DIENST VOOR TOERISME
Land van de Bronnen
Toeristische gids
Jalhay
Spa
Stavelot
Theux
Tr o i s - P o n t s
Lac de la
Gileppe
Tour
To
our
Welkom in het
Gileppe
Verviers
La Vesdre
Land van de Bronnen
Clocher
er T
Tors
ors
Pepinster
La Vesdre
N 640
Jalhay
7
N 672
Surister
N 629
N 690
N 657
Charneux
Clocher
er T
Tors
To
ors
Polleur
Rondehé
Centre
C
entre hist
historique
orique
A
N 629
Eglise remarquable
Eglise
remarquable
e
N 62
ongetwijfeld de toeristische bron van de streek.
N 640
Sassor
8
Solwaster
E-42
Hodbomont
B
Jevoumont
Franchimont
Franchimont
N 62
Samengesteld uit de mooiste steden van de Ardennen is het Land van de Bronnen
Les
Les Fagnes
Fagnes
Vieux pon
Vieux
pontt
Theux
M
Tiège
Arbespine
Sart
Met een buitengewoon hotelbestand dat van bed and breakfast tot 4 sterren hotel gaat, geeft het
La Statte
9
de toeristen de mogelijkheid toe van hun verblijf ten hoogste te genieten door hen alle diensten te
N 629
FForestia
orestia
La Hoëgne
Lac de
Warfaaz
Becco
bieden van de hemel op aarde: ontvangst, gastronomie en verschillende evenementen.
Sart-Station
Hestroumont
N 62
N 697
La Reid
Cockaifagne
Source du Tonnelet
Source
To
Tonnelet
Pouhon
Pouhon
sport- en folklorelief-hebbers tevredenstellen.
SSource
ource du Gr
Groesbeek
oesbeek
C
Casino
asino
Haut-Regard
Naast het opmerkelijk erfdeel en de buitengewone natuurlijke plaatsen kan het ook alle cultuur-,
N 640
Spa
M
Le Maquisard
N 697
Nivezé
Thermes
Thermes
Hockai
Piste de ski
Source de la Sauvenière
Source
Sauvenière
N 62
Spa Monopole
Source de Barisart
Source
Barisart
Die toeristische offerte zou ver van volledig zijn als men het hoogtepunt van de Blauwe Ardennen
vergeet: Water.
10
N 62
Aérodrome
N 640
Winamplanche
Creppe
SSource
ource de la Géronstère
Géronstère
M
La Charmille
Vert-Buisson
Ster
N 62
Francorchamps
Desnié
tevredenstellen.
Fagne de Malchamps
Berinzenne
B
erinzenne
Piste de ski
In natuurlijke staat, in badkuren of ook aan tafel als waterproeverij, al die parels zullen U zeker
RAVeL
RAVeL
Jalhay Spa Stavelot Theux Trois-Ponts
Tour
T
our
ou
o
Neuville
Chevrouhé
N 622
Bronromme
Andrimont
Circuit
Circuit
Cour
Exbomont
RAVeL
R
AV
VeL
Moulin du Ruy
N 62
N 622
N 633
Legende
La Gleize
N 62
N 633
N 633
Wavreumont
RAVeL
RAVeL
Plopsa C
Coo
oo
Barrage hydraulique
L’Amblève
N 633
.
Stavelot
A
Abbaye
bbaye
Ster
Cascade
C
ascade
Abbaye
Abbaye TToeristische
oeristische plaa
plaats
ts
M
L’Amblève
Museum
Kasteel
K
asteel
M
N 68
FFietsverhuur
ietsverhuur
Lacs
supérieurs
Vau-Richard
Opmerkelijk
Opmerkelijk dorp
Beaumont
N 68
Brume
Toren
T
oren
Somagne
Puzzle Planet
Puzzle
Tour
To
our Leroux
Leroux
N 66
Trois-Ponts
Golf
Golf
Aisomont
Natuurcentrum
Natuurcentrum
Hénumont
Wanne
M
RAVeL
RAVeL
Trage
Trage weg
weg
Wandelling
Wandelling
2
Charles
Gardier
Voorzitter
Isabelle
Grégoire
Directrice
Dienst voor Toerisme van het Land van de Bronnen
3
Land van de Bronnen
Dienst voor Toerisme van het Land van de Bronnen
Place Royale, 41 4900 SPA
Tel. 087 79 53 53 - Fax 087 79 53 54
[email protected]
www.pays-des-sources.be
Jalhay, natuur in overvloed
Spa,thermaal, chic en feestelijk
Stavelot, tussen Natuur en Cultuur
Theux, een land boordevol geschiedenis
Trois-Ponts, bron van ontspanning
p. 6 tot 17
p. 18 tot 35
p. 36 tot 49
p. 50 tot 59
p. 60 tot 71
Publicaties van het Land van de Bronnen p. 72 tot 75
Met de steun van het Algemene Commissariaat
aan het Toerisme van de Waalse Regio.
4
Afstanden
Luik:
Brussel:
Antwerpen:
Gent:
Brugge:
Maastricht:
Amsterdam:
Aachen:
Luxemburg:
Rijsel:
Keulen:
Utrecht:
Parijs:
Londen:
43 km
132 km
155 km
190 km
234 km
40 km
266 km
40 km
132 km
242 km
107 km
232 km
411 km
498 km
5
Welkom in
Jalhay-Sart
natuur in
overvloed
Dienst voor Toerisme van Jalhay-Sart
Place du Marché, 242 4845 JALHAY-SART
Tel. 087 47 47 37 - Fax 087 77 65 26
www.tourismejalhaysart.be - [email protected]
Jalhay-Sart bevindt zich aan de voet van de Hoge Venen, in een van de
mooiste natuurreservaten van België. In onze bossen en op het platteland
kringelen tal van circuits voor wandelaars, fietsers en ruiters en kronkelen
spectaculaire rivieren als de Hoëgne, de Statte en de Sawe. De site van de
stuwdam van de Gileppe is op zich al een bezoek waard. Het gastvrije Jalhay is ook een streek van tradities, waar men zeer gehecht is aan de folklore en de feesten. U vindt er ook een grote diversiteit van kwaliteitsvolle
logies en restaurants die streekgerechten aanbieden. Het zijn allemaal
goede redenen om de natuur op te zoeken in onze streek. Kom ook eens
Langs bij onze Dienst voor Toerisme in Sart.
Ligging en bereikbaarheid, een beetje geschiedenis
Jalhay, Herbiester, Charneux
De stuwdam van de Gileppe
Het plateau van de Hoge Venen en het natuurreservaat
Solwaster
Sart
De vallei van de Hoëgne
Nivezé
Tiège en zijn waterputten
Surister en Fouir
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Praktische informatie
Geldautomaat: in Jalhay bij ING of in het centrum van Spa.
Winkels: tal van winkels in Jalhay, Sart, Tiège
(bakkerijen, slagers, apotheken…).
Verhuur van fietsen: Priesville 6 - AB Bike route de Balmoral 35 Tour de la Gileppe.
6
7
Limbourg
Ligging en bereikbaarheid
De dorpen
Jalhay, Herbiester, Charneux
Het dorp Jalhay ligt vlakbij het Natuurpark van de Hoge Venen
en het Hertogenwald.
De oude boerderijen van le Haut Vinâve tonen de traditionele
woningbouw van de streek. In een ervan was het oude
Justitiehuis gevestigd.
De Saint-Michelkerk
Met de auto:
E42 Verviers - Trier
Afrit n°8 of 9
E25 Luik - Aywaille - Luxemburg
Afrit n°46 Remouchamps
Met de trein:
lijn Luik - Verviers - Aaken
Uitstappen in Verviers of Spa
+ 32 (0) 2 528 28 28
www.b-rail.be
Met de bus:
naar het centrum van Jalhay,
lijnen 390,393
Naar Tiège,Sart,Solwaster :
lijnen 294,295,395
+ 32 (0) 4 361 94 44
www.infotec.be
De kerk werd gebouwd in 1514 maar vernield door een grote
brand in 1835. De toren in breuksteen is het enige wat rest
van het oude gebouw. Hij heeft een spiraalvormige torenspits
en is lid van de vereniging van «Les clochers tors d’Europe».
Le Tigelot
Door de eeuwen heen passeerden heel wat Europese legers in Jalhay. Dat was niet anders tijdens de
Tweede Wereldoorlog. Op de plaatsen waar vliegtuigen werden neergehaald zijn monumenten opgericht,
zoals in Le Tigelot waar zich een Canadees monument bevindt.
Het kruispunt van Belle-Croix
Een beetje geschiedenis
De streek werd vrij snel bevolkt door de Kelten. Maar het waren de Franken, die hier aankwamen in de IVe en Ve eeuw, die aan de oorsprong
liggen van de dorpen van Jalhay.
Op het kruispunt van de wegen naar Jalhay en Eupen bevindt zich een monumentaal calvariekruis op de
plaats waar vroeger het huis van een klompenmaker stond. Tijdens de bouw – op dezelfde plek – van een
«relais de la malle poste», schreef een onbekende een gebed op de deur en liet een mooi kruisbeeld na.
Vandaar de naam van het kruispunt: «Belle-Croix».
Karel de Grote maakte van Jalhay een jachtdomein. De koning van
Lotharingen ontnam het grondgebied aan de Abdij van Stavelot en
schonk het aan de Prins-bisschop van Luik. Die liet het gebied in cultuur
brengen.
Doordat de bodem veel ijzererts bevat kon zich langs de Hoëgne een metaalindustrie ontwikkelen die de streek voorspoed bracht van de XIVe tot de
XVIIe eeuw. Maar in 1468 liet de Bourgondische hertog Karel de Stoute de
smelterijen vernietigen omdat ze de wapens gesmeed hadden voor de befaamde «600 Franchimontezen» die hem hadden bevochten in Luik.
Hij plunderde de streek en herleidde de «makas» (smeedhamers) tot
schroot. Sindsdien legt de gemeente zich vooral toe op
landbouw.Vanaf de XVe eeuw schonk de Prins-bisschop
van Luik aan de burgers van Jalhay, Sart en Surister
een aantal rechten, zoals het recht om een lokaal
gerechtsgebouw te hebben, de titel van stad, de
mogelijkheid om een burgemeester te kiezen,
8 handelsrechten enz. Daarvan getuigen nu nog de
«perrons» van Sart en Surister.
Het carnaval van Jalhay en feestelijkheden
Het carnaval van Jalhay is meer dan 100 jaar oud. Het vindt plaats op de zondag na Aswoensdag en naast een uitbundig feest
is het ook een manifestatie van rivaliteit tussen de «bande» van Jalhay (de «boûs» of de ossen) en deze van Herbiester
(de «séglés» of de everzwijnen).
De traditie wordt in ere gehouden door een typisch lokale groep, die bestaat uit een tamboer-majoor en zes lansiers.
Sinds 1893, na een felle ruzie tussen de lansiers, dragen ze een houten sabel…
Jalhay, dat is ook Kool en Runderen
De befaamde groene kool van Jalhay, die men oogst in de winter, proeft men in januari in de dorpszaal en de restaurants van
het dorp tijdens enkele memorabele «kool»-avonden.
Het folkloristische ossenfeest vindt plaats eind juli. Dan worden er volledige runderen geroosterd op het spit, en
9
het gaat er bijzonder gezellig aan toe.
Een grootse natuur
De stuwdam van Gileppe
Réserve naturelleHet
LaNatuurreservaat
Fagne van het
Hoge Veen
Dankzij de nabijheid van het plateau van de Hoge Venen, met een bodem vol turf, is
Jalhay dooraderd met beekjes en riviertjes.
De hoge zuurtegraad van de turf geeft aan het water van de streek alle eigenschappen
die vereist zijn voor het wassen van wol. Dat lag aan de basis van de ontwikkeling van
de wolindustrie in de streek van Verviers.
De stuwdam van de Gileppe werd gebouwd om tegemoet te komen aan de vraag naar water van de wolindustrie.
Dit kunstwerk was het eerste in zijn soort dat in België werd gebouwd. Het werd plechtig ingewijd op
28 juli 1878. In 1971 werd de dam verhoogd en dat bracht de capaciteit van het stuwbekken op 26 miljoen
kubieke meter water. De breedte aan de basis ging van 65 naar 235 meter en de hoogte bedraagt nu
ongeveer 60 meter.
Het geheel wordt bekroond met een majestueuze leeuw van 300 ton, een werk van Félix Bourré.
Vanuit het belvedère en boven op de panorama toren van 77 meter, ontdekt men pas hoe mooi het meer
en zijn omgeving is.
Op afspraak worden groepsbezoeken georganiseerd. Op het programma staan de panorama toren, de
stuwdam, het nieuwe informatiecentrum aan de voet van de toren en het didactische wandelpad.
Sportieve mensen kunnen een tweewieler huren en rond het meer fietsen.
Het Hertogenwald
Het Hertogenwald is een restant van het immense Ardense woud dat ons land bedekte ten tijde van de verovering van Gallië door Julius Caesar.
De bosexploitatie is een belangrijk onderdeel van de economie van de gemeente.
Een didactisch parcours van 2 km, aangelegd door het departement «nature et forêt»
van het Waalse Gewest, laat groot en klein op een ludieke manier kennismaken met
de flora en fauna.
Het plateau van de Hoge Venen, het dak van België, is bedekt met
bossen en veengebieden. Het sneeuwt er gemiddeld 70 dagen per
jaar, wat langlaufen en alpineski toelaat in België. Het Natuurreservaat van de Hoge Venen werd gecreëerd in 1957 en het Natuurpark Hoge Venen – Eifel in 1971.
Het doel van het reservaat is het beschermen van de landschappen,
de heide, de veengebieden en de uitzonderlijke flora en fauna van
deze milieus.
Men vindt hier immers de laatste korhoenen van België en zeldzame plantensoorten, zoals bepaalde orchideeën en de zonnedauw of drosera, een vleesetende plant. Ook vandaag nog moet de wandelaar op de Venen enige
voorzichtigheid aan de dag leggen. Het is aan te raden enkel de bewegwijzerde
en beveiligde paden te volgen die door het immense veenlandschap kronkelen, een
kluif voor natuurliefhebbers.
Wandeling 58 brengt u van het dorp Solwaster naar La Vecquée.
Deze naam komt van het woord «Évêque» (bisschop). Deze oude weg
volgde de grens van het Prins-bisdom Luik, van Bérinzenne en
Malchamps tot Hockai, waar een druk bezochte weg vertrok die men
in de XVIIe eeuw de «Voie du Fer» noemde, de «weg van het ijzer».
De C-zones in het natuurreservaat zijn slechts toegankelijk
met een erkende gids en de D-zones zijn volledig verboden
gebied om de fauna te beschermen. Het reservaat kan soms
afgesloten worden om veiligheidsredenen.
Wandeling 44 voert u helemaal rond
het meer (15 km) en laat u voorproeven
10
van het majestueuze Hertogenwald.
11
Het dorp Solwaster
de
Het dorp Sart
Stavelot
Een echo van het verleden…
Sart vormt een plateau tussen Wayai in het zuidwesten en de Hoëgne in het oosten.
Sart is vermoedelijk gesticht in de XIe eeuw toen
boeren het Ardense bos rooiden om de grond te
ontginnen («essarter» in het Frans).
Tal van sporen van de lange geschiedenis zijn vandaag nog te zien. Rond de Place du Marché ontdekt men verschillende bezienswaardigheden die
beschermd zijn als erfgoed, zoals de versterkte
toren van de St. Lambertkerk (Xe en XVe eeuw), het
perron, symbool van de gemeentelijke vrijheden
(XVe eeuw), het mooie herenhuis «As hôts ègrés»,
typisch voor de mengeling van gotiek en renaissance op het einde van de XVIe eeuw en de honderden jaren oude eik. Nog meer gebouwen,
prachtig gerestaureerd, vervolledigen de architecturale harmonie, zoals het Maison Bronfort, een
voormalige slagerij en het oude Hôtel du Perron, en
momenteel zetel van het Cultureel Comité; het
Maison du Maquis waar Prins Karel zich heeft verborgen in 1944, de oude vicariswoning waar nu de
Dienst voor Toerisme huist en de talloze traditionele
boerderijtjes die grotendeels dateren uit de XIXe
eeuw.
Dit dorpje aan de voet van de venen is één van de mooiste van de streek.
Het heeft het grootste gedeelte van zijn traditionele woningen behouden.
De Sawe
Deze schilderachtige rivier ontspringt in
de «Grande Fange» van Jalhay en zakt
trapsgewijs naar Gospinal. Op een
parcours van 4 km zakt hij meer dan
250 meter. Het is een van de meest
spectaculaire rivieren op het hoogplateau.
De traditionele gebouwen in zandsteen
bestaan uit drie delen: het hoofdgebouw, de stallen
en de schuur. Een open binnenplein scheidt het
woongebouw van de bergplaatsen, op de aanpalende weide grazen de jonge dieren. Het geheel
oogt esthetisch, sober en luchtig.
Wandeling 56 laat u kennismaken met deze
ongerepte rivier, en ook met «la Pierre del
Macrâle» (de heksensteen) en de mooie waterval
met de naam «Cascade du Bain de Diane».
Wandeling 57 volgt de (vallei van de) Statte
stroomopwaarts en onderweg passeert u de indrukwekkende Rots van Bilisse en de grote steenberg.
Folklore en tradities : de laetare van Sart en
Tiège en het Feest van de Oude Beroepen
De Statte en de Rots van Bilisse
De «Laetare» (halfvastencarnaval) van Sart vindt
plaats 14 dagen na het carnaval van Jalhay. Tussen
de dorpen Sart en Tiège heerst een gezonde wedijver. De praalwagens zijn versierd met duizenden papieren bloemen en worden voortgetrokken door
trekpaarden met een traditioneel tuigage. De twee
rivaliserende stoeten worden aangevoerd door de
personages «le Courrier» en «la Bergère».
Bij de veengebieden van Wihonfagne en Henquinet
wordt de Statte een snelstromend riviertje en het vindt
pas zijn rust terug aan de voet van de «Rots van Bilisse».
De rots is het resultaat van een verheffing en plooiing
in een ver geologisch verleden. De bijna verticale wand
toont compact fylliet en kwartsiet, gesteenten die de
erosie hebben weerstaan. Vroeger zou deze plek
bewoond zijn geweest door de «Sotês».
De dolmen
EIn 1887 werd in het bos van le Houssé een
zware tafelvormige steen in kwartsiet gevonden die gelijkaardig is aan de neolithische dolmens (meer dan 4000 jaar oud).
Achteraf is er niets meer gevonden dat zijn authenticiteit bewijst.
12
Wandeling die vertrekt aan de Place du Marché,
daalt af naar de vallei van de Hoëgne via Le
Croupet du Moulin en laat u de resten ontdekken
van één van de oude ijzersmelterijen die ooit
voor de welvaart van de streek zorgden.
Nog een goed verankerde traditie van Sart is het Feest
van de Oude ambachten.
Het evenement laat u een weekend lang terugkeren
in de tijd en kennismaken met de beroepen en het
dorpsleven in de tijd van toen.
13
De vallei van de Hoëgne
Het zijn ontegensprekelijk de rivieren van de venen die
de landschappen van de streek hun ongerepte schoonheid hebben gegeven.
De koningin van de wandelingen
Kennismaking met één van de mooiste rivieren in het hart van
het natuurreservaat van de Hoge Venen. De Hoëgne, die aanvankelijk de naam «Polleur» draagt, ontspringt op een hoogte
van 660 meter in de omgeving van de Baraque Michel en de
Mont-Rigi. Na een eerder rustige kronkelroute door de venen
verscherpt het verval plots bij de loopbrug van le Centenaire en
de Hoëgne wordt een bergriviertje tot in Belleheid, op een
hoogte van 380 meter.
De Hoëgne vormde in de afgelopen eeuwen het decor voor een
grote ijzerertsexploitatie die de faam vestigde van het markizaat
Franchimont.
De vallei van de Hoëgne is van groot botanisch belang voor de
leverbloempjes, mossen en varens die men er kan observeren.
Dit deel van de vallei werd op de zuidwestflank doorkruist door
de spoorlijn «Spa/Trois-Ponts». De lijn is sinds 1970 niet meer
in gebruik en men heeft van het traject een pre-RAVeL-wandelroute gemaakt.
Léonard Legras, een inwoner uit Sart, was in het begin van de
XXe eeuw de promotor van de wandelingen in de vallei van de
Hoëgne. Een gedenksteen bij de Léopold II-waterval herinnert
aan zijn inzet.
Het dorp Nivezé
De Wayai, een beek die ontspringt in het bos van de
Oude Venen, vloeit langs de weiden naar het meer van
Warfaz, om in Theux uit te monden in de Hoëgne. Het
dorp liet zijn landbouwkarakter varen toen de gegoede
klasse van de streek er een verlengstuk van Spa van
maakte en er luxueuze villa’s liet bouwen aan de rand
van de kuurstad. In 1918 bracht de Duitse keizer
Wilhelm zijn hoofdkwartier onder in het Kasteel van
Neubois en Maarschalk Hindenburg nam zijn intrek in de
Villa Sous-Bois.
La Fraineuse is een prachtig kasteel uit het einde van
de XIXe eeuw dat de Lodewijk XVI-stihjl imiteert.
Momenteel is het een sportcentrum van Adeps, maar
in 1920 werd daar de vredesconferentie gehouden die
besliste over de herstelbetalingen die Duitsland kreeg
opgelegd na het Verdrag van Versailles.
Bij de fusies van de gemeentes in 1976 werd Nivezé
verdeeld tussen Spa en Jalhay.
De bronnen
De interesse voor de «pouhons» of bronnen van Nivezé
dateert uit het begin van de XVIIIe eeuw.
De bronnen van Nivezé leveren een ijzerhoudend water
van uitstekende kwaliteit aan de Thermen. Het bronwater
wordt gewonnen in de omgeving van het meer van
Warfa en de Wellington-bron waar een leiding van 2850
meter het water naar het kuuroord voert. Deze bron
kreeg de naam «Marie-Henriette». Het water is licht bruisend en wordt gecommercialiseerd door de onderneming
Spa-Monopole.
De Tonnelet, een andere beroemde bron in Nivezé, kreeg
aanvankelijk de naam «Frayneuse». Het pand uit 1884 is
vandaag een restaurant, maar een van de ronde
gebouwtjes beschut nog altijd de bron.
De uitzonderlijke wanderling 55 loopt van de Pont de Belleheid naar de Pont du
Centenaire en is voor iedereen toegankelijk, dankzij het werk van de groep van de «Bénévoles»
(vrijwilligers) die zorgden voor vlonders, leuningen, trappen, rustplaatsen…
De pre-Ravel, de oude spoorlijn nr. 44 van Spa naar
Trois-Ponts, passeert langs het station van Sart en de Pont du
Centenaire. Natuurliefhebbers vinden langs de 8 km die als
pre-RAVeL zijn aangelegd, enkele interessante botanische en
mycologische ontdekkingen...
14
Wandeling 53 in Haut-Nivezé kronkelt door de bossen en leidt buiten haar lus naar het
vliegveld van Spa-Malchamps en de venen van Malchamps.
15
Het dorp Tiège
en zijn waterputten
De grote wegen…
Tiège heeft een lang verleden als belangrijk
kruispunt. Vlakbij de rotonde naar de autosnelweg Verviers-Prüm passeerde de zogenaamde
«Voie du Fer», die van Polleur vertrok in de
richting van Luik, Malmedy, Trier…
Op deze plaats kruiste hij de «Royal Chemin»,
die vanuit Limbourg via Surister en Royompré,
over de Wayai naar Malchamps liep. Een andere
grote weg kwam van Spa, klom naar het Croix Brognard (de
huidige Golf Club de Balmoral), stak de oude brug van Polleur
over en ging dan richting Heusy.
Deze wegen waren onmisbaar voor de economische
ontwikkeling van de streek, maar ze werden ook gebruikt door
legermachten uit alle hoeken van Europa, die eeuwenlang van
Tiège, Sart en Jalhay een land van invasies maakten.
De kerk van Notre-Dame des Victoires
De dorpen Fouir
en Surister
Het oude centrum van het dorp ligt in de vorm van een trechter in een
vallei. Die ligging biedt bescherming tegen de koude winden van de
venen terwijl ze tegelijk zongericht is.
Het gehucht Fouir heeft het hoogste aantal landbouwexploitaties van de
gemeente. Het zijn modern uitgeruste boerderijen op mensenmaat, goed
geïntegreerd in het landschap, die bijdragen tot de natuurlijke en groene
omgeving van het dorp.
De weiden waar het vee graast zijn van elkaar gescheiden door levende
hagen van lokale plantensoorten, die heel wat kleine diersoorten aantrekken. Deze biotoop noemt men het wallenlandschap van Jalhay.
Het straatdorp Surister ligt op een zogenaamde «interfluve»*, langs de
weg naar Jalhay. Vroeger stonden hier een banmolen, het kasteel van de
heer en een perron. Op het einde van de ban stond de galg. Een gedenksteen van de «Route van de Mensenrechten» vormde samen met het
perron een geheel dat de gemeentelijke vrijheden en rechten evoqueerde.
De kerk met een beschermd orgel vervangt de oude kasteelkapel die vernield werd tijdens de Franse Revolutie. Ernaast kan men met een manueel
bediende pomp water uit de diepe put van het oude kasteel halen.
*waterscheiding, een heuvel met aan weerszijden een beek: de Hélivy en de Botné.
In november 1944 viel een bom op Tiège. Hij maakte drie slachtoffers en vernielde een aantal gebouwen waaronder de
Saint-Corneilkerk. Ze werd vervangen door een nieuw cultusgebouw in breuksteen, opgetrokken in pre-romaanse stijl.
De kerk mag uitpakken met een van de mooiste orgels van de
streek.
Van Balmoral naar de Pont
de Polleur…
Van 1907 tot 1952 was het de tram SpaVerviers die van Tiège een vakantiebestemming
maakte. De vakantiehuizen wisselden af met
traditionele boerderijen waarvan er ook nu nog
een aantal bestaan zoals in Arbespine.
Wandeling 45 voert u langs het wallenlandschap
en het platteland van Jalhay, tussen Fouir en Surister.
Wandeling 52 verkent Tiège en zijn gehuchten die zich uitstrekken tot Polleur en zijn opmerkelijke oude brug over de
Hoëgne, de huidige grens tussen de gemeentes Jalhay en Theux.
Waterputten, bronnen en veedrinkplaatsen… langs de wegen
van Tiège komt u ze regelmatig
tegen. Een bewegwijzerd circuit van
40 km voert u langs de andere waterputten en bronnen van de gemeente.
Een gids met hun beschrijving werd
uitgegeven door de Dienst voor
Toerisme.
16
Het prachtige bos van le Staneux, dat doorkruist wordt door de
(beek) ru de Chawion, werd in vroegere tijden aan de rand gerooid
om plaats te maken voor landbouwgrond. In het oosten heeft het
golfterrein tussen Tiège en Spa de plaats ingenomen van de oudste
hippodroom van Europa, die op deze plaats in 1773 werd aangelegd.
17
Welkom in
Spa
thermaal, chic
en feestelijk
Dienst voor Toerisme van Spa
Place Royale, 41 4900 SPA
Tel. 087 79 53 53 - Fax 087 79 53 54
www.spatourisme.be - [email protected]
Spa, een authentieke kuurstad met een luisterrijk verledenen een prestigieus
heden.
Spa, de «Parel van de Ardennen» heeft zijn naam geleend aan alle kuursteden van de wereld. Het blauwe goud welt er op in overvloed en het ongerepte
milieu zorgt voor een uitzonderlijke levenskwaliteit.
De rijkdom van het erfgoed getuigt van een luisterrijk verleden en een prestigieus heden.
Spa, het «Café van Europa», blijft een trefpunt voor liefhebbers van natuur,
cultuur, autosport en spelen. Hier vindt u het oudste Casino ter wereld dat
overigens schitterend werd gemoderniseerd, een nieuwe thermo-ludiek wellnesscentrum, internationaal befaamde festivals, een gevarieerde rist hotels,
gastenkamers en restaurants, en kwaliteitsvolle handelszaken die ook open
zijn op zondag.
Spa ligt op een kruispunt van grote wegen en heeft een ideale ligging om
een bezoek te brengen aan het natuurreservaat van de Hoge Venen, het
circuit van Spa-Francorchamps… en om deel te nemen aan de talrijke
activiteiten die georganiseerd worden in de provincie Luik en vooral in het
Land van de Bronnen.
Historische evocatie
Spa, wieg van het moderne kuurwezen
De bronnen van Spa
Spa, stad van kunst en erfgoed
Spa, bron van cultuur
Spa, bron van festivals
Spa, bron van vitaliteit
Spa, stad waar de natuur Koning is
Spa, stad voor fijnproevers
Praktische informatie
18
20
21
22 - 23
24 - 25
26 - 27
28
29 - 30
31 - 34
35
35
19
Historische evocatie
Spa, wieg van het moderne kuurwezen.
Van bescheiden dorp tot het Café van Europa.
Spa ligt aan de rand van de Ardennen en dankt zijn faam aan de bronnen
met mineraal water die al zeer op prijs werden gesteld door de Romeinen.
Vanaf de 16e eeuw zorgde de kwaliteit van het water voor een mooie groei
van het dorp.
In de 18e eeuw werd Spa een trefpunt voor gekroonde hoofden en illustere
personages. Het was de Oostenrijkse keizer Jozef II die Spa «het Café van
Europa» noemde.
De opening van de eerste echte casino’s van Europa, La Redoute in 1764
en Le Waux-Hall in 1770, drukte zijn stempel op het lot van Spa, dat nu
een spel-, vermaak- en kuurstad werd.
Op het einde van de 19e eeuw kende Spa een belangrijke stadsontwikkeling
met de bouw van de Thermen, de Galerie Léopold II en zijn paviljoenen, de
Bron van Peter de Grote, de villa van Marie-Henriette en de Saint-Remaclekerk. In 1905 moderniseerde de stad het thermaal etablissement en
bouwde een nieuwe feestzaal: het Kursaal.
In 1918 vestigde Kaiser Wilhelm II zijn groot hoofdkwartier in Spa en in juli
1920 werd in het kasteel la Fraineuse de Vredesconferentie gehouden.
De oprichting van de onderneming Spa Monopole was een van de belangrijkste gebeurtenissen tijdens het interbellum. De handel in mineraal water
kreeg toen een echte industriële en internationale dimensie.
CULTURE
N
Spa
OTES
H ISTORIQUES
FR
1,50 €
De toeristentreintjes van «Spa
promenade» laten u de stad, zijn
bronnen en de groene omgeving op
een aangename manier ontdekken.
20
De faam van Spa is te danken aan specifieke geologische omstandigheden. Het water wordt gefilterd in de omliggende rotsformaties en krijgt er de minerale elementen die zorgen voor de heilzame
eigenschappen. Het kuurwezen heeft zich ontwikkeld vanaf de
oprichting van het eerste thermaal etablissement in 1862.
In 1949 luidt de bouw van het etablissement «Les Heures Claires»
het begin in van het sociale kuurwezen, maar in de jaren 1990
maken budgettaire beperkingen daar een einde aan.
Spa opteert dan voor een kuurwezen dat gericht is op wellness
met een meer ludieke balneotherapie en bereidt de opening voor
van een nieuw thermaal centrum. In 2004 is de reconversie een
feit.
De onderneming Spa Monopole.
De onderneming werd gesticht in 1921 door Ridder de
Thier onder de naam «La Compagnie fermière des
eaux et des bains de Spa». Zij kende een snelle en
succesvolle ontwikkeling.
De galerij die uitkijkt op de
productie-installaties en
het museum kunnen
(enkel voor groepen).
De nieuwe Thermen van Spa bevinden zich op de
«Annette et Lubin»-heuvel, een magische en rustgevende
plaats die met het centrum verbonden is door een panoramisch kabelspoor. De luchtige en moderne infrastructuur,
gebouwd door Claude Strebelle, legt zich vooral toe op
schoonheids-, gezondheids- en wellnessbehandelingen,
maar biedt ook nog de turf- en koolzuurbaden aan die de
reputatie van Spa hebben gevestigd.
21
De bronnen van Spa noemt men «pouhons».
Ze zijn doorgaans opgenomen als ‘opmerkelijke site van
het Waalse erfgoed’.
De Peter-de-Grote-bron is de grootste. Het water is natuurlijk koolzuurhoudend en bevat veel minerale
zouten en ijzer. Het gebouw rond de bron werd in 1880 opgetrokken door Victor Besme. Het bevat een
monumentaal fresco met de naam «het Gouden Boek van Spa», gemaakt door de schilder Antoine
Fontaine. De muurschildering stelt een honderdtal beroemde personen voor die Spa hebben bezocht,
zoals Tsaar Peter de grote, Keizer Jozef II, Richelieu… Het gebouw onderging een zorgvuldige restauratie
die het historisch karakter van het pand en de moderniteit van Spa op een mooie manier combineert.
De Dienst voor Toerisme zal er in 2012 zijn intrek nemen.
Al deze bronnen krijgen bijzondere aandacht,
niet
alleen
vanwege hun erfgoedwaarde maar vooral
vanwege de zuiverheid
van het water dat ze
ons bieden.
n° 6 : de Meyerbeer-wandeling verloopt in de
voetsporen van de beroemde componist die de
Barisart-, Géronstère- en Sauvenière-bron bezocht.
De Barisart-bron liet tot 1850 zijn
water vrij door de weiden lopen. Tussen
een romantische grot uit vorige eeuw
en twee artificiële vijvers verrijst een
restaurant met een prachtig terras.
22
De Sauvenière-bron is de oudste van alle
bronnen. Hij werd in lang vervlogen tijden gebruikt voor heidense riten die de vruchtbaarheid
moesten bevorderen. Nadat de heilige Remaclus
de bron had «gezuiverd», werd hij een bedevaartplek.
De Groesbeek-bron, een aangrenzende bron,
wordt beschermd door een marmeren nis die
Baron de Groesbeeck liet bouwen in 1651.
De «Prince de Condé»-bron werd in
1863 ontdekt door apotheker Schaltin. Het
water komt uit hetzelfde ondergrondse waterbekken als dat van de Peter-de-Grotebron. De constructie van metaal en glas,
typisch voor het einde van de 19e eeuw,
werd in 1988 afgewerkt met een glazen
piramide. Het gebouw herbergt momenteel
een kunstgalerij.
Het water van de Tonneletbron werd vanaf de 17e eeuw
opgevangen in een bassin dat
de vorm van een ton heeft.
In 1884 bouwde W. Hansen
paviljoenen in metaal en glas die
vandaag nog altijd bestaan.
22
Het water van de
Géronstère-bron
heeft een zwavelsmaakje. Het wordt
aanbevolen
voor
aandoeningen van
de luchtwegen. Het
paviljoen en de watertempel werden in
1651 geschonken
door
Graaf
de
Burgsdorff.
23
Spa, stad van kunst en erfgoed.
Spa heeft een erfgoed dat typisch is voor een oud vakantieoord. Heel wat villa’s en statige
herenhuizen weerspiegelen het eclecticisme van de smaken van vroeger: imitaties van historische stijlen, exotische fantasieën, rustieke chalets en Anglo-Normandische buitenhuizen.
De architecturale elementen herinneren aan alle tijdperken, van de oudheid tot de art nouveau, waaronder La Maison
Charlier, genoemd naar de architect die de woning in 1902 bouwde op de locatie van het Hôtel des Pays-Bas. Veel
parels van het erfgoed van Spa, al dan niet geklasseerd als historisch monument, worden gerenoveerd en krijgen
een nieuwe bestemming in het kader van het cultureel en toeristisch ontwikkelingsplan van de stad.
Le Waux-Hall, opgetrokken in 1770 door de Luikenaar
J.B. Renoz en verfraaid door de beeldhouwer en stucwerker Franck
en de schilder Deprez, is geïnspireerd op de «Maisons de Plaisance»
uit de 18e eeuw. Het was de mondaine plaats waar Europese aristocraten en gekroonde hoofden zich kwamen verstrooien na hun
waterkuur. Het zogenaamde «Maison d'assemblées et de jeux»
kende snel succes. Na de afschaffing van de kansspelen in 1791
werd de Waux-Hall een militair hospitaal. In 1801 kreeg het gebouw zijn oorspronkelijke functie terug en sloeg opnieuw de weg
van het succes in. Later werd het gebruikt als tentoonstellingszaal, bibliotheek, basisschool en weeshuis.
Het hele gebouw en zijn uitbundige aankleding hadden zwaar geleden onder dit bewogen verleden. In
1988 begon de restauratie met de volledige vernieuwing van het dak. De consolidatiewerken en de
restauratie van de beschilderde plafonds en het stucwerk zijn nog steeds aan de gang.
24
Het oude «établissement des
Bains», in 1867 gebouwd door Léon
Sluys, gaf het startschot voor de opkomst
van de thermale kuren. De avant-garde
voorzieningen zijn in veel Europese kuursteden nagevolgd.
Uit twee marmeren fonteinen vloeit water uit de Koninginnenbron en het ijzerhoudende water van de
Marie-Henriette-bron.
Het «Parc de Sept Heures», dat in 1758 werd aangelegd als
publieke promenade, kreeg zijn naam omdat de Bobelins – de
naam van de kuurgasten in Spa – er gingen wandelen op het
einde van de dag. Ook vandaag nog is het een plek om te flaneren
en men vindt er overigens ook een miniatuurgolf en een speelplein.
De Galerie Léopold II, gebouwd in 1878 naar plannen van
William Hansen, staat op de lijst met «uitzonderlijk erfgoed van
Wallonië». De galerij bestaat uit een lange wandelgang met een
overkapping die steunt op een honderdtal zuiltjes in gietijzer. Ze
verbindt de twee paviljoenen in baksteen, de zogenaamde
«Pavillons des Petits Jeux».
De eerste ijskelder van Spa werd in 1766 gebouwd in de rue
de la Sauvenière. Het ijs haalde men bij de vijvers en het werd opgeslagen in speciale kelders. Door de grote vraag van de hoteliers
uit die tijd kwamen er snel meerdere kelders. In 1878 werd een
slachthuis gebouwd in de wijk Vieux Spa en het kreeg een ijskelder
die ingebouwd werd in de flank van de heuvel. Het was pas 1924
dat in Spa de eerste ijsfabriek verscheen.
De Saint-Remaclekerk, in 1885 in neo-rijnlandsromaanse stijl gebouwd door E. Carpentier uit
Doornik, verrijst op de plaats van enkele voorgangers.
De oudste dateerde van het begin van de 15e eeuw.
De kerk kenmerkt zich door twee hoge vierkante
geveltorens en een achthoekige lantaarntoren ter
hoogte van de viering. Het kerkhof, beschermd als
historisch monument sinds 2004, is opmerkelijk en
uniek in Wallonië, onder meer vanwege de ruimtelijke
inrichting en de graven van enkele beroemde
personen.
Het Casino, een gebouw met sobere en
harmonieuze lijnen in Lodewijk XVI-stijl,
werd gebouwd door Alban Chambon. Het
opende zijn deuren in 1908, werd vernield
door een brand in 1917, herbouwd in 1920
en evolueerde mee met zijn tijd. De speelzalen, die voor iedereen toegankelijk zijn,
beantwoorden aan de meest moderne
eisen: Amerikaanse roulettes, black jack,
gokautomaten, pokerzalen... Het casino is
een trefpunt voor mensen die geboeid zijn
door het spel, maar het is tegelijk een centrum van het culturele leven van Spa. Het
dient als kader voor tal van tentoonstellingen, concerten, festivals en spektakels.
24
Het perron, embleem van de
gemeentelijke vrijheden die in 1594
werden verleend door de PrinsBisschop van Luik, verrijst op de Place
de l’Hôtel de Ville.
Het stadhuis was oorspronkelijk het
Grand Hôtel waar kurende personaliteiten verbleven. In 1822 werd het
eigendom van John Cockerill die er
een fabriek voor kaarden en spillen in
onderbracht.
25
Spa, bron van cultuur.
Het rijke verleden van Spa en zijn actueel dynamisme
maken van de stad de culturele navel van de streek.
Het theater Jacques Huisman,
De Musea van de Kuurstad.
oprichter van het Theaterfestival van Spa in
1959, organiseert het hele jaar evenementen, waaronder het wintertheaterseizoen
van het Cultureel Centrum van Spa.
De Koninklijke Villa, de voormalige residentie van
Koningin Marie-Henriette, echtgenote van Koning Leopold II,
die er verbleef van 1895 tot 20 september 1902, kreeg na
haar dood een andere bestemming. In het gebouw vindt
men nu een schitterende verzameling «Jolités» of Hout van
Spa, samen met oude affiches, gravures en diverse voorwerpen die de activiteit van onze beroemde kuurstad evoqueren, zoals het assortiment flessen met vreemde vormen
die gebruikt werden om het bronwater te vervoeren naar
landen in Europa en Amerika.
De Paardenstallen van Koningin Marie-Henriette
zijn gerestaureerd in hun oorspronkelijke staat. Zij geven
onderdak aan interessante verzamelingen over de verschillende ruiterdisciplines en getuigen van een uitzonderlijk
hippisch verleden.
Het Wasserijmuseum is een eerder ongewone plaats
waar men de evolutie van het wassen van linnen toont, van
de oudheid tot vandaag, met oude wasmachines die nog
werken, de wedersamenstelling van een publieke was26
plaats, strijkmethodes, de geschiedenis van de zeep…
De gemeentelijke
bibliotheek en het Fonds
Albin Body, leeszaal en
internet-aansluiting.
De «Jolités» of het Hout van Spa.
e
Vanaf de 17 eeuw begonnen de inwoners van de stad zich toe te leggen op
het maken van voorwerpen in hout dat geweekt was in ijzerhoudend water,
en die nadien geverfd, gevernist en versierd werden, zoals bonbonnières,
schijven waarop men het aantal glazen noteerde dat
men gedronken had bij de bronnen, briefopeners enz.
nis van dit luisterrijk regiment,
van 1830 tot vandaag.
Er zijn heel wat tentoonstellingszalen: de Galerij Azur (hedendaagse kunst), de Salle R. Quirin, Cercle artistique, in de tuinen van het
Casino, de kunstgalerij Pouhon Prince de Condé van het Cultureel
Centrum van Spa.
Het kunstenaarsparcours.
O f f i c e d u To u r i s m e
Het Museum van het 12e-Linieregiment Prins
Leopold, belicht de geschiedeSPA Pays des Sources
Spa
, sur les
pas des artistes
à travers la ville
Stadswandeling die werd uitgetekend door een verteller
die gepassioneerd is door de lokale geschiedenis. De
wandeling neemt u mee in de voetstappen van kunstenaars en artiesten die Spa hebben bezocht zoals Apollinaire, Victor Hugo, Jacques Offenbach, René Descartes,
Casanova, Monteverdi, Meyerbeer… Alleen in het frans.
De zomerconcerten worden georganiseerd onder
de Galerie Léopold II in het Parc de Sept Heures: retrosfeer van de muziekkiosken, harmonieën en brass band,
elke zondag tijdens de zomer (buiten Francofolies!).
26
27
Spa, bron van festivals.
Wanneer sport en natuur de Bobelins gelukkig maken.
Door de seizoenen heen volgen tal van befaamde
festivals elkaar op: de beroemde Francofolies van
Spa, het Spa Tribute Festival, het Koninklijk Theaterfestival en het Festival van de Muzikale Herfst brengen op een sublieme manier leven in de brouwerij.
Spa biedt u tal van mogelijkheden om te sporten en een leuke tijd door
te brengen met uw gezin of met vrienden.
Spa, bron van vitaliteit.
Het circuit van
Spa-Francorchamps, in 1921
De Francofolies van Spa vormen het belangrijkste
aangelegd op initiatief van het
gemeentebestuur van Spa, werd
al snel beschouwd als mooiste circuit ter wereld. In 1979 liet de
aanleg van een gesloten circuit
van 7 km toe om een rist activiteiten te organiseren die clubs en organistoren uit heel Europa aantrokken. De
installaties werden voortdurend verbeterd
om te beantwoorden aan de normen van
de Fifa en het hoogtepunt van het seizoen
is de Grand Prix van België F1.
muziekevenement van de Franse gGemeenschap van België. Het is een vijfdaags feest met 180.000 festivalgangers,
een tiental scènes in alle uithoeken van de stad en bijna
250 concerten. De faam is uitgemond in een groeiende
aanwezigheid van professionelen en bekende namen uit
de wereld van de muziek, kunst en cultuur. De indrukwekkende evolutie van het festival is meer dan ooit verbonden
met de familiale sfeer en het gevoel van welbehagen die
men in Spa vindt tijdens de zomer.
Het Spa Tribute Festival brengt talentvolle muziekgroepen ten tonele die gepassioneerd zijn door een idool
of een muziekstijl en die ons muziek laten (her)ontdekken
die de geschiedenis van de rock en het Franse chanson
heeft geschreven, dat alles in het aantrekkelijke kader van
de Galerie Léopold II en het Parc de Sept Heures.
Het Koninklijk Theaterfestival van Spa is een van
de grote culturele evenementen van België. Elk jaar brengt
het verschillende professionele gezelschappen uit Wallonië,
Brussel en het buitenland bijeen. Dit festival van de creatie
kent een razend succes en trekt elk jaar meer dan 15.000
bezoekers aan.
De Royal Golf Club des Fagnes, nog een prestigieuze troef van de kuurstad, werd opgericht in 1930
door Tom Simpson. Het zachte reliëf en de grote fairways in een bebost gebied worden door liefhebbers
zeer op prijs gesteld. Het indrukwekkende clubhuis en
de gerenoveerde hotels in de omgeving vervolledigen
de troeven van deze club die mag uitpakken met een
van de beste parcours van Europa.
Tijdens de Muzikale Herfst weerklinkt kamermuziek
en vocale muziek uit de 17e en 18e eeuw op de mooiste
plaatsen van de stad.
Het Whisky Live Belgium Festival van Spa staat net
zoals Londen, New York en Tokyo internationaal hoog
aangeschreven vanwege zijn strikte criteria op het gebied
van de organisatie, de ontvangst en de prestigieuze locatie.
Op het vliegveld van Spa-Malchamps, een
28
voormalige hippodroom, vonden al vanaf 1930 de
eerste vliegmeetings plaats. In deze groene omgeving
krijgt men een indrukwekkend uitzicht op het plateau
van de Venen. De vliegclub en de Royal Aéro Para
Club van Spa hebben er een school voor kandidaatpiloten en valschermspringers. Men kan er ook een
toeristische verkenningstocht met een vliegtuig boeken.
29
Spa, stad waar de natuur Koning is.
Het Meer van Warfaaz, een prachtige site op 2 km van Spa. Een leuke wandeling van 1 km brengt u
rond het meer. Men kan er waterfietsen en hengelen en voor de kinderen is er een speelplein.
Het gemeentelijke zwembad van Spa ligt ingekapseld in het groen langs de weg naar het meer van
Warfaaz. De infrastructuur omvat:
- een Olympisch openluchtzwembad van 50 m, met water op 23°C, glijbanen, springplanken, kinderspelen en een
grasveld van 8000 m²,
- een overdekt zwembad van 25 m, met water op 28°C en met een glijbaan,
- een ontspanningsruimte met sauna, stoombad, bubbelbad en solarium,
- een cafetaria met een groot terras.
Het speelplein voor de kinderen in het Parc de Sept Heures
richt zich ook tot de allerkleinsten. De spelen zijn verdeeld in vier
leeftijdszones.
De miniatuurgolf in het Parc de Sept Heures is er voor groot en
klein.
De skipistes van «Thier des Rexhons»: alpineskiën kan voor
het chalet waar de langlaufpistes van 3, 5 en 10 km vertrekken.
Een van de afdalingspistes is gereserveerd voor sleeën.
30
De trimbaan «Spa Reine»: u vertrekt aan de Reickem-wande-
Het Domein van Bérinzenne, gelegen aan de voet van de Venen van Malchamps, strekt zich uit over
17 hectare. Verschillende parcours laten de bezoeker kennismaken met de rijkdommen van de twee
belangrijkste biotopen van de streek.
ling en in de bossen ten noorden van Spa wachten u een twintigtal
oefeningen. De oefeningen zijn geschikt voor iedereen: gezinnen,
sporters en beginners.
Het Museum van het Bos
en het Water «Pierre
Noé» toont u met een
De maneges van Mambaye, van Les Sources de Spa en van de
vernieuwde scenografie en interactieve modules de biodiversiteit van de natuurlijke
milieus van de venen, de bossen, de bronnen en de
rivieren.
Het Regionaal Centrum voor
Milieu-initiatie (CRIE) organiseert pedagogische animaties,
seminaries en vrijetijdsactiviteiten.
Het park heeft voorzieningen
om gezinnen en groepen te
ontvangen: barbecuepaviljoen,
picknickzones...
Ferme du Transvaal bieden tal van gelegenheden voor paardrijden:
initiaties, dressuur, obstakels, residentiële stages, wandeltochten,
ponyklassen, tochten met koets of paardenspan...
De Royal Tennis club van Spa beschikt over 8 terreinen waarvan 6 met vermalen baksteen en 2 french courts met verlichting.
Het sportcentrum «La Fraineuse»: twee residentiële centra,
twee restaurants en een volledige sportinfrastructuur in een unieke
groene omgeving vormen de locatie voor sportstages, uitsluitend
voor groepen.
30
Een niet te missen natuursite.
De panoramische toren biedt een
uitzonderlijk uitzicht op de Venen van
Malchamps en de bossen van Spa.
31
De wandelkaart bevat 21 bewegwijzerde circuits in de bossen van Spa.
De wandelfiches bevatten 5 mooie wandelingen in de vorm van een praktische fiche die men kan meenemen tijdens de wandeling. De fiches geven een
korte beschrijving, de kaart met het parcours, de afstand en de moeilijkheidsgraad.
Spa is het paradijs van de wandelaars.
Wandelingen.
De gids van de GR-5.
Wandel zorgeloos in de bossen van Spa, dankzij ons
netwerk van bewegwijzerde wandelingen. De Dienst
voor Toerisme biedt u verschillende mogelijkheden aan:
te voet of per fiets, alleen of begeleid…
Een twintigtal circuits nodigen u uit om de bossen van
Spa te verkennen.
De lengte van de parcours varieert van 5 tot 15 km. De
moeilijkheidsgraad wordt weergegeven op een schaal
van 1 ♥ voor een gemakkelijk parcours dat geschikt is
voor gezinnen, tot 3 ♥ voor een moeilijker parcours.
Elk circuit draagt een specifieke naam en heeft een
eigen bewegwijzering.
Tot grote vreugde van ervaren stappers doorkruist de GR-5
onze streek helemaal.
Dit mythische pad van de Noordzee naar de Middellandse
Zee, van de lage landen naar de Côte d’Azur, doorkruist de
Ardennen, de Vogezen, de Jura en de Alpen. Een echte trip
naar de zon!
Opmerkelijke wandelingen.
Begeleide wandelingen.
De Dienst voor Toerisme nodigt u uit om
mee te gaan met zijn ervaren gidsen om
de natuurlijke rijkdommen van Spa te
ontdekken.
Albert, Marcel en Serge delen graag hun
passie voor de natuur met u. Zij hebben
een uitgebreide kennis van de flora en
fauna van onze streek.
32
N°1 : de Berkeley-wandeling, genoemd naar een Engels
edelman en een groot mecenas van de stad in de 18e eeuw,
neemt u mee naar de Annette et Lubin-heuvel, het Balmoral
en het meer van Warfaaz.
N°5 : de Jacques Houyon-wandeling kronkelt door het
kreupelhout in de richting van het plateau van Creppe.
N°7 : de Kunstenaarswandeling is een van de mooiste van
de streek en loopt langs bruggetjes over soms wild stromende
beekjes. Zij voert langs bronnen, waterwinningen en het
arboretum van Tahanfagne.
De lengte van de wandelingen varieert
van 8 tot 10 km voor de wandelingen van
een halve dag en 15 km voor een wandeling van een volledige dag.
N°8 : de wandeling van de Hertogin van Orléans,
De wandelkalender is beschikbaar bij de
Dienst voor Toerisme.
grootmoeder van Louise Marie, de eerste koningin van België,
passeert langs Nivezé, de bron van la Sauvenière, de «Route des
Fontaines» en de «Gué des Artistes».
33
Spa,
fijnproeversstad bij uitstek.
Een vakantiestad waar gastronomie een
belangrijke plaats inneemt.
M A I S O N
D U
T O U R I S M E
Pays
des
Sources
Fietscircuits
Streekproducten… natuurlijk goed!
Fietsliefhebbers kunnen Spa en zijn omgeving ook op de tweewieler
ontdekken, dankzij een net van bewegwijzerde circuits. Rond Spa zijn
er 6 circuits met een lengte variërend van 7,5 km voor een gezinstocht
die voor iedereen toegankelijk is, tot 36 km voor meer ervaren fietsers.
De moeilijkheidsgraad van de circuits wordt aangegeven met een schaal
die gaat van 1 ♥ voor een gemakkelijk parcours tot 3 ♥ voor een moeilijker
parcours.
De mountainbikekaart – Land van de Bronnen: volledige en gedetailleerde NGI-kaart met 13 bewegwijzerde circuits in de bossen van en
rond Spa.
In Spa ontdekt u een waaier van specialiteiten en streekproducten, zoals het water van Spa, Rosée de Spa, een
bloemenwijn met de aroma’s van bosbessen, Elixir de Spa,
een likeur op basis van 40 planten die gekend zijn voor hun
digestieve kwaliteiten, Extrait de Spa, een verkwikkend aperitieflikeur op basis van 25 planten, Bobeline, het streekbier
in bruine en blonde versie, paté met bosbessen of Bobeline,
chocolade…
PRODUITS
T
…restaurants, cafés, brasseries… van topgastronomie tot
streekgerechten en frietkraam.
erroir
Gastronomie
Het logiesaanbod in Spa is altijd van hoge kwaliteit geweest. Het aanbod is uitgebreid en
gevarieerd, van de luxueuze suite tot de originele en gezellige gastenkamer en laat toeristen toe
maximaal te genieten van hun verblijf door hen diensten te bieden van een paradijs op aarde:
hartelijk onthaal,gastronomie, diverse animaties...
Info: www.spatourisme.be
Praktische informatie
De Vlooienmarkt vindt elke zondag plaats van 8 tot 13 u onder de Galerie Léopold II. Men ontdekt er een sympathieke mengeling van antiek,
brocante, curiositeiten, ambachtswerk en diverse collectievoorwerpen.
Iedere week bezoeken 2000 mensen de vlooienmarkt.
Ongewone tochten.
V’SPA : origineel concept met verhuur van een elegante, praktische en gemakkelijk te besturen Vespa,
om de stad en de streek te verkennen.
34
De wekelijkse markt: dinsdagvoormiddag van 8 tot 13 u.
Rue Servais.
Spactivity biedt begeleide tochten met een Segway, een elektrisch aangedreven eenpersoonsver-
De Dienst voor Toerisme van Spa is elke dag open, behalve op 1ste januari.
voermiddel.
In het seizoen (01/04 au 30/9): in de week van 9 tot 18 u. WE van 10 tot 18 u.
Buiten seizoen (01/10 au 31/03): in de week van 9 tot 17 u. WE van 10 tot 17 u.
Vélodream verhuurt, herstelt en onderhoudt alle merken van fietsen, mountainbikes en tandems.
35
Welkom in
Stavelot
Coo, Francorchamps,
tussen Natuur en Cultuur
Dienst voor Toerisme van Stavelot
Onthaal: Glazen vleugel van de Abdij van Stavelot
Postadres: Place Saint-Remacle, 32 4970 Stavelot
Tel. 080 86 27 06 - Fax 080 68 56 09
www.stavelot.be/tourisme - [email protected]
S.I. voor Coo: +32 (0) 80 68 46 39 – [email protected]
S.I. voor Francorchamps: +32 (0) 87 27 04 74
www.francorchamps.org – [email protected]
Het land van Stavelot viert het hele jaar het huwelijk tussen Natuur en Cultuur, van Coo tot Francorchamps en van de venen van Hockai tot de abdij
van Stavelot.
Met zijn unieke musea, bijeengebracht in de abdij die de ‘5 zonnetjes’ draagt
van het Waalse toerisme, met zijn festivals en zijn prestigieuze evenementen
die weerklank vinden tot ver buiten de streek, is het Land van Stavelot een
centrum van cultureel toerisme in de Ardennen.
De bossen en de grandioze landschappen van de Haute-Amblève bieden dan
weer andere ontspanningsmogelijkheden: bewegwijzerde paden, mountainbikecircuits en RAVeL-routes kringelen door de natuur en leiden naar de
schoonheid van ongerepte dorpen.
Maar het land van Stavelot mag ook uitpakken met het mooiste racecircuit
ter wereld: Francorchamps! Elk jaar is het circuit gedurende acht maanden
voorbehouden voor liefhebbers van auto- en motorsport en brengt het een
uitgebreid programma met als orgelpunt de Grand Prix van België F1.
En het land van Stavelot omvat ook Coo, met aan de voet van de befaamde
waterval een attractiepark dat elke zomer heel wat gezinnen aantrekt, maar
dat ook een vertrekpunt is voor een avontuurlijke sport: parapente.
(de meest buitengewone site van België), kajak, mountainbike…
36
Geografische ligging en historische evocatie
Stavelot
Het dorp Coo
De dorpen Renardmont en Parfondruy
De dorpen Challes en Wavreumont
De dorpen Cheneux, Masta en Rivage
De dorpen La Vaulx-Richard, Lodomez, Beaumont en Francheville
De dorpen Francorchamps, Ster en Hockai
Laetare
Tradities, folklore, feestelijkheden
Cultuur
Natuur, wandelingen en vrijetijd
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
37
Geografische ligging
Met de auto
Autosnelweg E42 : Verviers – Trier
Afrit n° 10 ou 11
Autosnelweg E25 :
Liège – Aywaille – Luxembourg
Afrit n°48
Met de trein
Lijn Luik – Gouvy – Luxemburg
Halte in Trois-Ponts
+ 32 (0) 2 528 28 28 - www.b-rail.be
Aansluitingen met de bus.
Met de bus
Lijnen:
- 745 : Trois-Ponts – Stavelot - Malmedy
- 294 : Trois-Ponts – Stavelot – Verviers
+ 32 (0) 4 361 94 44 – www.infotec.be
Stavelot
Met zijn abdij, zijn Grand’ Place, zijn vakwerkhuizen uit
de 18e eeuw, zijn geplaveide straatjes en zijn monumenten heeft Stavelot een uitzonderlijk erfgoed. De stad is
het decor van enkele uitzonderlijke evenementen zoals
de «Laetare van de Blancs-Moussis». De abdij van haar
kant is een heuse cultuurtempel geworden, want zij herbergt drie musea, een archeologische ruimte, een cultureel centrum, een openbare bibliotheek, regionale
archieven en een galerij voor hedendaagse kunst. Bovendien vinden er doorlopend tentoonstellingen, concerten
en diverse spektakels plaats. De Dienst voor Toerisme, die
er een onthaalbureau heeft, werkte een wandelnet uit
met vertrek aan de abdij. Het omvat meer dan 500 kilometer wandel- en mountainbikecircuits, die aansluiting
geven op twee Grote-Routepaden (GR 5 en GR 14) en
twee RAVeL-routes (routes 45 en 44a).
Historische evocatie
Ook al verscheen Stavelot pas in de geschiedenis in de 7e eeuw, namelijk toen de eerste
abdij werd gesticht door abt Remaclus, toch
was de streek vanwege de gunstige geografische ligging al bewoond sinds het neolithicum.
Maar het was pas na de stichting van een
onafhankelijk abdijprinsdom waarvan Stavelot
de hoofdstad werd, dat de echte bloei begon.
Zo doorkruiste de stad met hoogten en laagten, goede en slechte tijden, elf eeuwen van
de geschiedenis, van de middeleeuwen tot de
moderne tijden, terwijl hij een economische
activiteit ontwikkelde die zou bijdragen aan
zijn faam: het looien van sterk leder.
Op het einde van de 18e eeuw maakte de
Franse Revolutie een einde aan de onafhankelijkheid van het prinsdom en het werd achtereenvolgend Frans, Nederlands en uiteindelijk
Belgisch. Zoals overal in de Haute-Ardenne
kwijnden in de 19e eeuw de traditionele activiteiten weg, maar die teloorgang werd gaandeweg gecompenseerd door het toerisme dat
tot bloei kwam in Stavelot, Coo en Francorchamps.
Niettemin moest het Land van Stavelot nog
twee wereldoorlogen en een vernietigende
slag om de Ardennen doorstaan, vooraleer
het tussen Natuur en Cultuur enkele attracties
kon ontwikkelen die van de streek een der
meest toeristische plaatsen van het land
maakten.
38
Bezienswaardig:
- de Abdij van Stavelot, geklasseerd als «uitzonderlijk erfgoed van Wallonië»,
- het historisch Museum van het voormalige Prinsdom Stavelot-Malmedy, het Museum van het Circuit van Francorchamps en
het Museum Guillaume Apollinaire,
- het 18e-eeuwse architecturale ensemble van de Place Saint-Remacle en het fonteinperron met chronogram,
- de typische vakwerkhuizen en leistenen daken.
39
Coo
Renardmont, Parfondruy en Ster
Parfondruy ligt langs een oude wandelweg tussen Stavelot
en Coo. Het dorp dankt zijn naam aan de beek die ter
plaatse diep door de heuvel snijdt (porfond ru) en het mag
uitpakken met een opmerkelijk kapelletje uit 1629.
Hogerop, in de gehuchten Renardmont en Ster heeft men
adembenemende uitzichten op de vallei van de Amblève.
Rond de grootste natuurlijke waterval van België en
perfect geïntegreerd in het omliggende landschap,
bevindt zich het dorp Coo, een belangrijk recreatief
centrum dat leuk vermaak biedt voor groot en klein.
40
Bezienswaardig:
Bezienswaardig:
de waterval,
de hydraulische centrale en de meren,
Plopsa Coo.
Typische Ardense huizen
de uitzichten op de vallei van de Amblève,
de monumenten van de slag om de Ardennen,
de Sainte-Luciekapel.
41
Challes en Wavreumont
Aan de samenvloeiing van de Amblève en
de Eau Rouge ligt Challes, waar u enkele
zeer oude boerderijen aantreft die nog
steeds hun origineel vakwerk hebben. Een
Ardens kruis dat omringd is met bomen signaleert de ingang van het gehucht ter
hoogte van Les Fonds de Challes. Boven de
diepte ligt enerzijds het bos van Burteaumont en naakte rotsen en anderzijds de site
van Le Vieux Château. Deze weg leidt iets
verder naar de Passerelle de Challes.
Cheneux, Masta en Rivage
Dorpen die gebouwd werden aan de binnenzijde van het oude tracé van het nationaal circuit.
Mooie Ardense gebouwen die interessant
zijn vanwege hun architecturale kwaliteit.
Bezienswaardig:
de geklasseerde site van de Passerelle des Roches de Challes (loopbrug uit1891),
de plattelandswoningen en het kleine erfgoed.
Wavreumont ligt zeer symbolisch op de grens van de zustersteden Stavelot en Malmedy. Op het grondgebied van het dorp ligt een benedictijnenklooster, gesticht in 1950, dat Sint-Remaclus als patroonheilige
heeft.
Vanuit het dorp kan men tientallen kilometers lang wandelen door prachtige landschappen.
Bezienswaardig:
de grote vakwerkboerderijen,
het tracé van de RAVeL 45.
Bezienswaardig:
de typisch trapsgewijze gebouwde boerderijen die nog volop hun activiteit uitoefenen,
de oude grenspalen die de Belgisch-Pruisische grens aangaven (1815 – 1919).
42
43
La Vaulx-Richard, Lodomez,
Beaumont en Francheville
Francorchamps, Ster en Hockai
Op de noordelijke oever van de Amblève, langs de route de la Corniche (Vieux Château), bevinden zich
de gehuchten La Vaux Richard, Lodomez en Beaumont. In 1944 bevonden zij zich langs de bloederige
route van de Duitse opmars. Enkele oude boerderijen overleefden de verwoestingen.
Het hoger gelegen dorp Francheville wordt gedomineerd door de kerk, een gebouw uit de 13e eeuw
dat één geheel vormt met de pastorij.
De gemeente Francorchamps omvat de dorpen Francorchamps, Hockai,
Neuville en Ster. Het grondgebied wordt doorkerfd door verschillende
valleien waaronder deze van de Eau Rouge waar zich ‘het mooiste
autoracecircuit ter wereld’ bevindt. Ieder jaar vinden daar belangrijke
internationale wedstrijden plaats.
In het dorp Ster bevindt zich een befaamde orgelfabriek die men op
aanvraag kan bezoeken.
Aan de rand van het Natuurpark Hoge Venen-Eifel
is Hockai een belangrijk trefpunt voor de vele Bezienswaardig in Francorchamps en Ster:
het nationaal racecircuit,
wandelaars die het hele jaar in de venen wan- de orgelfabriek Thomas.
delen.
Bezienswaardig:
Te beginnen met de Place du 18 Décembre in Stavelot: tal van monumenten die de slag om de
Ardennen herdenken,
Oude gerestaureerde boerderijen,
de Saint-Félixkerk van Francheville (13e eeuw),
de uitzichten op de vallei van de Amblève.
44
Bezienswaardig in Hockai:
de veenlandschappen,
Het tracé van de RAVeL 44a.
45
Laetare
Ieder jaar op de zondag van halfvasten, dat is de 3e zondag voor Pasen, komen tienduizenden bezoekers
afgezakt naar Stavelot vooor de grote carnavalsoptocht van Laetare.
Een vijftiental lokale folkloristische groepen en fanfares trekken dan hun mooiste kostuum aan, dat elk
jaar aangepast wordt aan een nieuw thema. Maar de belangrijkste folkloristische groep, de zogenaamde ‘Blancs-Moussis’, behouden telkens hun zelfde kostuum.
De geschiedenis van Laetare in Stavelot en het verhaal van de Blancs-Moussis zijn nauw met elkaar verbonden.
Volgens de legende ligt de oorsprong van de Blancs-Moussis bij prins-abt Guillaume de Manderscheidt
die in 1499 zijn monniken verbood om deel te nemen aan het carnaval. Als reactie trokken de Stavelotains, die nooit om een geintje verlegen zaten, het verbod in het belachelijke door zich te verkleden als
witte monnik…
Vandaar het kostuum van de Blanc-Moussi, wat kan vertaald worden als «gekleed in het wit».
De eerste verschijning van de pseudo-monniken zou plaats hebben gevonden in 1502 en sinds 1820
zijn ze doorlopend op het appel en viert Stavelot (bijna) elk jaar de zondag van Laetare met de BlancsMoussis als hoofdrolspelers. Er zijn uiteraard nog meer folkloristische groepen die deelnemen aan het
leven in Stavelot zoals de Réveil Ardennais (1949) die de Ardense kledij en de oude dansen weer tot
leven brengt: de maclotte gezongen door Apollinaire, de Polka, de Lancier…
46
Tradities, folklore, feestelijkheden
Tijdens de carnavalsperiode wordt het dorp SterFrancorchamps het decor voor de tradities van een
plattelandscarnaval met een kinderzoektocht, zogenaamde «roles» (satirische revue rond de evenementen van het afgelopen jaar) en een
vreugdevuur, een heel oud zuiverings- en vruchtbaarheidsritueel (het aansteken van het vuur gebeurt door het koppel dat het laatst gehuwd is) dat
ook plaatsvindt in Francorchamps, Beaumont en
Parfondruy.
De lente is dan weer aanleiding voor hergeboorteriten, zoals tijdens de nacht van 30 april op 1 mei,
wanneer harmonies en koren de stad doorkruisen
en liefdesliedjes brengen. Een van de rituelen vindt
zijn oorsprong in een legende uit de 18e eeuw, die
een jaar van geluk belooft aan koppels die hun
handen samen onderdompelen in het water van de
fontein op de Grand’Place van Stavelot.
De herfst en de winter zijn van hun kant gewijd aan
«cût’nées» (gerechten met aardappelen die gekookt worden onder as), aan toneel in dialect,
concerten, kerstverlichting enz.
47
Cultuur
Het culturele leven in het land van
Stavelot is vrij intens. Daar zorgen de
vele verenigingen voor en de evenementen worden gecoördineerd door
een zeer dynamisch cultureel centrum.
Zo zijn er tijdelijke tentoonstellingen in
de abdij, literaire ontmoetingen, filosofische cafés, optredens van de Muziekkapel Koningin Elisabeth, een
theaterfestival (juli), een festival met kamermuziek (augustus), een festival van
het sprookje en de legende (oktober)
het festival van het Franse chanson (oktober) en een jazzfestival (november).
Natuur, wandelingen en vrijetijd
Het Land van Stavelot heeft honderden kilometers
bewegwijzerde routes die kringelen door de
grootse landschappen van de Amblève en de
Hoge Venen.
250 km bewegwijzerde routes.
De RAVeL 45 Trois-Ponts – Stavelot – Malmedy –
Waimes – 22 km geasfalteerd De pre-RAVeL 44a Stavelot – Francorchamps –
Hockai – Sart Station – 15 km – wegbedekking
fijn grind.
De toeristische diensten organiseren het hele jaar
ook begeleide natuurwandelingen.
De gemeentes Stavelot, Coo en Francorchamps
bieden een brede waaier recreatieve mogelijkheden: zwemmen, kajakken, fietsen en mountainbiken langs bewegwijzerde routes, tennissen,
paardrijden, skiën, avontuurlijke sporten …
Bezienswaardig:
Het zwembad en het speelplein in een unieke natuurlijke omgeving in Stavelot.
De kajaks in Coo.
Stavelot, een streek voor fietsers.
48
49
Welkom in
Theux
een land boordevol
geschiedenis
Koninklijke VVV van Theux
Rue du Pont, 5 4910 THEUX
Tel. + Fax 087 53 14 18
www.sitheux.be - [email protected]
VVV van la Reid
Place du Marais, 1 4910 THEUX
Tel. 087 26 66 86
www.lareid.be - [email protected]
Een gemeente met de kleuren van de natuur, een eenvoudig profiel maar
vol rijkdommen. Een nog steeds aanwezig verleden waar men fier op is en
dat getuigt van moed. Grappige, angstaanjagende en duivelse legendes.
Bossen die trouw zijn gebleven aan de natuur, waar de wind de bomen
streelt en de vogels doet zingen. Golvende weiden met alle kleurschakeringen van groen, met hier en daar wat grazende koeien. Mooie en authentieke dorpen en een stad waar oud en nieuw in harmonie leven. Een
regionale cultuur, discrete en toch gastvrije mensen.
Maak kennis met hun geschiedenis, ontdek hun erfgoed, bezoek hun historische plaatsen, wandel langs plattelandswegen in de voetsporen van legendarische personages, zwerf rond in de gehuchten en ontdek de
folklore…
En weldra zit uw hart op hetzelfde ritme als dat van de «theutois».
Vleugje geschiedenis, attracties
Erfgoed en cultuur
Animaties en evenementen
52-55
56-57
58-59
Praktische informatie
50
Gemeentebestuur: rue de la Chaussée, 2-4 4910 Theux
Tel. : 087 53 92 10 - [email protected] - www.theux.be
Politie: avenue Reine Astrid, 9 4910 Theux
Station: rue de la Station, 4 4910 Theux
Tel. : 04 241 53 16 - www.sncb.be
Cultureel Centrum: place Taskin, 1 4910 Theux
Tel. : 087 64 64 23 - [email protected] - www.cctheux.be
Bibliotheek en Spelotheek: place Taskin, 1 4910 Theux
Tel. : 087 54 29 90 - [email protected]
Theater L’Autre Rive in Polleur: rue Victor Brodure, 63 4910 Theux
Tel. : 087 64 64 23
51
Vleugje geschiedenis, attracties
Theux heeft wortels in de prehistorie. Het riante en vruchtbare «VENSTER»
van Theux zag mesolithische jagers passeren (7000 voor J.C) en ook de
ontplooiing van neolithische landbouwers (Becco, Jevoumont, Juslenville
waren nog bewoond in het tijdperk van de metalen). De Gallo-Romeinen
waren er in grote getale aanwezig (begraafplaatsen, pottenbakkersovens, laagovens, tempels) en gaven de oude stad de naam «TECTIS». In
de 11e eeuw werd Theux de hoofdplaats van wat in de 16e eeuw het
markizaat van Franchimont zou worden, met de stadjes (bans) Verviers,
Sart, Spa en Jalhay. In de middeleeuwen werd een burcht opgetrokken.
In 1468 vertrokken de «600 Franchimontezen» naar Luik om er Karel de
Stoute te bevechten. Ze sneuvelden allemaal en het land werd verwoest.
Kort daarop begon de metaalindustrie aan haar opgang. Op verschillende plaatsen in de stad heeft ze sporen nagelaten. Het keukengerei
van Theux werd in heel West-Europa aan de man gebracht.
Op ongeveer hetzelfde moment als in Parijs, begon in Polleur de Franchimontese revolutie van 1789, waarbij de Rechten van de Mens werden
uitgeroepen. In de 19e eeuw en nog tot 1940 was het vooral de textielindustrie die bloeide in Theux.
Het kasteel van Franchimont
De oorspronkelijke burcht werd gebouwd op de uitloper van een rots, in het midden van de 11e eeuw.
Hij was eigendom van het Prinsbisdom Luik en bleef
dat tot op het einde van het Ancien Régime. In 1468
vond de heldendaad van de 600 Franchimontezen
plaats. Het begin van de 16e eeuw was een belangrijke periode voor het kasteel van Franchimont. Er
vonden grote verbouwingen plaats, aanpassingen aan
de ‘moderne’ tijden, en de ruimte binnen de muren
werd 6 maal groter. Het kasteel is bijzonder omdat het
defensiesysteem uit de 16e eeuw quasi intact behouden is gebleven, ondanks de evolutie van de artillerie.
Allée du Château - 4910 Theux :
087 53 04 89
[email protected]
www.chateau-franchimont.be
Museum van de
wetenschappelijke toestellen
Bezoek aan het museum van de wetenschappelijke
toestellen die werden nagelaten door de Paters Lazaristen (1880-1919). Deze toestellen werden opgeknapt en de meeste functioneren opnieuw sinds 2002.
Dat laat toe om de evolutie van elektriciteit te evoqueren tijdens de19e eeuw, via de werking van booglampen, ontladingsbuizen, Morse-telegrafen enz.
Dia’s uit dezelfde periode illustreren het leven in het
pensionaat. De toegang tot het museum verloopt via
een draaitrap met 70 treden.
Duur van het bezoek: 2 u.
Institut Saint-Roch - Hans Emontsphol
Marché, 2- 4910 Theux
De banmolen
Al in 898 stond hier een watermolen. Men spreek van
een «banmolen» (of dwangmolen) omdat alle boeren
van de «Ban van Theux» in de middeleeuwen door de
heer verplicht werden hier hun graan te laten malen.
Zij moesten daarvoor een tol betalen aan de heer in
de vorm van meel. Later en tot 1813 werd de molen
eigendom van de gemeentes. Het rad en het drijfwerk, de molenstenen, de bakken, de emmerkettingen, het koppelingssysteem, de silo’s enz. zijn
allemaal bewaard gebleven.
De bezoeker ontdekt alle onderdelen van de molen en
de bijhorende werktuigen en verder ook documenten
en voorwerpen die het leven en het werk van de molenaar evoqueren.
52
Rue Roi Chevalier, 20 - 4910 Theux :
087 54 28 53 - www.moulindetheux.be
53
Het Fort van Tancrémont
Het Fort van Tancrémont moest de dag na de capitulatie de wapens
neerleggen. Dat was op 29 mei 1940. Het werd uitgegraven in een
leisteenrots die de valleien van de Vesder en de Hoëgne domineert,
deels op het grondgebied van de gemeente Theux en deels op dat van
Pepinster. Het was de taak van het fort om het offensief van de vijand
te vertragen, zodat het geallieerde leger de nodige tijd kreeg om posities in te nemen langs de Maas en het Albertkanaal en daar een
front te vormen. Het fort telt niet minder dan 2000 meter galerijen,
gelegen op 20 tot 28 meter onder de grond, afhankelijk van het reliëf.
De ondergrondse gangen leiden naar verschillende lokalen en gevechtsposten.
Fort de Tancrémont, Route de Pepinster
4910 Theux-Pépinster - www.fort-de-tancremont.be
Vliegveld van Theux
Luchtdopen en vluchten met een zweefvliegtuig.
FORESTIA
Het dierenpark
In dit park kunt u vooral Europese flora en fauna observeren.
De filosofie is geënt op de fundamentele waarden van respect voor
de dieren en voor het milieu in het algemeen.
54
Het dierenpark van La Reid strekt zich uit over 44 hectare bossen en
vlaktes waar dieren in halve vrijheid leven in hun natuurlijk milieu. Vijf
kilometer vrij bewandelbare paden voeren u op uw eigen tempo door
een heuvelachtig terrein met verschillende landschappen. Onderweg
ziet u meer dan 300 dieren, samen een dertigtal soorten, die in groepen samenleven. Hun aantal komt overeen met de aantallen die men
gewoonlijk aantreft wanneer ze in vrijheid leven.
Het avonturenparcurs
Deze attractie bestaat uit enkele parcours met verschillende moeilijkheidsgraad. Elk parcours bestaat uit diverse obstakels.
Praktisch: na een briefing van een kwartiertje wordt elke deelnemer
uitgerust met het nodige materiaal om zijn veiligheid te verzekeren.
Rue Fond Marie, 563 - 4910 Theux :
087 54 10 75
[email protected]
www.forestia.eu / www.forestia.be
54
Route d'Oneux, 79 - 4910 Theux
087 22 30 32
[email protected] - www.verviers-aviation.be
De visvijver van Polleur
Route du Congrès de Polleur, 106
4910 Theux
087 53 06 87
Wandelingen
Met meer dan 20 bewegwijzerde
paden, samen goed voor 200 km, is
Theux een paradijs voor wandelaars en
stappers. De wandelingen worden
weergegeven op de NGI-kaart ‘Pays
des Sources Nord’ en op individuele
fiches. Ons grondgebied wordt ook
doorkruist door befaamde GR-paden
en door routes voor mountainbikers.
Ook die zijn opgenomen op een
NGI-kaart. Een van de vertrekpunten
voor wandeltochten is de uitzonderlijke
‘charmille’: een groene tunnel van
haagbeuk. Met zijn lengte van 573
meter is het de langste van België.
Regelmatig worden begeleide
wandelingen georganiseerd.
Raadpleeg de website van de toeristische
dienst, het Syndicat d’Initiative
55
van Theux en La Reid: www.sitheux.be
www.lareid.be
Erfgoed en cultuur
De oude brug van Polleur Saint-Martin
Het stadhuis van Theux
Het gebouw werd opgetrokken in 1770-1771 en verving toen
de oude gemeentehal die sinds de 16e eeuw verrees op het
plein bij het Perron.
Men weet niet precies wanneer deze Romeinse brug over de
Hoëgne werd gebouwd. Ze lag langs de heerbaan van Trier
naar Tongeren. In 1767 en in 1978 werd ze hersteld, waarbij
men er zorgvuldig over waakte niet te raken aan het antieke
uitzicht. De brug staat op de lijst van het Waalse Erfgoed.
Het Perron van Theux
Het (Luikse) Perron was aanvankelijk het symbool van het prinsbisdom. Het stond al in de 13e eeuw afgebeeld op muntstukken. Het kruis vertegenwoordigt de religieuze autoriteit en de
kolom (de justitiezuil) de burgerlijke macht. De pijnappel (bovenaan) zou een heidens symbool zijn voor vruchtbaarheid en
voorspoed. Al vrij snel werd het Perron ook het embleem van
de Luikse vrijheden die in 1316 werden verworven door de
Vrede van Fexhe.
Het monument staat op de Place du Perron.
De kerk van Saint-Jacques in Polleur en zijn gedraaide torenspits
De bijzondere, gewild spiraalvormige torenspits is vandaag een beschermd
monument. Volgens een plaatselijke legende was het de duivel die met een furieuze
schop de spits zijn huidig uitzicht gaf. Het torenspits is het werk van de zogenaamde
«Compagnons du Tour de France» (gezellen die door heel Frankrijk trokken om bij
verschillende meesters hun vak te leren). Zij hebben de spiraaltechniek op punt gesteld, waarschijnlijk om de toren beter bestand te maken tegen de grillen van de wind.
De oorsprong van de kerk gaat terug tot 1450. Ze werd verschillende keren
verbouwd, maar behield haar oude stenen toren.
Het historische centrum van La Reid, de
fonteinen, kruisen en niskapelletjes
De kerk van Saint-Hermès en Saint-Alexandre in Theux
De kerk van Theux is een hallenkerk met drie beuken en een plat plafond. Het romaanse gebouw
werd opgetrokken op het einde van de 11e eeuw en is een van de zeldzame exemplaren van dit
type dat men vandaag nog kan vinden in West-Europa. Naast haar religieuze rol, had de kerk ook
een defensieve functie want ze bood een schuilplaats aan de bewoners wanneer er gevaar van buitenaf dreigde. Tijdens het derde kwart van de 13e eeuw werd de (waarschijnlijk ingestorte) westelijke
toren vervangen door een nieuwe toren. In het midden van de 14e eeuw,
toen het prinsbisdom Luik woelige tijden kende, werd de
kerk opnieuw ver-sterkt. In de loop van de 17e eeuw
was het nogmaals erg onrustig in de streek en toen
werd een portaal gebouwd dat voorzien was van
een uitspringende torenomloop. In 1655 werd
aan de zuidkant de Wolffkapel gebouwd,
die bestemd was als begraafplaats voor de
gelijknamige familie. De kerk mag ook uitpakken met mooi meubilair (doopvont,
schilderijen, beelden, mooie plafondschilde-ringen…).
In het Waals betekent «è l’Ré» rooien. Dit is het dak van
de gemeente Theux en een pittoresk dorp met oude
huizen, niskapelletjes en drie publieke pompen uit 1856.
Een eerste bevindt zich aan de ingang van het dorp ,
vlakbij de vrijheidsboom, een tweede op de Place du Marais bij het dodenmonument en een derde in het lager gelegen deel van het dorp. De toeristische dienst van
La Reid heeft onlangs een zeer volledige brochure uitgegeven: «A la découverte de La Reid et de ses environs, Promenade Patrimoniale». Ze bevat alle informatie over
La Reid, de beschermde woningen, de kerk, de wandelroutes, de buurtschappen, de kastelen en ook over Becco,
Vertbuisson, Desnié, Fagne Maron, Winamplanche,...
De Saint-Nicolaskapel in Marché
In het centrum van Marché verrijst de Saint-Nicolaskapel
in de schaduw van twee grote lindes die in de zomer de
gevel verbergen. Het gebouw dateert uit 1739 maar er
stond al heel lang een kapel in Marché en men denkt dat
de oorsprong te vinden is in 1285.
56
57
Animaties en evenementen
Theux kenmerkt zich door een veelheid aan dorpsfeesten, culturele animaties en sportieve evenementen. Voor meer informatie verwijzen wij u naar de online
agenda van de toeristische dienst van Theux (www.sitheux.be/agenda).
Het lampionbal - Tweede zaterdag van juni
Dit openluchtbal zoals in vroegere tijden schept een sympathieke en gezellige sfeer
op de Place de l’Eglise in Theux. Lekker eten, muziek en dans zorgen samen voor
een leuke avond onder het licht van de veelkleurige lampions. Het bal vindt elk jaar
plaats tijdens de kermis van Theux.
De rommel- en curiosamarkt op de kaaien van de Hoëgne
Eerste zaterdag van juli
Deze «brocante» beslaat meer dan 2 km en telt honderden deelnemers. Daarmee is
deze markt een van de belangrijkste van de streek.
Het middeleeuwse volksfeest - In onpare jaren tijdens het 3e weekend van augustus
Bij dit evenement wordt het middeleeuwse leven op de burcht van Franchimont gereconstrueerd, met
middeleeuwse ambachtslui, magiërs, herbergiers, boeren, berentemmers, minstrelen, bedelaars en drinkende monniken. Twee dagen lang leeft de burcht opnieuw op het ritme van de middeleeuwen.
Feestelijke animaties met marionetten, vaandelzwaaiers, dansers, optochten, ...
Het feest van de Coucou
In pare jaren tijdens het laatste weekend van juli
De Saint-Fiacre jaarmarkt - Laatste zondag van augustus
Aan de ene kant is er de legende van ‘Het beest van Staneux’, die vertelt over een
monster dat in de bossen van Staneux leefde en zich voedde met mensenvlees. Maar
op een dag werd het monster gevangengenomen door de dorpelingen. Aan de andere kant is er een oud gebruik: dat van het volkstribunaal dat bepaalde inwoners
veroordeelde voor huishoudelijke twisten. Als straf werden ze in de rivier geworpen.
Het feest van de Coucou herdenkt de jacht op het ‘mâle biesse’ (het boosaardige
dier) en de straf voor een van de dorpelingen-jagers, een jonggehuwde die het echtelijk bed verkoos boven de jacht. De laatste man die gehuwd is in het afgelopen
jaar wordt dus van op de oude brug in de Hoëgne geworpen, nadat de bevolking,
gekleed in oude kostuums, de ceremonie van het huwelijk heeft bijgewoond. Nadien
doen deelnemers en publiek zich tegoed aan een smulpartij, gevolgd door een bal.
St-Fiacre is een geneesheilige en de patroonheilige van de tuinders. Hij wordt al
minstens sinds de 10e eeuw gevierd. Om hem te herdenken komen in La Reid groenteen tuinmannen, brocanteurs, straatventers, ambachtslui, muzikanten en marionettenspelers bijeen. Het is ook een religieus feest met een misviering, zegening van de
kinderen en een processie met de reus Bihin die herinnert aan het woelige leven van
een reëel personage die een legende werd en een bekend folkloristisch personage
in de streek van Theux.
De Saint-Hubert jaarmarkt - Eerste zaterdag van november
Om St-Hubert, de patroonheilige van de jagers, te herdenken, wordt een markt georganiseerd met ruim honderd marktkramers. Hoogtepunt van het evenement is de
zegening van de dieren en een mis waaraan jachthoornblazers deelnemen.
De pèkèt flambé - Derde weekend van december
In het Waals betekent het woord ‘pèkèt’ jeneverstruik, maar ook de alcoholische
drank die gemaakt wordt met de bessen van deze heester. In Theux, waar men
graag feest viert, is het evenement rond de pèkèt flambé – de geflambeerde jenever
– een vaste traditie geworden. Het sluit aan bij de kerstsfeer rond het Perron en…
de pèkèt verwarmt alle harten!
Horeca
58
Theux beschikt over een groot aantal etablissementen die u een aangenaam verblijf beloven, zoals
hotels, campings, gastenkamers, vakantiehuisjes en gîtes, maar ook over tearooms, cafés, restaurants,
brasseries, feestzalen, ijssalons, frietkramen, broodjeszaken, traiteurs, snackbars en pitazaken. U vindt
het gedetailleerde aanbod in de brochure met logeeradressen & restaurants’ van het «Maison du
Tourisme» van het Land van de Bronnen, en ook op de website www.sitheux.be
59
Welkom in
Trois-Ponts
bron van
ontspanning
Koninklijke van Trois-Ponts
Place Communale, 1 4980 TROIS-PONTS
Tel.: 080 68 40 45 - Fax : 080 68 52 68
www.troisponts-tourisme.be - [email protected]
Trois-Ponts ligt in het hart van drie prachtige valleien en biedt u de rust en
de betovering van zijn natuur.
200 km paden voor wandelaars, fietsers en ruiters nemen u mee, over heuvels en door valleien, voor een ontdekking van karaktervolle dorpen en gehuchten, en aantrekkelijke landschappen met unieke en gevarieerde bossen
waarin links en rechts mooie beekjes kabbelen.
De charme van onze logeeradressen in kleine dorpjes, de kwaliteit en de
gezelligheid van het onthaal en een uitzonderlijke gastronomie die zweert
bij streekproducten, zorgen er voor dat u een onvergetelijke herinnering
overhoudt aan uw verblijf.
Bij ons bent u aan een kruispunt van de Ardennen en niet ver van een aantal
befaamde toeristische plaatsen zoals Coo, Stavelot, Francorchamps, Spa,
Vielsalm, Lierneux, Stoumont , La Gleize, de grotten van Remouchamps,…
Trois-Ponts, een bestemming om u te herbronnen!
Geographische ligging, vleugje geschiedenis
Trois-Ponts
Brume
Mont-de-Fosse,Bergeval, Fosse, Rochelinval
Saint-Jacques
De valleien van de Amblève, de Salm en de Bâleur
De heuvel van Wanne en zijn gehuchten
Basse-Bodeux, Haute-Bodeux, La Vaux
60
62
63-64
65
66
67
68
69-70
71
61
Geografische ligging, vleugje geschiedenis
Trois-Ponts
Wandeling 5 «de Leroux-toren».
De Leroux-toren
De toren ligt ten oosten van Trois-Ponts en is het
eindpunt van een wandeltocht van 5,5 km.
Het parcours vertrekt rechts van de spoorwegbrug, op 200 meter van het station.
Met de auto:
E42 Verviers - Trier
Afrit n°10 of 11
E25 Luik - Luxemburg
Afrit n°48 of 49
Met de trein:
lijn 43 Luik - Luxemburg
Halte in Trois-Ponts
Met de bus:
Lijn 745 Bütchenbach - Malmedy - Trois-Ponts
Lijn 294 Verviers - Stavelot - Trois-Ponts
Lijnen 744 & 750 Spa - Stavelot - Trois-Ponts
Lijn 42a Esneux - Trois-Ponts - Gouvy
+ 32 (0) 2 528 28 28 - www.b-rail.be
+ 32 (0) 4 361 94 44 – www.infotec.be
Deze houten uitkijktoren van 16,65 meter hoog,
verrijst boven de vallei van de Salm, waar naalden loofbomen elkaar afwisselen. Men ontdekt er
een schitterend panorama van de streek, met
onder meer de bovenmeren van de waterkrachtcentrale van Coo-Trois-Ponts, de dorpen Coo,
Brume, Mont-de-Fosse, Bergeval, Saint-Jacques
en bij helder weer de Baraque de Fraiture.
Voorbij het station de bewegwijzering van het RSI
volgen.
De waterkrachcentrale van
Coo - Trois-Ponts
Een brug over de Bâleur, een brug over de Salm en een brug over de Amblève liggen aan de oorsprong
van de naam Trois-Ponts (Drie-Bruggen). Tot 1860 was Trois-Ponts een gehucht met amper een tiental
huizen, maar de ligging aan het kruispunt van wegen zorgde voor regelmatige passage. Overigens is
het bewezen dat er vanaf de 18e eeuw een postrelais was in Trois-Ponts.
De belangrijkste waterkrachtcentrale van België.
Ze kwam in dienst in 1979 en biedt een soepele
regeling van het geleverd vermogen. Zij vangt de
consumptiepieken op en biedt een quasi onmiddellijke reserve in geval van panne van een grote
centrale.
Bezoek mogelijk na reservering (voor groepen).
In 1861 werd beslist om een treinstation te bouwen in Trois-Ponts en dat was het startschot voor de
verdere ontwikkeling van het dorp. De aanleg van de spoorlijnen Stavelot – Spa en Trois Ponts –
Trois-Vierges bracht mee dat tientallen arbeiders zich in het dorp kwamen vestigen. Op een tijdsspanne
van enkele jaren werd het dorp een belangrijke lokaliteit met een commerciële infrastructuur in volle
expansie.
In het begin van vorige eeuw werd tweemaal per maand een beestenmarkt gehouden en het gebeurde
niet zelden dat daar 400 à 500 dieren tentoon stonden. Trois-Ponts (dat in die tijd bij Fosse hoorde)
en de omliggende streek werden tijdens de twee wereldoorlogen bezet en kregen het ook zwaar te
verduren tijdens het Ardennenoffensief, dat duurde van december 1944 tot januari 1945. Tijdens de
gevechten werden veel dorpelingen vermoord door de Nazi’s.
We moeten wachten tot 1970 vooraleer de fusie van Fosse en Wanne leidt tot het ontstaan van de
gemeente Trois-Ponts. Sinds 1977 omvat Trois-Ponts ook de gemeente Basse-Bodeux en een deeltje
van Stavelot (de Route de Coo en de site van de waterkrachtcentrale).
62
63
Trois-Ponts
Brume
De Saint-Remaclekerk
De kerk werd gebouwd in 19101911 en ingewijd in 1912. Het ontbreken van een klokkentoren zou te
wijten zijn aan een geschil tussen
een milde schenkster en de pastoor.
Trois-Ponts werd bezet tijdens de twee wereldoorlogen en
had zwaar te lijden van het Ardennenoffensief in december 1944. Een tiental monumenten, verspreid over het
grondgebied van de gemeente, herinneren aan deze tragische periode.
Tochten met een ezel
Tochten met een of meerdere ezels voor een aantal uren of voor meerdere dagen.
Informatie en reserveringen bij het R.S.I.
De tochten kunnen plaatsvinden van Pasen tot
half oktober.
Van 15 juli tot 15 augustus zonder reservering,
vertrek aan de verblijfplaats van de ezels.
(op 2 km van het centrum van Trois-Ponts,
richting Basse-Bodeux)
Het dorp Brume ligt op een hoogte van 440 meter, vlakbij
de monumentale taluds van de bovenmeren van de waterkrachtcentrale van Coo. Een smalle weg leidt naar een
uniek uitkijkpunt, waar het vrij winderig is vanwege het reliëf van de plek. Brume hoorde achtereenvolgens bij de gehuchten Wanne, Basse-Bodeux en Fosse, om in 1898 bij
Trois-Ponts te worden gevoegd.
Wandeling 4, «des Corniches»,
brengt u naar een schitterend uitkijkpunt
op het benedenmeer van Coo.
De Saint-Hilairekapel
Cultureel Centrum van de Drie Valleien
De tennisclub
Rue Traverse, 9 4980 Trois-Ponts
Verschillende tennisbanen.
Avenue de la Salm 170
Nog een bezienswaardigheid in het dorp
is de Saint-Hilairekapel. Ze werd
gebouwd in de 18e eeuw met
kalkzandsteen en heeft een zekere
charme.
Het speelplein
Gelegen langs de Bodeux-beek.
Het zwembad
64
Een binnen- en een buitenbassin, op een plek
omringd met bomen.
65
Mont-de-Fosse, Bergeval, Fosse, Rochelinval
Mont-de-Fosse
Dit is het eerste dorp dat u doorkruist op weg naar Bergeval, SaintJacques & Fosse.
Bergeval
Tijdens het Ancien Régime bevond
zich hier een rechtbank voor burenruzies en eenvoudige vergrijpen,
die onder de bevoegdheid viel van
de abdij van Stavelot.
Fosse
De oude hoofdplaats van de gelijknamige gemeente, waar vroeger
Trois-Ponts
van
afhing. Fosse-sur-Salm verloor zijn
status van hoofdplaats in het midden van de 19e eeuw.
Rochelinval
Op de top van de helling van TroisPonts naar Rochelinval, markeert
“het kruis van de Hottlîs” de plaats
waar de dragers van rugmanden
(de hott’lîs) een pauze hielden.
Wandeling 17 ”de ezlswandeling”.
Saint-Jacques
Saint-Jacques
Een dorpje op een hoogte van 430 meter. Archeologische
opgravingen hebben een klein religieus gebouwtje blootgelegd dat waarschijnlijk dateert uit de 7e eeuw, de tijd
dat de abdij van Stavelot werd gesticht.
Een etappe voor pelgrims op weg naar Santiago de Compostela: tal van pelgrims stapten van Stavelot naar
Saint-Hubert en sommigen trokken verder naar Spanje,
naar Santiago de Compostela
Als herinnering aan deze route heeft de gemeente TroisPonts de heilige met de beroemde schelp op zijn wapenschild geplaatst.
Sinds de middeleeuwen is het dorp Saint-Jacques bekend
voor zijn jaarmarkt die gehouden wordt op 25 juli. Het
evenement trekt mensen aan uit de hele omgeving. Nochtans was de jaarmarkt lange tijd in de vergetelheid geraakt
en pas sinds 2001 wordt hij opnieuw georganiseerd.
Een klein monument op het hoogste
punt van het gehucht herinnert er aan
dat in de tijd van het prinsbisdom
Luik, de prins-bisschop het recht had
om tijdens de jaarmarkt een veroordeelde vrij te laten. De enige voorwaarde bestond er in dat de
veroordeelde een pelgrimstocht
moest maken, in verhouding tot zijn
misdrijf.
Het werd dus Scherpenheuvel, Trier,
Rome of Santiago de Compostela…
Tochten te paard
La Ferme Bodson - Mont Saint-Jacques 10
4980 Trois-Ponts
66
67
De valleien van de Amblève, de la Salm en du Bâleur
Pont des Soupirs
De «Brug der zuchten» werd na de oorlog gebouwd door een onbekende ambachtsman. In tegenstelling tot Venetië
waar de gelijknamige brug
gevangenen naar hun dood
voerde, verwijst deze brug
vooral naar de zuchten van
verliefde koppeltjes.
De heuvel van Wanne en zijn gehuchten.
Het dorp werd al vernoemd in 1105 onder de naam “Ones”, waarschijnlijk geïnspireerd door de talrijke elzen (aulnes) langs de beken.
Wanne is een rustig dorp rond een klokkentoren, gelegen op een hoogte in de
bossen. De heuvel kijkt uit op Trois-Ponts, Stavelot en Vielsalm en ligt op gelijke
afstand van deze drie gemeenten.
Wandeling 10 «des petits patelins».
Museum van het plattelandsleven
Wanne abrite aussi le musée de la vie rurale de la commune, hébergé
jusque là à Logbiermé. La «Maison vivante du temps qui passe»
offre des expositions à thème, des ateliers et des animations, une
bibliothèque spécialisée, 4 niveaux d’exposition, des annexes et
un jardin, ainsi qu’un espace réservé aux enfants, aux écoles.
300 m² d’exposition.
Château de Wanne
In Wanne bevindt zich het museum van het plattelandsleven, dat
voordien gevestigd was in Logbiermé. Het ‘levende huis van de
voorbije tijd’ organiseert thematentoonstellingen, ateliers en animaties.
Het heeft 4 expositiezalen (300 m²), een gespecialiseerde bibliotheek, een tuin en een ruimte voor kinderen en scholieren.
Wandeling 3 Henri-Moulin De archieven van de oude gemeente Fosse getuigen van het
Le site du barbecue, situé
bestaan van een watermolen op de Bâleur in de 16e eeuw. Hij werd verlaten in 1949 en door de
sluiting stopten de boeren uit de omgeving met de teelt van haver en rogge. Op de site, een
eindje van de weg verwijderd, staan nu enkele woningen.
sur la route de Wanne à Logbiermé, contient 80 places couvertes.
Info et réservations au R.S.I.
Le Pouhon
Bron met ijzerhoudend water met vlakbij een
aangename plaats om te picknicken langs de
Bâleur-beek.
Hénumont - Wandelingen met een ezel
De fonteinen en bronnen
Sainte-Madeleinekerk
Het dorp heeft naast zijn bronnen ook verschillende publieke fonteinen. In het begin van de
20e eeuw waren er weinig boeren die een
eigen waterput hadden. Zij brachten hun dieren naar de gemeentelijke veedrinkplaats.
De kerk werd gebouwd door de monniken van Stavelot. Ze werd
verschillende keren vernield en herbouwd, een laatste keer in 1844.
De toren zou evenwel uit de 12e eeuw dateren.
Vertrek aan de Fromagerie du Bairsou. Op reservering kan men
van Pasen tot half oktober 1, 2 of 3 ezels huren.
De Tuin van de Pastoor:
geneeskrachtige en zeldzame
planten.
De vzw «Les Pêcheurs Réunis»
van Trois-Ponts stelt voor:
68
- hengelen langs rivieren: Amblève, Salm
en Bâleur
- hengelen langs het meer van Coo en de
vijver van Basse-Bodeux
Visvergunningen voor Trois-Ponts zijn
beschikbaar op het RSI.
69
Basse-Bodeux, Haute-Bodeux, La Vaux
Aisomont
Puzzle Planet
Gigantisch labyrint in hout, met een oppervlakte van 2500 m², 3 km lang en gebouwd
op verschillende niveaus.
Ter plaatse restaurantje met terras en panoramisch uitzicht, puzzels voor verschillende
niveaus en andere spelletjes, boerengolf,
tubing.
Aisomont, 70 à 4980 Trois-Ponts.
Lu Stâve des Boûs
Deze voormalige veestal die werd omgebouwd tot museum, is een
plaats waar men het wel en wee van onze voorouders kan ontdekken,
samen met de geschiedenis van de dorpen.
Logbiermé
Een van de oudste dorpen zou Bodeux zijn. De
naam komt al voor in een document uit 882.
Er was een rechtbank gevestigd waar veel heksenprocessen plaatsvonden, het laatste nog in
1616.
In die tijd verrees in Bodeux ook het kasteel
(privé) van Haute-Bodeux en een kerk uit 1131
die herbouwd werd in de 18e eeuw.
Een oude begraafplaats met kruisen in leisteen op een grasperk, omkadert de kerk.
De oorsprong van Logbiermé ligt heel ver in het verleden. Naar verluidt zou het een nederzetting van
de Kelten zijn geweest.
Tot het einde van de 19e eeuw was Logbiermé een levendig dorp. Dat was onder meer te danken
aan een verkeersweg, de ‘Grand Chemin de Luxembourg’ die Stavelot met Luxemburg verbond. Er
was in die tijd ook een drukke handel in schors en leder. En doordat het een grensgebied was tussen
België en Pruisen werd er ook zwaar gesmokkeld.
70
Wandeling 1: het kasteel van Haute-Bodeux.
In de nabijheid van de Etang du Moulin (vijver) bevindt
zich een opmerkelijke rode rots met verschillende holtes.
De rots vormt het uiterste zuidwesten van de zogenaamde «Banc de poudingue» van Malmedy. Die rotslaag is 22 kilometer lang en 2,5 km breed.
Ze strekt zich uit tot Xhoffraix in de Oostkantons.
Wandeling 11: de Vieux Chemin du Luxembourg, vroeger
De meest typische huizen in Bodeux zijn opgetrokken met
(rode) puddingsteen.
ook de Lederroute genoemd.
Wandeling 12: de oude grenspalen van België en Pruisen,
die verspreid liggen in de bossen van Logbiermé.
La Neuville
Tochten te paard
Haras du Howald à La Neuville, 6 in 4980 Trois-Ponts
70
71
Publicaties
van het Land van de Bronnen
Land
van de
Bronnen
T
Ontdekking
oeristisch
C ircuit
Toeristisch circuit
Dit toeristisch circuit van 130 km nodigt u uit om het Land
van de Bronnen te verkennen op een aangename en ontspannen manier, langs dorpen, valleien en waterlopen en
door velden en bossen.
Aarzel niet om even te stoppen en enkele natuurlijke bezienswaardig-heden te ontdekken zoals de groene tunnel
van de «Charmille» van Theux, de waterval van Coo, het
Meer van de Gileppe… Of bezoek een historisch monument zoals de Koninklijke Villa in Spa, het Kasteel van
Franchimont, de oude brug van Polleur, de Abdij van
Stavelot…
Deze landschappen en monumenten ogen verschillend al
naargelang het seizoen waarin u ze ontdekt. Het kan onder
een mantel van sneeuw zijn, maar ook via een route langs
gevels vol bloemen.
Land
van de
Bronnen
S
treekproducten
Gastronomie
Land
van de
Bronnen
ACTIVITEITEN
F
olklore
Tr a d i t i e s
72
Streekproducten
Producenten, ambachtslui, maar ook verkopers van streekproducten nodigen u uit om deze producten te ontdekken.
De lokale smaken bekoren onmiddellijk uw smaakpapillen:
boerderijproducten, ambachtelijke chocolade of gezouten
vleeswaren, gastronomische bereidingen of recepten, aan
fijnproevergenoegens ontbreekt het niet.
En dan zijn er nog de verfrissende drankjes. Blond of bruin,
seizoengebonden of speciale bieren… u kunt hier heel wat
soorten proeven en naar waarde schatten.
Maar misschien hebt u liever een wijntje of
een likeur ? Geen probleem, het Land van
de Bronnen biedt u een rijke keuze aan
bloemenwijn, mousserende wijn, likeuren…
Folklore en tradities
Het Land van de Bronnen
heeft het voordeel dat doorheen de seizoenen veel folkloristische en traditionele
evenementen worden georganiseerd. Van avondwakes
tot carnaval, van de tijd van
de liefde tot feesten en kermissen, van de cuit’nées tot
de sizes wallonnes, ontdekt
u op een leuke en originele
manier het authentieke karakter van het Land van de
Bronnen.
73
Publicaties
van het Land van de Bronnen
Wandelfiches
Het Land van de Bronnen is dooraderd met talrijke
wandelpaden, zowel door de bossen als door de
velden en zelfs door het veenlandschap.
Een reeks fiches stelt u verschillende wandelingen
voor. Ze geven een gedetailleerde beschrijving over
de lengte van het parcours, het soort terrein, de
moeilijkheidsgraad… en vermelden de monumenten
langs de route en enkele historische anekdotes..
Agenda van de Evenementen
P r ov i n c e d e L i è g e
Jalhay - Spa
- Stave
lot - T
heux
- TroisPonts
F
Deze kalender stelt u een hele reeks evenementen voor die
in de loop van het jaar georganiseerd worden in het Land
van de Bronnen. Een tijdelijke tentoonstelling, een wandeling met een gids, een concert met klassieke of hedendaagse muziek, een sportief evenement, een ambachtenmarkt of een rommelmarkt… Iedereen komt aan zijn trekken.
Pé r i o d i q u e • N o ve m b r e 2 0 0 8 à j a n v i e r 2 0 0 9
Wandelkaarten IGN
Om de wandelaars een gebruiksvriendelijk formaat te bezorgen, werd het grondgebied van het Land van de Bronnen
gesplitst in twee delen. Zo bestaat er een kaart voor het
noordelijke gedeelte en een andere voor het zuidelijke
gedeelte.
De twee kaarten samen bezorgen u ongeveer een honderdtal volledig bewegwijzerde circuits en ze vormen dus een
ideaal instrument om deze prachtige streek te ontdekken.
74
Mountainbikekaart
Deze kaart met mountainbikecircuits in de gemeenten
Jalhay, Spa en Theux, biedt parcours voor sportieve en
gezinsfietsritten. Ook genieten van de landschappen terwijl
men een fysieke activiteit uitoefent, vormt een onderdeel
van het toeristische aanbod van het Land van de Bronnen.
75
Inlichtingen:
Huis van Toerisme
van het Land van de Bronnen
Place Royale, 41 4900 SPA
Tel 087 79 53 53 - Fax 087 79 53 54
[email protected]
www.pays-des-sources.be
Dienst voor Toerisme van Jalhay-Sart
Place du Marché, 242 4845 JALHAY-SART
Tel. 087 47 47 37 - Fax 087 77 65 26
[email protected]
www.tourismejalhaysart.be
Place Royale, 41 4900 SPA
Tel. 087 79 53 53 - Fax 087 79 53 54
[email protected] - www.spatourisme.be
Dienst voor Toerisme van Stavelot
Onthaal: Glazen vleugel van de Abdij van Stavelot
Postadres: Place Saint-Remacle, 32 4970 STAVELOT
Tel. 080 86 27 06 - Fax 080 68 56 09
[email protected]
www.stavelot.be/tourisme
VVV van Coo
Petit Coo 4970 STAVELOT
Tel. + Fax 080 68 46 39 (in saisoen)
[email protected] - www.stavelot.be/tourisme
Koninklijke VVV van Francorchamps
Rue E. Goedert, 1 4970 FRANCORCHAMPS
Tel. + Fax 087 27 04 74
[email protected] - www.francorchamps.org
Koninklijke VVV van Theux
Rue du Pont, 5 4910 THEUX
Tél. + Fax 087 53 14 18
[email protected] - www.sitheux.be
VVV van La Reid
Place du Marais, 1 4910 LA REID
Tel. 087 26 66 86
[email protected] - www.lareid.be
Koninklijke VVV van Trois-Ponts
Place Communale, 1 4980 TROIS-PONTS
Tel. 080 68 40 45 - Fax 080 68 52 68
[email protected] - www.troisponts-tourisme.be
CONCEPTION ET IMAGES : IMAGE CONCEPT - CLAUDE ENGLEBERT 087 77 00 66 © - Cartographie CERNIX ©
Dienst voor Toerisme van Spa

Download

Nationale Wellness Verkiezing (http://www.wellnessverkiezing.nl/)

STARTER Wit of bruin brood (of een combinatie van

Runfortheclimate 6000km run

Download hier onze catering bestellijst

Kruidenbeslag RECEPT • Bloem • Ei • Water (spa rood

Klik hier voor meer informatie ovr de Teamleider

T. F. E. T. F. E. LOTEC BV Postbus 1427, 5602 BK Boven Zijde 12

Inschrijvingsformulier 6 Heures Moto (pdf)

Uitgangspunten play offs promotie / degradatie