De toepassing van blues binnen muziektherapeutische

De toepassing van blues binnen muziektherapeutische groepstherapie voor het
verminderen van depressieve klachten bij ouderen.
MARLEEN BUSTER, LINDA KIENHUIS, TIES WESSELING (2014)
Zorgprogramma
Depressie (APA, 2001, p. 210), ouderen (55+)
Prototype werkvorm
Directief klachtgericht1 (De Jonghe, 1987) en supportief2
(Smeijsters, 2006)
Rationale
Uit onderzoek van het Trimbosinstituut (Graaf, Have & Dorsselaer, 2010) komt naar voren dat 18,4% van
de mensen tussen 55 en 65 jaar ooit een depressie heeft gehad. Bij 2-3% van de ouderen (55+) is een
depressieve stoornis vastgesteld (Lampe, Kok, van der Mast & Heeren, 2008).
Factoren die de kans op het ontstaan van een depressie bij ouderen vergroten zijn somatische comorbiditeit, cognitieve symptomen (verandering in functioneren), een kleiner sociaal netwerk en een
verblijf in een specifieke voorziening als een verzorgings- of verpleegtehuis. De kans op de diagnose
depressie bij ouderen is groter, maar de prognose voor behandeling is niet minder gunstig dan bij een
jonger persoon (Huyser et al., 2008).
Uit Noors onderzoek blijkt dat muziektherapie als aanvulling op de standaardbehandelingen effectief is bij
de behandeling van depressie (Erkkilä, Pukanen, Fachner & Ala-Ruona, 2011). De muziektherapeutische
methodiek ‘Sprekende handen’ (Irik & Maijer- Kruijssen, 2010) beschrijft twee belangrijke functies van
muziektherapie voor ouderen: het ophalen van herinneringen (associaties) door middel van zingen of
muziek luisteren en het kanaliseren en bergen van emoties. Ook Juslin en Sloboda (2011) beschrijven dat
muziek associaties kan oproepen. Volgens Krantz, Jochims en Riemke (in Smeijsters, 2006, p. 176) biedt
het zingen van bekende liederen een veilige en laagdrempelige basis en hebben zij vaak een biografische
relevantie. Muziek kan associaties oproepen (Juslin & Sloboda, 2011). Deze associaties kunnen met de
therapeut besproken worden om emoties en gedachten te delen. Associaties van cliënten kunnen worden
weergegeven in zelfgeschreven teksten binnen de blues.
Een van de kenmerken van een depressie is inactiviteit (APA, 2001). Door de structuur van de blues en
daarmee de voorspelbaarheid van de muziek kan de drempel worden verlaagd tot deelname aan de
sessie. Deze structuur kan bewerkstelligd worden door een vast ritme, een vaste toonsoort en het
bluesschema. De hiervoor genoemde elementen zijn tevens bekend als de muziektherapeutische
technieken rhythmic grounding en tonal centering (Bruscia, 1987). Vanuit deze structuur kan gebruik
worden gemaakt van veranderingen in de muziek.
Er vindt steeds meer onderzoek plaats binnen de neurologie en de muziektherapie. Zo wordt er
gesuggereerd dat muziektherapie een effect heeft op het frontale en het limbische systeem van de
hersenen (Smeijsters, 2006). In dit limbische systeem bevindt zich de amygdala, het gebied waar
gevoelens verwerkt worden. De amygdala heeft meer effect op de prefrontale cortex (het denken) dan
andersom (Strien, 2000). Door vanuit het gevoel (via het aanspreken van het limbische systeem) een
leermoment te creëren, heeft dit dus meer effect dan enkel het analyseren van gedachtepatronen. Muziek
1
Directief klachtgericht: Deze vorm is gericht op klachtenreductie en heeft doorgaans een kortdurend karakter. Vaak wordt in
deze varianten gewerkt met protocollen (De Jonghe, 1987).
2
Supportief: De nadruk wordt gelegd op ondersteuning in het leren omgaan met problemen. Deze wordt vaak toegepast in
kortdurende programma’s binnen instellingen met groepen (Smeijsters, 2006).
1
PRODUCT MUZIEKTHERAPIE – TOEPASSING BLUES BIJ DEPRESSIEVE KLACHTEN OUDEREN
kan de amygdala activeren en triggeren door veranderingen aan te brengen binnen de vaste structuur in
muziek. Dit kan door gebruik te maken van zogenaamde ‘grove akoestische interventies’ (Juslin &
Sloboda, 2011). Grove akoestische interventies die binnen de blues ingezet kunnen worden zijn grote
dynamische verschillen en onverwachte geluiden zoals tremolo’s (trillende toonvorming) en syncopen
(accentverschuivingen). Veranderingen binnen muziek kunnen leiden tot een verhoogde staat van arousal
(alertheid) waardoor de hersenen een betekenis geven aan muzikale spanning (Juslin & Sloboda, 2011).
De verhoging van alertheid is vergelijkbaar met toename van het actief en explorerend handelen, waarbij
Wigram en Kurstjens (in Smeijsters, 2006) beschrijft dat dit passiviteit doorbreekt en kan leiden tot
plezierige en nieuwe ervaringen die bekrachtigd worden. Thaut (2008) stelt dat veranderingen in ritme
een sterke invloed hebben op de temporale (vanuit de hersenen gestuurde) regulatie van beweging. Van
Caulil (2005) benoemt naast ritmische veranderingen ook het effect van veranderingen in melodische en
harmonische patronen. Deze verandering kan met behulp van het ritmische component, timing en
harmonische veranderingen binnen de blues ingezet worden.
Indicaties
Ouderen (55+) met een depressie.
Contra-indicaties
De cliënt heeft een acute psychose;
De cliënt heeft dermate heftige angstmomenten dat dit niet hanteerbaar is in de therapie;
De cliënt reageert met plotselinge, ongecontroleerde agressie-uitbarstingen;
De cliënt heeft een dermate grote weerstand ten aanzien van de muziektherapie, dat dit
belemmerend is voor het groepsproces.
Doelen
Hoofddoel
Er is afname van depressieve klachten ten opzichte van de start van de behandeling.
Subdoelen
De cliënt kan contact maken met medecliënten;
De cliënt wordt actiever in zijn spel en komt hierbij in beweging;
De cliënt herkent zijn emoties en kan deze delen met medecliënten binnen de therapie;
Door het opdoen van positieve ervaringen in contact met therapeut en/of medecliënten wordt het
sociaal isolement van de cliënt verminderd.
Interventies
Rol therapeut
Empathisch-directieve houding (combinatie van structuur en empathie);
Client-centered (Rogers geparafraseerd in Rigter, 2008).
Activiteit in fasen
Opening
Verwelkomen van de cliënten;
Groepsronde waarin de cliënten kunnen aangeven hoe ze zich voelen en of en op welke manier ze
hier binnen muziektherapie iets mee willen doen.
Hoofdwerkvorm:
De cliënt komt in beweging en in contact met anderen door het gezamenlijk spelen van de blues
(bestaande en eigen gemaakte bluesliederen). Improviseren, soleren, variëren in dynamiek en
tempo. Toepassen van ‘rythmic-grounding', 'tonal centering', ‘repeating’ (Bruscia, 1987) en
veranderingen in muzikale parameters binnen een gestructureerd 12-bars bluesschema (I-IV-V
vorm) dat in een strak ritme herhaald wordt. Inzet van blueselementen zoals: shuffle-ritme,
dominant septiemakkoorden, walking bass en tremolo;
Doorwerken en bespreekbaar maken van opgeroepen emoties, gedachten, eigen ideeën, verhalen
of herkenning bij het thema n.a.v. de blues;
Herinneringen en associaties worden gestimuleerd door het maken van een eigen blues aan de
hand van een thema (songwriting);
2
PRODUCT MUZIEKTHERAPIE – TOEPASSING BLUES BIJ DEPRESSIEVE KLACHTEN OUDEREN
De cliënt kan zich ontspannen door individueel een lied te kiezen, al dan niet blues (actief of
receptief).
Afsluiting:
Afsluiten op een positieve of draagbare manier. Veelal wordt hierbij gebruik gemaakt van een lied
in majeur.
Materiaal
Begeleidings- en percussie-instrumenten;
Flapover/whiteboard (voor schrijven nieuwe blues);
Liederenmappen met eigen geschreven en bestaande (blues)liederen.
Randvoorwaarden
Muziektherapeut heeft voldoende muzikale en theoretische kennis en vaardigheden om deze
doelgroep te kunnen behandelen;
De muziektherapieruimte moet qua ruimte, inrichting en toegankelijkheid zowel lopende als
rolstoelzittende cliënten kunnen ontvangen.
Subtypen
Andere stemmingsstoornissen zoals dysthymie, bipolaire stoornis, milde of ‘minor’ depressie.
Dit product is ook inzetbaar voor volwassenen onder de 55 jaar en toepasbaar in individuele
muziektherapie.
Behandelduur en frequentie
De muziektherapie voor de cliënt zal eindigen wanneer zijn/haar behandeling afgerond is en de
eindtermen behaald zijn. Een behandeling duurt minimaal zes weken en maximaal een jaar. Iedere sessie
duurt tussen 45 en 60 minuten en vindt wekelijks op hetzelfde tijdstip plaats.
Eindtermen
De cliënt benoemt dat zijn stemming is verbeterd;
De cliënt maakt contact met medecliënten;
De cliënt herkent zijn emoties en kan deze uiten;
De cliënt heeft een verminderd sociaal isolement;
De cliënt is actiever.
Eindtermen worden meetbaar gemaakt door het invullen van observatieformulieren en het bespreken en
evalueren van het functioneren van de cliënt in het multidisciplinaire team.
Literatuur
American Psychiatric Association. (2001). Beknopte handleiding bij de Diagnostische Criteria van de
DSM-IV-TR. (p. 210-211). Lisse: Swets & Zeitlinger.
Bruscia, K.E. (1987). Improvisational models of Music therapy. Springfield: Charles C. Thomas.
Caulil, G. Van (2005). Bionieuws, All my troubles seemed so far away, p11.
Erkkilä, J. Pukanen, M., Fachner, J. & Ala-Ruona E. (2011). Individual music therapy for depression:
randomised controlled trial. The British Journal of Psychiatry, (199), 92-93.
Graaf, R. de, Have, M. ten & Dorsselaer, S. van (2010). NEMESIS 2: De psychische gezondheid van de
Nederlandse bevolking. Utrecht: Trimbos-instituut.
Irik, P. & Maijer-Kruijssen, I. (2010). Sprekende handen. Een methodiek voor ontmoetingsgroepen met
dementerende mensen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
3
PRODUCT MUZIEKTHERAPIE – TOEPASSING BLUES BIJ DEPRESSIEVE KLACHTEN OUDEREN
Jonghe, F. de, Rijnierse P. & Jansen, R. (1987). Uitzicht op inzicht. Een psychoanalytisch beschreven
spectrum van behandelingsmethoden. Tijdschrift voor psychotherapie, 13(4), 180-190.
Juslin, P.N & Sloboda, J.A (2011). Handbook of Music and Emotion. Theory, research, applications.
Oxford: Oxford University Press.
Laansma, M. & Riemke, C. (2006). Stemmingsstoornissen (pp 165-182). In H. Smeijsters (red.) Handboek
Muziektherapie. Evidence based practice voor de behandeling van psychische stoornissen en problemen
en beperkingen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Lampe, I., Kok, R., Mast, R. van der & Heeren, T. (2008). Depressie bij ouderen. In J. Huyser, A. Schene,
B. Sabbe & P. Spinhoven (red.), Handboek Depressieve Stoornissen (pp.259-272). Utrecht: De
Tijdstroom.
Rigter, J. (2008). Het palet van de psychologie: Stromingen en hun toepassingen in hulpverlening en
opvoeding. Bussum: Coutinho.
Strien, J. van (2000). De neuropsychologie van emoties. Neuropraxis, 4(5), 94-101.
Thaut M.H, (2008). Rhythm, Music, and the brain, scientific foundations and clinical applications. New
York: Taylor & Francis.
N.B.
Dit product is een explicitering van de methode ‘De Blues, muziektherapie voor ouderen met een
depressie’, in de praktijk ontwikkeld door Esther Kluck-Walpot (muziektherapeut sedert 1994) en sinds
2010 werkzaam met beschreven methode en doelgroep bij Dimence. De auteurs hebben, in opdracht van
Kluck-Walpot, zorg gedragen voor beschrijving en theoretische onderbouwing van deze werkwijze, dit op
basis van (literatuur)onderzoek, in de vorm van onderhavig product. Het product is geschreven in het
kader van hun minor met de specialisatie ‘Vaktherapie in de GGZ’ aan de Hogeschool Arnhem en
Nijmegen (docent/begeleiding: Sylka Uhlig).
4
PRODUCT MUZIEKTHERAPIE – TOEPASSING BLUES BIJ DEPRESSIEVE KLACHTEN OUDEREN

Download Report