Dr. J. van Wijk (red.)
De aanjager
Onderzoeksverslag lectoraat Engels
Colofon
Publicatiereeks Lectoraat Engels nr. 7
www.lectoraatengels.nl
www.driestar-educatief.nl
Burg. Jamessingel 2
2803 PD Gouda
Postbus 368
2800 AJ Gouda
Telefoon: (0182) 540333
Uitgave: Driestar educatief, lectoraat Engels
September 2014
De symboliek van de gebruikte publicatietitels is ontleend aan het beeld van een kloof die
moet worden overbrugd. De eerste publicatie van het lectoraat, De kloof, wijst op het
verschil dat er bestaat in examenresultaten voor het vak Engels van reformatorische en
niet-reformatorische scholieren. In de publicatie De zijden gaat het om een
situatiebeschrijving voor het vak Engels aan beide zijden van de genoemde kloof. Tevens
gaat het over het verschil in beleving tussen docenten, leerlingen en hun ouders. In de
publicatie De bruggen is verslag gedaan van interventies die reformatorische scholen
hebben uitgevoerd om de resultaten van Engels te verbeteren. In De aanloop is verslag
gedaan van onderzoek uitgevoerd in het primair onderwijs. Alle bovengenoemde
rapporten zijn samengevat voor docenten in De polsstok. Onder de titel Het voertuig zijn
inzichten over tweedetaalverwerving gepubliceerd. In De aanjager ten slotte zijn
onderzoeksresultaten van de laatste jaren bijeengebracht. Deze dienen als startpunt voor
de implementatiejaren na het lectoraat.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
2
Inhoud
Woord vooraf ...................................................................................................................... 5
Hoofdstuk 1 Laatste examencijfers ........................................................................................ 6
Hoofdstuk 2 Pilot vocabulaire ................................................................................................ 8
2.1 Doel .......................................................................................................................... 8
2.2 Beschrijving ............................................................................................................... 8
2.3 AHA-methode ............................................................................................................. 9
2.4 Planning ................................................................................................................... 11
2.5 Meting ...................................................................................................................... 12
2.5.1 Toetsing .............................................................................................................. 12
2.5.2 Resultaten ........................................................................................................... 12
2.6 Evaluatie................................................................................................................... 14
2.6.1 Tijdsbeslag .......................................................................................................... 14
2.6.2 Ervaringen van docenten en leerlingen .................................................................... 15
2.7 Aanbevelingen ........................................................................................................... 15
Hoofdstuk 3 Tweede pilot vocabulaire ................................................................................... 17
3.1 Waarom woordenschat? .............................................................................................. 17
3.2 Waarom formatief toetsen? ......................................................................................... 17
3.3 Hoe hebben we dat gedaan?........................................................................................ 17
3.4 Wat waren de resultaten? ........................................................................................... 19
3.5 Wat vonden de leraar en de leerlingen? ........................................................................ 19
Hoofdstuk 4 Pilot luistervaardigheid ...................................................................................... 20
4.1 Doel ......................................................................................................................... 20
4.2 Beschrijving .............................................................................................................. 21
4.3 Planning ................................................................................................................... 24
4.4 Meting: toetsing......................................................................................................... 24
4.5 Evaluatie................................................................................................................... 25
4.5.1 Tijdsbeslag .......................................................................................................... 25
4.5.2 Ervaringen van docenten en leerlingen .................................................................... 25
4.5.3 Verbeterpunten .................................................................................................... 25
4.6 Aanbevelingen ........................................................................................................... 26
Hoofdstuk 5 Grammatica en leesvaardigheid.......................................................................... 27
5.1 Grammatica .............................................................................................................. 27
5.2 Leesvaardigheid ......................................................................................................... 27
Hoofdstuk 6 Implementatie in de praktijk .............................................................................. 29
6.1 Structuur in school ..................................................................................................... 29
6.2 Start lectoraat en projectplan JFSG .............................................................................. 30
6.3 Vaststellen doelstellingen in projectplan ........................................................................ 30
6.4 Hoe geef je Engels? .................................................................................................... 30
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
3
6.4.1 Grammatica ......................................................................................................... 30
6.4.2 Luistervaardigheid ................................................................................................ 31
6.4.3 Vocabulaire.......................................................................................................... 31
6.4.4 Leesvaardigheid ................................................................................................... 31
6.4.5 Lesmethodes ....................................................................................................... 31
6.4.6 Ouderbetrokkenheid ............................................................................................. 31
6.5 Struikelblokken .......................................................................................................... 32
6.5.1 Lestijd en werkdruk .............................................................................................. 32
6.5.2 Vergadertijd......................................................................................................... 32
6.5.3 Wees concreet ..................................................................................................... 32
Hoofdstuk 7 Tweede meting ................................................................................................ 33
Stand van zaken anno 2014 .............................................................................................. 33
7.1 Afdeling 1 naar aanleiding van De bruggen.................................................................... 33
7.1.1 Interventie doeltaal is voertaal in de les .................................................................. 33
7.1.2 Interventie project Engels met werkweek in Engeland ............................................... 34
7.1.3 Interventie gebruik van computer en Holmwood's .................................................... 36
7.1.4 Interventie stimulering van leesvaardigheid ............................................................. 37
7.1.5 Interventie intensieve samenwerking met toeleverende basisscholen .......................... 38
7.1.6 Interventie nascholing in Engeland ......................................................................... 39
7.2 Afdeling 2 naar aanleiding van Het voertuig .................................................................. 40
7.2.1 Literatuurstudie Het verwerven van idioom .............................................................. 40
7.2.2 Literatuurstudie De rol van grammatica in het onderwijs ........................................... 41
7.2.3 Literatuurstudie Leesstimulering (overlap met De bruggen vraag 4)............................ 42
7.2.4 Literatuurstudie Luistervaardigheid anders aanbieden ............................................... 43
7.3 Afdeling 3 naar aanleiding van overheidsbesluiten .......................................................... 45
7.4 Slotvraag .................................................................................................................. 47
Uitleiding........................................................................................................................... 49
Bijlagen ............................................................................................................................ 50
Bijlage 1 Pilot vocabulaire: resultaten ................................................................................ 50
Bijlage 2 Pilot vocabulaire: werkdocument .......................................................................... 53
Bijlage 3 Pilot vocabulaire: toets en correctiemodel.............................................................. 57
Bijlage 4 Pilot vocabulaire: evaluatieformulieren .................................................................. 60
Bijlage 5 Pilot luistervaardigheid: toets............................................................................... 67
Bijlage 6 Pilot luistervaardigheid: enquête .......................................................................... 69
Bijlage 7 Pilot luistervaardigheid: enquête .......................................................................... 70
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
4
Woord vooraf
Toen Het voertuig gepubliceerd werd, had de kenniskring het idee daarmee het laatste rapport op
de markt gebracht te hebben. Tijdens het cursusjaar 2013-2014 groeide het besef dat dit niet juist
kon zijn. Waar moesten we rapporteren over de pilots die dat jaar uitgevoerd werden? Uit het veld
kregen we het verzoek duidelijk te maken hoe de scholen er anno 2014 cijfermatig voorstaan. Zou
er al wat gewijzigd zijn sinds het rapport De kloof, was de vraag. Zelf hadden we behoefte aan het
in kaart brengen van de stand van zaken op de scholen, zodat de implementatiefase na afloop van
het lectoraat des te beter starten kon. Al met al besloten we dus opnieuw een rapport uit te
brengen, waarmee we fase 1, die vier jaar geduurd heeft (2010-2014), afronden en fase 2 (20142016) kunnen beginnen. Het voertuig moet gaan rijden. Soms is daarvoor een aanjager nodig.
Beslagen ruiten worden dankzij de aanjager snel helder en de tocht kan beginnen.
Ten aanzien van de laatste cijferoverzichten is het ons gemakkelijk gemaakt. Juist voordat we de
cijfers bij de scholen wilden opvragen, ontvingen we de resultaten kant-en-klaar. We konden deze
gegevens dus zonder veel moeite opnemen.
In Het voertuig (2013) zijn vier onderwerpen beschreven: verwerving van vocabulaire, de rol van
grammatica, de bevordering van leesvaardigheid en de vernieuwde aanpak van luistervaardigheid.
Omdat het te veel tijd vragen zou alle aspecten in pilots te toetsen, heeft het lectoraat gekozen
voor een tweetal. Duidelijk was geworden dat deze pilots niet nodig waren om te bewijzen dat een
bepaalde aanpak beslist werkte. Dat hadden wetenschappers al beschreven op grond van research.
De pilots in de scholen kregen dus meer het karakter van implementatiepilots. De bedoeling werd
in de praktijk te laten zien dát de aanbevolen aanpak echt werkt. Tegelijk wilde het lectoraat zien
welke problemen er aan het licht kwamen, als docenten voor die nieuwe aanpak zouden kiezen.
Anders gezegd: we proberen met dit rapport de weg naar implementatie te plaveien. Een goede
weg is niet minder belangrijk dan een goed voertuig.
Om die implementatie nog beter te kunnen beginnen had de lector behoefte aan een tweede
meting. Vraag was waar de scholen in het cursusjaar 2013-2014 staan. Bewust is ervoor gekozen
uitgebreider geïnformeerd te worden over de pilotonderwerpen: verwerving van vocabulaire en
aanleren van luistervaardigheid. De andere onderwerpen uit Het voertuig konden de scholen wat
algemener beschrijven. Andere vragen waarop het lectoraat antwoord wilde hebben, waren deze:
wat hebben scholen gedaan aan Engels als kernvak, wat is er tot stand gekomen als gevolg van de
overheidsmaatregelen (strengere normen) en wat is er sowieso recent gedaan om de prestaties te
verbeteren?
Wie dat alles samenneemt, krijgt een behoorlijk scherp beeld van de situatie Engels in het
reformatorisch onderwijs in 2014. Dat te geven was het doel van dit rapport.
Het illustratiemateriaal in dit rapport is ontleend aan het project Amazing Grace dat door docente
Willeke van Belzen is opgezet, zie hoofdstuk 7.3. Leerlingen van 3 h/v presenteren het verhaal van
de afschaffing van de slavernij aan ouders, docenten en belangstellenden.
Leo Kosten, projectleider
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
5
Hoofdstuk 1 Laatste examencijfers
In De kloof zijn de resultaten tot en met 2009 vermeld. Hieronder staan de resultaten per school
naast het landelijk gemiddelde. Het landelijk gemiddelde staat steeds boven de resultaten van de
scholen. Alleen het landelijk gemiddelde CE-cijfer is weergegeven (eerste tijdvak).
Het is verleidelijk om te proberen de cijfers te duiden en ze te verbinden met het werk van het
lectoraat. We zien daarvan bewust af. In diezelfde jaren heeft namelijk het lectoraat zijn onderzoek
gedaan, maar het is niet expliciet bezig geweest met de verbetering van de resultaten. Dat de
aandacht voor het vak impliciet gewerkt heeft, kunnen we ons wel voorstellen, maar het is niet aan
te tonen. Zoals uit hoofdstuk 7 Tweede meting blijkt, hebben scholen niet stilgezeten. Ook hier
geldt dat er niet expliciet gemeten is en dat we dus niet met zekerheid kunnen zeggen waaraan
eventuele verbeteringen toe te schrijven zijn.
In onderstaande tabel worden resultaten gepresenteerd. In de eerste kolommen zijn de resultaten
van de Centrale Eindexamens genoteerd. De tweede groep betreft de resultaten van de
Schoolexamens. De derde groep laat het verschil zien tussen beide. Een negatieve score geeft
weer dat het cijfer schoolexamen hoger is dan het centrale examencijfer.
2011
2012
2013
2014
6,80
6,80
6,90
7,20
2011
2012
2013
2014
2012
2013
2014
VMBO-B CE
landelijk
Calvijn College
5,90
6,20
6,10
6,26
6,70
6,10
6,40
6,24
-0,80
0,10
-0,30
0,02
Driestar College
6,10
6,20
6,10
6,37
6,70
6,60
6,70
6,70
-0,60
-0,40
-0,60
0,33
Gomarus sg.
6,30
5,30
5,80
5,85
6,20
5,90
5,00
6,14
0,10
-0,60
0,80
0,29
Jacobus Fruytier
sg.
Pieter Zandt sg.
5,90
6,00
6,20
6,41
6,10
6,20
6,40
6,28
-0,20
-0,20
-0,20
0,13
5,61
5,64
6,16
6,80
6,48
6,19
6,35
6,45
-0,87
-0,55
-0,19
-0,35
Van Lodenstein
College
Wartburg College
5,04
5,58
5,83
6,07
5,94
5,76
6,14
6,18
-0,90
-0,18
-0,31
-0,11
5,70
6,20
6,30
6,80
6,10
6,40
5,80
5,90
-0,40
-0,20
0,50
0,90
6,40
6,30
6,30
6,30
SE
2011
CESE
VMBO-K CE
landelijk
Calvijn College
5,40
5,60
5,60
5,58
6,70
6,40
6,50
6,55
-1,30
-0,80
-0,90
-0,97
Driestar College
5,50
5,50
5,50
5,96
6,30
6,30
6,40
6,41
-0,80
-0,80
-0,90
0,44
Gomarus sg.
5,60
4,90
5,20
5,12
6,10
6,00
5,90
6,14
-0,50
-1,10
-0,70
-1,02
Jacobus Fruytier
sg.
Pieter Zandt sg.
5,20
5,50
5,10
5,89
6,10
6,20
6,20
6,32
-0,90
-0,70
-1,10
-0,43
5,66
5,60
5,86
5,96
6,44
6,46
6,38
6,48
-0,78
-0,86
-0,52
-0,52
Van Lodenstein
College
Wartburg College
5,12
5,37
5,28
5,52
5,80
5,76
5,88
5,98
-0,68
-0,39
-0,60
-0,46
5,00
5,20
5,70
5,80
6,00
6,40
6,00
6,00
-1,00
-1,20
-0,30
0,20
6,30
6,30
6,70
CESE
VMBO-GT CE
landelijk
Calvijn College
6,40
5,91
5,76
6,16
6,01
6,03
6,14
6.06
0,39
-0,12
-0,38
0,10
Driestar College
5,70
5,70
5,70
6,33
6,10
6,10
6,00
6,08
-0,40
-0,40
-0,30
-0,25
Gomarus sg.
5,50
5,20
5,40
6,22
6,40
6,00
6,20
6,27
-0,90
-0,80
-0,80
-0,05
Jacobus Fruytier
sg.
Pieter Zandt sg.
6,00
5,80
5,70
6,14
6,20
6,20
6,10
6,21
-0,20
-0,40
-0,40
-0,07
6,16
5,35
5,67
6,33
6,11
6,22
6,20
6,34
0,05
-0,87
-0,53
0,01
Van Lodenstein
College
Wartburg College
5,57
5,05
5,30
6,22
5,67
5,68
5,75
5,91
-0,10
-0,63
-0,45
0,31
6,10
5,80
6,00
6,50
6,30
6,40
6,50
6,40
-0,20
-0,60
-0,50
0.10
6,20
6,70
6,90
6,06
6,37
6,37
-0,71
-0,11
0,22
0,19
HAVO CE
landelijk
Calvijn College
Lectoraat Engels
6,50
SE
6,10
5,56
SE
CESE
SE
CESE
6,27
6,17
6,15
Onderzoeksverslag
6,18
6
Driestar College
5,50
5,70
6,00
6,30
6,20
6,00
6,10
6,20
-0,70
-0,30
-0,10
-0,09
Gomarus sg.
5,40
6,00
6,60
6,64
6,20
5,90
6,10
6,51
-0,80
0,10
0,50
0,13
Jacobus Fruytier
sg.
Pieter Zandt sg.
5,30
5,70
6,30
6,56
5,90
6,00
6,30
6,36
-0,60
-0,30
0,00
0,20
5,44
5,77
6,20
6,62
6,11
6,09
6,18
6,25
-0,67
-0,32
0,02
0,37
Van Lodenstein
College
Wartburg College
5,38
5,53
6,12
6,48
5,79
5,94
6,11
6,09
-0,41
-0,41
0,01
0.39
5,60
5,90
6,40
6,70
6,00
6,40
6,50
6,60
-0,40
-0,50
-0,10
0,10
VWO CE landelijk
6,10
6,30
6,90
6,80
SE
CESE
Calvijn College
5,89
6,13
6,66
6,52
6,37
6,83
6,47
6,56
-0,48
-0,70
0,19
-0,04
Driestar College
6,00
6,20
6,70
6,40
6,80
6,60
6,60
6,80
-0,80
-0,40
0,10
0,35
Gomarus sg.
6,10
6,30
7,00
6,65
7,10
6,30
6,70
7,07
-1,00
0,00
0,30
-0,42
Jacobus Fruytier
sg.
Pieter Zandt sg.
6,00
5,80
6,50
7.26
6,40
6,60
6,50
7.05
-0,40
-0,80
0,00
0,21
5,66
6,16
6,76
6,56
6,61
6,33
6,55
6,79
-0,95
-0,17
0,21
-0,23
Van Lodenstein
College
Wartburg College
5,90
6,16
6,72
6,85
6,50
6,15
6,30
6,60
-0,60
0,01
0,42
0,25
6,10
6,00
7,00
6,70
6,60
6,40
6,80
6,70
-0,50
-0,40
0,20
0,00
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
7
Hoofdstuk 2 Pilot vocabulaire
Vocabulaireverwerving is van essentieel belang. Om die reden heeft het lectoraat ervoor gekozen
een implementatiepilot op te zetten. Drie scholen hebben meegedaan met deze pilot. Dr. M.
Verspoor heeft geadviseerd over de opzet van pilots in het algemeen. De opzet van deze pilot en
de begeleiding ervan lagen in handen van kenniskringleden Dick van Boven, Jacobine Rijkse en
Raymond Schroevers. Zij brengen in dit hoofdstuk verslag uit van hun bevindingen.
(De bijdragen in hoofdstuk 2 en 4 steunen op literatuuronderzoek. In dit ´praktische rapport´
wordt slechts summier expliciet verwezen naar wetenschappelijke publicaties in voetnoten. Voor
uitgebreide theoretische onderbouwing verwijzen we u naar Het voertuig).
2.1 Doel
De pilot vocabulaire heeft als doel de opgedane kennis uit de wetenschappelijke literatuur over
idioomverwerving vorm te geven op de werkvloer. De pilot dient een aanzet te zijn voor een
´nieuwe´ idioomaanpak in de school. Het vertrekpunt daarvoor ligt in de aanbevelingen zoals die
gedaan zijn in Het voertuig. De vuistregels volgens de AHA-aanpak helpen docenten om leerlingen
op een goede manier idioom aan te leren.
Met de pilot willen we ook aantonen dat de AHA-methode werkelijk leidt tot betere resultaten, al is
onze aandacht daarop niet allereerst gericht. Op grond van de literatuur kan namelijk al
vastgesteld worden dat deze aanpakt werkt. De kenniskring is zich bewust van het feit dat
vocabulaire op heel verschillende manieren kan worden getoetst en dat de gekozen aanpak
selectief is. Het gaat er ons vooral om na te gaan hoe de inbedding van deze idioomaanpak op
school in zijn werk gaat. In feite zetten we dus een eerste stap op het pad van implementatie.
2.2 Beschrijving
De pilot is op drie scholen uitgevoerd. Het Calvijn College (locatie Goes), het Van Lodenstein
College (locatie Barneveld) en de Pieter Zandt Scholengemeenschap (locatie Urk) hebben
deelgenomen. Op elk van deze drie scholen had een docent Engels twee parallelklassen van vmbo
kgt, tweede leerjaar, waaraan hij/zij lesgaf. Eén klas was de pilotklas, de andere vormde de
controlegroep.
Beide parallelklassen, dus zowel de pilotklas als de controlegroep, hebben in deze periode dezelfde
bladzijden idioom geleerd. In de controlegroep is het idioom op de traditionele manier aangeleerd.
Met deze traditionele manier wordt bedoeld dat de docent de bladzijden idioom samen met de
leerlingen doorleest en deze daarna meegeeft als huiswerk voor de volgende les. Na een aantal
lessen volgt de toets.
De pilotklas heeft les gekregen volgens de AHA-methodiek. Per les was beschreven op welke
manier de docent het idioom behandelt en welke oefeningen daarvoor gebruikt worden. Volgens de
AHA-methodiek werkte de docent als volgt:
1. Hij/zij besteedt in de les aandacht aan de woorden en zinnen. De woorden worden
voorgelezen, de uitspraak wordt gegeven, er is context en aandacht voor afleidingen en
samenstellingen.
2. In de tweede les worden de woorden herhaald (recycling van enkele minuten per les met
het accent op luisteren en lezen (receptief).
3. Voordat de werkelijke toets gegeven wordt, is er een pretoets om de woorden te recyclen.
4. De docent geeft leerlingen opdracht met
“Heerlijke les, die dan wel iets
eerder geleerde woorden actief te werken
meer tijd kost!”
bij spreek- en schrijfvaardigheid.
Docent Pieter Zandt s.g.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
8
Voor deze pilot zijn vijf bladzijden idioom uit Start Up1 gebruikt. Het betreft paragraaf 44-48.
De thema’s zijn willekeurig gekozen. Het gaat om: money (44), shopping (45), work (46), time
(47,48). Per les wordt er een halve bladzijde behandeld.
Met drie lessen per week duurt deze pilot dus ongeveer 5 weken.
Voorwaarde is dat de activiteiten vrij eenvoudig uit te voeren zijn. Het werk mag niet te tijdrovend
zijn en het moet niet veel moeite kosten het lesmateriaal op te sporen. Een aanpak die veel extra
tijd van docenten vraagt, is namelijk gedoemd te mislukken. De nadruk valt op minimaal tien keer
herhalen. Pas als woorden frequent terugkomen, nemen leerlingen ze op in het
langetermijngeheugen. Daarom worden elke les de te behandelen woorden aangeleerd, herhaald
en geactiveerd. Dit gebeurt bijvoorbeeld door het gebruik van puzzels, visueel materiaal of een
wordweb.
2.3 AHA-methode
Om goed inzicht te geven in de toepassing van de AHA-methode beschrijven we hieronder per
lessenserie hoe de onderdelen ‘aandacht geven/leren, herhalen en activeren’ een plaats krijgen. Bij
iedere bladzijde idioom zijn er verschillende didactische werkvormen gebruikt om deze drie
facetten vorm te geven.
Het doel van les 1, 2 en 3 is het aanleren van bladzijde 44 uit Start Up.
In les 1 heeft ‘het aanleren/aandacht geven’ prioriteit. Eventuele voorkennis wordt geactiveerd.
Leerlingen zien de woorden op het bord en in hun idioomboekje. Leerlingen horen de uitspraak van
hun docent en krijgen zelf een beurt om het woord in de zin hardop voor te lezen. Op deze manier
vindt het ‘expliciet aandacht geven aan woorden in de les’ plaats. Hieronder staan in telegramstijl
de instructies die docenten hebben uitgevoerd.
Les 1 Start Up 44
Zonder boek
Zes stiften
Money: welke woorden weten jullie al?
Wordweb laten maken op het bord door leerlingen.
Welke woorden en hoeveel staan er in de lijst op bladzijde 51?
Lijst doornemen: docent leest woord, leerlingen lezen (om de beurt) de zinnen.
Leerlingen 1e helft van woordenlijst aanleren (actief). Interactief kriskras door de klas woorden
overhoren.
Onder tijdsdruk 2e helft woordenlijst aanleren.
Overhoren. Aan het eind de hele bladzijde overhoren.
Huiswerk: leren eerste helft Start Up paragraaf 44 Money
In les 2 vindt de herhaling plaats. Leerlingen overhoren elkaar. Daarmee herhalen ze de woorden
van de vorige les en zo komt hun huiswerk aan bod. Op deze manier worden de woorden
gerecycled en wordt er gebruik gemaakt van een vorm van overhoren.
Les 2 Start Up 44
In tweetallen leerlingen elkaar laten overhoren (1 minuut per leerling).
Huiswerk: leren tweede helft van de bladzijde en herhalen eerste helft Start Up 44 Money.
1
Voort, P.J. van der. (2007). Start Up. Engels Idioom.Thieme Meulenhoff. Amersfoort.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
9
Tijdens les 3 gaan de leerlingen aan het werk met schrijfvaardigheid. De geleerde woorden worden
op deze manier opnieuw gerecycled en ze komen zinvol aan bod bij een vaardigheid. De leerling
moet output geven.
Les 3 Start Up 44
Vmbo-2: noteer zeven woorden op het bord. Leerlingen maken met ieder woord een zin en
schrijven die op in hun schrift.
Opdracht: schrijf (zonder gebruik van idioomboek) een kort mailtje (tussen 70 en 100
woorden) aan vriend/vriendin en gebruik de volgende woorden: money, holiday, cash, bank
card, bank account.
Lees in tweetallen elkaars werk door en geef commentaar.
Geef de leerlingen de mogelijkheid om vragen te stellen.
Huiswerk: leren Start Up 44 Money.
Tijdens les 1, 2 en 3 komen de drie vuistregels uit de AHA-methode uitgebreid aan bod.
Les 4, 5 en 6 gaan over paragraaf 45 Shopping. In les 4 wordt er ´expliciet aandacht gegeven aan
het leren van de woorden in context´. Aan de hand van plaatjes uit een Engels idioomboek
(English vocabulary in use Elementary) worden de woorden nu aangeleerd met visuele
ondersteuning. Docenten stellen vragen in het Engels over de plaatjes om leerlingen kennis te
laten maken met de nieuwe woorden. Deze woorden worden verschillende keren gebruikt.
Les 4 Start Up 45
Vertrekpunt is English vocabulary in use Elementary nummer 51 (bijgevoegd materiaal)
English only
A. Kind of shops
What do they sell at the butcher’s?
What do they sell at a toy shop?
What do they sell at the news agent’s?
B. What is a department store? What do they sell there?
They mention different floors. At what floor are we here in this building now?
What could the basement be?
C. Going shopping
Mention: buy, pay and get.
Exercises 51.1 + 51.2 + 51.3
Naar Start Up: Oplezen woorden, waarna leerlingen herhalen. Eventueel zinnen (laten) oplezen.
Huiswerk: leren eerste helft Start Up 45 Shopping.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
10
In de vijfde les heeft ´herhalen´ prioriteit, maar wordt ook al een eerste stap gezet naar het
´actief werken met eerder geleerde woorden´. Leerlingen geven deze woorden een plaats in hun
tekening. Enkele leerlingen gebruiken de woorden actief in hun ´presentatie´. Nu passen we de
woorden dus toe in de vaardigheid spreken.
Les 5 Start Up 45
Draw a department store (ground floor, first floor, etc. + basement).
De docent schrijft negen Engelse woorden op het bord: customer, lift, escalator, toys,
shoplifter, trolley, basket, present, shopkeeper.
Leerlingen noteren deze woorden in hun tekening.
Twee leerlingen presenteren hun tekening.
Oplezen: tweede helft van Start Up 45. Leerlingen herhalen woorden. Ze laten weten welke
woorden uit paragraaf 45 al in hun tekening getekend waren. Het gaat om woorden die niet op
het bord stonden.
Huiswerk: leren tweede helft en herhalen eerste helft Start Up 45 Shopping.
In les 6 wordt gefocust op het actief gebruiken van de eerder geleerde woorden. Leerlingen moeten
de woorden gebruiken in een gesprekje dat ze voeren met een klasgenoot. Het eerder aangeleerde
idioom wordt ook weer gerecycled.
Les 6 Start Up 45
In tweetallen een gesprekje voorbereiden; opschrijven in het schrift.
Naspelen voor de klas. Wie wil?
Opdracht: voer een gesprek in een winkel, koop iets. Een leerling is klant, de andere leerling is
de winkelbediende.
Iedere leerling krijgt minimaal zeven beurten.
Huiswerk: leren Start Up 45 Shopping.
De AHA-methode is uiteraard ook het uitgangspunt voor de lessen die hier niet in extenso
beschreven worden. Tijdens deze lessen zijn weer andere werkvormen gebruikt om het idioom aan
te leren, te herhalen en te activeren.
In les 7, 8 en 9 wordt Start Up 46 Work behandeld, in les 10, 11 en 12 Start Up 47 Time en in les
13,14 en 15 Start Up 48 Time.
2.4 Planning
Tegen het eind van het schooljaar 2012-2013, het jaar voorafgaand aan de pilot, zijn de eerste
voorbereidingen getroffen. Collega’s op de drie deelnemende scholen zijn benaderd voor deelname
aan de pilot.
Deze deelnemende collega’s hebben voor het ljaar waarin de pilot plaatsvinden zou, twee
parallelklassen vmbo 2 kgt gekozen.
Bij de start van het schooljaar 2013-2014 is besloten om de pilot te starten in de tweede week van
november. Daarmee was er voldoende aanlooptijd om de pilot goed neer te zetten.
In september is er een eerste overleg gevoerd met de betreffende collega, waarin doel, inhoud en
tijdpad doorgenomen zijn. Aan de deelnemende collega’s is het werkdocument ´pilot vocabulaire´
gegeven waarin de beschrijving van de lessen, al het lesmateriaal en de toets zijn opgenomen. Ook
zijn zij voorzien van een digitale versie. Een van de collega’s zag nu duidelijk dat de pilot maar 5 –
15 minuten van de les zou vragen. Hij vond de pilot realistisch: ze bevatte geen bijzondere, al te
veel tijd rovende zaken, maar bood hier en daar iets extra’s.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
11
Tijdens de tweede week van november (week 46) is de pilot begonnen met het afnemen van de 0toets in alle klassen. Hiervoor is de toets gebruikt zoals die bij 2.5.1. beschreven wordt. Na deze 0toets zijn de lessen een voor een gegeven. Van elke les is er verslag gedaan door het invullen van
een matrix. De vraag was de les te evalueren (enquête) aan de hand van vier vragen. Aan de hand
van deze gegevens is later een analyse gemaakt.
Tijdens de pilot is er regelmatig overleg geweest met de
“Ik ben echt positief over deze
collega´s die de pilot uitvoerden. Dat gebeurde tijdens
nieuwe manier van werken.
een uur dat in het rooster geblokkeerd stond voor
Alleen vraag ik me af hoe we aan
overleg. De kenniskringleden hebben de deelnemende
het juiste materiaal komen. Zelf
locatie van hun school minimaal drie keer bezocht. Een
maken lijkt me niet te doen…”
keer was dit samen met de lector. Ook is er telefonisch
en via de mail regelmatig contact gelegd. Tijdens deze
Docent Calvijn College
contactmomenten zijn vooral de te geven lessen
doorgenomen en vond er uitwisseling plaats van de
ervaringen tot dan toe. Vooral zijn de collega`s geattendeerd op het grote belang van monitoren.
Voor de proef is het wezenlijk dat ze goed uitgevoerd wordt, maar ook waar het mis gaat en hoe
dat komt.
Door lesuitval in verband met andere schoolse activiteiten heeft de pilot langer geduurd dan de
geplande vijf weken.
2.5 Meting
2.5.1 Toetsing
De toetsing van het idioom vond plaats aan de hand van bijgevoegde toets (zie bijlage 3).
Er is bewust gekozen voor een reguliere toets om ook de toetsing zo realistisch mogelijk te laten
zijn. Deze manier van toetsing vindt al jaren plaats op de scholen.
Deze toets is gebruikt als toets 0, maar ook als toets 1, 2 en 3.
Leerlingen wisten niet vantevoren dat toets 0, 2 en 3 zouden worden afgenomen.
De leerlingen zijn wel tijdig op de hoogte gesteld van het moment waarop toets 1 zou worden
afgenomen, omdat de score van deze toets meetelde voor hun rapportcijfer. Voor de leerlingen
was dit het normale toetsmoment dat altijd plaatsvindt na vijf bladzijden studie.
De 0-toets is afgenomen in de tweede week van november 2013 (week 46). Toets 1 vond plaats in
de derde week van januari (week 3). Toets 2 viel zes weken na het beëindigen van de pilot in de
eerste week van maart (week 10). In verband met de voorjaarsvakantie is deze toets een week
later afgenomen dan gepland. De laatste toetsing viel in de week voor de meivakantie (week 17).
De toets bestaat uit 4 onderdelen:
1. Bij onderdeel A wordt de passieve woordkennis getoetst. Getoetst wordt of de leerling de
Engelse woorden (her)kent. De geleerde woorden worden Engels – Nederlands getoetst.
2. Bij onderdeel B wordt de actieve woordenschat getoetst. Er wordt getoetst of de leerling de
woorden kent en kan schrijven. De geleerde woorden worden Nederlands – Engels
getoetst.
3. Bij onderdeel C wordt getoetst of de leerling het idioom ook kan gebruiken voor
communicatie. Hier wordt van de leerling gevraagd om zinnen/vragen met het woord te
maken. In hoeverre is de leerling in staat om het woord ook binnen een context te
gebruiken?
4. Bij onderdeel D wordt getoetst in hoeverre de leerling in staat is om een zin kloppend te
maken met het juiste woord uit een rij met gegeven idioommogelijkheden. Kan de leerling
geleerde woorden gebruiken in de juiste context?
2.5.2 Resultaten
In deze paragraaf staat een statistisch overzicht van de pilots vocabulaire die gehouden zijn op drie
scholen. De resultaten zijn samengevat in drie grafieken en vervolgens wordt een beknopte
interpretatie gegeven. De onderliggende scores per deelnemende school per leerling zijn te vinden
in bijlage 1.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
12
Gemiddeld aantal punten per leerling
Calvijn College
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
Toets 0
Toets 1
CC pilot
Toets 2
Toets 3
CC controle
Gemiddeld aantal punten per leerling
Pieter Zandt Scholengemeenschap
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
Toets 0
Toets 1
PZ pilot
Toets 2
Toets 3
PZ controle
Gemiddeld aantal punten per leerling
Van Lodenstein College
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
Toets 0
Toets 1
VLC pilot
Toets 2
Toets 3
VLC controle
Uit de bovenstaande grafieken blijkt dat de leerlingen enorm vooruitgaan tussen toets 0 en toets 1.
Dat is vrij logisch, omdat leerlingen op dat moment heel bewust woorden aangeboden krijgen.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
13
Bij zowel de pilot- als de controlegroep van het Van Lodenstein College en de beide groepen van de
Pieter Zandt Scholengemeenschap is het startpunt bijna gelijk. De pilotgroep scoort vanaf toets 1
hoger en dat blijft zo tot en met toets 3. De controlegroep van het Calvijn College scoort op de 0toets hoger dan de pilotgroep. Dit verschil blijft bestaan bij toets 1, maar is bij toets 2 en 3 bijna
verdwenen.
Verschil toets 0 en toets 3
25,0
20,0
15,0
Toets 0
10,0
Toets 3
5,0
0,0
PZ pilot
PZ
controle
VLC pilot
VLC
controle
CC pilot
CC
controle
Leerlingen uit zowel de pilotgroepen als uit de controlegroepen scoren gemiddeld hoger voor toets
3 (M = 16.41, SE = 0.58) dan voor toets 0 (M =5.93, SE = .33), t(108) = -18.96, p < .05, r =.88.
Deze verschillen zijn significant. Dit laat zien dat alle leerlingen in de loop van de tijd meer
woordjes zijn gaan beheersen.
De vraag is natuurlijk of leerlingen uit de pilotgroep uiteindelijk meer woordjes kennen dan de
leerlingen uit de controlegroep. Gemiddeld scoren de pilotgroepen hoger (M = 16.77, SE = 0.82)
dan de controlegroepen (M = 14.4, SE = 0.79). Dit verschil is significant (t (107) = 2.03; p <
0.05) maar het is wel een klein effect (r = 0.19). Dat zal mede komen, doordat de controlegroep
van het Calvijn College met een hoger gemiddelde begon, maar uiteindelijk niet hoger bleef. Het
‘wegwerken’ van het verschil tussen de beide deelnemende klassen was al een groei die in deze
berekening niet is meegenomen.
Om dat helder te kunnen krijgen is gekeken naar de gemiddelde groei van de pilotgroep ten
opzichte van de gemiddelde groei van de controlegroep. Dan blijkt dat de leerlingen uit de
pilotgroep meer nieuwe woordjes leren ( M =11.4, SE = 0,77) dan de leerlingen van de
controlegroep (M = 8.29, SE = 0.62). Dit verschil is significant (t (107) = 2.91; p < 0.05).
2.6 Evaluatie
2.6.1 Tijdsbeslag
Twee collega’s hebben zich aan de voorgeschreven tijd (10 tot 15 minuten) gehouden. Eén collega
heeft er meer tijd voor uitgetrokken. Op de vraag of dat acceptabel was werd bevestigend
geantwoord. Concluderend kunnen we zeggen dat de nieuwe aanpak binnen 10 tot 15 minuten
uitvoerbaar is, mits de docent zich daar zelf strikt aan houdt. Dit heeft zeker te maken met de
vraag welke visie de docent heeft op het gebruik van de reguliere leergang die voor het vak Engels
gebruikt wordt.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
14
2.6.2 Ervaringen van docenten en leerlingen
Naar aanleiding van de antwoorden op de vragen uit de enquête kunnen we stellen dat docenten
positief en enthousiast zijn over deze manier van werken. Op de vraag of de betreffende collega de
werkvorm in de toekomst gaat toepassen wordt
“Dit vonden ze leuk, het was
bevestigend geantwoord. Deze vraag wordt 23 keer met
´ja´ beantwoord, drie keer met ´waarschijnlijk wel´en
totaal iets anders, ieder op z’n
twee keer met ´nee´. Op de vraag naar suggesties of
niveau. Leerlingen doen een
aanvullingen is één keer gemeld dat er te veel materiaal
succeservaring op…”
aangereikt was om binnen 10 minuten te behandelen.
Ook is één keer de opmerking gemaakt dat de
Docent Calvijn College
betreffende collega het werk heeft becijferd en dit cijfer, met toestemming van de leerling, als
beloning heeft laten meetellen.
Afkeurende reacties zijn geplaatst. Bij les 7 is opgemerkt dat het een simpele en slechte opdracht
was. Bij les 8 had de instructie beter gekund. De opdracht van les 9 was te open en sloot niet aan
bij de belevingswereld van de leerlingen.
Positief waren docenten over les 3. Leerlingen doen er een succeservaring op. Les 5 werd als een
gezellige, praktische les ervaren. Tijdens les 6 waren de leerlingen enthousiast en leefden ze zich in
de rol die ze moesten spelen in. Les 8 waardeerden leerlingen positief. Ook is er expliciet positieve
feedback gegeven op de lessen 12, 13, 14 en 15.
De deelnemende docenten geven allemaal aan dat de manier waarop de AHA-methode in de lessen
is verwerkt, werkbaar is. Bij enkele opdrachten merkten docenten op dat de leerlingen betrokken
en gemotiveerd aan het werk gingen. Vooral de ´doe-opdrachten´waren een schot in de roos van
het vmbo. Leerlingen gingen actief de woordenschat verwerven. De woorden zijn vaker gehoord,
gezien en gebruikt (gerecycled) dan bij de ´traditionele manier´. Alle docenten zeiden dat ze dit
materiaal in de toekomst graag in hun lessen willen gebruiken.
2.7 Aanbevelingen
Uit de pilot vloeien enkele aanbevelingen voort die vooral gaan over de implementatie van deze
manier van idioomverwerving.
1. Het is belangrijk dat het materiaal goed aansluit bij de belevingswereld van de leerlingen.
2. Houd het voor de vmbo´ers praktisch. Laat hen actief de aan te leren woorden gebruiken
in ´doe-opdrachten´; laat hen bijvoorbeeld een tekening maken die betrekking heeft op
het onderwerp.
3. Laat de deelnemende docenten aan deze pilot hun ervaringen delen met sectiegenoten. Zij
kunnen vanuit de praktijk vertellen wat hun ervaringen waren en met voorbeelden
onderbouwen dat de AHA-methode werkt.
4. Om idioom afwisselend te kunnen aanbieden zijn er verschillende werkvormen nodig. Het
verbreden van het didactisch repertoire van de docent Engels is dus een ´hot item´.
5. Het blijkt dat het meer tijd besteden aan idioomverwerving ten koste kan gaan van de tijd
die aan de reguliere methode wordt besteed. Wie dat wil beperken, kan
a) de thema’s uit het idoomboek (als er een idioomboek gebruikt wordt) koppelen aan
de thema’s uit het tekstboek.
b) zoveel als mogelijk is de woordjes in vaardigheidsopdrachten uit het tekst- of
werkboek gebruiken.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
15
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
16
Hoofdstuk 3 Tweede pilot vocabulaire
Met de pilots vocabulaire en luistervaardigheid heeft Driestar College niet meegedaan. De reden
was dat er op dat moment een pilot uitgevoerd werd door kenniskringlid Cornée van der WindFerreira MA op die school. Zij doet verslag van haar bevindingen in dit hoofdstuk.
De woorden die we weten, en weer vergeten:
Het verwerven van vocabulaire door formatief toetsen.
Cornée van der Wind-Ferreira, MA Comm, MA ELT
3.1 Waarom woordenschat?
Wanneer we in een ander land op vakantie gaan, waarvan we de taal niet spreken, is een
woordenboekje (of tegenwoordig een app met vertaalmogelijkheid) één van de eerste dingen die
we meenemen. Wanneer we de woorden weten, kunnen we al heel snel onszelf verstaanbaar
maken. Het is niet voor niets dat de grande dame van de Engelse vakdidactiek, Penny Uri, schrijft:
“… hoewel grammatica waarschijnlijk het meest beschreven aspect van taalverwerving en tweedetaalonderwijs is, is het geenszins het belangrijkste aspect. Die plaats is gereserveerd voor de
vocabulaire, die de betekenis draagt.”
Het opdoen van woordkennis is een proces dat begint wanneer een kind nog geen jaar oud is en
doorgaat totdat wij oud zijn. Wat vocabulaire betreft, zijn we nooit uitgeleerd. Dit geldt voor de
moedertaal, maar ook voor het leren van een tweede of derde taal. De meeste woorden leren we
zonder dat we het doorhebben, toch kunnen docenten er niet op vertrouwen dat het vanzelf goed
gaat. Onderzoek toont aan dat het intentioneel leren van woorden heel effectief kan zijn. En dat
vooral kinderen die laagtaalvaardig zijn hier veel baat bij hebbenii. Het aanleren van strategieën
om woordkennis te vergroten is daarom ook één van de kerndoelen voor Engels in de onderbouw.
Als het leren van vocabulaire zo belangrijk is, zouden we als docenten moeten nadenken over de
meest effectieve manier om dit te doen.
3.2 Waarom formatief toetsen?
Over heel de wereld zijn wetenschappers bezig met onderzoek naar effectief onderwijs en proberen
ze de vraag te beantwoorden: “Wat moeten we doen om te zorgen dat leerlingen leren?” Black iii
(2000), Black en William (2009)iv, Hattie (2009)v en Marzano (2003)vi ontdekten dat wanneer
leraren bepaalde onderwijsstrategieën gebruiken, het leerrendement toenam. Deze strategieën
worden allemaal geassocieerd met wat in Engeland bekend is geworden onder de noemer
Assessment for learning (AfL), in het Nederlands o.a. vertaald als formatief toetsen. De meest
gebruikte vorm van toetsen in het voortgezet onderwijs is door middel van overhoringen en
repetities. Van Wijkvii (2012) concludeerde dat leraren in het (reformatorisch) voortgezet onderwijs
vaak “woordjes s.o.’s” geven. Leerlingen slagen of zakken. Ze halen een cijfer dat een
“eindstation” bij het leren is. De vakterm hiervoor is summatief toetsen. Formatief toetsen is
onderdeel van het leerproces zelf, leerlingen en de leerkracht bepalen aan de hand van de
formatieve toets wat de volgende stap in het leerproces moet zijn. Als de wetenschappers gelijk
zouden hebben, zouden leraren woordkennis veel minder summatief moeten toetsen en veel vaker
formatief. Een docent op het Driestar College ging deze uitdaging aan en zette zijn lessen om.
3.3 Hoe hebben we dat gedaan?
Vanaf september 2013 tot de kerstvakantie gaf deze docent Engels géén cijfers aan twee klassen
brugklasleerlingen. Voor leerlingen die goede cijfers halen, is een cijfer geen probleem. Maar een
leerling die een drie haalt, denkt niet snel: “Ik haal het wel in” of “volgende keer beter”. Leerlingen
die onvoldoendes halen geven het snel op en halen een achterstand niet meer in. Geen cijfers
betekent niet dat er niet hard is gewerkt, integendeel. De leerlingen in deze projectgroep hebben
heel hard gewerkt en veel geleerd.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
17
1. De eerste stap is het duidelijk maken van de leerdoelen. Leerlingen moeten Engelse
teksten kunnen lezen, gesprekken kunnen voeren, korte brieven kunnen schrijven en
moeten informatie uit gesproken teksten kunnen halen. Hiervoor hebben ze een
basisvocabulaire van ongeveer 3000 woorden nodig. In één klas was een meisje, we
noemen haar Ella2, die nog geen 260 woorden kende, terwijl een jongen, we noemen hem
Fred, in dezelfde klas al ruim 6000 Engelse woorden wist. Normaal gezien zou Ella een
onvoldoende halen voor een s.o. en Fred een goed cijfer. Fred wist het al, dus hij zou niets
nieuws leren en Ella zou denken dat zij het toch niet kan. Ook zij zou niet echt iets leren.
De leerlingen werd nu gevraagd om zelf te denken hoever zij in hun leerproces zijn en wat
voor hen de volgende stap kan zijn. Voor elk leerling is dat anders, maar ieder stelde een
eigen leerdoel: “Ik wil x-aantal woorden per week erbij leren.”
2. Een belangrijke eigenschap van formatief toetsen is het uitleggen van de
succescriteria. Leerlingen moeten weten wanneer zij hun leerdoelen gehaald hebben. In
de klas is daarom veel aandacht besteed aan wat het betekent om een woord te kennen en
aan hoe goed je een woord moet kennen. Soms is het herkennen (passieve woordkennis)
genoeg om iets te begrijpen, maar wil een leerling iets kunnen zeggen of schrijven is dat
niet genoeg. Dan is een actieve beheersing van de woordkennis nodig.
Woordkennis heeft daarbij verschillende aspecten. De betekenis van een woord is het
belangrijkst bij leesvaardigheid. Een vertaling Engels-Nederlands is vaak de eerste stap,
maar ook de associaties bij woorden spelen een rol. Als wij bijvoorbeeld van iemand
zeggen dat zij slank is, dan bedoelen we dat positief. Maar zeggen wij dat iemand mager
is, dan heeft dat een negatieve lading. Bij spreek- en luistervaardigheid is het belangrijk
om te weten wat de uitspraak van een woord is. Bij het schrijven van brieven of bij andere
schriftelijke taken (een boekverslag of poster) is het ook goed om op de spelling te letten.
3. Al snel bleek uit onderzoek in de klassen dat leerlingen bij het leren van woorden
hoofdzakelijk letten op betekenis (vertaling). De leerlingen leerden vooral door te herhalen,
zonder goed te kunnen omschrijven hoe ze dan herhalen. Een enkele leerling gaf aan het
schriftelijk te doen. Het leerrendement hiervan was niet hoog en daarom is er veel tijd
besteed aan het geven van feedback op het leerproces. Aan de hand van tien
basisstrategieën kregen leerlingen feedback op hun manier van woorden leren. Zij werden
o.a. bevraagd op welke woorden ze kiezen om te leren, waarom zij deze keuzes maakten,
hoe ze het leren en of het dan ook het gewenste resultaat tot gevolg had. Soms werden
suggesties voor een andere aanpak gedaan (bijv. gebruik van ezelsbruggetjes, wanneer
een woord op te zoeken of over te slaan, hoe om te herhalen enz.). Feedback op het
leerproces (in plaats van op het product) is de derde en één van de belangrijkste
componenten van formatief toetsen. De leerlingen gaven aan dat zij hier veel steun aan
hadden.
4. James et. al. (2007)viii stelden dat leerlingen er baat bij hebben om als het ware in de huid
van de leraar te kruipen en vanuit het perspectief van de leraar naar het leerproces te
kijken. Het vierde aspect van formatief toetsen is “peer assessment”, leerlingen elkaar
laten overhoren en bevragen. Leerlingen gaven elkaar feedback op hun woordkennis
(betekenis, uitspraak, spelling en gebruik in zinnen). Wanneer zij er samen niet
uitkwamen, mochten zij bij de leraar aan de bel trekken, die hun groei hierin positief
noemde. Hun spreekvaardigheid ging met sprongen vooruit en werd zelfs door andere
collega’s opgemerkt.
5. Formatief toetsen bevordert ook de zelfstandigheid van leerlingen, door aandacht te geven
aan reflectie, motivatie en meta-cognitie. Het vijfde aspect is daarom zelfassessment.
Leerlingen gaven aan de hand van de succescriteria aan hoever zij waren in het halen van
hun leerdoelen. Ze hielden bij hoeveel woorden ze leerden, welke woordeigenschappen ze
beheersten en met welke eigenschappen ze nog moeite hadden.
2
De namen van Ella en Fred zijn niet hun echte namen, deze namen zijn fictief om de privacy van de leerlingen
te beschermen.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
18
3.4 Wat waren de resultaten?
Aan het begin en aan het einde van dit project hebben deze klassen (projectgroep) en twee andere
vergelijkbare klassen (controlegroep) een aantal toetsen gemaakt en een vragenlijst ingevuld. Aan
het begin van dit project was er wat betreft woordkennis en leerstrategieën geen merkbaar verschil
tussen de projectgroep en de controlegroep. De eerste veranderingen kwamen al na twee weken.
De projectgroep zette al snel verschillende leerstrategieën in en werd steeds vaardiger in het
kiezen van passende strategieën, terwijl de controlegroep merkbaar achterbleef. Dit had gevolgen
voor het leerrendement, vooral op de langere termijn. Een maand na afloop van het project was de
actieve woordkennis van de leerlingen in de projectgroep merkbaar groter dan in de controlegroep.
De leerlingen in de projectgroep hebben niet alleen meer woorden geleerd, ze waren ook veel
minder woorden weer vergeten.
3.5 Wat vonden de leraar en de leerlingen?
De docent zag al heel snel het verschil bij de projectgroep in vergelijking met de controlegroep.
Volgens hem werd het steeds moeilijker om geen formatieve toetstechnieken te gebruiken bij de
controlegroep. Hij zag dat de projectgroep groeide in het leren van woorden, maar vooral dat de
leerlingen steeds meer eigenaar werden van hun eigen leerprocessen. Hij gunde dit zijn andere
groepen ook. Als docent heeft hij veel gehad aan dit project: “Ik heb er gereedschap bijgekregen
dat mijn lessen beter heeft gemaakt”.
De meeste leerlingen hebben dit ook zo ervaren. Zij gaven aan dat zij veel geleerd hebben en dat
zij nu niet alleen anders kijken naar het leren van woorden, maar dat ze het leren ook anders
aanpakken. Leerlingen merken zelf dat deze manier van woorden leren leidt tot betere kennis van
woorden. Zij geven zelf aan dat zij de woorden nu langer onthouden, al zijn ze niet even blij met
de hoeveelheid inspanning die deze aanpakt eist. Ze vinden ook dat ze nu langer bezig zijn met
hun huiswerk. Maar, zoals één jongen schreef: “Het was even omschakelen. Op de basisschool
moest ik zelf maar uitzoeken hoe ik woordjes moest leren” en: “It’s more work, but it helps!”
Verwijzingen
Ur, P. (2012). Vocabulary activities. Cambridge: Cambridge University Press. p.1
Cobb, T (2007). Computing the demands of L2 reading. Language Learning and Technology,
11(3), 38-63. Sökmen, A.J. (1997). Current trend in treaching second language vocabulary. In N.
Schmitt & M. McCarthy (Eds.), Vocabulary: Description, acquisition and pedagogy. Cambridge:
Cambridge University Press.
iii Black, P. (2000). Research and the development of educational assessment. The Curriculum
Journal, 16(2), 133-135.
iv Black, P., & Wiliam, D. (2009). Developing the theory of formative assessment. Educational
Assessment Evaluation and Accountability, 21, 5-31
v Hattie, J. (2012). Visible learning for teachers. London: Routledge.
vi Marzano, R.J. (2003). What works in schools. Alexandria (VA): ASCD.
vii Van Wijk, J. (2012). De zijden. Gouda: Driestar Educatief.
viii James, M., Black, P., McCormick, R., & Fedder, D. (2007). Promoting learning how to learn
through assessment for learning. In James, M., McCormick, R., Black, P., Carmichael, P.,
Drummond, M., Fox, A., MacBeath, J., Marshall. B., Pedder, D., Procter, R., Swaffield, S., Swann,
J., & Wiliam, D. Improving learning how to learn. London: Routledge.
I
ii
Voor meer informatie over het kwantitatieve en kwalitatieve onderzoek kunt u contact opnemen
met mw. C. van der Wind, MA ELT, [email protected]. Zij kan ook verwijzen naar
het overige gebruikte bronnenmateriaal voor deze studie.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
19
Hoofdstuk 4 Pilot luistervaardigheid
In Het voertuig is duidelijk gemaakt dat bij luistervaardigheid het roer om moet. In plaats van
gerichtheid op het product moet de aandacht vallen op het proces. Om die reden heeft het
lectoraat ervoor gekozen een implementatiepilot op te zetten. Drie scholen hebben meegedaan met
deze pilot. Dr. M. Verspoor heeft het lectoraat in het algemeen geadviseerd over het opzetten van
pilots. De opzet van deze pilot en de begeleiding ervan lagen in handen van kenniskringleden Rens
Krijger en Erwin Meerkerk. Zij brengen in dit hoofdstuk verslag uit van hun bevindingen.
Het doel van het onderzoek in Het voertuig was te komen tot een aanpak voor het gericht aanleren
van luistervaardigheid. In dat rapport is duidelijk gemaakt dat daarvoor de gedachten van dr. John
Field c.s. voor de kenniskring leidend waren3. Luistervaardigheid heeft door de tijd heen steeds op
een andere manier aandacht gekregen. In het onderwijs is de aanpak centraal komen te staan die
we Comprehension approach noemen. Hierbij wordt de luistervaardigheid meestal getest door
middel van meerkeuzevragen. De Comprehension approach voldoet op deze manier niet, omdat er
slechts gekeken wordt naar het resultaat en niet naar het proces, terwijl de problemen juist in het
proces openbaar komen.
Uit het onderzoeksverslag De zijden blijkt dat luistervaardigheid weinig aangeboden wordt in de
lessen en nauwelijks onderdeel van het huiswerk is, dat veel docenten geen feedback geven op het
luisterproces en dat de meeste scholen geen leerlijn luistervaardigheid hebben om deze
vaardigheid aan te leren.
Het gaat er bij het aanleren van luistervaardigheid om dat de vaardigheid in zijn complexiteit wordt
erkend en zo ook wordt aangeleerd. Heel gericht moeten leerlingen worden geconfronteerd met de
verschillende strategieën die van belang zijn om goed te kunnen luisteren. De twee kernpunten
daarvan zijn ‘decoding’ en ‘meaning building’.
Voor alle exposure, zowel binnen als buiten de klas, geldt dat die betekenisvol en gericht moet zijn.
Doelloos luisteren levert geen resultaat op.
4.1 Doel
Naar aanleiding van de literatuurstudie hebben we besloten een pilot op te zetten. Kern daarvan is
dat we op grond van de pilot scholen moeten kunnen adviseren hoe de implementatie kan worden
vormgegeven. In feite is de pilot dus een eerste stap in de richting van de invoering.
In het proces van luisteren onderscheiden we de twee bovengenoemde belangrijke elementen:
1. Het technische luisteren dat in ons artikel ‘decoding’ wordt genoemd. Hierbij gaat het om
het bewust worden van problemen bij het luisteren (denk aan elisie, clitica, etc.) Ook het
aanleren van woordgrenzen, woordherkenning en chunks is hierbij van belang. Zoals
beschreven in Het voertuig is dicteren een belangrijk hulpmiddel hiervoor.
2. Het begrijpen van het gehoorde wat bekend is
“Goed om de leerlingen met
geworden onder de naam ´meaning building’.
chunks te laten werken. Ze
Hier gaat het om strategieën die de luisteraar
pikten ze ook snel op.”
moet inzetten om met zo min mogelijk
inspanning zo goed mogelijk te begrijpen wat de
Docent Gomarus s.g.
spreker zegt. Denk hierbij aan aanvullen wat de
spreker zegt, ordenen van informatie etc.
Naast deze twee elementen is uiteraard exposure van groot belang. De pilot is hierop niet speciaal
gericht. De blootstelling aan de taal is verder overgelaten aan de docent.
3
O.a. Field, J. (2008). Listening in the Language Classroom. Cambridge University Press.
Cambridge, UK.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
20
4.2 Beschrijving
De pilot is op drie scholen uitgezet. De Jacobus Fruytier Scholengemeenschap (locatie Apeldoorn),
de Gomarus Scholengemeenschap en het Wartburg College (locaties Marnix en Revius) hebben
meegedaan. Vijf docenten hebben aan de pilot
“Students are eager to ‘show’
meegewerkt waarvan twee op de Gomarus
their listening abilities.”
Scholengemeenschap. De volgende groepen zijn
ingeschakeld: 1x 1hv, 2x 2(g)t en 2x 2h. Alle docenten
Docent Fruytier
hadden een pilotgroep en een controlegroep. Op deze
regel is één uitzondering. Eén collega op de Gomarus
heeft als controlegroep een groep van een collega ingezet. In de controlegroepen is aan
luistervaardigheid verder geen extra aandacht besteed. In die groepen is het programma van de
methode gevolgd.
De pilot begon met het afnemen van een toets in de pilotklassen en de controlegroepen. Voor deze
toets kregen leerlingen geen cijfer, maar ze kregen wel punten: per vraag één punt. Dat
puntengemiddelde van de klassen is genoteerd. De begeleidende docent mocht de toets niet
bespreken met de klas, omdat dezelfde toets aan het eind van de tien weken opnieuw zou worden
afgenomen in alle klassen. Aan de hand van de gemiddelden hoopten we iets te kunnen zeggen
over het effect van de pilot.
Naast de toets hebben we een enquête afgenomen waarmee we de attitude van leerlingen ten
opzichte van luistervaardigheid wilden vaststellen. Deze enquête is aan het begin van de pilot in
álle groepen afgenomen en aan het eind alleen in de
“Leerlingen waren gemotiveerd
pilotgroepen. In die enquête zijn tevens algemene
en vonden het leuk!”
vragen over de pilot gesteld (bijlagen 6 en 7).
Inhoudelijk bestond de pilot uit dertig lesfragmenten
Docenten Gomarus s.g. en Revius
van ongeveer 5 minuten aan de hand van tien
verschillende luisterfragmenten.
Per week kwam er één fragment aan de orde dat tijdens drie opeenvolgende lessen aangeboden
werd. Aan de hand van deze lesfragmenten kwamen ‘decoding’ en ‘meaning building’ bewust aan
bod.
Aan het eind van iedere derde les schreef de docent een korte evaluatie over de drie lessen van die
week. De docent beantwoordde iedere week vragen over wat goed ging, wat beter kon, wat voor
moeilijkheden zich voordeden, wat hij/zij van het materiaal vond en of hij/zij zelf nog ideeën had
voor verbetering. Afgesproken was dat een kenniskringlid na ongeveer drie weken een les(deel)
zou observeren, waarna docent en kenniskringlid met elkaar het verloop van de pilot tot op dat
moment konden bespreken. Weer drie weken later stond er een gesprek tussen de docent die de
pilot uitvoerde en de lector gepland. Aan het eind van de pilot hebben lector en kenniskringlid de
enquête, de toets en de pilot in zijn geheel geëvalueerd.
Om het concreet te maken voegen we hier de eerste les als voorbeeld in. Allereerst staat de
getranscribeerde tekst in het lesmateriaal. Vervolgens krijgt de docent nauwkeurige instructies wat
te doen. De tweede keer dat de tekst ter sprake komt, legt de docent een relatie met de eerste
keer dat leerlingen de tekst hoorden, maar er is uitbreiding in de toelichting. De afrondende les
grijpt in op de vorige (twee). Na deze lessen zouden leerlingen enkele verschijnselen uit gesproken
taal niet theoretisch, maar praktisch moeten kennen.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
21
Voorbeeldles
Week 1 - At a lunchroom
‘At the lunchroom’ is the fragment you are going to use during the first week.
TRANSCRIPT:
Part 1
Man:
Waitress:
Man:
Waitress:
Man:
Hiya.
Hiya.
Could I have, um, a a cup of tea and, um, er, a slice of cake?
Yes.
Oh, er, no could I have, er, a coffee … and, er, a cheese sandwich?
Part 2
Waitress:
Man:
Waitress:
Man:
Waitress:
Man:
Waitress:
Man:
Waitress:
Man:
Cheese sandwich. So you want coffee, tea and cheese sandwich, yeah?
Um, yeah, er, a coffee, a tea, a cheese sandwich and a slice of cake.
Could I have one tea and one coffee please? Anything else?
Um … Oh, I don’t know. Er, no, no, I think that’s it. Yeah.
That’s £3.50 altogether, please.
Thanks
Thank you. Your change.
Thanks a lot.
Thanks.
Cheers.
Lesson 
Step 1 Listen to the fragment.
Step 2 Ask the following questions:
Where does this conversation take place?
Who are in it?
Did you hear what the man ordered?
Don’t go into too much detail and don’t provide any answers.
Step 3 Read part 1 of the fragment as clearly as possible:
Man:
Hi.
Waitress:
Hi.
Man:
Could I have a cup of tea, and a slice of cake?
Waitress:
Yes.
Man:
Oh no, could I have a coffee, and a cheese sandwich?
Step 4 Ask again what the man ordered.
Step 5 Ask why it was easier to find the answer the second time. Write difficulties experienced
on the blackboard.
Step 6 Listen once more to the entire fragment.
Lesson 
Step 1 Listen to the fragment.
Step 2 Remind the pupils of the difficulties that were uncovered during the previous lesson.
Step 3 Listen to part 1 of the fragment and ask the pupils to write down what is said 
transcription (literally word-for-word). You could listen several times, or pause the
fragment.
Step 4 Show the transcript and let pupils compare their own transcript.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
22
Step 5 Point out the following:
could I  is pronounced as one word (reduction)
several times you hear the same sound (/Ә/) with different meanings:
Man:
Waitress:
Man:
Waitress:
Man:
Hiya.
Hiya.
Could I have, um, a a cup of tea and, um, er, a slice of cake?
Yes.
Oh, er, no could I have, er, a coffee … and, er, a cheese sandwich?
cup of tea  is pronounced as one word (reduction)
slice of cake  is pronounced as one word (reduction)
cheese sandwich  is pronounced as one word (cliticization)
Lesson 
Step 1 Remind the pupils of the difficulties we came across the previous lesson (see step 5 –
lesson ).
Step 2 Listen to the complete fragment and ask the pupils to write down as many similar
instances they come across.
Step 3 Discuss the findings.
Step 4 Hand out or project the transcript - read and listen.
Step 5 Let pupils practise the fragment in careful speech in pairs (see lesson  Step 3).
Step 6 Let one or two pairs perform (or form new pairs and let them perform).
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
23
4.3 Planning
De pilot duurde tien weken. Het was de bedoeling dat er één les per dag / lesuur werd gebruikt om
de spreiding te garanderen. Volgens het overzicht hieronder hebben de toetsafnemers gewerkt.
Week 1
Week 2
Toets + enquête (map “00 test”) + lesfragment 1 (At a lunchroom).
Toetsresultaten invullen in Excel-document, enquêteformulieren inleveren
bij lid kenniskring.
Lesfragment 2 (First date)
Week 3
Lesfragment 3 (Getting good grades in school)
Gesprek lid kenniskring
Week 4
Lesfragment 4 (Running)
Week 5
Lesfragment 5 (Coke ad)
Week 6
Lesfragment 6 (First day skiing)
Gesprek lid kenniskring / lector
Week 7
Lesfragment 7 (Meeting)
Week 8
Lesfragment 8 (On the road)
Week 9
Lesfragment 9 (My friend’s book)
Week 10
Lesfragment 10 (Simple Jack) + toets + enquête
Toetsresultaten opnieuw invullen in Excel-document, enquêteforumlieren
inleveren bij lid kenniskring.
Eindgesprek lector en lid kenniskring. Evaluatie van enquête en
toetsgegevens. Schrijven conclusie.
4.4 Meting: toetsing
Voor de toets (bijlage 5) hebben we een fragment gekozen op B1-niveau. Bij dit fragment zijn
negen open vragen gemaakt. We hebben gekozen voor open vragen, omdat die het best pasten bij
de nieuwe manier van toetsing, zoals beschreven in Het
“Ik ben van plan dit ook in
voertuig. Verder hebben we bewust gekozen voor
andere klassen te gaan
Nederlandse vragen. De vermeende moeilijkheid moest
gebruiken.”
namelijk alleen in het luisteren liggen en mocht beslist
niet in de vraagstelling schuilen. Iedere goede vraag
Docent Marnix
leverde één punt op; elke leerling kon dus negen punten
halen. We hadden besloten om aan het begin en aan het
einde van de pilot dezelfde toets af te nemen. We meenden dat het gebruik van dezelfde toets aan
het eind geen invloed zou hebben op de resultaten. De toets aan het begin was immers niet
besproken en er lag lange tijd tussen de twee momenten van toetsing.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
24
John Field, met wie we tijdens het IATEFL-congres 2014 overlegden, sprak waardering uit voor de
toets zelf, maar keurde de keuze voor dezelfde toets af. Hij was van mening dat het twee keer
maken van dezelfde toets aan de betrouwbaarheid van de resultaten afbreuk zou doen. Ook is de
toets door verschillende docenten afgenomen wat een onzekere factor is. Als laatste geven
docenten aan dat ze door de pilot zelfbewuster zijn geworden bij het aanleren van
luistervaardigheid wat mogelijk invloed heeft gehad op wat er in de controlegroep gebeurde. Om
deze redenen gaan we bij de evaluatie vooral af op de uitspraken van collega’s en op de
bevindingen van leerlingen.
4.5 Evaluatie
4.5.1 Tijdsbeslag
In de planning waren we uitgegaan van ongeveer 5 minuten luisteren per les, maar uit de evaluatie
blijkt dat deze 5 minuten vaak 10 minuten werden. Opvallend daarbij is wel dat docenten
aangeven dit acceptabel te vinden. Wanneer de tijdsbesteding boven de 15 minuten uitkomt,
vinden docenten dat een te groot tijdsbeslag. In gesprekken geven docenten aan dat controlegroep
en pilotgroep bij andere onderdelen door de pilot uit elkaar gaan lopen, omdat gemiddeld een
vijfde deel van de les aan luisteren wordt besteed.
4.5.2 Ervaringen van docenten en leerlingen
Uit gesprekken met de docenten blijkt dat ze enthousiast zijn over deze manier van werken. Ook
de enquêtes bevestigen dit. Sommige secties reageren enthousiast en geïnteresseerd op de pilot
en ze vragen om meer luistermateriaal.
Volgens docenten reageren veel leerlingen positief op de pilot. Dat blijkt ook uit de leerlingenquête:
meer dan 90% geeft aan deze manier van luisteren als leerzaam te ervaren. De negatieve reacties
betreffen vooral het aantal keren dat een fragment
“Minder saai maken en filmpje
herhaald wordt en het feit dat leerlingen sommige
erbij. En niet zo lange
fragmenten minder aansprekend vinden.
fragmenten.”
4.5.3 Verbeterpunten
Leerling Gomarus s.g.
Tijdens het opstellen van de pilot bleek het lastig
geschikt luistermateriaal te vinden. We wilden zorgen
voor oplopende moeilijkheidsgraad en voor voldoende variatie. Aan beide eisen wilden we voldoen
om het werk interessant te laten blijven en om voldoende verschillende gevallen met ‘decoding’ en
‘meaning building’ te kunnen aanbieden.
Het bleek al snel dat het gemiddelde niveau voor de 1kb klas te hoog was. Na week 3 is deze klas
vervangen door een 2h klas op dezelfde school. Uit de reacties van de docenten kunnen we
concluderen dat de moeilijkheidsgraad over het algemeen te snel is gestegen.
Een aandachtspunt dat leerlingen vermeld hebben, is dat zij het fragment saai vinden als ze het
voor de derde keer beluisteren.
Duidelijk is ook geworden dat we alleen korte stukken moeten laten transcriberen, want
transcriberen kost veel tijd.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
25
4.6 Aanbevelingen
Door de pilots zijn wij te meer verzekerd van het nut van de nieuwe manier van luisteren. De
docenten geven aan dat zij zelf ook veel bewuster luisteren en nu sneller ervaren waar leerlingen
problemen in het luisterproces kunnen tegenkomen.
Analyse van evaluatie- en cijfermateriaal leidt tot de volgende aanbevelingen:
1. Als deze aanpak werkelijk onderdeel van het luisterrepertoire van onze leerlingen wordt, is
het onze inschatting op basis van gesprekken met hen die de pilot hebben uitgevoerd dat
de methodiek minstens twintig weken per jaar moet worden aangeboden voor de duur van
twee of drie jaar (afhankelijk van het niveau).
2. Het luisterpalet dat leerlingen wordt aangereikt, dient gevarieerd te zijn, zodat aan diverse
woordonderscheidingaspecten (reductie, assimilatie, elisie, resyllabificatie en clitica)
voldoende aandacht besteed kan worden. Daarnaast moet er aan het
betekenisvormingsproces ruim tijd worden besteed.
3. De moeilijkheidsgraad van de luisterfragmenten moet langzaam maar zeker toenemen. Een
langere periode luistervaardigheidstraining is hiervoor nodig.
4. De te gebruiken fragmenten moeten inhoudelijk aansluiten op de leefwereld van de
leerlingen.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
26
Hoofdstuk 5 Grammatica en leesvaardigheid
Nadat de kenniskring in 2013 het rapport Het voertuig had gepubliceerd, is al vrij snel besloten om
twee pilots te gaan uitvoeren op de scholen. Na overleg met twee van de resonansgroepleden van
het lectoraat, is gekozen voor pilots voor luistervaardigheid en vocabulairetraining. Dit betekent
uiteraard niet dat de overige besproken onderwerpen uit Het voertuig minder relevant zouden zijn,
maar vanwege het belang van idioomverwerving en luistervaardigheid plus de uitvoerbaarheid van
deze pilots op de scholen is voor dit tweetal gekozen.
Tegelijkertijd blijkt uit verder onderzoek op de scholen dat activiteiten met betrekking tot
grammatica en leesvaardigheid bepaald niet achterwege blijven. In dit gedeelte vindt u een
beknopt overzicht van de stand van zaken met betrekking tot grammatica- en idioomonderwijs.
5.1 Grammatica
Uit het onderzoek van het lectoraat (Van Wijk, 2013)4 is gebleken dat in lessen op zowel
reformatorische als niet-reformatorische scholen voor voortgezet onderwijs veel aandacht besteed
wordt aan grammaticaonderwijs. Daar zijn verschillende redenen voor aan te wijzen; in Het
voertuig worden deze beschreven. Studie van de kenniskring naar de rol van grammatica heeft tot
een aantal conclusies geleid. Een bijzonder belangrijke daarvan is dat uit een groot aantal
onderzoeken blijkt dat aandacht voor betekenis én vorm in vreemdetaalonderwijs aanzienlijk
effectiever is dan aandacht voor slechts één van beide. Daarnaast werd in Het voertuig ook de
vraag gesteld hoe grammaticaonderwijs het beste gestalte kan worden gegeven. De conclusie
luidde dat Task-based language teaching een goede didactiek is die aansluit bij de beoogde
werkwijze bij grammatica.
Op verschillende scholen is de rol van grammaticaonderwijs stevig onder de loep genomen. Toch
blijkt het niet eenvoudig om te bepalen wélke grammatica en in welke mate deze grammatica moet
worden aangeboden. Eén van de scholen heeft zelfs kortstondig overwogen in het vmbo alle
grammatica overboord te gooien. Op een andere school is een pilot gestart in het vmbo om te
bezien hoe met een sterk gereduceerde hoeveelheid grammatica kon worden volstaan. Maar ook
hier is gebleken dat het niet eenvoudig is om te bepalen welk corpus grammatica essentieel en
welk overbodig is. Er wordt op verschillende fronten onderzoek gedaan naar de effectiviteit van
grammaticaonderwijs in de verschillende schoolsoorten, waarvan het onderzoek van Arjen de Korte
op Driestar Hogeschool er een is.
5.2 Leesvaardigheid
Met name de resultaten voor leesvaardigheid op reformatorische scholen blijven achter bij de
landelijke gemiddelden. Uit de resultaten van de enquêtes die in 2010-2011 door de kenniskring
zijn uitgezet op de scholen, blijkt dat de lessen leesvaardigheid lang niet altijd op de juiste manier
worden gegeven. Bovendien is overduidelijk gebleken dat de leerlingen niet aan de vereiste
hoeveelheid kilometers toekomen om goede lezers te worden. In het artikel Wie leest leert! in Het
voertuig wordt deze problematiek uitgebreid
behandeld.
Aspecten van motivatie en interesse, selectie van
leesmateriaal en belangrijke leesstrategieën
worden daarin voor het voetlicht gehaald.
Op de scholen is het belang van
leesvaardigheidsonderwijs volledig onderkend en
veel scholen zijn op verschillende manieren gestart
met verkenningen om dit onderwijs te verbeteren.
Daarnaast is uit het onderzoek gebleken dat vroeg
beginnen met lezen een voorsprong geeft, wat
belangrijke implicaties kan hebben voor de rol van
4
Wijk, J. van (red.). (2013). De zijden. Onderzoeksverslag lectoraat Engels. Gouda, Driestar Educatief.
Publicatiereeks lectoraat Engels nr. 2.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
27
Engels in het basisonderwijs. In het voortgezet onderwijs wordt gezocht naar manieren om de
blootstelling aan het lezen (thuis) te vergroten.
School- en klassenbibliotheken worden ijverig aangevuld, internetprogramma’s zoals Holmwood’s
worden gebruikt ter vergroting van de blootstelling en verschillende scholen experimenteren met
(stil-)leeslessen, zoals FVR - Free Voluntary Reading- en versterkte leesprogramma’s. Zorg en
aandacht voor genderdifferentiatie, authentiek leesmateriaal en leesstrategieën zijn daarbij
essentieel. Ook is op enkele scholen extra aandacht voor de belangrijke rol van algemene kennis
bij de leesvaardigheidstoetsen die in het voortgezet onderwijs gangbaar zijn. Gezien de uiterst
belangrijke link tussen vocabulaireverwerving en leesvaardigheid zal verdere verkenning van beide
aspecten en hun samenhang op de scholen nodig zijn. Het lectoraat wil waarschuwen voor een te
geïsoleerde aanpak van een van de vaardigheden. Onderzoek laat zien dat juist geïntegreerde
aanpak van verschillende vaardigheden vruchtbaar is voor succesvolle taalverwerving.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
28
Hoofdstuk 6 Implementatie in de praktijk
Bij het begin van het lectoraat is geïnventariseerd waar de school staat, wat voor interventies de
school gepleegd heeft, etc. De vraag is of scholen intussen beïnvloed zijn door bijdragen van het
lectoraat. In zijn algemeenheid wordt in hoofdstuk 7 de stand van zaken voor alle scholen in kaart
gebracht. Voor één school is vooral nagegaan hoe implementatie verlopen is. In dit hoofdstuk
beschrijft kenniskringlid Henrieke van Schothorst dat voor de Jacobus Fruytier
Scholengemeenschap.
6.1 Structuur in school
Om zicht te krijgen op de processen in de Jacobus Fruytier Scholengemeenschap is het goed eerst
de structuur van de school helder te hebben. De school heeft in Apeldoorn een hoofdvestiging en
daarnaast nevenvestigingen in Rijssen en Uddel. Omdat schoolbrede vergaderingen lang duurden
en niet voor iedereen even nuttig waren, is de schoolbrede sectie opgesplitst in kleinere groepjes,
zogenaamde taskforces.
De sectie Engels kent twee vormen van overleg, waarbij ieder sectielid betrokken is:
1. de taskforcebijeenkomst zesmaal per jaar;
2. de plenaire sectiebijeenkomst driemaal per jaar.
Daarnaast houdt de sectieleider contact met de taskforcevoorzitters en met de directeuren vmbo
en havo/lyceum. Twee keer per jaar is er een overleg over het gevoerde en eventueel bij te stellen
of te gaan voeren beleid. Daarbij komen de zaken aan bod die in de taskforcebijeenkomsten en de
plenaire sectiebijeenkomsten aan de orde zijn gekomen of moeten komen. De sectieleider voert
verder zes keer per jaar overleg met het CvB-lid dat verantwoordelijk is voor onderwijs.
De sectie is verdeeld in 4 taskforces:
taskforce vmbo Apeldoorn;
taskforce havo/lyceum/tto Apeldoorn;
taskforce Rijssen;
taskforce Uddel.
Ieder sectielid maakt deel uit van één taskforce en levert in de bijeenkomsten van de taskforce een
inhoudelijke en constructieve bijdrage aan het professionaliseren van het onderwijs in Engels. In
die professionalisering is er onder andere aandacht voor: de visie op het vak of het vakonderdeel,
de didactiek van het vak en de kwaliteitszorg met betrekking tot de resultaten die worden
gerealiseerd.
Als de werkafspraken die in de taskforce gemaakt zijn, uitgevoerd worden, krijgen die in het eerste
jaar altijd de status van pilot. Dat betekent dat gastdocenten die in dezelfde lesgroepen werken,
niet verplicht zijn deze werkafspraken uit te voeren. Die verplichting ontstaat pas als de pilot
gecontinueerd en geïmplementeerd wordt in de jaarplanning van de betreffende jaarlaag. Daaraan
gaat altijd evaluatie van de pilot in de taskforce vooraf. In principe zijn de gemaakte afspraken dan
geldig voor iedere locatie, tenzij iets om bepaalde redenen niet uitvoerbaar is. Deze schoolbrede
besluiten worden genomen op de laatste schoolbrede vergadering van het cursusjaar.
Om de effectiviteit te bevorderen zijn er per schoolbrede vergadering eigenlijk twee bijeenkomsten: één met alle docenten en één onderscheiden naar stream, havo, vwo en tto aan de ene
kant en het vmbo aan de andere kant.
De vergadering van havo, vwo en tto wordt geleid door de sectieleider, die van het vmbo door de
taskforceleider vmbo Apeldoorn die met ingang van het cursusjaar 2013-2014 ook schoolbreed
verantwoordelijk is voor Engels op het vmbo. Er is dus wel een opsplitsing op de Jacobus Fruytier
Scholengemeenschap in verschillende niveaus, maar nooit in onder- en bovenbouw. Dit is gedaan
om de doorlopende leerlijnen te bevorderen.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
29
6.2 Start lectoraat en projectplan JFSG
Het lectoraat is van start gegaan in het cursusjaar 2010-2011. In het eerste jaar heeft de Jacobus
Fruytier Scholengemeenschap het onderzoek van het lectoraat gevolgd, maar het was niet mogelijk
om daarmee concreet aan de slag te gaan. Er is toen vooral gewerkt aan doorlopende leerlijnen die
aansluiten op de methode.
In het tweede jaar van het lectoraat ontstond er wat meer duidelijkheid over de vraag welke
aspecten belangrijk waren om uit te werken. In datzelfde jaar is er op de Jacobus Fruytier
Scholengemeenschap een nieuw projectplan geschreven met een looptijd van drie jaar. De
sectieleider heeft daarvoor een voorzet gegeven. Vervolgens is dat in alle taskforces besproken. De
punten die daaruit naar voren kwamen, zijn verwerkt, wat leidde tot een nieuwe versie van het
projectplan. Vervolgens is dat in de laatste sectievergadering van het cursusjaar 2010-2011
vastgesteld en daarna door het CvB geaccordeerd.
In dat projectplan zijn de ideeën van professor Gerard Westhoff, spreker op de eerste studiedag 1
februari 2012, nadrukkelijk verwerkt. Bij de vaststelling van het projectplan waren wat contouren
van het vervolgonderzoek van het lectoraat scherper geworden. Daarmee is rekening gehouden: in
het derde jaar van het projectplan konden die uitgevoerd worden.
Aan het einde van ieder cursusjaar is het projectplan geëvalueerd en werd er een nieuw jaarplan
gemaakt voor de volgende cursus. In het laatste jaar van het projectplan zal er gewerkt worden
aan een nieuw plan. Voordeel van een projectplan is dat de sectie bewuster kijkt naar wat er moet
verbeteren, wat ze vervolgens in kleinere stappen ook daadwerkelijk doet.
6.3 Vaststellen doelstellingen in projectplan
Allereerst hebben we kennisgenomen van de scores in de achterliggende jaren. Daarbij is gebruik
gemaakt van de publicatie van het lectoraat waarin de cijfers van de zeven reformatorische scholen
zijn weergegeven naast de landelijke cijfers. Vervolgens is er gekeken naar de prestatiebox, het
regeringsprogramma waarbij de overheid van 2012-2015 extra geld beschikbaar stelt voor betere
prestaties. Op basis van deze informatie en de trend die we zien bij de Jacobus Fruytier
Scholengemeenschap, zijn de doelen voor de komende drie leerjaren vastgesteld. We wilden
daarbij ambitieus, maar ook realistisch zijn. Het is mooi om te zien dat we met de examencijfers
van 2014 bij een aantal afdelingen de doelen voor 2015 al gehaald hebben en zelfs bij vmbo-bl,
havo en vwo de doelen van de prestatiebox al hebben gehaald. Zie voor deze regeling:
http://www.kernvakengels.nl/regeling-prestatiebox-2012.pdf.
Ook is verwoord dat we het belangrijk vinden voor ogen te houden waarom leerlingen Engels leren:
we hopen dat verbetering van de resultaten een hoger niveau van Engels inhoudt, waardoor
leerlingen beter voorbereid zijn op hun toekomst. Engels is belangrijk voor veel vervolgopleidingen,
maar het is ook een middel om het Woord van God verder te brengen in deze wereld en om te zien
dat het christendom verder reikt dan ons eigen land.
6.4 Hoe geef je Engels?
In de enquêtes van het lectoraat was er duidelijk aandacht voor de vraag hoe je Engels doceert.
Docenten hebben nagedacht over wat belangrijk is in taalverwerving. Er zijn factoren waarop we
geen of weinig invloed hebben, bijvoorbeeld op exposure buiten school. Daarom is er besloten in
het projectplan zaken te beschrijven waarop docenten wel invloed hebben. Daaraan zijn acties
gekoppeld, zodat het niet blijft bij beschouwingen. In de praktijk blijken sommige acties
makkelijker op te pakken dan andere.
6.4.1 Grammatica
De rol van grammatica in het onderwijs blijft discutabel. In een sectievergadering in 2013 hebben
we het artikel van het lectoraat over grammatica besproken, maar het lukt nog niet dat concreet te
vertalen naar de onderwijspraktijk. Omdat concretisering in combinatie met de methode lastig is, is
het punt blijven liggen.
Er samen over nadenken is wellicht de stap naar bewustwording, maar het heeft nog niet tot
concrete veranderingen geleid.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
30
6.4.2 Luistervaardigheid
Begin 2014 is het artikel over luistervaardigheid besproken. Een van de collega’s heeft
deelgenomen aan de pilot luistervaardigheid. In de vergadering aan het einde van het cursusjaar
2013-2014 of aan het begin van 2014-2015 zullen we bezien hoe dat verder vormgegeven kan
worden in de onderbouwklassen. Daarvoor is het belangrijk dat het beschikbare materiaal geschikt
is. Misschien dat het materiaal nu in een paar klassen gebruikt kan worden en dat het door alle
niveaus in de onderbouw gebruikt wordt, zodra er meer materiaal beschikbaar is.
6.4.3 Vocabulaire
Het vmbo in Apeldoorn besteedt twee van de vier lessen aan de woordjes uit Start Up of Step Up.
Dit gebeurt door in de klassen de woordjes expliciet te behandelen en door bijvoorbeeld teksten te
lezen waarin deze woordjes staan. We zijn gestart in 2012 en het is mooi om te zien dat dat goed
aansluit bij wat het lectoraat adviseert over verwerving van vocabulaire.
Havo en vwo zullen nagaan in hoeverre zij ook volgens deze aanpak gaan werken. Dit wordt
bekeken zodra de nieuwe methode in gebruik genomen is.
6.4.4 Leesvaardigheid
In cursusjaar 2013-2014 zijn de docenten van 4 vmbo-kl aan de slag gegaan met een meer
gedifferentieerde aanpak van leesvaardigheid die meer opbrengstgericht was. In dat proces hebben
zij ouders ook nadrukkelijk betrokken. Deze opzet van werken lijkt succesvol te zijn. Aan het einde
van het cursusjaar 2013-2014 is dit geëvalueerd en er is besloten door te gaan in de bovenbouw
vmbo in Apeldoorn. In de laatste schoolbrede sectievergadering van 2013-2014 zullen we nagaan
hoe deze aanpak ingezet kan worden in de andere afdelingen.
Bovenbouwdocenten van de havo hebben meer aantrekkelijk materiaal voor extensief lezen
aangeschaft. Het artikel van het lectoraat over leesvaardigheid is in de sectie nog niet besproken.
6.4.5 Lesmethodes
In het cursusjaar 2013-2014 zijn er wat acties doorgeschoven naar 2014-2015, omdat we vanaf
dat jaar met nieuwe methodes Engels werken. Het is bijvoorbeeld niet effectief kritisch naar het
grammatica-aanbod van de huidige methode te gaan kijken als er volgend jaar een nieuwe
methode ingezet wordt.
Het vmbo gaat aan de slag met Life van National Geographic en havo/vwo/tto gaat werken met
Solutions van Oxford University Press. Enkele leden van een taskforce hebben twijfels uitgesproken
bij het gebruik van Life voor onderbouw bl/kl. Om die reden werken ze nog een jaar langer door
met de huidige methode. Ze wachten de resultaten van het werken met Life af, voordat ze zich
oriënteren op andere methodes.
6.4.6 Ouderbetrokkenheid
Uit het onderzoek van het lectoraat bleek dat ouderbetrokkenheid belangrijk is. In de onderbouw
h/v in Apeldoorn hebben we daaraan gewerkt door meer aandacht te schenken aan Engels tijdens
een informatieavond voor ouders. Een lastig punt blijft dat op die momenten de betrokken ouders
aanwezig zijn, waardoor de minder betrokken ouders niet bereikt worden.
Bij al deze processen blijkt dat er verschillen bestaan tussen de verschillende locaties. In Uddel
werken docenten met een andere vorm van mentoraat, meer een vorm van coaching. De ouders
komen er samen met hun kind op de ouderavond en zo bewerkstelligt Uddel ouderbetrokkenheid.
De aanpak van de ene locatie is niet altijd geheel te kopiëren naar de aanpak van de andere
locatie. De ideeën worden wel gedeeld, maar de vraag is wat daarmee gedaan wordt.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
31
6.5 Struikelblokken
6.5.1 Lestijd en werkdruk
Om zaken echt te veranderen in de vakgroep Engels is er veel nodig. We zien dat collega’s vaak
veel lesgeven en een hoge werkdruk ervaren waardoor er minder ruimte is om te veranderen en te
ontwikkelen. In de afgelopen jaren is een tekort aan docenten door de huidige docenten
opgevangen. Zij moeten werken met urenreductie, wat leidt tot verhoogde werkdruk, maar ook tot
het maken van keuzes in de lesstof.
6.5.2 Vergadertijd
Er wordt nu drie keer per jaar schoolbreed vergaderd. Daardoor blijven sommige wijzigingen tot
een afdeling beperkt, want het blijkt moeilijk andere afdelingen in die paar uren dat je elkaar
spreekt achter een plan te krijgen. Aan deze kwestie zal de school constant aandacht moeten
geven. In november
2014 hoopt een groep
docenten samen naar
Engeland te gaan. In die
week zullen zij ’s
morgens een cursus
volgen en ’s middags
materiaal ontwikkelen
bij de nieuwe methodes
en aan visievorming
doen. Dan is er de tijd
en de ruimte om met
collega’s van de
verschillende afdelingen
samen aan de slag te
gaan.
6.5.3 Wees concreet
Het is belangrijk zo concreet mogelijk te maken wat er van docenten verwacht wordt en hoe ze dat
kunnen vormgeven in de huidige lessen en met de huidige methodes. Op het moment dat dit te
vaag blijft, strandt een voorstel. Dit gebeurde bijvoorbeeld bij het onderdeel grammatica. Er komt
wel een bewustwordingsproces op gang, maar concretisering blijft uit.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
32
Hoofdstuk 7 Tweede meting
Stand van zaken anno 2014
In dit rapport geven we naast een beschrijving van de pilots en een weergave van cijfers ook een
overzicht waaruit blijkt hoe de scholen er vier jaar na de start van het lectoraat voor staan. Daarbij
sluiten we nauw aan op wat er in vorige rapporten verschenen is. Zo zijn er in De bruggen zes
succesvolle interventies beschreven. Aan de scholen is gevraagd wat er met die informatie gedaan
is. Anders gezegd: heeft de school er aanleiding in gezien om die interventies voor de eigen school
uit te voeren. In Het voertuig zijn vier literatuurstudies gepresenteerd. Dat is het laatste rapport
geweest. Mogelijk zijn scholen hiermee nog niet aan de slag gegaan. Wel zijn er enkele pilots naar
aanleiding van deze literatuurstudies opgezet. Deze zijn op de deelnemende scholen uitgevoerd,
behalve op Driestar College waar een andere pilot uitgevoerd is (zie hoofdstuk 3), en als zodanig
hebben alle scholen op een na daarmee inmiddels ervaringen opgedaan. Over die pilots wordt
separaat gerapporteerd in de hoofdstukken 2 en 4. We gaan er hier dus niet verder op in. Ten
slotte is er bij de de zeven reformatorische scholen geïnformeerd naar de acties die de verzwaring
van examennormen heeft opgeleverd. Een laatste rubriek heeft de scholen de mogelijkheid
geboden zaken te melden die ze zelf relevant vonden.
In onderstaande tekst volgen we de vragenlijst op de voet. De scholen komen alfabetisch aan de
orde: Calvijn College, Driestar College, Jacobus Fruytier Scholengemeenschap, Gomarus
Scholengemeenschap, Van Lodenstein College, Wartburg College en Pieter Zandt
Scholengemeenschap.
7.1 Afdeling 1 naar aanleiding van De bruggen
7.1.1 Interventie doeltaal is voertaal in de les
Calvijn College
Op het Calvijn College streven docenten ernaar zo veel mogelijk het idee doeltaal = voertaal
gestalte te geven. Daarom ook heeft de sectie gekozen voor het gebruik van een Engelse methode
tijdens de Engelse les. In het schooljaar 2013 – 2014 wordt een pilot uitgevoerd om ervaringen op
te doen met deze methode in het Nederlandse schoolsysteem. In ditzelfde schooljaar is besloten
om deze methode vanaf klas 1 stapsgewijs in te voeren.
Op de locatie Tholen vindt een aantal keren per jaar een Engelse week plaats. Alle vakken zijn dan
betrokken bij het gebruik van Engels als voertaal. Ieder vak probeert die week een link te leggen
met de Engelse cultuur of het land zelf in combinatie met het gebruik van Engels.
Op de locatie Middelburg geven zeven docenten bij verschillende vakken vto (versterkt
taalonderwijs) gestalte. Thema’s of onderwerpen worden aangeboden in het Engels. Activerende
werkvormen stimuleren leerlingen om Engelse output te geven. De groep vto-docenten gaat
jaarlijks op nascholing in Engeland.
Driestar College
Voor het Driestar College is doeltaal = voertaal nadrukkelijk een speerpunt. ´They try and create
Little Britain in the class room´. Er zijn echter nog geen bindende afspraken gemaakt op het
Driestar College over het verplicht hanteren van het Engels.
Jacobus Fruytier Scholengemeenschap
Doeltaal = voertaal blijft voor collega’s een struikelblok. De taskforce vmbo Apeldoorn heeft zich
daarin in het cursusjaar 2012-2013 verder verdiept. Voor vmbo is er een richtlijn ontwikkeld
waarin staat hoe groot het deel van de les is dat de docent Engels spreekt en hoe groot het deel
van de les is dat de leerling Engels praat. Dit verschilt dan per niveau en per leerjaar. Voor h/l/tto
is een dergelijke richtlijn in 2013-2014 ontwikkeld. Dit onderwerp komt regelmatig terug in
vergaderingen, zodat het een punt van aandacht blijft.
In alle klassen maken docenten gebruik van Engelstalige methodes waardoor doeltaal=voertaal
sneller haalbaar is. Tevens wordt CLIL in alle afdelingen gestimuleerd.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
33
Gomarus Scholengemeenschap
De Gomarus heeft over doeltaal = voertaal afspraken gemaakt voor alle klassen. De methoden die
gebruikt worden, zijn speciaal uitgezocht om Engels spreken in de les voor docent en leerling zo
gemakkelijk mogelijk te maken. Hoe lager het niveau is, hoe lastiger het blijkt om het consequent
vol te houden Engels in de les te spreken.
Uit De bruggen bleek dat controle op deze afspraak niet plaatsvond. Daarom zijn er met de
teamleiders afspraken gemaakt. Zij spreken hierover met individuele docenten, als ze bijvoorbeeld
een les hebben bijgewoond of met een docent Engels een beoordelingsgesprek voeren.
Op het zogenaamde (wekelijkse) streamoverleg komt deze afspraak regelmatig terug. Docenten
hebben afgesproken dat ze voor volgend jaar voor vmbo-bk op zoek gaan naar een andere
invulling van doeltaal = voertaal, omdat de 100%-afspraak momenteel niet haalbaar blijkt.
Van Lodenstein College
Het Van Lodenstein College is bezig met de realisering van de doeltaal = voertaal. Niet alle
vestigingen zijn er even ver mee. Ook wijst het College erop dat de realisering afhankelijk is van
het niveau en de vaardigheid van de collega die Engels geeft. De sectie heeft een handreiking
gemaakt waarin staat hoe de optimale verhouding doelltaal = voertaal in een ideale les is. Zeker
voor wat de lagere niveaus betreft, is er nog een slag te slaan.
De controle erop is verschillend. Het punt komt naar voren op het lesbeoordelingsformulier dat de
teamleiders gebruiken.
Wartburg College
Het Wartburg College laat een gedifferentieerd beeld zien. De afspraak is wel gemaakt, maar het
lukt niet overal steeds Engels in de les te spreken. Vooral de lagere niveaus geven problemen,
maar toch krijgen ook bovenbouwleerlingen nog wel behoorlijk wat Nederlands te horen. Uiteraard
krijgen de echte Engelse klassen wel in het Engels les: veto- en tto-groepen. Er wordt melding
gemaakt van Engels spreken, terwijl direct de vertaling geleverd wordt om leerlingen bij de les te
houden.
Een vestiging maakt er eerlijk melding van dat niet alle collega´s even consequent omgaan met
deze afspraak. Over de rol van leidinggevenden heeft niemand gerept.
Pieter Zandt Scholengemeenschap
Doeltaal = voertaal is een besluit van de vakgroep. In de lessen Engels wordt Engels gesproken.
Teamleiders zijn op de hoogte van dit besluit en zullen bij lesbezoeken en functioneringsgesprekken hiervoor aandacht hebben.
Conclusie:
Het besef dat er Engels in de Engelse les gesproken dient te worden is duidelijk omgezet in daden,
zij het niet op alle scholen in gelijke mate. Discussiepunt is de vraag of het in alle groepen altijd
gedaan moet worden. Een belangrijk aandachtspunt is de controle erop door de leiding.
7.1.2 Interventie project Engels met werkweek in Engeland
Calvijn College
Op de locatie Goes gaat klas h4 met werkweek naar Engeland. Dit gebeurt al een reeks van jaren.
Krabbendijke, locatie Appelstraat, en Middelburg laten de tweedeklassers een dag naar Engeland
gaan.
Driestar College
Een deel van de leerlingen van het Driestar College gaat een keer naar het buitenland. Voor het
vmbo betreft dat een korte reis naar Engeland, voor de havo en het lyceum is het een week.
Overigens zijn er in die week ook reizen naar Duitsland, Frankrijk en Rome. Naast de genoemde
Engelandreizen zijn er verschillende uitwisselingsprogramma’s met onder andere scholen in
Frankrijk, Denemarken en Hongarije, waarbij de afspraak geldt dat de voertaal Engels is.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
34
Jacobus Fruytier Scholengemeenschap
Alle leerlingen van de Jacobus Fruytier Scholengemeenschap gaan in hun schoolloopbaan een keer
naar het buitenland, waarbij Engeland voor h/v een van de opties is. Alle vmbo-leerlingen gaan in
klas 3 of 4 naar Engeland. Onderdeel van alle excursies naar Engeland is het volgen van lessen op
een taalschool. Meestal voor twee dagen. Tijdens de excursie is er beslist aandacht voor de taal
Engels en het gebruik ervan, maar het programma krijgt voor- en achteraf nauwelijks aandacht op
school.
Daarnaast zijn er´exchange programmes´ voor tto-leerlingen en is er voor h3 een´exchange
programme´ met scholen in Roemenië. Tijdens deze uitwisselingen is de voertaal Engels.
Naast deze uitwisselingen zijn er meer indicentele projecten zoals een CLIL-week in onderbouw
Apeldoorn. Soortgelijke initiatieven zijn in Uddel ontwikkeld.
Gomarus Scholengemeenschap
Alle leerlingen van de Gomarus gaan één keer in hun schoolloopbaan naar Engeland. Het vmbo
gaat in klas 3; havo en vwo gaan in klas 4. Voor alle klassen geldt dat het programma, dat in
Engeland zelf prima uit te voeren is, voor- en achteraf op school niet of nauwelijks aandacht krijgt.
Hier is dus nog veel winst te behalen. De drukte van het huidige programma zorgt er steeds voor
dat een goede integratie in de lessen (liefst vakoverstijgend) niet lukt.
Van Lodenstein College
De verschillende vestigingen pakken excursies verschillend op. In Amersfoort bijvoorbeeld zijn er
drie excursies naar Engeland: in klas 2 tto, 5 havo en 6 vwo. Voor Kesteren geldt dat vmbo-4 en
havo-5 Engeland bezoeken, waarbij het hoofddoel de verbetering van spreekvaardigheid is.
De sectie in Hoevelaken meldt dat de excursie wordt voorbereid via een samengesteld magazine
over onderwerpen als Engelandkunde of spreken in het gastgezin.
Wartburg College
Het beeld dat van het Wartburg College te schetsen is, is divers. Het varieert van ´niets mee
gedaan´ tot ´we doen het zoals in De bruggen beschreven is´. Daartussen liggen de varianten. In
de onderbouw gaan jongeren een etmaal naar Engeland en in de voorexamenklassen gaan
leerlingen een week. Overigens gaan de tto-groepen jaarlijks naar een land waar Engels gesproken
wordt.
Marnix met name maakt melding van een zogenaamd Afrika-project in klas 3gt. Leerlingen zijn vier
dagen lang in groepen bezig met Afrika-gerelateerde thema's. Ze doen het als voorbereiding op het
mondeling; Engels is de voertaal. Een soortgelijk project vindt plaats in 3hv: World Citizenship
Project. Ook maakt Marnix melding van een succesvolle werkweek in Engeland in Christchurch
(CELC), waarop leerlingen kunnen inschrijven en waarvoor ouders separaat betalen.
Pieter Zandt Scholengemeenschap
In de bovenbouw havo gaan leerlingen enkele dagen naar Londen. Verder is er een ‘immersion
week’, een Engelse week die echter op school plaatsvindt en niet in Engeland.
Conclusie:
De beschreven interventie in De bruggen, een interventie met veel aandacht voor voor- en nawerk,
heeft nauwelijks of geen navolging gekregen. Wat de scholen altijd al organiseerden, is in stand
gebleven.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
35
7.1.3 Interventie gebruik van computer en Holmwood's
Calvijn College
In het schooljaar 2011-2012 heeft op de locatie Goes een pilot gedraaid om ervaringen op te doen
met de lees- en luisterproducten van Holmwood´s. Vanaf het schooljaar 2012-2013 is Holmwood´s
schoolbreed ingezet (met uitzondering van de bovenbouw havo en vwo).
Driestar College
Driestar College maakt gebruik van Holmwood´s, maar niet kritiekloos. Aanpassingen in de weging
van de resultaten zijn nodig. Voordeel is dat leerlingen een vastgestelde hoeveelheid lees- en
luisterteksten doorwerken. Wie nalatig is, kan verplicht worden op school in te halen of ziet dat in
het cijfer voor Engels terug. Naast Holmwood’s lezen en luisteren wordt ook gebruik gemaakt van
het Scovr-materiaal dat eveneens op de Holmwood’s site te vinden is.
Voordeel is dat leerlingen er zelfstandig mee kunnen werken, terwijl de docent vrij gemakkelijk het
niveau kan bepalen en kan nagaan of het werk gedaan is. Probleem is wel een aantoonbare fraude
door een deel van de leerlingen.
Jacobus Fruytier Scholengemeenschap
Alle leerlingen gebruiken Holmwood´s van de eerste klas tot en met het examenjaar. In alle
klassen is de afspraak dat leerlingen 21 lees- en 21 luisteroefeningen gedaan moeten hebben in
een schooljaar.
Daarnaast kunnen leerlingen in hun examenjaar h/v in Apeldoorn deelnemen aan het programma
van Madeleine Bletterman.
In Uddel wordt er bovendien gewerkt met het computerprogramma Tell me more.
Gomarus Scholengemeenschap
Alle leerlingen gebruiken Holmwood´s van de eerste klas tot en met het examenjaar. In alle
klassen is de afspraak dat leerlingen per schooljaar 20 lees- en 20 luisteroefeningen doen. Voor de
examen- en voorexamenklassen is dit opgenomen in het pta.
Van Lodenstein College
Op alle vestigingen van het Van Lodenstein College is Holmwood´s in gebruik, maar in de hoogste
leerjaren van het tweetalig onderwijs wordt het programma niet meer aangewend. Holmwood´s
deelt in Hoevelaken wel de plaats met de Digitrainer. Holmwood´s is op alle locaties vastgelegd in
het sectiejaarplan en in de curriculumafspraken.
Wartburg College
Eén vestiging gebruikt Holmwood´s niet. Verder wordt het programma breed ingezet en
constateren docenten verbetering in de luistervaardigheid van de leerlingen.
Overigens vormen de beperkte computerfaciliteiten op school een knelpunt.
Pieter Zandt Scholengemeenschap
In de onderbouw wordt gebruik gemaakt van Rosetta Stone en in de bovenbouw van Holmwood’s.
Jaarlijks wordt dit geëvalueerd.
Conclusie:
Om luistervaardigheid te bevorderen is Holmwood´s breed ingevoerd.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
36
7.1.4 Interventie stimulering van leesvaardigheid
Calvijn College
Op de verschillende locaties zijn leesboekjes aangeschaft, maar schoolbreed is dit onderwerp
blijven liggen. Andere punten hadden prioriteit.
Driestar College
Leerlingen op het Driestar College worden uitgedaagd leeskilometers te maken. Met name in de
onderbouw krijgen leerlingen gelegenheid bij sommige docenten tijdens de les een Engels boek te
lezen, waarvan ze een leesverslag maken. Er zijn afspraken gemaakt over de hoeveelheid boekjes
die leerlingen per jaar moeten lezen. Het zich houden aan de gemaakte afspraken laat zowel bij
docenten als bij leerlingen te wensen over. Naast leesmateriaal uit de bibliotheek maken veel
docenten gebruik van door henzelf opgezocht en aangepast leesmateriaal. Ook voor
leesvaardigheid wordt gebruik gemaakt van de site van Holmwood´s. Gemaakte opmerkingen bij
de luisteroefeningen gelden eveneens voor de leesoefeningen ERT. Per klas is afgesproken hoeveel
teksten per periode gelezen moeten worden. Naast de ERT-teksten wordt ook gebruik gemaakt van
de Scovr-teksten die ook op de Holmwood´s site te vinden zijn.
Jacobus Fruytier Scholengemeenschap
Voor alle klassen in Apeldoorn zijn er nieuwe leesboekjes aangeschaft om leesvaardigheid te
stimuleren. In Rijssen zijn er in de afgelopen jaren leesboekjes van National Geographic gekocht en
voor de bovenbouw havo zijn dezelfde boeken aangeschaft als voor de bovenbouw havo in
Apeldoorn.
Deze boekjes worden gelezen, maar er is geen toets of opdracht beschikbaar die schoolbreed
gebruikt wordt in combinatie met het lezen van de boekjes. Er zijn docenten die wel een toets
koppelen aan het lezen van een boek, maar andere docenten lezen de boekjes samen met de
leerlingen en toetsen niets.
Gomarus Scholengemeenschap
Voor de onderbouw h/v is een leesprogramma ontwikkeld, waarbij leerlingen zeven tot tien Engelse
boekjes per jaar lezen. Alle boekjes zijn voorzien van toetsen en deze worden door alle docenten
op dezelfde manier afgenomen en becijferd. Dit leesprogramma wordt in de cursus 2014-2015 ook
ingevoerd in het vmbo. Hiervoor zullen nog wel flink wat boekjes moeten worden gekocht.
Van Lodenstein College
Op alle vestigingen van het Van Lodenstein College wordt er werk gemaakt van de bevordering van
leesvaardigheid. Leeskilometers maken komt in alle reacties voor. Om lezen aantrekkelijk te
houden worden er regelmatig nieuwe boeken aangeschaft. De eisen zijn in de vierdeklassen h/v
wat aangescherpt: er moeten meer boeken gelezen worden. Controle vindt plaats door
boektoetsen.
Ook het programma Scovr wordt ingezet.
Voor Barneveld is lezen een speerpunt van de sectie. Daarom worden ´good practices´ besproken,
terwijl er materiaal wordt uitgewisseld. Een opgezette leeslijn wordt uitgebouwd.
In Hoevelaken is ervoor gekozen om een gedeelte (10 minuten) van de les te besteden aan het vrij
lezen of klassikaal lezen.
Kesteren: de leeslijn is uitgebreid. Daarnaast wordt er gewerkt met oude examenteksten en
Digitrainer.
Wartburg College
Docenten Engels van het Wartburg College hebben de afgelopen jaren nieuw materiaal kunnen
aanschaffen. De niveaus zijn tegen het licht gehouden en het aantal boeken dat leerlingen moeten
lezen, is omhoog gegaan. Op Revius is er met name aandacht voor een doorlopende leeslijn,
omdat leesvaardigheid een speerpunt is. De Swaef zoekt het vooral in verschillende werkvormen
zoals carrousellezen of in groepjes en projectmatig lezen. Daarbij oefenen ze ook met
leesstrategieën.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
37
Pieter Zandt Scholengemeenschap
Er is door de directie ruim geld beschikbaar gesteld voor de aanschaf van boeken op alle
vestigingen. Op sommige vestigingen hebben leerlingen altijd een Engels boekje in hun tas, dat ze
lezen aan begin of eind van elke les en in vervangingsuren. Op andere vestigingen zijn leesuren als
vervangingslessen ingezet, waarvoor Nederlandse en Engelse boekjes gelezen worden.
Conclusie:
Op verschillende scholen zijn uitgaven gedaan om aantrekkelijk leesmateriaal aan te kunnen
bieden aan de leerlingen. Overal zetten docenten stappen om leerlingen aan het lezen te krijgen,
meer of minder vrijwillig. Bespreking van Het voertuig biedt ideeën om lezen structureel aan te
pakken.
7.1.5 Interventie intensieve samenwerking met toeleverende basisscholen
Calvijn College
De interventie van het Calvijn College op dit gebied is uitgebreid beschreven in De bruggen. In
2010 heeft het Calvijn College samen met toeleverende basisscholen een projectleider aangesteld,
die betaald wordt door het Calvijn College en Colon. Colon is het samenwerkingsverband waarin 28
toeleverende basisscholen aan het Calvijn College zijn vertegenwoordigd. Sinds 2013 is er ook
samenwerking met de KOC-(Kersten Onderwijs Centrum)scholen in de regio. Op het gebied van de
aansluiting zijn diverse afspraken gemaakt (methodekeus, gebruik van Holmwood´s, te
behandelen idioom in het primair onderwijs, etc.). Primair-onderwijsdocenten volgen nascholing in
Engels.
Driestar College
De Driestar organiseert regelmatig ontmoetingen tussen leidinggevenden en docenten uit het
primair onderwijs met betrokken docenten uit het voortgezet onderwijs. Dit ´English together´
heeft als resultaat dat Engels in het primair onderwijs rondom Gouda meer nadruk krijgt. Engels
wordt er doorgaans vroeger aangeboden dan voorheen. De aanpak is gewijzigd: leerkrachten in
het primair onderwijs vragen meer aandacht voor het gebruik van de taal dan voor grammatica
bijvoorbeeld. Ook blijken scholen gebruik te maken van Europese subsidies om Engels op een
hoger plan te brengen. Mooi voortvloeisel van samenwerking is dat enkele scholen hun
leerlingresultaten van Holmwood’s teksten doorspelen aan de brugklasdocenten of -teamleiders.
Jacobus Fruytier Scholengemeenschap
Samenwerking is tot op heden hetzelfde gebleven. Op 21 februari 2013 is een studiedag belegd
voor alle toeleverende basisscholen. Daar was niet heel veel animo voor. Met de scholen die
aanwezig waren, is afgesproken contacten te onderhouden, maar verder ook het initiatief wat meer
bij het basisonderwijs te leggen. De Jacobus Fruytier Scholengemeenschap wil meedenken en
betrokken zijn, maar zal niet fungeren als aanjager.
Aan het eind van het cursusjaar 2012/2013 kwam vanuit de federatie IJssellanden de vraag of de
Jacobus Fruytier Scholengemeenschap met de samenwerkende scholen bijvoorbeeld een
projectleider wilde aanstellen. Daar zijn inmiddels diverse gesprekken over gevoerd, maar er is
gebleken dat dit niet verwezenlijkt kan worden.
Gomarus Scholengemeenschap
Samenwerking is tot op heden hetzelfde gebleven. Er draait een project English, there’s more to
explore waarin tien van onze basisscholen participeren. Recent is besloten een projectleider aan te
stellen voor één dag in de week die zo mogelijk voor 50% door de Gomarus en voor 50% door de
basisscholen betaald wordt.
Van Lodenstein College
Op het Van Lodenstein College is een contactpersoon benoemd voor de basisscholen. De
basisscholen worden bezocht, maar ook alle vestigingen van het Van Lodenstein College.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
38
Praktische zaken worden nu geregeld en er is een constructief overleg ontstaan tussen primair en
voortgezet onderwijs.
Wartburg College
Reacties van docenten van Wartburg College lopen uiteen. Sommigen wijzen vooral op het
verleden waarin bleek dat basisscholen zich nauwelijks beschikbaar stelden voor deze vorm van
samenwerking. Anderen wijzen juist op de toekomst, nu er een coördinator is aangesteld die een
en ander moet gaan bundelen. Wel staat dat werk nog in de kinderschoenen.
Pieter Zandt Scholengemeenschap
De samenwerking met de toeleverende basisscholen is op de Pieter Zandt vooral per vestiging
geregeld. Er is een schoolbrede Engelse bovo-commissie die één- of tweemaal per jaar vergadert.
De invoering van de Cito-volgtoetsen heeft bijgedragen tot een intensivering van de gesprekken
over Engels met de directies van de basisscholen. Op dit moment volgen vele groepsleerkrachten
van de toeleverende basisscholen een nascholingscursus Engels.
Conclusie:
De interventie samenwerken met de basisscholen heeft duidelijk navolging gekregen, al is de
formule niet overal gelijk. Belangrijk zal zijn de samenwerking vol te houden en gaandeweg meer
inhoud te geven.
7.1.6 Interventie nascholing in Engeland
Calvijn College
Sinds 2010 gaat (een gedeelte van) de sectie voor nascholing naar Engeland. Deze nascholing
vindt in Canterbury op de talenschool Pilgrims plaats. De sectie is op nascholing geweest in 2010,
2011 en 2012. In 2014 hoopt de sectie Engels opnieuw Het Kanaal over te steken. Er wordt vooral
aandacht besteed aan de didactiek en de eigen taalvaardigheden. Een andere reden voor deze
nascholing is teambuilding.
Driestar College
De nascholing in Engeland geldt vooral voor docenten die tto-lessen verzorgen. Verder komt
nascholing in Engeland slechts individueel en sporadisch voor.
Jacobus Fruytier Scholengemeenschap
De sectie Engels zou eigenlijk aan het eind van het cursusjaar 2012-2013 naar Engeland gaan om
daar te werken aan taalvaardigheid. Tegelijk kon er een curriculum ontwikkeld worden vanwege de
invoering van nieuwe methodes. Omdat de methodekeuze eind van het cursusjaar 2012-2013 nog
niet afgerond was, is het bezoek aan Engeland uitgesteld tot juni 2014. Helaas was het voor deze
periode niet mogelijk om subsidie aan te vragen. Nu zal het bezoek plaatsvinden in september of
oktober 2014.
Gomarus Scholengemeenschap
Hiervoor is op Gomarus niets officieel geregeld.
Van Lodenstein College
Het Van Lodenstein College maakt beleid voor nascholing in Engeland. Tot op dit moment was deze
vorm van nascholing overgelaten aan het initiatief van docenten.
Wartburg College
Op Revius en De Swaef zijn geen activiteiten ontwikkeld om docenten Engels in Engeland na te
scholen. Docenten Engels van Guido de Brès en Marnix echter zijn wel voor nascholing naar
Engeland afgereisd. In Hilderstone hebben ze scholing gekregen. Overigens betrof dat ook nietEngelse docenten die tto-lessen verzorgen.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
39
Pieter Zandt Scholengemeenschap
Dit is niet aan de orde. De vakgroep volgt het cursusjaar 2013-2014 een intensieve
nascholingscursus, maar deze vindt op school plaats.
Conclusie:
Deze interventie heeft navolging gekregen, maar niet breed.
7.2 Afdeling 2 naar aanleiding van Het voertuig
In Het voertuig staan vier literatuurstudies: over het verwerven van idioom, over grammatica in
het onderwijs, over de aanpak van lezen en luisteren in de klas. Scholen kunnen onmogelijk alles
tegelijk aanpakken en ze moeten dat ook niet willen. De vraag is gesteld wat er gedaan is met
deze literatuurstudies. Is de theorie omgezet in praktijk?
Het lectoraat was niet in staat de implementatie van de vier zaken via pilots te onderzoeken. Er
zijn twee pilots uitgekozen: verwerving van vocabulaire en het opdoen van luistervaardigheid. De
pilots zijn in hoofdstuk 2 en 4 beschreven.
7.2.1 Literatuurstudie Het verwerven van idioom
Calvijn College
In schooljaar 2013-2014 heeft het Calvijn College meegewerkt aan de pilot vocabulaire.
Tijdens de schoolbrede sectievergadering in februari 2014 heeft een van de deelnemende docenten
aan de pilot verslag uitgebracht over het verloop van de pilot. Hij heeft de sectie verteld wat er is
gedaan en vooral hoe het is gedaan.
Driestar College
Docenten aan het Driestar College zijn vrij vormen te kiezen om idioom aan te bieden. Er wordt
uitgegaan van de gedachte dat docenten de woordenschat via creatieve opdrachten laten
verwerken. In de onderbouw van havo/lyceum is een duidelijke stap gezet in het meer aanleren
van idioom in rijkere context. Door gebrek aan materiaal blijft het verrijkt aanbieden van het
geleerde idioom in context achter bij de verwachting.
Naast genoemde punten is in schooljaar 2013-2014 een pilot vocabulaireverwerving in het kader
van Assessment for Learning gestart en afgerond. Zie hiervoor hoofdstuk 3.
Jacobus Fruytier Scholengemeenschap
In cursusjaar 2012-2013 is er in het vmbo hard gewerkt aan het verbeteren van idioomonderwijs.
Vanaf toen werd er minimaal twee van de vier lesuren per week gewerkt aan idioom waarvoor in
het verleden nauwelijks aandacht was. De methode die op dat moment voor Engels gebruikt werd,
New Opportunities, beviel helemaal niet. Het proces van het kiezen van een nieuwe methode heeft
veel tijd gekost en in die tijd is vooral geïnvesteerd in het zoeken van materiaal bij de lessen Start
Up en Step Up, methodes met thematische woordenlijsten.
In de sectie is het artikel over idioom in Het voertuig gelezen en besproken. Omdat de sectie bezig
is met de definitieve methodekeuze, wil ze onderwijs in idioom oppakken zodra de methode
gekozen is. In 2014-2015 zal op het vmbo gewerkt worden met de methode Life (National
Geographic) en op h/v/tto met de methode Solutions (Oxford University Press).
Gomarus Scholengemeenschap
Tijdens een recente sectievergadering is opnieuw geconstateerd dat het idioomonderwijs op de
Gomarus op de oude manier wordt gegeven. Idioomverwerving krijgt niet de plaats die ze verdient.
Idioom wordt wel getoetst en herhaald, maar heeft geen functie in de les. Het vermoeden bestaat
dat het rendement door deze aanpak niet zo hoog zal zijn.
Omgooien van dit programma vindt iedereen gewenst, maar niemand ziet hoe het te realiseren, dit
vooral vanwege de tijd die dat vraagt. Voor de cursus 2014-2015 is afgesproken dat de
zogenaamde sectiemiddagen gebruikt zullen worden om een beter idioomprogramma te maken.
Hiervoor zal het artikel in Het voertuig als leidraad gelden.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
40
Van Lodenstein College
Over de implementatie van het Het voertuig wordt nu zeer actief gesproken in de secties en in de
Werkgroep Engels. Docenten zijn per locatie de verschillende onderwerpen in expertgroepen aan
het bestuderen. Ze gaan na wat het beste werkt in de praktijk. Tijdens een bijeenkomst in juni
2014 zijn bevindingen gedeeld. Er is een gezamenlijke visie geformuleerd en er zijn praktische
uitwerkingen gemaakt.
Docenten in Amersfoort en Kesteren laten op ‘traditionele’ wijze idioom verwerven. Wel komt er
aandacht voor de aanbieding van woorden in hun context en docenten zijn van mening dat winst te
behalen is met een vernieuwde aanpak. Daarnaast noemen ze de optie idioom te combineren met
de lesstof uit de lesmethode.
Het ‘recyclen’ van de woorden en het aanleren van strategieën geven docenten als belangrijke
aandachtspunten op.
Wartburg College
Guido de Brès: hier en bij de volgende onderwerpen geldt dat de docenten tijdens
sectievergaderingen elke keer één van deze artikelen lezen en bespreken. Vervolgens gaan ze na
hoe ze de toepassing voor hun school kunnen maken.
Het Wartburg College lijkt op dit moment tussen traditioneel en vernieuwend in te zitten. Dit is
afhankelijk van de vestigingen, die vrijheid krijgen in het maken van keuzes. Woorden worden
doorgaans in context aangeboden en getoetst, terwijl ze steeds vaker gebruikt worden bij spreek-,
lees- en schrijfvaardigheid om ze te laten beklijven. Het aparte idioomboek wordt naast de
bestaande methode met wisselend succes gebruikt. Vooral De Swaef laat weten dat alleen
relevante woorden via verschillende strategieën aangeleerd worden.
Pieter Zandt Scholengemeenschap
Er is tijdens een vakgroepvergadering een presentatie gehouden over dit onderdeel van Het
voertuig. Een tweede bespreking volgde op een studiedag van de vakgroepen. De collega die de
pilot verzorgde, gaf eveneens een presentatie. Idioomverwerving is actueel, omdat vorig jaar
besloten is tot de invoering van de Up-(idioom)boeken. Centraal staat nu de vraag hoe de
vakgroep zo efficiënt mogelijk van deze boeken gebruik kan maken, uitgaande van de handvatten
uit Het voertuig.
Conclusie:
Vanuit de kenniskring wordt de sectie geïnformeerd over de AHA-aanpak van idioom. Er wordt
studie gemaakt van de theorie, die gesteund wordt door ervaringen die in pilots opgedaan zijn.
Scholen staan als het ware in de startblokken om aan de hand van Het voertuig idioomles te
geven. Anderzijds houden docenten vast aan het aparte idioomboek, waarbij de kernvraag is hoe
zij het boek in de les gebruiken.
7.2.2 Literatuurstudie De rol van grammatica in het onderwijs
Calvijn College
Over de rol van grammatica is discussie gevoerd. Er zijn in de sectie twee visies op het aanleren
van grammatica en de plaats van grammatica in de les: van uitgebreid aanbieden tot beperkt
houden.
Driestar College
Grammatica is geen nadrukkelijk speerpunt, maar komt impliciet aan bod. In het vmbo is vorig
jaar een pilot gestart om de hoeveelheid grammatica voor het vmbo te reduceren. Daarbij is
duidelijk gebleken dat het bepaald niet meevalt om dan te bepalen wat wel en niet relevant is en
ook dat het lastig is dit binnen het bestaande curriculum te verwezenlijken. Het is overigens wel
duidelijk een speerpunt voor de komende jaren.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
41
Jacobus Fruytier Scholengemeenschap
Het artikel over grammatica is nog niet besproken. In een eerder stadium is er al wel wat gedeeld
in de sectie, maar het was niet eenvoudig helder te krijgen hoe de nieuwe aanpak goed vorm krijgt
in de lessen. Dat hangt samen met het feit dat er met een methode gewerkt wordt en dat de wens
bestaat ook schoolbreed wat afspraken te maken.
De notie dat heel veel grammatica niet heel zinvol is, is zeker meegenomen. Bij het kiezen van een
nieuwe methode speelt de aangeboden hoeveelheid grammatica beslist een rol.
Gomarus Scholengemeenschap
Dit artikel uit Het voertuig is nog niet besproken.
Van Lodenstein College
De rol van grammatica is op alle vestigingen beperkt. Grammatica is geen doel op zich, maar moet
gezien worden als ondersteuning. In Amersfoort is juist voor de lagere niveaus fors in de
grammatica geschrapt waardoor er meer ruimte is voor ontwikkeling van vaardigheden. Docenten
zijn van mening dat h/v op dit punt zeker winst kan boeken.
In Barneveld vormt het thema de leerlijn en niet de grammatica. Docenten zijn actief in het
betekenisvol maken van de grammatica en kiezen daarbij voor korte lesonderdelen.
Wartburg College
De heersende gedachte is dat docenten vinden te veel met grammatica bezig te zijn. Bij de keuze
voor nieuwe methoden merken ze dat de plaats van grammatica behoorlijk dominant is. Als
grammatica aan bod komt, proberen docenten die toe te passen in vaardigheden en levensechte
situaties.
Pieter Zandt Scholengemeenschap
Ook dit aspect is onderwerp van gesprek in de vakgroep. Er wordt bewust gekeken welke
grammatica leerlingen op onderscheiden niveaus echt moeten weten en wat voor hen van minder
belang is. Ook de wijze van toetsen van grammatica wordt onder de loep genomen en zo nodig
aangepast.
Conclusie:
Het is voorbarig een vergaande conclusie te trekken, maar er vindt zeker bezinning en studie
plaats en sommige scholen maken bewust de overstap naar het aanbod met meer
vaardigheidsonderwijs.
7.2.3 Literatuurstudie Leesstimulering (overlap met De bruggen vraag 4)
Calvijn College
Het artikel uit Het voertuig is nog niet besproken.
Driestar College
Op het Driestar College is leesstimulering een van de hoofdpijlers van het verbetertraject, samen
met verbeterd idioomonderwijs. Naast een verhoogde hoeveelheid te lezen boekjes per jaar per
leerling, wordt er in sommige klassen ook gewerkt met FVR, Free Voluntary Reading.
Leesverslagen worden door leerlingen op een ELO geplaatst. Geleidelijk wordt er gezocht naar een
grotere leesactiviteit in de thuissituatie, maar over het algemeen wordt dit wel ervaren als lastig te
bewerkstelligen. Het artikel uit Het voertuig is nog niet besproken in de Engelse sectie.
Jacobus Fruytier Scholen gemeenschap
Het artikel uit Het voertuig is nog niet besproken.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
42
Gomarus Scholengemeenschap
Het artikel uit Het voertuig is nog niet besproken.
Van Lodenstein College
Het Van Lodenstein College richt zich op twee zaken: extensief lezen en intensief lezen. In
Amersfoort heeft de directie een extra uur Engels beschikbaar gesteld om vmbo-leerlingen hun
achterstand in lezen in te kunnen laten lopen. Dit geldt ook voor de zwakke leerlingen onderbouw
h/v. Ook in 4h/v moeten de leerlingen meer lezen. Daarop is het assortiment boeken afgestemd.
Op andere locaties bestaat een extra uur voor leerlingen die zwak zijn in Engels, taal en rekenen.
De vestiging in Barneveld met name wijst erop dat verschillen tussen docenten opgelost moeten
worden.
Kesteren wijst op het gebruik van de uitgebreide RAS-leeslijn, terwijl ook oude examenteksten
benut worden. Daarnaast heeft men er aandacht voor het aanleren van leesstrategieën.
Wartburg College
Voortdurend krijgt het lezen op de vestigingen van het Wartburg College aandacht. Boektoetsen of
presentaties zijn middelen om het lezen te toetsen.
Marnix laat weten dat het samen laten lezen en het aanbieden van creatieve verwerkingsopdrachten voor veel leerlingen het leesplezier verhoogt. Wel vinden docenten dat het werk
gedeeltelijk in de les moet gebeuren en niet alleen thuis.
Interessant is dat De Swaef meldt aandacht te hebben voor het juiste niveau van de teksten en
voor differentiatie op gender.
Pieter Zandt Scholengemeenschap
Bij ´Stimulering van leesvaardigheid´ in afdeling 1 staan de gemaakte opmerkingen.
Conclusie:
Het is voorbarig een conclusie te trekken.
7.2.4 Literatuurstudie Luistervaardigheid anders aanbieden
Calvijn College
Het Calvijn College heeft hiervan nog geen actiepunt gemaakt.
Driestar College
Door doeltaal = voertaal horen leerlingen op Driestar College Engels praten. Alle lokalen zijn
uitgerust met computer en smartboards, waarmee het gemakkelijk is geworden de Engelstalige
wereld binnen te halen. Onderling wisselen docenten ervaringen uit en tijdens sectievergaderingen
is er een vast punt ´best practices´. Docenten maken zo veel mogelijk gebruik van authentiek
materiaal. Ze zoeken naar een koppeling met de thema´s van de methode of de te behandelen
vocabulaire. In de bovenbouw wordt veel gebruik gemaakt van nuttige websites als
CNN/studentnews, TED-talks, BBC etc. Langzamerhand krijgt het benutten van authentiek
materiaal hier de overhand, hoewel er ook nog gewerkt wordt met Cito-luistertoetsen. De
aanbevelingen uit Het voertuig zijn nog niet besproken.
Jacobus Fruytier Scholengemeenschap
Het artikel uit Het voertuig is besproken. De sectie snapt de noodzaak om aandacht voor het
proces te hebben. Enkele cruciale vragen kwamen naar voren. De antwoorden daarop zijn te
vinden in de beschrijving van de pilot luistervaardigheid. De bevindingen zullen worden besproken.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
43
Gomarus Scholengemeenschap
Het artikel uit Het voertuig is uitgebreid besproken. De sectie voelt er veel voor om
luistervaardigheid op een andere manier aan te pakken, omdat de´comprehensive method´als erg
kunstmatig wordt gezien. Collega’s zijn nieuwsgierig naar de uitkomsten van de pilot en op basis
van die bevindingen zal de sectie nadenken over invoering in het lesprogramma. Kanttekening
hierbij is, dat de tijdsfactor belemmerend kan werken: materiaal moet door docenten zelf
ontwikkeld worden.
De stand van zaken is dat luistervaardigheid op de oude manier wordt aangeboden waarbij met
name in hogere groepen de focus ligt op het trainen voor de Kijk- en Luistertoets van Cito. De
luistervaardigheidsaanpak in de methode is erg gericht op het beantwoorden van vragen en richt
zich niet op bijvoorbeeld het trainen van de ‘decoding’ kant van luisteren.
Van Lodenstein College
Over de implementatie van het Het voertuig wordt nu zeer actief gesproken in de secties en in de
Werkgroep Engels. Docenten zijn per locatie de verschillende onderwerpen in expertgroepen aan
het bestuderen. Ze gaan na wat het beste werkt in de praktijk. Tijdens een studiedag in juni 2014
hebben de expertgroepen van de locaties de informatie met alle docenten Engels gedeeld. Tijdens
die bijeenkomst hebben docenten samen ideeën geformuleerd over de vraag hoe ze in de les
concreet vorm kunnen geven aan de aanbevelingen. Elke docent is naar huis gegaan met een setje
lessen op elk van de vier deelgebieden. Deze zijn tijdens de dag ontwikkeld.
Algemeen geldt dat het Van Lodenstein College luistervaardigheid een item noemt om te gaan
bestuderen. Docenten wijzen erop dat de ‘beste aanpak’ afhankelijk kan zijn van het niveau van de
leerlingen. Uitbreiding van het aanbod aan luister- en filmfragmenten is naast het aanleren van
luisterstrategieën gewenst.
Wartburg College
Op het Wartburg College werken docenten steeds meer met authentiek luistermateriaal.
Docenten staan open voor een nieuwe aanpak, waarvan ze kennis hebben genomen tijdens de
studiedag, via de pilots of door lezing van Het voertuig. Voorspellend luisteren is één van de
strategieën die ze toepassen.´Bewustwording van ´decoding´ en de kracht van herhaling moet
onder aandacht gebracht worden van docenten/collega’s´, schrijven docenten. Verder noemen ze
enkele bronnen: CNNstudentnews.com geeft goede verwerkingsvragen bij nieuws, BBC One minute
News, TED-talks en youtube-filmpjes.
Pieter Zandt Scholengemeenschap
De vakgroep heeft van luistervaardigheid nog geen actiepunt gemaakt.
Conclusie:
De eerste stappen naar een nieuwe aanpak luistervaardigheid zijn gezet, maar er wordt vooral
uitgezien naar de bevindingen van de pilots voor vervolgstappen. De bereidheid met de nieuwe
aanpak aan de slag te gaan, leeft breed. Met name de beschikbaarheid van goed lesmateriaal is
een knelpunt.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
44
7.3 Afdeling 3 naar aanleiding van overheidsbesluiten
De overheid heeft in de looptijd van het lectoraat zaken geregeld die het vak Engels raakten.
Engels is als kernvak aangemerkt en slagingsnormen zijn in enkele stappen verzwaard. De vraag is
welk´antwoord’ scholen daarop hebben gegeven. Met andere woorden: wat is er op scholen
gedaan toen Engels kernvak werd en toen de normen aangescherpt werden?
Calvijn College
In Het Masterplan Engels (2010) heeft het Calvijn College vastgelegd hoe het tot verbeterde
resultaten wil komen. Geformuleerde doelen in dit masterplan zijn: nascholing in Engeland,
doorlopende leerlijn lees- en luistervaardigheid, vergroting exposure en een hoger instroomniveau
vanuit de basisscholen. Op locaties zijn ondersteuningsuren voor het vak Engels ingevoerd. De
invulling van deze ondersteuning is per locatie verschillend.
Op de locatie Goes is een pilot gestart met het laten meetellen van de behaalde cijfers van
Holmwood´s voor het rapport. Daarmee hoopt de sectie de motivatie te stimuleren. De resultaten
van deze pilot worden gebruikt om Holmwood´s schoolbreed beter in te zetten.
Sinds 2013 is er in de Goese derde klassen h/v een project gestart over de afschaffing van de
slavernij. Leerlingen presenteren in een bomvolle aula wat ze geleerd hebben. Een combinatie van
zang, muziek, presentatievaardigheden, uitspraakperformance, dialogen en monologen, waarbij
het cultureel-religieuze element niet verwaarloosd is. Een bijzonder motiverende actie.
Driestar College
De schoolleiding van Driestar College heeft enkele maatregelen genomen om leerlingen tot betere
resultaten te brengen. Hier en daar is de lessentabel aangepast, er zijn gezamenlijke
vergaderingen belegd met zowel sectie als directie, voor h/v zijn de vakwerkplannen bovenbouw
herzien, terwijl ook de organisatiestructuur aangepast is. Het laatste houdt in dat sectievoorzitter
en directie nagaan of docenten gemaakte afspraken nakomen. Ook zijn er vaker vergaderingen
belegd waarvan een verslag aan de directie verplicht is. Met andere woorden: er is toenemende
bemoeienis van de directie waar te nemen.
Jacobus Fruytier Scholengemeenschap
In de onderbouw Apeldoorn is het aantal uren uitgebreid van 3 uur naar 4 uur per week. Door
tekort aan personeel kan dat echter niet altijd worden gerealiseerd.
Ook in Uddel en Rijssen zijn er meer uren per week beschikbaar voor Engels, maar daar hangt het
samen met een uur werken aan Tell me more, Rosetta Stone of CLIL.
In het verleden kocht de school examentraining in voor de examenklasleerlingen h/v die zwak in
Engels waren. Omdat dit te duur was, is men op zoek gegaan naar een alternatief. Vanaf
2012/2013 wordt er gebruik gemaakt van het programma van Madeleine Bletterman. De sectie
meent dat dit niet heel veel nieuws biedt ten opzicht van de examentraining die docenten
aanbieden, maar ouders betalen ervoor en dat zorgt voor meer ouderbetrokkenheid en leerlingen
voelen zich meer verplicht om te trainen. De sectie is van mening dat extra trainen waardevol is en
dat wordt op deze wijze gerealiseerd.
De examenklassen van 4kl hebben in het cursusjaar 2013/2014 gewerkt met een programma dat
voortkwam uit een masterclass ‘Opbrengstgericht werken’. Dit zorgde ervoor dat leerlingen meer
inzicht kregen in de vraag waar ze staan op het gebied van leesvaardigheid en dat docenten
leerlingen gerichter kunnen begeleiden.
Er zijn nieuwe methodes gekozen. Voor havo/lyceum is dat een methode die aandacht geeft aan de
Cambridge-examens wat daardoor beter aansluit op de pta-toetsen dan bij de huidige methode het
geval is.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
45
Gomarus Scholengemeenschap
In de bovenbouw h/v is twee jaar lang een intensief programma examentraining gegeven door
externen. Dit jaar is daarvoor niet gekozen, omdat de sectie vindt daartoe zelf in staat te zijn.
Verder is er een ‘idioomproject’ gestart waarbij leerlingen verplicht op vrijdagmiddag op school
blijven als ze onvoldoende scoren voor idioom. Deze simpele ´strafmaatregel´ verhoogde het
idioomgemiddelde met 2 punten wat aantoonde dat het voor de meeste leerlingen niet een kwestie
is van onvermogen maar van onwil.
Er zijn nieuwe methoden aangeschaft waarbij de focus in de examenklassen van het vmbo gericht
is op leesvaardigheid. Er wordt samen met de sectie Duits gewerkt aan een nieuwe,
gestructureerde manier van examentraining geven.
In de cursus 2014-2015 start een pilot met een vto-klas. Het jaar daarop zou vto officieel moeten
starten. Resultaten van Cito-volgtoetsen worden grondig geanalyseerd en besproken. Hieruit
vloeien afspraken voor leerlingen en klassen voort.
Van Lodenstein College
Voor de verschillende vestigingen van het Van Lodenstein College volgt hier het overzicht.
In Amersfoort is er een WAV-uur (werken aan verschillen voor taal, rekenen en Engels), een vierde
uur, bijgekomen. Overigens wordt dit uur in 2h/v en 3h/v alléén aan leerlingen met achterstanden
aangeboden. In de bovenbouw kunnen leerlingen kiezen voor Engels in een keuzewerktijduur
(KWU). 4v en 5h hebben een extra lesuur gekregen. Cito-volgtoetsen worden nu in de hele
onderbouw afgenomen. De overgangsregels zijn wat aangescherpt. Alle klassen worden getoetst op
‘speaking’, ook in de onderbouw.
Vanuit Hoevelaken melden docenten Engels dat hun prestaties meer gevolgd worden door
directieleden. De vakdocenten Engels hebben wekelijks een vast overlegmoment.
De vestiging in Kesteren gebruikt de Digitrainer in de examenklassen van het vmbo, biedt extra
proefexamens aan in h5 en examentraining via Lyceo. Daarnaast geven docenten in het algmeeen
meer aandacht aan lees- en luistervaardigheid (in zowel onder- als bovenbouw). Taaldorp is een
ingezet didactisch middel. Ook in Kesteren krijgen leerlingen die achterstand hebben of gemiddeld
onvoldoende staan, extra les via het WAV-uur. De gerichte huiswerkbegeleiding per team, die
vakdocenten verzorgen, is breder dan het vak Engels.
Verder geldt dat de samenwerking tussen de vier locaties verbeterd is dankzij de inzet van de
werkgroep Engels. Op elke locatie wordt één teammanager gefaciliteerd om de sectie Engels te
begeleiden. Er vindt goede controle vanuit het management op Engels plaats.
Wartburg College
Docenten van het Wartburg College geven per locatie verschillende antwoorden.
Op de Guido de Brès is er in h4 een extra lesuur beschikbaar gesteld, speciaal voor leerlingen die
lager staan dan een 7. Aan de hand van de Cito-toetsen worden leerlingen in de onderbouw
geselecteerd voor steunles. Verder zijn de eisen voor lezen opgeschroefd, vooral in de bovenbouw.
Docenten hebben zich gericht op examentraining en leesvaardigheidstraining. Vooral over het
laatste is de sectie tevreden. Het vmbo maakt gebruik van Anglia. Over het algemeen kijkt de
sectie kritisch(er) naar bestaande programma’s en is ze steeds bezig met het verbeteren van
onderdelen. Binnenkort staat ´schrijven in de bovenbouw vwo´ ter bespreking op de rol.
De Marnix-docenten geven aan dat ze Engels altijd al als kernvak beschouwden. Een gemotiveerde
sectie heeft de achterliggende tien jaar fors mogen investeren in het vak. Er zijn boeken voor de
mediatheek gekocht. Er is gebruik gemaakt van opleidingsmogelijkheden. Er is een
onderwijsassistent aangesteld voor leerlingen die zwak in Engels zijn. Deze ondersteunt tegelijk
docenten. Er is vorm gegeven aan versterkend onderwijs in havo en havo/vwo, waarbij in klas 3
een Cambridge-stream zich voorbereidt op het FCE-examen. Er worden nu overal Cito-volgtoetsen
afgenomen en alle leerlingen hebben een abonnement op Holmwood’s.
Voor mondeling en training van examenteksten zetten collega’s op het Marnix´goede leerlingen´ in
die hun klasgenoten helpen. Vaardigheden krijgen in de onderbouw al veel aandacht via
Holmwood’s. Regelmatig overleggen bovenbouwdocenten met docenten uit de onderbouw.
Revius-docenten hebben een zogenaamd Z-kernvak en Z-p-uren ingevoerd, terwijl ze extra dagen
examentraining na de laatste toetsweek aanbieden.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
46
Docenten van De Swaef ten slotte noemen als extra activiteiten de inzet van een native speaker,
de inzet van studenten die groepen leerlingen op een speelse manier extra steunlessen geven, de
invoering van Holmwood´s, de opzet van zogenaamde Engelse dagen en het Taaldorp. Verder
probeert de sectie de verschillen tussen SE en CE weg te werken.
Docenten van De Swaef beleggen intervisiebijeenkomsten, bekijken videobeelden van elkaars
lessen en geven elkaar feedback. Verder wordt er hard gewerkt aan het ontwikkelen en formuleren
van de visie op het vak Engels die beschreven moet worden in het vakleerplan.
Pieter Zandt Scholengemeenschap
In 2012 heeft het CvB een innovatieplan 2013-2015 vastgesteld. De doelstelling luidt als volgt: alle
leerlingen beschikken over de vaardigheid in de Engelse taal om het vak Engels met voldoende
resultaat te kunnen afronden. Vervolgens worden 17 resultaten met daaraan gekoppeld mogelijke
acties opgesomd.
Het CvB heeft een coördinator Engels aangesteld en op alle vestigingen zijn onderwijsassistenten
voor Engels benoemd.
Ook binnen de vakgroep Engels hebben ontwikkelingen plaatsgevonden. Er is met behulp van
lesplanners betere afstemming tussen de docenten gerealiseerd. Er is overigens ook meer contact
ontstaan tussen docenten onderbouw en docenten bovenbouw. Onderbouwdocenten hebben
examentraining gegeven aan examenkandidaten en zijn daardoor meer betrokken geraakt op het
eindresultaat.
Het aantal toetsen is teruggebracht waardoor er meer tijd is voor het bezig zijn met Engels in de
les.
Conclusie:
Het lijkt erop dat er wat planmatiger en met doelen gewerkt wordt. Wel blijft daarbij de vraag hoe
er gemonitord wordt. Verschillende scholen hebben besloten extra uren aan Engels te besteden.
7.4 Slotvraag
In De bruggen is geconcludeerd dat de achterliggende tien jaar op veel scholen volop
geëxperimenteerd is om verbeteringen voor Engels te realiseren. Tegelijk bleek dat er geen
uitgewerkte plannen lagen, dat het vaak om eenmansacties ging, dat er nooit iets gemonitord of
beschreven is.
Het lectoraat vraagt zich af of er lering uit die les getrokken is.
Calvijn College
Sinds 2010 zijn doelen en te behalen resultaten beschreven in het Masterplan Engels. Elke twee
jaar vindt een evaluatie plaats. Eind dit schooljaar loopt een tweejarige periode af. Doelen worden
daar waar nodig aangepast. De sectieleider is samen met de sectieleden eindverantwoordelijke
voor het behalen van de doelen/resultaten.
Driestar College
Het Driestar College heeft in het laatste cursusjaar een aantal stevige stappen gezet op basis van
conclusies in De bruggen. Het projectplan, dat nu klaar staat, moet in cursusjaar 2014/2015 zijn
uitwerking gaan krijgen. Het is de bedoeling dat de aanbevelingen uit Het voertuig en De aanjager
daarbij een grote rol spelen.
Jacobus Fruytier Scholengemeenschap
In het cursusjaar 2011-2012 is er door de sectie een projectplan Engels gemaakt dat een looptijd
heeft van drie jaar. Ieder jaar wordt er afgesproken welke stappen gezet worden en ieder jaar
wordt er geëvalueerd. Evaluatie vindt eerst plaats in de sectie; daarna worden de bevindingen
gedeeld met directie en CvB. De definitieve afspraken die gemaakt zijn, zijn opgenomen in het
vakwerkplan dat jaarlijks bijgewerkt wordt.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
47
Gomarus Scholengemeenschap
Alle actiepunten staan beschreven in een projectplan Engels dat jaarlijks met directie, teamleiders
en MR wordt besproken. Eigenlijk zouden alle afspraken ook nog verankerd moeten worden in het
vakwerkplan, maar hier lopen we achter.
Van Lodenstein College
Voor het Van Lodenstein College
geldt dit beperkt. Wel worden
resultaten van interventies
geanalyseerd. Principeafspraken
binnen de sectie worden genoteerd,
maar dat gebeurde waarschijnlijk
altijd al.
Wartburg College
Docenten van de vestigingen
Marnix en Revius laten weten dat
er meer opgeschreven wordt dan
voorheen. Bovendien leggen ze
informatie vast in een vakwerkplan.
Pieter Zandt Scholengemeenschap
Het CvB heeft in 2012 een innovatieplan 2013-2015 vastgesteld, waarin resultaten en mogelijke
acties voor Engels worden beschreven.
Conclusie:
Spaarzamelijk lijkt er enige winst geboekt te worden. Er wordt meer genoteerd en hier en daar ook
geanalyseerd.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
48
Uitleiding
Wie de gegevens in dit rapport probeert te overzien, doet enkele waarnemingen. Was het lectoraat
aanvankelijk gericht op het verzamelen van informatie en volgens sommigen nogal theoretisch
bezig, de laatste twee jaren is het lectoraat vooral gericht op de praktijk, wat hierna blijkt.
In het cijferoverzicht (hoofdstuk 1) blijkt dat in havo en vwo het jaar 2013 eruitspringt. De cijfers
stijgen landelijk een halve punt of meer. Juist in dat jaar liggen de scholen voor reformatorisch
onderwijs vrij dicht bij het landelijk gemiddelde. De sprong heeft ongetwijfeld te maken met de
verzwaring van de eindexamennormen. Ze lijkt een correctie van hogerhand. Uit het overzicht van
2014 blijkt dat de lijn van 2013 doorgetrokken is.
Het lectoraat Engels heeft een begin gemaakt met de implementatie van enkele deelvakken op de
scholen van voortgezet onderwijs: vocabulaire en luistervaardigheid. De kenniskring heeft het als
bijzonder fijn ervaren dat verschillende collega´s zich spontaan bereid verklaarden mee te werken
aan deze pilots. Wat uit de literatuur bleek, kon via de pilots ´handen en voeten´ in de les krijgen
en juist dat was het doel van het lectoraat. Niet op hoog wetenschappelijk niveau scoren, maar
juist de vrouw en de man voor de klas te hulp komen met doordachte plannen.
Revolutionair is de AHA-aanpak voor idioomverwerving niet, maar deze aanpak laat wel zien wat
essentieel is in vocabulaireonderwijs. Daarmee kan elke docent voor zichzelf de conclusie trekken
of hij/zij in de praktijk wel werkelijk voldoende rendement uit de les haalt. Hoge cijfers voor
idioomtoetsen zeggen weinig of niets over het beklijven van de woorden en over de uitbreiding van
de woordenschat. Dat blijkt vooral uit de tweede pilot vocabulaire op Driestar College. Juist door
strategieën aan te leren en door leerlingen zelf te laten beslissen welke woorden ze leren, bereikt
de docent dat er beter geleerd wordt. De leerkracht voorkomt hiermee dat er een gemiddelde
ontstaat waarbij de veelweter niet meer leert en degene die weinig weet ontmoedigd raakt.
Bovendien blijken leerlingen gemotiveerder en diepgaander te leren. Ook dat heeft uiteraard een
gunstig effect op het beklijven van idioom.
Door de literatuurstudie en de pilot luistervaardigheid bepleit het lectoraat wel een omwenteling in
het onderwijs luistervaardigheid. Sterker: de vraag kan in den brede gesteld worden in hoeverre er
werkelijk aan onderwijs gedaan is. Als leerlijnen ontbreken, als de aandacht valt op
´comprehensive´ luisteren en het proces nauwelijks of geen aandacht krijgt, is er onderwijskundig
bezien iets niet in de haak.
Alleen omwille van tijd en menskracht zijn er geen pilots uitgevoerd met grammatica en
leesvaardigheid. Toch verdienen deze onderwerpen de komende jaren de nodige aandacht: op
welke manier kunnen docenten het beste met grammatica in de les omgaan en hoe kunnen
docenten leerlingen stimuleren tot lezen?
De kenniskring heeft volgens de veranderkunde van John Kotter met een grootscheeps onderzoek
in de eerste jaren de urgentie van verandering beslist aangetoond. Dat is ook door directies
onderkend. We zien in De aanjager dat bezinning op scholen op gang is gebracht. Zeker het laatste
rapport, Het voertuig, is voer voor discussie gebleken. Volgens dezelfde veranderingsdeskundige is
het tijd om de gewenste verandering te gaan realiseren en te borgen. Alle aandacht zal de
komende jaren daarop gericht zijn. Er zijn twee hoofdzaken die de voortgang bepalen: allereerst
zal het onderzoek van het lectoraat uitgangspunt zijn en vervolgens is het belangrijk aan te sluiten
bij wensen van scholen. Het projectteam kan sturen en hulp bieden, maar het grote werk dient op
de scholen plaats te vinden. Het is een samenwerking van leerlingen, alle docenten Engels (juist
samenwerking biedt voordeel en kracht), van teamleiders en directieleden.
En ook dan blijft de vaderlandse spreuk waar: op hoop van zegen!
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
49
Bijlagen
Bijlage 1 Pilot vocabulaire: resultaten
Resultaten per school
Pieter Zandt Scholengemeenschap
pilotklas
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
totaal per klas
gemiddeld per ll
totaal te behalen
punten
controlegroep
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
totaal per klas
gemiddeld per ll
Totaal te behalen
punten
Lectoraat Engels
Toets 0
Toets 1
Toets 2
Toets 3
1
15,5
6
8
3
10
7,5
9,5
7,5
3,5
8,5
4
10,5
5
4
1
10,5
28,5
25
20,5
16
28
28
16,5
21
22
23,5
20
12,5
23,5
26
19,5
17
23
20,5
25,5
24,5
16,5
23,5
28,5
20
22,5
21
20,5
18,5
19,5
13,5
24
14
12
10,5
21
25
23
16,5
26,5
29
22
23
21
25
19,5
22
19
20
17
13
17,5
115
6,8
370,5
21,8
335
19,7
360
21,2
32
32
32
32
Toets 0
Toets 1
Toets 2
Toets 3
2,5
5,8
10,5
3
10,5
7
8
12,5
6,5
3
12,5
2
4,5
0
4
7
2,5
1,5
6,5
26,5
28
10,5
25
18,5
22
18,5
25,5
11,5
16,5
7
20,5
1
12
24,5
11
14,5
3,5
21
27,5
12,5
21
14,5
23
22,5
25,5
14,5
19,5
11,5
9,5
6,5
18,5
19
14,5
14
5
22,5
28,5
16,5
20
15
22,5
20,5
23
19,5
21,5
12
17,5
4
16,5
23
13,5
11
103,3
5,7
299,5
16,6
298,5
16,6
312
17,3
32
32
32
32
Onderzoeksverslag
50
Van Lodenstein College
pilotklas
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
totaal per klas
gemiddeld per ll
totaal te behalen
punten
controlegroep
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Toets 0
Toets 1
7,5
13,5
16
19,5
15,5
22,5
30
24,5
16
19
25
18
15
13,5
17
19
4
13,5
15,5
6
15,5
12,5
18,5
15,5
8,5
15,5
15,5
16
12,5
11
18,5
7
4
9
7,5
8
15,5
17,5
17
18,5
12
15
10,5
14
18,5
10,5
16,5
12,5
85,5
5,3
291,5
18,2
205,5
12,8
206,5
12,9
32
32
32
32
Toets 0
Toets 1
8,5
7
4,5
2
8
2
5,5
5,5
5,5
2
8
2
4,5
0
1
3
30
17,5
8,5
10,5
22,5
11
25
10,5
9,5
17,5
11,5
6,5
30
8,5
8,5
5,5
Leerling 17
7,5
Leerling 18
7,5
Leerling 19
Leerling 20
Leerling 21
Lectoraat Engels
Toets 3
5
6
2,5
2,5
13
6,5
5,5
6,5
4
7
2,5
5,5
6,5
5,5
2,5
4,5
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
totaal per klas
gemiddeld per ll
totaal te behalen
punten
Toets 2
Toets 2
Toets 3
22
6,5
6,5
4
9
3
18
6,5
7
5,5
12,5
6,5
17
6,5
6
7
22,5
5
8,5
2
2,5
8
14
11,5
8,5
6
12,5
6
22,5
6
7
9,5
18,5
9
12
15
14
15
4
21
8,5
14,5
4
13,5
11
12
6
18
10,5
9
98
4,7
319
15,2
196,5
9,4
214,5
10,2
32
32
32
32
Onderzoeksverslag
51
Calvijn College
pilotklas
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
totaal per klas
gemiddeld per ll
totaal te behalen
punten
Controle
groep
Toets 0
Toets 1
Toets 2
Toets 3
3
7
2
9
1
3
5
2
4
11,5
4
4
3
17
21
15,5
21,5
24
23,5
18
15
22
20,5
21,5
16,5
21,5
11
16
11
23
16,5
20
11
12
17
24
18,5
7,5
11,5
12,5
14,5
14
21,5
14
14,5
15
6,5
22
19,5
22
11
18
58,5
4,5
257,5
19,8
199
15,3
205
15,8
32
32
32
32
Toets 0
Toets 1
Toets 2
Toets 3
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
4
7,5
4
5
4,5
9,5
8,5
9
4
12
11
9
8
20
24
28
18
24
22
25
25
22
30
26
21,5
27,5
8,5
19
16,5
7,5
18
20
11,5
12,5
10,5
20
15,5
18,5
14
12
20,5
16,5
8,5
19
19
17,5
13,5
11,5
24,5
17,5
20,5
16
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
Leerling
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
9,5
4,5
9,5
7
0,5
18
5
7
8
13,5
7
28
23
28,5
25,5
22
27
25
18
14,5
21
10
22
14,5
17,5
14,5
11
23
15
8
12
18,5
9
18,5
15,5
22,5
12
11
24
14,5
9
13,5
18,5
7
185,5
7,7
555,5
23,1
357
14,9
382,5
15,9
32
32
32
32
totaal per klas
gemiddeld per ll
totaal te behalen
punten
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
52
Bijlage 2 Pilot vocabulaire: werkdocument
Te behandelen stof
Er worden 125 woorden uit het idioomboekje Start Up uitgekozen. Dat zijn ongeveer 5 bladzijden
die over willekeurige onderwerpen gaan. De docent behandelt een halve bladzijde per les. Met 3
lessen per week duurt dit dus ongeveer 5 weken. Concreet: Start Up ( nieuwe versie) nr: 44 t/m
48 met de onderwerpen: money, shopping, work, time.
Concreet: Hoe gaat de docent te werk?
Uitgangspunt: 10/ 15 minuten van de les
Aanleren van de woorden: AHA = aandacht geven/aanleren – herhalen – activeren
Les 1. (Start up 44)
Zonder boek
6 stiften
Money: welke woorden weten jullie al?
Word web laten maken op het bord door leerlingen.
Welke woorden en hoeveel staan er in de lijst op blz. 51.
Lijst doornemen: docent leest woord op, leerlingen (om de beurt) de zinnen.
Onder tijdsdruk leerlingen 1e helft van lijst woorden aanleren (actief). Interactief kris kras door
de klas woorden overhoren.
Onder tijdsdruk 2e helft aanleren.
Overhoren. Aan het eind de hele blz. overhoren.
HW: Opgeven 1e helft SU 44 Money.
Les 2 ( start up 44)
In tweetallen leerlingen elkaar laten overhoren ( 1 minuut per leerling).
HW: 2e helft blz. + herhalen 1e helft SU 44 Money.
Les 3 (Start up 44)
Vmbo 2: 7 woorden op het bord. Leerlingen maken met ieder woord een zin( in hun schrift)
Havo/Vwo 2: Schrijf ( zonder gebruik van idioomboek) een kort mailtje ( tussen 70 en 100
woorden) naar vriend/vriendin en gebruik de volgende woorden:
Money
Holiday
Cash
Bank card
Bank account
In tweetallen elkaars werk doorlezen en van commentaar voorzien.
Geef de leerlingen de mogelijkheid om vragen te stellen.
HW: leren SU 44 Money.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
53
Les 4 (start up 45)
Vertrekpunt is English vocabulary in use Elementary nr 51 (bijgevoegd material).
English only
A . Kind of shops
What do they sell at the butcher’s?
What do they sell at a toy shop?
What do they sell at the news agent’s?
B. What is a department store? What do they sell there?
They mention different floors. At what floor are we here in this building now?
What could the basement be?
C. Going shopping
Mention : buy, pay and get.
Exercises 51.1 + 51.2+ 51.3
Naar Start up: Oplezen woorden( leerlingen herhalen het). / eventueel zinnen (laten) oplezen.
HW: leren 1e helft SU 45 Shopping.
Les 5 (start up 45)
Draw a department store (ground floor, 1st floor, etc + basement).
Docent schrijft 9 Engelse woorden op het bord: customer, lift, escalator, toys, shoplifter, trolly,
basket, present, shopkeeper.
Leerlingen tekenen deze woorden in hun tekening.
(2 leerlingen presenteren hun tekening.)
Oplezen 2e helft van Start up nr 45. Leerlingen herhalen woorden. Ze geven aan welke woorden
van nr. 45 al in hun tekening getekend waren, die niet op het bord stonden.
HW: leren 2e helft + herhalen 1e helft SU 45 Shopping.
Les 6 (start up 45 )
In tweetallen een gesprekje voorbereiden; Opschrijven in het schrift.
Naspelen voor de klas. Wie wil?
Voorwaarden:
Gesprek in een winkel.
Er moet wat gekocht worden.
1 leerling de klant ,andere leerling de winkelbediende.
Iedere leerling heeft minimaal 7 beurten.
HW: leren SU 45 Shopping helemaal.
Les 7 ( start up 46)
Woorden + zinnen lezen 1e helft tot : industry.
HW : leren 1e helft SU 46 Work.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
54
Les 8 ( start up 46)
2e helft oplezen.
Job matching opdracht internet (Jacobine).
HW: advertentie meenemen die de leerling aanspreekt; leren 2e helft + 1e helft herhalen SU 46
Work.
Les 9
Leerling neemt een advertentie mee over een vacature die hem/haar wel aanspreekt.
Leerlingen vertellen elkaar waar de advertentie over gaat en waarom hij/zij deze advertentie
heeft gekozen. Use words in your conversation like: profession , vacancy, salary, apply for,
letter of application, earn, income (docent schrijft deze woorden op het bord).
Eventueel (tijd!) 2 leerlingen die dit willen vertellen.
HW: leren SU 46 Work helemaal.
Les 10
Nr 47 aanleveren op A4 met woorden alfabetisch in lijstje.
Geen boeken op tafel!
Leerlingen zoeken het juiste woord bij de zin.
Docent leest woorden voor. Leerling vult woord in in zin.
Leerlingen in tweetallen elkaars werk laten vergelijken.
Klassikaal bespreken. Zin oplezen met goede woord.
HW: leren SU 47 Time 1e helft.
Les 11
Zie les 10 maar dan tweede helft.
HW: leren SU 47 Time 2e helft + 1e helft herhalen.
Les 12
Aan het begin woorden herhalen.
Aan het eind van de les: Woordzoeker.
We leveren deze aan. www.puzzlemaker.com.
De docent geven we de site.
HW: leren SU 47 Time helemaal.
Les 13
Zinnen digitaal maken; de te leren woorden niet vetgedrukt. Nederlands erachter. Leerlingen
raden welk woord in de zin die betekenis heeft.
HW: leren 48 Time 1e helft.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
55
Les 14
Engelse woorden alfabetisch onder elkaar. Zinnen erbij. Woorden op de goede plek in de zin
zetten.
HW: leren 2e helft + herhalen 1e helft SU Time 48.
Les 15
Verhaaltje waar woorden uit weggelaten zijn (verhaaltje maken).
Leerlingen zelf verhaaltje laten lezen en ontbrekende woorden laten invullen.
Docent leest verhaal voor en leerlingen geven hun mogelijkheden.
Hw : leren SU Time 48 helemaal.
Les 16 Aantal dagen later toets over SU nr 44 – 48.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
56
Bijlage 3 Pilot vocabulaire: toets en correctiemodel
Toets Start Up 44-48
A Translate the underlined words or word groups.
1. He works in a factory.
2. On holiday in Zeeland we watched a beautiful sunset.
3. She said she would come in any case.
4. She was unemployed.
5. The secretary has not yet answered my letter.
6. Suddenly there was a loud bang.
7. Harrods is a big department store in London.
8. I didn’t know I had to use a basket.
9. Where is the nearest cashpoint.
10. He came immediately.
B Translate the words between brackets
11. (Gewoonlijk) I go to school by bike.
12. They (solliciteren naar) a job abroad.
13. He could (nauwelijks) finish his meal.
14. He worked as a (stagiaire) in a restaurant.
15. His (oudste) brother was a mechanic.
16. It isn’t (waard) that much, I think.
17. A (bankbiljet) is paper money.
18. What is the smallest euro (munt).
19. There were two (klanten) in the shop.
20. She was invited for a (sollicitatiegesprek).
C How do you say this? Write it down.
21. Vraag welke datum het vandaag is.
22. Zeg dat het voor arme mensen gratis is.
23. Vraag of de apotheek op zondag open is.
24. Zeg dat jullie personeel hard werkt.
25. Zeg dat je de roltrappen dicht zijn.
D Fill in the correct words. Choose a letter.
26.
27.
28.
29.
30.
A(n) ………….. is one hundred years.
Can I …………….. your books?
Put this product in my ……………….
It will ……………… snow tomorrow.
I haven’t got any ……………… at the moment.
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
A probably
B money
C value
D ago
E century
F sack
G lazy
H trolley
I borrow
57
Correctiemodel toets Start Up 44 – 48
Bij het corrigeren van de toets is als uitgangspunt vastgesteld dat het gegeven antwoord het
antwoord uit het Start Up boekje moet zijn. Op deze manier wordt echt vastgesteld of de leerling
door het leren van de genoemde bladzijden zijn kennis vermeerderd heeft.
Er is bij het corrigeren geen rekening gehouden met dyslexie.
A. Dit onderdeel van de toets is specifiek gericht op het reproduceren van woorden uit het
Engels in het Nederlands. Er is 1 punt per vraag te scoren. Een gegeven antwoord dat de
zelfde strekking / betekenis heeft als het correctiemodel is goed gerekend. Is het antwoord
fout, dan 1 hele punt aftrekken.
1. Fabriek
2. Zonsondergang
ondergang = 1 fout
3. In elk, ieder geval / wat er ook gebeurt / hoe dan ook ontbreekt “in”= 1 fout
4. Werkeloos / had geen werk / zonder werk
5. Nog niet
6. Plotseling / opeens
7. Warenhuis / (grote) winkel
winkelhal= 1 fout
8. Mand(je)
9. Pinautomaat / geldautomaat / betaalautomaat
geldpunt= 1 fout
10. Direct / onmiddellijk / gelijk / meteen
nu = 1fout
B. Dit onderdeel van de toets is specifiek gericht op het reproduceren van woorden uit het
Nederlands in het Engels.
Er is 1 punt per vraag te scoren. Is het antwoord fout, dan 1 hele punt aftrekken.
Het woord tussen haakjes moet goed zijn. Een spellingfout is een halve fout, maar twee
spellingsfouten betekent 1 hele punt aftrekken.
Zowel meervoud als enkelvoud goed rekenen. Een vergeten hoofdletter niet fout rekenen.
Bij deze oefening gaat het erom dat de leerlingen het nieuw te leren woord kunnen
reproduceren. Andere antwoorden, die niet uit het idioomboek komen, worden fout
gerekend. Er wordt getest of de kennis is toegenomen door het leren van de 5 genoemde
pagina’s.
11. Usually
12. Apply for
zonder “for” = 1 fout
13. Hardly
14. Trainee
15. Eldest
oldest = ½ fout
16. Worth
word = 1 fout
17. Banknote
“note” = 1 fout
18. Coin
19. Customer(s)
20. Job interview
C. Dit onderdeel toetst of de geleerde woorden ook in de juiste context toegepast kunnen
worden. Getoetst wordt of leerlingen deze woorden in de praktijk kunnen gebruiken.
Er zijn 2 punten bij vraag 21, 22 en 24 te scoren. Per fout woord 1 punt aftrekken.
Maximaal 2 punten aftrek. Een spellingsfout is een halve fout, maar twee spellingsfouten is
een hele fout.
Het gaat om de gemarkeerde woorden.
Bij vraag 23 betreft het maar 1 woord. Hier is maximaal 1 punt te scoren of af te trekken.
Bij vraag 25 geen fouten rekenen. Deze vraag komt te vervallen vanwege een onjuiste
formulering in de vraag.
21. What date is it today?
22. It’s free for poor people.
23. Is the chemist open on Sunday?
24. Our staff work(s) hard.
working/workst = goed
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
58
25. (laten vervallen)
D. Dit onderdeel richt zich op het kunnen toevoegen van informatie aan al aanwezige
informatie. Getoetst wordt of de leerling in staat is de juiste informatie / woorden toe te
voegen.
Er is 1 punt per vraag te scoren. Is het antwoord fout, dan 1 hele punt aftrekken.
Alleen de letter noteren is voldoende. Staat het woord ingevuld dat de letter vertegenwoordigt,
dan dit ook goed rekenen. Bij vraag 28 en 30 zijn meerdere antwoorden mogelijk.
26. E,century
27. I,borrow
28. F,sack; H, trolley
29. A, probably
30. B,money; F,sack; H, trolley; C, value
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
59
Bijlage 4 Pilot vocabulaire: evaluatieformulieren
Totaaloverzicht evaluatieformulieren pilot vocabulary
Lessen
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Nvt
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Nvt
Bruikbaarheid materiaal:
Onvoldoende
X
Matig
X
Voldoende
X
X
X
X
X
Goed
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Aansprekend materiaal:
Onvoldoende
X
Matig
X
X
X
X
X
Voldoende
Goed
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Duidelijkheid instructies:
Onvoldoende
X
Matig
X
Voldoende
Goed
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Nvt
X
X
X
X
X
X
Rood – Pieter Zandt
Zwart – Van Lodenstein College
Groen – Calvijn College
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
60
Enquêtevragen:
1. Hoeveel tijd nam het onderdeel per les in beslag?
2. Vond je dat acceptabel?
3. Heb je nog suggesties of aanvullingen?
4. Ga je het in de toekomst toepassen?
School
PZ
CC
VLC
1
20-25
15
Minder dan 10 minuten
2
Kan iets minder
Ja
Als de resultaten van de
leerlingen inderdaad gaan
stijgen, dan zeker, anders
is het verspilde moeite…
3
-
-
Goed
4
Ja, sneller door de
woorden heengaan
Ja
Ja, goede ideeën /
suggesties
1
5
5
Minder dan 10 minuten
2
Ja, ik had zelf deze limiet
gesteld
Ja
Als de resultaten van de
leerlingen inderdaad gaan
stijgen, dan zeker, anders
is het verspilde moeite…
3
-
Nee
Goed
4
-
Ja
Ja, goede ideeën /
suggesties
1
15
10
Minder dan 10 minuten
2
Min of meer, het moet in
10 minuten kunnen
Ja
Als de resultaten van de
leerlingen inderdaad gaan
stijgen, dan zeker, anders
is het verspilde moeite…
3
Er stonden 5 woorden in
het lesje, ik heb er zeven
van gemaakt. Ik heb een
aantal bladen bijgevoegd,
de rest had de zinnen in
hun schrift staan. De
leerlingen vonden dit
materiaal wel leuk en
waren enthousiast bezig
met zinnen maken.
Nee
Goed
Les 1
Les 2
Les 3
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
61
-
Ja, dit vonden ze leuk, was
totaal iets anders, ieder op
zijn niveau, leerlingen doen
een succeservaring op, met
eigen kennis aan het werk,
leuke les.
Ja, goede ideeën /
suggesties
1
40, ik moest alles heel
duidelijk in het Nederlands
uitleggen.
15; had best wat
voorbereiding nodig
15 minuten
2
Ja, als je je richt op
vocabulary dan moet je de
methode aanpassen en
niet alles doen.
Ja
Te lang
3
-
Nee
Te veel materiaal om te
behandelen binnen 10
minuten. Sprak leerlingen
ook niet zo aan, want
waarom zo lang stilstaan
bij woorden waar we dit
hoofdstuk toch niks aan
hebben (Komt dat gat
tussen SU en GFI toch wel
tot uiting)
4
Misschien
Ja (was gevarieerd)
Nee
1
35
15
8 minuten
2
In dit geval ja
Ja
Ja
3
-
Nee
-
4
-
Zeker!! Dit vonden de ll
super / geweldig leuk. Des
vmbo’s, gezellige les,
praktisch, topper.
-
1
45
20
Les 6 nam veel tijd in
beslag (15 minuten)
Vooral de voorbereiding
van deze gesprekjes moest
tijdens de les worden
gedaan; dit kost leerlingen
echt wel even tijd.
2
Ja
Ja
Omdat les 6 zo goed
aansloeg, vond ik de
4
Les 4
Les 5
Les 6
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
62
bestede tijd zinvol en
acceptabel. De leerlingen
en ik waren volop bezig
met Engels, dus waarom
niet?
3
Het was wel wat rumoerig
en je moet ze vermanen
om wat stiller te werken,
maar het was wel heel
leuk. De leerlingen waren
ontzettend enthousiast bij
deze opdracht.
Ik geef er een cijfer voor als
het voldoende is.
Een topper! Dank jullie wel
voor het leuke lesidee!
4
-
Zeker! Ll waren enthousiast,
ll leven in in rol, ll konden
zelf aangeven of het cijfer
mee mocht tellen.
Ja
1
10
5
-
2
Ja
Ja
-
3
-
Nee
Simpele en slechte
opdracht. Dit doet toch
iedere docent sowieso?
4
-
Ja
-
10
8
10 minuten
Les 7
Les 8
1
Goede en fijne activiteit
die door het merendeel
van de klas positief werd
gewaardeerd.
2
-
Ja
Ja, want ik merk al een
lichte stijging in het
gebruik van de woorden.
De woorden lijken te
worden opgeslagen in de
passieve woordenschat
van de leerlingen. Als de
woorden dan worden
“geactiveerd”, zijn ze ook
opeens aanwezig.
3
Ik snapte de opdracht niet.
Ik heb gewoon woorden en
Nee
Vermeld bij les 8 ook dat
er 2 bladen met (de
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
63
zinnen opnieuw opgelezen
en herhaald.
afbeeldingen van)
beroepen zijn.
-
Ja, leuke opdracht
Waarschijnlijk wel, niet
alles, maar de goede
dingen zeker.
1
20-25
10-15
<10 min. zelf langer
gemaakt door lln. te laten
presenteren.
2
-
Ja
Ja, want ik merk al een
lichte stijging in het
gebruik van de woorden.
De woorden lijken te
worden opgeslagen in de
passieve woordenschat
van de leerlingen. Als de
woorden dan worden
“geactiveerd”, zijn ze ook
opeens aanwezig.
3
Advertenties vonden ze
best lastig. Ik heb eerst
woorden op het bord
geschreven en die
moesten ze vertalen. Dat
vonden ze lastig, want ze
hadden geen idee wat de
woorden betekenden.
Opdracht is heel open;
praten over vacature in
vmbo 2 is nog een brug te
ver.
Laat de leerlingen bij les 9
ook echt een advertentie
bij zich hebben die ze leuk
vinden.
4
-
Nee, dit is te ver van hun
bed.
Waarschijnlijk wel, niet
alles, maar de goede
dingen zeker.
1
25
7
5 minuten – kort maar
krachtig
2
Ja
Ja
Ja, want ik merk al een
lichte stijging in het
gebruik van de woorden.
De woorden lijken te
worden opgeslagen in de
passieve woordenschat
van de leerlingen. Als de
woorden dan worden
“geactiveerd”, zijn ze ook
opeens aanwezig.
3
Ze wisten heel veel
woorden in te vullen
Nee
Les 10 was prima.
4
Les 9
Les 10
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
64
zonder boek. We hebben
het schriftelijk gedaan.
-
Ja
Waarschijnlijk wel, niet
alles, maar de goede
dingen zeker.
1
-
7
5 minuten – kort maar
krachtig
2
-
Ja
Nee, ik kreeg zelfs
positieve feedback van een
leerling
3
Vandaag waren de
leerlingen onrustig. Ik heb
niet goed kunnen doen,
wat er gedaan moest
worden.
Nee
-
4
-
Ja
Jazeker!
1
30
10
Was iets langer door de
woordzoeker en de
leerlingen zijn geneigd om
te gaan samenwerken.
2
Ja
Ja
Nee, ik kreeg zelfs
positieve feedback van een
leerling.
3
Ze vonden de opdracht
heel leuk.
Ja, eenvoudig in te zetten/te
maken; leuke opdracht.
-
4
-
Ja
Jazeker!
1
20-25
10
5 min. Goede, korte les
2
-
Ja
Ja, ik kreeg zelfs positieve
feedback van een leerling.
3
Hier heb ik een crossword
puzzel gedaan, want ik
had op dat moment geen
computers tot mijn
beschikking.
Nee
-
4
-
Ja
Jazeker!
4
Les 11
Les 12
Les 13
Les 14
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
65
1
25-30
10
5 min. Goede, korte les
2
-
Ja
Ja, ik kreeg zelfs positieve
feedback van een leerling.
3
Ik had ze eerst de
woorden in alfabetische
volgorde laten zetten en
daarna moesten ze de
vertaling erachter
schrijven (eerst uit het
hoofd) en later keken we
het klassikaal na. Ze
vonden het leuk en waren
betrokken.
Nee
-
4
-
Ja
Jazeker!
1
20-25
10
Heerlijke les, die dan wel
iets meer tijd kost!
2
Ja
Ja
Ja, ik kreeg zelfs positieve
feedback van een leerling
3
Hier heb ik de materialen
gebruikt van les 8
(beroepen bij elkaar
zoeken). Dat vonden ze
heel leuk en ze waren er
enthousiast mee bezig.
Aan de echte les 15 ben ik
niet toegekomen; toen
hadden ze de toets al.
Nee
-
4
-
Ja
Jazeker!
Les 15
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
66
Bijlage 5 Pilot luistervaardigheid: toets
Name: ______________________________ Date: ___________ Points:
Listening test 
Disneyland or Disneyworld
Michael vertelt over wat hij deed tijdens een vakantie. Luister naar wat hij zegt en
beantwoord onderstaande vragen.
Er zijn pauzes.
1. Waar komt het idee vandaan om naar het park te gaan?
____________________________________________________________
____________________________________________________________
2. Ondanks dat hij het eerst kinderachtig vond, ging hij toch. Waarom?
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Pauze
3. Wat vond hij van de achtbanen (rollercoasters)?
____________________________________________________________
____________________________________________________________
4. Wat maakte het park echt bijzonder?
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Pauze
5. Het ontmoeten van de stripfiguren (characters) was echt iets voor de kinderen.
Waar of niet waar? Waarom wel of waarom niet?
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Pauze
6. Wat is te vinden in Epcot Center?
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
67
7. Hoe ziet Epcot Center eruit?
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Pauze
8. Wat is bijzonder aan de mensen die in Epcot Center werken?
____________________________________________________________
____________________________________________________________
9. Welk probleem ervaart hij?
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
68
Bijlage 6 Pilot luistervaardigheid: enquête
Name: ______________________________ Date: ___________
De beweringen hieronder beschrijven hoe jij staat tegenover luistervaardigheid in de taal die je leert. Ben jij
het eens met deze beweringen? Dit is geen toets, dus er zijn geen ‘goede’ of ‘foute’ antwoorden. Door te
reageren op deze beweringen, kun je jezelf en je docent helpen het proces hoe je leert te luisteren te
begrijpen. Geef je mening na elke bewering door het nummertje te omcirkelen wat voor jou het meest in
aanmerking komt.
Bijvoorbeeld:
Ik vind het leuk om een
andere taal te leren.
Totaal
mee
oneens
Mee
oneens
1
2
Gedeelte- Gedeelte
lijk mee -lijk mee
Mee
oneens
eens
eens
3
4
Totaal
mee
eens
5
6
1. Voordat ik begin te luisteren, heb ik een plan in mijn hoofd hoe ik ga
luisteren.
1
2
3
4
5
6
2. Ik vind dat luisteren moeilijker is dan lezen, spreken of schrijven in het
Engels.
1
2
3
4
5
6
3. Ik vertaal in mijn hoofd, terwijl ik luister.
1
2
3
4
5
6
4. Ik gebruik woorden die ik snap om woorden die ik niet snap te begrijpen.
1
2
3
4
5
6
5. Wanneer mijn gedachten af gaan dwalen, probeer ik me weer te gaan
concentreren.
1
2
3
4
5
6
6. Terwijl ik luister denk ik na over wat ik al over dat onderwerp weet.
1
2
3
4
5
6
7. Ik gebruik wat ik al weet over dit onderwerp om de tekst beter te
begrijpen.
1
2
3
4
5
6
8. Als ik doorheb dat het luisterfragment over iets anders gaat dan ik eerst
dacht, pak ik dat snel weer op, zodat ik de tekst wel goed begrijp.
1
2
3
4
5
6
9. Nadat ik geluisterd heb, denk ik terug hoe ik heb geluisterd en wat ik
anders zou kunnen doen een volgende keer.
1
2
3
4
5
6
10. Ik voel me zenuwachtig als ik met Engelse luistervaardigheid bezig ben.
1
2
3
4
5
6
11. Als ik moeite heb met het begrijpen van wat ik hoor, geef ik op en stop
met luisteren.
1
2
3
4
5
6
12. Als ik een woord raad, denk ik terug aan alles wat ik heb gehoord, om
te zien of wat ik geraden heb hier past.
1
2
3
4
5
6
13. Ik heb een doel voor ogen wanneer ik luister.
1
2
3
4
5
6
Lectoraat Engels
Onderzoeksverslag
69
Bijlage 7 Pilot luistervaardigheid: enquête
-1
Het was leerzaam.
2
Het waren leuke
fragmenten.
3
Het was erg moeilijk.
4
Ik zou dit wel vaker
willen doen.
5
Engels vind ik sowieso
wel een leuk vak.
6
Ik werk liever uit het
boek dan dat ik naar
deze luisterfragmenten
moet luisteren.
Wat zou volgens jou
beter kunnen aan deze
pilot?
7
Lectoraat Engels
-
Onderzoeksverslag
+/-
+
++
70

Informatie - Academie Antroposofische Gezondheidszorg

Intelligente Monitoring Licht Verstandelijk Gehandicapten

13_0216 uitnodiging mimisymposium promotie Betsy Weening.indd

Ge-negen

Egyptian - BOLD - 26 pt - wit

stageplaatsen lectoraat 2014 a

Folder - Pieter Zandt Scholengemeenschap

Nieuwsbrief Expertisecentrum Veiligheid oktober 2014

101. Realizing health care and welfare in an age of 7

Archipel Zorggroep Standaard wassen met water en zeep bij de ADL