Open oproep: Zelforganisatie in de Zorg Stimuleringsfonds Creatieve Industrie Antroposofie als katalysator voor verandering in de organisatie en huisvesting in de zorg Drost + van Veen architecten Bouwen met Mensen CEANconsulting Sutfene Proloog Het onderzoeksvoorstel Antroposofie als katalysator voor verandering in de organisatie en huisvesting in de zorg is een van de 5 voorstellen die geselecteerd zijn uit 33 inzendingen voor de open oproep Zelforganisatie in de zorg in het kader van de ‘Actieagenda Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp (AARO) 2013-2016’. Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie heeft een startsubsidie verleend om het voorstel verder uit te werken tot onderzoeksplan, waarvan ze verwacht dat de resultaten bijdragen aan de kennisontwikkeling op het gebied van zelforganisatie in de zorg. Fotograaf bovenste foto voorzijde: Dorothee Nijland bewonersbijeenkomsten 1 Inleiding Naar aanleiding van de Open Oproep van het Stimuleringsfond voor Architectuur heeft Drost + van Veen architecten het initiatief genomen samenwerking te zoeken met verschillende partijen en een onderzoeksvoorstel op te stellen. In dit onderzoeksvoorstel lichten wij de onderzoeksopgave toe met de probleemstelling, de vraagstelling en de doelstelling van het onderzoek. We gaan tevens uitgebreid in op een project die we als case study willen inbrengen, als vertrekpunt van het onderzoek. Vervolgens lichten we toe hoe we dit project willen aanvullen tot een breed ontwerpend onderzoek en met wie we dit onderzoek willen uitvoeren (plan van aanpak). We ronden het voorstel af met een beschrijving van de interdisciplinaire aanpak en onze achtergrond en ervaring. 2 Onderzoeksopgave De scheiding van wonen en zorg voor mensen met een lichte zorgvraag is per 2013 ingevoerd. Naar verwachting volgen per 1 januari 2014 de mensen met een zwaardere zorgvraag. Dit betekent een geleidelijke verschuiving van intramurale grootschalige zorg naar extramurale of geclusterde kleinschalige zorg. De verantwoordelijkheid voor zorg komt steeds meer bij de zorgbehoevende zelf te liggen. Zorginstellingen oriënteren zich op nieuwe oplossingen en steeds meer burgers nemen zelf het initiatief om wonen en zorg te organiseren. Probleemstelling Nieuwe verhoudingen en netwerken ontstaan tussen burgers, gemeenten en zorgaanbieders. En deze leiden tot nieuwe manieren van samenwerken. Vaak zijn het pioniers op een onbekend werkterrein waar brede kennis en ervaring nog ontbreekt. De nieuwe uitdaging van zelforganisatieprocessen ligt vooral in het procesmanagement, zoals het ontwikkelen van een gezamenlijk PVE, de besluitvorming en de inspraak. Een wezenlijk aspect hiervan is het vormen van een gemeenschap als toekomstige drager van de zorg voor elkaar. De exploitatie van woon/zorggebouwen met collectieve en ondersteunende voorzieningen als wenselijke aanvulling en het ‘zorgen-op-maat’ staat onder druk. Het probleem vanuit de ruimtelijke context is dat zowel de bestaande woningvoorraad (de traditionele woningbouw) als de bestaande voorraad aan institutionele zorggebouwen niet voldoen aan de veranderende wensen, behoeftes en PVE´s. Nieuwe kleinschalige typologieën van bijvoorbeeld collectieve woongebouwen ontbreken en keuzemogelijkheden voor woonmodellen gerelateerd aan de totale zorgvraag van licht naar zwaar (ZZP 1-10) moeten worden ontwikkeld, bij voorkeur zonder dat de zorgbehoevende hoeft te verhuizen. Programmatische aspecten die hierbij een rol spelen zijn onder andere levensloopbestendigheid, flexibiliteit en aanpasbaarheid maar ook de verhouding van collectieve tegenover privéruimte en maat en schaal van aanvullende voorzieningen op gebouw- en wijkniveau. Ruimtelijke aspecten en wensen die om een nieuwe benadering vragen zijn huiselijkheid en leefbaarheid, de woning in relatie tot de omgeving, de vormgeving van de woning en de relatie van de binnen- en buitenruimte, maar ook een aantrekkelijke werkomgeving voor de zorgverlener. Vraagstelling Het project Ubuntuplein is een woon/zorgproject dat is ontstaan vanuit een bewonerscollectief. In nauwe samenwerking met ontwikkelende partijen, de gemeente Zutphen en adviseurs geven de initiatiefnemers het Ubuntuplein vorm. Drost + van Veen architecten BV is als architect sinds 2010 nauw betrokken bij de project- en planontwikkeling. Het is een project van de tussenmaat met als bijzondere doelstelling een leef- en zorgomgeving te creëren die gebaseerd is op het antroposofische gedachtegoed. De antroposofische gezondheidszorg (AG) gaat uit van het zelfregulerende vermogen van de mens, vult zorg integratief aan waar nodig en stimuleert de eigen regie en zelfmanagement. 1 De tussenmaat als kleinschalig collectief en de ontwikkeling van een leefgemeenschap nemen in de antroposofische zorgomgeving een belangrijke plaats in. Hieraan inherent is niet alleen het nemen van de verantwoordelijkheid voor jezelf en je leefomgeving maar ook het actief vormgeven van de ruimtelijke context en de fysieke inrichting ervan. Dit maakt de antroposofie tot een interessant onderzoeksgebied binnen de probleemstelling. De antroposofie fungeert hierbij als belangrijke inspiratiebron en zal vervolgens gewogen en getoetst worden aan de toepasbaarheid voor de reguliere zorg en als voorbeeld gesteld worden. Architectuur als derde huid - Rudolf Steiner Centrale onderzoeksvraag In dit onderzoek stellen we de volgende vraag: wat zijn de mogelijkheden van de antroposofie als katalysator voor verandering in de (zelf)organisatie en huisvesting van de zorg en welke nieuwe woonconcepten komen hieruit voort? We kiezen met de centrale onderzoeksvraag bewust voor een tweeledigheid van het onderzoek. We denken dat er een sterk verband bestaat tussen de zelforganisatie van de zorgomgeving en de ruimtelijke kwaliteit van het behaalde eindresultaat. Een nieuw woonconcept voor zelforganisatie in de zorg is dus een versmelting van beide componenten - het zelforganisatieproces in relatie tot de ruimtelijke en programmatische context. Hier komen verschillende deelvragen uit voort. Deelvragen a) Zelforganisatieprocessen Afbakening: - Wat zijn de kenmerken van zelforganisatie in de reguliere gezondheidszorg en de antroposofische gezondheidszorg? Zijn er onderscheidende typen of modellen herkenbaar? - Wat zijn belangrijke stappen binnen het proces van zelforganisatie? Verschil met reguliere zorg: - Wat is het verschil tussen zelforganisatie van de reguliere gezondheidszorg en de antroposofische gezondheidszorg? - Wat zijn de kwaliteiten en succesfactoren van zelforganisatie vanuit de antroposofie? Nieuwe organisatievormen: - Wat zijn nieuwe organisatievormen in de antroposofische gezondheidszorg? - Wat zijn nieuwe organisatievormen in de reguliere gezondheidszorg? Toepasbaarheid: - Hoe zijn deze toepasbaar in het aan verandering onderhevige zorglandschap? - Wat zijn de kansen en beperkingen? b) Ruimtelijke en programmatische context Afbakening: - Wat zijn de ruimtelijke en programmatische kenmerken van de reguliere gezondheidszorg en de antroposofische gezondheidszorg (omvang, typologie, bouwfysica, PVE) - Welke veranderingen zijn al zichtbaar in de reguliere gezondheidzorg naar aanleiding van het scheiden van wonen en zorg? Verschil met reguliere zorg: - Wat is het verschil tussen de ruimtelijke context, het programma en de inrichting van de zorgomgeving van de reguliere gezondheidszorg met de antroposofische gezondheidszorg? - Welke invloed heeft de context, de organisatie, het programma en de inrichting van de zorgomgeving en wat zijn de kwaliteiten ervan? Nieuwe woonvormen: - Wat zijn nieuwe woonvormen in de antroposofische gezondheidszorg gerelateerd aan de zorgvraag/het zorgzwaartepakket? Toepasbaarheid: - Hoe zijn deze toepasbaar in het aan verandering onderhevige zorglandschap? - Wat zijn de kansen en beperkingen? 2 Project Ubuntuplein, Zutphen Het project Ubuntuplein is onderdeel van het herstructureringsplan Noorderhaven in Zutphen, gelegen nabij het station. Op het gebied van zelforganisatie is het door de omvang van 150 initiatiefnemers uniek in Nederland en tevens interessant voor deelname door commerciële partijen als Heijmans Vastgoed en wonincorporatie Mooiland. In de ruimtelijke en programmatische opzet is het een woon/zorgproject van de tussenmaat. Daarom willen we Ubuntuplein als voorbeeldproject en case study inbrengen voor een ontwerpend onderzoek. Kenmerken tussenmaat Programma Omvang Type proces Typologische diversiteit Oppervlakte woningen Collectiviteit Aanvullend programma wonen, werken, zorg, recreatie 100 wooneenheden geclusterd in collectieve woongebouwen van 15-50 woningen bewonersparticipatie & intermediair als procestrekker mix van EGW, sociale en vrije sector huur, koop, zorgwoningen 55 - 130 m2 per woning, totaal 14.359 m2 gezamenlijke woonkamers, woon/zorgplein, logeerkamers, hobbyruimten, kassen, activiteiten- en ontmoetingsruimten, de tuin restaurant, markthal, commerciële ruimten, zalenverhuur, fysiotherapie, uitvaartzorg, kinderopvang, kapper, pedicure, schoonheidsspecialist Bewoners Ubuntuplein leveren een actieve bijdrage aan het ontwerp Projectbeschrijving Het project Ubuntuplein is onderdeel van het herstructureringsplan Noorderhaven in Zutphen, gelegen nabij het station. Het project Ubuntuplein ontstond in 2004 uit een ideaal van de initiatiefnemers van De Derde Fase. Zij wilden een samenhangend woon- en werkgebied ontwikkelen waarin iedereen zijn persoonlijke levensloop zinvol en in vrijheid kan voltooien. Het moest een levendig buurtje worden, vlak bij de stad, met een rijk sociaal en cultureel leven en de noodzakelijke voorzieningen in de buurt. De initiatiefnemers hebben verschillende idealen: samen zinvol oud worden, een passende bijdrage aan de samenleving bieden, veel plezier met elkaar beleven en waar nodig en mogelijk ook voor elkaar te zorgen. In de tussenliggende periode is dit initiatief uitgegroeid en verrijkt met andere, ook jongere bewoners en ondernemers die in dit creatieve, toekomstgerichte milieu nieuwe kansen en mogelijkheden zien. Er zijn nu drie woongroepen betrokken bij het Ubuntuplein: De Derde Fase met circa 100 levensloopbestendige appartementen voor vijftigplussers, de Naobers, een beslotener en kleinere groep van 24 huishoudens, ook met levensloopbestendige appartementen en als derde Rowida, een meergeneratie woongroep met een accent op jonge gezinnen, met 17 woningen en 20 appartementen. Sinds 2008 hebben de initiatiefnemers intensief overleg gevoerd met projectontwikkelaar Proper-Stok, Heijmans Vastgoed, de gemeente Zutphen en andere partijen over de wenselijke en mogelijke ontwikkeling van het concept. Aanvankelijk door de Stichting De Derde Fase Onder Dak, later door de Coöperatie Ubuntuplein, deze coöperatie verenigt ook de andere woongroepen. In dit onderzoek richten wij ons op De Derde Fase. De uitgangspunten van deze woongroep zijn: 1. De woningen worden levensloopbestendig ontworpen. Dat wil zeggen dat er optimaal zorg aan huis geleverd kan worden. Hiervoor worden de woningen in samenwerking met zorgverlener Sutfene ontworpen. Uiteraard worden de ontwerpen getoetst aan diverse normen, zoals woonkeur (volgens PVE). Om dit mogelijk te kunnen maken worden het allemaal appartementen; Bewoners Ubuntuplein leveren een actieve bijdrage aan het ontwerp 3 2. Binnen het project worden gecentraliseerd woningen gerealiseerd voor bewoners die intensievere hulp nodig hebben dan dat op redelijke wijze geleverd kan worden in hun tot dan eigen woning. Hierbij worden 15 woningen in een gesloten setting gerealiseerd en circa 30 in een open setting. In alle gevallen huren de bewoners hun woning zelf en zijn dus zorg en wonen volledig gescheiden. We denken hier onder andere aan dementerenden die tot het levenseinde hier kunnen verblijven. Dit vraagt om een nauwkeurige afstemming en afspraken met de zorgverlener, Sutfene, hetgeen ook gebeurd en wordt georganiseerd door Bouwen met Mensen; 3. Sutfene is verzocht om de zorg op antroposofische basis te verlenen. Hierop is Sutfene aan de slag gegaan met Antroz (hét instituut voor antroposofische zorg) en met Sensire, die al antroposofische zorg in hun pakket hebben. Sutfene heeft het dus tot strategisch doel gemaakt om antroposofische zorg in te kunnen leveren; 4. Er komen in het project ontmoetingsplekken op verschillende niveaus: meer besloten voor kleinere groepen tot open met de buitenwereld. Dit zijn onder andere woonkamers voor dagelijkse ontmoetingen, zalen voor activiteiten en presentaties voor ontmoetingen op uitnodiging met de buitenwereld en een grand café annex restaurant, waarbij ontmoetingen met de buitenwereld mogelijk zijn, zonder dat er sprake hoeft te zijn van uitnodiging door de bewoners. 5. De bouwkundige en bouwfysische eisen dienen te voldoen aan antroposofische uitgangspunten. De voorkeur gaat uit naar natuurlijke materialen, veel daglicht, bepaald kleurgebruik en hogere eisen aan het geluid en de akoestiek’ 6. In de directe omgeving kunnen bewoners terecht voor hun dagelijkse levensbehoeften bij de diverse ondernemers. Ook zijn er verschillende ondernemers die gebruik kunnen maken van het potentieel aan vrijwilligerswerk binnen de woongroepen met ouderen, waarmee invulling wordt gegeven aan het van betekenis kunnen blijven, ook op hogere leeftijd. Daarmee is de omgeving is van betekenis voor het levensloopbestendig wonen. Overzicht van De Derde Fase. De gekleurde delen worden door Drost + van Veen ontworpen: Blok 9C: De Naobers, een groep 50-plussers, 24 huishoudens Blok 11B: sociale huurwoningen Blok 12 a: Sutfene met woningen voor dementerende ouderen en sociale huurwoningen Stedenbouwkundig plan wijk Noorderhaven De opgave voor Noorderhaven was de transformatie van een voormalig industrieterrein naar een hoogwaardig, divers en levendig centrumstedelijk milieu om in te wonen, werken en te verblijven. Een nieuwe stadse buurt die met de binnenstad, IJssel en stationsomgeving een symbiotisch geheel vormt. Vernieuwend, met een ‘couleur locale’ en een wervende architectuur en stedenbouw. KCAP maakte een stedenbouwkundig plan hiervoor. Het plangebied moet plaats bieden aan circa 1.100 woningen en ruimte voor voorzieningen, kantoren, kleinschalige bedrijfsruimten, detailhandelprogramma, middelbare scholen en culturele voorzieningen. Daarnaast komen er twee nieuwe spooronderdoorgangen en een divers raamwerk van openbare ruimte met straten, pleinen, parken en een haven die het plangebied moeten verbinden met de stad en de IJssel. 4 De historisch perifere locatie, met pakhuizen, havens en oude verdedigingswerken zijn aanknopingspunten voor het creëren van identiteit, historische gelaagdheid en een samenhangend raamwerk van openbare ruimte en infrastructuur. Noorderhaven bestaat uit een reeks van buurten die hun identiteit en kwaliteit ontlenen aan de IJssel, de binnenstad, het station, de bestaande pakhuizen en een structuur van hofjes. Qua schaal, korrel en architectuur sluit het Noorderhavenkwartier aan op de binnenstad van Zutphen. Karakteristieke elementen uit de binnenstad als gesloten blokken met pandsgewijze opbouw, variatie in bouwhoogte, verspringende plint en groene binnenhoven zijn opgenomen in Noorderhavenkwartier. Het projectteam (Coöperatie Ubuntuplein, ontwikkelaars, adviseurs, ontwerpers) stelde gezamenlijk een programma van eisen op. Het in onderling overleg gekozen team van architecten (Drost + van Veen architecten, Faro architecten en Negen graden architectuur) maakte aan de hand daarvan binnen de kaders van het stedenbouwkundig plan een eerste schetsontwerp om de haalbaarheid van het Ubuntuplein te toetsen. Op maatgevende momenten in het ontwerpproces kunnen de toekomstige gebruikers, de leden van de Coöperatie, reageren op het ontwerp en de daarbij gemaakte keuzes. Antroposofie en wonen: > herkenbare woning > boven: relatie met straat, licht via dak mogelijk > beneden: zicht op straat, bescherming, de lucht zien > van binnen naar buiten, contact > expressie van individualiteit > persoonlijk, eigen karakter > keuzes Doelstelling onderzoek Het doel van het onderzoek is het geven van een impuls aan de ontwikkeling van nieuwe woonconcepten in de zorg. Een belangrijk resultaat hierbij is het krijgen van meer grip op de procesmatige kant van zelforganisatie en het in kaart brengen ervan. Aspecten die hierbij aan de orde komen zijn: aanleiding en context, betrokken partijen en groeperingen, opbouw organisatie en tijdspad, belemmeringen enzovoort. We willen toewerken naar geabstraheerde typologische ontwerpmodellen voor nieuwe woonconcepten die breed toepasbaar zijn in zowel nieuwbouw- als transformatieprojecten. We denken hierdoor een ‘projecttool’ aan te kunnen bieden waardoor projectinitiatieven zich al in een vroeg stadium kunnen oriënteren op het te behalen eindresultaat en de exploitatie ervan. Het zal versnellend werken in het ontwerpproces tot definitieve planontwikkling. Het biedt keuzemogelijkheden in relatie tot ruimtelijk, programmatische en financiële consequenties. 5 3 Onderzoeksaanpak A: Inventarisatie & deelonderzoeken (3 maanden) Om een theoretische basis te leggen en achtergrondinformatie te verzamelen zullen een aantal deelstudies worden uitgevoerd geënt op de onderzoeksdeelvragen a) en b). Deze studies zijn bedoeld als brede verkenning van het onderzoeksgebied, om verbanden inzichtelijk te maken en sturing te kunnen geven aan het vervolgonderzoek. A1. Zelforganisatie Door middel van literatuurstudie, enquêtes en interviews met stakeholders, zoals het bewonerscollectief van Ubuntuplein, willen we onze kennis van zelforganisatie in de zorg verdiepen. Daarnaast willen wij gebruik maken van de kennis van het Aedes-Actiz Kenniscentrum WonenZorg. Dat heeft een werkdossier ‘Lokale Kracht’ waarin veel facetten en praktijkvoorbeelden van bewonersparticipatie en zelforganisatie worden uiteengezet. Het centrum publiceert regelmatig artikelen en themanummers en organiseert het een jaarlijks congres over dit onderwerp. Het is interessant om ook de kansen en risico’s van zelforganisatie als maatschappelijk fenomeen te bekijken vanuit een sociologisch perspectief en om deze in de vorm van een lijst succesfactoren samen te vatten. Zelforganisatie heeft in deze context twee aspecten. Het eerste is zelforganisatie als bewonersinitiatief ten behoeve van projectontwikkeling. Het tweede is na oplevering: ten opzichte van het bijdragen aan de zorg voor elkaar! Zo stelt Justus Uitermark, hoogleraar samenlevingsopbouw bij de Gradus Hendrik Leerstoel, aan de Erasmus Universiteit Rotterdam in een interview bij Sociale Vraagstukken: ‘Zelforganisatie is inspirerend, maar mislukt ook vaak.’ A2. Beleidskader scheiden wonen en zorg Door middel van literatuurstudie en interviews met Marion Albers van Sutfene en Colette Niemeijer van CEANconsulting willen we de beleidsmatige veranderingen in de zorg in kaart brengen. Wat wordt anders en welke consequenties hebben de veranderingen voor wie? Vooral de consequenties van exploitatie en betaalbaarheid van zorg zijn hierbij interessante aspecten om inzichtelijk te maken. Onderdeel van deze verkenning is een korte analyse van twee zorgprojecten van Stichting Sutfene die al volgens het nieuwe beleidskader zijn vormgegeven. Als verkenning op de deelvraag: welke veranderingen zijn al zichtbaar in de reguliere gezondheidzorg naar aanleiding van het scheiden van wonen en zorg? A3. Antroposofie & antroposofische zorg Door middel van literatuurstudie en gesprekken met antroposofen willen we onze kennis over de speerpunten van het antroposofische gedachtegoed verdiepen. Interessant hierbij is met name ook het vertrekpunt en werkwijze van de antroposofische zorg. Hiervoor willen we contact zoeken met lector dr. Erik Baars van het lectoraat Antroposofische gezondheidszorg in Leiden en de V&VN Antroposofische Zorg, de beroepsvereniging voor verpleegkundigen en verzorgenden in Nederland. De uitgangspunten en kenmerken van de antroposofische zorg zullen in kaart worden gebracht als belangrijke basis voor de projectanalyse van de antroposofische zorggebouwen en het ontwerpend onderzoek. A4. Vergelijkende projectanalyse Aan de basis van het onderzoek staat een analyse (pre-scan) van een aantal reguliere en antroposofische projecten in de gezondheidszorg. De analyse behandelt in omvang en soort vergelijkbare projecten (tussenmaat) en is geënt op de onderzoeksdeelvragen. De resultaten worden per onderdeel inzichtelijk gemaakt in tekst en beeldmateriaal aangevuld door schema’s, grafieken en andere geabstraheerde grafische weergaven. Informatie wordt verkregen door literatuuronderzoek en interviews met betrokkenen bij het project en/of bewoners. Twee van de ingebrachte projecten zijn zorginstellingen van Sutfene, één van de betrokken partijen in dit onderzoek, waardoor we eenvoudig toegang hebben tot de nodige informatie. Diverse bewonersbijeenkomsten 6 Projecten die voor een pre-scan in aanmerking komen: Antroposofische zorginstellingen: - Scorlewald, Schoorl 130 bewoners in 11woonhuizen - Rudof Steiner Zorg, Den Haag 80 bewoners kleine clusters - Verdandi, Loenen woon-, werk- en zorgboerderij - Midgard, Tuitjenhorn 110 bewoners kleine clusters Reguliere zorginstellingen: - Verpleeghuis Ter Reede, Vlissingen80 bewoners in 15 woningen Rudolf Steiner Zorg, Den Haag - De Hogeweyk, Weesp 130 bewoners in 23 woningen (Deze twee projecten zijn ook belicht in het onderzoek Bouwen aan thuis! van Bureau AKTA en Vilans.) - Het Spijk, Eefde 57 seniorenwoningen, dienstencentrum, 32 bewoners in kleinschalige St. - Elisabeth, Zutphen 102 levensloopbestendige woningen voor ouderen, groepsopvang, dagbehandelingen A5. Exploitatie en haalbaarheid Een belangrijk aspect van het onderzoek is om programmatische en ruimtelijke ambities te koppelen aan exploitatie en haalbaarheid. We zien dat de wenslijsten van initiatiefnemers lang zijn maar de betaalbaarheid en budgetten van de zorg steeds meer onder druk komen te staan. Juist de exploitatie van zorg zal veel nieuwe impulsen leveren voor nieuwe zorgconcepten. De analyse zal worden uitgevoerd onder begeleiding van Colette Niemeijer van CEANconsulting. Door middel van een globale data analyse willen we de huidige zorgexploitatie in kaart brengen. De geanalyseerde referentieprojecten uit A4 vormen hiervoor de basis. A6. Workshop met stakeholders In het project Ubuntuplein werken we in het projectteam nauw samen met het bewonerscollectief, de ondernemers en de ontwikkelende partijen, met de gemeente op de achtergrond. Door middel van enquêtes en een serie workshops worden de wensen, belangen en uitgangspunten van de verschillende partijen in kaart gebracht. Ook vragen vanuit de deelstudies kunnen hierin worden uiteengezet en aangevuld. Verder is het interessant om ook met aparte groepen (zoals zorginstellingen, antroposofen) workshops te organiseren om een algemeen beeld te krijgen van problemen de spelen in de praktijk, belemmeringen en kansen. B: Analyse deelonderzoeken & samenhang (1 maand) B1. Analyse en resultaten De informatie vanuit de deelonderzoeken zullen per onderdeel geanalyseerd en apart in tekstuele en in schematische weergaven uiteen worden gezet. Ze vormen eenbelangrijke basis en fungeren als inhoudelijke leidraad voor het ontwerpend onderzoek. B2. Samenhang De resultaten van de deelonderzoeken zullen vervolgens in een globale verkenning op elkaar worden betrokken en in verband met elkaar gebracht. Indien nodig zullen aanvullende verkenningen en toetsten worden doorgevoerd. C: Vervolgonderzoek (4 maanden) C1. Ontwerpend onderzoek - Case studie Ubuntuplein In het ontwerpend onderzoek van het project Ubuntuplein willen we de diepte ingaan van de onderzoeksvragen. Via een afbakening van het PVE, de woonmodellen gerelateerd aan de zorgvraag, kenmerken vanuit de antroposofie, et cetera, zal het onderzoek leiden tot een aantal concrete ruimtelijke voorstellen. 7 Op dit moment is het schetsontwerp van het Ubuntuplein gereed. In de vervolgfase wordt het programma van eisen geoptimaliseerd en uitgewerkt. Een ideale context om een hoge realiteitswaarde van het onderzoek te waarborgen. Deze wordt versterkt door de samenwerking met debetrokken projectpartijen: Marion Albers, Stichting Sutfene, zorgaanbieder Eric ten Hagen, Bouwen met mensen, procespartner en advies Hugo Versteeg, Vereniging bewonerscoöperatie Ubuntuplein C2. Exploitatie en haalbaarheid Op dit moment wordt het schetsontwerp van Ubuntuplein getoetst op haalbaarheid. De uitkomst ervan zal vergeleken worden met de analyse van de huidige zorgexploitatie (zieA5). Dit vormt het financiële kader voor de ontwerpstudies die hierop regelmatig getoetst en afgewogen zullen worden. Door de nieuwe zorgconcepten tevens te wegen en vergelijken met de reguliere zorgexploitatie worden deze bijgesteld en uitgewerkt tot en ideaal referentiemodel. In deze fase zal Colette Niemeijer van CEANconsulting en belangrijke sparringpartner zijn. C3. Toets referentiemodel We willen de toepasbaarheid van het referentiemodel toetsen en bijwerken door twee ontwerpscans uit te voeren: - nieuwbouwproject reguliere zorg -transformatie van een bestaand zorggebouw We kiezen bewust voor de toetsing van het model op toepasbaarheid binnen twee contrasterende projectsituaties. Hierdoor kunnen de kracht en beperkingen van het model worden onderzocht en in kaart gebracht worden. C4. Workshop met stakeholders Door middel van themabijeenkomsten met verschillende stakeholders zullen de resultaten regelmatig vanuit het ontwerpend onderzoek worden teruggekoppeld. D: Eindanalyse en conclusies (4 maanden) D1. Analyse en resultaten De resultaten vanuit het deelonderzoek en het vervolgonderzoek zullen per onderdeel geanalyseerd en apart in tekst en schematische weergaven uiteen worden gezet. Indien nodig zullen aanvullende verkenningen en toetsen worden doorgevoerd. De analyses, resultaten en het referentiemodel worden gedocumenteerd en samengevoegd in een handleiding. D2. Workshop met stakeholders In een afsluitende themabijeenkomst worden zowel de handleiding als de samenvatting van de resultaten van het onderzoek gepresenteerd en teruggekoppeld. D3. Conclusie De handleiding en de teruggekoppelde informatie vanuit de workshop zullen worden verwerkt in een onderzoeksconclusie. 4 Literatuurlijst en websites Onderstaande lijst is niet uitputtend maar een eerste aanzet. Peter van der Ree, Organische architectuur. Mens en natuur als inspiratiebron voor het bouwen, ISBN 90 6038 484 9, Zeist, Uitgeverij Christofoor, 2003 Iris Bakker en Jan de Boon, Zorg voor mens en omgeving: Het zintuig als maatstaf, Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg KCWZ-dossier `Lokale kracht´- burgercollectieven en zelforganisatie (congres najaar 2013) Bouwen aan thuis! Evaluatieonderzoek kleinschalige woonvormen, Bureau AKTA en kenniscentrum Vilans, 2010 www.antroposofische-zorg.nl www.nvaz.nl www.antroposofie.nl 8 5 Interdisciplinaire aanpak De partijen die betrokken zijn bij het Ubuntuplein zijn positief over het onderzoek naar de mogelijkheden van de antroposofie als katalysator voor verandering in de organisatie en huisvesting van de zorg en de mogelijke nieuwe woonconcepten die hieruit voortkomen. Zij zetten graag hun kennis, ervaring en netwerk in om dit onderzoek optimaal mogelijk te maken en te toetsen aan de praktijk. Daarnaast heeft ook CEANconsulting aangeboden hun expertise in te zetten bij het onderzoek. Zoals in het plan van aanpak beschreven maken wij graag gebruik van de aanwezige kennis en ervaring van onder andere het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg, hoogleraar samenlevingsopbouw Justus Uitermark, hoogleraar Antroposofische gezondheidszorg Erik Baars en de V&VN Antroposofische Zorg, en daarnaast van partijen die reeds in ons netwerk zitten, zoals hieronder beschreven. Sutfene Sutfene is een dienstverlenende organisatie. Zij verlenen hun diensten vanuit hun eigen locaties in Zutphen, Eefde, Gorssel en Warnsveld. Daarnaast verlenen zij zorg in wooncomplexen in Almen, Epse en Harfsen. In de hele regio leveren zij 24 uur per dag thuiszorgdiensten. Sutfene is al een aantal jaren in gesprek met De Derde Fase met als doel te komen tot een passend zorg(verblijf)aanbod voor mensen met een verbinding met antroposofie. Marion Albers van Sutfene levert kennis wat betreft de zorg, is sparringpartner voor nieuwe ontwikkelingen in de zorg en nieuwe zorgconcepten. Ze draagt tevens enkele zorgprojecten aan voor de vergelijkende projectanalyse. Bouwen met Mensen Bouwen met Mensen is procespartner bij fysieke en sociale bouwprocessen. Bouwen met Mensen heeft ervaren dat het proces van gemeenschapsvorming een cruciale en zingevende factor is voor deelnemers van wooninitiatieven. Een specialisatie is het begeleiden van CPO-projecten. De rol van Bouwen met Mensen bij het Ubuntuplein is het bij elkaar brengen van de verschillende partijen. Ook zorgt Bouwen met Mensen voor de vertaalslag van wensen van bewoners naar de uitwerking van de bouwwerken door architecten en aannemer. Bouwen met Mensen adviseert de Coöperatie Ubuntuplein Zutphen, die na oplevering het beheer van het project voor zijn rekening neemt. Eric ten Hagen van Bouwen met Mensen faciliteert dit onderzoek door zijn grote netwerk binnen de verschillende sectoren. Met zijn ervaring en kennis fungeert hij als klankbord voor de onderzoekers. CEANconsulting CEANconsulting is gespecialiseerd in strategisch advies en complexe projecten, op het snijvlak van bedrijfsvoering, vastgoed en waardecreatie. Zij helpen organisaties om hun ambities voor eigentijdse gezondheidszorg te realiseren. CEAN hanteert een integrale aanpak om de zorg duurzaam te verbeteren en te vernieuwen en onderscheidt zich door het gebouwontwerp in te zetten bij het realiseren van bedrijfsdoelstellingen. Met hun gedrevenheid de zorg betaalbaar en van betere kwaliteit te maken creëren zij momentum voor verandering en houden zij het zicht op de stip op de horizon helder: een gemeenschappelijk toekomstbeeld dat uitvoerbaar is. Zo willen zij een bijdrage leveren aan de maatschappij. Colette Niemeijer van CEAN schreef een publicatie over de toegevoegde waarde van de architectuur voor de zorg en de bedrijfsvoering van het ziekenhuis. Hiertoe heeft Niemeijer op basis van grondig onderzoek een waardemodel ontwikkeld dat de kwaliteit van architectuur en de kwaliteit van zorg verbindt. Colette Niemeijer, die niet betrokken is bij Ubuntuplein en een ruime ervaring met onderzoek heeft, fungeert als objectief klankbord. Ook kan CEAN referentieprojecten leveren voor de vergelijkende projectanalyse. Drost + van Veen architecten Drost + van Veen architecten is in de bijna twintig jaar van haar bestaan gegroeid van een startend compagnonschap van twee ambitieuze architecten tot een ervaren middelgroot architectenbureau met durf én expertise. Het experiment is gebleven, de kennis van de bouwwereld is toegenomen. Drost + van Veen ontwerpt graag voor de zorg. De actuele ontwikkeling waarbij de zorg kleinschaliger wordt en zorgvuldig in de omgeving wordt ingepast past heel goed bij hun manier van werken. Zij vinden het belangrijk dat mensen zich thuis voelen in een zorgwoning. Tactiliteit is in de uitwerking van hun ontwerpen heel belangrijk. Herkenbaarheid door opvallende contrasten in materiaal en ruimtevorm geven de ontwerpen een krachtige uitdrukking. Bij de materialisering staat de dagelijkse ervaring van de bewoner voorop. Drost + van Veen architecten BV is als architect sinds 2010 nauw betrokken bij de project- en planontwikkeling en geeft samen met Faro en Negen graden architectuur vorm aan dit plein. Drost + van Veen architecten ontwerpt hiervoor drie blokken, waaronder het zorgblok voor De Derde Fase. 9 Netwerk van zorgpartijen In de loop van de jaren heeft Drost + van Veen een uitgebreid netwerk in de zorg opgebouwd. Met de verschillende partijen die betrokken zijn bij het Ubuntuplein, zoals hierboven beschreven, en daarnaast door samenwerking in andere projecten met CEANconsulting, Sint Jacob, Alzheimer Nederland, BoumanGGZ en BAM Zorg. Hiermee hebben wij toegang tot expertise die wij waar mogelijk in zullen zetten voor ons onderzoek. 6 Opleiding, achtergrond en ervaring van de onderzoekers Evelien van Veen en Nicole Schnelle van Drost + van Veen architecten zijn de initiatiefnemers en coördinatoren van dit onderzoek. Tevens zijn zij betrokken bij Ubuntuplein. Evelien van Veen Als directeur en architect bij Drost + van Veen architecten is Evelien van Veen betrokken bij (onder meer) de diverse zorgprojecten en visiepresentaties op het gebied van zorg. Daarnaast blijkt haar betrokkenheid bij het vak ook uit haar voorzitterschap van bureau Welstand, Architectuur en Monumenten in Breda en haar lidmaatschap van de Bouw en Cultuurkamer van het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. Nicole Schnelle Als architect met een ruime ervaring heeft zij onder meer bij Drost + van Veen meegewerkt aan het ontwerp van de zorgwoningen op Ubuntuplein. Haar maatschappelijke betrokkenheid en betrokkenheid bij het vak blijkt onder meer uit haar voorzitterschap van Archikidz Rotterdam, dat non-profit architectuurworkshops voor kinderen organiseert. Ervaring met onderzoek deed zij op tijdens haar afstudeerproject bij Carel Weeber met als onderwerp: Stedelijk huis. Ontwerpend onderzoek naar typologische en ruimtelijke kwaliteiten van multifunctionele gebouwen. Projecten Drost + van Veen architecten Drost + van Veen architecten heeft reeds verschillende soorten zorgprojecten ontworpen, zoals de herstructurering van een bestaand gebouw/complex, een woonzorgcentrum voor ouderen, een vakantiekasteel voor kinderen met zorgbehoefte, een gebouw voor huisvesting van verslaafden, een kind-, onderwijs- en zorgcentrum en natuurlijk Ubuntuplein met antroposofische zorgwoningen. Hieronder vindt u een toelichting op enkele van onze zorgprojecten. (kaart zorgprojecten + verwijzing) Alz thuis De komende 20 jaar bestaat in ons land behoefte aan minstens 54.000 nieuwe kleinschalige plaatsen voor (ernstig )dementerenden. De vraag blijft groter dan het aanbod. Om daar wat aan te doen bundelde Drost + van Veen architecten hun kennis en expertise met Alzheimer Nederland, Twynstra Gudde/The Bridge, Unica Installatietechniek, Van Wijnen Bouw en Vilans, kenniscentrum voor langdurende zorg. Op basis van een visie is een inhoudelijk en financieel model ontwikkeld, waarin ontwerp, bouw, techniek, domotica, inrichting, services en het proces een plaats krijgen. Zorgaanbieders en woningcorporaties worden in dit gehele traject betrokken voor toetsing en praktijkervaring. Dit onderzoek is in 2009 afgerond. Nieuw Overbos, Heemstede In een prachtig landgoed aan de voet van de duinen in Heemstede wordt een zorgcomplex met 85 woningen voor ouderen gerealiseerd. De begroeide heuvels in de omgeving, het strand en de belevingswereld van ouderen vormen de inspiratie voor het ontwerp, hetgeen leidde tot vloeiende lijnen en een transparant en helder gebouw. Nieuw Overbos is ontworpen naar de laatste maatstaven, gericht op de toekomst. Op de begane grond bevinden zich de centrale hal, een restaurant, een wijksteunpunt en diverse zorgpartijen: een fysiotherapeut, huisartspraktijk en apotheek. Kleinschalige groepswoningen voor psychogeriatrische ouderen zijn op de begane grond en de eerste verdieping gesitueerd. Op de bovenliggende verdiepingen bevinden zich zelfstandige appartementen. Om het gebouw minder massief te maken is het opgedeeld in drie massa’s met verschillende hoogten. Om deze lichtheid te versterken heeft 10 het gebouw een witte tint gekregen. Samen met de rondlopende balkons en de geheel glazen gevels van de appartementen geeft deze kleur het gebouw een vriendelijk en open karakter. Met ronde hoeken en welvingen krijgt het gebouw een landschappelijke uitstraling met een allure die Heemstede waardig is. De bouw is gestart, de oplevering staat gepland voor oktober 2014. Opdrachtgever: AM Wonen, betrokken partijen CEANconsulting, Stichting Sint Jakob, Achmea Vastgoed, BVO: 22.000 m2. Plantagelaan, Rotterdam De opgave betreft het ontwerp van een nieuw wooncentrum waar intensief beschermd wonen mogelijk is voor aan drugs verslaafde daklozen in Rotterdam. De locatie ligt aan de Nieuwe Maas en de Watertorenhaven. De stedenbouwkundige situatie vereist een overhoekse kwaliteit met twee voorkanten en een duidelijke kop die de beëindiging van de massa van het gebouw markeert. De nieuwbouw grenst direct aan de roeivereniging Nautilus, een gemeentelijk monument in Nieuwe Haagse School stijl. Kenmerkend voor deze stijl zijn expressief gebruik van baksteen, veel ritmiek, horizontale lijnen, overstekende luifels en fraai glas in lood. Een belangrijk uitgangspunt voor het ontwerp is een dialoog aan te gaan tussen het beeldbepalend monument en de nieuwbouw. Gekozen is voor eenheid in kleur (donkerbruin) en vorm (gestapelde massaopbouw). Echter in de keuze van het materiaal van de gevel onderscheidt zich de verschijning ten opzichte van het monument door de toepassing van verschillend geprofileerde aluminium platen. Zo ontstaat een zeker spanningsveld dat de verschillende materiaaleigenschappen van baksteen en aluminium versterkt. De heldere opzet van de plattegrond, waarbij wonen en gezamenlijke functies gescheiden zijn, is functioneel. Dit leidt tot een overzichtelijk ontwerp dat een sterke ruimtelijke kwaliteit heeft door een visuele relatie te leggen tussen de gezamenlijke functies op de begane grond en de eerste verdieping. De start van de bouw staat gepland voor 2014. Opdrachtgever: Ontwikkelings Bedrijf Rotterdam, betrokken partijen: Bouman GGZ, BVO: 1.150 m2. KOZ Aleyda van Raephorstlaan, Rotterdam Het KOZ biedt een beschermde leer-werkomgeving aan kinderen en jongeren van 0 tot 20 jaar met een (meervoudige) beperking. Het gebouw herbergt meerdere gebruikersgroepen. Samenwerking staat hoog in het vaandel, maar daarnaast behoudt ieder zijn zelfstandigheid en eigen identiteit. Als structuuropzet voor het gebouw is gekozen voor een boomblad. Het gebouw is opgedeeld in een hart met drie bladlobben. Iedere lob is omringd door de tuin, maar ook het hart raakt aan de tuin. De lobben vervormen zich afhankelijk van hun context, en richt zich naar de zon of het omliggende groen of maakt ruimte voor diverse plekken in de tuin voor de kinderen om te spelen. Elk lokaal is gericht op de tuin. De binnenwereld is zacht en heeft contact met de natuur in alle vormen. Het volume vouwt zich hier in en om de tuin waardoor er een grote diversiteit aan binnen- en buitenruimten ontstaat. De buitenwereld is door een groene omheining gescheiden van de omliggende, veilig afgescheiden, privétuin. Het voorterrein bevat een zone die zeer intensief gebruikt wordt door de busjes twee keer per dag. Deze heeft een optimale logistieke oplossing. De bouw is gestart, de oplevering staat gepland voor mei 2015. Opdrachtgever: Dienst Stadsontwikkeling Rotterdam, betrokken partijen: Pameijer, St. Matheusschool, BijDeHand, BVO: 6.500 m2. 11 12 EVELIEN VAN VEEN, ARCHITECT-DIRECTEUR Naam: Evelien van Veen Geboortejaar: 1961 Geboorteplaats: Rotterdam OPLEIDING 1987-1990: Architectural Association, Londen (Dip I+II) 1980-1986: Academie van Beeldende Kunsten, interieur- en meubel ontwerpen, Rotterdam WERKERVARING 1998: bureau Welstand, Architectuur en Monumenten, voorzitter sinds 2012 1993: Start Drost + van Veen architecten 1991-1992: Assistent architect bij David Morley Architects Londen SELECTIE VAN PROJECTEN: • Zorgwoningen Ubuntuplein, Zutphen • Wooncentrum Plantagelaan, Rotterdam • School voor speciaal onderwijs KOZ Aleyda van Raephorstlaan, Rotterdam • Zorgcentrum Villa Stadzicht, Rotterdam • Woonzorgcentrum Damiate, Haarlem • Kinderdagverblijf De Kikker, Utrecht • Woningen Vathorst, Amersfoort • Natuurbelevingcentrum De Oostvaarders, Almere • Zorgcomplex Nieuw Overbos, Heemstede • Familieattractiepark Plaswijckpark, Rotterdam • Brug Plaswijckpark, Rotterdam • Bartokblok, Arnhem • Fietsbruggen Kromme Akker, Voorthuizen • Fietsbrug Het Keern, Hoorn • Auto- en fietsbruggen De President, Hoofddorp • Fietsbruggen Kromme Akker, Voorthuizen • Spoorviaduct Reitdiep, Groningen • Aanlegpontons Waternet, Rotterdam NICOLE SCHNELLE, ARCHITECT Naam: Nicole Schnelle Geboortejaar: 1972 OPLEIDING 1998-2002: TU Delft, Faculteit Bouwkunde 1992-1997: Fachhochschule Köln, Fachbereich Architektur WERKERVARING 2012-2013: Drost + van Veen architecten BV, Rotterdam, projectarchitect 2011- heden: Voorzitter Archikidz Rotterdam (non-profit) 2002-2011: Inbo Architecten, projectarchitect 1997-1999: Architektürburo Vetter, Köln, architect PRIJZEN EN NOMINATIES 2012: shortlist Europan 11 2008: winnaar architectenselectie Leidschendam centrum, team Inbo Rotterdam 2006 : runner up Europan 8, Dordrecht 13
© Copyright 2024 ExpyDoc
