De houding van Nederland tegenover
het Russische anti-homobeleid
Profielwerkstuk 6VWO
Claudia Hacke
6A1
RSG Simon Vestdijk
Harlingen
11-02-14
1
Inhoudsopgave
Inleiding ................................................................................................................................................... 4
Algemene informatie............................................................................................................................... 5
Hoofdvraag .......................................................................................................................................... 5
Deelvragen .......................................................................................................................................... 5
Hypothese ............................................................................................................................................... 5
1. Wat houdt het Russische anti-homobeleid precies in?....................................................................... 6
2. Is het anti-homobeleid een nieuwe ontwikkeling in de Russische geschiedenis of is er al eerder
sprake van anti-homo wetten/wetgeving geweest?............................................................................... 8
2.1 Voor 1719 ...................................................................................................................................... 8
2.2 De 18e en 19e eeuw ....................................................................................................................... 9
2.3 De Sovjettijd en de postcommunistische periode ...................................................................... 10
3. Wat is er naast het anti-homobeleid nog meer gaande in Rusland? ................................................ 12
4. Wat voor invloed heeft het anti-homobeleid op het Nederland-Ruslandjaar gehad? ..................... 15
5. Op welke manier besteedt de Nederlandse politiek aandacht aan dit onderwerp? ........................ 20
5.1 Standpunten partijen .................................................................................................................. 20
CDA ................................................................................................................................................ 20
ChristenUnie .................................................................................................................................. 21
D66 ................................................................................................................................................ 21
GroenLinks ..................................................................................................................................... 22
PvdA............................................................................................................................................... 22
PvdD............................................................................................................................................... 22
PVV ................................................................................................................................................ 23
SGP................................................................................................................................................. 23
SP ................................................................................................................................................... 24
VVD ................................................................................................................................................ 25
5.2 Uitspraken partijen anti-homobeleid Rusland ............................................................................ 26
D66 ................................................................................................................................................ 26
GroenLinks ..................................................................................................................................... 27
PvdA............................................................................................................................................... 28
SP ................................................................................................................................................... 28
VVD ................................................................................................................................................ 28
5.3 Eigen vragen aan Tweede Kamer ................................................................................................ 30
Commissie Buitenlandse Zaken ..................................................................................................... 30
2
SP ................................................................................................................................................... 31
VVD ................................................................................................................................................ 31
6. Welke groepen/personen hebben zich over het anti-homobeleid geuit en wat hebben ze gezegd?
............................................................................................................................................................... 36
6.1 Sporters ....................................................................................................................................... 36
6.2 Opinieonderzoek Nederlandse bevolking (1) .............................................................................. 39
6.3 Kerk.............................................................................................................................................. 40
7. Hoe staat Nederland tegenover de Olympische Winterspelen in Sotsji (Rusland)? ......................... 47
7.1 Corruptie ..................................................................................................................................... 47
7.2 Veiligheid ..................................................................................................................................... 48
7.3 Delegaties Nederland en andere landen ..................................................................................... 50
7.4 Opinieonderzoek Nederlandse bevolking (2) .............................................................................. 55
Conclusie ............................................................................................................................................... 57
Bevolking ........................................................................................................................................... 57
Politiek ............................................................................................................................................... 58
Maatschappij en sport....................................................................................................................... 59
Eindconclusie ..................................................................................................................................... 60
Discussie ................................................................................................................................................ 62
Betrouwbaarheid bronnen ................................................................................................................ 62
Volledigheid verslag .......................................................................................................................... 62
Wat had er anders gekund? .............................................................................................................. 63
Invloed Nederland ............................................................................................................................. 63
Eigen ervaring .................................................................................................................................... 64
Logboek ................................................................................................................................................. 66
Bronopgave ........................................................................................................................................... 70
Bijlagen .................................................................................................................................................. 80
Deelvraag 5 ........................................................................................................................................ 80
Overig ................................................................................................................................................ 90
3
Inleiding
De media stonden er bol van in de zomer van 2013: de Russische president Poetin ondertekende de
anti-LGBT-propagandawet. Termen als ‘discriminatie’ en ‘schending van mensenrechten’ vlogen door
de lucht en er werden zelfs vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog gemaakt. Maar wat is die
anti-LGBT-propagandawet nu precies? Zijn wetten als deze al eerder voorgekomen in Rusland?
Nederland, voorvechter van de LGBT-rights, gaat zij er wat aan doen? Zo ja, wie? En hoe zit het nu
met de Olympische Winterspelen in Sotsji, gaan die nog wel door?
Deze vragen, en meer, komen in dit profielwerkstuk met als hoofdvraag ‘Wat is de houding van
verschillende Nederlandse maatschappelijke groepen tegenover het anti-homobeleid van Rusland?’
allemaal aan de orde en zullen geprobeerd beantwoord te worden.
Voor het beantwoorden van de hoofdvraag met behulp van de verschillende deelvragen die onder
het kopje Algemene informatie benoemd zullen worden, moet heel veel gebruikt worden gemaakt
van de media, omdat het Russische anti-homobeleid, en dus ook de anti-LGBT-propagandawet, een
zeer actueel onderwerp is. Dit onderwerp speelt vandaag de dag nog steeds in Rusland en via de
media ook in de rest van de wereld. Het kan dus zijn dat er na de inlevering van dit verslag
ondertussen alweer nieuwe informatie is vrijgekomen die niet in het verslag verwerkt is. Het
profielwerkstuk zoals het uiteindelijk ingeleverd wordt geeft een weergave van de situatie tot aan 2
februari 2014, de dag waarop de conclusie geschreven is.
Inconsequenties in citaten, brieven of Kamervragen vallen niet onder mijn rekening. Ik heb
overgenomen wat ik gevonden of toegestuurd gekregen heb.
Informatie over de bronopgave:
Het nummer achter een stuk informatie in het werkstuk verwijst naar een bepaalde bron die
onderaan dezelfde pagina onder hetzelfde nummer wordt vermeld. De volledige bron is terug te
vinden in de Bronopgave aan het eind van het verslag.
4
Algemene informatie
Profielwerkstuk 6 VWO
Onderwerp: Russisch anti-homobeleid
Vak: geschiedenis
Inleverdatum eindwerkstuk: 12 februari 2014
PWS-begeleider: Mw. E. Rombout.
Hoofdvraag
Wat is de houding van verschillende Nederlandse maatschappelijke groepen tegenover het antihomobeleid van Rusland?
Deelvragen
1. Wat houdt het Russische anti-homobeleid precies in?
2. Is dit een nieuwe ontwikkeling in de Russische geschiedenis of is er al eerder sprake van anti-homo
wetten/wetgeving geweest?
3. Wat is er naast het anti-homobeleid nog meer gaande in Rusland?
4. Wat voor invloed heeft het anti-homobeleid op het Nederland-Ruslandjaar gehad?
5. Op welke manier besteedt de Nederlandse politiek aandacht aan dit onderwerp?
6. Welke groepen/personen hebben zich over het anti-homobeleid geuit en wat hebben ze gezegd?
7. Hoe staat Nederland tegenover de Olympische Winterspelen in Sotsji (Rusland)?
Hypothese
Na de invoering van de anti-LGBT-propagandawet in Rusland zijn er vanuit de hele wereld
tegengeluiden gekomen. Ook in Nederland is er zowel in de politiek als onder de bevolking veel
ophef geweest over deze discriminerende wet, die homoseksuelen verbiedt om hun geaardheid
onder minderjarigen te ‘propageren’. Omdat Nederland van oudsher een tolerant land is waarin veel
mensen van verschillende afkomst en met verschillende religies en seksuele voorkeur leven en
kúnnen leven, zullen verschillende maatschappelijke groepen zich actief inzetten (en dus actie
ondernemen) om ervoor te zorgen dat deze wet zo snel mogelijk uit het Russische wetboek
verdwijnt.
5
1. Wat houdt het Russische anti-homobeleid precies in?
Met het Russische anti-homobeleid, zoals het in de media wordt genoemd, wordt eigenlijk een wet
bedoeld die de uiting van homoseksualiteit aan banden legt en homoseksuelen benadeelt en zelfs
kan discrimineren: de anti-LGBT-propagandawet (Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender).
De op 30 juni 2013 aangenomen anti-LGBTpropaganda-wet verbiedt niet traditioneleseksuele propaganda onder minderjarigen. Er
wordt nergens gesproken over het niet mogen
uiten van homoseksualiteit, maar tussen de regels
door wordt met niet traditionele-seksuele
propaganda letterlijk homoseksualiteit bedoeld.
Op het overtreden van deze wet staan geldboetes
tot een hoogte van €12.000,- (500.000 roebel)
voor organisaties. Omdat de wet niet is
gespecificeerd, kan de regering de wet op
Verwijdering van de homovlag (bron: autostraddle)
verschillende manieren toepassen. Zo kan een kus tussen twee mensen van hetzelfde geslacht, in het
bijzijn van een minderjarige, al hoge boetes opleveren. [ 1]
Ook buitenlanders kunnen in Rusland gestraft worden voor het propageren van homoseksualiteit
onder minderjarigen. Op 22 juli 2013 werden vier Nederlanders gearresteerd omdat ze tijdens het
maken van een documentaire genaamd 5000 Roebel met minderjarigen over homoseksualiteit
gesproken zouden hebben. [ 2] De vier hadden voor de rechter moeten verschijnen, maar de
rechtszaak werd om onbekende redenen afgelast.
In juli 2013 accepteerde de Doema, het lagerhuis van het Russische parlement, een wetsvoorstel dat
adoptie van kinderen door buitenlandse LGBT-stellen en ongetrouwde heteroseksuele stellen
onmogelijk maakt.[ 3] [ 4]
In september 2013 diende Alexei Zhuravlyov, politicus van Vladimir Poetin’s politieke partij Verenigd
Rusland, een wetsvoorstel in dat LGBT-stellen in Rusland hun kinderen ontnomen zouden moeten
worden. [ 5] Het gaat in dit wetsvoorstel echter niet alleen om LGBT-stellen, maar om ouders die
onder het kenmerk ‘ongeschikt’ vallen. Met ’ongeschikt’ worden dan gezinnen bedoeld waarin
alcohol- of drugsmisbruik voorkomt, waarvan één van beide of beide ouders lijden aan een
psychische stoornis of waarvan de ouders homo- of biseksueel zijn. Als één van deze kenmerken
geconstateerd is wordt de betreffende ouder het ouderlijk gezag ontzegd. Bij een homoseksueel stel
zou dit er dus in resulteren dat beide ouders de voogdij verliezen. Zhuravlyov trok het voorstel voor
het behandeld kon worden echter weer in om het nog te kunnen verbeteren. Een heterokoppel zou
in een echtscheiding namelijk (door valse beschuldigingen) misbruik van de wet kunnen maken om
de voogdij over de kinderen te krijgen en dat wil Zhuravlyov voorkomen. [ 6] Er hebben in de media
1
DCM/MA. Juni 2013. Ambtsbericht Russische Federatie
Auteur onbekend. 22 juli 2013. Nederlanders voor rechter Rusland
3
Redactie, 19 juni 2013, Rusland stap dichter bij verbod op homoadoptie
4
Novum, 18 juni 2013, Rusland werkt aan adoptieverbod homostellen
5
Verslag door Baczynska G., bewerkt door Pfeiffer T., 6 september 2013, Russian lawmaker wants to take
children away from gay parents
6
Borghs, P., 21 oktober 2013, Berichten over adoptieverbod Russische holebi's zijn fout
2
6
ook geruchten gecirculeerd over een wetsvoorstel dat het homoseksuele ouders onmogelijk maakt
om kinderen te adopteren. Er moet echter aan de juistheid van dit bericht getwijfeld worden, want
het is voor homoseksuele stellen in Rusland nooit mogelijk geweest om kinderen te adopteren [6],
wat zo’n wetsvoorstel wel erg dubbel maakt. Omdat er aan de juistheid van dit artikel getwijfeld
wordt is ervoor gekozen om er verder geen aandacht aan te besteden in het verslag.
Het is duidelijk dat leden van de Russische regering wetten proberen door te voeren die
homoseksuele mensen in hun rechten beperken. De enige twee daadwerkelijk doorgevoerde wetten
zijn de anti-LGBT-propaganda-wet en de adoptiewet, die het buitenlandse ongetrouwde hetero- en
LGBT-stellen het onmogelijk maakt om Russische kinderen te adopteren, maar dit betekent niet dat
hiermee het anti-homobeleid stopt. Rusland kent net als vele andere landen een geschiedenis van
discriminatie van homoseksuelen en hoewel homoseksualiteit sinds 1993 niet meer strafbaar is
volgens de wet, is er nog steeds sprake van discriminatie van deze groep. Volgens artikel 19 van de
grondwet van de Russische Federatie heeft iedereen het recht op gelijke behandeling, maar vaak is
dit niet het geval wanneer het aankomt op overheidszaken. Er bestaat in heel Rusland onder zowel
de bevolking als het overheidspersoneel een grote mate van intolerantie ten aanzien van
homoseksuelen en andere groepen die onder de LGBT gemeenschap vallen. Geweld tegen
homoseksuelen komt ook voor, maar veel slachtoffers doen geen aangifte omdat ze bang zijn voor
discriminatie van de overheid. Ook leden van etnische groeperingen zijn het slachtoffer van geweld
en discriminatie binnen Rusland, maar voor hen geldt hetzelfde: angst voor represailles en
discriminatie door de overheid zorgt ervoor dat ze vaak geen aangifte doen. [1]
Volgens sommige mensenrechtenorganisaties zouden de acties van de daders, (vaak rechtsextremisten, skinheads of neo-nazi’s) gedoogd worden door de regering, waardoor een klimaat van
straffeloosheid ontstaat en slachtoffers wel aangifte van het voorval kunnen doen, maar er vaak toch
geen sancties voor de daders volgen. [1]
Naast het verbod op het propageren van homoseksualiteit geldt er in veel steden en provincies ook
een verbod op gay parades. Voorbeelden van deze provincies zijn Archangelsk, Ryazan, Kostroma,
Magadan, Novosibirsk, Krasnodar en Bashkortosan. Een van de steden die gay parades al meerdere
jaren verbiedt is Moskou, waarvan de huidige burgemeester Sergei Sobjanin openlijk heeft verklaard
tegenstander van gay parades te zijn. [1]
Er bevindt zich ondanks deze negatieve berichtgeving wel degelijk een gay scene in Rusland, met
name in de grotere steden. In Moskou en Sint-Petersburg zijn meerdere bekende gaybars en
gayclubs, op internet is er sprake van LGBT-sites en er zijn ook meerdere LGBT belangenorganisaties
actief, zoals LGBT-Network, Coming Out en Rainbow-Association. Toch zijn ook op internet
homoseksuelen niet altijd veilig, vele LGBT-sites worden regelmatig het slachtoffer van hackers, zoals
de site gayrussia.ru [1], nadat homorechten-activist Nikolai Aleksejev in Sint-Petersburg werd
gearresteerd nadat hij bij een protestactie in Sint-Petersburg City Hall een bord omhoog had
gehouden waarop ‘’Homosexuality is not a perversion. Perversion is hockey on the grass and ballet
on ice.’’ stond. [ 7]
7
Avery, D. 7 mei 2012. Nikolai Alexeyev First To Be Convicted Under St. Peterburg’s Anti-Gay Law
7
2. Is het anti-homobeleid een nieuwe ontwikkeling in de Russische
geschiedenis of is er al eerder sprake van anti-homo
wetten/wetgeving geweest?
Ondanks dat homoseksualiteit lange tijd in veel landen een taboe is geweest, is het niet een nieuw
verschijnsel. In het oude Griekenland was er al sprake van homoseksualiteit. De meeste Griekse
mannen waren wel getrouwd, maar hielden er vaak een homoseksuele relatie op na. Hier betrof het
vaak pederastie, een relatie tussen een oudere man en een jongen tussen de 16 en 18 jaar oud,
waarbij de oudere man als leermeester diende.[ 8] Ook in het Romeinse Rijk kwam homoseksualiteit
voor, maar met de komst van het Christendom werd het langzamerhand verboden: het
homohuwelijk werd afgeschaft in 342 n. Chr. en in 390 n. Chr. werd homoseksualiteit bestraft met de
brandstapel. [ 9]
Ook in Rusland zijn er afwisselend perioden geweest waarin homoseksualiteit wel of niet verboden
was. De eerste periode begint voor 1719 in het Kievse Rijk.
2.1 Voor 1719
Veel is er niet bekend over homoseksualiteit in het Kievse Rijk. De meeste bronnen die zijn
overgeleverd zijn voornamelijk religieus van aard, zoals evangeliën, missalen en hagiografieën. De
hagiografieën geven echter een goed beeld van de samenleving zoals die toen was, omdat ze een
beeld schetsen van de maatschappij. In enkele van deze hagiografieën wordt tussen de regels door
naar niet-traditionele relaties gerefereerd. Een voorbeeld hiervan is het verhaal van de heiligen Boris
en Gleb, zonen van de eerste christelijke tsaar Vladimir de Grote: als Boris sterft werpt zijn
schildknaap George de Hongaar zich op hem, smekend om ook te mogen sterven. Uit dit verhaal
blijkt de sympathie van de auteur voor de liefde tussen Boris en George, twee mannen. [ 10]
Ondanks de waarschijnlijke positieve houding tegenover relaties tussen leden van hetzelfde geslacht
stond de Oosters Orthodoxe kerk hier niet positief tegenover. Deze probeerde homoseksualiteit
systematisch te onderdrukken en vervolgen. [ 11]
Na de bevrijding van de Mongoolse Gouden Horde, die het Kievse Rijk overheersten sinds 1240,
ontstond het prinsdom Moskovië. Uit deze tijd zijn veel meer geschreven bronnen over
homoseksualiteit te vinden, voornamelijk bronnen van Europese reizigers. Deze reizigers waren
geschokt over het openlijk tonen van homoseksualiteit. Ze schrijven dat homoseksuele relaties
voorkwamen onder elke laag van de bevolking, van de laagste klasse tot de heersende monarchen
(grootvorst Vasili III, tsaar Ivan IV de Verschrikkelijke, tsaar Dimitri I).[10] Voorbeelden van deze
schrijvers zijn Sigismund von Heberstein, Adam Olearius, Juraj Krizhanich en George Turberville. [ 12]
Wat echter goed in het achterhoofd gehouden moet worden bij het lezen van deze notities, is dat de
West-Europese schrijvers van deze bronnen allemaal met westerse christelijke en seculiere
opvattingen over homoseksualiteit naar de Moskovische samenleving keken, en dus de bronnen
8
Auteur onbekend. 10 april 2013. Waarom was homoseksualiteit zo algemeen in de oudheid?
Auteur onbekend. 15 april 2013. Homoseksualiteit in het Oude Rome
10
Auteur onbekend. 7 november 2013. Homoseksualiteit in Rusland
11
Gent, J. 4 september 2013. The History of Homosexuality in Russia
12
Auteur onbekend, datum onbekend. Russian Gay History
9
8
overdreven kunnen hebben om het barbaarse karakter van Moskovië aan West-Europa te kunnen
laten zien. [10]
2.2 De 18e en 19e eeuw
Anders dan in West-Europa had Moskovië geen wetten die het
hebben van een homoseksuele relatie en/of het uitvoeren van
homoseksuele handelingen verboden. Daar kwam verandering in
met tsaar Peter de Grote die, ondanks dat hij zelf met een man in
bed zou zijn gezien, in 1716 een aantal militaire artikelen invoert
(Peters Wetboek), waarin vrijwillige seks tussen twee mannen
verboden werd. Deze wet gold alleen voor soldaten in actieve dienst
en niet in de maatschappij zelf, dus blijkbaar vonden seksuele
handelingen tussen twee mannen in het leger vaak plaats. [10] De
wet verbood alleen het мужеложство, anaal geslachtsverkeer, en
sprak niet over andere homoseksuele handelingen: orale seks was
dus wel toegestaan. [11]
Peter de Grote (bron: wikipedia)
Dit is het eerste wettelijke verbod op homoseksuele handelingen. De Oosters Orthodoxe Slavische
bevolking zag afwijkende seksuele handelingen als zondig, en niet als misdadig, zoals de WestEuropese christenen dat wel zagen, en hebben het daarom nooit bij wet verboden. Deze zonden
vielen onder religieuze jurisdictie en niet onder de wereldlijke wet. Het is echter niet zo dat alleen
homoseksuele handelingen als zondig werden gezien: alles wat afweek van standaard positie ‘man
boven en vrouw onder’ was zondig, dus ook orale seks en heteroseksuele handelingen met de vrouw
bovenop. [10]
De reden dat Peter de Grote deze wetten invoerde was omdat hij vond dat Rusland zich meer op het
Westen moest gaan richten. In 1703 stichtte hij de havenstad Sint-Petersburg, zijn Venster op het
Westen , waarvoor hij inspiratie had opgedaan tijdens zijn bezoek aan verschillende West-Europese
landen zoals Nederland. Hij drong de Russische aristocratie westerse denkbeelden op en wilde dat ze
meer westerse manieren zou overnemen, zou moderniseren. Met die westerse manieren kwamen
ook nieuwe denkbeelden Rusland binnen, ook over hoe mannen zich hoorden te gedragen, en dus
verbood Peter de Grote homoseksuele handelingen in het leger om daarmee het voortouw te nemen
tot de mentaliteitsveranderingen. [10]
In 1832 kwam er ook een verbod homoseksualiteit in het burgerlijk wetboek, Artikel 995 in het
Wetboek van tsaar Nicolaas I. Dit artikel gold dus voor de hele bevolking. Ook in Artikel 995 was de
strafbare handeling alleen anaal geslachtsverkeer en werden andere seksuele handelingen buiten
beschouwing gelaten, maar de straf was dan ook hoog: tot vijf jaar verbanning naar Siberië. [11]
Zeer weinig mensen werden daadwerkelijk veroordeeld op basis van artikel 995. Veel leden van de
Russische aristocratie leidden zelfs een openlijk homo- of biseksueel leven, zoals de bekende
componist Pjotr Iljitsj Tsjaikovski, en in de jaren ’90 van de 19e eeuw leek het bijna alsof
homoseksueel zijn ineens erg in de mode was. Zelfs de tsarenfamilie deed aan de hype mee: veel
familieleden van de laatste drie tsaren waren openlijk homoseksueel. Door de in 1903 versoepelde
anti-homowet (in plaats van vijf jaar Siberië nu ‘slechts’ tot drie maanden gevangenisstraf) en het zo
goed als verdwijnen van de censuur door de revolutie van 1905 bloeide de homoseksuele subcultuur
9
op gedurende de eerste twee decennia van de 20e eeuw, tot aan de Oktoberrevolutie. Deze twee
decennia kunnen als de Gouden Eeuw van de tolerantie van homoseksualiteit in Rusland worden
gezien. [10]
2.3 De Sovjettijd en de postcommunistische periode
Na de Oktoberrevolutie van 1917 zag het er voorspoedig uit voor homoseksuele inwoners van
Rusland. De Bolsjewieken voerden in 1922 het eerste Wetboek van Strafrecht in, waarin het verbod
op homoseksuele handelingen niet meer voorkwam: homoseksualiteit was dus voor het eerst sinds
1716 weer legaal. De Bolsjewieken hadden Artikel 995 uit het Wetboek gehaald omdat ze de wet
wilden zuiveren van oudtestamentische, en dus religieuze invloeden. Dit betekende niet dat
homoseksualiteit nu volledig getolereerd en geaccepteerd werd. Voor de Revolutie kwamen veel
openlijk homoseksuelen uit de hogere lagen van de bevolking, en dus zagen de Bolsjewieken
homoseksualiteit als verdorvenheid van de onderdrukkers uit de bourgeoisie. Het was nu geen
misdaad meer, maar een medische of psychische aandoening die genezen zou kunnen worden.
Toch bleef de homoseksuele subcultuur bloeien in de jaren ’20 van de 20e eeuw, ondanks de
negatieve houding van de Bolsjewistische regering. [10]
Aan deze bloeiperiode kwam abrupt een einde toen Stalin in 1933 een decreet uitvaardigde waarin
homoseksualiteit weer strafbaar werd gesteld. De reden waarom Stalin homoseksualiteit verbood is
niet zeker, maar volgens sommige mensen werd homoseksualiteit in verband gebracht met het
nazisme. In 1934 schreef Maksim Gorki, een Russische roman- en toneelschrijver, in een artikel de
volgende zin: Roei homoseksuelen uit en het fascisme zal verdwijnen. Een andere reden zou kunnen
zijn dat Stalin het geboortecijfer wilde opkrikken in het vooruitzicht van een oorlog met Duitsland, en
daarom homoseksualiteit verbood. [10]
In 1934 werd in het Wetboek van Strafrecht anaal geslachtsverkeer weer als strafbaar opgenomen in
Artikel 121.1. Homoseksualiteit was weer een misdaad, verraad tegen de staat, en kon leiden tot
maximaal vijf jaar werken in een werkkamp of gevangenis. Hoeveel mensen er precies veroordeeld
werden is onbekend, maar de regering stelde zich al tevreden met het feit dat homoseksuele
mannen en vrouwen constant in angst leefden voor een eventuele arrestatie. Na de invoering van
het artikel werden er door verschillende media eerst nog anti-homo campagnes gevoerd (zoals het
gepubliceerde artikel van Gorki), maar vrij gauw ontwikkelde zich een totale stilte: over
homoseksualiteit werd niet gesproken, geschreven, noch gedacht. Zowel door de vervolging als door
de doodzwijging van het onderwerp werd de homoseksuele subcultuur zo goed als onzichtbaar. [ 13]
Voor homoseksuele vrouwen, lesbo’s, was de situatie ook niet goed. Als een lesbische relatie door de
ouders of verzorgers van de vrouwen bij de autoriteiten werd gemeld, konden de autoriteiten ervoor
zorgen dat de betreffende vrouwen voor drie maanden in een psychiatrische inrichting werden
gestopt met als diagnose ‘persoonlijkheidsstoornis’. Hier kregen ze medicamenten toegediend en
moesten ze zich bij een lokale psychiater laten registreren als ‘geestelijk ziek’, wat de kans op een
carrière en rijbewijs volledig afnam. In de jaren ’20 van de 19e eeuw is er zelfs een theorie opgesteld
waarmee lesbische vrouwen herkend hadden kunnen worden. Volgens deze theorie konden lesbo’s
herkend worden aan bepaalde eigenschappen: succes in mannelijke beroepen, roken, drinken,
vulgair taalgebruik, mannelijke uiterlijke eigenschappen, het houden van paardrijden en een carrière
in de Rode Leger. [13]
13
Buetikofer, A. Vertaald door Kessi, A. Najaar 1998. Homosexuality in the Soviet Union and in today's Russia
10
Ondanks de ontmanteling van de Goelag-werkkampen, verbeterde de situatie onder Chroesjtsjov
niet, mede omdat Chroesjtsjov zelf homofoob was en omdat het verbod op homoseksuele
handelingen bleef bestaan. Mensen die veroordeeld werden op basis van Artikel 121, het antihomoartikel, werden nog steeds naar werkkampen gestuurd. In deze werkkampen heerste een
rangorde, waarvan de опущены, de gedegradeerden, de laagste kaste was. De mensen veroordeeld
op basis van Artikel 121 waren deze опущены; zij moesten de vuilste klusjes opknappen en waren
vaak het slachtoffer van (groeps)verkrachtingen. [10]
In 1984 probeerde een kleine groep homoseksuele mannen in Leningrad een organisatie voor
homoseksuele mannen op te richten, maar ze werden echter door de Russische geheime dienst
(KGB) opgepakt. Pas ten tijde van secretaris-generaal (en na 1991 president) Michail Gorbatsjov
konden in 1989-1990 zulke organisaties worden opgericht. De eerste organisatie die werd opgericht
was The Moscow Gay & Lesbian Alliance door Yevgeniya Debryanskaya, en het eerste tijdschrift
gericht op de homoseksuele bevolking was Tema, met als redacteur Roman Kalinin. In de zomer van
1991 werden de eerste internationale conferentie, een filmfestival en demonstraties voor rechten
voor homoseksuelen in de steden Moskou en Leningrad gehouden. [12]
Pas op 29 april 1993 werd het Artikel 121 door toenmalig president Boris Jeltsin afgeschaft:
homoseksuele handelingen waren geen misdaad meer. Dit betekende echter niet dat
homoseksualiteit vanaf dat moment geen taboe meer was en getolereerd werd, want nog steeds is
het overgrote deel van de Russische bevolking niet op homoseksualiteit gesteld. In 2002 lag er een
wetsvoorstel klaar om discriminatie op basis van seksuele voorkeur strafbaar te stellen, maar dit
voorstel is niet aangenomen. [10]
In 2012 werd er een honderdjarig verbod op
gay parades in de stad Moskou uitgevaardigd,
en ook in andere Russische steden en
provincies geldt ditzelfde verbod. Vanaf het
moment dat Vladimir Poetin op 7 mei 2012
voor de tweede maal president van Rusland
werd zijn de touwtjes met betrekking tot de
homoseksuele subcultuur weer aangetrokken,
zoals te lezen is in deelvraag 1.
Central Station, gaybar in Moskou (bron: RuNews24)
11
3. Wat is er naast het anti-homobeleid nog meer gaande in Rusland?
Op 7 mei 2012 werd Vladimir Poetin herkozen als president, na vier jaar als premier te hebben
gewerkt onder president Dmitri Medvedev. Sinds zijn herverkiezing zijn er onder zijn leiding een
aantal nieuwe wetten en wetswijzigingen ingevoerd, die het karakter van de Russische samenleving
en de blik op de Rusland van buitenaf behoorlijk veranderd hebben. Onder deze nieuwe wetten en
wetswijzigingen vallen de al eerder besproken anti-LGBT-propaganda-wet en de adoptiewet, maar
ook een aantal andere wetten:
Presidentiële Raad inzake Etniciteitsaangelegenheden
Tot 2001 bestond er in Rusland een Ministerie van Etniciteiten. Het ministerie is afgeschaft door de
federalen autoriteiten, omdat het geen bestaansrecht meer zou hebben. Ter vervanging van dit
ministerie installeerde Poetin in 2012 de Presidentiële Raad inzake Etniciteitsaangelegenheden, dat
dient als adviesorgaan voor de president en zelf geen wetgevende of administratieve bevoegdheden
heeft. Deze verandering is tot stand gebracht omdat er vele conflicten tussen etnische groeperingen
in verschillende delen van Rusland zijn en de angst dat xenofobe gevoelens onder een deel van de
bevolking oncontroleerbaar worden. De oppositie is echter van mening dat de autoriteiten nu
straffeloos discriminerend kunnen optreden tegen etnische minderheden. [1]
Anti-demonstratiewet
Op 8 juni 2012 ondertekende president Poetin de anti-demonstratiewet, die boetes voor deelnemen
aan protestbijeenkomsten die de openbare orde verstoren verhoogt. Deze wet trad heel toevallig
een paar dagen voor de aangekondigde protestbijeenkomst tegen Poetins nieuwe regeringstermijn
in. Volgens de president is de wet ingevoerd om demonstraties niet uit de hand te laten lopen en
demonstranten te beschermen tegen radicalisme, maar de oppositie zegt juist dat het radicalisme op
deze manier alleen maar erger zal worden. Deelnemers aan en organisatoren van
protestbijeenkomsten riskeren ook een gevangenisstraf door de in het Wetboek van Strafrecht
aanwezige artikelen ‘openlijke geweldpleging’ en ‘het organiseren van massa-rellen’. [1]
Ngo-wet
Op 21 juli 2012 werd de ngo-wet (non-gouvernementele organisatie) van kracht. Deze wetswijziging
verplicht ngo’s die financiering uit buitenland ontvangen of politiek actief zijn tot het registreren als
foreign agents (buitenlandse agentschappen). De regering zegt dat de wet nodig is om het land tegen
bemoeienis van buitenaf in Ruslands interne politiek tegen te beschermen. De oppositie is echter van
mening dat de regering de wet kan gebruiken om werk van onafhankelijke organisaties (Amnesty
International, Transparency International) te bemoeilijken, helemaal omdat ‘politiek actief zijn’ heel
breed kan worden opgevat. De boetes voor het overtreden van deze wet kunnen oplopen tot
500.000 roebel. [1]
Laster-wet
Op 28 juli 2012 bracht president Poetin ‘’laster’’ terug in Wetboek van Strafrecht, terwijl oudpresident Medvedev het er in december 2011 juist nog uitgehaald had en het had veranderd in een
administratief vergrijp. Door de terugbrenging in het Wetboek zijn de boetes die op laster staan
enorm opgelopen, zelfs tot tienmaal de administratiefrechtelijke boetes. [1]
Blasfemie-wet
Op 28 mei 2012 heeft de Russische Tweede Kamer, de Staatsdoema, een wet inzake blasfemie
aangenomen, waardoor het kwetsen van religieuze gevoelens of het beledigen van
12
geloofsovertuiging strafbaar is geworden. Op het overtreden van deze wet staan boetes tot 200.000
roebel of een gevangenisstraf van maximaal drie jaar. [ 14]
Internet-wet
Op 1 november 2012 werd er een wet van kracht die overheidscontrole op internetsites vergroot. De
overheid kan nu zonder rechterlijke tussenkomst websites blokkeren. Tevens is de criteria voor
verboden informatie op internet uitgebreid, waardoor de lijst met ‘verboden’ websites alleen maar
zal toenemen. De Russische regering zegt dat deze wet nodig is om het internet veilig te houden en
websites waarop kinderporno, hulp bij zelfdoding en drugsmisbruik staan tegen te gaan. De oppositie
is echter van mening dat deze wet de wet de internetvrijheid alleen maar zal inperken en dat de
vrijheid van meningsuiting hierbij in het geding komt. [1]
Hoogverraad-wet
Op 14 november 2012 ondertekende Poetin een wetswijziging die artikelen over hoogverraad in het
wetboek van strafrecht en wetboek van strafvordering verruimen. Voorheen was hoogverraad
spionage, het onthullen van staatgeheime informatie of hulp bieden aan staten of buitenlandse
organisaties ten behoeve van activiteiten die de buitenlandse veiligheid van de Russische Federatie in
gevaar brengen. Door deze wetswijziging is hoogverraad nu het verstrekken van financiële,
materiële, technische, adviserende of andere hulp aan een andere staat, internationale of
buitenlandse organisatie of hun vertegenwoordigers, met betrekking tot hun tegen de veiligheid van
de Russische Federatie gerichte activiteiten. [1] Op het overtreden van deze wet staat een hoge
boete of een gevangenisstraf, maar over de lengte van die straf verschillen de bronnen. Zo zegt het
Ambtsbericht Russische Federatie (bron 1) dat het overtreden van de wet een straf van maximaal
twintig jaar kan opleveren, maar Amnesty International spreekt over maximaal vier jaar. [ 15]
Mensenrechtenactivisten en critici zijn bang dat Russische regering door deze wet een instrument in
handen heeft om afwijkende meningen in de kiem te smoren, omdat iedereen die internationale
contacten heeft hierdoor het risico loopt om aangeklaagd te worden. Ook deze wet laat een grote
interpretatieruimte voor de autoriteiten beschikbaar.
De amnestiewet
Het Russische parlement heeft op 18
december 2013 een amnestiewet
aangenomen, waardoor duizenden mensen
die vastzitten vanwege ‘hooliganisme’ kunnen
worden vrijgelaten. De aanleiding voor deze
wet is de viering van het 20-jarig bestaan van
de Grondwet van de Russische Federatie.
Dankzij deze wet zijn de twee gevangengezette
bandleden van de band Pussy Riot, Maria
Aljochina en Nadezjda Tolokonnikova, op 23
december vrijgelaten, die sinds begin 2012
Maria Aljochina en Nadezjda Tolokonnikova (bron: theguardian)
vastzaten voor het zingen van een anti-Poetinlied in een kathedraal in Moskou. [ 16]
14
Hankel, A. 11 juni 2013. Rusland verbiedt godslastering en propaganda voor homoseksualiteit
Auteur onbekend, datum onbekend. Nieuwe wetten beperken vrijheid van meningsuiting
16
Klompenhouwer, L. 23 december 2013. Vrijgelaten lid Pussy Riot roept op tot boycot Sotsji
15
13
Ook voor de Greenpeace-activisten die momenteel op borgtocht vrij zijn gelaten, maar in afwachting
van hun proces in Rusland moeten blijven, is er hoop. [ 17]
Op 20 december is ook voormalig topman Michail Chodorkovski van het oliebedrijf Yukos
vrijgekomen, na 10 jaar in de gevangenis te hebben gezeten wegens belastingontduiking, fraude en
verduistering. [ 18] Voor zijn arrestatie in 2003 was Chodorkovski een duidelijk tegenstander van
Poetin, hij gaf financiële steun aan verschillende liberaal-democratische oppositiepartijen. [19] Zijn
veroordeling wordt dan ook in verband gebracht met zijn kritiek op Poetin.
Ondanks dat deze amnestiewet goed nieuws is voor mensen die onterecht gevangen zitten, menen
critici dat deze ‘viering van het 20-jarig bestaan van de grondwet’ voornamelijk een charmeoffensief
van president Poetin is, om zijn imago nog wat op te krikken voor de veel bekritiseerde Olympische
Winterspelen in Sotsji. [16] Ook vrijgelaten Pussy Riot-bandlid Maria Aljochina deelt die mening:
"De amnestiewet is helemaal geen humanitaire actie, het is niets meer dan een publiciteitsstunt. Als
ik had kunnen weigeren, had ik dat gedaan", zegt ze tegen het Russische Dozhd TV. [ 20]
Russia Today
In december 2013 vaardigde president Poetin een decreet uit waarmee een nieuw staatspersbureau
werd opgericht, Russia Today (Rossiya Segodnya). De oprichting van Russia Today gaat samen met
het opheffen van het voormalig persbureau RIA Novosti. Het bureau zal worden bestuurd door
Dmitri Kiseljov, een man die bekend staat om zijn extreme standpunten. [ 21] Zo heeft hij in een
interview deze uitspraak over homoseksuelen
gedaan:
"They should be banned from donating blood and
sperm, and if they are killed in a car crash their
hearts should be buried in the ground or burnt as
unfit for helping to prolong anyone's life." [22]
RIA Novosti stond bekend om zijn redelijk
onafhankelijke visies, ondanks dat ook dit bureau
eigendom was van de staat, maar daar zal bij
Russia Today geen sprake van zijn denken
verschillende tegenstanders van Poetin.
Dmitri Kiseljov in het betreffende interview (bron: towleroad)
De zender is bedoeld om buitenlandse luisteraars te informeren over de Russische cultuur en
politiek, en omdat de zender eigendom is van de staat verwachten ze enorme grip van de
autoriteiten op het nieuws, waardoor het Westen slechts te horen zal krijgen wat de Russische
autoriteiten willen dat ze horen. Meerdere oppositieleden zijn van mening dat mede door de
oprichting van dit bedrijf de censuur alleen maar zal toenemen. [22]
17
Klompenhouwer, L. 18 december 2013. Amnestiewet Rusland aangenomen - activisten Greenpeace komen
vrij
18
ANP/Novum, 20 december 2013. Russische oligarch Chodorkovski vrijgelaten
19
Auteur onbekend. 5 januari 2014. Michail Chodorkovski
20
Roy, 23 december 2013. Pussy Riot blijft demonstrereren tegen Poetin
21
Auteur onbekend, 9 december 2013. Poetin verstevigt greep op media
22
Ennis, S. 9 december 2013. Putin's RIA Novosti revamp prompts propaganda fears
14
4. Wat voor invloed heeft het anti-homobeleid op het NederlandRuslandjaar gehad?
Van 8 april tot en met 11 november 2013 vond het Nederland-Ruslandjaar plaats, waarbij de brede
en langdurige samenwerking tussen Nederland en Rusland en de intentie van beide landen om ook in
de toekomst nog samen te werken uitgebreid onder de aandacht werd gebracht. Het programma
bestond uit drie onderdelen: economie, cultuur en politiek & maatschappij. [ 23]
Het Nederland-Ruslandjaar is echter niet helemaal gelopen zoals het had moeten lopen. Meerdere
malen hebben er incidenten tussen beide landen plaatsgevonden die de samenwerking onder
spanning hebben gezet. Hieronder staat een opsomming van de conflicten die in 2013 hebben
plaatsgevonden [ 24]:
- Rusland voerde in januari een importverbod in voor Nederlands kalfsvlees, omdat de Russen de
inspecties ervan in Nederland niet streng genoeg vonden. Het verbod werd weer opgeheven op 14
september. [25]
- Op 17 januari pleegde de
Russische asielzoeker Aleksandr
Dolmatov zelfmoord in een
Nederlands detentiecentrum in
Rotterdam. Dolmatov had in de
zomer van 2013 politiek asiel
aangevraagd in Nederland omdat
hij als activist voor de
oppositiegroep Een Ander Rusland
gevaar dacht te lopen. Tijdens de
vooravond van de inauguratie van
president Poetin was hij
gearresteerd, en sindsdien zou de
Russische geheime dienst FSB hem
hebben gevolgd. [ 26]
Herdenking Dolmatov bij de Nederlandse ambassade in Kiev, Oekraïne (bron: nrc)
Dolmatov’s verzoek werd afgewezen, omdat volgens de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) de
risico’s die de Rus liep te klein waren voor asiel, en hij wachtte sinds de dag voor zijn overlijden in het
detentiecentrum op zijn uitzetting. Volgens zijn advocaat Marq Wijngaarden zat hij daar onterecht
vast, want hij had beroep aangetekend tegen zijn uitzetting waardoor hij rechtmatig in Nederland
verbleef, en hij dus in een asielzoekerscentrum had mogen verblijven. De regering in Moskou eiste
van het ministerie van Buitenlandse Zaken in Nederland een uitgebreid onderzoek naar zijn
overlijden, dat staatssecretaris Teeven een dag later realiseerde. [ 27]
23
Auteur onbekend. Datum onbekend. Achtergrond Nederland-Ruslandjaar
ANP, 1 december 2013. Ruslandjaar bol van incidenten
25
ANP. 14 september 2013. Kalfsvlees mag weer naar Rusland
26
Smeets, H. 17 januari 2013. Zelfmoord Russische activist in detentiecentrum Rotterdam
27
Smeets, H. 18 januari 2013. Teeven stelt onderzoek in naar dood Russische asielzoeker ‘die onterecht vastzat’
24
15
- Op 25 januari werd de anti-LGBT-propaganda-wet door de Russische Tweede Kamer, de
Staatsdoema, aangenomen. 388 van de 450 leden van de Doema stemden vóór. [ 28]
- Op 8 april vond tegenover het Scheepvaartmuseum in Amsterdam, waar president Poetin op dat
moment met toen-nog-koningin Beatrix dineerde, een grote demonstratie plaats tegen de
voorgestelde anti-homowet in Rusland. De demonstratie was georganiseerd door het COC, en
duizenden mensen hebben deelgenomen. [ 29]
Tijdens een korte persconferentie samen met premier Mark Rutte benadrukte Poetin na meerdere
vragen over de anti-homowet de verschillen tussen beide landen: Nederland heeft een partij die
geen vrouwen toelaat in de politiek (SGP) en een organisatie die pedofilie uitdraagt (Martijn), en die
heeft Rusland niet. [ 30]
- Sinds juli boycot Rusland Nederlandse (poot)aardappelen omdat er, ondanks controle, schadelijke
stoffen meegevoerd zouden worden. [ 31]
- Op 22 juli werden vier Nederlandse documentairemakers in Rusland opgepakt op verdenking omdat
ze met minderjarigen over homoseksualiteit zouden hebben gesproken, wat een overtreding van de
anti-LGBT-propagandawet is. Ze werkten in Sint-Petersburg en Moermansk aan de documentaire
'5000 Roebel'. Het filmmateriaal met de interviews is in beslag genomen door de politie. [ 32] Dezelfde
dag nog mochten ze terug naar Nederland omdat de rechtszaak om onbekende redenen niet door
ging. [ 33]
- Op 8 september vonden de Wereldhavendagen plaats, waarbij ook een Russisch marineschip en de
Russische marine kapel aanwezig zouden zijn, maar vier dagen van te voren zeiden de Russen
af. Deze 36e editie van de Wereldhavendagen stonden in het teken van de eeuwenlange
vriendschapsband tussen Rusland en Nederland. Waarom Rusland heeft afgezegd was niet duidelijk,
maar wel stond ook nu weer een protestactie gepland tegen de anti-LGBT-propagandawet, ditmaal
georganiseerd door D66 en GroenLinks. [ 34]
- Op 19 september werden dertig
Greenpeace-activisten van het schip ‘Artic
Sunrinse’, dat onder Nederlandse vlag
voer, opgepakt. De activisten voeren actie
bij het boorplatform Prirazlomnaja, ten
zuiden van Nova Zembla. Shell wil daar
samen met het Russische aardgasbedrijf
Gazprom naar olie te boren, maar volgens
Greenpeace is het platform in slechte
staat, en als er iets mis gaat, duurt het heel
Het schip Artic Sunrise (bron: newsinfo.inquirer)
lang voordat er hulp aanwezig is. De Russische autoriteiten zeiden dat de arrestatie het gevolg was
28
ANP. 15 januari 2013. Russisch parlement stemt in met antihomowet
Ulden, A. van. 8 april 2013. Poetin in Nederland: homoprotesten en druk op Rutte
30
Redactie. 8 april 2013. Poetin: Nederland heeft pedofielenclub, Rusland niet
31
Auteur onbekend. 11 juli 2013. ‘’Ban op aardappel stoppen’’
32
ANP. 22 juli 2013. Nederlanders voor rechter Rusland
33
ANP. 24 juli 2013. Kris van der Veen: arrestatie in Moermansk was erg intimiderend
34
ANP. 4 september 2013. Havendagen zonder Russisch schip
29
16
van provocatie van de activisten [35], en de activisten hebben op verdenking van piraterij en
hooliganisme vastgezeten tot 22 november, die dag werden de Nederlanders Faiza Oulahsen en
Mannes Ubels en meerdere anderen op borgtocht vrijgelaten. [36]
- Op 30 september blijkt dat de Nederlandse fotograaf Rob Hornsta Rusland niet in mag, en op 1
oktober wordt bekend gemaakt dat ook schrijver Arnold van Bruggen het land niet in mag. [ 37] Zij
zouden een overzichtstentoonstelling genaamd ‘The Sochi Project’ houden in een kunstcentrum in
Moskou, maar het kunstcentrum heeft op 10 oktober de samenwerking met beide mannen
opgezegd. De regering geeft hier als reden voor dat ze de wet hebben overtreden, ze hebben in 2006
namelijk beide korte tijd vastgezeten voor het interviewen van een burgemeester in het Prigorodnydistrict, terwijl ze de vier grootste steden in Rusland niet uit mochten. [ 38]
De tentoonstelling werd gehouden in het kader van het Nederland-Ruslandjaar, maar het feit dat er
veel politiek-gevoelige onderwerpen aan bod zouden komen, zoals corruptie,
mensenrechtenschendingen en terrorisme in het zuiden van Rusland, heeft er mogelijk ook mee te
maken waarom Hornstra en Van Bruggen geen visum kregen. [ 39]
- Op zaterdagavond 5 oktober werd de Russische diplomaat Dmitri Borodin op opgepakt in
Scheveningen, omdat zijn buren hadden geklaagd over de manier waarop hij zijn kinderen
behandelde/mishandelde. Zowel Borodin als zijn vrouw waren op de betreffende avond onder
invloed van alcohol, waardoor er een dreigende situatie voor de kinderen zou zijn geweest. Met zijn
arrestatie werd zijn diplomatieke onschendbaarheid genegeerd, en president Poetin was dan ook
woedend en eiste een verklaring en excuses van Nederland. [ 40]
- Op de avond van 15 oktober werd de Nederlandse diplomaat Onno Elderenbosch mishandeld in zijn
woning in Moskou. Volgens sommige Russische media zouden de twee indringers zich als elektriciens
hebben vermomd om zo binnen te komen. Elderenbosch raakte lichtgewond en heeft vervolgens zelf
de politie gebeld. De indringers hadden op spiegel in het huis van de diplomaat met lippenstift een
hart met daaronder de tekst ‘LGBT’, de Engelse afkorting van ‘lesbian, gay, bisexual and transgender’
getekend. Minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans heeft hierop de Russische
ambassadeur ontboden voor een gesprek en om opheldering gevraagd. [ 41]
- In de nacht van 17 op 18 oktober werd er ingebroken in een pand dat beheerd wordt door de
Russische ambassade in Den Haag. Ondanks dat het beheerd wordt door de ambassade is het geen
politieke vestiging, de woning wordt alleen gebruikt als onderdak voor ambassadepersoneel, zei de
politie. [ 42] Op 23 oktober werd de vermoedelijke dader opgepakt. Omdat de man een veelpleger
was en al eens eerder is opgepakt in verband met diefstal, kon een verband met eerdere incidenten
tussen Nederland en Rusland worden uitgesloten. [43]
35
ANP. 20 september 2013. ‘Russen arresteren Greenpeace-actievoerders’
ANP, bewerkt door Redactie. 22 november 2013. Greenpeace-activisten hebben gevangenis verlaten
37
ANP. 1 oktober 2013. Rusland weigert ook Nederlandse schrijver visum
38
Gollin, R.. 30 september 2013. Nederlandse fotograaf mag Rusland niet meer in
39
ANP. 10 oktober 2013. Nederland-Ruslandjaar een flop?
40
ANP. 8 oktober 2013. ‘’Borodin was gevaar voor kinderen’’
41
Huiskamp, F. en Valk, V. de. 15 oktober 2013. Nederlandse diplomaat in Moskou mishandeld
42
NOS. 17 oktober 2013. Inbraak Russisch pand Den Haag
43
Kasteleijn, N. 24 oktober 2013. Politie pakt verdachte op voor inbraak Russisch pand Den Haag
36
17
- In dezelfde nacht was het kantoor van Greenpeace in het Russische Moermansk het doelwit van
een inbraak. Op de bewakingsvideo’s zijn zes mannen te zien die over het hek om het gebouw
klimmen. De mannen hebben een kooi gestolen die gebruikt werd bij demonstraties tegen de
gevangen Greenpeace-activisten. [44]
- Ondanks alle incidenten, brengen koning Willem-Alexander en koningin Máxima op 9 november
toch een bezoek aan Rusland, in het kader van het Nederland -Ruslandjaar. [ 45]
- Op 1 december maakt de Russische diplomaat Dmitri Borodin, die eerder dat jaar gearresteerd was
in Den Haag, via Twitter bekend dat hij Nederland heeft verlaten. Hij twittert dat zijn vertrek niet
helemaal zijn eigen keuze was, maar hij zegt ook dat hij geen hekel heeft aan het Nederlandse volk
en dat hij veel vrienden achterlaat [ 46]:
I left the Netherlands yesterday.It was not entirely my choice I feel no hatred towards the Dutch
people.I left there many friends.
— Дмитрий Бородин 46+ (@imperets_67)
But I have serious questions to those who pretend having moral superiotity and the right to preach
without listening.
— Дмитрий Бородин 46+ (@imperets_67) [ 47]
Zoals in bovenstaande opsomming te lezen is hebben meerdere voorvallen het NederlandRuslandjaar gekenmerkt. Zowel het anti-homobeleid als het Greenpeace-conflict hebben een
belangrijke rol gespeeld in 2013 en hebben de tegenstellingen tussen de twee landen duidelijk naar
voren gebracht. De demonstraties op 8 april in Amsterdam zijn president Poetin natuurlijk niet
ontgaan, maar is Nederlands houding en heeft Nederlands kritiek op het Russische beleid voor
bepaalde conflicten gezorgd? Deze vraag is moeilijk te beantwoorden. Journalisten kunnen natuurlijk
niet in het Kremlin kijken, en ook zullen de regeringsleiders daar niet letterlijk plannen maken om
Nederland te dwarsbomen vanwege kritiek op het
Russische regime.
Het enige conflict waarvan met enige zekerheid kan
worden gezegd dat het met de Nederlandse kritiek op
het anti-homobeleid te maken heeft is de
mishandeling van de Nederlandse diplomaat Onno
Elderenbosch. Op de spiegel in zijn huis was namelijk
met lippenstift een hart getekend, met daaronder de
afkorting LGBT, zie de afbeelding rechts (bron: nos).
De aanvallers hebben hiermee duidelijk verwezen
naar de kritiek van Nederland op de anti-LGBT44
ANP, bewerkt door Redactie. 18 oktober 2013. Inbraak Greenpeace-kantoor in Moermansk
Geen auteur (video-fragment). 10 november 2013. Willem-Alexander en Máxima sluiten bezoek Rusland af
46
Novum. 1 december 2013. Russische diplomaat Borodin verlaat Nederland
47
Veenkamp, T. 1 december 2013. De Russische diplomaat Dmitri Borodin heeft zijn biezen gepakt en heeft ons
land verlaten
45
18
propagandawet: Nederland als beschermer (het hart) van de homoseksuelen (LGBT).
PvdA-Kamerlid Michiel Servaes en D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma zagen in dit voorval genoeg
aanleiding om het Nederland-Ruslandjaar tijdelijk stil te leggen of te beëindigen:
Nederland-Ruslandjaar kan wat mij betreft voorlopig ‘on hold’. Eerst opheldering en garanties voor
veiligheid Nederlandse diplomaten.- berichtte Servaes op zijn twitteraccount. [41]
Wat D66 betreft betekent dit het einde van het Nederland-Rusland jaar. - berichtte Sjoerdsma op zijn
twitteraccount. [41]
CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt vond het echter goed van minister Timmermans om eerst de Russische
ambassadeur te ontbieden, schrijft hij op Twitter:
Goed dat Timmermans ambassadeur ontbiedt. Ben benieuwd wanneer hij serieus gesprek met
minister Lavrov onder 4 ogen gaat voeren. Hard nodig. [41]
De voorzichtige conclusie kan worden getrokken dat het meningsverschil over de situatie van
homoseksuelen in Rusland dankzij de anti-LGBT-propagandawet het hele jaar als stille kracht heeft
meegewerkt aan de spanningen tussen Nederland en Rusland, maar duidelijk naar voren kwam in de
mishandeling van de Nederlandse diplomaat. Echter rest nog de een vraag die onbeantwoord zal
blijven: hebben de Russische autoriteiten een aandeel gehad in de mishandeling?
19
5. Op welke manier besteedt de Nederlandse politiek aandacht aan dit
onderwerp?
Mede door het Nederland-Ruslandjaar in 2013 hebben beide landen op zowel cultureel als
economisch en politiek gebied veel met elkaar te maken gehad. Dit heeft op politiek gebied voor de
nodige spanningen gezorgd, voornamelijk dankzij de mensenrechtenschendingen in Rusland. Omdat
deze mensenrechtenschendingen betrekking hebben op homoseksuelen, is het belangrijk om eerst
naar de verschillende standpunten van de Nederlandse fracties met betrekking tot homoseksualiteit
te kijken, en dan naar eventuele uitlatingen van de fracties over het anti-homobeleid in Rusland.
5.1 Standpunten partijen
CDA
Het Christen Democratisch Appèl is een sociaalliberale partij die uitgaat van christelijk gedachtegoed.
Dit gedachtegoed is gebaseerd op vier uitgangspunten [ 48]:
‘’1. Rentmeesterschap: vanuit een besef van verbondenheid tussen de generaties voelt het CDA zich
geroepen tot zorg voor natuur en cultuur.
2. Gespreide verantwoordelijkheid: voor het CDA begint politiek met de erkenning van
maatschappelijk initiatief.
3. Publieke gerechtigheid: het CDA staat pal voor de rechtsstaat als onmisbare voorwaarde voor de
bescherming van menselijke waardigheid.
4. Solidariteit: het CDA zet in op betrokken burgers om de onderlinge verbondenheid te versterken.’’
Op de site van het CDA zijn alle thema’s en standpunten van de partij te vinden. Homoseksualiteit is
zelf geen thema of standpunt, maar wordt in het standpunt Discriminatie onder de aandacht
gebracht:
‘’Wij vinden dat slachtoffers van discriminatie op dit moment nog onvoldoende worden
beschermd. Vooral de discriminatie van homo’s neemt de laatste jaren toe en dat vinden wij een
zorgelijke ontwikkeling.
Wij hechten veel waarde aan artikel 1 van de Grondwet, een grondrecht dat iedereen insluit. Daarom
moet de overheid actief optreden tegen discriminatie op grond van godsdienst, levensovertuiging,
politieke gezindheid, ras, geslacht, seksuele gerichtheid of op welke andere grond dan ook.
Wij vinden dat mensen die zich schuldig maken aan discriminatie daarvoor moeten worden vervolgd
en een zwaardere straf moeten krijgen. Ook moeten deze daders worden geconfronteerd met de
gevolgen van hun daden, zodat ze beseffen hoeveel leed ze teweeg brengen bij hun slachtoffers. ‘’ [ 49]
Uit dit stuk tekst is af te leiden dat het CDA tegen discriminatie van homoseksuelen is en dat de partij
dus niet negatief tegenover homoseksualiteit staat, maar of deze houding enkel vanuit het
genoemde Artikel 1 (dat elke vorm van discriminatie verbied) komt, of dat het CDA ook
daadwerkelijk homoseksualiteit accepteert is niet te zeggen.
48
49
Auteur onbekend. Datum onbekend. Uitgangspunten
Auteur onbekend. Januari 2014 (laatste update). Standpunt discriminatie
20
ChristenUnie
De ChristenUnie is net als het CDA een (van oorsprong) christelijke partij, maar is overduidelijk een
stuk conservatiever dan het CDA. De ChristenUnie streeft naar een samenleving die meer
functioneert naar Gods wil en fundeert haar opvattingen over de politieke vraagstukken op het
woord van God. De partij zegt echter wel dat de Bijbel geen politiek handboek voor het oplossen van
problemen in deze tijd is. De ChristenUnie vertaalt geloof in politiek en wil opkomen voor de
kwetsbaren in de samenleving en voor de bescherming van het leven.
Ondanks de conservatieve houding van de partij zijn er onder het standpunt Discriminatie de
volgende uitspraken te vinden:
‘’Racisme en discriminatie op grond van etniciteit, handicap, sekse of seksuele voorkeur moeten
krachtig bestreden worden. (…) Als onderdeel van het homo-emancipatiebeleid wordt bijzondere
aandacht gegeven aan de bevordering van ‘respect voor verschil’. De afgelopen drie jaar zijn
organisaties als Contrario, RefoAnders en Onze Weg de dialoog aangegaan in eigen kring en hebben
ook daarbuiten een eigen geluid laten horen. Zij verdienen het in hun werk gesteund te worden en net
als andere homo-organisaties behandeld te worden.’’ [ 50]
De ChristenUnie is dus tegen discriminatie op grond van seksuele voorkeur. Er worden in de tekst
ook meerder christelijke homo-organisaties genoemd, wat duidt op steun van de partij voor deze
organisaties. Echter wordt in dit stuk tekst de gelijkheid van de christelijke homo-organisaties ten
opzichte van de niet-christelijke homo-organisaties benadrukt, en niet de gelijkheid van
homoseksuele mensen ten opzichte van heteroseksuele mensen. Ook bij deze partij geldt dus de
vraag: komt deze positieve houding enkel vanuit het genoemde Artikel 1 (dat elke vorm van
discriminatie verbied), of accepteert de CU ook daadwerkelijk homoseksualiteit?
D66
Democraten 66 is een (progressieve) sociaalliberale partij en noemt zichzelf de partij die staat voor
vrijheid. Onder het standpunt Homo-emancipatie zijn de volgende uitspraken te vinden:
‘’Vrijheid zit bij D66 in het DNA. Iedereen moet vrij zijn om zichtbaar zichzelf kunnen zijn, ongeacht
afkomst, religie, geaardheid etc. D66 wil scholen verplichten voorlichting te geven over
(homo)seksualiteit. Zo vergroten we de seksuele zelfstandigheid en acceptatie van seksuele diversiteit
onder jongeren.
Wij willen ook een einde maken aan het fenomeen weigerambtenaar. In Nederland heb je de vrijheid
om te trouwen met wie je wilt. Verder wil D66 een einde maken aan de ongelijke behandeling van
homo- en biseksuele mannen bij bloed- en orgaandonatie. En zorgen dat er een eind komt aan de
slechte juridische positie van meemoeders.’’ [ 51]
D66 is duidelijk een voorstander van homo-emancipatie en doet zijn best om die te verwezenlijken.
In tegenstelling tot het CDA en de ChristenUnie heeft D66 zelfs een standpunt Homo-emancipatie, en
valt homoseksualiteit niet onder het standpunt Discriminatie, wat al illustreert dat homoseksualiteit
een belangrijk partijpunt van D66 is.
50
51
Auteur onbekend. 3 september 2012. Discriminatie
Auteur onbekend. Datum onbekend. Homo-emancipatie
21
Op 3 augustus 2012 heeft D66 een wetsvoorstel ingediend voor het ‘weigeren’ van de
weigerambtenaar. Dit wetsvoorstel is door een meerderheid van de Tweede Kamer goedgekeurd en
is in 2013 ingegaan. [ 52]
GroenLinks
GroenLinks is een progressief, linkse partij die streeft naar een duurzame toekomst, emancipatie en
gelijke kansen voor iedereen. [ 53] Onder het standpunt Discriminatie zijn de volgende uitspraken over
homoseksualiteit te vinden:
‘’GroenLinks wil gelijke kansen voor iedereen. Het doet er niet toe of je wieg stond in Rotterdam of
Rabat, of je gelovig bent of ongelovig, man of vrouw, homo of hetero, jong of oud. (…) Verder pleit
GroenLinks voor een uitbreiding van artikel 1 van de grondwet. Daarin staat dat discriminatie
verboden is. De grondwet noemt daarbij discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging,
politieke gezindheid, ras en geslacht. GroenLinks wil daar drie soorten discriminatie aan toevoegen:
discriminatie wegens homoseksualiteit, leeftijd en handicap.’’ [53]
GroenLinks draagt dus ook een duidelijk standpunt over homoseksualiteit uit, niet alleen vanuit de
grondwet maar ook vanuit een moreel gedachtegoed, net zoals D66, PvdA, PvdD en SP.
PvdA
De Partij voor de Arbeid is een sociaaldemocratische partij, die spreekt van het recht op 'de
zekerheid van een fatsoenlijk bestaan', waardoor iedereen volwaardig aan de samenleving kan
deelnemen. [ 54] Onder het standpunt Homo-emancipatie is de volgende uitspraak te vinden:
‘’Iedereen is gelijk en moet de vrijheid hebben zichzelf te kunnen zijn. De PvdA accepteert
discriminatie, geweld en intimidatie tegen homoseksuelen niet. Homoseksuelen mogen zich niet
‘gegijzeld’ voelen in hun eigen wijk en woning. De overheid draagt de verantwoordelijkheid voor
veilige wijken waar iedereen zonder intimidatie en getreiter van andere buurtbewoners in vrijheid kan
leven. De PvdA is medeondertekenaar van het Roze Stembusakkoord en maakt met andere partijen
een einde aan onder andere de weigerambtenaar en de enkele feitconstructie.’’ [ 55]
Homo-emancipatie en homoseksualiteit vormen een belangrijk punt het verkiezingsprogramma van
de PvdA. Bovendien heeft de partij ook grote een lijst met oplossingen en verbeteringen voor de
situatie van homoseksuele mensen in Nederland. Een aantal van deze oplossingen zijn het opnemen
van discriminatie op grond van seksuele voorkeur in de grondwet, het aanpassen van de wet zodat
geen enkele school leerlingen en leraren vanwege hun seksuele geaardheid mag weigeren, het
vergoeden van het hele geslachtsveranderingsproces voor transgenders, en dat homoseksuelen niet
automatisch geweigerd mogen worden voor bloeddonatie. [55]
PvdD
De Partij voor de Dieren is een linkse partij, met als hoofdthema het streven naar een dier- en
milieuvriendelijker beleid. In het verkiezingsprogramma van de PvdD is op blz. 32-33 hun standpunt
met betrekking tot homoseksualiteit te vinden:
52
Redactie_d66. 3 augustus 2012. D66 dient initiatiefwetsvoorstel weigerambtenaar in
Auteur onbekend. Datum onbekend. Discriminatie
54
Auteur onbekend. 19 januari 2014 (laatste update). Partij van de Arbeid (Nederland)
55
Auteur onbekend. Datum onbekend. Homo-emancipatie
53
22
‘’De Partij voor de Dieren ziet het als taak van de overheid om overal waar sprake is van achterstelling
van groepen - zoals vrouwen, etnische minderheden en lesbiennes, homo- en biseksuelen en
transgenders (LHBT) - zorg te dragen voor volwaardige integratie en gelijkberechtiging. Er moet met
kracht worden opgetreden tegen alle uitingsvormen van discriminatie: mannen en vrouwen krijgen
een gelijke beloning voor gelijk werk; homoseksuele paren krijgen gelijke rechten als heteroseksuele
paren.
- Er komt een einde aan het fenomeen weigerambtenaar.
- Homoseksuele leerlingen en leraren zijn welkom op iedere school.
- De overheid voert een krachtig LHBT-beleid en investeert in LHBT-emancipatie in multiculturele en
religieuze kringen. ‘’ [ 56]
Ook in het verkiezingsprogramma van de Partij voor de Dieren komt een krachtig standpunt met
betrekking tot (acceptatie van) homoseksualiteit naar voren.
PVV
De Partij voor de Vrijheid is een partij die zich voornamelijk uitspreekt over de islam,
de multiculturele samenleving en de Europese Unie. De stroming van de partij is lastig vast te stellen:
de meningen lopen uiteen van conservatief-liberaal tot rechts-radicaal en nationalistisch. [ 57]
In het verkiezingsprogramma van de PVV komt homo-emancipatie één keer aan bod:
‘’We verdedigen onze homoseksuelen tegen de oprukkende islam.’’ [ 58]
Homo-emancipatie speelt dus niet een grote rol binnen de partij. Bovendien wordt de homoemancipatie hier eigenlijk gebruikt tegen de islam en tegen immigratie van niet-westerse mensen.
Omdat de islam de homo-emancipatie beperkt, moet er voorkomen worden dat de toestroom van
islamieten groter wordt. Er wordt dus helemaal niet gekeken naar de homoseksuele subcultuur in
Nederland zelf, maar ze wordt enkel gebruikt om de islam in het nadeel te brengen.
Echter stemde ook de PVV voor in het wetsvoorstel tot het weigeren van weigerambtenaren. [ 59]
SGP
De Staatkundig Gereformeerde Partij is de oudste Nederlandse politieke partij en is bevindelijkgereformeerd, wat inhoudt dat ze tot een orthodox-protestantse groepering behoren die bekend
staan om de volgende specifieke kenmerken [ 60]:
• tijdens de kerkdienst wordt er gelezen uit de Statenvertaling (1637) en in mindere mate uit
de Herziene Statenvertaling (2010);
• in het algemeen wordt er gezongen uit de psalmberijming van 1773; enkele gemeenten houden
vast aan de berijming van Petrus Datheen;
• de prediking beklemtoont de bevinding (kopje hieronder) of de persoonlijke geloofservaring bij de
lectuur van de Schrift;
56
Auteur onbekend. 2012. Verkiezingsprogramma Tweede Kamerverkiezingen 2012
Auteur onbekend. 8 februari 2014 (laatste update). Partij voor de Vrijheid
58
Auteur onbekend. Datum onbekend. Hún Brussel, óns Nederland (verkiezingsprogramma PVV)
59
Timmermans, S. 15 november 2011. VVD stemt tegen afschaffen weigerambtenaar; PVV niet
60
Auteur onbekend. 10 februari 2014 (laatste update). Bevindelijk gereformeerden
57
23
• abortus, euthanasie en het praktiseren van een homoseksuele geaardheid worden afgewezen;
• theater- en bioscoopbezoek worden afgewezen;
• televisie is geen gemeengoed;
• vrouwen zijn herkenbaar aan hun kleding
Om dit conservatisme te versterken is hun internetwebsite op zondag niet beschikbaar.
Op de site van de SGP is de volgende mening onder het standpunt Homoseksualiteit en
homohuwelijk te vinden:
‘’De openstelling van het huwelijk voor paren van hetzelfde geslacht is in strijd met het wezen van het
huwelijk als unieke en exclusieve verbintenis tussen één man en één vrouw. Op grond van de Bijbel
kan geen goedkeuring worden gegeven aan de homoseksuele praktijk. Uiteraard wordt daarmee niet
de homofiele mens afgewezen. Gebruik van geweld tegen homoseksuelen is absoluut verwerpelijk.
•
•
De mogelijkheid van het zogeheten 'homohuwelijk' wordt zo snel mogelijk weer ongedaan
gemaakt.
De Grondwet waarborgt dat iedere Nederlander tot ambtenaar benoemd kan worden. Dit
dient – in lijn met een recent evenwichtig advies van de Raad van State over dit thema - in
elke gemeente onverkort te gelden voor ambtenaren met gewetensbezwaren tegen het
homohuwelijk, of ze nu reeds in functie zijn of voor benoeming in aanmerking willen komen.
De regering ziet erop toe dat gemeenten deze vrijheid waarborgen.’’ [ 61]
De SGP staat verwerpt homoseksualiteit, op grond van de Bijbel, maar ze wijst homoseksuelen echter
niet af en vindt dat geweld tegen homoseksuelen ook niet toegestaan moet worden. De partij is wel
tegen het homohuwelijk en voorstander de weigerambtenaar. Omdat de partij geen goedkeuring kan
geven aan de ‘homoseksuele praktijk’ kan er gezegd worden dat de partij negatief tegenover
homoseksualiteit staat.
SP
De Socialistische Partij is een socialistische partij die werkt aan een maatschappij waarin menselijke
waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit centraal staan. [ 62]
In het verkiezingsprogramma is het volgende standpunt te lezen:
‘’Discriminatie is de bijl aan de wortel van de samenleving. Discriminatie verhoudt zich geenszins met
de menselijke waardigheid en de gelijkwaardigheid van mensen. Het uitsluiten van mensen om wie ze
zijn is een kwalijke zaak en moet worden tegen gegaan. Meldingen en aangiften van discriminatie
moeten serieus genomen worden. De capaciteit en deskundigheid bij politie en justitie wordt
vergroot. Gemeenten doen meer om discriminatie bij uitgaansgelegenheden te
voorkomen. Overheidsambtenaren mogen niet weigeren mensen van hetzelfde geslacht te huwen.
Leerlingen krijgen een acceptatierecht, zodat zij niet geweigerd kunnen worden vanwege hun
61
62
Auteur onbekend. Datum onbekend. Homoseksualiteit en homohuwelijk
Auteur onbekend. Datum onbekend. Even voorstellen: de SP
24
(religieuze) achtergrond. Leraren mogen niet meer geweigerd worden op scholen vanwege hun
sexuele geaardheid.’’ [ 63]
De SP spreekt zich duidelijk uit over discriminatie, maar benadrukt de discriminatie op basis van
seksuele voorkeur niet, zoals D66, PvdA en PvdD dat wel doen. Echter komt uit dit stuk tekst wel naar
voren dat de SP tolerant tegenover homoseksualiteit staat, door het weigeren van de
weigerambtenaar en het verbod op het weigeren van leraren vanwege hun seksuele voorkeur.
VVD
De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie is een conservatief-liberale partij die private
ondernemingen in Nederland steunt en vaak wordt beschouwd als een economisch liberale partij.[ 64]
Onder het standpunt Homoseksualiteit is de volgende uitspraak van de VVD te vinden:
‘’Verworvenheden op dit terrein mogen niet worden uitgehold en niet-aflatende aandacht is nodig
voor vooruitgang die nog moet worden geboekt – waaronder de snelle totstandkoming van het
lesbisch ouderschap en wetgeving die het voor transgenders eenvoudiger maakt om hun
geslachtsaanduiding op de geboorteakte te laten wijzigen.
Scholen mogen leraren op geen enkele wijze weren of ontslaan vanwege hun geaardheid – de
zogenoemde ‘enkele feit constructie’ wordt dan ook geschrapt. Scholen moeten tevens voorlichting
geven over seksualiteit en seksuele diversiteit.
Bij bloeddonatie staat de veiligheid van de ontvanger voorop. Om risico’s te bepalen telt voor de VVD
niet de seksuele geaardheid, maar het seksuele gedrag.
Tot slot wil de VVD af van de weigerambtenaar. Want: de overheid discrimineert niet.’’ [ 65]
De VVD spreekt zich in bovenstaande punten sterk uit voor homo-emancipatie en komt dus op voor
de rechten van homoseksuele mensen.
Kort samengevat staan alle partijen, op de SGP na, positief tegenover homoseksualiteit. Nu kan er
worden gekeken naar de uitspraken die verschillende partijen over de situatie van de homoseksuelen
in Rusland hebben gedaan.
63
Auteur onbekend. Datum onbekend. Standpunt discriminatie
Auteur onbekend. 10 februari 2014 (laatste update). Volkspartij voor Vrijheid en Democratie
65
Auteur onbekend. Datum onbekend. Homoseksualiteit
64
25
5.2 Uitspraken partijen anti-homobeleid Rusland
D66
D66 heeft zich meerdere keren uitgelaten over het anti-homobeleid van Rusland. Hieronder zijn
verschillende stukjes te lezen waarin uitspraken van D66-partijleden naar voren komen.
D66-Tweede Kamerleden Pia Dijkstra en Sjoerd Sjoerdsma hebben allebei met afschuw gereageerd
op het bericht van het IOC dat de Russische anti-homowet niet botst met de antidiscriminatiebepalingen van het Olympisch Handvest.
Pia Dijkstra: “Ik vind het ongehoord dat het IOC doet alsof er niets aan de hand is met de Russische
anti-homowetgeving. D66 roept het nieuwe Nederlandse IOC-lid Camiel Eurlings op dit aan de orde te
stellen binnen het IOC.” (…) “Sporters moeten volledig zichzelf kunnen zijn. Ook tijdens de
winterspelen. Zij hebben niet gevraagd om een locatie in een homovijandig land.”
Sjoerd Sjoerdsma: “De Russen aanspreken op hun wet is onvoldoende. Er zijn zwaardere diplomatieke
acties nodig. Zo zou Nederland een statenklacht tegen Rusland kunnen indienen.” [ 66]
Ook D66-Tweede Kamerlid Sophie in ’t Veld heeft zich in een interview met NU.nl geuit over de
uitspraak van het IOC:
Sophie in ’t Veld: ‘’Dit vind ik stuitend. In feite zegt het IOC: die homowet is wel in orde, dat valt reuze
mee. Door die houding aan te nemen steunen ze feitelijk Poetin in zijn mensenrechtenschendingen."
Net als Sjoerd Sjoerdsma vindt ook zij dat Nederland harder zou moeten optreden tegen Rusland:
"We behandelen Rusland alsof het een normale democratie is, maar dat is het niet meer. Laten we
niet net doen alsof daar alle normale mechanismen nog functioneren." (…)"We moeten in gesprek
blijven om te zorgen dat Rusland terugkomt op de weg naar democratie, maar het is onaanvaardbaar
dat één van de leden van de Raad van Europa de regels aan zijn laars lapt als het gaat om
mensenrechten. Het wordt daarom tijd dat Rusland wordt geschorst als lid van de Raad van Europa."
(…) "Poetin krijgt van iedereen al jaren de ruimte om dit soort dingen (het schenden van
mensenrechten, red.) te doen. Wil je hem echt laten luisteren, dan zouden we echt wat harder
moeten zijn.’’ [ 67]
Dijkstra en Sjoerdsma hebben op 28 januari 2013 meerdere vragen ingediend met betrekking tot de
anti-homowet van Rusland. Ze vragen onder andere of minister Frans Timmermans de mening deelt
dat dit wetsvoorstel tegen de internationale mensenrechten indruist en of hij zijn zorgen wil uiten bij
de Russische ambassadeur en op Europees niveau. De vragen zijn beantwoord door de Minister van
Buitenlandse Zaken en mede door de Ministers van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (Voor een
volledig overzicht van de vragen en antwoorden, zie de Bijlage). [ 68]
Op 19 augustus 2013 diende Sjoerdsma in zijn eentje meerdere vragen in met betrekking tot LGBTgezinnen in Rusland. Hij vroeg minister Timmermans onder andere of hij op de hoogte was van het
66
Auteur onbekend. 26 september 2013. Afschuw over anti-homo uitspraak IOC
NU.nl/Liza Titawano. 18 oktober 2013. ‘Rusland is terug naar tijd van communisme’
68
Ministerie van Buitenlandse Zaken. 12 februari 2013. Beantwoording kamervragen over de Russische
antihomowet.
67
26
wetsvoorstel om kinderen bij LGBT-ouders ouders weg te halen en of hij zich gaat inzetten voor de
naleving van het recht op gezinsleven voor deze ouders. Deze vragen en antwoorden, door minister
Timmermans, zijn te lezen in de Bijlage. [ 69]
Ook D66-partijleden Jan Paternotte en de heer G.J. Bouwmeester hebben op 7 februari 2013 bij de
Gemeente Amsterdam vragen ingediend over het Nederland-Ruslandjaar in relatie tot het antihomowetsvoorstel van Rusland. Ze vragen de gemeente onder andere of zij de mening delen dat het
aannemen van de anti-homowet door het Russische parlement discriminerend is en indruist tegen de
internationale mensenrechten en of Amsterdam een bijdrage kan leveren aan het onder de aandacht
brengen van de mensenrechtenschendingen met het aannemen van de anti-homowet in Rusland.
(Voor het volledige overzicht van de vragen en antwoorden zie de Bijlage.) [ 70]
GroenLinks
Ook GroenLinks heeft zich negatief over de Russische anti-homowet geuit. Hieronder zijn
verschillende stukjes te lezen die het standpunt van GroenLinks illustreren:
‘’Op initiatief van GroenLinks Haarlem hijst de gemeente Haarlem de regenboogvlag halfstok tijdens
het bezoek van de Russische president Vladimir Poetin op 8 april aan Nederland. Het is een protest
tegen de invoering van een anti-homowet in Rusland.
Eén van de acties is dat op 8 april in heel Nederland de regenboogvlag halfstok hangt. Hessel
Kruisman vond dat GroenLinks Haarlem daar ook iets mee moest doen. En dat heeft GroenLinks
Haarlem gedaan. De fractie heeft de raad voorgesteld om de vlag ook op het Haarlemse stadhuis
halfstok te hangen. Dit voorstel kreeg steun van alle partijen.’’ [ 71]
De GroenLinks-Europarlementariër Marije Cornelissen heeft tijdens de Wereldhavendagen, die in het
teken staan van de handelsbetrekkingen met Rusland, op een boot geprotesteerd tegen de Russische
anti-homowet. Hieronder zijn haar uitspraken te lezen:
‘Het is ontzettend belangrijk om te laten zien wat wij vinden van die verschrikkelijke wet, als signaal
richting het Russische parlement, maar ook om de homogemeenschap daar een hart onder de riem te
steken.’ (…)‘Wat mij betreft mag geen van de evenementen tijdens dit Ruslandjaar plaatsvinden
zonder een luid protest. Want je kunt handelsrelaties simpelweg niet vieren zonder óók de
mensenrechten aan de kaak te stellen.’ [ 72]
Ook had GroenLinks voor het bezoek van president Poetin aan Nederland op 8 april 2013 een
evenement op Facebook georganiseerd, waarin ze mensen opriepen tot het meedoen aan een
protestactie tegen de Russische anti-homowet. [ 73]
69
Ministerie van Buitenlandse Zaken. 2 september 2013. Beantwoording Kamervragen over LHBT-gezinnen in
Rusland
70
Gemeente Amsterdam. 5 april 2013. Beantwoording schriftelijke vragen van de raadsleden de heer J.M.
Paternotte en de heer G.J. Bouwmeester van 7 februari 2013 inzake het Nederland-Ruslandjaar in relatie tot de
anti-homowet van Rusland
71
Auteur onbekend. 6 april 2013. Haarlem hijst regenboogvlag halfstok tijdens bezoek Poetin aan Nederland
72
Schellingerhout, J. 9 september 2013. GroenLinks protesteert tegen anti-homowet
73
Hartevelt, P. 25 maart 2013. Homorechten zijn mensenrechten
27
PvdA
De PvdA verafschuwt de Russische anti-homowet, naar eigen zeggen. Minister van Buitenlandse
Zaken, Frans Timmermans, is net als een groot deel van de Nederlandse politici echter tegen een
boycot van de Olympische Winterspelen. Hij zegt:
“We zullen Rusland houden aan de door Rusland zelf ondertekende en bekrachtigde
mensenrechtenverdragen die homodiscriminatie verbieden. Mits breed gedragen en consequent
toegepast bereiken we zo per saldo meer voor de positie van de LGBT-gemeenschap in Rusland dan
met een boycot van de Winterspelen.’’ [ 74]
Kamerlid Keklik Yücel heeft op 2 augustus 2013 de ministers Edith Schippers (Volksgezondheid), Jet
Bussemaker (Emancipatie) en Frans Timmermans (Buitenlandse Zaken) opgeroepen om hun
afkeuring over de anti-homowetgeving te uiten bij Rusland. Ze hoopte dat zij het ongenoegen over
de wet in Moskou aan de orde zouden stellen. [ 75]
Yücel heeft een maand later samen met partijgenoot Michiel Servaes op 9 september 2013 vragen
ingediend over het Russische voornemen om kinderen weg te halen bij homoseksuele ouders. Ook zij
vroegen de minister of hij de mening deelde dat een dergelijke wet verwerpelijk is en welke stappen
hij wilde gaan ondernemen om deze mensenrechtenschending in EU-verband aan de kaak te stellen.
(Ook hier geldt weer: voor het volledige overzicht van de vragen en antwoorden, zie de Bijlage). [ 76]
Yücel heeft samen met ander partijgenoot Tjeerd van Dekken op 6 augustus 2013 ook meerdere
vragen ingediend met betrekking tot de handhaving van de anti-homowet tijdens de Olympische
Spelen in Sotsji in 2014. Onder andere de uitspraken van de Russische minister van Sport Vitali
Moetko, het aankaarten van deze uitspraken in Europees verband en de veiligheid van de
Nederlandse sporters waarop de anti-homowet betrekking heeft kwamen in deze vragen naar voren.
(Voor een volledig overzicht van de vragen en antwoorden, zie de Bijlage). [ 77]
SP
Op 16 augustus 2013 diende SP-Tweede Kamerlid Jasper van Dijk vragen in betreffende de antihomowet in Rusland. Zijn vragen hadden voornamelijk betrekking op de houding van minister
Timmermans en of het bij het uiten van zorgen blijft of dat er ook daadwerkelijke actie gaat worden
ondernomen. Deze Kamervragen sluiten dus goed aan op de hoofdvraag van het werkstuk. (Voor een
volledig overzicht van de vragen en antwoorden, zie de Bijlage). [ 78]
VVD
VVD-Tweede Kamerleden Johannes ten Broeke en Tamara Venrooy-Van Ark dienden op 2 augustus
2013 vragen in over het bericht "homo's Rusland digitaal vernederd". Dit bericht gaat over het online
zetten van foto’s en video’s waarin homoseksuelen mishandeld of vernederd worden. De vragen
74
Auteur onbekend. 9 augustus 2013. Timmermans tegen boycot Winterspelen Sotsji
Ritzen, Y. 2 augustus 2013. PvdA pissig over anti-homowet
76
Minister van Buitenlandse Zaken. 10 oktober 2013. Antwoord vragen van de leden Yücel en Servaes over het
Russische voornemen kinderen weg te halen bij homoseksuele ouders
77
Ministerie van Buitenlandse Zaken. 6 september 2013. Beantwoording Kamervragen over handhaving van de
antihomowet tijdens de Olympische Spelen in 2014
78
Ministerie van Buitelandse Zaken. 16 augustus 2013. Antwoord vragen van het lid Jasper van Dijk over de
anti-homowet in Rusland
75
28
gingen dan ook over geweld tegen homoseksuelen in Rusland en of de Russische regering hier ook
tegen optreedt. (Voor een volledig overzicht van de vragen en antwoorden, zie de Bijlage). [79]
De niet genoemde partijen (CDA, CU, PvdD, PVV en SGP) hebben zelf geen kamervraagstukken
ingediend over het Russische anti-homobeleid. Wel hebben meerdere politici van deze partijen
ingestemd met uitspraken en vragen van de bovenstaande partijen (D66, GroenLinks, PvdA, SP, VVD),
maar instemmen met een vraagstuk of uitspraak kan niet vergeleken worden met het zelf indienen
van een vraagstuk, en daarom worden niet al deze politici en bevestigde uitspraken verwerkt.
Dat de ChristenUnie en de Staatkundig Gereformeerde Partij geen kamervraagstukken hebben
gedaan ingediend niet heel verrassend, aangezien beide partijen met de Bijbel in het achterhoofd
naar de samenleving kijken, en de Bijbel homoseksualiteit verwerpt. Dat de Partij voor de Vrijheid
zich niet over het anti-homobeleid heeft geuit is ook niet verrassend, aangezien de PVV zich
voornamelijk richt op de islam, de multiculturele samenleving en de Europese Unie, en Rusland hier
niet onder valt. Dat het Christen Democratisch Appèl, dat ook uit christelijke gedachtegoed
ontsprongen is, en de Partij voor de Dieren zich niet uitgesproken hebben over het anti-homobeleid
is wél verrassend, aangezien beide partijen een duidelijk standpunt met betrekking tot
homoseksualiteit en homo-emancipatie hebben, en dat standpunt ook uitdragen. Misschien is dit te
wijten aan het feit dat de PvdD zich meer richt op een dier- en milieuvriendelijker beleid, en homoemancipatie niet het belangrijkste agendapunt is, maar de reden voor het zich niet uitspreken van
het CDA is een stuk lastiger te herleiden, aangezien het CDA een overtuigend sociaalliberale partij is.
79
Ministerie van Buitenlandse Zaken. 6 september 2013. Beantwoording Kamervragen over het bericht 'Homo's
Rusland digitaal vernederd'
29
5.3 Eigen vragen aan Tweede Kamer
Als toevoeging aan het onderzoek is elke partij uit de Tweede Kamer de volgende vragen gemaild:
1. Wat is in deze kwestie het standpunt van uw fractie?
2. Is dit een actueel onderwerp in de Tweede Kamer?
3. Welke koers zou Nederland volgens uw partijvisie het beste kunnen volgen?
4. Moet Nederland zich afzijdig houden, of moet Nederland een duidelijk standpunt kiezen en
uitdragen?
(Uiteraard zijn deze vragen wel mooi verwerkt in een beleefde mail!)
Naar de commissie Buitenlandse Zaken zijn de volgende vragen gemaild:
1. Wordt er in uw commissie gesproken over dit onderwerp, en om welke redenen is dit onderwerp
van belang binnen de commissie Buitenlandse Zaken?
2. Zal deze ontwikkeling ook invloed hebben op de politieke, sociale en economische betrekkingen
tussen Nederland en Rusland?
3. Welke koers zou Nederland het beste kunnen volgen met betrekking tot dit beleid? Moet Nederland
zich afzijdig houden, of juist een duidelijk standpunt kiezen en uitdragen?
De commissie Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp zijn de volgende vragen gemaild:
1. Wordt er in uw commissie gesproken over dit onderwerp? Is dit onderwerp van belang binnen de
commissie Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking? Waarom wel of niet?
2. Zal deze ontwikkeling ook invloed hebben op de handelsbetrekkingen met Rusland, en zo ja, hoe?
3. Welke koers zou Nederland het beste kunnen volgen met betrekking tot dit beleid? Moet Nederland
zich afzijdig houden, of juist een duidelijk standpunt kiezen en uitdragen?
Niet elke partij heeft de vragen beantwoord helaas. Van de partijen en de commissie die wel
geantwoord hebben zijn hieronder de antwoorden te lezen:
Commissie Buitenlandse Zaken
Beste Claudia Hacke,
Je vragen kan ik als volgt beantwoorden:
Mensenrechten is een belangrijk onderwerp voor het Nederlandse buitenlandse beleid en daarmee
ook voor de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken van de Tweede Kamer. En de situatie voor de
mensenrechten in Rusland (waaronder positie van homo’s) krijgt in de Kamer veel aandacht
aangezien Nederland op velerlei terreinen nauwe relaties heeft met Rusland. De leden van de
commissie Buitenlandse Zaken spreken dan ook regelmatig met de minister van Buitenlandse Zaken
over de politieke ontwikkelingen in Rusland en de relatie tussen Nederland en Rusland. Hierbij komt
de Russische wetgeving over bv. homo’s ook aan de orde. Het laatste overleg van de commissie met
de minister dat specifiek over Rusland ging, was op 3 april van dit jaar. Ter informatie voeg ik het
verslag van dit overleg bij, omdat dit een goed beeld geeft van de opvattingen van de verschillende
fracties in de Kamer. Daarnaast gebruiken de Kamerleden ook andere instrumenten om informatie te
krijgen van de regering over de situatie in Rusland of de minister te verzoeken om bepaalde
ontwikkelingen in dat land aan te kaarten bij de Russische regering. Die instrumenten zijn bv.
mondelinge vragen of schriftelijke vragen. Vandaag heeft de minister van Buitenlandse Zaken
schriftelijke vragen beantwoord van twee leden van de fractie van D66 over
mensenrechtenschendingen in Rusland. Ook die zijn ter informatie bijgevoegd. Op de vragen 2 en 3
30
kan ik niet namens de commissie een antwoord geven, omdat niet alle leden hetzelfde politieke
standpunt hebben. Maar uit het verslag van het overleg van 3 april jl. kunnen de standpunten van de
verschillende fracties worden afgeleid.
Ik hoop je hiermee voldoende te hebben geantwoord. Voor specifieke standpunten van de
afzonderlijke fracties en hun woordvoerders in de Kamer (zie de namen in het verslag van het
overleg), kun je direct met hen contact opnemen. Op de website van de Tweede Kamer
(www.tweedekamer.nl) staan de e-mailadressen van alle Kamerleden.
Met vriendelijke groeten,
Theo van Toor
SP
Beste Claudia Hacke,
Hartelijk dank voor je email. Emile Roemer heeft mij gevraagd te antwoorden.
De SP verwerpt de anti-homowetgeving in Rusland. Ons grootste bezwaar is dat dit discriminerend
kan werken tegen de LGBT (Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender) gemeenschap in Rusland.
Dit is een zeer actueel onderwerp in de Tweede Kamer. Sterker nog, straks, over een half uur, wordt
hierover gedebateerd.
De SP vindt dat Nederland zich stevig moet uitspreken tegen deze verwerpelijke wetgeving, zowel in
Nederland als in Rusland (als dat land bezocht wordt).
Succes met je profielwerkstuk!
Met vriendelijke groet,
Jip van Dort
VVD
Geachte mevrouw Hacke, beste Claudia,
Dank voor je vragen!
In juni dit jaar werd in Rusland een wet aangenomen die bekend is komen te staan als de ‘antihomowet’. De wet verbiedt propaganda van niet traditionele relaties richting minderjarigen. In de
praktijk kan de wet gebruikt worden om de meest normale uitingen van affectie tussen mensen van
gelijk geslacht te bestraffen. Als twee mannen of twee vrouwen hand in hand lopen of elkaar een kus
geven, waar een minderjarige bij is, kan dat bestraft worden met hoge boetes. Voor homoorganisaties die opkomen voor gelijke rechten zijn de straffen nog hoger. Naast de straffen lijkt de
wet ook anti-homogeweld in de hand te werken. De laatste maanden zijn er signalen dat er meer
geweld plaatsvindt tegen LHBT’s (lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen en transgenders) in
Rusland.
De VVD maakt zich grote zorgen over deze wetgeving. Waar we in Nederland het homohuwelijk en
homoadoptie hebben geregeld, is in Rusland sprake van een tegengestelde beweging. De VVD heeft
31
zeker zorgen over de homorechten in Rusland. We moeten realistisch zijn, Nederland regeert Rusland
niet, en dat moeten we ook niet willen. Rusland is een onafhankelijk land dat eigen keuzes kan
maken. Maar dat betekent niet dat Nederland en de Europese Unie Rusland niet mogen aanspreken
op het schenden van de mensenrechten. Want rechten voor LHBT’s zijn mensenrechten. De VVD kiest
de aanpak die het beste werkt om deze rechten te bewaken.
De mate waarin Nederland een land kan aanspreken op wangedrag is afhankelijk van de relatie die
Nederland met dat land heeft. Er zijn landen waar Nederland een beperkte relatie mee heeft; landen
waarmee Nederland mensenrechtenverdragen deelt en een handelsrelatie heeft; en landen die
politiek intensief willen samenwerken met Nederland of waarmee wij zelfs in de Europese Unie zitten.
Als Nederland bijna geen handelsrelatie met een land heeft en er zijn ook geen
mensenrechtenverdragen tussen Nederland en het betreffende land zijn getekend, is de slagkracht
voor Nederland beperkt. Het beste dat we dan kunnen doen is het land aanspreken in internationaal
verband, bijvoorbeeld via de Verenigde Naties.
Er zijn ook landen waar Nederland een forse handelsrelatie mee heeft. De handelsrelatie tussen
Nederland en Rusland is ongeveer 12 miljard euro per jaar. Naast de handelsrelatie delen Rusland en
Nederland ook verdragen over de rechten van de mens. Rusland heeft net als Nederland het Europees
Verdrag voor de Rechten van de mens getekend. Voor Rusland geldt dus dat het land op naleving van
dat verdrag kan worden aangesproken. Rusland is al veroordeeld omdat het geen gayprides
toestaat. Dat schendt namelijk de vrijheid van meningsuiting.
Daarnaast zijn er landen die intensief willen samenwerken met Nederland en Europa. Oekraïne wil
bijvoorbeeld een akkoord met de EU over politieke en economische samenwerking. Daar kan
Nederland wat voor terugvragen. Tot slot zijn er EU-landen waar de homorechten onvoldoende
worden gerespecteerd en gewaarborgd. Die landen kunnen we hard aanspreken op de afspraken die
in EU-verband zijn gemaakt.
Het heeft geen zin heeft om alleen maar te roepen dat je het ergens mee oneens bent. Dat maakt de
situatie van de LHBT’s in Rusland er niet beter op. Het geeft hooguit een goed gevoel aan de mensen
die het roepen. Daarom is de VVD ook geen voorstander van een boycot van de Olympische Spelen in
Sochi. Dat zou niet effectief zijn en bovendien wil de homobeweging in Rusland zelf ook geen boycot
van de Spelen. Wie zijn wij dan als Nederland om wel voor een boycot te pleiten?
Wat wel helpt is Rusland aanspreken op de afspraken waar ze in het verleden zelf mee akkoord zijn
gegaan. Het Europees Verdrag van de Rechten van Mens heeft er zelfs voor gezorgd dat
homoseksualiteit nu legaal is in Rusland. De VVD houdt een samenwerkingsverband met
Oekraïne tegen zolang niet geborgd is dat er afspraken worden gemaakt over de rechten van
LHBT’s. Ook dat is effectief.
De VVD zal zich de komende tijd blijven inzetten om de LHBT-rechten in Rusland, Oekraïne en andere
plekken in de wereld te blijven verdedigen. Op een effectieve manier, door goed te luisteren naar de
noden van de LHBT-bewegingen in de landen waar het om gaat.
Ik hoop dat dit antwoord geeft op je vragen!
Met groet,
Halbe Zijlstra
32
Slechts twee partijen en één van de twee commissies hebben de vragen beantwoord. Dat de SGP,
CU, en de PVV niet geantwoord hebben is zoals eerder al gezegd niet heel verrassend, omdat de SGP
en de CU de samenleving met een conservatieve bril op bekijken, en de PVV het voornamelijk heeft
over de islam, de multiculturele samenleving en de Europese Unie. Het is wel jammer dat de andere
partijen de vragen niet beantwoord hebben, omdat al die partijen een sterk standpunt over
homoseksualiteit en homo-emancipatie hebben, vooral D66 en de PvdA.
Als aanvulling op deze deelvraag over de politiek heb ik tevens een interview met de burgemeester
van Vlieland, Ella Schadd-de Boer afgenomen. Voor zowel dit interview als het interview met
dominee Frans Weeda is gekozen om het interview niet als bijlage toe te voegen, omdat dat de
waarde van het interview naar beneden haalt, wat zonde zou zijn, want het zijn naar eigen zeggen
twee zeer interessante interviews. Hieronder is het interview met burgemeester Ella Schadd-de Boer
te lezen.
Wat is uw achtergrond?
‘’Ik heb rechten gestudeerd, ik ben jurist, en ik heb heel lang in de advocatuur gewerkt, en de laatste
jaren werk ik bij de rechtbank als rechter-plaatsvervanger. Dus mijn achtergrond is wel een juridische,
maar ik heb ook lang in het openbaar bestuur gewerkt, vanaf 1994 in de gemeenteraad, vanaf ’98 als
wethouder en vanaf als 2005 burgemeester. Dus twee richtingen: partij-politiek en bestuurlijk en
juridisch.‘’
Rusland zit bij de Verenigde Naties, en ik heb gelezen dat Rusland ook verbonden is met de Raad
van Europa. Is Rusland verplicht zich te houden aan de Universele Verklaring voor de Rechten van
de Mens van de VN en het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de
fundamentele vrijheden van de Raad van Europa, of zijn dit meer richtlijnen waar Rusland zich aan
zou kúnnen houden?
‘’Het Europees Verdrag, daar is Rusland volgens mij geen partij in en bij de Verenigde Naties wèl,
maar we weten allemaal dat resoluties en uitgangspunten van de Verenigde Naties niet allemaal
gedeeld worden door alle landen. En op dit punt zegt Rusland wel ‘we discrimineren niet’, zo zeggen
ze dat, maar in de praktijk komt door die wetgeving, de antipropaganda-wet, natuurlijk wel een
enorme beperking in de rechten van homo’s.‘’
Volgen er ook sancties als een land zich niet aan een verdrag zoals de Universele Verklaring voor de
Rechten de Mens houdt, zoals Rusland nu, of is dat eigenlijk niet mogelijk?
‘’Het is natuurlijk heel lastig om dat te sanctioneren. Er is wel een, dat kennen wij ook, een Europees
Hof, en als een land zich er niet aan houdt kunnen mensen naar het Europese Hof gaan en daar een
juridische procedure starten. En dan is het vaak zo als het Hof zegt dat een land ongelijk heeft in zijn
wetgeving dan zou dat land zijn wetgeving moeten aanpassen, maar Rusland valt daar nog niet
onder.’’
Denkt u dat zo’n anti-homobeleid als in Rusland ook in Nederland zou kunnen voorkomen?
‘’Nee. Ik verwacht dat absoluut niet, want Nederland is van oudsher een heel tolerant land. We
hebben veel mensen die om politieke redenen vluchten naar Nederland, ook eeuwen geleden al, de
hugenoten kwamen hier eeuwen geleden al en ook de joden voor de Tweede Wereldoorlog, dus ik
moet eerlijk zeggen dat als ik Nederland zo ken en door de geschiedenis kijk dat wij veel toleranter
zijn. En ik hoop van ganse harte dat dat ook zo is.’’
33
Zijn deze wetten wel als discriminerend te zien, want er is ook een wet aangenomen, de Blasfemiewet, die het bekritiseren van het geloof of het kwetsen van religieuze gevoelens strafbaar stelt. Als
je het vanuit dit punt, een conservatief punt bekijkt, zijn deze wetten dan wel als discriminerend op
te vatten, want het enige wat er gedaan wordt is het verbieden van niet-traditionele seksuele
propaganda, maar als je het bekijkt vanuit een geloofshoek, is het dan ook daadwerkelijk
discriminerend?
‘’Dat is natuurlijk heel erg moeilijk, als je het bekijkt vanuit ons Artikel 1 dat wij in de grondwet
hebben staan en wat ook overeenkomt met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, dan
is iedereen voor de wet gelijk. Of je nu verschilt van godsdienst, ras, seksuele voorkeur, iedereen is
gelijk en iedereen moet op die wijze behandelt worden, dus je mag niet discrimineren. Bovendien
kennen wij in Nederland ook heel erg sterk het uitgangspunt vrijheid van meningsuiting en dat is ook
daaraan gerelateerd. En als je dat beziet, dat deze bepaalde seksuele geaarde mensen in hun
meningsuiting beknot worden en ook strafbaar gesteld worden (….), vind ik dat in strijd met het
uitgangspunt van Artikel 1 van onze grondwet. Ook al bekijk je het vanuit het lichtpunt van
godsdienst, ook dan mag je niet zover gaan als aanhanger van die godsdienst door anderen te
beknotten in hun levensvrijheid, dus dat zie ik wel als discriminatie.
Maar het is natuurlijk altijd: vrijheid van meningsuiting, hoe ver mag je daar in gaan? Daar zijn in
Nederland natuurlijk ook procedures voor. Geert Wilders bijvoorbeeld heeft natuurlijk ook die
procedure aan zijn broek gehad, maar uiteindelijk is hij vrijgesproken omdat het een kwestie van
vrijheid van meningsuiting was. Als je daarmee treed in andere rechten die mensen hebben die ook
tot de grondrechten behoren moet je dus heel voorzichtig zijn met de toetsing daarvan. Ik vind dat die
rechten in Rusland overtreden worden.’’
Meerdere onderzoeken hebben uitgewezen dat een groot deel van de Russische bevolking zich wel
gelovig noemt, Russisch Orthodox, maar het niet praktiseert. Ik vind het zelf wel bijzonder dat men
dus niet praktiserend religieus is, maar homoseksualiteit wel vanuit religie afkeurt.
‘’Ik vind dat niet sterk, ik vind het sterker als iemand dat heel sterk vanuit zijn geloofsovertuiging zou
zeggen. Zo komen ze vanuit de moslimwereld, vanuit die geloofsovertuiging, op hetzelfde uit, daar
zijn ze ook tegen homo’s, maar dat is dan ook heel sterk. Ik begrijp wel wat de Russen zeggen, dit
heeft heel erg met hun overtuiging te maken die diep geworteld zit in hun cultuur, en dat
homoseksualiteit hier niet in past. Wat wij hier in Nederland aan vrijheid hebben snappen ze gewoon
niet.’’
Denkt u dat ons beeld over wat er nu gaande is in Rusland sterk gekleurd wordt door de media? Is
het wel zo erg als gezegd wordt?
‘’Ik kan dat niet zo goed inschatten. Wat me wel zorgen baart is dat de laatste keer ook een
Nederlandse diplomaat opgesloten en mishandeld is, ook om zijn seksuele geaardheid, althans die
relatie was wel gelegd met dat hart dat op de spiegel getekend was. Het is natuurlijk wel altijd zo dat
druk tegendruk geeft. Dus als vanuit Rusland deze ideeën komen en er komt tegendruk, dan moet
Rusland er weer een schepje bovenop doen en zo wordt het één grote sneeuwbal, en daar speelt de
media natuurlijk wel een rol in om dat vuurtje nog eens aan te wakkeren. En wat er nu gebeurt is dat
de Olympische Winterspelen in Sotsji en hele belangrijke rol spelen. Maar vergis je niet, ook in
Nederland is het heel lang toch ook lastig geweest om voor je geaardheid uit te komen. En nog zijn er
mensen in Nederland die daar moeite mee hebben dus het is ook nog in Nederland… het uitgangspunt
is wel gelijke rechten, ze hebben ook gelijke rechten, ze mogen met elkaar trouwen maar er zijn nog
steeds ambtenaren van de burgerlijke stand die weigeren. Ik denk toch altijd, omdat het een
minderheid is, en het ook een minderheid blijft, zullen ze het altijd moeilijk hebben.
Maar ik denk dus dat de media een rol spelen, de Winterspelen een rol spelen, en omdat het daardoor
nu zo in the picture is, krijgt het heel veel aandacht.’’
34
Denkt u dat als de Olympische Winterspelen niet in Sotsji in Rusland zouden worden georganiseerd,
er ook zoveel aandacht aan het anti-homobeleid zou worden besteed?
‘’Ik denk dat het een hele belangrijke rol speelt. Omdat nu alle aandacht daarop gericht is, en ook
omdat er homoseksuele sporters zijn, die zich daardoor persoonlijk bedreigd en gediscrimineerd
worden en daar iets mee willen doen. Als je ziet wat er rondom de Zwarte Piet in Nederland al
gebeurt, en wat voor een heisa wordt gemaakt door de media, dan kun je je voorstellen dat zo’n
wereldspektakel als een Olympische Spelen daardoor heel sterk de aandacht vraagt.’’
Vindt u dat Nederland er goed aan heeft gedaan om het Nederland-Rusland jaar door te zetten,
gezien alle gebeurtenissen?
‘’Ja, ik vind dat Nederland daar goed aan gedaan heeft. Daardoor is het conflict in ieder geval niet
groter geworden. En daar kon juist ons staatshoofd, die politiek onschendbaar is en veel meer in de
richting van een symbolisch staatshoofd gaat en boven de partijen staat, een goede rol in vervullen,
en heeft dat ook gedaan. Daardoor is het conflict in ieder geval niet groter geworden, en zijn er
mogelijkheden geschapen, ook omdat ze met egards ontvangen zijn, en daar ook hebben laten zien
dat ze boven partijen staan zijn er ook mogelijkheden om in ieder geval weer in gesprek te gaan, en
dat is denk ik belangrijk.’’
Wat is uw persoonlijke mening over de reactie van de Nederlandse regering op het Russische
beleid? Vindt u dat Nederland zich hier niet in moet mengen of vind u dat Nederland juist wel een
rol hierin moet spelen?
‘’Omdat daar nu de Olympische Spelen zijn, omdat op de ambassade in Rusland een Nederlandse
diplomaat getackeld is, vind ik het wel goed dat Nederland aangeeft dat ze het niet eens is met dit
beleid, dat doen ze ook als ze naar China gaan voor handelszaken, dat doet ze in welk land dan ook
waar mensen in het nauw komen of gediscrimineerd worden, dus ik vind het heel goed dat Nederland
dat doet ja. Maar je moet wel uitkijken dat je je niet als land een grotere broek aantrekt en hoog van
de toren gaat schreeuwen want we moeten ook naar onszelf kijken en naar ons eigen handelen. Dus
ik vind dat beide moet: als eerste kijken naar wat hier gebeurt, en daar zo goed mogelijk oplossingen
zoeken, en dan heb je ook een recht van spreken om ook in andere landen dat onder de aandacht te
brengen.‘’
Wat is uw eigen mening hierover?
‘’Ik vind het in strijd met mijn uitgangspunten en dat is logisch, ik ben geworteld in deze samenleving,
en in deze samenleving hebben we waarden en normen waar ik me heel goed in kan vinden, waarvan
ik vind dat wij ook hier in Nederland daar heel bescheiden mee om moeten gaan als we een
bestraffend vingertje naar andere landen wijzen, want hier zijn ook mensen die heel discriminerend
naar andere mensen zijn, dus wat dat betreft zijn wij er ook niet vrij van. Maar in ons dagelijks leven
moeten we dat ons steeds realiseren en dat is vooral respect hebben voor elkaar, respect hebben voor
andermans mening, en als ik de social media lees en wat ik op televisie en radiozenders hoor vervuilen
wij ook wel in ons taalgebruik en in ons respect naar anderen, en laten we dan maar bij onszelf
beginnen. En omdat er natuurlijk veel mensen met andere nationaliteiten hier een bestaan proberen
op te bouwen en daar eigenlijk ook al sommigen gediscrimineerd worden omdat men vindt dat ze hier
niet mogen wonen. Nou ja, dat zijn dingen die hier behoorlijk spelen. Zo denk ik erover.’’
35
6. Welke groepen/personen hebben zich over het anti-homobeleid
geuit en wat hebben ze gezegd?
Niet alleen de Nederlandse politiek heeft op de ingevoerde anti-LHBT-propaganda-wet gereageerd.
Uit het hele land zijn vanuit verschillende groepen en verschillende mensen instemmende of juist
onthutsende reacties gekomen op deze discriminerende wet. Welke groepen of personen dit zijn en
wat ze gezegd hebben wordt hieronder besproken.
6.1 Sporters
Een van de meest duidelijke reacties van sporters over de hele wereld was de kus van twee van de
vier vrouwelijke winnaressen van de 4x400m estafette, Taiana Firova en Xenia Ryzhova, op het WK
atletiek in Moskou. Nadat ze hun gouden medaille in ontvangst hadden genomen gaven ze elkaar
een kus op de mond, als protest tegen de recente anti-homowetten in Rusland. Dit onder toezicht
van een heel stadion én de hele wereld die live via de televisie meekeek, een duidelijk statement
dus.[ 80]
In de aanloop naar de Olympische Winterspelen in Sotsji is er veel commotie geweest over de
veiligheid van homoseksuele sporters op het event. Het Internationaal Olympisch Comité (IOC) heeft
op 26 september 2013 laten weten dat de Russische anti-homowetten niet in strijd zijn met het
Olympisch Manifest, waarin staat dat discriminatie tijdens de Spelen uit den boze is. Jean-Claude
Killy, het IOC-lid dat verantwoordelijk is voor de organisatie van de Winterspelen in Sotsji:
"Zo lang het Olympisch Manifest niet wordt geschonden, zijn wij tevreden. En dat is het geval." [ 81]
"Het IOC heeft niet het recht om nationale wetten ter discussie te stellen, alleen als het olympisch
charter duidelijk geweld wordt aangedaan." [ 82]
Deze uitspraak werd gedaan nadat de Russische minister van sport, Vitali Moetko, op 1 augustus
2013 had verklaard dat de anti-LHBT-propaganda-wet ook geldt tijdens de Winterspelen, ondanks
het feit dat de Russische regering een halve week daarvoor de garantie had gegeven dat de wet juist
níet tijdens de Winterspelen zou gelden. [ 83] Moetko zei dat sporters die een ‘niet-traditionele
geaardheid’ hebben geen last zullen ondervinden van de wet, tenzij ze de wet schenden en met hun
geaardheid gaan propageren, want dan zullen ook zij de consequenties ervan moeten
aanvaarden.[ 84]
Zowel de uitspraak van Vitali Moetko als de uitspraak van het IOC zorgden voor veel ophef, zo zei
COC Nederland over de uitspraak van het IOC:
"Het IOC wordt daarmee de handlanger van de homofobe Russische regering." [81]
Ook het NOC*NSF, het Nederlands Olympisch Comité* Nederlandse Sport Federatie, vond de
uitspraak van het IOC onacceptabel. Maurits Hendrik, chef de mission van het NOC*NSF:
80
Auteur onbekend. 26 augustus 2013. Russische atletes kussen uit protest tegen anti-homowetten Poetin
AFP. 26 september 2013. IOC ziet geen beletsel in homowet
82
ANP/Novum. 26 september 2013. IOC: geen zorgen meer over anti-homowet
83
ANP. 1 augustus 2013. NOC*NSF: anti-homowet onacceptabel
84
AFP. 1 augustus 2013. Anti-homowet geldt ook tijdens Spelen
81
36
"Het IOC heeft samen met de hoogste regeringsofficials in Rusland vastgesteld dat die wet niet van
toepassing is tijdens de Spelen. Wij houden het IOC aan die afspraak." [83]
Het NOC*NSF verwacht echter geen boycot van de Winterspelen, en gaat er van uit dat de Russische
regering zich aan haar woord zal houden. [83] Zo zei Gerard Dielessen, directeur van de
sportorganisatie, in een interview met de website Sport Knowhow XL:
3. Er is in verband met de Olympische Spelen in Sotsji veel aandacht voor de Russische wet die
propaganda voor homoseksualiteit verbiedt. Het IOC zegt dat de wet niet in strijd is met het
Olympic Charter. Wat is het standpunt van NOC*NSF?
“Het IOC stelt dat iedereen aan de Olympische Spelen moet kunnen deelnemen ongeacht ras, religie,
seksuele geaardheid, politieke overtuiging et cetera, en Rusland heeft het IOC die garantie gegeven.
Voor het IOC is de beroemde Rule 50 leidend. Iedereen mag meedoen aan de Spelen, maar niemand
mag propaganda maken, voor welk onderwerp dan ook. Dat is natuurlijk ook de enige manier waarop
je atleten uit 204 verschillende landen allemaal aan hetzelfde sportevenement mee kan laten doen
zonder dat iedereen daar ruzie gaat maken.”
“Dat is de lijn van het IOC, maar dat neemt niet weg dat wij ons natuurlijk wel zorgen maken om de
situatie. Ik ben vaker in Rusland geweest en als ik zie hoe de Russen hiermee omgaan, daar word ik
niet vrolijk van. Wij hebben als NOC*NSF onze maatschappelijke verantwoordelijkheid. We hebben
overleg met organisaties als Amnesty International en ook met het COC. Amnesty vraagt ons onze
zorg uit te spreken en dat doen we ook. Het COC staat er activistischer in en dat mag. Zij vinden dat
wij acties moeten ondernemen om die wet te veranderen, maar dat is niet aan ons. Wij hebben de
verzekering gekregen dat onze atleten daar veilig zijn. Wij kunnen als organisatie de wetten van
landen niet veranderen. Als de Verenigde Naties of het kabinet het standpunt inneemt dat we er niet
heen moeten gaan, zullen wij dat vermoedelijk volgen. Wij zijn daar echter niet leidend in.” [ 85]
Verschillende Nederlandse sporters hebben ook tegengeluiden laten horen. Onder andere Epke
Zonderland, Ranomi Kromowidjojo, Femke Heemskerk, Inge Dekker en alle andere Nederlandse
zwemmers, Anky van Grunsven, Leontien van Moorsel, Marianne Vos en de volledige
dameshockeyploeg reizen niet af naar Sotsji. [ 86] Op deze manier willen ze een statement maken
naar de Russische regering, maar de vraag is natuurlijk of dit statement ook een uitwerking zal
hebben, want geen van deze Olympische sporters sporten op de Winterspelen, het zijn allemaal
Olympische Zomerspelen-deelnemers. Toch is het goed dat ze zich uitgesproken hebben, want ze
hadden het ook niet kunnen doen.
Tweevoudig wereldkampioen schaatsen Erben Wennemars is niet voor een boycot van de
Winterspelen:
‘’Toen de Olympische Spelen in Peking plaatsvonden was er ook een hoop commotie. Uiteindelijk is
iedereen toch gegaan. Ik denk dat je meer bereikt door wel dan niet te gaan. Om een voorbeeld te
noemen: een van mijn collega's en vrienden Joey Cheek (een Amerikaanse olympische
schaatskampioen, red.) heeft zich ingezet voor de mensenrechten in Darfur. China was not amused.
Joey kon vervolgens geen visum bemachtigen voor de Spelen in China (waar hij als bezoeker heen
85
86
Aquina, L. 8 oktober 2013. 5 vragen aan Gerard Dielessen, directeur NOC*NSF
Smit, D. 8 augustus 2013. Nederlandse sporters boycotten Olympische Spelen
37
wilde gaan, red.). Tijdens de openingsceremonie zette het Amerikaanse team een vlaggendrager uit
Darfur in. Op die manier kun je een statement maken.
'Het zou geweldig zijn als Ireen Wüst of een van de andere sporters zich op de Spelen in Sotsji zou
uitspreken. Mijn advies is: win eerst een medaille, dan heb je een podium. Sporters hebben wel alle
rust nodig om een ultieme prestatie neer te zetten. En een statement maken kost energie. Dat zou
kunnen afleiden van de prestatie.
Overigens hoor je iedereen nu over de Spelen in 2014, terwijl over 2 dagen de
wereldkampioenschappen atletiek in Moskou beginnen.’’ [ 87]
Hij is niet de enige die er zo over denkt, ook Marcel Stoeten, secretaris van het Nederland-Rusland
Centrum in Groningen denkt er ook zo over:
‘’Ik ben tegen een boycot, want dan laat je niets zien. Ga je erheen dan kun je lobbyen en aantonen
dat die antihomowet onzin is. Het zou toch een mooie gedachte zijn als de Nederlandse delegatie het
stadion komt binnenlopen met een regenboogvlag. Of een beetje wapperen met een regenboogvlag
niet naïef is? Ik denk het niet. De Russen kunnen tijdens de Spelen toch onmogelijk iedereen het land
uitgooien. Het is een evenement met veel publiciteit. Een tv-publiek van miljarden, daar kunnen ze
niet omheen. (…) Het is ook een signaal naar Russische homo's: wij staan achter jullie. Wegblijven
geeft een ander signaal. Het zou ook raar zijn nu opeens weg te blijven. In 1980 gingen we wel naar
Moskou toen andere landen de Spelen boycotten vanwege de inval van de Sovjet-Unie in
Afghanistan.’’ [87]
Daarnaast zijn ook veel mensen van mening dat het niet aan sporters is om politieke boodschappen
over te brengen, daarvoor zijn juist politici. Bovendien zou een boycot van de Winterspelen ook niet
rechtvaardig zijn tegenover de sporters die er al jaren voor hebben getraind.
Zo zegt de biseksuele schaatsster Ireen Wüst:
“Ik ga naar Sotsji om hard te schaatsen. Politieke zaken moeten politici maar uitzoeken. Natuurlijk is
het erg, maar er wordt wel veel ophef over gemaakt. Ik vind het een hoop aandacht om niks. Ik kan er
niets mee, ga er ook niets mee doen. Alsof een ‘bekende’ Nederlander de zaken in Rusland zou
kunnen veranderen.” [ 88]
Ook van de schaatsploeg van TVM, waar Ireen Wüst en Sven Kramer onder schaatsen, gaat er geen
statement komen. Trainer Gerard Kemkers:
"Wij moeten onze route 'schoon' houden. Natuurlijk praten we er over, maar het is voor ons als
schaatsers en begeleiders belangrijk om ons te focussen. En onze wereld klein te maken. Het maken
van een zwaar politiek statement kan afleiden.” [ 89]
87
Breemer, A. van den en Zwaan, I. de. 8 augustus 2013. Rondvraag boycot Sotsji: 'Win eerst een medaille en
maak dan een statement'
88
Auteur onbekend. 30 augustus 2013. Ireen Wüst wil zich niet mengen in discussie Russische anti-homowet
89
Auteur onbekend. 18 oktober 2013. Kemkers over kwestie-Rusland
38
6.2 Opinieonderzoek Nederlandse bevolking (1)
Uit onderzoek van Peil.nl, het onderzoekscentrum van Maurice de Hond (Nederlandse opiniepeiler
en ondernemer) blijkt dat 58% van de ondervraagde mensen vindt dat de Nederlandse sporters in
2014 wel naar Sotsji moeten gaan. Uit hetzelfde onderzoek blijkt ook dat:
- 53% van de ondervraagden vindt dat als de sporters naar Sotsji gaan, zij daar een statement
moeten maken tegen de anti-LHBT-propaganda-wet,
- 81% van de ondervraagden het kwalijk vindt dat de anti-LHBT-propaganda-wet is aangenomen,
- 62% van de ondervraagden vindt dat de Nederlandse politiek meer stelling tegen de anti-LHBTpropaganda-wet moet nemen. [ 90]
Een conclusie aan de hand van deze gegevens is geformuleerd in de Conclusie.
90
NU.nl. 12 augustus 2013. 'Meerderheid Nederlanders tegen boycot Spelen'
39
6.3 Kerk
De Kerk is lange tijd een belangrijk orgaan in de Nederlandse samenleving geweest. Tegenwoordig
zijn veel Nederlanders nog steeds religieus: volgens een telling uit 2010 hangen 8,4 miljoen mensen
het christelijk geloof aan, ongeveer 7 miljoen mensen zijn atheïst en 1 miljoen mensen zijn moslim.
Het Boeddhisme, Hindoeïsme, en Jodendom tellen respectievelijk tachtigduizend, dertigduizend en
dertigduizend aanhangers. [ 91]
Omdat het christelijke geloof veel aanhangers heeft in Nederland, en altijd een belangrijk onderdeel
van de samenleving is geweest, is het belangrijk om te kijken naar wat de Kerk van homoseksualiteit
vind, en hoe de Kerk naar het Russische anti-homobeleid kijkt. Dit is echter moeilijk, omdat de
verschillende geloofsrichtingen binnen het christelijk geloof niet allemaal dezelfde mening over
homoseksualiteit delen, en ook omdat binnen de verschillende geloofsrichtingen de meningen over
homoseksualiteit niet altijd hetzelfde zijn. Om een beter beeld van deze meningen te krijgen is op 29
november 2013 een interview met de dominee van Vlieland, Frans Weeda, afgenomen:
1. Zou u mij iets kunnen vertellen over het standpunt van uw geloofsrichting?
‘’Ik ben zelf predikant van de protestantse kerk en daar zijn er ook weer verschillende soort van, maar
toch wel de grote protestantse kerk in Nederland met een ruime twee miljoen leden. Ook daarin zijn
wel heel veel verschillen maar het is wel een vrij grote groep. Die kerk is een jaar of vijftig geleden, op
het moment dat ik me wat bewust werd van die dingen, halverwege de jaren ’60, wat van opvatting
veranderd. Dat kwam met name door een aantal predikanten die in hun werk onder studenten en
jongeren zagen en daar ook over vertelden hoe mensen kapot gingen aan de veroordeling en aan de
verplichte geheimhouding, dat ze niet mochten zijn wie ze waren, en deze predikanten hebben dat
vervolgens verteld op alle mogelijke niveaus. Begin jaren ’80 reisden er in Friesland een groep
mensen, waaronder heel traditioneel gezin, rond langs allerlei kerken, en de man en vrouw van dat
gezin hadden ontdekt dat 3 van hun 6 kinderen homoseksueel waren en stonden op het punt van
‘moeten we nu onze kinderen verwerpen of moeten we anders gaan denken?’ (…) Iedereen die ouder
was begreep dat je je kinderen niet verwerpt en dat je dus anders moet gaan denken. Juist omdat
voornamelijk de vader van het gezin heel duidelijk de taal sprak van de wat behoudender gelovigen,
dat was hij zelf namelijk ook, kon hij ze heel duidelijk confronteren met zijn vraagstuk: je kinderen
verwerpen of je mening veranderen? Iedereen snapte dat je je kinderen niet gaat verwerpen en dat je
dus anders moet gaan denken, en dat is langzamerhand een beweging geworden. Zoals dat met die
bewegingen gaat, eerst een poosje van ‘homoseksueel: je mag het wel zijn, maar je mag het niet
doen’ en gaandeweg naar een echte acceptatie. En nu is het zo dat, ik denk in meer dan de helft van
de plaatselijke gemeenten kunnen huwelijken van mensen van hetzelfde geslacht bevestigd worden,
bijna op dezelfde manier als tussen man en vrouw.’’
2. Kunt u mij wat meer vertellen over het standpunt van het katholieke geloof?
‘’Dan moet ik een stukje terug in de tijd. Ik denk dat de achtergrond is dat seks, een enorme sterke
emotie en een enorme sterke drijfveer is voor mensen in handelen, en zo geld voor alle
monotheïstische godsdiensten de angst dat dat op de plaats kan staan van God, en dat mag eigenlijk
niet. Eigenlijk voordat al die stromingen ontstonden was er al een idee van, het is beter om je ervan te
91
GRAPHIC. 18 december 2012. Religious Composition by Country, in Numbers
40
onthouden. Dat kan niet iedereen, maar het beste is om het niet te doen, en al die energie aan God te
besteden, en dat heeft de katholieke kerk heeft dat bij wet, bij kerkelijke wet vastgelegd, in de zin dat
een priester celibatair moet zijn. (…) Er zullen mensen zijn voor wie dit inderdaad de weg in het leven
is, maar om het te verplichten aan anderen ben ik absoluut op tegen. Ik denk dat je langzamerhand
ook kunt zien hoe schadelijk het is, want dat betekend net als voor homoseksuelen, dat priesters
zichzelf niet kunnen zijn, ze kunnen niet uitkomen voor wat ze eigenlijk zouden willen want het is het
verboden. De protestanten, en ook de joden en de islamieten, hebben eigenlijk nooit de kant gekozen
van het verbieden, maar hebben wel gezegd dat het gereguleerd moest worden, en dat moest dus in
een huwelijkssituatie en gericht op voortplanting. Ongehuwd samenwonen was in de tijd dat ik
predikant werd een heel hot issue. (…) Dan krijg je homoseksualiteit, én het was niet binnen een
huwelijk en het was gewoon voor de lol, dus dan kon natuurlijk niet. Dus vandaar een soort afwijzing.
Het is ook wel zo dat toen de aidsepidemie kwam, de eerste slachtoffers waren homoseksueel, dat in
kerkelijk Nederland een heel sterk wel of niet uitgesproken idee was dat dat een straf van God was. In
het grootste gedeelte van de protestantse kerk, maar ook bij veel katholieke mensen, alleen niet in de
officiële theorie van de kerk, is dat beeld veranderd. Wat daar heel sterk aan bijgedragen heeft is dat
heel veel homoseksuelen, met name homoseksuele mannen, actief lid zijn van de kerk. (…)’’
3. Een groot deel van de Russische bevolking is Russisch orthodox, of beweert dat te zijn. Denkt u
dat de afkeer en discriminatie van homoseksualiteit in Rusland zijn wortelen kan vinden in het
Russisch orthodoxe geloof?
‘’ Daar ben ik wel van overtuigd ja. Het is eigenlijk wel heel bijzonder dat religie in Rusland na 70 jaar
communisme, waarin religie ook eigenlijk helemaal niet mocht, toch is blijven bestaan. Poetin
restaureert nu zelfs kerken. De Russisch orthodoxe kerk heeft anders dan in Nederland nooit zoveel
nadruk gelegd op het sociale aspect, maar wel op de vrijheid om de liturgie te mogen vieren, en als
dat hersteld word, en dat ís hersteld na het communisme, dan is de kerk daar tevreden mee. En dat
betekent, en dat geld voor veel orthodoxe kerken, net als joden en moslims, dat ze vrij behoudend zijn
in persoonlijke dingen maar ook simpelweg een afkeer hebben van homoseksualiteit, het in ieder
geval niet proberen het bespreekbaar te kunnen maken. Je zult het eerst aan het licht moeten
brengen voordat je kunt zeggen van ‘hé, wat doen we nu eigenlijk?’ (…). Het proces van acceptatie
van jezelf staat in een groot deel van de bevolking van Rusland denk ik nog in de kinderschoenen,
omdat de kerk daar ook, anders dan de protestantse kerk, nooit echt gekeken heeft naar wat dat nu
betekent voor mensen in hun dagelijks leven. Zolang je geen mensen kent en niet ziet hoe ze eronder
lijden kun je natuurlijk makkelijk zeggen dat het niet mag.’’
4. Er is tevens een wet in Rusland aangenomen die het kwetsen van religieuze gevoelens en het
belediging van religie strafbaar stelt. Hieruit kan worden afgeleid dat de president de banden
tussen kerk en staat vernauwt. Denkt u dat de president religie, in de vorm van de Russisch
orthodoxe kerk, misschien gebruikt als excuus om homoseksualiteit af te keuren?
‘’Ik denk het wel. Alle machthebber zijn diep in hun hart bang voor het volk. (…) President Poetin vindt
dat er een Russische identiteit is en Russen hebben toch wel het gevoel dat de hele wereld tegen ze is.
(…) Ze vinden dat de kerk in hun cultuur thuishoort en homoseksualiteit niet. Mannetjes makerij, dan
zie je Poetin weer in ontbloot bovenlijf staan vissen, dat soort dingen. Hij projecteert een beeld van
natuurlijke, stoere mannelijkheid, en die zou dan Russisch zijn, alsof alle andere dan niet Russisch zijn.
Maar ik denk bijna dat je mag zeggen dat het een goed teken is dat hij dit doet, omdat dat betekent
41
dat de machtsbasis toch minder krachtig is dan hij zelf denkt of zelfs wel zou willen. En natuurlijk,
internet en alles wat zich beweegt heeft zijn invloed, maar je ziet ook bijvoorbeeld aan de overtrokken
reactie tegen Greenpeace, er wordt weer onmiddellijk gezegd van ‘de hele wereld is tegen ons’. (…)
Nou, en alles wat je gebruiken kunt om die gewenste, bedachte identiteit te versterken, dat gebruik
je. En een kerk die zich toch al niet zo richt op sociale rechtvaardigheid is natuurlijk allang blij met die
ruimte, want dat betekent dat de kerken opgeknapt worden, dat betekent invloed, dat betekent na 70
jaar van onderdrukking écht iemand zijn, en als de prijs daarvoor afgeven op homo’s is waar je toch al
niets mee had, dan is dat een klein prijsje. (…) De leiding van de Russisch orthodoxe kerk zit denk ik
nog duidelijk, voor zover ik het van buitenaf kan zien, in een patroon van ‘we hebben het 70 jaar zo
moeilijk gehad, nu zullen we Poetin die ons ons zelfrespect teruggeeft zeker niet dwarszitten ’. Dat
gaat dan ten koste van mensen die buiten dat ideaalplaatje vallen.’’
5. Deze discriminatie vind ook plaats tegen andere minderheden, zoals immigranten uit CentraalAzië en de Kaukasus.
‘’Al die volken die ooit ingelijfd zijn, zijn nu de boeven. Het is een deel van een veel breder
veroordelend patroon waarin het Russische omhoog gestoken moet worden, ten koste van alles wat
niet Russisch is. Voortkomend eigenlijk uit onzekerheid. (…) Als je je lekker voelt in jezelf, als je
overtuigd bent dat het goed met je gaat, is de neiging om andere te veroordelen veel kleiner, dat
werkt bij zowel mensen al volkeren zo. Het betekent uiteindelijk dat Russen onzeker zijn over zichzelf
en hun plaats in de wereld. Het erge is dat ze daar hun eigen mensen aan opofferen, iedereen die er
wel bij hoort maar nèt even afwijkt, die krijgt nu de Zwarte Piet.’’
6. Vind u het goed dat het Nederland-Ruslandjaar ondanks de gebeurtenissen toch is doorgezet,
met het bezoek van het koninklijk echtpaar aan Rusland?
‘’Ik denk het wel, maar dat komt ook omdat ik in Indonesië, in die tijd zeker, ook in een halve
dictatuur gewoond heb en ik soms het gevoel heb dat als je heel zuiver en helder je eigen morele
gelijk naar voren brengt, dan gaat het ten koste van de mensen die in dat land onderdrukt worden,
die niet zichzelf mogen zijn. Ik heb in Nieuw-Guinea gewerkt met de Papoea’s, en hoe harder ik tekeer
ging tegen de misstanden van de Indonesische overheid, en die waren er zeker, hoe meer het de
Papoea’s verweten werd dat ze zo’n opruwkraaier in hun midden hadden. Ik denk dat het heel wijs
was van de koning om te laten zien dat er hele duidelijke verschillen van mening zijn, maar dat dat
niet betekent dat je onmiddellijk niks meer met elkaar te maken wil hebben. Die angst van Rusland
voor het Westen, die is natuurlijk ook niet helemaal ten onrechte, eerst is Napoleon geweest, Hitler
heeft bijna Rusland op de knieën gebracht, jarenlang in Turkije, Japan, Noorwegen, stonden de
Amerikaanse atoomraketten gericht op Rusland. Ze voelden zich omsingeld, en het enige wat je kunt
doen is, en dat is een kwestie van lange adem, is laten zien dat er niks is om bang voor te zijn. En als
ze dat niet meer zijn, als mensen niet meer bang zijn, dat is de enige manier waardoor ze een beetje
open kunnen gaan voor die andere dingen. Ik vind het heel wijs dat de koning en de koningin gewoon
gegaan zijn. Ik maak het zelf ook heel veel mee dat het veel verstandiger is om relaties en gesprekken
open te houden, dan heel zuiver te zeggen waar je staat, en daar komt een beetje bij dat wij de
neiging hebben om heel zuiver te zeggen waar we staan, over iets wat we zelf nog maar net achter
ons gelaten hebben. Ik bedoel, we hadden zó’n verhaal over Zuid-Afrika, terwijl we zelf ons verleden
in Indonesië nog steeds niet verwerkt hebben. ‘’Nee, dat waren geen oorlogen.’’ Dat waren wél
oorlogsmisdaden. We hebben toen die jongens uitgekotst die terug kwamen, terwijl het de politiek
42
was die het zei. En dank denk ik, we eisen dat de Duitsers met hun verleden in het reine komen, maar
wij hebben natuurlijk ook dingen gedaan. En we hebben het ene moment dit gedacht, en het
volgende moment iets anders gedacht, daar zit ook wel een proces in. En daarmee praat ik de
gebeurtenissen in Rusland niet goed, maar ik denk wel dat je een stukje bescheidenheid moet hebben
als buitenland dat ook voor een deel precies diezelfde stemming gehad heeft, en mensen gedwongen
heeft. Misschien niet in werkkampen gestopt, maar er zijn echt mensen kapot gegaan, en dan heb ik
het met name over de kerk, door de houding van de kerk tegenover homoseksualiteit, en nog zijn er
collega’s van me die zeggen ‘Dat komt bij ons niet voor.’ Nee, als je het goed genoeg veroordeelt zal
iedereen zich stilhouden. Antwoord op je vraag, ik vind het verstandig dat de koning gewoon is
gegaan en dat we niet, simpelweg vanwege de invloed die we hebben, Prinzipienreiter, zo hoog te
paard zitten over je principe, over iets wat we ook nog maar een jaar of dertig hebben. (…)
Er is een norm, er zijn mensenrechten die voor iedereen moeten gelden, maar in dit voorbeeld, de
relatie met Rusland, zou ik zeggen van, kies de weg die het meeste effectief is en niet de weg waarbij
je jezelf het beste voelt, en dan moet je soms eens wat slikken. Of je de sporters moet laten gaan.. ik
denk het wel. Iedereen moet natuurlijk zijn eigen keuzes hierin maken en je moet niet de morele druk
op iemand leggen. (…) Ik hoop van de politici dat ze de lange termijn in het oog houden, zeker in het
buitenlandbeleid.’’
7. Gaat het geloof/religie boven de wet?
‘’Goeiedag. Ik denk dat ik niet anders kan zeggen dan dat uiteindelijk het geloof boven de wet gaat
voor mij, omdat ik geloof in gewetensvrijheid en onze hele protestantse kerk gebaseerd is op
gewetensvrijheid. In de tijd dat iedereen de vorst moest dienen kwamen ze in opstand, en dat had ook
met andere zaken zoals belasting te maken, maar dat kwam ook omdat ze zich niet geloven of
denkbeelden lieten opleggen die ze niet deelden. Ik denk wel, en dat is deel van mijn geloof en de
traditie waarin ik sta, dat dat een geloof is, een vrijheid die ik neem, dat als iemand daar de negatieve
gevolgen van moet dragen dan ben ik dat zelf. Dat geeft mij geen vrijbrief om anderen te kwetsen of
te vernederen. Ik geloof nog steeds in een vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid, waarin je heel
helder zegt dat je bepaalde dingen niet voor je rekening neemt, en dat je dan staat voor de
consequenties.
Er zijn mensen die boetes of gevangenisstraf gekregen hebben omdat ze weigerden een bepaalde
belasting te betalen, maar ze hebben niemand iets gedaan, ze hebben dat zelf gedragen. En in die
vorm van gewetensvrijheid geloof ik, waarbij in Nederland bijna altijd een rechter daar in mee zal
gaan. Het is nooit een vrijbrief voor geweld, het is ook niet een vrijbrief om anderen de last te laten
dragen. Dat betekent bijvoorbeeld dat ik in Nieuw-Guinea veel minder kon zeggen dan ik had gewild
omdat mij Papoea vrienden er prijs voor betaalden. Maar als het om iets gaat wat ik ten diepste
geloof, waarvan ik ten diepste overtuigd ben, dan gaat dat voor mij boven de wet. En als de wet mij
daarvoor wil straffen, heeft de wet daarin gelijk, en zal ik die consequenties moeten dragen.
En het is in Nederland, goedkoop wil ik niet zeggen, maar wat ik net zei over de vrijheid die ik neem is
toch redelijk goedkoop in Nederland omdat de consequenties niet zo groot zijn, omdat ik eigenlijk ook
als Nederlander meegegroeid ben en vind dat dingen ook wel zijn zoals ze in de wet staan. Maar er
zijn ten aanzien van het geloof toch ook wel een aantal dingen die ik waarvan ik denk van, nou.. Ik
vind bijvoorbeeld een soort gelijkheidsterreur rondwaren door de Tweede Kamer, waarvan ik denk
van, daar ben ik nu niet zo blij mee. Een aantal jaar geleden had je die PvdA senatoren die vonden dat
43
pedofilie helemaal vrij te geven, en moet je nu kijken wat voor volksgericht er gehouden wordt. Wees
ook een klein beetje bescheiden over wat je nu gelooft (…) en ontken je verleden niet, à la het boek
1984 van George Orwell, want als je je verleden ontkent kun je er ook niks van leren. ’’
8. Speelt dit anti-homobeleid van Rusland ook binnen de Nederlandse kerk, of houdt de kerk zich er
niet zo mee bezig?
‘’De overkoepelende Raad van Kerken moet natuurlijk rekening houden met alle verschillende
opvattingen. We zijn als kerken een stuk terughoudender geworden, in de jaren ’80 en ’90 van de
vorige eeuw had de kerk over elk maatschappelijk vraagstuk een standpunt en daar hebben we ook
wel eens op terug moeten komen, dus hoeveel gezag heeft dat nu. Ik weet wel dat er dingen
gebeuren, dat ook daar de contacten gebruikt worden, hoewel de contacten tussen de Russisch
orthodoxe kerk en de protestantse kerk een stuk verminderd zijn na de val van de Muur, het was niet
meer zo nodig vanuit Russisch perspectief en ik denk dat vanuit Nederlands perspectief de
belangstelling voor Rusland wat af is genomen. Hoeveel daar precies mee gebeurt zou ik niet weten,
maar ik weet wel dat er een brief wordt geschreven in naam van de Raad, die altijd heel voorzichtig
is. (…) In de jaren ’80 en ’90 was de kerk teveel maatschappelijk bezig en ze had overal een mening
over, af en toe had ze een belangrijke rol maar soms sloeg ze de plank ook totaal mis, en de laatste
jaren vind ik dat ze er veel te weinig mee bezig zijn. Aan de andere kant, kerkelijke hulpverlening is
nog steeds een uitstekende ingang voor noodhulp en ook voor meer structurele hulp dus in die zin
gebeurt er best het een en ander, maar we timmeren niet meer zo aan de weg als we deden en ik ben
ervan overtuigd dat er op een gegeven moment een brief zal uitgaan van de Raad van Kerke naar de
Wereldraad, maar die is ook niet half zo belangrijk meer als ze vroeger was. Gaandeweg heeft de kerk
het allemaal een beetje meer aan de politiek overgelaten, de Verenigde Naties en dat soort dingen.
Of dat helemaal goed is weet ik niet, maar aan de andere kant is het zo dat als je spreekt en je daar
eigenlijk bij zegt dat God zo spreekt, dan moet je wel heel goed weten wat je doet. (…) Aan de ene
kant geloof ik niet zo in die hiërarchie van het Vaticaan, maar aan de andere kant, als je daar op het
juiste moment de juiste man op die stoel hebt, dan kun je toch een invloed hebben, die wij verdeelde
protestanten die altijd een compromis moeten zoeken nooit zullen hebben.’’
9. Vind u dat het goed is dat de kerk niet meer die invloed uitoefent of vind u dat de kerk juist wel
een grote invloed zou moeten uitoefenen?
‘’Ik denk dat de kerk geen macht moet nastreven, ik denk dat het met de kerk eeuwen geleden al fout
gegaan is toen ze verantwoordelijk werd voor de macht, en ik denk dat dat ook precies is wat mis is in
de Russisch orthodoxe kerk, de restauraties van de kerken betaalt de overheid, en dan zit je toch wel
in de zak van de overheid. Kerk moet geen macht hebben, maar ben ik langzamerhand achter
gekomen. (…) Ik denk dat religieuze instellingen gewoon invloed kunnen hebben door te zeggen wat
er is, een vriend van me zei ooit: ‘Sommige dingen zijn te mooi om waar te zijn, andere dingen zijn te
waar om mooi te zijn. ’ en misschien zouden we juist die dingen wel moeten zeggen, maar niet voor
ons eigen belang, maar simpelweg omdat je denkt dat het gezegd moet worden. Tot mijn stomme
verbazing zie je dat als dat gebeurt, dat heel veel toch ook wel hooggeplaatste mensen daar toch
naar luisteren. Dus invloed wel, macht niet.’’
44
10. Wat is uw eigen mening over het anti-homobeleid van Rusland?
‘’Ik denk dat Rusland een verkeerd beleid voert op heel veel vlakken. Ik denk aan de andere kant dat
een democratie zoals in Nederland, een vrij klein, overzichtelijk en welvarend land met een lange
traditie van eigenwijsheid, niet zou werken in Rusland, daar is het land veel te groot voor, zijn er veel
te veel mensen voor, en ik heb zelf wel eens de vrees dat wij een klein beetje die kant op gaan, zo veel
niet betrokken mensen. (…) Rusland vernietigt een kapitaal aan mensen, aan kennis, aan liefde en
aan inzet, niet alleen homo’s, ook andere minderheden, door ze niet mee te laten doen in het geheel.
Ik hoop dat ze dat op een gegeven moment gaan inzien, en ik denk dat je daar als buitenstaander niet
zo gek veel invloed op kunt hebben, maar dat we als westen Rusland moeten laten zien dat ze niets
van ons te vrezen heeft. Als mensen niet bang zijn dan zijn ze vanzelf wat opener. En processen die bij
ons tientallen jaren geduurd hebben kun je niet doordrukken in een ander land. (…) Levenservaring
kun je niet overdragen, landen, mensen en volkeren moeten die zelf opdoen, en dat duurt nog wel
even, maar ik heb er wel hoop op.’’
Zoals ook de dominee van Vlieland in de antwoorden op vragen 1 en 8 zegt: binnen de verschillende
richtingen in de Kerk heerst er niet één mening, wat het moeilijk maakt om één conclusie te trekken.
Op 17 mei 2011, op de Internationale Dag tegen Homo/Transfobie, hebben vertegenwoordigers van
zeventien Nederlandse kerkgenootschappen een gezamenlijke verklaring gepresenteerd, tegen
geweld tegen homoseksuelen. Deze verklaring werd ondertekend door de Doopsgezinden, de
Nederlands Gereformeerde Kerken, de Zevende-dags Adventisten, de Remonstranten en door de
Raad van Kerken namens de daarbij aangesloten kerkgenootschappen. De Raad van Kerken heeft
zich ook al eerder uitgesproken over de situatie van LGBT’ers in Rusland. De verklaring kwam tot
stand op verzoek van het COC en het Landelijk KoördinatiePunt groepen kerk en homoseksualiteit
(LKP), een organisatie die streeft naar een volwaardige plaats voor lesbische, homoseksuele,
biseksuele en transgender vrouwen en mannen in de samenleving en in het bijzonder binnen de
Kerk. [ 92] Het LKP is erg tevreden. Wielie Elhorst, voorzitter van het LKP:
‘’Nu tal van kerken de verklaring gaan tekenen, laten zij duidelijk zien in wiens voetspoor zij willen
gaan: dat van Jezus Christus die altijd de zijde koos van mensen die letterlijk en figuurlijk de klappen
moeten opvangen. De ondertekening is daarom een bijzonder, hoopvol en bemoedigend
moment.’’[ 93]
‘’Vooral het feit dat de kerken fouten uit het verleden erkennen en, naast fysiek geweld, ook
psychisch en verbaal geweld veroordelen, is van groot belang voor homoseksuelen in deze
geloofsgemeenschappen. (…) ’’ [ 94]
Ook het COC is erg tevreden. Vera Bergkamp, voorzitter van COC Nederland:
‘’Met het afkeuren van geweld zijn we er nog niet, maar dit is wel een eerste, concrete en belangrijke
stap van de gezamenlijke kerken in het omgaan met homoseksuelen binnen de kerk.’’ [94]
92
Auteur onbekend. 6 oktober 2011. Missie LKP
Auteur onbekend. 21 april 2011. IDAHO – Kerkelijke verklaring tegen anti-homogeweld
94
Auteur onbekend. 16 mei 2011. Kerken presenteren verklaring tegen anti-homogeweld
93
45
Ondanks deze vooruitgang waren er ook kerkgenootschappen die de verklaring niet wilden
ondertekenen. Hoewel dat jammer is, neemt het niet weg dat een flink aantal kerkgenootschappen
de verklaring wél ondertekend hebben. Dat zij samen één verklaring ondertekend hebben is een
goede stap op de weg naar tolerantie en acceptatie van homoseksuelen en homoseksualiteit. Onder
de Raad van Kerken vallen alleen al 14 lid kerken, zoals de Protestantse Kerk in Nederland, de
Rooms-Katholieke Kerk in Nederland en de Orthodoxe Kerk in Nederland. Alleen de Protestantse
Kerk in Nederland en de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland hebben samen al bijna 5,8 miljoen
leden [ 95][ 96],wat een enorm aantal is. Dit wil natuurlijk niet zeggen dat ook al deze aanhangers het
eens zijn met het besluit van de Raad van Kerken om deze verklaring te ondertekenen, maar wel
duidelijk mag zijn dat de Raad deze verklaring niet had kunnen ondertekenen als alle 14 lid kerken
het niet met het besluit eens waren geweest.
Vijf christelijke LGBT-organisaties, LKP, ContrariO, CHJC, Netwerk Mirre en HolyFemales.nl, hebben in
april 2013 een brief aan de Raad van Kerken gestuurd, waarin ze de Raad vragen om binnen de
internationale kerkelijke raad duidelijk te maken dat ze zich moeten verzetten tegen de isolering van
(christelijke) LGBT’ers. Er is echter nog geen duidelijke uitspraak van de Raad van Kerken gekomen of
zij zich hier ook voor zullen inzetten. [97]
De vijf organisaties zetten zich momenteel, onder de naam LCC Plus Projecten, in voor ondersteuning
van christelijke LHBT-organisaties in Rusland, Oekraïne en Polen en worden gesubsidieerd door het
Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap. Met deze projecten proberen ze de sociale
acceptatie van homoseksualiteit in christelijke kring te bevorderen. [ 98]
Vanuit eigen initiatief is de Raad van Kerken gemaild, waarin gevraagd werd naar hun standpunt(en)
in het Russische anti-homobeleid en naar de brief van de vijf bovenstaande christelijke organisaties
(zie bijlage). Helaas is er geen reactie op de mail gekomen.
Gezien deze vrij positieve houding kan er geen sprake zijn van steun van een groot aantal van de
Nederlandse kerkgenootschappen voor het anti-homobeleid in Rusland. Hoewel niet elk
genootschap homoseksualiteit misschien accepteert, wil dat niet zeggen dat ze daarom geweld en
discriminatie tegen homoseksuelen goedkeuren. De politiek partij SGP is hier een voorbeeld van: de
partij keurt homoseksualiteit op grond van de Bijbel af, maar is tegen geweld en discriminatie
tegenover homoseksuelen. Zo hoeven het niet accepteren van homoseksualiteit en discriminatie van
homoseksuelen niet per se hand in hand te gaan. Voor veel mensen is er een tussenweg: tolerantie.
Dit geldt misschien ook voor de kerkgenootschappen die homoseksualiteit afkeuren, maar hierover
kan geen conclusie worden getrokken, omdat veel genootschappen geen uitspraken over het antihomobeleid hebben gedaan.
Vanuit de Kerk is dus niet één standpunt te geven, zoals in bovenstaande stukken te lezen is. Toch
staat een groot deel van de Nederlandse Kerk niet negatief tegenover homoseksualiteit, zoals af te
leiden is uit de verklaring tegen geweld tegen homoseksualiteit, en de LCC Plus Projecten.
95
Auteur onbekend. 14 januari 2014 (laatste update). Protestantse Kerk in Nederland
Auteur onbekend. 3 februari 2014 (laatste update). Nederlandse Rooms-katholieke kerkprovincie
97
Auteur onbekend. Datum onbekend. ‘Anti-homowetgeving’ Rusland tendentieus en gevaarlijk’
98
Auteur onbekend. Datum onbekend. LCC Plus Projecten
96
46
7. Hoe staat Nederland tegenover de Olympische Winterspelen in
Sotsji (Rusland)?
Van 7 tot en met 23 februari vinden de 22e Olympische Winterspelen plaats in de Russische
badplaats Sotsji, ook wel de Russische rivièra genoemd, gelegen aan de Zwarte Zee. Veelal
veronderstelt men dat Sotsji de stad zelf is, maar in werkelijkheid is Sotsji één van de vier districten
van Groot-Sotsji, en de Winterspelen worden dan ook gehouden in de stad Groot-Sotsji. Groot- Sotsji
ligt in de provincie (Russisch: kraj)
Krasnodar. [ 99] (Elke keer dat er in
onderstaand stuk tekst ‘Sotsji’ staat
wordt er ‘Groot-Sotsji’ bedoeld).
In juli 2007 werd Sotsji door het IOC
als gastheer van de Olympische
Winterspelen uitgekozen, boven
Salzburg in Oostenrijk en
Pyeongchang in Zuid-Korea. Deze
keuze was enorm verrassend,
aangezien Sotsji over geen enkele
geschikte wintersport-faciliteit
beschikte én één van de warmste
plaatsen in heel Rusland is. Het
klimaat is gematigd subtropisch en de
Kaart van Groot-Sotsji (bron: wikipedia)
stad heeft een gemiddelde jaarlijkse temperatuur van 14 c̊ elsius, wat behoorlijk warm is voor plaats
waar de Winterspelen gehouden zullen worden. [99]
7.1 Corruptie
Momenteel doen meerdere schandalen over de bouw van de Olympische faciliteiten de ronde. De
kosten voor de bouw van alle faciliteiten is van de oorspronkelijke 12 biljoen dollar (8,7 biljoen euro)
opgelopen naar 51 biljoen dollar (40 biljoen euro) [ 100] en daarmee worden in Sotsji de duurste
Olympische Winterspelen aller tijden gehouden. Eén van de duurste ondernemingen is de weg die
van Adler, een stad in het district Adlerski, één van de vier districten van Groot-Sotsji, naar Krasnaya
Polyana loopt, waar de ski- en snowboardevenementen gehouden zullen worden. De kosten voor de
bouw van deze 45 kilometer lange weg worden op 6,7 biljoen euro geschat. De Russische editie van
het tijdschrift Esquire liet berekenen dat voor hetzelfde geld de weg geasfalteerd had kunnen
worden met dikke lagen ganzenlever, dure cognac of versnipperde 100 dollar-biljetten. [ 101]
Op de vraag hoe dit bedrag zo heeft kunnen oplopen is er een simpel antwoord: corruptie. Rusland
staat op de 133e plaats in de lijst die door Transparency International, een organisatie die corruptie in
kaart brengt [ 102], is opgesteld. Oppositieleider Boris Nemtsov denkt dat 50% tot 80% van de totale
kosten gestolen zijn [101], door middel van corruptie. De tienduizenden gastarbeiders uit voormalig
99
Auteur onbekend. 10 februari 2014 (laatste update). Sotsji
Gibson, O. 9 oktober 2013. Sochi 2014: the costliest Olympics yet but where has all the money gone?
101
Koens, O. 7 juli 2011. Olympische Spelen in Sotsji ‘bijna klaar’
102
Auteur onbekend. 3 september 2013 (laatste update). Transparency International
100
47
Sovjetrepublieken die werken voor de nationale bouwbedrijven, hebben in ieder geval niks van de 51
biljoen dollar gezien. Ze verdienen amper twee euro per uur, of krijgen hun loon helemaal niet. [ 103]
7.2 Veiligheid
Het grootste probleem voor de Russische regering vormt op dit moment een klein land in de
Noordelijke Kaukasus: Tsjetsjenië, officieel
de Tjetsjeense Republiek (Engels:
Chechnya). Tsjetsjenië is onderdeel van de
Russische Federatie, maar een deel van het
land strijdt al sinds de Russische Revolutie
van 1917 voor onafhankelijkheid. Deze
onafhankelijkheidsstrijders gebruiken in
plaats van de naam Tsjetsjenië de
naam Tsjetsjeense Republiek Itsjkerië, die
uitgeroepen werd op 1 november 1991 [ 104],
maar nooit is erkend door de Russische
Ligging van Tsjetsjenië, op de kaart/Engels: Chechnya (bron: foknieuws)
Regering. ‘Itsjkerië’ is een Turks woord en betekent ‘binnen’, waarmee de onafhankelijkheidsstrijders
het berggebied van Centraal- en Zuid-Tsjetsjenië bedoelen. [ 105]
De Tsjetsjenen zijn tussen de zeventiende en begin negentiende eeuw geleidelijk tot de islam
bekeerd. Na de Russische Revolutie probeerde de sjeik Uzun Haji het emiraat Noord-Kaukasus te
stichtten, dat alle bergvolkeren had moeten verenigen in een islamitische staat, maar hier staken
achtereenvolgens het Witte en het Rode Leger een stokje voor. De eerste echte botsing ontstond
toen de Tsjetsjeense sjeik Hassan Izrailov in januari 1940 een guerilliaoorlog tegen Rusland begon,
waarop Stalin, na de bevrijding van Stalingrad, alle bergvolkeren, waaronder dus ook de Tsjetsjenen,
liet deporteren naar Centraal-Azië. [ 106] Uit onderzoek is gebleken dat van de 3,2 miljoen
gedeporteerde mensen er naar schatting 23,7% het niet hebben overleefd. [104]
Met de komst van Nikita Chroesjtsjov in 1954, mochten de Tsjetsjenen stapsgewijs terugkeren naar
hun eigen land. Bij aankomst in Tsjetsjenië ontdekten veel Tsjetsjenen echter dat hun huizen waren
ingenomen door Russische migranten. Mede hierdoor en door het onrecht dat de Tsjetsjenen was
aangedaan ontstonden er tussen Tsjetsjenen en de Russische bevolking regelmatig conflicten, die de
haat tussen beide bevolkingsgroepen alleen maar aanwakkerde. In 1958 laaide deze haat op toen er
in Grozny (de hoofdstad van Tsjetsjenië) een pogrom uitbrak, nadat een Russische jongen tijdens een
steekgevecht met dronken Tsjetsjeense jongeren omgekomen was. Hierop omsingelden en
bestormden tienduizend Russen het regeringsgebouw en andere gebouwen van de regering in
Grozny, waarbij ondertussen Tsjetsjeense burgers op straat en in gebouwen door de menigte werden
vermoord. [104]
Vla voor de uiteenvalling van de Sovjet-Unie in 1991maakt de ex-luchtmachtgeneraal Dzjochar
Doedajev gebruik van het machtsvacuüm in het Kremlin om op 4 november 1991 de Tsjetsjeense
Republiek Itsjkerië uit te roepen. Op 11 december 1994 breekt de Eerste Tsjetsjeense Oorlog uit
103
Oliphant, R. 30 oktober 2013. Sochi: chaos behind the scenes of world's most expensive Winter Olympics
Auteur onbekend. 30 januari 2014 (laatste update). Tsjetsjenië
105
Auteur onbekend. 20 september 2013 (laatste update). Itsjkerië
106
Auteur onbekend. 16 december 2013 (laatste update). Tsjetsjenen
104
48
waarbij Rusland met 40.000 man ondersteund door 500 tanks vanuit drie verschillende richtingen
Tsjetsjenië binnenvalt. Beide landen lijden verliezen, maar de Russen nog wel het meest. De
liquidatie van Doedajev in 1996 bracht uitkomst voor de Russen en de vredesonderhandelingen
konden van start gaan. [105]
Op 30 september 1999 trokken Russische troepen weer Tsjetsjenië in, nadat Tsjetsjenië buurland
Dagestan binnengevallen was. Ook dit resulteerde in oorlog: de Tweede Tsjetsjeense Oorlog, die
duurde tot aan 17 april 2009. [105]
De relatie tussen Rusland en Tsjetsjenië is nooit goed geweest, zoals aan de geschiedenis van beide
landen te zien is. Mede hierom vrezen de Russische autoriteiten voor aanslagen van (onder andere)
Tsjetsjeense rebellen tijdens de Olympische Winterspelen, als alle ogen van de wereld op Sotsji
gericht zijn.
Op 29 en 30 december 2013 pleegden zelfmoordterroristen aanslagen in de stad Volgograd, waarbij
34 mensen om het leven kwamen. Op 19
januari 2014 verscheen er een video op de
website van de moslimextremistische
groepering Vilayat Dagestan, waarin twee
jongens de aanslag opeisen. In het filmpje is te
zien hoe ze explosieven maken en zeggen ze
dat ze tijdens de Spelen in Sotsji nieuwe
aanslagen gaan plegen. Na deze aanslagen
heeft president Poetin de beveiliging in Sotsji
vergroot: volgens de autoriteiten zijn er
inmiddels 37.000 politieagenten in de stad Herdenking slachtoffers op het hoofdstation in Volgograd (bron: dailyrepublic)
aanwezig. [ 107]
Daarnaast hebben ten minste vijf Olympische comités, waaronder die van de Verenigde Staten,
Slovenië, Hongarije, Italië en Duitsland, dreigberichten gekregen, waarin wordt gesproken over
aanslagen tijdens de Spelen. Zowel het IOC als de organisatie van de Spelen in Sotsji hebben na
analyse van de dreigbrief de Hongaren verzekerd dat de dreiging nep is. [ 108]Ook Rusland raadt de
betreffende landen aan de dreigementen te negeren, omdat ze niet serieus zouden zijn. [ 109]
Op 22 januari maakte het Witte Huis bekend dat president Barack Obama volledige medewerking
aangeboden heeft bij de beveiliging van de Winterspelen. Het Amerikaanse leger heeft daarnaast
twee marineschepen in de Zwarte Zee ter beschikking gesteld om de Russen te helpen, mocht dat
nodig zijn. [ 110]
Chef de mission van het NOC*NSF Maurits Hendriks en directeur Gerard Dielessen hebben op 12
januari 2014 hun zorgen geuit om de veiligheid in Sotsji, gezien de aanslagen in Volgograd. Zo zei
Hendriks in een interview met de website Nu.nl:
107
Zantingh, P. 20 januari 2014. Moslimextremisten eisen ‘Volgograd’ op en dreigen met aanslagen op Sotsji
ANP, bewerkt door Redactie. 22 januari 2014. Vier olympische comités ontvangen dreigbrief Sotsji
109
ANP, bewerkt door Redactie. 23 januari 2014. Rusland: neem Sotsji-dreigbrieven niet serieus
110
ANP. 22 januari 2014. Obama en Poetin bellen over veiligheid Sotsji
108
49
"Veiligheid is echt iets waar we op moeten letten. Wij willen daar mooie resultaten neerzetten, maar
het is natuurlijk veel belangrijker dat iedereen gezond en veilig thuiskomt." [ 111]
7.3 Delegaties Nederland en andere landen
Dat de beveiliging voor de Spelen zo enorm groot is, is niet raar. Naast de atleten en alle bezoekers
zullen ook verschillende hoge delegaties de Spelen bezoeken, en dan mag het aan veiligheid niet
ontbreken. De Nederlandse delegatie is lange tijd een onderwerp van discussie geweest. Wie zal
Nederland sturen? De verschillende voorvallen tussen Nederland en Rusland in 2013 en voornamelijk
het anti-homobeleid hebben de landen meermaals op gespannen voet met elkaar gezet. De Tweede
Kamer liet op 16 december weten dat ze het echter belangrijk vindt om met elkaar in gesprek te
blijven en zag een boycot van de Winterspelen dan ook niet zitten. [ 112]
Op 10 januari 2014 kwam het besluit:
koning Willem-Alexander, koningin
Máxima, premier Mark Rutte en de
minister van sport, Edith Schippers,
vormen de Nederlandse delegatie die
naar Sotsji afreist. Mark Rutte’s
commentaar was:
'Ik kom daar om onze sporters aan te
moedigen. Maar als je er toch bent en
je komt die politici tegen, dan ga ik
mijn mond niet houden. Dan spreek je
ook over mensenrechten. Maar wat
heeft een boycot nou voor nut?' [ 113]
De Nederlandse delegatie juigend voor de schaatsers in Sotsji (bron: schaatsen.nl)
Bijna meteen volgden er verschillende reacties, waarvan sommige positief en andere negatief.
Homobelangenorganisatie COC was teleurgesteld:
Voorzitter Tanja Ineke: 'Ik ben verbijsterd en diep, diep teleurgesteld. Het kabinet laat de Russische
lhtb's (lesbiennes, homo's, transgenders en biseksuelen, red.) in de kou laat staan. Die hadden
opgeroepen om een duidelijk signaal te geven en niet de hoogste vertegenwoordigers te sturen. We
hopen dat de Tweede Kamer hier alsnog een stokje voor steekt.' [ 114]
Ook Amnesty International stond niet te juichen van blijdschap na de bekendmaking van de
delegatie:
'In de huidige context zal ieder bezoek van een vertegenwoordiger van de regering, en in het
bijzonder van een staatshoofd, als politiek signaal worden opgevat. De Nederlandse regering moet
zich hier goed bewust van zijn. De Olympische Spelen worden veelal beschouwd als een 'Poetinshow',
een legitimatie van de macht en het beleid van president Poetin en de zijnen. Amnesty dringt erop
111
ANP. 12 januari 2014. Zorg NOC*NSF om veiligheid Sotsji
Righton, N. 16 december 2013. VVD, PvdA en Timmermans zien boycot Sotsji niet zitten
113
Vries, J. de. 10 januari 2014. Koning, premier en minister van Sport naar Sotsji
114
Redactie. 10 januari 2014. Reacties: 'Verbijsterd en diep teleurgesteld' over koning naar Sotsji
112
50
aan dat snel duidelijk wordt hoe de regeringsdelegatie gaat zorgen dat het bezoek gepaard gaat met
een niet mis te verstaan, publiek signaal omtrent de mensenrechtensituatie in Rusland. Komt dit
signaal er niet, dan is de kans groot dat het bezoek schade berokkent aan de strijd van Russische
mensenrechtenactivisten tegen de repressieve maatregelen van Poetins regime.' [114]
In de Tweede Kamer waren het de partijen SP en D66 die zich negatief uitten. Beide verwezen ze
naar andere landen die wel een statement maken door een lagere delegatie te sturen, en niet net als
Nederland de hoogst mogelijke:
SP
Harry van Bommel, Tweede Kamerlid: 'Het stelt me toch een beetje teleur dat er zo'n zware delegatie
gaat. Het is ook niet verstandig. Het is niet uit te sluiten dat straks een pijnlijk beeld ontstaat met de
koning aan de ene en de premier aan de andere kant van Poetin op een verder misschien wel vrij lege
tribune. Andere landen maken een duidelijk statement door niet te gaan en dat doorkruis je nu een
beetje. Dat Rutte zegt dat de Nederlandse premier altijd bij de opening van Olympische Winterspelen
is, vind ik geen goed argument. Rutte is immers helemaal geen man van gewoontes.' [114]
D66
Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma: 'De Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland en
België, kortom al onze bondgenoten gaan niet op het hoogste niveau naar Sotsji. Dan snap ik niet dat
het Nederlands kabinet uit de pas wil lopen. Premier Rutte moet naar de groothertog van Luxemburg
verwijzen om duidelijk te maken dat ook sommige andere landen net als wij op het hoogste niveau
gaan.'
'Het was prima geweest als de ministers Timmermans en Schippers waren afgereisd. Voor een dialoog
met Rusland over mensenrechten en niet te veel franje verder. Het kabinet kiest ervoor om onze
koning te sturen. Hij is weliswaar erelid van het IOC maar, mag ik hopen, toch in eerste instantie onze
koning. We lopen uit de pas en als Tweede Kamer ga je dit helaas nooit meer terugdraaien.' [114]
Het NOC*NSF is blij met de keuze van het kabinet. Als ze echter een andere keuze hadden gemaakt,
had de organisatie die ook gerespecteerd:
'We hebben altijd gezegd dat we het zeer op prijs zouden stellen als de koning en de premier naar
Sotsji zouden gaan. We zijn dan ook blij. Iedereen heeft zijn eigen verantwoordelijkheid en als de
politiek een andere afweging had gemaakt, hadden we die gerespecteerd.' [114]
De Tweede Kamer partijen VVD, PvdA, PVV en het CDA steunen het kabinet in de beslissing. Invloed
kan het beste uitgeoefend worden door middel van gesprekken en niet door weg te blijven, en
bovendien gaan de koning en de premier erheen voor de sporters, niet voor Poetin:
VVD
Han Ten Broeke, Tweede Kamerlid: 'Het is een prima besluit van het kabinet. Ze gaan niet klappen
voor Vladimir Poetin, maar voor Sven Kramer en Ireen Wüst. Je moet niet doen alsof andere landen
een boycot hebben afgekondigd. Invloed oefen je uit door in gesprek te blijven.' [114]
PVV
Reinette Klever, Tweede Kamerlid: 'Goed dat onze koning, koningin, premier en minister van VWS
naar Sotsji gaan om onze sporters aan te moedigen! We gaan voor goud!' [114]
51
Wel hopen de PvdA en het CDA dat Nederland haar zorgen over de homorechten in Rusland zal
blijven benoemen:
PvdA
Michiel Servaes, Tweede Kamerlid: 'De PvdA heeft kennisgenomen van het kabinetsbesluit over de
aanwezigheid bij de winterspelen in Sotsji. De PvdA heeft altijd gezegd niets te voelen voor een boycot
van het sportevenement. Wij roepen het kabinet op onze zorgen te blijven benoemen over de
homorechten in Rusland, maar ook over de staat van de democratie en de Russische rol bij het zoeken
van een oplossing voor de Syrische burgeroorlog. Die inhoudelijke zaken wegen wat ons betreft
zwaarder dan wie er precies op welk moment in Sotsji aanwezig is.' [114]
CDA
Hanke Bruins Slot, Tweede Kamerlid: 'Wij begrijpen de keus om naar Sotsji te gaan. Wel vragen we
ons af waarom de ministers die mensenrechten en homo-emancipatie in portefeuille hebben, niet
meegaan. Het is belangrijk dat wel echt gesproken wordt over mensenrechten. Verder hopen we dat
het kabinet de situatie na de Olympische Spelen niet vergeet en blijft hameren op de
mensenrechtensituatie in Rusland.' [114]
Zoals SP-Tweede Kamerlid Harry van Bommel en D66-Tweede Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma
benadrukken: al onze bondgenoten gaan niet op het hoogste niveau naar Sotsji. Hieronder staan de
namen van de presidenten en premiers die de Winterspelen in Sotsji niet zullen bijwonen [ 115][ 116]:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
De Amerikaanse president Barack Obama, zijn vrouw Michelle Obama en de vice-president
Joe Biden
De Duitse president Joachim Gauck en bondskanselier Angela Merkel
De Belgische premier Elio di Rupo en de Vlaamse premier Kristiaan Peeters
De Britse premier David Cameron
De Franse president Francois Hollande
De Poolse president Bronisław Komorowski
De Canadese premier Stephen Harper
De Israëlische premier Benjamin Netanyahu
De Litouwse president Dalia Grybauskaite
De vice-voorzitter van de Europese Commissie Vivian Reding
De Verenigde Staten stuurt zelfs een delegatie bestaande uit onder andere drie openlijk
homoseksuele topsporters: oud-tennisser Billie Jean King, oud-kunstschaatser Brian Boitano en
hockeyster Caitlin Cahow. [ 117]
Op 15 januari is het COC een petitie gestart tegen de zware delegatie die naar de Olympische
Winterspelen in Sotsji afreist. De petitie roept de Tweede Kamer en de regering op om de koning en
de premier niet naar Sotsji te sturen, want op die manier wil het COC dat de regering duidelijk haar
afkeuring laat blijken over de slechte situatie van LGBT’s en de algemene mensenrechtensituatie in
115
Auteur onbekend. 4 februari 2014 (laatste update). Wie boycotten openingsceremonie Sotsji 2014?
EPA. 6 februari 2014 (laatste update). Welke wereldleiders gaan naar Sotsji?
117
Klompenhouwer, L. 15 januari 2014. Italiaans IOC-lid: keuze Sotsji-delegatie VS ‘absurd’
116
52
Rusland. Het COC volgt daarmee de wens op van de Russische LHBT-beweging, die alle landen vraagt
om niet hun hoogste vertegenwoordigers naar de Winterspelen te sturen. [ 118]
Op het moment van schrijven (26 januari om 21.48 uur) hebben precies 31.251 mensen de petitie
getekend, en het aantal loopt nog steeds op.
Korte tijd na de bekendmaking van de delegatie naar de Winterspelen heeft een belangrijke vraag de
ronde gedaan: heeft de samenstelling van de (zware) delegatie te maken gehad met de vrijlating van
de Nederlandse Greenpeace-activisten die vastzaten in Rusland? Zowel NRC Handelsblad als de
Telegraaf meldden dat het kabinet in het najaar van 2013 in Rusland had laten vallen dat er een
zware Nederlandse delegatie met het koninklijk echtpaar en de premier naar Sotsji zou gaan.
Hiermee probeerden ze de Russen gunstig te stemmen, zodat zij de Nederlandse Greenpeaceactivisten Faiza Oulahsen en Mannes Ubels vrij zouden laten. Premier Mark Rutte liet weten dat er
van een deal geen sprake is geweest, en dat de Winterspelen niet hebben meegeteld en nergens in
de gesprekken met de Russische regering naar voren zijn gekomen. De premier zei dat hij niet van
plan is om de delegatie aan te passen, maar dat hij de toevoeging van vertegenwoordigers van de
Nederlandse homobeweging aan de delegatie wel een interessante suggestie vindt. [ 119]
Op 19 januari 2014 werd een betoog naar
buiten gebracht, geschreven door de
Nederlandse schrijver Arthur Japin ter
voorbereiding op het themaprogramma LEVE
SOTSJI!. In dit betoog/deze brief vraagt de
schrijver aan premier Rutte of hij als
homoseksuele man mee mag in de delegatie
naar Sotsji. [ 120]
Op 24 januari maakt de minister van
buitenlandse zaken Frans Timmermans aan de
Tweede Kamer bekend dat het niet mogelijk is
om nog een extra lid aan de delegatie toe te
Brief Japin aan Rutte (bron: nrc)
voegen. Dit gezien ‘de recente ontwikkelingen, begrijpelijke veiligheidseisen’, aldus Timmermans.
(De volledige brief is te lezen in de Bijlage). [ 121]
Premier Rutte heeft dezelfde dag telefonisch contact met Japin op genomen om hem het nieuws te
vertellen. Japin was zeer teleurgesteld en reageerde als volgt:
'Hij heeft toegezegd de homorechten ter sprake te brengen. En ik geloof hem ook wel. Maar dat soort
gesprekken vindt altijd plaats achter gesloten deuren. Er is geen manier om te controleren met welke
intensiteit dat gebeurt. Net zoals je nooit zal weten hoe hard het IOC echt geprobeerd heeft om mij
mee te krijgen.' [ 122]
118
Auteur onbekend. 31 januari 2014 (laatste update). COC start petitie tegen zware Sotsji-delegatie
AFP. 14 januari 2014. "Bezoek Sotsji los van Greenpeace"
120
Japin, A. 19 januari 2014. Arthur Japin: 'Beste Mark Rutte, neem mij mee naar Sotsji’
121
Ministerie van Buitenlandse Zaken. 23 januari 2014. Kamerbrief inzake Olympische Spelen in Sotsji
122
ANP/Redactie. 24 januari 2014. Geen vertegenwoordiger homo's mee naar Sotsji
119
53
PvdA-Kamerlid Michiel Servaes en D66 hebben samen gepleit voor het meenemen van een extra lid
en hebben laten weten dat ze de Nederlandse delegatie nauwgezet zullen volgen in Sotsji. Servaes:
'We gaan er nu vanuit dat Rutte in aanloop naar en tijdens de Spelen luid en duidelijk van zich laat
horen.' [122]
Ook VVD-Kamerlid Han ten Broeke vindt het jammer dat het niet gelukt is om een
homovertegenwoordiger mee te nemen naar Sotsji, maar volgens hem was het ook niet een
noodzaak:
'De VVD gaat ervan uit dat het kabinet niet alleen achter onze Nederlandse sporters staat, maar ook
altijd en overal met trots de Nederlandse principes uitdraagt dat LHBT's dezelfde respectvolle
behandeling verdienen en rechten genieten als ieder ander mens. Rutte zal nu voor de vierde keer
Poetin daarop aanspreken.' [122]
54
7.4 Opinieonderzoek Nederlandse bevolking (2)
Op de website Peil.nl van opiniepeiler Maurice de Hond, al eerder genoemd in deelvraag 6, zijn de
resultaten te bekijken van een rondvraag onder mensen van verschillende politieke partijen over de
vraag of de koning en de premier wel of niet naar Sotsji moeten gaan. De resultaten zijn hieronder te
lezen [ 123]:
Vindt u dat Koning Willem-Alexander wel naar de Olympische Winterspelen moet gaan?
Stemgedrag Tweede Kamer 2012
Allen
PVV
VVD
CDA
D66
PvdA
SP
Ja, hij moet gaan
42%
28%
63%
91%
34%
23%
43%
Nee, hij moet niet gaan
49%
27%
35%
8%
58%
70%
49%
Weet niet/geen antwoord
9%
46%
2%
1%
9%
8%
7%
Totaal
100%
100%
100%
100%
100%
100%
100%
50Plus
27%
70%
1%
100%
En vindt u dat Premier Rutte naar de Olympische Winterspelen moet gaan?
Stemgedrag Tweede Kamer 2012
Allen
PVV
VVD
CDA
D66
Ja, hij moet gaan
25%
15%
34%
35%
19%
Nee, hij moet niet gaan
63%
43%
60%
37%
61%
Weet niet/geen antwoord
12%
42%
7%
28%
20%
Totaal
100%
100%
100%
100%
100%
50Plus
87%
22%
1%
100%
PvdA
19%
73%
8%
100%
SP
18%
78%
3%
100%
Op de vraag of de koning wel naar Winterspelen moet liggen de meningen dicht bij elkaar: gemiddeld
42% van de ondervraagden vindt dat hij wel moet gaat en gemiddeld 49% vindt dat hij niet moet
gaan. Op de vraag of de premier naar de Winterspelen moet gaan is er een vrij duidelijke conclusie te
trekken: gemiddeld 25% van de ondervraagden vindt dat hij wel moet gaan en gemiddeld 63% vindt
dat hij niet moet gaan. Voor een uitgebreidere conclusie aan de hand van deze gegevens, zie de
Conclusie.
Op 17 januari 2014 liet president Poetin weten dat homoseksuelen zich tijdens de Spelen op hun
gemak kunnen voelen: ze zullen niet gediscrimineerd worden, zolang ze zich niet tegen minderjarigen
uitlaten over homorechtenkwesties. [ 124]
Burgemeester van Sotsji, Anatoli Pasjomov, deed op 27 januari 2014 de volgende uitspraak in een
documentaire van de BBC:
'Onze gastvrijheid geldt voor iedereen die de wetten respecteert en zijn gewoonten niet aan anderen
wil opleggen. Hier in de Kaukasus wordt zoiets niet geaccepteerd. Wij houden het erop dat het een
privézaak is.' [ 125]
Op 27 januari 2014 meldde het IOC dat het uiten van ongenoegen over het anti-homobeleid op het
erepodium van de Spelen de sporters duur kan komen te staan. Tijdens persconferenties zijn de
sporters wel geheel vrij in hun doen en laten, en mogen ze zich dus wel over politieke kwesties uiten.
Voorzitter van het IOC, Thomas Bach:
123
Auteur onbekend. 22 december 2014. Moeten Koning en Premier naar OS2014?
Redactie. 17 januari 2014. Poetin: homo's welkom in Sotsji, maar moeten kinderen met rust laten
125
ANP, bewerkt door Redactie. 27 januari 2014. 'Homo's bij Spelen moeten Russische wet respecteren'
124
55
"De Spelen mogen niet gebruikt worden als een podium voor politieke protesten, hoe terecht de
uitingen ook zouden zijn.’’
"Het IOC zal, indien nodig, maatregelen nemen tegen individuen. Aan de andere kant genieten de
atleten vrijheid van meningsuiting. Als ze in een persconferentie een politiek standpunt willen
verkondigen, staat hen dat vrij." [ 126]
126
Auteur onbekend. 27 januari 2014. IOC: protesten voor persconferentie
56
Conclusie
Het profielwerkstuk met als hoofdvraag ‘Wat is de houding van verschillende Nederlandse
maatschappelijke groepen tegenover het anti-homobeleid van Rusland?’ bestaat uit totaal zeven
deelvragen:
1. Wat houdt het Russische anti-homobeleid precies in?
2. Is dit een nieuwe ontwikkeling in de Russische geschiedenis of is er al eerder sprake van anti-homo
wetten/wetgeving geweest?
3. Wat is er naast het anti-homobeleid nog meer gaande in Rusland?
4. Wat voor invloed heeft het anti-homobeleid op het Nederland-Ruslandjaar gehad?
5. Op welke manier besteedt de Nederlandse politiek aandacht aan dit onderwerp?
6. Welke groepen/personen hebben zich over het anti-homobeleid geuit en wat hebben ze gezegd?
7. Hoe staat Nederland tegenover de Olympische Winterspelen in Sotsji (Rusland)?
De deelvragen 1 tot en met 3 zijn ter verduidelijking van de anti-LGBT-propagandawet en de situatie
van homoseksuelen in Rusland en deelvragen 4 tot en met 7 hebben betrekking op de houding van
verschillende Nederlandse maatschappelijke groepen tegenover het anti-homobeleid van Rusland.
De conclusie wordt dan ook getrokken uit de deelvragen 4 tot en met 7.
Bevolking
De Nederlandse bevolking staat volgens de peiling van de website Peil.nl van opiniepeiler Maurice de
Hond negatief tegenover het anti-homobeleid in Rusland, zoals te lezen is in deelvraag 6. Ter
verduidelijking van deze stelling en om te voorkomen dat er zo’n 30 pagina’s teruggeslagen moeten
worden staan hieronder nogmaals de resultaten van dit onderzoek:
- 58% van de ondervraagde mensen vindt dat de Nederlandse sporters in 2014 wel naar Sotsji moeten
gaan,
- 53% van de ondervraagden vindt dat als de sporters naar Sotsji gaan, zij daar een statement moeten
maken tegen de anti-LHBT-propaganda-wet,
- 81% van de ondervraagden het kwalijk vindt dat de anti-LHBT-propaganda-wet is aangenomen,
- 62% van de ondervraagden vindt dat de Nederlandse politiek meer stelling tegen de anti-LHBTpropaganda-wet moet nemen.
Ook van de website Peil.nl is een onderzoek naar de delegatie die naar Sotsji afreist gekomen, zoals
te lezen is in deelvraag 7. Van dit onderzoek worden hieronder de resultaten nogmaals weergeven:
Vindt u dat Koning Willem-Alexander wel naar de Olympische Winterspelen moet gaan?
Stemgedrag Tweede Kamer 2012
Allen
PVV
VVD
CDA
D66
PvdA
SP
Ja, hij moet gaan
42%
28%
63%
91%
34%
23%
43%
Nee, hij moet niet gaan
49%
27%
35%
8%
58%
70%
49%
Weet niet/geen antwoord
9%
46%
2%
1%
9%
8%
7%
Totaal
100%
100%
100%
100%
100%
100%
100%
En vindt u dat Premier Rutte naar de Olympische Winterspelen moet gaan?
Stemgedrag Tweede Kamer 2012
Allen
PVV
VVD
CDA
D66
PvdA
SP
Ja, hij moet gaan
25%
15%
34%
35%
19%
19%
18%
Nee, hij moet niet gaan
63%
43%
60%
37%
61%
73%
78%
Weet niet/geen antwoord
12%
42%
7%
28%
20%
8%
3%
Totaal
100%
100%
100%
100%
100%
100%
100%
50Plus
27%
70%
1%
100%
50Plus
87%
22%
1%
100%
57
Zoals ook in deelvraag 7 gezegd is, is er een duidelijk verschil in het percentage mensen dat vindt dat
de premier wel of niet naar Sotsji moet gaan: gemiddeld 25% van de ondervraagden vindt dat hij wel
moet gaan en gemiddeld 63% vindt dat hij niet moet gaan. Het percentage mensen dat vindt dat de
koning wel of niet moet gaan ligt aanzienlijk dichter bij elkaar: gemiddeld 42% van de ondervraagden
vindt dat hij wel moet gaat en gemiddeld 49% vindt dat hij niet moet gaan. Er is ook een groot
verschil waar te nemen tussen de meningen van de leden van de verschillende partijen: van de CDAondervraagden vindt 91% dat de koning wel moet gaan, van de SP-ondervraagden vindt 43% dat de
koning wel moet gaan, maar van de PvdA-ondervraagden vindt slechts 23% dat de koning wel moet
gaan. Dit verschil in houding van de verschillende partijen met betrekking tot het anti-homobeleid is
ook terug te zien in deelvraag 5, waar we in het tweede deel van de conclusie op terugkomen.
De enige partij die een beetje uit de pas loopt is de partij 50Plus. Het merendeel van de 50Plusondervraagden vindt dat de koning niet naar Sotsji moet gaan, net als het merendeel van de D66-,
SP- en PvdA-ondervraagden. Echter alle partijen vinden dat de premier niet naar Sotsji moet gaan,
maar daar zijn de 50Plus-ondervraagden het niet mee eens: 87% van de ondervraagden vindt dat de
premier wel naar Sotsji moet gaan. Hiermee vallen ze uit de pas in vergelijking met de andere
partijen, die vinden dat de koning wél en de premier níet moeten gaan (CDA, PVV, VVD) of die vinden
dat zowel de koning als de premier beide niet moeten gaan (D66, SP, PvdA). Het merendeel van het
CDA-, de PVV- en de VVD-ondervraagden sturen liever de hoogste afgezant wel en de één-nahoogste-afgezant niet, het merendeel van de D66-, SP- en PvdA-ondervraagden sturen liever beide
afgezanten niet, en de 50Plus-ondervraagden bemiddelen liever door de hoogste afgezant niet te
sturen, maar de één-na-hoogste afgezant wel.
Uit het eerste onderzoek over de aangenomen anti-LGBT-propagandawet blijkt dat 81% van de
ondervraagden het kwalijk vindt dat de anti-LGBT-propagandawet is aangenomen. Uit het tweede
onderzoek blijkt dat 49% respectievelijk 63% van de ondervraagden vindt dat koning respectievelijk
de premier dan ook niet de Winterspelen in Sotsji moet bezoeken. Alle drie de percentages liegen er
niet om, vooral 81% is erg hoog, en de voorzichtige conclusie kan dan ook worden getrokken dat een
groot deel van de Nederlandse bevolking negatief tegenover het anti-homobeleid staat, en de antiLGBT-propagandawet verwerpelijk vindt. Waarom dit een ‘voorzichtige’ conclusie is, wordt uitgelegd
in punt 3 van de Discussie.
Politiek
Zoals te lezen is in het eerste deel van deelvraag 5, staan alle partijen op de SGP na positief
tegenover homoseksualiteit. De SGP verwerpt homoseksualiteit op grond van de Bijbel, en is tegen
het homohuwelijk, maar ze wijst homoseksuelen echter niet af en vindt dat geweld tegen
homoseksuelen ook niet toegestaan moet worden. Echter omdat de partij geen goedkeuring kan
geven aan de ‘homoseksuele praktijk’ kan er worden gezegd dat de partij negatief tegenover
homoseksualiteit staat.
In het tweede deel van deelvraag 5 komen de partijen naar voren die actief hebben opgetreden na
de invoering van de anti-LGBT-propagandawet in Rusland. Met ‘actief optreden’ wordt het indienen
van kamervraagstukken bedoeld waarin naar opheldering over de betreffende wet en de houding
van de Tweede Kamer worden gevraagd, en de partijen die dat gedaan hebben zijn de D66, de PvdA,
de SP en de VVD. Deze fracties hebben elk één of meerdere kamervraagstukken ingediend en kunnen
58
dus als ‘actief’ worden gerekend. Van de leden van de bovenstaande partijen (op de VVD na) die wél
als actief kunnen worden gerekend, vond de meerderheid van de ondervraagden in het tweede
genoemde onderzoek van Maurice de Hond dat de koning en de premier niet naar Sotsji moeten
gaan. Van de leden van de partijen die geen kamervraagstukken hebben ingediend (CDA en PVV, ook
GroenLinks en de PvdD, maar die komen niet in het onderzoek voor) vond de meerderheid dat de
koning juist wel naar Sotsji moet gaan. Bijzonder om te zien dat er een kleine overeenkomst is in het
wel of niet indienen van kamervraagstukken, en de mening van de leden van de partijen.
Premier Mark Rutte van de VVD heeft zich ook meerdere malen uitgesproken over het antihomobeleid, zowel in gesprekken met president Poetin als in gesprekken met de Russische minister
van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov, en heeft dus ook actief opgetreden tegen de anti-LGBTpropagandawet.
In deze conclusie wordt er onderscheid gemaakt tussen ‘actief optreden’ en ‘actie ondernemen’.
Zoals in bovenstaande alinea te lezen is hebben meerdere politieke partijen en premier Rutte actief
opgetreden na de invoering van de wet, maar de Tweede Kamer heeft niet daadwerkelijk actie
ondernomen tegen de wet. Enkele partijen hebben los van elkaar of samen wel actie ondernomen,
zoals D66 en GroenLinks die samen een demonstratie tijdens de Wereldhavendagen hadden
georganiseerd (zie deelvraag 4), maar lang niet alle partijen hebben dat gedaan.
Ondanks de vaak uitgesproken zorgen van de Tweede Kamer over de anti-LGBT-propagandawet,
sturen ze toch de hoogst-mogelijke delegatie naar de Winterspelen, in plaats van een lagere
delegatie te sturen, net als andere landen om ons heen (zie deelvraag 7). Ook na de mishandeling
van de Nederlandse diplomaat Onno Elderenbosch heeft de Tweede Kamer geen daadwerkelijke
actie ondernomen, ze heeft alleen de Russische ambassadeur ontboden en Rusland om opheldering
gevraagd (zie deelvraag 4).
Omgekeerd onderneemt Rusland wél meteen actie als er iets niet in orde is: de kalfsvleesboycot, de
aardappelenboycot, en de arrestatie en vasthouding van de Greenpeace-activisten (zie deelvraag 4).
Maatschappij en sport
De Nederlandse sporters die meedoen aan de Olympische Winterspelen in Sotsji hebben zich bijna
niet uitgelaten over hun standpunt in de kwestie. Zij gaan erheen om te sporten, niet om een
politieke boodschap over te brengen (zie het citaat van Ireen Wüst in deelvraag 6). Het uiten van een
politieke boodschap op het erepodium kan ze ook duur komen te staan, meldde het IOC, dus het is
niet verwonderlijk als ze niks van zich laten horen (zie deelvraag 6). Tijdens de persconferenties
mogen de sporters zich echter wel politiek uiten, dus misschien zal het anti-homobeleid dan nog
onder de aandacht worden gebracht.
Het IOC heeft laten weten dat de anti-LGBT-propagandawet niet in strijd is met het Olympisch
Manifest, dus zij zullen zich niet uiten over het anti-homobeleid. Ook het Nederlands Olympisch
Comité* Nederlandse Sport Federatie (NOC*NSF) zal geen actie ondernemen omdat dat niet aan hen
is, zoals ze in het interview met het tijdschrift Sport Knowhow XL hebben gezegd. Ze maken zich
echter wel zorgen over de ontwikkelingen in Rusland, (zie deelvraag 7).
Een Nederlandse organisatie die actie onderneemt en ondernomen heeft tegen de anti-LGBTpropagandawet is de homo-belangenorganisatie COC. Zij hebben de grote demonstratie op 8 april
59
2013 tijdens het bezoek van president Poetin aan Nederland georganiseerd (zie deelvraag 4), ze zijn
de petitie gestart tegen de zware delegatie die naar Sotsji afreist (zie deelvraag 7) en ze gaan voor de
Winterspelen nog in gesprek met de premier om de delegatie zo goed mogelijk voor te bereiden op
de verschillende gesprekken die in Sotsji zullen plaatsvinden (zie deelvraag 7).
Vanuit de Nederlandse Raad van Kerken is niet een duidelijk standpunt met betrekking tot de antiLGBT-propagandawet gekomen. Ze hebben zich al wel eerder uitgesproken over de situatie van
LGBT’ers in Rusland en hebben samen met zestien andere Nederlandse kerkgenootschappen hebben
echter wel op 17 mei 2011 de Internationale Dag tegen Homo/Transfobie een gezamenlijke
verklaring gepresenteerd, tegen geweld tegen homoseksuelen. Op het verzoek van vijf christelijke
LGBT-organisaties om in de internationale kerkelijke raad duidelijk te maken dat ze zich moeten
verzetten tegen de isolering van (christelijke) LGBT’ers hebben ze echter nog niet gereageerd (zie
deelvraag 6).
Eindconclusie
Uit deze drie deelparagrafen kan één conclusie worden getrokken: de houding van verschillende
Nederlandse maatschappelijke groepen is niet daadkrachtig en afwachtend.
De Nederlandse sporters kan dit niet worden aangerekend, omdat zij hun sport gewoon moeten
kunnen beoefenen zonder er een politieke show van te maken, want het zijn sporters en geen
politici. Het COC voert nog steeds actie om de wet uit het Russische wetboek te krijgen, dus ook zij
vallen niet onder deze conclusie.
De conclusie heeft betrekking op betrekking op zowel de Kerk als de bevolking, maar nog het meest
op de Nederlandse politiek. Hieronder zal worden toegelicht waarom deze conclusie kan worden
getrokken op elk van de drie bovengenoemde onderdelen van de maatschappij:
- De Kerk heeft zich voor de invoering van de anti-LGBT-propagandawet al geuit over de situatie van
LGBT’ers in Rusland, maar heeft sinds de invoering van de wet niet van zich laten horen. De Raad van
Kerken heeft ook niet gereageerd op de door mijzelf verstuurde mail (zie bijlage), waarin onder
andere gevraagd werd of de Raad ook actie gaat ondernemen tegen de wet.
- De bevolking, waarvan het grootste deel volgens het onderzoek van Peil.nl de anti-LGBTpropagandawet verwerpelijk vindt, houdt het op het ‘vinden van’ in plaats van actie te ondernemen.
Zoals al in deelvraag 5 is gezegd: het instemmen met een uitspraak is iets heel anders dan het zelf
doen van een uitspraak. Toch zijn er veel mensen die wel deelnemen aan demonstraties tegen de
aangenomen wet, en hebben op dit moment ook 33.531 mensen de petitie van het COC tegen de
zware delegatie die naar Sotsji afreist getekend. Deze demonstraties en deze petitie worden echter
georganiseerd door het COC, ondernomen acties door de bevolking zelf blijven achterwege.
- Sinds de invoering van de anti-LGBT-propagandawet hebben meerdere Nederlandse politici zich
uitgesproken tegen dit beleid, maar er is geen daadwerkelijke actie ondernomen. Er zijn uit de
Tweede Kamer meer woorden dan daden gekomen, wat de geloofwaardigheid van de uitspraken
aanzienlijk vermindert. Het vertrouwen in de regering heeft bij veel mensen plaats gemaakt voor
teleurstelling.
60
Uit bovenstaande alinea’s kan de conclusie worden getrokken dat de Conclusie in tegenspraak is met
de hypothese. De hypothese was namelijk:
Na de invoering van de anti-LGBT-propagandawet in Rusland zijn er vanuit de hele wereld
tegengeluiden gekomen. Ook in Nederland is er zowel in de politiek als onder de bevolking veel ophef
geweest over deze discriminerende wet, die homoseksuelen verbiedt om hun geaardheid onder
minderjarigen te ‘propageren’. Omdat Nederland van oudsher een tolerant land is waarin veel
mensen van verschillende afkomst en met verschillende religies en seksuele voorkeur leven en kúnnen
leven, zullen verschillende maatschappelijke groepen zich actief inzetten (en dus actie ondernemen)
om ervoor te zorgen dat deze wet zo snel mogelijk uit het Russische wetboek verdwijnt.
De verschillende maatschappelijke groepen hebben zich ingezet in de vorm van gesprekken, maar
daar is het bij gebleven. Daadwerkelijke actie, zoals een boycot van Russische handelswaren, is
uitgebleven (terwijl Rusland dit wel tweemaal op Nederland heeft toegepast). Hierdoor is de
hypothese niet in overeenstemming met de conclusie, want het voeren van gesprekken die (tot nu
toe) zijn uitgelopen op niets, worden niet als daadwerkelijke actie (zoals een boycot) gerekend.
61
Discussie
Na een conclusie volgt ook altijd een discussie. Hierin zullen de eventuele fouten of gebreken in het
werkstuk besproken worden en zullen er tips en toevoegingen voor een eventueel vervolgonderzoek
genoemd worden.
Betrouwbaarheid bronnen
Om te beginnen moeten als eerste de bronnen van het werkstuk besproken worden. Omdat het
Russische anti-homobeleid en specifiek de anti-LGBT-propagandawet een recent onderwerp is,
moest er heel veel gebruik worden gemaakt van internetbronnen en nieuwsberichten. De vraag die
bij deze bronnen altijd gesteld moet worden is: hoe betrouwbaar is dit bericht of hoe betrouwbaar is
deze bron? De nieuwsberichten worden altijd geschreven door een medewerkers van een
persbureau, maar het is vaak niet te achterhalen of de betreffende medewerker een objectieve
weergave van het beeld geeft, of dat de medewerker dat juist niet doet. Om een voorbeeld te geven:
iemand die homoseksualiteit ten zeerste afkeurt zal een heel ander artikel over homoseksualiteit
schrijven dan iemand die zelf homoseksueel is.
Omdat de NOS, de Volkskrant en de NRC als vrij betrouwbaar bekend staan, is vaak gebruik gemaakt
van deze bronnen bij het verwerken van nieuwsberichten. Ook zijn vaak meerdere bronnen met
elkaar vergeleken, om zo te kijken of bepaalde informatie ook voorkomt in andere bronnen en dus
wel of niet betrouwbaar is.
Er is ook een opmerking nodig over de twee gebruikte onderzoeken van de website Peil.nl van de
Nederlandse opiniepeiler Maurice de Hond. Op de website staat niet wie en hoeveel mensen hebben
meegewerkt aan de onderzoeken. Als er tien VVD-leden en tweehonderd SP-leden zouden hebben
meegewerkt aan de onderzoeken zijn de verhoudingen scheef en moeten er vraagtekens worden
gezet bij de weergave van de onderzoeken. Ook is het niet bekend hoeveel mensen er in totaal
hebben meegewerkt, of er in totaal tweehonderd of tweeduizend mensen hebben meegewerkt
maakt een groot verschil. Maurice de Hond staat echter wel als betrouwbaar opiniepeiler bekend en
zijn onderzoeken worden vaker gebruikt bij politieke vraagstukken, dus van betrouwbaarheid en een
eerlijke weergave kan worden uitgegaan.
Volledigheid verslag
Een tweede punt van aandacht heeft betrekking op het onderzoek. In het onderzoek is het
economisch aspect, het belang van de handel met Rusland, niet meegenomen. Ook bestaat de
Nederlandse maatschappij uit meer dan alleen de in dit verslag behandelde onderdelen van de
maatschappij, dus van een volledig onderzoek is geen sprake. Hierdoor kan er alleen een voorzichtige
conclusie getrokken worden, maar de conclusie die getrokken is aan de hand van de deelvragen staat
voor nu echter wel vast, omdat de verschillende Nederlandse maatschappelijke groepen die in dit
werkstuk behandeld zijn tot nu toe (op het COC na) geen daadwerkelijke actie hebben ondernomen
om de anti-LGBT-propagandawet uit het Russische wetboek te krijgen. De conclusie klopt dus voor
nu, maar voor de toekomst kan niet gesproken worden, zoals in de inleiding ook al is gezegd.
62
Wat had er anders gekund?
Hoewel het onderzoek bijna zonder tegenslag is verlopen, zijn er twee zaken die beter hadden
gekund of waar een opmerking over gemaakt moet worden.
Als eerste punt had meer actie ondernomen kunnen worden voor het werkstuk. Een enquête onder
de bevolking had misschien interessante resultaten opgeleverd, of een Facebook-actie waarin
opgeroepen werd tot een demonstratie of een geld-inzamelingsactie voor het COC, dat dat geld
vervolgens had kunnen gebruiken voor bijvoorbeeld het regelen van speciale gesprekken of grotere
demonstraties. Deze ideeën zouden gebruikt kunnen worden voor een eventueel vervolgonderzoek.
Als tweede opmerking moet er gezegd worden dat er meer doorzettingsvermogen had moeten
worden gebruikt bij de mailcorrespondenties. Vaak kwamen er geen reacties op de verzonden mails,
maar in plaats van het daarbij te laten had nogmaals dezelfde mail moeten worden verstuurd of in
plaats daarvan een herinneringsmail. Als dit was gebeurd hadden er misschien meer mensen toch
nog gereageerd, waardoor meer informatie voor het verslag was verkregen.
Invloed Nederland
Voor dit profielwerkstuk is er naar de houding van verschillende Nederlandse maatschappelijke
groepen tegenover het Russische anti-homobeleid gekeken, niet naar de houding van andere landen
of internationale organisaties zoals de Verenigde Naties. Rusland is een soevereine staat met een
eigen wet- en regelgeving, waar Nederland wel invloed op kan proberen uit te oefenen door middel
van demonstraties, maar waar Nederland niets aan kan (en mag) veranderen, want elke soevereine
staat bepaald zijn eigen beleid . De invloed van Nederland blijft dus beperkt, maar internationale
organisaties zoals de Verenigde Naties of een statenverband zoals de Europese Unie zouden meer
invloed kunnen uitoefenen. Beide organisaties zijn niet meegenomen in het verslag, maar misschien
is er in de toekomst nog wel een rol voor ze weggelegd.
63
Eigen ervaring
Als onderdeel van de discussie mag ik eindelijk zelf aan het woord om over mijn eigen ervaring te
vertellen. Over het algemeen kan ik zeggen dat ik erg tevreden ben met het eindresultaat, een
verslag van meer dan 60 pagina’s over de houding van verschillende Nederlandse maatschappelijke
groepen tegenover het Russische anti-homobeleid, en het anti-homobeleid zelf.
Afgelopen zomervakantie had ik dit onderwerp al in gedachten en hoopte ik op de toestemming om
het verslag in mijn eentje te mogen maken.
Waarom?
Om betrokkenner te raken bij de LGBT’ers in Rusland en om er meer over te leren.
Leren over wat?
Leren over hen, en daar val ik zelf ook onder, dus ook leren over mezelf.
Ik kreeg nog dezelfde dag als waarop het gesprek met de teamleider had plaatsgevonden de
toestemming om het verslag in mijn eentje te mogen maken en ik ben meteen aan de slag gegaan
met het verzinnen van hoofd- en deelvragen, die ik nog vele keren heb veranderd. De tien
deelvragen die ik in eerste instantie had waren achteraf gezien veel te hoog gegrepen voor de
hoeveelheid werk die ik alleen moest verzetten. Daardoor moest ik uiteindelijk mijn hoeveelheid
deelvragen terugbrengen tot zeven. Dit vond ik in eerste instantie jammer, maar om de andere
deelvragen te kunnen optimaliseren was dit een verstandige keuze.
Om informatie te verkrijgen heb ik veel e-mails verstuurd, waarop ik niet altijd antwoord kreeg. Dit
vond ik jammer. Vooral van de Tweede Kamerfracties had ik verwacht antwoord te krijgen (ik als
potentiële kiezer!). Sommige van deze mensen hebben het misschien heel druk en antwoorden
daarom niet, maar het geeft wel aan dat een mail met vragen voor een profielwerkstuk over het
Russische anti-homobeleid niet door allen de moeite waard wordt gevonden om te beantwoorden.
Achteraf gezien had ik meer moeten doorzetten als een mail niet beantwoord werd, en had ik hem
gewoon nog een keer moeten sturen, net zolang tot dat ik antwoord zou krijgen. Gelukkig kon ik op
het internet genoeg informatie vinden en waren de mailcorrespondenties niet altijd nodig, maar ze
hadden een interessante bron van informatie kunnen zijn.
Wat me ook opviel was hoe weinig mensen eigenlijk wisten wat er gaande is in Rusland. Als mensen
me vroegen waar ik mijn profielwerkstuk over deed, en ik antwoordde ‘het anti-homobeleid van
Rusland’, wist lang niet iedereen waar ik het over had, terwijl het vaak genoeg op het nieuws voorbij
is gekomen. Dit zal nu inmiddels wel veranderd zijn, want door de Olympische Winterspelen in Sotsji
weet nu iedereen wie president Poetin is en wat de anti-LGBT-propagandawet is. Gelukkig maar,
want zodra de Spelen voorbij zijn en de aandacht voor Rusland vermindert moeten de LGBT’ers in
Rusland niet vergeten worden. Dit is iets waar ik erg benieuwd naar (en bang voor) ben, maar daar
zullen we pas over een paar maanden achter komen.
Hoewel ik best trots ben dat ik zo’n groot verslag alleen heb kunnen produceren, is die omvang soms
wel lastig geweest. Even iets opzoeken in het document vergde aandacht en precisie, omdat er
tussen meer dan zestig pagina’s gezocht moest worden, wat op een laptop niet altijd even makkelijk
gaat. Na verloop van tijd raak je er echter aan gewend en zodra je verslag goed vorm begint te
krijgen, met tussenkopjes en paginanummering, is het beter te doen.
64
Een woord van dank gaat uit naar hoofdzakelijk mijn familie, maar ook naar mijn PWS-begeleider Drs.
E. Rombout en twee vrienden. Bovenstaande personen kwamen vaak met goede initiatieven en
informatie welke hebben bijgedragen aan het uiteindelijke werkstuk. Hiervoor dank.
Ook de andere mensen die tijd hebben vrijgemaakt om me te helpen wil ik graag bedanken:
burgemeester E. Schadd-de Boer, dominee F. Weeda, mevrouw C. Beyer-Lazonder en de overige
mensen die mij hebben teruggemaild. Ook u bedankt.
Een speciaal woord van dank gaat uit naar mijn teamleider, de heer J. Stelwagen, die mij de kans
heeft gegeven om dit werkstuk alleen te mogen doen.
Ik ben tevreden met het eindresultaat, maar ik hoop dat dit onderwerp niet vergeten zal worden,
zolang de situatie niet op een positieve manier gewijzigd is: de verwijdering van de anti-LGBTpropagandawet uit het Russische wetboek, en nog beter: de verwijdering van deze wetten over de
hele wereld. Zo ver is het nu nog niet, maar ik hoop dat het op een dag wel zover zal komen.
‘’No law is gonna change us
We have to change us
Whatever God you believe in
We come from the same one
Strip away the fear
Underneath it's all the same love
About time that we raised up’’
- Macklemore & Ryan Lewis ft. Mary Lambert
- Same Love
65
Logboek
Datum
24 september 2013
28 september 2013
Activiteit
In Tresoar rondleiding gekregen
Prof. dr. Kees Waaldijk van de
Universiteit van Leiden gemaild
Tijdsduur
2 uur
1 uur
30 september 2013
Boeken Homoseksualiteit in
Nederland van 1730 tot de moderne
tijd; Homoseksualiteit in bezet
Nederland : verzwegen hoofdstuk;
Homoseksualiteit en recht
aangevraagd bij Tresoar
- PWS gesprek met mevrouw
Rombout gehad
- PWS verslag 1e
beoordelingsmoment afgemaakt
PWS verslag 1e beoordelingsmoment
inleveren
Informatie voor deelvragen
opgezocht
- Sporters gemaild volgens deelvraag
7 van het 1e beoordelingsmoment
- Informatie voor deelvragen
opgezocht
15 minuten
3 oktober 2013
4 oktober 2013
22 oktober 2013
23 oktober 2013
24 oktober 2013
25 oktober 2013
1 november 2013
3 november 2013
4 november 2013
10 november 2013
Informatie voor deelvragen
opgezocht
- Mails gestuurd aan de organisaties
IHLIA en ProGay voor deelvraag 6
van het 1e beoordelingsmoment, en
aan mevrouw Yücel van de PvdA
- Informatie voor deelvragen
opgezocht
Informatie voor deelvragen
opgezocht
Informatie voor deelvragen
opgezocht
Eerder opgezochte informatie
printen en doorlezen
Deelvragen van 1e beoordelingsmoment vervangen door nieuwe
deelvragen
3 uur
Opmerkingen
Indrukwekkend!
Geen reactie
gekregen, later
nogmaals geprobeerd
(zie 12 november).
Boeken 2 maanden
later ingeleverd, zijn
tot zoverre nog niet
van toepassing in het
huidige verslag
geweest.
2 uur
3 uur
Deze deelvraag is later
vervangen door een
andere deelvraag. De
sporters hebben op
één na ook niet
geantwoord…
2 uur
3 uur
2 uur
Beide organisaties
hebben geantwoord,
antwoord tot zoverre
nog niet nodig gehad,
komt pas aan bod in
deelvraag 5 van het 2e
beoordelingsmoment.
2 uur
2 uur
2 uur
Deelvragen van 1e
beoordelingsmoment
bleken niet handig te
zijn, kreeg te weinig en
soms zelfs géén
reacties van de
gemailde
personen/organisaties,
bijzonder vervelend.
66
11 november 2013
12 november 2013
13 november 2013
17 november 2013
19 november 2013
20 november 2013
21 november 2013
23 november 2013
25 november 2013
29 november 2013
1 december 2013
3 december 2013
- Oud-politierechter mevrouw C.
Beyer gemaild voor een interview
- Burgemeester Vlieland Ella Schaddde Boer gemaild voor interview
- Dominee van Vlieland Frans Weeda
gemaild voor interview
- Nieuwe deelvragen verder
uitgewerkt
- Prof. Dr. Kees Waaldijk gemaild om
te vragen of ik hem een aantal
vragen mocht voorleggen.
- Informatie voor deelvragen
opgezocht
Informatie voor deelvragen
opgezocht
-Eerder opgezochte informatie
geprint en doorgelezen
-Interview met burgemeester van
Vlieland om 16.00 uur
Eerder opgezochte informatie
geprint en doorgelezen
Eerder opgezochte informatie
geprint en doorgelezen
- College voor de Rechten van de
Mens gemaild
- Boris Dittrich gemaild
- Prof. Dr. Kees Waaldijk
herinneringsmail gestuurd
Deelvraag 1 ‘Wat houdt het
Russische anti-homobeleid precies
in?’ beantwoord
Gebeld met het College voor de
Rechten van de Mens
Interview dominee Frans Weeda van
Vlieland om 16.00 uur
4 uur
3 uur
2 uur
3 uur
Interview-afspraak
gemaakt met de
burgemeester en de
dominee, mevrouw
Beyer verwees me
door naar het College
voor de Rechten van
de Mens.
Ditmaal wel een
reactie gekregen,
meerdere mails heel
en weer gestuurd,
maar toen ik na
anderhalve week mijn
vragen stuurde, kreeg
ik daar geen reactie
meer op, ondanks
herinneringsmail van
21 november.
Prettig interview,
duidelijk antwoord op
mijn vragen gehad.
1 uur
2 uur
3 uur
Geen antwoord van
Boris, wel antwoord
van het College en
Kees Waaldijk.
3 uur
0,5 uur
1 uur
5 uur
Deelvraag 2 ‘Is dit een nieuwe
ontwikkeling in de Russische
geschiedenis of is er al eerder sprake
van anti-homo wetten/wetgeving
geweest?’ beantwoord
PWS beoordelingsmoment 2
4 uur
gemaakt
Leuk interview!
Uitgebreide
antwoorden.
67
8 december 2013
23 december 2013
24 december 2013
25 december 2013
27 december 2013
28 december 2013
30 december 2013
3 januari 2014
25 januari 2014
26 januari 2014
27 januari 2014
Deelvraag 3 ‘Wat is er naast het antihomobeleid nog meer gaande in
Rusland?’ deels beantwoord
Deelvraag 3 ‘Wat is er naast het antihomobeleid nog meer gaande in
Rusland?’ afgemaakt
Deelvraag 5 ‘Op welke manier
besteedt de Nederlandse politiek
aandacht aan dit onderwerp’ deels
beantwoord
Deelvraag 5 ‘Op welke manier
besteedt de Nederlandse politiek
aandacht aan dit onderwerp?’
afgemaakt
Deelvraag 6 ‘Welke
groepen/personen hebben zich over
het anti-homobeleid geuit en wat
hebben ze gezegd?’ deels
beantwoord
Deelvraag 6 ‘Welke
groepen/personen hebben zich over
het anti-homobeleid geuit en wat
hebben ze gezegd?’ afgemaakt
Deelvraag 7 ‘Hoe staat Nederland
tegenover de Olympische
Winterspelen in Sotsji (Rusland)?’
deels beantwoord
- De Raad van Kerken gemaild
- De deelvragen ‘Wat voor gevolgen
zou het anti-homobeleid van
Rusland op Rusland, de Russische
bevolking en andere landen kunnen
hebben?’ en ‘welke andere landen
naast Nederland besteden ook
aandacht aan dit onderwerp en op
welke manier?’ uit het PWS gehaald
Deelvraag 2 ‘Is dit een nieuwe
ontwikkeling in de Russische
geschiedenis of is er al eerder sprake
van anti-homo wetten/wetgeving
geweest?’ verbeterd
Deelvraag 7 ‘Hoe staat Nederland
tegenover de Olympische
Winterspelen in Sotsji (Rusland)?’
verder beantwoord
Deelvraag 7 ‘Hoe staat Nederland
4 uur
4 uur
4 uur
4 uur
4 uur
4 uur
Er bleek uiteindelijk
meer tijd in het
beantwoorden van deze
deelvraag te zitten dan
ik had gedacht.
Ook in deze deelvraag
moest ik meer tijd
steken dan gepland.
4 uur
0,5 uur
2 uur
Helaas geen antwoord
op de mail gehad.
Met 10 deelvragen heb
ik teveel hooi op mijn
vork genomen, realisatie
dat ik ze niet alle 10 af
zou kunnen hebben
voor 12 februari,
vandaar de opschorting
van de twee minst
relevante (maar zeer
zeker wel interessante)
deelvragen. Jammer.
3 uur
4 uur
Ook deze deelvraag
68
28 januari 2014
31 januari 2014
1 februari 2014
2 februari 2014
3 februari 2014
9 februari 2014
10 februari 2014
11 februari 2014
12 februari 2014
tegenover de Olympische
Winterspelen in Sotsji (Rusland)?’
afgemaakt
PWS 3e inleverversie opgesteld
Deelvraag 4 ‘Wat voor invloed heeft
dit nieuwe beleid op het NederlandRuslandjaar gehad?’ maken
Deelvraag 4 ‘. Wat voor invloed
heeft dit nieuwe beleid op het
Nederland-Ruslandjaar gehad?’
afmaken
Conclusie trekken/hoofdvraag
beantwoorden
- Inleiding schrijven
- Eigen ervaring schrijven
- Lay-out verzorgen
- Werkstuk controleren op
(spel)fouten
- Bronopgave voltooien
- Lay-out voltooien
Bronopgave voltooien
INLEVEREN PWS 6VWO
kostte meer tijd dan
gepland.
5 uur
5 uur
5 uur
7 uur
4 uur
5 uur
4 uur
5 uur
69
Bronopgave
AFP. 1 augustus 2013. Anti-homowet geldt ook tijdens Spelen. Geraadpleegd op 27 december 2013,
van: http://nos.nl/artikel/535616-antihomowet-geldt-ook-op-spelen.html
AFP. 14 januari 2014. "Bezoek Sotsji los van Greenpeace". Geraadpleegd op 27 januari 2014,
van: http://nos.nl/artikel/597352-bezoek-sotsji-los-van-greenpeace.html
AFP. 26 september 2013. IOC ziet geen beletsel in homowet. Geraadpleegd op 27 december 2013,
van: http://nos.nl/artikel/555646-ioc-ziet-geen-beletsel-in-homowet.html
ANP. 8 oktober 2013. ‘’Borodin was gevaar voor kinderen’’. Geraadpleegd op 1 februari 2014,
van: http://nos.nl/artikel/560093-borodin-was-gevaar-voor-kinderen.html
ANP. 4 september 2013. Havendagen zonder Russisch schip. Geraadpleegd op 1 februari 2013,
van: http://nos.nl/artikel/547573-havendagen-zonder-russisch-schip.html
ANP. 14 september 2013. Kalfsvlees mag weer naar Rusland. Geraadpleegd op 31 januari 2014, van:
http://nos.nl/artikel/551218-kalfsvlees-mag-weer-naar-rusland.html
ANP. 24 juli 2013. Kris van der Veen: arrestatie in Moermansk was erg intimiderend. Geraadpleegd op
1 februari 2014, van: http://www.destentor.nl/algemeen/binnenland/kris-van-der-veen-arrestatiein-moermansk-was-erg-intimiderend-1.3928971
ANP. 10 oktober 2013. Nederland-Ruslandjaar een flop? Geraadpleegd op 31 januari 2014,
van: http://nieuwsuur.nl/onderwerp/560812-nederlandruslandjaar-een-flop.html
ANP. 22 juli 2013. Nederlanders voor rechter Rusland. Geraadpleegd op 1 februari 2014,
van: http://nos.nl/artikel/532148-nederlanders-voor-rechter-rusland.html
ANP. 1 augustus 2013. NOC*NSF: anti-homowet onacceptabel. Geraadpleegd op 27 december 2013,
van: http://nos.nl/artikel/535645-nocnsf-antihomowet-onacceptabel.html
ANP. 22 januari 2014. Obama en Poetin bellen over veiligheid Sotsji. Geraadpleegd op 26 januari
2014, van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/7247/OlympischeSpelen/article/detail/3581525/2014/01/22/Obama-en-Poetin-bellen-over-veiligheid-Sotsji.dhtml
ANP. 1 december 2013. Ruslandjaar bol van incidenten. Geraadpleegd op 31 januari 2014,
van: http://nos.nl/artikel/551218-kalfsvlees-mag-weer-naar-rusland.html
ANP. 20 september 2013. ‘Russen arresteren Greenpeace-actievoerders’. Geraadpleegd op 1 februari
2013, van: http://www.nu.nl/buitenland/3580080/russen-arresteren-greenpeace-actievoerders.html
ANP. 1 oktober 2013. Rusland weigert ook Nederlandse schrijver visum. Geraadpleegd op 1 februari
2014, van: http://www.nu.nl/media/3589820/rusland-weigert-nederlandse-schrijver-visum.html
ANP. 15 januari 2013. Russisch parlement stemt in met antihomowet. Geraadpleegd op 31 januari
2014, van:http://www.trouw.nl/tr/nl/4496/Buitenland/article/detail/3383038/2013/01/25/Russischparlement-stemt-in-met-antihomowet.dhtml
ANP. 12 januari 2014. Zorg NOC*NSF om veiligheid Sotsji. Geraadpleegd op 26 januari 2014,
van: http://nos.nl/artikel/596355-zorg-nocnsf-om-veiligheid-sotsji.html
70
ANP/Novum. 26 september 2013. IOC: geen zorgen meer over anti-homowet. Geraadpleegd op 27
december 2013, van: http://schaatsen.nl/nieuws/2013-09-26-ioc-geen-zorgen-meer-over-antihomowet
ANP/Novum, 20 december 2013. Russische oligarch Chodorkovski vrijgelaten. Geraadpleegd op 23
december 2013, van: http://www.nu.nl/buitenland/3659028/russische-oligarch-chodorkovskivrijgelaten.html
ANP/Redactie. 24 januari 2014. Geen vertegenwoordiger homo's mee naar Sotsji. Geraadpleegd op
27 januari 2014,
van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/3583117/2014/01/24/Geenvertegenwoordiger-homo-s-mee-naar-Sotsji.dhtml
ANP, bewerkt door Redactie. 22 november 2013. Greenpeace-activisten hebben gevangenis verlaten.
Geraadpleegd op 1 februari 2013,
van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/3549458/2013/11/22/Greenpe
ace-activisten-hebben-gevangenis-verlaten.dhtml
ANP, bewerkt door Redactie. 27 januari 2014. 'Homo's bij Spelen moeten Russische wet respecteren'.
Geraadpleegd op 27 januari 2014,
van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2664/Nieuws/article/detail/3584389/2014/01/27/Homo-s-bijSpelen-moeten-Russische-wet-respecteren.dhtml
ANP, bewerkt door Redactie. 18 oktober 2013. Inbraak Greenpeace-kantoor in Moermansk.
Geraadpleegd op 1 februari 2014,
van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/3529358/2013/10/18/InbraakGreenpeace-kantoor-in-Moermansk.dhtml
ANP, bewerkt door Redactie. 23 januari 2014. Rusland: neem Sotsji-dreigbrieven niet serieus.
Geraadpleegd op 26 januari 2014, van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/7247/OlympischeSpelen/article/detail/3582598/2014/01/23/Rusland-neem-Sotsji-dreigbrieven-niet-serieus.dhtml
ANP, bewerkt door Redactie. 22 januari 2014. Vier olympische comités ontvangen dreigbrief Sotsji.
Geraadpleegd op 26 januari 2014, van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/7247/OlympischeSpelen/article/detail/3581793/2014/01/22/Vier-olympische-comites-ontvangen-dreigbriefSotsji.dhtml
Aquina, L. 8 oktober 2013. 5 vragen aan Gerard Dielessen, directeur NOC*NSF. Geraadpleegd op 27
december 2013, van: http://www.sportknowhowxl.nl/vragen-aan/8444
Auteur onbekend. Datum onbekend. Achtergrond Nederland-Ruslandjaar. Geraadpleegd op 1
februari 2014, van: http://www.nlrf2013.nl/relatie-nederland-rusland/
Auteur onbekend. 26 september 2013. Afschuw over anti-homo uitspraak IOC. Geraadpleegd op 27
december 2013, van: https://www.d66.nl/actueel/afschuw-anti-homo-uitspraak-ioc/
Auteur onbekend. Datum onbekend. ‘Anti-homowetgeving’ Rusland tendentieus en gevaarlijk’.
Geraadpleegd op 28 december 2013, van: http://www.holyfemales.nl/nieuws/anti-homowetgevingrusland-tendentieus-en-gevaarlijk/
71
Auteur onbekend. 11 juli 2013. ‘’Ban op aardappel stoppen’’. Geraadpleegd op 1 februari 2014, van:
http://nos.nl/artikel/528505-ban-op-aardappel-stoppen.html
Auteur onbekend. 10 februari 2014 (laatste update). Bevindelijk gereformeerden. Geraadpleegd op
24 december 2013, van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Bevindelijk_gereformeerden
Auteur onbekend. 31 januari 2014 (laatste update). COC start petitie tegen zware Sotsji-delegatie.
Geraadpleegd op 27 januari 2014, van: http://www.coc.nl/internationaal/coc-start-petitie-tegenzware-sotsji-delegatie
Auteur onbekend. Datum onbekend. Discriminatie. (GroenLinks) Geraadpleegd op 24 december
2013, van: https://groenlinks.nl/standpunten/discriminatie
Auteur onbekend. 3 september 2012. Discriminatie. (Christen Unie) Geraadpleegd op 24 december
2013, van: http://www.christenunie.nl/nl/standpuntenalfabet/249/Standpunten-A-totZ/D#faqItem2336
Auteur onbekend. Datum onbekend. Even voorstellen: de SP. Geraadpleegd op 24 december 2013,
van: http://www.sp.nl/overzicht/inhetkort/
Auteur onbekend. 6 april 2013. Haarlem hijst regenboogvlag halfstok tijdens bezoek Poetin aan
Nederland. Geraadpleegd op 25 december 2013, van: https://haarlem.groenlinks.nl/node/96300
Auteur onbekend. Datum onbekend. Homo-emancipatie. (PvdA) Geraadpleegd op 24 december
2013, van: http://www.pvda.nl/standpunten/diversen/Homo-emancipatie
Auteur onbekend. Datum onbekend. Homo-emancipatie. (D66) Geraadpleegd op 24 december 2013,
van: https://www.d66.nl/standpunten/homo-emancipatie/
Auteur onbekend. Datum onbekend. Homoseksualiteit. (VVD) Geraadpleegd op 24 december 2013,
van: http://www.vvd.nl/standpunten/98/homoseksualiteit#lezen
Auteur onbekend. Datum onbekend. Homoseksualiteit en homohuwelijk. Geraadpleegd op 24
december 2013,
van: http://www.sgp.nl/Standpunten/Standpunten/Standpunten_ABC?letter=H&standid=103
Auteur onbekend. 7 november 2013. Homoseksualiteit in Rusland. Geraadpleegd op 23 november
2013, van:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Homoseksualiteit_in_Rusland
Auteur onbekend. 15 april 2013. Homoseksualiteit in het Oude Rome. Geraadpleegd op 23 november
2013, van:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Homoseksualiteit_in_het_Oude_Rome
Auteur onbekend. Datum onbekend. Hún Brussel, óns Nederland (verkiezingsprogramma PVV).
Geraadpleegd op 24 december 2013,
van: http://www.pvv.nl/images/stories/verkiezingen2012/VerkiezingsProgramma-PVV-2012-finalweb.pdf
72
Auteur onbekend. 21 april 2011. IDAHO – Kerkelijke verklaring tegen anti-homogeweld.
Geraadpleegd op 28 december 2013, van: http://www.coc.nl/geloof-cultuur/idaho-kerkelijkeverklaring-tegen-anti-homogeweld
Auteur onbekend. 27 januari 2014. IOC: protesten voor persconferentie. Geraadpleegd op 27 januari
2014, van: http://nos.nl/os2014/artikel/602820-ioc-protesten-voor-persconferentie.html
Auteur onbekend. 30 augustus 2013. Ireen Wüst wil zich niet mengen in discussie Russische antihomowet. Geraadpleegd op 27 december 2013,
van: http://vrouwensport.wordpress.com/?s=ireen+w%C3%BCst&submit=Search
Auteur onbekend. 20 september 2013 (laatste update). Itsjkerië. Geraadpleegd op 26 januari 2014,
van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Itsjkeri%C3%AB
Auteur onbekend. 18 oktober 2013. Kemkers over kwestie-Rusland. Geraadpleegd op 27 december
2013, van: http://www.telegraaf.nl/telesport/schaatsen/21984888/__kemkers_over_kwestierusland__.html
Auteur onbekend. 16 mei 2011. Kerken presenteren verklaring tegen anti-homogeweld.
Geraadpleegd op 28 december 2011, van: http://www.coc.nl/geloof-cultuur/kerken-presenterenverklaring-tegen-anti-homogeweld
Auteur onbekend. Datum onbekend. LCC Plus Projecten. Geraadpleegd op 28 december 2013,
van: http://www.lccprojecten.nl/
Auteur onbekend. 22 december 2014. Moeten Koning en Premier naar OS2014?. Geraadpleegd op 27
januari 2014, van: https://www.noties.nl/peil.nl/
Auteur onbekend. 5 januari 2014. Michail Chodorkovski. Geraadpleegd op 23 december 2013, van:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Michail_Chodorkovski
Auteur onbekend. 6 oktober 2011. Missie LKP. Geraadpleegd op 28 december 2013,
van: http://www.lkp-web.nl/index.php/missie-lkp
Auteur onbekend. 3 februari 2014 (laatste update). Nederlandse Rooms-katholieke kerkprovincie.
Geraadpleegd op 28 december 2013, van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandse_Roomskatholieke_kerkprovincie
Auteur onbekend. Datum onbekend. Nieuwe wetten beperken vrijheid van meningsuiting.
Geraadpleegd op 8 december 2013, van:
http://www.aivl.be/subthema/nieuwe-wetten-beperken-vrijheid-vanmeningsuiting/43336#.UugdM7TvLIV
Auteur onbekend. 19 januari 2014 (laatste update). Partij van de Arbeid (Nederland). Geraadpleegd
op 24 december 2013, van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Partij_van_de_Arbeid_%28Nederland%29
Auteur onbekend. 8 februari 2014 (laatste update). Partij voor de Vrijheid. Geraadpleegd op 24
december 2013, van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Partij_voor_de_Vrijheid#Richting
Auteur onbekend. 9 december 2013. Poetin verstevigt greep op media. Geraadpleegd op 23
december 2013, van: http://nos.nl/artikel/584454-poetin-verstevigt-greep-op-media.html
73
Auteur onbekend. 14 januari 2014 (laatste update). Protestantse Kerk in Nederland. Geraadpleegd op
28 december 2013, van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Protestantse_Kerk_in_Nederland
Auteur onbekend. Datum onbekend. Russian Gay History. Geraadpleegd op 25 januari 2014,
van: http://community.middlebury.edu/~moss/RGC2.html
Auteur onbekend. 26 augustus 2013. Russische atletes kussen uit protest tegen anti-homowetten
Poetin. Geraadpleegd op 27 december 2013, van: http://www.knack.be/nieuws/wereld/russischeatletes-kussen-uit-protest-tegen-anti-homowetten-poetin/article-normal-103015.html
Auteur onbekend. 10 februari 2014 (laatste update). Sotsji. Geraadpleegd op 26 januari 2014,
van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Sotsji
Auteur onbekend. Januari 2014 (laatste update). Standpunt discriminatie. (CDA) Geraadpleegd op 24
december 2013, van: https://www.cda.nl/standpunten/standpunt/discriminatie/
Auteur onbekend. Datum onbekend. Standpunt discriminatie. (SP). Geraadpleegd op 24 december
2013, van: http://www.sp.nl/standpunten/cd_284/standpunt_over_discriminatie.html
Auteur onbekend. 16 december 2013 (laatste update). Tsjetsjenen. Geraadpleegd op 26 januari 2014,
van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Itsjkeri%C3%AB
Auteur onbekend. 30 januari 2014 (laatste update). Tsjetsjenië. Geraadpleegd op 26 januari 2014,
van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Tsjetsjeni%C3%AB
Auteur onbekend. 9 augustus 2013. Timmermans tegen boycot Winterspelen Sotsji. Geraadpleegd op
25 december 2013, van: http://www.coc.nl/politiek-2/timmermans-tegen-boycot-winterspelen-sotsji
Auteur onbekend. 3 september 2013 (laatste update). Transparency International. Geraadpleegd op
26 januari 2014, van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Transparency_International
Auteur onbekend. Datum onbekend. Uitgangspunten. Geraadpleegd op 24 december 2013,
van: https://www.cda.nl/standpunten/uitgangspunten/
Auteur onbekend. 2012. Verkiezingsprogramma Tweede Kamerverkiezingen 2012. Geraadpleegd op
24 december 2013, van: https://www.partijvoordedieren.nl/tk2012/verkiezingsprogramma/
Auteur onbekend. 10 februari 2014 (laatste update). Volkspartij voor Vrijheid en Democratie.
Geraadpleegd op 24 december 2013, van: http://nl.wikipedia.org/wiki/VVD
Auteur onbekend. 10 april 2013. Waarom was homoseksualiteit zo algemeen in de oudheid?
Geraadpleegd op 23 november 2013, van:
http://historianet.nl/vraag-het-historici/waarom-was-homoseksualiteit-zo-algemeen-in-de-oudheid
Auteur onbekend. 4 februari 2014 (laatste update). Wie boycotten openingsceremonie Sotsji 2014?.
Geraadpleegd op 27 januari 2014, van: http://nieuws-uitgelicht.infonu.nl/sport/124070-wieboycotten-openingsceremonie-sotsji-2014.html
Avery, D.. 7 mei 2012. Nikolai Alexeyev First To Be Convicted Under St. Petersburg’s Anti-Gay Law.
Geraadpleegd op 23 november 2013, van:
http://www.queerty.com/nikolai-alexeyev-first-to-be-convicted-under-st-petersburgs-anti-gay-law20120507/#ixzz2mS6R6VFC
74
Verslag door Baczynska G., bewerkt door Pfeiffer T. 6 september 2013. Russian lawmaker wants to
take children away from gay parents. Geraadpleegd op 23 november 2013, van:
http://www.reuters.com/article/2013/09/05/us-russia-gays-idUSBRE9840SK20130905
Borghs, P. 21 oktober 2013. Berichten over adoptieverbod Russische holebi's zijn fout. Geraadpleegd
op 23 november 2013, van:
http://www.zizo-online.be/berichten-over-adoptieverbod-russische-holebis-zijn-fout
Breemer, A. van den en Zwaan, I. de. 8 augustus 2013. Rondvraag boycot Sotsji: 'Win eerst een
medaille en maak dan een statement'. Geraadpleegd op 27 december 2013,
van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/3184/opinie/article/detail/3489114/2013/08/08/Rondvraagboycot-Sotsji-Win-eerst-een-medaille-en-maak-dan-een-statement.dhtml
Buetikofer, A. Vertaald door Kessi, A. Najaar 1998. Homosexuality in the Soviet Union and in today's
Russia. Geraadpleegd op 25 januari 2014,
van: http://www.savanne.ch/tusovka/en/pilot/homosexuality-russia.html
Ennis, S. 9 december 2013. Putin's RIA Novosti revamp prompts propaganda fears. Geraadpleegd op
23 december 2013, van: http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-25309139
EPA. 6 februari 2014 (laatste update). Welke wereldleiders gaan naar Sotsji?. Geraadpleegd op 27
februari 2014, van: http://nos.nl/artikel/595826-welke-staatshoofden-gaan-naar-sotsji.html
Geen auteur (video-fragment). 10 november 2013. Willem-Alexander en Máxima sluiten bezoek
Rusland af. Geraadpleegd op 1 februari 2014, van: http://nos.nl/koningshuis/video/573178willemalexander-en-maxima-sluiten-bezoek-rusland-af.html
Gemeente Amsterdam. 5 april 2013. Beantwoording schriftelijke vragen van de raadsleden de heer
J.M. Paternotte en de heer G.J. Bouwmeester van 7 februari 2013 inzake het Nederland-Ruslandjaar
in relatie tot de anti-homowet van Rusland. Geraadpleegd op 25 december 2013,
van: http://www.amsterdam.nl/gemeente/gemeenteraad/instrumentenraad/schriftelijke_vragen/schriftelijke-vragen-0/
Gent, J. 4 september 2013. The History of Homosexuality in Russia. Geraadpleegd op 25 januari 2014,
van: http://www.homohistory.com/2013/09/the-history-of-homosexuality-in-russia.html
Gibson, O. 9 oktober 2013. Sochi 2014: the costliest Olympics yet but where has all the money gone?.
Geraadpleegd op 26 januari 2014, van: http://www.theguardian.com/sport/blog/2013/oct/09/sochi2014-olympics-money-corruption
Gollin, R. 30 september 2013. Nederlandse fotograaf mag Rusland niet meer in. Geraadpleegd op 1
februari 2014,
van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2676/Cultuur/article/detail/3518562/2013/09/30/Nederlandsefotograaf-mag-Rusland-niet-meer-in.dhtml
GRAPHIC. 18 december 2012. Religious Composition by Country, in Numbers. Geraadpleegd op 28
december 2013, van: http://features.pewforum.org/grl/population-number.php
75
Hankel, A. 11 juni 2013. Rusland verbiedt godslastering en propaganda voor homoseksualiteit.
Geraadpleegd op 8 december 2014,
van: http://www.elsevier.nl/Buitenland/nieuws/2013/6/Rusland-verbiedt-godslastering-enpropaganda-voor-homseksualiteit-1280975W/
Hartevelt, P. 25 maart 2013. Homorechten zijn mensenrechten. Geraadpleegd op 25 december 2013,
van: http://rozelinks.groenlinks.nl/node/95871
Huiskamp, F. en Valk, V. de. 15 oktober 2013. Nederlandse diplomaat in Moskou mishandeld.
Geraadpleegd op 1 februari 2014, van: http://www.nrc.nl/nieuws/2013/10/15/nederlandsediplomaat-in-moskou-mishandeld/
Japin, A. 19 januari 2014. Arthur Japin: 'Beste Mark Rutte, neem mij mee naar Sotsji’. Geraadpleegd
op 27 januari 2014,
van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/11304/Vonk/article/detail/3580013/2014/01/19/Arthur-JapinBeste-Mark-Rutte-neem-mij-mee-naar-Sotsji.dhtml
Kasteleijn, N. 24 oktober 2013. Politie pakt verdachte op voor inbraak Russisch pand Den Haag.
Geraadpleegd op 1 februari 2014, van: http://www.nrc.nl/nieuws/2013/10/24/politie-paktverdachte-op-voor-inbraak-russisch-pand-den-haag/
Koens, O. 7 juli 2011. Olympische Spelen in Sotsji ‘bijna klaar’. Geraadpleegd op 26 januari 2014,
van: http://olafkoens.nl/2013/02/07/goud-voor-corruptie-en-uitbuiting/
Klompenhouwer, L. 18 december 2013. Amnestiewet Rusland aangenomen - activisten Greenpeace
komen vrij. Geraadpleegd op 23 december 2013,
van: http://www.nrc.nl/nieuws/2013/12/18/amnestiewet-gaat-ook-gelden-voor-activistengreenpeace/
Klompenhouwer, L. 15 januari 2014. Italiaans IOC-lid: keuze Sotsji-delegatie VS ‘absurd’.
Geraadpleegd op 27 januari 2014, van: http://www.nrc.nl/nieuws/2014/01/15/italiaans-ioc-lidkeuze-voor-amerikaanse-sotsji-delegatie-absurd/
Klompenhouwer, L. 23 december 2013. Vrijgelaten lid Pussy Riot roept op tot boycot Sotsji.
Geraadpleegd op 23 december 2013, van: http://www.nrc.nl/nieuws/2013/12/23/vrijgelaten-lidpussy-riot-roept-op-tot-boycot-sotsji/
Ministerie van Buitenlandse Zaken DCM/MA. Juni 2013. Ambtsbericht Russische Federatie.
Geraadpleegd op: 23 november 2013, 8 november 2013 en 23 december 2013,
van: http://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCwQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.ri
jksoverheid.nl%2Fbestanden%2Fdocumenten-en-publicaties%2Fambtsberichten%2F2013%2F06%2F04%2Frussischefederatie-2013-06-04-algemeen-ambtsbericht%2Falgemeen-ambtsbericht-russische-federatie-juni2013.pdf&ei=2FieUt_hAqOk0QXg0IGoDg&usg=AFQjCNHph8hfeTWqjxeQaQewj2_VpVLc3A&sig2=pJZ_uzj3GKIsklVkUWXu9w
&bvm=bv.57155469,d.d2k
Minister van Buitenlandse Zaken. 10 oktober 2013. Antwoord vragen van de leden Yücel en Servaes
over het Russische voornemen kinderen weg te halen bij homoseksuele ouders. Geraadpleegd op 25
december 2013,
van: http://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/kamervragen/detail.jsp?id=2013D40178
76
Ministerie van Buitenlandse Zaken. 16 augustus 2013. Antwoord vragen van het lid Jasper van Dijk
over de anti-homowet in Rusland. Geraadpleegd op 25 december 2013,
van: http://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/kamervragen/detail.jsp?id=2013Z15874&did=2013
D32415
Ministerie van Buitenlandse Zaken. 6 september 2013. Beantwoording Kamervragen over
handhaving van de antihomowet tijdens de Olympische Spelen in 2014. Geraadpleegd op 25
december 2013, van: http://www.rijksoverheid.nl/ministeries/bz/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2013/09/06/beantwoording-kamervragen-over-handhaving-van-deantihomowet-tijdens-de-olympische-spelen-in-2014.html
Ministerie van Buitenlandse Zaken. 6 september 2013. Beantwoording Kamervragen over het bericht
'Homo's Rusland digitaal vernederd'. Geraadpleegd op 25 september 2013,
van: http://www.rijksoverheid.nl/ministeries/bz/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2013/09/06/beantwoording-kamervragen-over-het-bericht-homo-srusland-digitaal-vernederd.html
Ministerie van Buitenlandse Zaken. 2 september 2013. Beantwoording Kamervragen over LHBTgezinnen in Rusland. Geraadpleegd op 25 december 2013,
van: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en
publicaties/kamerstukken/2013/09/02/beantwoording-kamervragen-over-lhbt-gezinnen-inrusland.html
Ministerie van Buitenlandse Zaken. 12 februari 2013. Beantwoording kamervragen over de Russische
antihomowet. Geraadpleegd op 25 december 2013, van: http://www.rijksoverheid.nl/documentenen-publicaties/kamerstukken/2013/02/12/beantwoording-kamervragen-over-russische-antihomowet.html
Ministerie van Buitenlandse Zaken. 23 januari 2014. Kamerbrief inzake Olympische Spelen in Sotsji.
Geraadpleegd op 27 januari 2014,
van: http://static3.volkskrant.nl/static/asset/2014/kamerbrief_over_de_olympische_spelen_in_sotsji
_3582.pdf
NOS. 17 oktober 2013. Inbraak Russisch pand Den Haag. Geraadpleegd op 1 februari 2014,
van: http://nos.nl/artikel/563772-inbraak-russisch-pand-den-haag.html
Novum. 1 december 2013. Russische diplomaat Borodin verlaat Nederland. Geraadpleegd op 1
februari 2014, van: http://www.nu.nl/buitenland/3642849/russische-diplomaat-borodin-verlaatnederland.html
Novum. 18 juni 2013. Rusland werkt aan adoptieverbod homostellen. Geraadpleegd op 23 november
2013, van :
http://www.nu.nl/buitenland/3504160/rusland-werkt-adoptieverbod-homostellen.html
NU.nl. 12 augustus 2013. 'Meerderheid Nederlanders tegen boycot Spelen'. Geraadpleegd op 25
december 2013, van: http://www.nu.nl/binnenland/3547676/meerderheid-nederlanders-boycotspelen.html
NU.nl/Liza Titawano. 18 oktober 2013. ‘Rusland is terug naar tijd van communisme’. Geraadpleegd
op 25 december 2013, van: http://www.nu.nl/politiek/3600558/rusland-terug-tijd-vancommunisme.html
77
Oliphant, R. 30 oktober 2013. Sochi: chaos behind the scenes of world's most expensive Winter
Olympics. Geraadpleegd op 26 januari 2014,
van: http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/russia/10414885/Sochi-chaos-behindthe-scenes-of-worlds-most-expensive-Winter-Olympics.html
Redactie. 17 januari 2014. Poetin: homo's welkom in Sotsji, maar moeten kinderen met rust laten.
Geraadpleegd op 27 januari 2014,
van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2698/Sport/article/detail/3579234/2014/01/17/Poetin-homo-swelkom-in-Sotsji-maar-moeten-kinderen-met-rust-laten.dhtml
Redactie. 8 april 2013. Poetin: Nederland heeft pedofielenclub, Rusland niet. Geraadpleegd op 1
februari 2014, van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/11698/Kabinet-RutteII/article/detail/3422391/2013/04/08/Poetin-Nederland-heeft-pedofielenclub-Rusland-niet.dhtml
Redactie. 10 januari 2014. Reacties: 'Verbijsterd en diep teleurgesteld' over koning naar Sotsji.
Geraadpleegd op 27 januari 2014,
van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2698/Sport/article/detail/3575277/2014/01/10/ReactiesVerbijsterd-en-diep-teleurgesteld-over-koning-naar-Sotsji.dhtml
Redactie. 19 juni 2013. Rusland stap dichter bij verbod op homoadoptie. Geraadpleegd op 23
november 2013, van:
http://www.demorgen.be/dm/nl/990/Buitenland/article/detail/1654524/2013/06/19/Rusland-stapdichter-bij-verbod-op-homoadoptie.dhtml
Redactie_d66. 3 augustus 2012. D66 dient initiatiefwetsvoorstel weigerambtenaar in. Geraadpleegd
op 24 december 2013, van: https://www.d66.nl/actueel/initiatiefwetsvoorstel-weigerambtenaar/
Righton, N. 16 december 2013. VVD, PvdA en Timmermans zien boycot Sotsji niet zitten.
Geraadpleegd op 27 januari 2014,
van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/3563265/2013/12/16/VVDPvdA-en-Timmermans-zien-boycot-Sotsji-niet-zitten.dhtml
Ritzen, Y. 2 augustus 2013. PvdA pissig over anti-homowet. Geraadpleegd op 25 december 2013,
van: http://www.powned.tv/nieuws/politiek/2013/08/pvda_pissig_over_antihomowet.html
Roy. 23 december 2013. Pussy Riot blijft demonstrereren tegen Poetin. Geraadpleegd op 23
december 2013, van: http://nos.nl/op3/artikel/589955-pussy-riot-blijft-demonstrereren-tegenpoetin.html
Schellingerhout, J. 9 september 2013. GroenLinks protesteert tegen anti-homowet. Geraadpleegd op
25 december 2013, van: http://schiedam.groenlinks.nl/node/101045
Smeets, H. 17 januari 2013. Zelfmoord Russische activist in detentiecentrum Rotterdam.
Geraadpleegd op 31 januari 2014, van: http://www.nrc.nl/nieuws/2013/01/17/zelfmoord-russischeactivist-in-detentiecentrum-rotterdam/
Smeets, H.. 18 januari 2013. Teeven stelt onderzoek in naar dood Russische asielzoeker ‘die onterecht
vastzat’. Geraadpleegd op 31 januari 2014, van: http://www.nrc.nl/nieuws/2013/01/18/teeven-steltonderzoek-in-naar-dood-russische-asielzoeker/
78
Smit, D. 8 augustus 2013. Nederlandse sporters boycotten Olympische Spelen. Geraadpleegd op 27
december 2013, van: http://www.speld.nl/2013/08/08/nederlandse-sporters-boycotten-olympischespelen/
Timmermans, S. 15 november 2011. VVD stemt tegen afschaffen weigerambtenaar; PVV niet.
Geraadpleegd op 24 december 2013,
van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2824/Politiek/article/detail/3034460/2011/11/15/VVD-stemttegen-afschaffen-weigerambtenaar-PVV-niet.dhtml
Ulden, A. van. 8 april 2013. Poetin in Nederland: homoprotesten en druk op Rutte. Geraadpleegd op 1
februari 2014, van: http://www.elsevier.nl/Nederland/nieuws/2013/4/Russische-president-kan-bijbezoek-rekenen-op-protest-1221939W/
Veenkamp, T. 1 december 2013. De Russische diplomaat Dmitri Borodin heeft zijn biezen gepakt en
heeft ons land verlaten. Geraadpleegd op 1 februari 2014,
van: http://www.powned.tv/nieuws/binnenland/2013/12/diplomaat_borodin_verlaat_nede.html
Vries, J. de. 10 januari 2014. Koning, premier en minister van Sport naar Sotsji. Geraadpleegd op 27
januari 2014, van: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/7247/OlympischeSpelen/article/detail/3575208/2014/01/10/Koning-premier-en-minister-van-Sport-naarSotsji.dhtml#.Us_0-cxQ2sA.facebook
Zantingh, P. 20 januari 2014. Moslimextremisten eisen ‘Volgograd’ op en dreigen met aanslagen op
Sotsji. Geraadpleegd op 26 januari 2014,
van: http://www.nrc.nl/nieuws/2014/01/20/moslimextremisten-eisen-volgograd-op-en-dreigenmet-aanslagen-op-sotsji/
79
Bijlagen
Deelvraag 5
D66-Kamerleden Pia Dijkstra en Sjoerd Sjoerdsma:
Vraag 1
Heeft u kennisgenomen van het bericht dat de Russische Doema een wetsvoorstel gaat behandelen
dat als doel heeft het openlijk spreken over homoseksualiteit te verbieden?
Antwoord
Ja. (Indien het wetsvoorstel tijdens een tweede en derde lezing wordt aangenomen door de Russische
Doema kunnen administratieve boetes, voor ‘propaganda van homoseksualiteit onder minderjarigen’
worden opgelegd.)
Vraag 2
Deelt u de mening dat dit wetsvoorstel indruist tegen de internationale mensenrechten, lesbische
vrouwen, homoseksuelen, transgenders en biseksuelen (LHTB’s) discrimineert en een grove schending
van de vrijheid van meningsuiting inhoudt?
Antwoord
Deze mening deel ik. Het wetsvoorstel is voor meerdere interpretaties vatbaar en zal negatieve
consequenties hebben voor informatievoorziening o.a. op gebied van gezondheid en (seksuele)
educatie aan (LHBT-)jongeren. Daarnaast stigmatiseert de ontwerp wet LHBT-personen en zal ook het
werk van LHBT-activisten eronder lijden, mocht hij van kracht zijn.
Vraag 3
Bent u bereid de Russische ambassadeur te ontbieden en uw zorgen over deze wet aan hem over te
dragen? Zo nee, waarom niet? Zo ja, bent u bereid hiervan verslag te doen aan de Tweede Kamer?
Antwoord
Op 1 februari heb ik mijn zorgen aan de Russische ambassadeur laten overbrengen. Ik zal dit
wetsvoorstel daarnaast opbrengen tijdens mijn komend bezoek aan Rusland op 26 februari a.s. In
regulier overleg met uw Kamer zal ik u hierover informeren.
Vraag 4
Bent u bereid dit ook op Europees niveau aan te kaarten en de Hoge Vertegenwoordiger voor het
Gemeenschappelijke Buitenlands en Veiligheidsbeleid van de EU, mevrouw Ashton, te bewegen een
diplomatiek signaal af te geven dat de EU zich grote zorgen maakt over de vrijheid van meningsuiting
en de toenemende discriminatie van LHTB’s? Zo nee, waarom niet?
Antwoord
Hoge Vertegenwoordiger mevrouw Ashton heeft mede op verzoek van Nederland een verklaring
afgegeven, waarin zij aangeeft dat implementatie van deze wet de bestaande discriminatie van LHBTpersonen in Rusland kan vergroten, in het bijzonder wat betreft de vrijheid van meningsuiting en van
vereniging. Op aandringen van Nederland is deze wetgeving prominent op de agenda geplaatst voor
de ontmoeting tussen Hoge Vertegenwoordiger Ashton en de Russische minister van Buitenlandse
Zaken, de heer Lavrov, op 19 februari a.s.
Vraag 5
Bent u bereid tijdens het Nederland-Rusland jaar aandacht te geven aan LHTBrechten? Zo ja, hoe
gaat u dit vormgeven? Zo nee, waarom niet?
Antwoord
In het Nederland-Ruslandjaar zal er naast economie en cultuur ook nadrukkelijk aandacht worden
besteed aan zowel politieke als maatschappelijke onderwerpen. De Nederlandse regering blijft, net
als in voorgaande jaren, projecten steunen die zijn gericht op de bevordering van LHBT-rechten in
80
Rusland. Vorig jaar zijn verschillende projecten gesteund, waaronder het culturele festival
“QueerFest”, LHTB-filmfestival “Side by Side” en een speciale vertoning op Internationale
Mensenrechtendag in Moskou van de door Michiel van Erp gemaakte documentaire “I am a Woman”.
- D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma:
Vraag 1
Heeft u kennisgenomen van het artikel “We vluchten omdat Rusland ons “verdorven” vindt”?
Antwoord
Ja.
Vraag 2
Kunt u uiteenzetten hoe tot op heden uitleg en uitvoering wordt gegeven aan het verbod op
homoseksuele propaganda? Heeft u zicht op het aantal boetes en veroordelingen op grond van deze
wet?
Antwoord
Voor zover bekend zijn er vooralsnog geen boetes opgelegd of veroordelingen uitgesproken nadat op
30 juni jl. op nationaal niveau de wetgeving van kracht is geworden betreffende een verbod op de
“propaganda onder minderjarigen voor niet-traditionele seksuele relaties”. Zoals ook genoemd in het
door u aangehaalde krantenartikel was er op lokaal niveau (in enkele steden waaronder Sint
Petersburg) al langer soortgelijke wetgeving van kracht. Voor zover bekend heeft in de afgelopen
jaren één persoon een boete gekregen op basis van genoemde lokale wetgeving.
Vraag 3
Kunnen op grond van de anti-homopropagandawet kinderen worden weggehaald bij LHBT (lesbisch,
homo, biseksueel, transgender)-gezinnen?
Antwoord
In de wet worden als strafbepalingen voor Russische staatsburgers enkel boetes genoemd. Russische
organisaties kunnen, behalve een boete, ook worden veroordeeld tot opschorting van hun activiteiten
voor een periode van 90 dagen.
Vraag 4
Klopt het dat het hoofd van de parlementaire commissie inzake het gezin gaat werken aan een
procedure om kinderen weg te halen uit gezinnen met partners van gelijk geslacht? Wat is uw reactie
hierop?
Antwoord
Het hoofd van de Parlementaire Commissie voor Gezin, Vrouwen en Kinderen, mevrouw Elena
Mizulina, heeft op 13 juni jl. in een persconferentie met Russische media gezegd dat het mogelijk zou
moeten zijn om adoptiekinderen weg te laten halen uit een gezin met partners van gelijk geslacht.
Het kabinet is vanzelfsprekend bezorgd over deze opmerking en zal de ontwikkelingen ter zake
volgen.
Vraag 5
Hoe beoordeelt u de veiligheid van LHBT-gezinnen in Rusland en LHBT-gezinnendie naar Rusland
reizen?
Antwoord
Zoals aangegeven in antwoord op uw Kamervragen van 27 juni nl. maakt het kabinet zich zorgen over
de signaalwerking van de LHBT-wetgeving, omdat deze de bestaande stigmatisering en discriminatie
van LHBT-personen, inclusief LHBTgezinnen, vergroot en tevens personen (of organisaties) in Rusland
kan sterken in hun homofobe sentimenten. Dit kan ook een negatief effect hebben op de veiligheid
van LHBT-gezinnen in Rusland en LHBT-gezinnen die naar Rusland
81
reizen, vooral als zij in het openbaar opkomen voor hun rechten en/of blijk geven van hun seksuele
voorkeur.
Vraag 6
Hoe gaat u zich inzetten voor de naleving van het recht op gezinsleven voor LHBTgezinnen?
Antwoord
Het is staand beleid dat Nederland autoriteiten van andere landen aanspreekt met betrekking tot
LHBT-kwesties en waar mogelijk publieke evenementen actief steunt. De mensenrechtensituatie in
Rusland wordt, juist in dit Nederland- Ruslandjaar, voortdurend aan de orde gesteld. Zorgen over het
recht op gezinsleven voor LHBT-gezinnen worden daarin meegenomen.
- Vragen van de D66-partijleden Jan Paternotte en de heer G.J. Bouwmeester aan de Gemeente
Amsterdam:
Vraag 1
Deelt het college de mening van de D66-fractie dat het aannemen van de antihomowet door het
Russische parlement discriminerend is en indruist tegen internationale mensenrechten?
Antwoord:
Ja. Het College is van mening dat het wetsvoorstel voor meerdere interpretaties vatbaar is en
negatieve consequenties zal hebben voor informatievoorziening o.a. op het gebied van gezondheid en
(seksuele) educatie aan (LHBT)- jongeren. Daarnaast stigmatiseert het wetsvoorstel LHBT personen.
Het College sluit hiermee aan bij het standpunt van de Nederlandse regering.
Vraag 2
Is het college van mening dat Amsterdam een bijdrage kan leveren aan het onder de aandacht
brengen van de mensenrechtenschendingen met het aannemen van de anti-homowet in Rusland? Zo
ja, Is het college bereid de zorgen over de antihomowetgeving met Sint Petersburg te delen?
Antwoord:
Het wetsvoorstel betreft een nationaal wetsvoorstel en het onder de aandacht brengen van de
mensenrechtenschendingen met het aannemen van de wet betreft een verantwoordelijkheid van de
regering. De minister van Buitenlandse Zaken Timmermans heeft begin februari zijn zorgen geuit aan
de Russische ambassadeur en heeft het Russische parlement opgeroepen de wet alsnog te verwerpen.
Verder heeft de minister het onderwerp, tijdens zijn bezoek aan Rusland op 26 februari 2013, bij zijn
collega in Rusland aan de orde gesteld. Vervolgens heeft minister van Veiligheid en Justitie Opstelten
de Russische vicepremier Dvorkovitsj er op 6 maart 2013 op gewezen dat, voortvloeiend uit de
internationale verdragen die Rusland heeft ondertekend, de rechten van LHBT
personen gerespecteerd moeten worden. Tenslotte heeft de Nederlandse regering via de EU
aangedrongen op reactie. Ons college heeft besloten om op 8 april, tijdens het bezoek van President
Poetin, de regenboogvlag te hijsen op het stadhuis. De stadsdelen zijn gevraagd hetzelfde te doen.
Amsterdam toont daarmee haar solidariteit met de LHBT gemeenschap in Rusland en geeft het
signaal dat wij als stad LHBT acceptatie hoog in het vaandel hebben. Het college is van mening dat de
actuele ernstige situatie in Rusland met betrekking tot inperking van rechten van LHBT personen
een dergelijk uitzonderlijk besluit rechtvaardigt. Bovendien is het college wederom voornemens om
tijdens de gay pride 2013 een activist uit Rusland uit te nodigen. Gezien het feit dat zowel het bezoek
van Poetin als de gay pride gepaard gaan met de nodige media aandacht, gaat het college er vanuit
dat deze aanpak meer effect heeft dan het schrijven van protestbrieven of andere methoden.
Tenslotte: tijdens het bespreken van het collegebesluit om de regenboogvlag te hijsen op het stadhuis
in de commissie AZ van 21 maart j.l., heeft de raad vragen gesteld of niet ook het Rusland-Nederland
jaar aanleiding biedt de zorgen over de positie van LHBT’s in Rusland nogmaals onder de aandacht te
brengen. Het college heeft dit verzoek overwogen. Aangezien de gemeente geen
82
samenwerking heeft met Russische gemeenten, Rusland geen acquisitieland is en de gemeente ook
geen organiserende partij is bij het Rusland-Nederland jaar, bestaat hiervoor waarschijnlijk weinig
gelegenheid. Wij zullen dit nader uitzoeken.
- PvdA-Kamerleden Keklik Yücel en Michiel Servaes:
Vraag 1
Bent u op de hoogte van het wetsvoorstel in de Doema dat mogelijk maakt dat kinderen bij hun
ouders worden weggehaald omdat de ouders homoseksueel zijn?
Antwoord 1
Ja.
Vraag 2
Deelt u de mening dat de inhoud van deze wet verwerpelijk is en een eventuele inwerkingtreding in
Rusland moet worden voorkomen en ten stelligste moet worden afgekeurd?
Antwoord 2
Ja.
Vraag 3
Kunt u toelichten welke gevolgen deze wet zal hebben voor homoseksuele ouders en hun kinderen?
Antwoord 3
Het voorstel behelst een aanvulling op artikel 69 van de Gezinswetgeving van de Russische Federatie.
In dit artikel worden redenen aangevoerd die aanleiding kunnen zijn voor het ontnemen van ouders
van hun ouderlijke rechten (verwaarlozing, misbruik, etc.). Initiatiefnemer Aleksey Zhoeravlev (Duma
lid namens Verenigd Rusland) stelt voor dat ook de «niet-traditionele seksuele oriëntatie» van (één
van de) ouders als reden wordt aangemerkt.
Vraag 4 en 5
Kunt u aangeven in hoeverre de cijfers genoemd in het Russische wetsvoor-stel correct zijn? Kunt u
bevestigen dat er, volgens dit wetsvoorstel, naar schatting 2 miljoen Russische kinderen van hun
ouders zullen worden gescheiden?
Antwoord 4 en 5
Het is moeilijk in te schatten hoeveel ouders door het wetsvoorstel zouden worden getroffen, indien
het aangenomen wordt. Het percentage van 5–7% van de bevolking met een «niet-traditionele
seksuele oriëntatie» – dat door de initiatiefnemer wordt genoemd – is ook wereldwijd een gehanteerd
gemid-delde. Indien een derde van deze groep kinderen heeft (zoals eveneens door de initiatiefnemer
wordt aangegeven maar waar geen officiële cijfers over zijn) dan zouden naar schatting meer dan 2
miljoen kinderen door deze wet kunnen worden geraakt, afhankelijk van de definitieve formulering en
uiteindelijke uitvoering van de wet. Voor de overige cijfers baseert de initiatiefnemer van de wet zich
op onderzoek van een Amerikaanse onderzoe-ker (Mark Regnerus, University of Texas, Austin, «How
different are the adult children of parents who have same-sex relationships? Findings from the New
Family Structures Study», juli 2012). In de VS is een discussie gaande over de wetenschappelijke
waarde van dit onderzoek.
Vraag 6
Kunt u aangeven welke stappen u wilt ondernemen om de EU dergelijke mensenrechtenschendingen
in Rusland integraal aan de kaak te laten stellen in alle diplomatieke contacten tussen de EU en
Rusland?
Antwoord 6
Het is staand beleid dat Nederland de autoriteiten van andere landen aanspreekt op LHBT-kwesties
en waar mogelijk publieke mensenrechteneve-nementen actief steunt. Tijdens mijn gesprek met de
83
Russische minister Lavrov op 26 februari jl. en tijdens de persconferentie daarna heb ik de
Nederlandse zorgen op dit terrein overgebracht. Verschillende ministers en de minister-president
hebben dit ook gedaan tijdens bilaterale ontmoetingen. In EU-verband vormen de door de Raad
Buitenlandse Zaken (RBZ) vastgestelde richtsnoeren («guidelines to promote and protect the
enjoyment of all human rights by LGBTI persons») het raamwerk voor de inzet van EU-delegaties
en ambassades van de EU-lidstaten. De Hoge Vertegenwoordiger van de EU, mevrouw Ashton, heeft
mede op verzoek van Nederland eerder dit jaar een verklaring afgegeven inzake de antihomopropagandawet. Ook in de mensenrechtenconsultaties tussen de EU en Rusland zijn hierover
van EU-zijde zorgen uitgesproken. Nederland zal bij de eerstvolgende bespreking in de RBZ waar
Rusland op de agenda staat de mensenrechtensituatie in Rusland in brede zin en het voorliggende
wetsvoorstel, waarvan nog onzeker is of het zal worden aangenomen, aan de orde stellen.
- PvdA-Kamerleden Keklik Yücel en Tjeerd van Dekken:
Vraag 1
Heeft u kennisgenomen van het bericht “Antihomowet geldt wel tijdens Spelen”?
Antwoord
Ja.
Vraag 2
Hoe oordeelt u over de uitspraken van de Russische minister voor sport, Vitali Moetko, inzake de
handhaving van de antihomowet in Rusland tijdens de Olympische Spelen van Sotsji in 2014?
Vraag 3
Hoe rijmt u de uitspraken van het NOC*NSF betreffende eerder door de Russen afgegeven garanties
aan het IOC hierover met de recente uitspraken van de Russische minister voor sport?
Antwoord vraag 2 en 3
Deelnemers en bezoekers horen niet te worden belemmerd door deze wet tijdens de Spelen. Het
Internationaal Olympisch Comité heeft op 22 augustus jl. bekendgemaakt de schriftelijke garantie te
hebben ontvangen van de Russische autoriteiten dat Rusland zich strikt zal houden aan het Olympisch
Handvest, dat discriminatie op elke grond verbiedt.
Vraag 4
Deelt u de mening dat de eventuele handhaving van de antihomowet tijdens de Olympische spelen in
Sotjsi lijnrecht ingaat tegen de fundamentele principes van de Olympische gedachte, zoals verwoord
in het Olympic charter van 8 juli 2011 ? Zo nee, waarom niet?
Antwoord
De Spelen moeten inderdaad openstaan voor iedereen, vrij van discriminatie, en dat geldt voor
toeschouwers, officials, media en natuurlijk voor de sporters.
Vraag 5
Bent u bereid het NOC*NSF op te roepen een krachtig signaal van afkeuring, in aanvulling op de
reactie van de technische directeur van het NOC*NSF over deze uitspraken uit te doen gaan? Zo nee,
waarom niet?
Antwoord
Het kabinet heeft begrepen van NOC*NSF dat er doorlopend contact is met het IOC waarbij dit
onderwerp ook besproken wordt. In navolging van het IOC vindt NOC*NSF dat sport een mensenrecht
is en beschikbaar moet zijn voor iedereen, ongeacht ras, geslacht of seksuele geaardheid.
84
Vraag 6
Bent u bereid het NOC*NSF op te roepen nogmaals in contact te treden met het IOC over de recente
uitspraken van de Russische minister voor sport? Zo nee, waarom niet?
Antwoord
Het onderwerp heeft de voortdurende aandacht van het IOC. Het kabinet ziet dan ook geen reden om
het NOC*NSF hiertoe op te roepen.
Vraag 7
Ziet u kans, al dan niet in samenspraak met de minister van Buitenlandse Zaken, deze uitspraken aan
te kaarten op Europees niveau? Zo nee, waarom niet?
Antwoord
De door de Raad Buitenlandse Zaken (RBZ) vastgestelde richtsnoeren voor gelijke rechten voor LHBTpersonen (“guidelines to promote and protect the enjoyment of all human rights by LGBTI persons”)
vormen het raamwerk voor de inzet van EUdelegaties en ambassades van de EU-lidstaten. De Hoge
Vertegenwoordiger van de EU, mevrouw Ashton, heeft mede op verzoek van Nederland eerder dit
jaar een verklaring afgegeven inzake de Russische anti-homopropagandawet. Binnen de RBZ wordt
regelmatig gesproken over de ontwikkelingen in Rusland. De minister van Buitenlandse Zaken zal bij
de eerstvolgende bespreking van de RBZ de mensenrechtensituatie in Rusland in brede zin aan de
orde stellen en bevorderen dat over de anti-homopropagandawet een gezamenlijk EU-standpunt zal
worden ingenomen.
Vraag 8
Welke maatregelen ziet u voor zich om de veiligheid van de Nederlandse sporters, die door deze wet
zouden kunnen worden geraakt, tijdens de Olympische Spelen te garanderen?
Antwoord
Een team bestaande uit vertegenwoordigers van de meest betrokken ministeries, NOC*NSF en
bedrijfsleven is enkele maanden geleden begonnen om de Nederlandse deelname aan de Olympische
Spelen in 2014 zo goed mogelijk te laten verlopen. In dat verband komt ook de antihomopropagandawet aan de orde. Tijdens de Spelen zal het team ter plaatse zijn om Nederlanders
eventueel bijstand te verlenen. Inmiddels is een notitie over de LHBT-situatie in Rusland,
inclusief de nieuwe anti-homopropagandawet, opgenomen in het reisadvies voor Rusland.
- SP-Kamerlid Jasper van Dijk:
Vraag 1
Deelt u de mening dat de anti-homowet in Rusland (waardoor iemand een boete kan krijgen vanwege
propaganda voor homoseksuele relaties) veroordeeld moet worden?
Antwoord 1
Deze Russische wet (die een verbod inhoudt van «propaganda onder minderjarigen van niettraditionele seksuele relaties», maar homoseksualiteit als zodanig niet verbiedt) heeft een
stigmatiserende en discriminerende werking die personen en organisaties met homofobe sentimenten
sterkt in hun opvattingen en daarom onwenselijk is.
Vraag 2
Op welke manier laat u uw afkeer blijken van deze wet? Blijft het bij het overbrengen van zorgen, of
onderneemt u ook concrete actie? Wat onderneemt u hiertegen in Europees verband?
Antwoord 2
Nederland benut elke gelegenheid om onze zorgen kenbaar te maken aan de Russische autoriteiten,
maar, waar mogelijk, ook aan de Russische bevolking. Het is staand beleid dat Nederland autoriteiten
van andere landen aanspreekt met betrekking tot LHBT-kwesties en waar mogelijk publieke
evenementen actief steunt. De mensenrechtensituatie wordt, juist ook in dit Nederland-Ruslandjaar,
85
voortdurend aan de orde gesteld. De door de Raad Buitenlandse Zaken (RBZ) vastgestelde
richtsnoeren voor gelijke rechten voor LHBT-personen («guidelines to promote and protect the
enjoyment of all human rights by LGBTI persons») vormen het raamwerk voor de inzet van EUdelegaties en ambassades van de EU-lidstaten. De Hoge Vertegenwoordiger van de EU, mevrouw
Ashton, heeft mede op verzoek van Nederland eerder dit jaar een verklaring afgegeven inzake de
anti-homopropagandawet. De RBZ spreekt regelmatig over de ontwikkelingen in Rusland. Het kabinet
zal in de RBZ in het najaar, die de voorbereiding van de EU-Rusland Top ter hand zal nemen, de
mensenrechtensituatie in Rusland in brede zin aan de orde stellen en bevorderen dat over de antihomopropagandawet een gezamenlijk EU-standpunt zal worden ingenomen.
Vraag 3 en 4
Is het waar dat u tegen een boycot bent van de Olympische Spelen in Sotsji, maar dat u heeft gezegd
dat sporters de homorechten bij de Spelen aan de orde kunnen stellen? Wat verwacht u precies van
de sporters? Op welke manier gaat u hen ondersteunen?
Antwoord 3 en 4
Het kabinet is inderdaad tegen een boycot. Nederland zal Rusland houden aan de door Rusland zelf
ondertekende en bekrachtigde mensenrechtenverdragen die discriminatie verbieden. Zo bereiken we
per saldo meer voor de positie van de LHBT-gemeenschap in Rusland dan met een boycot van de
Winterspelen. Een team bestaande uit vertegenwoordigers van de meest betrokken ministeries,
NOC*NCF en betrokken bedrijven is enkele maanden geleden begonnen met voorbereidingen om de
Nederlandse deelname aan de Olympische Spelen in 2014 zo goed mogelijk te laten verlopen. Tijdens
de Spelen zal dit team ter plaatse zijn om Nederlandse sporters, supporters en officials bij te staan.
Het kabinet vindt dat binnen de grenzen van het Olympisch Handvest sporters vrij moeten zijn om
uiting te geven aan hun mening.
- VVD-Tweede Kamerleden Johannes ten Broeke en Tamara Venrooy-Van Ark:
Vraag 1
Bent u bekend met het bericht “Homo’s Rusland digitaal vernederd”?
Antwoord
Ja.
Vraag 2
Kunt u toelichten of er berichten zijn van toenemend anti-homogeweld in Rusland sinds de nieuwe
wet tegen ‘homopropaganda’ is aangenomen in Rusland?
Antwoord
Homofobie en gebrekkige acceptatie van homoseksualiteit zijn geen nieuwe verschijnselen in Rusland.
Het is dan ook niet verrassend dat onder de Russische bevolking draagvlak bestaat voor de nieuwe
anti-propagandawetgeving. De wet heeft een stigmatiserende en discriminerende werking en draagt
bij aan een homofoob klimaat. Dit heeft een intimiderend effect op LHBT-personen en sympathisanten. Ook wordt de wet door sommige groeperingen geïnterpreteerd als een vrijbrief om
Rusland te ‘zuiveren’ van ‘niet-Russische’ elementen, onder wie zij ook LHBT scharen. Onderzoek door
Russische NGO’s lijkt vooralsnog het beeld te bevestigen dat geweld tegen LHBT in Rusland toeneemt,
maar veel blijft onder de oppervlakte omdat slachtoffers terughoudend zijn met het doen van
aangifte en officiële statistieken ontbreken. Hierdoor is het moeilijk om de situatie voor en na de
introductie van de wet te vergelijken.
Vraag 3
Kunt u toelichten of de Russische autoriteiten optreden tegen de intimidatie, vernedering en
bedreiging van homoseksuele mannen, lesbische vrouwen, biseksuelen en transgenders (LHBT's) in
Rusland?
86
Antwoord
Nederland heeft de Russische autoriteiten eerder gewezen op de plicht van overheden burgers te
beschermen tegen elke vorm van discriminatie. Tijdens zijn bezoek aan Amsterdam op 8 april jl. gaf
President Poetin aan op te komen voor de rechten van àlle Russen. Het kabinet zal hierover met zijn
Russische gesprekspartners blijven spreken. Daarbij zal Nederland wijzen op de voorbeelden van
discriminatie van LHBT die de afgelopen jaren in Rusland zijn gesignaleerd. Ook zal Nederland daarbij
aandacht vragen voor wisselende berichten over het optreden van ordehandhavers tegen homofobe
uitingen.
Vraag 4
U sprak reeds uw collega Lavrov aan op de situatie van homo-rechten in Rusland. Hoeveel ruimte ziet
u om dit - al dan niet met EU-collegae en/of in Raad van Europa verband - wederom te doen?
Antwoord
Het is staand beleid dat Nederland autoriteiten van andere landen aanspreekt op LHBT-kwesties en
waar mogelijk publieke evenementen actief steunt. In EUverband vormen de door de Raad
Buitenlandse Zaken (RBZ) vastgestelde richtsnoeren voor gelijke rechten voor LHBT-personen
(“guidelines to promote and protect the enjoyment of all human rights by LGBTI persons”) het
raamwerk voor de inzet van EU-delegaties en ambassades van de EU-lidstaten. De Hoge
Vertegenwoordiger van de EU, mevrouw Ashton, heeft mede op verzoek van Nederland eerder dit
jaar een verklaring afgegeven inzake de antihomopropagandawet. Binnen de RBZ wordt regelmatig
gesproken over de ontwikkelingen in Rusland. Nederland zal bij de eerstvolgende bespreking van de
RBZ de mensenrechtensituatie in Rusland in brede zin aan de orde stellen en bevorderen dat over de
anti-homopropagandawet een gezamenlijk EU-standpunt zal worden ingenomen.
Vraag 5
Kunt u toelichten of de berichten juist zijn dat de anti-homopropagandawet in Rusland niet van kracht
zal zijn tijdens de Olympische Winterspelen in Sochi in2014?
Antwoord
Van NOC*NSF heeft het kabinet begrepen dat het Internationaal Olympisch Comité meedeelt dat
deze wetgeving het bijwonen van of deelnemen aan de Olympische Winterspelen 2014 in Sotsji niet
zal mogen beïnvloeden. Het IOC heeft voorts op 22 augustus 2013 bekendgemaakt de schriftelijke
garantie te hebben ontvangen van de Russische autoriteiten dat Rusland zich strikt zal houden aan
het Olympisch Handvest, dat discriminatie op elke grond verbiedt.
Vraag 6
Bent u bereid om in Europees verband erop aan te dringen dat deze wet tijdens de Olympische Spelen
niet zal gelden voor sporters, journalisten, nongouvernementele organisaties (NGO’s) en bezoekers
van de Spelen?
Antwoord
Zoals uit het antwoord op vraag 4 blijkt, verdwijnt de LHBT-problematiek in Rusland niet van de
agenda. Ook heeft het IOC de garantie gekregen van de Russische autoriteiten dat Rusland zich aan
het Olympisch Handvest zal houden. Het Handvest verbiedt discriminatie op elke grond.
- Reactie Frans Timmermans op Kamervragen om een extra lid aan de delegatie naar Sotsji toe te
voegen:
Geachte voorzitter,
Naar aanleiding van gestelde vragen tijdens het mondelingenvragenuurtje van 14 januari jl. door het
lid Servaes (PvdA) en het verzoek van het lid Sjoerdsma (D66) bij de regeling van werkzaamheden d.d.
14 januari jl. inzake de Olympische Spelen in Sotsji bericht ik u, mede namens de minister-president,
87
de ministers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap als
volgt.
Tijdens het mondelinge vragenuur op 14 januari jl. heeft uw Kamer verzocht te proberen tijdens het
bezoek aan Sotsji met de president van Rusland te spreken en aandacht te vragen voor de
mensenrechten in Rusland. Voorts heeft uw Kamer verzocht om rond het bezoek te spreken met
LHBT-activisten en te proberen een vertegenwoordiger uit Nederland mee te nemen die zich voor
LHBT-rechten inzet.
Het kabinet deelt de bezorgdheid zoals uitgesproken in uw Kamer en in de Nederlandse samenleving
over de mensenrechtensituatie in Rusland. Deze zorgen zijn herhaaldelijk uitgesproken. Gelijke
rechten voor LHBT vormen een belangrijk onderdeel van het Nederlandse mensenrechtenbeleid en
zijn een belangrijk onderwerp in de dialoog met Rusland over de mensenrechtensituatie.
Nederland heeft de afgelopen jaren meermalen zowel bilateraal als in EU-verband nadrukkelijk
zorgen uitgesproken over de mensenrechtensituatie in Rusland. Zo sprak ik in februari 2013 met NGO
vertegenwoordigers in Rusland, waaronder organisaties die zich specifiek op LHBT rechten richten en
sprak de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) met vertegenwoordigers uit de
Russische LHBT gemeenschap tijdens haar bezoek aan Moskou in september 2013 over de situatie in
hun land. Daarnaast wordt in de politieke contacten met Russische autoriteiten telkens over dit
onderwerp gesproken op Nederlands initiatief. Net als tijdens het bezoek aan Moskou van de
minister-president in oktober 2011 is dat bijvoorbeeld gedaan in gesprekken met president Poetin in
april en in juni 2013. Dat zal Nederland blijven doen. Verder steunt Nederland via de diplomatieke
posten in Rusland concrete activiteiten van de LHBT gemeenschap in Rusland, zoals organisatie
ondersteuning, voorlichtingsmateriaal en filmfestivals. Daarnaast ontvangt het COC via het ministerie
van Buitenlandse Zaken meerjarige financiering (2014-2017) ter bevordering van gelijke rechten voor
LHBT in o.a. Rusland. Kort na haar bezoek aan Moskou heeft de minister van OCW aangegeven ILGA
(International LGBTI Association) actief te gaan ondersteunen zodat LHBT-organisaties in OostEuropese landen, waaronder Rusland, versterkt kunnen worden.
In Europees verband worden deze zaken expliciet met de Russische autoriteiten besproken, zoals
tijdens de EU-mensenrechtenconsultaties met Rusland op 28 november jl. en de halfjaarlijkse EURusland Top van 28 januari a.s. Nederland blijft in EU- en internationaal verband inzetten op dialoog
om de mensenrechtensituatie te verbeteren. Zo heeft de minister van Volksgezondheid, Welzijn en
Sport (VWS) in een gezamenlijke verklaring van EU-ministers van Sport op 1 oktober jl. aandacht
gevraagd voor mensenrechten. Ook is mede op haar initiatief in november 2013 door 23 Europese
sportministers een brief gestuurd aan Europees Commissaris Vassiliou waarin landen worden
opgeroepen om bij de organisatie van grote sportevenementen rekening te houden met het Europees
Verdrag voor de Rechten van de Mens en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van
de VN. Zoals toegezegd, zal de minister van VWS ook het belang hiervan aankaarten bij
NOC*NSF en hen verzoeken dit aan de orde te stellen bij het IOC. In VN-verband is, mede op
Nederlands initiatief, in de Russische resolutie “Olympic Truce” het anti-discriminatiebeginsel
verbreed naar alle groepen.
Zoals toegezegd tijdens het mondelinge vragenuur, is een formeel verzoek ingediend voor een
bilateraal onderhoud met president Poetin. Tijdens dat gesprek zal opnieuw aandacht worden
gevraagd voor de mensenrechten. Voor het bezoek van de minister-president aan Sotsji zullen
contacten worden gelegd om te praten met mensenrechtenorganisaties, en specifiek organisaties die
zich vertegenwoordiger achten van de LHBT gemeenschap in Rusland. Daarmee zal het kabinet
opnieuw laten zien achter hun fundamentele rechten en politieke strijd te staan. Uiteraard is het van
belang terdege rekening te houden met de positie van deze mensenrechtenverdedigers, waarbij voor
het kabinet voorop staat dat wij resultaten willen boeken die duurzaam zijn en die vragen om een
langdurige en constructieve relatie, ook na de Spelen, waarbij genoemde organisaties in
samenwerking met anderen hun werk moeten kunnen doen. Daarom zal met hen besproken worden
88
of dit publieke of besloten gesprekken zullen zijn. In het verlengde van deze initiatieven onderzoekt de
minister van VWS de mogelijkheden om tijdens haar bezoek aan Sotsji te spreken met leden van
Russische LHBT organisaties.
Ook het verzoek om een vertegenwoordiger uit Nederland mee te nemen die zich inzet specifiek voor
de bevordering van gelijke rechten voor LHBT heeft het kabinet direct ter hand genomen. Navraag
heeft helaas uitgewezen dat een accreditatie voor een extra gast van de Nederlandse delegatie niet
mogelijk is. Deelname aan de delegatie zonder accreditatie is uit overwegingen die te maken hebben
met, in het licht van recente ontwikkelingen, begrijpelijke veiligheidseisen, daarmee niet mogelijk. Om
desalniettemin zo goed mogelijk recht te doen aan het verzoek van de Kamer, zal op 3 februari a.s.
een gesprek plaatsvinden tussen het COC, de minister-president en de minister van OCW opdat het
COC het kabinet input kan geven voor de verschillende gesprekken in Sotsji. De inzet van het kabinet
op het gebied van mensenrechten en rule of law beperkt zich niet tot Rusland, Sotsji en LHBT. Ook
tijdens handelsmissies zoals recent naar China en Indonesië wordt hieraan aandacht besteed. Zo is
het tijdens de handelsmissie naar China gelukt de mensenrechtendialoog weer op te starten en is
tijdens het bezoek aan Indonesië het belang van rule of law aan het investeringsklimaat verbonden.
Het is steeds deze combinatie van politieke en economische contacten met gesprekken over recht en
democratie die het Nederlandse kabinet consequent inzet. De aanwezigheid in Sotsji volgt uit deze
opstelling en is in lijn met de aanwezigheid van vorige kabinetten bij de Olympische Spelen.
89
Overig
- Brief van Arthur Japin aan premier Rutte (deelvraag 7):
Geachte minister-president Rutte, beste Mark,
Lang heb ik gewanhoopt over de Nederlandse houding inzake Sotsji. De zware delegatie die daarheen
afreist, heeft me geschokt, gekrenkt en verontrust. Op de dialoog die er gevoerd gaat worden was ik
allerminst gerust. Dit is volstrekt anders nu u overweegt een homo in de delegatie mee te nemen. Ik
stel voor, geachte minister-president: laat mij het doen!
Graag reis ik zelf met u en het koningspaar naar Sotsji om de dialoog daar persoonlijk te voeren met u
en naast u. Niet alleen zou het de zwaarte van de delegatie aanzienlijk verluchtigen, ook kan ik dan
een deel van de precaire dialoog op me nemen.
Ik bied mij aan, bij dezen, opdat ik straks met een gerust geweten kan roepen: Leve Sotsji!
Belofte maakt schuld
In 1964 werd Zuid-Afrika wegens het schenden van de mensenrechten uitgesloten van deelname aan
de Olympische Spelen. Deze boycot, die Nederland van harte steunde, duurde totdat de apartheid
was afgeschaft en droeg ertoe bij dat de door het regime achtergestelde bevolkingsgroepen zich
gesteund wisten door de wereldgemeenschap. Dit sterkte hen in hun strijd om gelijke rechten.
In 2000 mocht Afghanistan niet aan de Spelen meedoen omdat de Taliban met het discrimineren van
vrouwen de mensenrechten schonden. Deze maatregel, van harte gesteund door Nederland, was een
hart onder de riem van de onderdrukte vrouwen van Afghanistan. Hij maakte duidelijk dat de wereld
achter hen stond in hun strijd om gelijke rechten.
De Olympische Spelen hebben wereldwijd een belangrijke symboolfunctie. Daarom is het voor elk
deelnemend land belangrijk tijdens de spelen kenbaar te maken waar het voor staat.
In het Olympisch Handvest staat ook ondubbelzinnig: elke vorm van discriminatie met betrekking tot
een land of een persoon op gronden van ras, religie, politiek, geslacht of anderszins is onverenigbaar
met het behoren tot de olympische beweging.
In Rusland werd dit jaar een wet van kracht die in strijd is met de mensenrechten. Het is homo's,
lesbiennes, biseksuelen en transgenders nu verboden vrijuit te spreken over hun geaardheid.
Vanwege de heldere stellingname van Nederland en het Internationaal Olympisch Comité in
voorgaande gevallen, had ik aanvankelijk dit keer eenzelfde reactie verwacht: wie discrimineert,
speelt niet mee.
De olympische gedachte
Het IOC nam echter een tegengestelde beslissing. Het koos de zijde van de overtreder, zelfs na verdere
provocaties van de Russische machthebbers.
Rusland neemt niet alleen deel aan de Spelen, maar organiseert die ook. Een complicerende factor,
ongetwijfeld. Gevolg is dat ditmaal het schenden van de mensenrechten zonder gevolg blijft.
Het IOC negeert zijn eigen handvest en dreigt de deelnemers aan de Spelen zelfs met diskwalificatie
wanneer zij in Sotsji ook maar het minste protest laten horen tegen de Russische schending van de
mensenrechten.
90
Omdat de Olympische Spelen een belangrijke symboolfunctie hebben, gaat hiervan een krachtige
boodschap uit.
Een land dat de rechten van kleurlingen schendt, wordt uitgesloten van de Spelen.
Een land dat de rechten van vrouwen schendt, wordt uitgesloten van de Spelen.
Een land dat de rechten van homoseksuelen schendt, kan gewoon meedoen.
De gedachte en de boodschap zijn eenduidig: de rechten van homo's zijn van minder belang dan die
van andere mensenrechten.
Vorig jaar, ik was erbij, hield koningin Máxima tijdens IDAHO, International Day Against Homophobia,
in de Ridderzaal al een vlammend betoog voor de homo-emancipatie; een speech die zij in Sotsji
misschien opnieuw zou kunnen uitspreken.
De Hollandse traditie
Traditioneel is Nederland een tolerant land. Die tolerantie heeft het mij mogelijk gemaakt in vrijheid
te leven, te mogen zijn wie ik ben. Dankbaar ben ik voor het feit dat ik hier geboren ben en dat mij,
hoewel ik niet ben zoals de meesten, toch gelijkheid is geboden.
Ik weet zeker dat ons land zeer weinig mensen telt die de Russische antihomowetgeving een goede
zaak vinden. Anders dan in Rusland, waar 74 procent van de bevolking fel gekant is tegen iedereen
die niet heteroseksueel is, vindt juist een overweldigende meerderheid van de Nederlanders dat ieder
mens moet kunnen en mogen houden van wie hij wil en dat liefde zwaarder weegt dan wetten. Ook
wanneer mensen anders liefhebben dan de meesten, wordt dat hier getolereerd. Dit is een
voortdurende maar nog lang niet gewonnen strijd waarin Nederland al meer dan een halve eeuw in
de wereld vooropgaat.
En die traditie zetten we nu voort door als klein land de grootst en sterkst denkbare delegatie naar
Sotsji te sturen om er met de Russische president de dialoog aan te gaan!
En dat terwijl ons land de kwestie tot nog toe vermeed. Bij het vorige koninklijk bezoek aan Poetin,
afgelopen najaar, weigerde onze regering stelling te nemen, ondanks de mishandeling van een
diplomaat. Economische en politieke belangen waren belangrijker. De boodschap die daarmee
gegeven werd - homorechten wegen ons niet zwaar genoeg - was voor mij persoonlijk pijnlijk en
kwetsend, maar voor de bedreigde minderheid in Rusland dodelijk.
Even zag het ernaar uit dat deze kwetsende en gevaarlijke boodschap ook tijdens de Spelen zou
worden uitgedragen.
Nu echter heb ik nieuwe hoop.
Er is door u, premier Rutte, namelijk een unieke en uitzonderlijk hoopgevende kans gecreëerd, nu wij
niet, zoals vrijwel alle belangrijke landen, slechts een minister naar Sotsji sturen, maar ook onze
premier en zelfs onze koning, met aan zijn zijde ons misschien wel machtigste wapen, koningin
Máxima.
Vorig jaar, ik was erbij, hield koningin Máxima tijdens IDAHO, International Day Against Homophobia,
in de Ridderzaal al een vlammend betoog voor de homo-emancipatie; een speech die zij in Sotsji
misschien opnieuw zou kunnen uitspreken.
U heeft het immers al onomwonden gezegd: we gaan om dialoog te voeren. De mensenrechten zullen
91
dus in Sotsji worden aangekaart door de zwaarst denkbare delegatie. Waar een klein land groot in
kan zijn!
Uiteraard zijn er zaken waar een vorst vanwege zijn positie en een regeringsleider vanwege zijn
diplomatieke verantwoordelijkheid niet zomaar over kunnen spreken. Dat zou de dialoog nogal
kunnen belemmeren. Dit is waar ik om de hoek kom kijken!
Dergelijke restricties heeft een schrijver namelijk niet. Afgelopen najaar sprak ik in Moskou en
Kolomna al twee zalen met jonge mensen toe over deze kwestie. Ik was er eigenlijk om over mijn werk
te spreken, maar bracht, terwijl de politie achter in de zaal stond, de nieuwe wet ter sprake. Ik
vertelde - naar aanleiding van Vaslav - de jongeren over mijn homoseksualiteit en die van veel van
hun eigen Russische schrijvers en kunstenaars. Ik vertelde over mijn beleving van mijn geaardheid,
over de Nederlandse tolerantie en acceptatie daarvan en wat het betekent in vrijheid lief te kunnen
hebben.
Een soortgelijk pleidooi, stel ik voor, kan ik in Sotsji houden voor wie het daar maar horen wil en,
beter nog, voor wie het er niet wil horen.
Grenzen aan de tolerantie
Resteert een aspect aan de zaak dat mij van begin af aan vele malen heviger verontrust heeft dan de
opstelling van de regering.
Opvallend veel Nederlandse burgers lijken van geen protest te willen horen. Ze ergeren zich aan alle
ophef. Toen de Britse schrijver/acteur Stephen Fry vorig jaar opriep tot een boycot van de Spelen, was
dit in ons land direct onbespreekbaar. Het idee alleen al pikeerde velen. De reacties liepen uiteen van
flink verontwaardigd, via verdedigend tot - ergst van al - verveeld. Ook nu nog roepen velen dat sport
geen politiek is en dat zorg om de Russische homo's 'gezeur' is.
'Als je niet naar de Spelen gaat, kun je daar ook geen tegengeluid laten horen', is een populair
argument, hoewel die houding in 1936 in Berlijn toch weinig zoden aan de dijk heeft gezet en bij mijn
weten geen enkel leven heeft gered. Het meest gehoorde bezwaar is echter: 'Onze sporters hebben
jarenlang keihard getraind! Je kunt hun een boycot niet aandoen.'
Een veertigtal gezonde Hollandse jongens en meisjes spreken nu eenmaal directer tot de verbeelding
dan honderdduizenden Russische homoseksuelen.
Uit veel reacties sprak ergernis, heftig soms, vaak zelfs vijandig. Een opgekropte woede leek het, die
loskwam nu homoseksuelen, van wie immers al zo lang zo veel werd geduld, het wereldwijde plezier
van een sportevenement proberen te versjteren. Op mij kwam de toon van talloze stukken in de
media - ze moeten niet zo zeuren! - ijzingwekkend over.
Eén ding vooral werd glashelder: er is een grens aan tolerantie.
Toch weet ik zeker dat dezelfde mensen die straks vrolijk voor de televisie zitten, zouden gruwen bij
het zien van de mishandelingen die Russische neonazi's, gesterkt door deze nieuwe wet, als
heldendaad online zetten. Dat het ook hen met afschuw vervult dat lesbische vrouwen in Rusland ter
'genezing' worden verkracht en vele jonge Russen en Russinnen zelfmoord plegen nu voor hen met de
nieuwe wet de kans op een menswaardig bestaan lijkt verkeken. Degenen die hun Olympische Spelen
niet verstoord willen zien, zijn gewone, vriendelijke, tolerante medelanders.
Dit is misschien juist wel het meest beangstigende.
92
Dat tolerantie een grens kent, komt voor iemand die tot een minderheid behoort niet als verrassing.
Beangstigend is vooral dat die grens ligt bij een sportwedstrijd.
Tolerantie is iets anders dan acceptatie. Eerder het tegenovergestelde. Iemand die je als gelijke
aanneemt, omarm je onvoorwaardelijk, voor eens en voor altijd.
Verdragen of niet
Tolerantie is iets anders dan acceptatie. Eerder het tegenovergestelde. Iemand die je als gelijke
aanneemt, omarm je onvoorwaardelijk, voor eens en voor altijd. Tolerantie komt van tolerare,
verdragen. Door iemand te laten weten dat je hem verdraagt, suggereer je in één adem dat dit
slechts een gunst is.
Wie tot een minderheid behoort, wordt hieraan met grote regelmaat herinnerd: onder tolerantie
schuilt een dreiging. Een gunst die wordt verleend, kan immers ook zo weer worden ingetrokken. De
stemming kan omslaan zodra je gedrag tekortschiet bij de verwachting of die overschrijdt.
Iedereen die op welke manier ook anders is dan de meerderheid, weet dat het groepsgevoel het
uiteindelijk altijd zal winnen van het mededogen met de buitenstaander. En niets dat het
groepsgevoel zo aanwakkert als sport. Op zich is het dus niet verbazend dat de groep hier de streep
trekt: wij laten ons sportplezier niet bederven enkel omdat het leven en de vrijheid van een aantal
homoseksuelen in gevaar zijn.
Als mededogen zo moeiteloos verdwijnt, als de mensenrechten zo eenvoudig van de agenda gaan,
wanneer regels die wij met zijn allen hebben opgesteld om voor ieders vrijheid op te komen bij nader
inzien voor één minderheid toch niet blijken te gelden... welke zekerheid heb ik dan zelf nog?
Aan de Russische wet kan ik in mijn eentje niets veranderen. Het Internationaal Olympisch Comité kan
ik onmogelijk op andere gedachten brengen. De publieke opinie kan ik niet humaner maken. Het
enige wat ik kan doen, is mijn regering laten weten dat de laffe opstelling die Nederland tot nog toe
heeft getoond mij bang maakt. Dat ik me in de steek gelaten voel door het gemak waarmee ons land
anderen in de steek laat.
Nieuwe hoop!
Maar nu krijgt alles dus een nieuwe wending. Er gaat wel degelijk iets gebeuren. De hoogste
vertegenwoordigers van ons land, met koningin Máxima als voorvechtster voor de homorechten
voorop, reizen af naar Sotsji om er de dialoog met Rusland aan te gaan. En best van al: er mag dus
naar alle waarschijnlijkheid een homo mee.
Laat ik daarom alvast duidelijk zeggen wat mijn verwachtingen zijn, van de Nederlandse delegatie als
geheel, van die meereizende homo - of ik dit nu zelf word of niet - en sowieso van ieder lid en zeker
ook van onze sporters afzonderlijk:
Spreekt u zich uit. Doe het duidelijk en, vooral, doe het duidelijk zichtbaar. De tijd van stille diplomatie
is wat dit onderwerp betreft ver voorbij. Alleen een statement dat in het openbaar gemaakt wordt,
kan uw zaak en de mijne nog redden. En het zou zoveel mensen hoop kunnen geven.
Uw stellingname tijdens de Olympische Spelen steunt, zoals dit eerder gebeurde in Zuid-Afrika en
Afghanistan, minderheden in hun strijd voor gelijke rechten en hun streven naar een volwaardig
bestaan.
We kunnen op de Spelen goud, zilver en brons winnen, maar er is pas blijvend iets gewonnen als u
actief steun betuigt aan iedereen in Rusland en daarbuiten die door de stellingname van het IOC werd
93
geschoffeerd en zeker aan allen die daardoor in gevaar gekomen zijn.
Uw houding zal velen sterken die op dit moment in een uitzichtloze omstandigheid verkeren. Door
iemand te laten weten dat hij niet volledig alleen staat, kunt u zijn of haar leven redden.
Zo'n houding verwacht ik van u.
Zo'n houding verwacht ik van Nederland.
In afwachting van uw reactie verblijf ik,
Hoogachtend,
Arthur Japin
- Mail aan de Raad van Kerken (deelvraag 6 en Conclusie):
Geachte heer/mevrouw,
Om te beginnen zal ik mij voorstellen: mijn naam is Claudia Hacke, ik woon op Vlieland, ik ben 17 jaar
oud en zit dit jaar in 6 VWO op de RSG Simon Vestdijk in Harlingen. Voor mijn profielwerkstuk, met als
onderwerp het anti-homobeleid van Rusland, onderzoek ik de houding van verschillende onderdelen
van de Nederlandse samenleving tegenover dit nieuwe beleid. Hieronder vallen bijvoorbeeld de
Tweede Kamer, de sporters die naar Sotsji gaan en de Nederlandse kerk.
Omdat de Kerk een belangrijk onderdeel van de samenleving is, en de Raad van Kerken verreweg de
grootste gemeenschap is, wilde ik u graag twee vragen stellen:
1. Zou u mij meer kunnen vertellen over uw standpunt, of uw standpunten, als gemeenschap
tegenover het anti-homobeleid in Rusland? Ik begrijp dat dat lastig is omdat u een gemeenschap van
18 verschillende kerken bent, maar ik hoop dat u mij toch een beetje weg kunt wijzen hierin.
2. In april 2013 hebben vijf christelijke LHBT-organisaties de Raad van Kerken een brief gestuurd
waarin ze de Raad oproepen om protest aan te tekenen bij de Russische regering en te doen wat in
hun vermogen ligt om in de internationale kerkelijke gremia duidelijk te maken dat zij zich moeten
verzetten tegen de gevaarlijke marginalisering en sociale en geestelijke isolering van (christelijke)
LHBT’ers. Is er na deze brief actie ondernomen? Waarom wel of niet?
Ik hoop dat u mij op deze twee vragen een antwoord kunt geven.
Ik zie erg uit naar uw reactie en alvast bedankt voor uw medewerking!
Met vriendelijke groet,
Claudia Hacke
94

lees dan hier verder

Where In South Africa Can I Purchase Kamagra Products

Rusland - bpost International

Nieuwsbrief februari 2014 - Spoetnik

Mr. H.H. Kruize

Trouw_240714_Oekraïense_strijd is nu onze strijd

RD-acteur is 100% bilderberger puppet

Medische gegevens kleuters.

Agrarisch/Food – sector update

Biografie Dr. Jos J. de Koning is universitair hoofddocent bij de