R T
1 8 5 1 . KB 11 F E E R W R I
-1628
1925
1866-1872
KB 2 4 SEPTEMBER 1 8 6 3
MEER
OPPERVLAKTE
I N HA.
PERIODE VAN
DATUM
f i f i i X T j h l r h 1 ~ ~ VE~GUNNIIIG
50
hLE1NE NmRDPOLDER
51
KLEINE H 4 4 L
52
KGLK VAN DUSSEN
53
a)RSPRMlKELI.JK
MEER
UITGEVEENDE POLDER
61910
WAAL
1628
1641
OC 2 6 JANUARI
MEER
LRWW4TER
1546
OC 3 1 J U L I
MEER
51
LlCHTEWITER
1636
OC
MEER
55
DE L l J E
56
LUTJEBROEKERWEEL
51
LUTKEMEEH E l l DE GROIlDEN VAN RAASDORP
58
MARE
59
MIODELFOLDER ONDER NIEUWER-WlSTEL
60
MIDDELVELUSCHE AKERPOLDER
61
M3NIlIKElJIYER
62
W S M E E R OF TJAARLINGERMEER
63
NAARDEEIYER
04
NAUERNASCHE'POLDER
05
NEDERLANDSPOLDER
..
'
i
3 JUNI
V1936
MEER
1872
MEER
1864-1865
XB 1 9 W A R T
1863
MEER
01561
OC 2 8 W A R T
1561
MEER
1819
0: 2 8 JANUARI
1869
UITGEVEEIJDE POLDER
1896
KB
1815
UITGEVEENOE POLDER
6 DECEMBER
1863-1864
KB 2 9 ME1
1863
1.EER
1594-1595
cc
1 8 NOVEMBER
1593
MEER
-1629
OC 1 5 DECEMBER
1623
MEER
-1879
W . 2 3 JANUARI
1863
ZEEARM
.
.
MEER
Vl644
oa
NWRDEINUERMEER
01
NWRDEFBRAAK OF ACHTEHW4AL
68
NWRDER IJPOLDER
09
NCQRDER LEGI4EERPOLDER
70
NMRDMER
11
NWRD- SPAARNDAEMERPOLIIER
12
NWRD- WIJKERMEERPOLDER
73
WKMEER (POLDER)
14
00STElNDERPOELPOLGER
:
.
N1651
OC 2 6 J U L I
1631
I4EER
01631
OC '7 APRIL
1631
BRAAK
W
1663
ZEEARM
KB 2 1 APRIL
1873
UlTGEVEENDE POLCER
KB
6 OKTOBER
1863
MEER
1811
.
1876-1817
'
,
-1865
2 3 JANUARI
1873
W
2 3 JANUCRI
1863
MEER
1873
W
23 JANUAHI
18b3
ZEEARl4
1074
KB 2 0 SEFTEMBER 1 8 1 3
MEER
KB 2 3 J U N I
VERVENING
1866-1861
1865
NH.
NAN4 DRIIUOWKERIJ
PERIODE V U I
CROXWKING
75
lSDORPERBINNENNWDER
1941
76
USDGRF'ERBOVEllPOLDER
77
OUDE D I J K J E
18
OUDE GOUVSPUDER
7
DATW
VE6GUNNING
OPPERVLAKTE
I N HA.
OMISPRONKELIJK
MEER
CC 1 6 K U R T
1921
242
UITGEVEENDE POLDER
-1920
CC 23 DECEMBER
1896
135
VERVENItIG
HI642
CC
1642
25
MEER
1811-1813
12
MEER
OUDE EnER
01860
I4
MEER
80
OUDlE
01561
81
PGEL EN WIJMEfiS
8:
POLDER DE NIEUWE BULLEWIJK
83
PUfiWR
84
RlETblEER
b5
RIETWIJKERMRDERPOLDER
ad
SAPMEER
37
SCHAALSMEER
atl
SCHUPSKUILMEER
89
SCHAGERWAARD OF WITSMEER
90
SCHERMEER
91
4 JULI
CC 28 K U R T
1561
5
WER
1635
CC
3 JUNI
1630
32
MEER
1908
L B 1 5 OKTUBER
1875
273
1618-1622
a
1617
2756
MEER
1567
CC
1567
45
MEER
K B 9 APRIL
1879
340
CC 26 J U L I
1631
29
MEER
01631
CC
1611
57
bEER
01632
tL 2 0 JANlJAJiI
1632
75
I&ER
1 0 ME1
1630
470
WER
1633-1635
CC 26 SEPTEMBER 1 6 3 1
4770
MER
SCHINKELPOLDER
-1858
KB 2 0 SEPTEMBER 1 8 1 8
420
9?
SCWJTSBRAAKJE
01632
CC I 2 DECEMsER
1631
6
Y3
SLWTGAARD
CC 2 0 WART
1590
235
PEER
91
SLOTERDIJKERMEER (POLDER DEI
1641
115
bEER
95
STARNMEER
1643
CC 30 WART
1632
575
PEER
Yti
STChr4EERPGLDER
1650
CC 23 J U L I
1622
170
VERVENING
97
THMER BlNNENPOLDER
1792
230
UITGEVEENDE PWDER
48
TJADDINXRIITJE
1632
1632
25
99
VEENDERIJ DE TSEKOMST
1940
-1906
1644-1645
1630
1590
-644
-1851
CC
10 JMI
3 JAllUARI
4 WRIL
7 DECEMBER
1 5 FEBRUARI
CC 2 0 JANUARI
100
UITGEVEENDE POLDER
UITGEVEENDE PWDER
UITGEVEENDE POLDER
BRMK
MEER
UITGEVEENDE POLUER
PROVINCIE : NOORD-IXXLAND
NR.
N4AM G R W d 4 I X E R I l
PERIODE V 4 N
CROCI;M/\Kll4lj
DATV.1
VEhGUNNlNG
OPPERVl AKTE
111 M.
O(lkSPRUll1 EL 1 JK
MtEK
100
VLIETFOLDER
01638
OC 15 J U L l
1638
21
MEER
101
VUENDifFlERIIEERTJE
01632
CC 1 6 DECEaER
1631
24
MEEn
102
VRUIERMEER
1562
DC 2 8 NOVEI4hER
1561
lU5
bEER
133
WAliCIENtlUIZEh bERK- OF LEE;LEI~IEERTIE
CC
1632
20
1,ILER
104
WATERGRAAFSMEER
CC 1 4 ME1
1624
557
MEEH
105
WEEL EN BRAKEN CUDER OBDAM
OC 1 9 JANUARI
1632
81
BRAAK
106
WEELPOLDER ONDER HihXiWOUD
1856
KB
1856
45
MEEH
101
WESTZANERPOLDER
1875
W
23 JANUARI
1863
200
ZEEAHM
108
WIERlNGERhtEER
1927-1930
W
14 JUNl
1918
20000
ZEEARM
109
W l I D E WRCIER
1625-1626
DC 1 8 W A R T
1625
1620
110
WILWEBREEK
CC 1 1 J U L I
1633
27
1 11
WOGMEER
1609-1612
OC
8 NOVEMBER
1601
690
MEER
112
WUfWER
1635
OC
1 WART
1635
220
HEER
113
ZAANDAW~RPOLDER
1874
W
2 3 JANUARI
1863
215
ZEEAun
114
ZANDBRAAK ONDER WARDER
1866
KB.25 AUGUSTUS
1865
12
BRAAK
115
ZUIDERBRAAK
01631
OC 2 1 DECEMBER
1630
10
BRAAK
116
ZUIDER LEGMEERWLDER
KB 2 1 JANUARI
1878
870
VERVENING
117
ZUIb- S P M N D M R P O L D E R
1873
W
23 JANUARI
1863
390
~&ER
118
ZUID- WIJKERMEERPOLDER
1873
W
23 JANUARI
1863
450
ZEEAREI
119
ZUIDVEENDERIJ
1914
I20
ZWAANSMEERTJE
1879
KB 1 8 FEBRUARI
1879
6
MEER
121
ZWARTE WAAL
1866
KB
9 FEBRUARI
1866
2
WAAL.
122
ZWIJNSMEERTJE
1561
CC
4 JULI
1567
16
MEER
'01633
1629
01632
1635
1882-1883
4 AffiUSlUS
4 IUNI
34
MEER
BRAAK
VERVENING
PRUVINCIE : ZUID-HMLAND
NR.
NAAM DR-AKERIJ
PERIODE VAN
DRWWKING
DATUM
VERGUNNING
OPPERVLAKTE
I N HA.
WRSPRONKELI JK
MEER
1 ACHTEROFSE POLDER
1868-1873
02 1 2 HE1
1759
998
VERVENING
2
BENTHCIRtIEfiPOLDER
1759-1765
0: 1 2 ME1
1759
101
VERVENING
3
BENTHUIZER NWRD- EN IUIDPOLDER
1759-1765
a iz
MEI
1759
494
VERVENING
4
BERKEL [NIEUWE DRWGMPKERl7 I N DE P M V E R
-1848
KB 1 9 UKTOBER
1847
500
UITGEVEEIIDE PMDER
-1777
CC
1767
UITGEVEENDE POLDER
1778
VERVENING
KB 23 DECEMBER
1858
UITGEVEENDE POL.DER
'
I
5
BERKEL (OUDE D R ~ x ~ w K E R I J I N DE POLDER)
i
BIESLAND (DROOGGEMMKTE POLDER VAN)
7
6
BIESLANDSE BOYENPOLDER LDRC'XM4KERIJ I N
DE I
BINNENWEGSE POLDER
1700-1706
CC 30 J U L I
1700
UITGEVEENDE POLDER
9
BLEISWIJK IPSLDERI
1771-1778
CC 14 JANUARI
1769
VERVENING
1799-1801
-1859
8 DECEMBER
CC I 4 W A R T
,
BROEKPOLDER ( D R ~ K E R I JIN CEI
1871
KB 15 FEBRUARI
1869
UITGEVEENDE PM.DER
11 BROEkVELDEII E l l vETTENBROEK (POLDER)
1892
CC
1842
VERVENING
10
3 OKTOBER
12
BUTTER- OF BOTERPOLDER
1815
CC 1 2 ME1
1759
VERVENING
13
DRIEMaI4SPOLDER
1671
CC 23 J U L I
1668
VERVEtdINi
14
C
1 2 FEBRUARI
1791
141
UITGEVEENDE POLDER
KB 30 DECEMBER
1864
140
UlTGEVEENDE POLDER
16
D R M X i G E W K T E AKKERSLOOT-.HERTffiSEN B L
1816
IJVERSPOLDER
D R W G E W A K T E GEER- EN KLEINE BLANKAARDP 1 8 6 5 - 1 8 6 6
OLDER
D R W G W K T E GELDENWUDSE POLDER
1759-1765
CC 1 2 ME1
1759
269
VERVENING
17
DRKGGEFlAA1:TE GROTE PMDER
CC 1 2 JANUARI
1767
485
UITGEVEENDE POLDER
18
C
1735
500
UITGEVEENDE POL.DER
CC 23 AUGUSTUS
1786
403
UITGEVEENDE POLDER
20
D R W G E I U A K T E POLDER AAN DE WESTZIJDE TE 1 7 8 6 - 1 7 8 8
AARLANDERVEEN
D R W G E M POLDERS VAN ZESTIENHOVEN EN OU
1794
DEIIDIJK. DROOGM R I J S E l l DAAL
DROOGGEWAKTE VEENDER- EN L I I K E R P M D E R
1781-1784
5 FIE1
1744
579
UITGEVEEIIDE POCDER
21
EENUfiAGTSPOLDER
1762
CC 2 1 JANUAHI
1159
$36
MEER
22
GECMdBINEEHDE HUISZITTER EN MEESLWWERPO 1 8 4 8 - 1 8 5 1
LDER
GECWlBINEEhDE STAFREVAART- EN DbMIOUUERP
1736
OI.DER
GECOMBINEERDE VEENPOLDER VAN ZWAMERDAM 1 8 7 4 - 1 8 7 8
E l l RiEUWIJK
GCGERFOLDER
1715
KB 26 OKTOBER
1850
180
UITGEVEENDE POLDER
CC
3FEBRUARI
1736
429
UITGEVEENDE POL.OER
CC ll FEBRUARI
I876
240
UITGEVEENDE POLDEH
OC 1 6 W R T
1715
275
UITGEVEENDE POLDER
15
19
23
24
25
-1711
C
5 MAART
P h i l V I N C I E : ZUID-HOLLAND
PERIODE VAN
DROOGM)rKIHG
IIR.
GRIET- EN VRIESEXWIPSCHE POLDER
GRWTE HEILIGE-GEESTPOLDER
GROOT- HEFPEERPOLDER
H4zER5wGllDSCHE DRO(W.V\sERIJ [POLDER DE)
HCEFPOLDER
1741
1699-1700
1624
1759-1765
1844
OPPERVLAKTE
I N HA.
DATUM
VERGUNNING
CC
OORSPROliKELl 1K
MEER
1741
565
VERVEIdING
OC 1 6 APRIL
1659
182
UITGEVEENDE POLDER
OC 22 W
1623
135
ClEER
DC 1 2 ME1
175Y
1776
C
27 DECEMBER
1843
7
9 FEBRUARI
T
VERVENING
UITGEVEENDE POLDER
-1655
OC
8 OKTOBEH
1646
489
VERVENING
HONDERD TIEN M)RGEN (POLDER D E l
-1779
CC
5 AUGUSTUS
1772
94
VERVENING
HONUERD VEERTIG M3RGEN (POLDER D E I
-1719
CC 27 ME1
1716
VERVENING
1633-1634
OC 25 JAllUARl
1633
HEER
1847
KB 20 JANUARI
1846
UITGEVEENCE POLDER
KB
1833
UITGEVEENDE WLDER
KB 24 JANUARI
1853
UITGEVEENDE POLDER
1807
VERVENIHG
HOODERD MORGEtl OF WILDE VENEN (POLDER DE
1
IJSSELWER
KLEINE DRiYXIMAl:ERIJ (POLDER DEI
YLEINE HEILIGEGEESTPOLDER
-la56
1U83
3 MI\ART
KLEINE WESlEINDSCHE VEEN- EN DHUOGMAhERI
I (POLDER GEJ
GLEIN- S T A R R E V M T (POLDER1
-1810
CC
LISSERPOELPOLDER
-1624
OC 23 J U L l
1622
MEER
6JULI
1802
UlTGEVEEtlDE POLDER
7 APRlL
MIDOELBURG (POLDER)
1860-1868
C
NIEUWE OF DROXGEMAAKTE POLDER
1782-1789
CC 1 4 MAART
1766
UITGEVEENDE POLDER
NIEUWKOOP (PMDER)
1797-1809
OC 29 DECEMBER
1796
VERVENING
-1849
KB 25 NOVEMBER
1846
VERVEllING
NOORDPOLDER VAN DELFGAVW (DROXMAKERIJ I 1 8 7 4 - 1 8 7 5
N UEI
NOORDSCHE BUURTER FOLUER
1941-1942
KB 30 ME1
1874
UITGEVEENDE POLDER
H E 1 NCORDVEEN
KB
NIEUW- WATERINGVELDSCHE POLDER
NOOTDORP (POLDER VAN)
1881
1840-1844
..
VERVENING
6 SEPTEMBER 1 8 8 0
UITGEVEENDE POLDER
KB14JANUARI
1840
VERVENING
COST- ABTSPOLDER (GRCCGMAKERIJ I N DE)
-1873
KB 2 2 JUNI
1672
U I IGEVEEIIUE PGLLiER
W D E BROEYPGLDER (DROXMAKERII I N DE)
-1883
KB
1681
UITGEVEEEIDE POLOER
GUDE LEEDSCHE POLDER
V1908
1 5 FEBRUhRI
UITGEVEENUE POLDER
-
NR.
NAN4 DRWG!UKERIJ
PERIODE VAN
DATUM
VERGUIINING
. DR00tMAKING
1763-1766
CORSPHONKELIJK
VEER
1727
386
UITGEVEENUE POLDER
KB 1 4 JANUARI
1860.
265
UITGEVEENDE POLDER
CC
1759
531
VERVENING
KB 25 APRIL
1864
2668
VERVENlNG
cc
1759
280
4 JULI
1797
55
5 AUGUSTUS
1772
591
VERVENING
-1857
KB 1 0 SEPTEMBER 1 8 5 6
164
UITGEVEENDE POLDER
-1792
DC 2 3 AUGUSTUS
1786
302
UITGEVEENDE POLDER
-1873
KB 1 6 SEPTEtdEER 1 8 7 0
460
UITGEVEENDE POLDER
TWEEMANSPOLDEH
-1734
CC 3 1 ME1
1727
447
VERVENING
62
UITEINDSChE DRWSMAKERIJ
-1838
C
4 JULl
1197
15
UITGEVEENDE POLDER
63
VEENGERPCLDER
OC
1 DKTOBER
1192
182
UITGEVEENDE POLDER
64
KB 2 2 JANUPRI
1883
163
UITGEVEENUE POLDER
65
VEUENIGDE BLOKLANDSE EN KORTERAARSE POLD
iaas
ER
VIERbMBACHTPOLUER
1736-1744
CC 1 1 JANUARI
1736
17115
UITGEVEEIIDE POLDER
66
VROUWGEEST [POLDER)
C
152
UITGEVEENDE POLDER
67
WASSENAARSCHE POLDER
1666
CC 24 JUNl
68
WEERLLNERPOLDER
1886
KB 1 1 WART
74
UITGEVEENDE POLDER
69
W D S E DRWSMAKERIJ
01846
KB 2 1 OKTOBER
88
UITGEVEENDE POLDER
10
ZEVENHOVEN [POLDER)
1797-1809
71
ZOETERMEERSCHE MEERPMDER
72
ZCETE~~MEERSCHE
OF NIEUW DRWGEMAAKTE
LDER
ZUIDPLASPOLDER
OUUENDIJK
52
53
OUDE OF H K G E POLfiER VAN PIJNACKER I D R W
1862
GMAKERlJ I N DE]
PALENSTEINSCHE POLDER
1760-1762
51
POLDER PRINS ALEXANDER
1865-1814
55
DE PUTTEN
1870-1875
51
RIJNS4TERSWOUSCHE POLDER
-1834
C
57
SCHIEBHOEK
-1779
CC
58
60
SCliIEVEEN [NIEUWE DRCOGMAKERIJ I t 1 DE POL
DERI
SCHIEVEEN [OUDE DROOiibL4KERIJ I N DE POLDE
RI
TEDINGERBRSEKPOLDER ( D R W K E R I J I N DE)
61
59
73
[POLDER)
C
51
.
1834
1198-1799
1614
PO 1 7 6 e - i 7 7 i
74 .ZUIDPOLDER VAN DELFGAALM I D R K G W K I N G I N
DE I
1828-1840
-1863
6 WART
OPPERVLAKTE
I N HA.
9 JUNI
1 2 MEI
.
4 OKTOBER
VERVENING
UITGEVEENDE POLDER
1031
CC 29 DECEMBER
1778
VERVENING
'
VERVENING
OC 15 MAART
540
MEER
cc
24 JANUARI
698
VERVENING
W
2 1 DECEbIBER
4143
VERVENING
KB 1 7 MAART
1860
165
UITGEVEENDE POLUER
< % O Y l N S l E : FRIESLAND
PERIOOE VAN
DRWW14KlNG
OPPERVLAKTE
I N HA.
DATUM
VERGUNNlNG
WhSPRONKELlJK
WER
1
A l T J E JETZESMEER
V1848
16
MEER
2
ATIEVLIET
V1916
8
MEER
3
AUKE HINNESFIEER
71
MEER
J
BALHUIZERW4D
V1854
20
IeER
5
BANGSTERPOELEN
V1916
4
MEER
6
BCM BRAK
V1914
16
IYER
7
BOEMERlEDEN
01930
27
MEER
8
BONGMEER
Vl874
14
EEER
9
BOCRNBERGUI4ERPOLDER
10
BORNnEKIIE614EER
11 DE BRIJKEN
1858-1860
1925-1926
KB 2 9 OKTOBER
OC
2 DECEMBER
1851
1925
620
VERVENING
1853
4
MEER
V1854
9
MEER
22
MEER
KB 25 APRIL
1855
12
B H 1TSMRDEfibEER
1855
13
BUURSTER OF KLEINE GERSLWT
1849
12
MEER
14
COBBEhSPOEL CF SCHlEMEER
1635
6
MEER
15
DONGJUMERMEER
1776
160
WER
16
DOUWEMEER
V1873
16
MEER
11
DE DRIE DClLLEN
V1911
16
MEER
18
ORIESUMERMEER
1921
18
MEER
19
FALLINGABWRSTER- EN PALTJE- MERPOLDER
V1698
68
MEER
20
FERWOUIIERP~LDER
21
HET FLUESKE
V1911
22
GAASTERVAR
23
GAUW
24
GERSLCQT
25
GOUDJE POEL
.
7 JUNI
1644
26
MEER
kB 1 3 DECEMBER
lab2
8
MEER
V1928
8
MEER
V1928
12
MEER
1882
310
VERVENING
V1921
20
VERYENlllG
1644
OC
PROVINCIE : FRIESLAND
NR.
NAPN DRWOhARERIJ
PERIODE VAN
OR-KING
26
GRACHTYAVEL
1930
27
GRENSPOLGER
1890
28
29
DE GRIEEN EN HET ACHTERLAND V/W S I N T - 10 1 8 5 7 - 1 8 5 8
HANNESGA Et4 ROTSTERHAULE
' v1921
GROLSHAVEN
30
DE GRONZEN
31
GRWTE GERSLCOT
32
G R M T E HORIISTERMEER
33
DATUM
VEfiGUNNING
KB 2 4 ME1
OC 2 1 APRIL
OPPERVLAKTE
I N HA.
1928
1857
WRSPRONKELIJL
MEER
1280
VERVENIYG
28
VEHVENING
. 180
VERVENING
12
MEER
1847
CC 1 4 DECEMBER
1843
54
MEER
1868-1869
KB 2 8 FEBRUARI
1868
88
MEER
1925
36
VERVENlNG
GRWTE WIEL
V1854
12
MEER
34
GHCOTE WIEL
1859
6
MEER
35
GRCOT SCHPR
1876
210
36
GRWT SEIN
1872
KB 1 9 M U R T
1872
20
MEER
37
HAANMEER
1633
CC 3 1 SEPTEMBER 1 6 3 3
140
MEER
38
HAANMEER
1858
177
MEER
39
HEERE SIMENSPSELEN
V1923
8
MER
93
MEER
V1873
8
MER
1834
6
MEER
II
PEER
1784-1785
41
HENGSl EPOEL
1871-1878
.K
16 JULI
KB 1 0 W A R T
1783
1877
VERVENING
43
HIESLUMER EE
44
HOITE BREEYEN
V1922
16
hEER
45
HOLLE BREKKEN
1932
10
MEER
46
H03GFENIIETSLDER
1876
176
VERVElllllG
47
HORNSTRA'S POLDER
1850
52
VERVENING
4
HOftSE SF HORSA
LO
I'ZER
49
HOUTMEER
V1911
7
MEER
50
IDSKENHUISTEHI~IEER
V1922
60
ILER
1677-1878
KE 10 1.Li;hT
1877
PROVINClE : FRIESLAND
NR.
N A W DR-KERIJ
PERIODE VAN
DROOGMAKING
: -
DATW
VERGUNNING
OPPERVLAKTE
I N HA.
01840
1868-1869
KB 1 6 NOVEMBER
1866
00RSPRMIKELIJK
MEER
8
MEER
24
MEER
52
IJPENBUURSTERMEER
53
DE IJZERMIEDEN
54
ISLEVEER
01774
55
I T FLAIT
1850-1851
56
JAN DIRKSPOCDER
57
JMTJESZEE
58
HE1 JOO
59
JORN*HUISTERMEER
60
JOUSTERPERPOEL
V1855
MEER
61
JWSWIERSTERHEER
V1861
MEER
62
DE K W E N
63
KERKMER
1879
.
VERVENING
MEER
KB 2 1 J U L I
1849
MEER
1816
VERVENING
1864
WEER
V1860
MEER
1633
1914-1915
CC 2 1 SEPTEMsER 1 6 3 3
CC
7 AUGUSTUS
1913
V1911
1868-1869
1893
MEER
VERVENING
12
MEER
KB i 6 NOVEMBER
1866
10
MEER
CC 2 1 W R T
1650
36
MEER
360
VERVENING
100
MEER
68
KLEIYE BR4K
14
HEER
69
KLEINE BREKLEN
24
MEER
10
KLEIliE BREKKEN
20
1EER
11
KLEINE WEL
2
MEER
14
KLEIN SCHiR
15
KLEIN
SEIN
lei5
.: I
VERVEUING
1372
16
MCER
PROVINCIE : FRIESLANU
Nh.
N P W UR00jl44l:ERIJ
76
KOEMEERPOLLER
77
I(ORTE E l l L U G E R I l P E f l
76
COUDE- OF EUKFUMEREEER
15
K R W l E JELTSPOELEI4
80
LAEIGE D M
81
LEEGE W E R
V1861
IeER
82
LEWER
'41861
MEER
83
LEIJSEPOEL
V1860
MEER
v1917
MEEF
1924
1876-1879
VERVENING
KB 28 NOVEMBER
1874
V1911
1812
MEER
KB 1 9 W A R T
1872
lalo
84 .LEITSPOCDER
' VEER
VEER
VERVENING
V1917
MEER
LOETE
1874-1920
MEER
a7
LWWSMEER
1847-1848
88
LUIJSENBORGII
Vl874
85
M~NHEXEIIATER
Vl874
WER
50
M4hSSUI.lERf.EER
'41851
MEER
'31
MEEMEER
1873-1874
I.'&EH
Y?
EIERRIEGAT
Vl921
ElEf H
Y3
MILUW- iSST
1930
VLhVt'rllll*
91
MILUN4- WUESCHWT
1916
VERVENlNG
y j
MGNEBUURSTERPUEL
V1854
VEER
Y i
PWINIFE EE
VlUCl
IMEER
'37
WISSELUAL
'dl517
ICER
98
NIEULlE URCSXWKERIJ
39
N I J H U I Z U W R EE
85
LICHTEMEER
86
. 100
NIJHUIZWIERPOELEN
W DE PLAS
1855-1859
1856
V1917
CC 24 APRIL
1779
VEER
02 28 JANUARL
1869
MEER
KB 1 0 APRIL
1833
CC 2 1 SEPTEMBER 1 6 3 3
1
.
VERVtrIikG
MEER
IGER
PROVlNClE : FRIESLAND
NR.
N
M DROCGI44LERI J
131
NOCIRDEhI4EER
102
DATUM
VEEGIJNNING
PERIODE VAN
fiRa3GMI\KING
..
.
WPERVLAKTE
I N W\.
00RSPRONKELlJK
MEER
VI874
12
MEER
WCAMEER
01771
2
MEER
103
OEIIZEMEER
V1873
2
MEER
104
OENYER~ERF'LASSEN
. V1874
59
MEER
135
ISSCVLIET
1846
14
bEER
106
M S T E L I J K E BINNEN L E I E l l
1927
19
MEER
107
MSTERENDERPOELEN
Vl874
12
MEER
LO8
CGSTERMEVERMEER
1849
8
MEER
109
CWSTERElEER
9
MEER
110
03STERZEEVEL D
a:
9 NOVEMBER
1153
V1854
'
,
1703
27
V1917
26
'
VEHVENING
MEER
112
KJSTPOLDER'
1911
290
VERVENING
113
OUDE- EN NIIEHORNSTERPOLDER
1931
450
VERVENING
114
OUDEGASTERZANDING
1919
90
115
WDEWEGSTERPOLDER
1787
116
PARRECASTERlEER OF ZUIDERMEER
117
PIERS- OF HEER AYLVMEER
.
1876-1879
..
KB 2 8 NOVEMBER
150
1874
Vl877
'
.
. ,
V1850
.
'
MEER
VERVENING
1016
MEER
9
MEER
16
VEER
.
118
PIJLKWIERSTERMEER
119
POLDER BUITENPOST (ffiSTEINDE1
1878
' 380
VERVENING'
120
POLDER 18E BROEK
1879
344
VERVENING
1868
KB 1 7 APRIL
1868
. .
1677-1878
2 8
VERVENING
10
VERVENlliG
122
POLDER DE VRlES
123
POLDER DE WIEREN
1853
225
VERVENING
121
POLDER HCT l l W h C E RIET'1El.D
iua
113
YiltVEllllllj
I75
POLDER LANC>E RIJPEN
450
VERVEN IEIG
18~2-16a7
cc 24
FEBNUAHI
1882
PROvlNClE : FRIESLAND
liR.
N A W DR00(.IYilERI J
126
P h D E R LANGEZWAAG
1?7
PERIODE VAN
DRWWAKING
DATUM
VE6GUNNING
OPPERVLAKTE
I N nA.
OORSPRONKELIJK
MEER
1860
OC 1 2 J U L I
1858
201
VERVENING
POLDER WERDIEP
1876-1879
02 29 J U L I
1875
1000
. VERVENING
128
POLDER N I J h EN STRCOMKANT
1938-1939
56
VERVENltlG
129
52
VERVENING
300
VERVENING
131
POLDER N.V. UllTGINNIllGSMIJ DE D R I E PROVI
'1937
.NClEN
...-. .
WLDER VOORWLIG N.V. GEBIED EN WLDER L 1 9 2 9 - 1 9 3 1
ANGE SUAWEG
WPPINGAWIERSTERMEER
V1861
132
RIEDPOELTJE
133
ROHEL
370
VERVENING
134
RWELSTERPLASSEN
150
VERVENING
135
ROSCHUIRSTERMEER
12
MEER
136
SANJES
9
MEER
137
SSWIISMEER
MER
138
DE SCHAKREN
VERVENING.
139
DE SCHETTEN
MEER
140
H E 1 SENS- EN ATSEBUURSTERMEER
MER
141
SILLbARDERMEER
MEER
112
SLOTERVAR
MER
143
WER
144
STAVERENKHE NOMIDER- EN ZUIDERMERPOLDE
R
STIRTLANDWER
145
STRWBOS
VERVENlNG
116
TERSANDSTERPOCDER
VERVENING
130
147.. TERGANDSTERPOCDER IOOSTELlJK DEEL GENAdM
D wJ1INIKSPETTEN
1 1 0 TERBANDSTERPULDER ( W S T E L I J K DEEL)
8
MEER
8
MEER
,
MEER
VERVENING
1887
.
1894
OC 2 1 DECEMBER
V1917
1868-1869
UITGEVEENDE PUDER
MiER
KB 1 6 NOVEMBER
%En
PERIODE VAN
DRDXWKIIIG
DATUM
VEkGUNNING
OPPERVLAKTE
I N HA.
VL874
WRSPRONKELIJK
MEER
EEEH
151
UIJLKEEEER
152
VEENPSLDER V4N E i l i I E N
153
DE VIJVER
V1873
8
MEER
151
HE1 V L l E T
V1917
4
I.EER
155
WARGASTEREEER
195
MEER
i5i
WLSSEMEER
V1861
44
MEER
157
WESTERZPNDING
1920
45
MEER
15d
WESTERZIJPEN
V1917
100
MEER
159
WESTERZIJPEN
V1917
30
hEER
160
WESTPOLDER
1926-1928
300
111
WIELS- OF WAlJSWEROEREEER
16:
WI&WERDEF,I.ICER
163
WIJUE LARTS
164
WIJDE hEER
165
WIJDE WISPEL
116
W1JD WATER
1 7
WLTERS OF GROOTE BRAK
116
WMilUMERMEER
119
ZANDING
170
1880-1885
1637
24
CC 29 J U L I
02 1 2 OKTOBER
CC
1862
1633
VERVElllNG
'
VERVENING
35
MEER
1834
8
MEER
1865-1867
16
MEER
V1873
46
MEER
23
VERVENING
01753
1811
9 NOVEMBER
CC 26 AUGUSTUS
1753
1800
1875
V1913
8
MEER
1920
$0
MEER
187
MEER
'41873
20
MEER
ZANDING
V1917
175
MEER
171
ZANDWEL
V1861
6
MEER
172
ZUIDER RIETVELD
1676
200
VERVENING
173
ZUIWSTPOLDER
1916-1919
660
VERVENING
174
ZWARTE BRAK
1921
iZ
MEER
175
ZWPRTEBROEK
1927
36
VERVENING
1876-1877
LB 28 NOVEMBER
I874
.
P R O V I l l t I E : FRIESLAND
PERIODE VAN
.URMOMAKII$G
DATUM
VERGLINNING
V1917
14
1824
4.
1851
1851-1852
KB 1 0 APRIL
1833
01852
1851-1858
OC
1858-1061
02 12 JULI
6 NOVEMBER
LXX(SPR0NKELIJK
MEER
OPPERVLAKTE
114 HA.
VERVENING
59
VERVENING
170
VERVENING
14
VERVENING
1858
225
1858
495
1860
- CKER. . ,
.-
VERVENlNG
VERVENING
1
VERVENING
1861
KB 1 0 APRIL
1833
120
VERVENING
1861
KB 1 0 APRIL
1833
300
VERVENING
1865
OC
1865
336
VERVEllING
1882
700'
VERVENING
20
VERVENING
1882-1887
6 MAART
OC 24 FEBRUARI
1861
1668-1872
KB 15 FEBRUkRI
1868
75
VERVENIllG
1872-1873
OC 3 0 OKTOBER
1873
15.
ViRVENlNG
390:
.VERVENING
'41873
6
VERVENING
V1895
12
VERVENING
V1895
7
VERVENING
'41895
24
VERVENlNG
420
VERVENlNG
1876
19
VERVENlNG
1876
14 '
VERVENING
1873
,
1875-1879
OC 23 NDVEMBEH
OC 25 WART
1858
1870
1879
OC 23 *I
1873
14
VERVENING
1885
K I 1 JULl
1805
35
VERVENIIiG
NR.
NAAll DRCUOGKERII
PERIODE VAtl
UROSO4AKIHG
1885-1887
DATUM
VEhGUIINIIIG
CC
4 JUNI
WPERVLAKTE
I11 M.
1666
93
VERVEHING
VEfiVENI IIG
bEhVErillrG
VLMVtllll!'.
VERVENIllG
\'~fiVEIIIIII
ruiz
., ,
1893
350
VERVENING
\'l.ll.l.l..ll.;
1894
K B 1 4 AUGUSTUS
1890
loll
"i n b.tNlllG
1897
CC 26 NOVEMBER
1895
65
VEliVErllNG
5;
Vi"\'ii,lNG
1910-1915
1918
550
VEhVENItIG
1920
3432
VERVEHING
VL;SVENlIIG
VERVENiNG
CC 25 ~ W E b l E d i c l r L 5
CC
2 DECEMBER
1925
260
. VCRVENlllli
550
YEfrYENltlG
I....
;
,,:.f?:c;,r(!<,
.
...
.. ,. . ,. >,...
10
VERVENING
270
VERVENINO
30
VEHVENING
25
VERVENING
100
VERVENlNG
P H a V I N C I E : FRIESLAND
NR.
NALM UROCliPUKERIJ
PERlODE VAN
DRQXI.!AYIIIG
DATUM
VEilGUNIiING
OPPERVLAKTE
111 I U .
00RSPRONKEL.Ill:
MEER
1938
OC
2 DECEIABER
1925
21
VEHVE1111(4
1938
K
2 DECEI.1BER
1925
21
YERVENING
320
VERVENIllO
1939
FROVINCIE
: UTRECHT
PERIODE VAN
LRW4KING
1
BETHUNE
2
UiRDE
3
4
j
6
OPPERVLAKTE
I N HA.
DATUM
VERGlJNliING
WRSPRWKELIJK
MEER
-1680
545
VERVENING
EED1II:IIlG LIER MIJDRECHTSCHE D R O l i M 1 8 6 3 - 1 8 6 4
AXERIl
EERSTE BEDIJKING DER MIJDRECHTSCHE DRMO 1 1 9 1 - 1 8 4 5
ml:ERIJ
GRUOT- MlJDRECHT
1872-1874
765
VERVENING
890
VERVENING
2020
VERVENING
115
VERVENING
560
VERVENING
TwEEUE BEDIJXING DER MIJDRECHTSCHE D R M 1 8 5 2 - 1 8 5 6
M&cERIJ
W I L t i I S - VELDZIJDE
1923-1926
KB
7 MART
KB 27 OKTOBER
IS70
1862
NR.
N A M DHCCGEGYERIJ
1 GIETKORNSE POLDER
PERIODE VAN
DRrXXIMAKING
Vl928
DATUM
VERGUNNING
OPPERVLAKTE
I N HA.
OORSPRONKELIJK
MEER
130
VERVENING
600.
UITGEVEENDE POLDER
800
VERVENING
2
DE KGEKOEK
3
POLDER GELDRINGEN
V1960
4
POLLER GIETHOORN
V1960
5
POLGER KLFWEG
V1960
940
VERVENING
6
POLDER WETERING-OOST
V1960
950
VERVENING
7
POLGER WETERING-WEST
V1960
685
VERVENING
1390 .
VERVElllNG
NR.
NAAM DRCCGMKERI.1
PERIODE VAN
D R m M l i X ING
DATW
VERGUNNltlG
OPPERVLAKTE
I N HA.
CORSPRWKELIJK
MEER
1801-I860
33
MEER
1817
450
CEER
MEEDHUIZERMEER
1870-1877
110
MER
PRWSTMEER
1873-1900
60
MEER
I
HOEKWER
2
Hut4 INGAhEER
3
4
.
PROVINCIE : FLEVOLAND
NR.
NAPM Dh'OajHALERII
DATUM
VEfiGUNNING
PERIODE VAN
OROXMAKING
OPPERVLAKTE
I N HA.
CORSPRONKELIIK
MEER
1
NWRDWSTPOLDER
1936-1942
W
14 JUNI
1918
48000
ZEEARM
2
W S T E L I J K FLEVMAND
1950-1957
W
14 JUNI
1918
54000
IEEARM
3
Z U I D E L I J U FLEVMAND
1959-1968
W
14 JUNI
1918
43000
ZEEARM

Download het complete artikel

Bekijk hier haar pedigree

Soms was ik na een dag schetsen zo vol energie dat

een folder - Koninklijke Maatschap de Wilhelminapolder

downloaden - Midden-Delfland Vereniging

clubcompetitie 2014.xlsx

C u r s u s s e n I n d e k i j k e r

Architects of the Sustainable chain

Line-up Eurosonic Noorderslag uitgebreid met 28