Zoönosen, bij de beesten af? Olaf Stenvers Bedrijfsgeneeskundige Dagen 23 mei 2014 Disclosure belangen spreker Olaf Stenvers (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk … Geen Bedrijfsnamen Nvt Nvt Nvt Nvt Opbouw workshop Zoönosen algemeen Spelers en samenwerkingsverbanden bij bestrijding Zoönosen en werknemersgezondheid Casussen Wat is een zoonose? WHO definitie: ‘Zoonotic diseases are a group of infectious diseases that are naturally transmitted between vertebrate animals and humans.’ Welke infectieziekten zijn geen zoonose? Ziekte van Lyme Echinokokkose Norovirus infectie Gele koorts Hantavirus infectie Dengue Leptospirose Melioïdose Nederland 41.160 km2 16,5 miljoen inwoners 4 miljoen runderen 12 miljoen varkens 100 miljoen kippen 1,5 miljoen schapen 400.000 geiten 2.6 miljoen zang en siervogels 2.9 miljoen aquariumvissen 3.6 miljoen katten 2.1 miljoen honden 320 km 180 km Welke zoönosen spelen een rol in NL? Zoonosen in Nederland Landbouwhuisdieren Campylobacteriose Salmonellose Q-koorts STEC O157 59.000 cases 25 † 1300 DALY’s 35.000 cases 39 † 670 DALY’s 4.026 cases 19 † 1.250 cases 0,6 † 110 DALY’s Wilde dieren Ziekte van Lyme Leptospirose 22.000 cases 30 cases Zoonosen in Nederland Gezelschapsdieren Cat scratch disease Toxoplasmose Vogels Psittacose Reptielen Salmonellose 300-1000 cases 400 cases 86 cases 250 cases 2400 DALY’s Zoonosen in Nederland Pathogeen aanwezig in NL, een greep: EBLV Echinococcus multilocularis Trichinella Hantavirus Hepatitis E Virus Toxocara canis, cati Corynebacterium pseudotuberculosis Cryptosporidium, Giardia Taenia saginata Trichophyton Zoönoseincidenten in de werksituatie Aviaire invluenza (2003) Pluimveehouders, dierenartsen, werknemers betrokken bij dierziektebestrijding Campylobacteriose (2013) Bezoekers pluimveeslachthuis LA-MRSA (2005) Varkenshouder Psittacose (2004) Dierartsen, studenten Leptospirose (2006) Politieagent Q-koorts (2007 – 2010) Werknemers betrokken bij dierziektebestrijding, “erfbetreders” Beroepsinfectieziekten gemeld aan het NCvB Bron: Kerncijfers Beroepsziekten 2013 Feiten 1400 bekende infectieziekten 61% zoönotisch 175 infectieziekten ‘emerging’ of ‘re-emerging’ 75% zoönotisch Ruim 100 zoönoses in Nederland Zoönosen, een recent probleem? Zoönosen een recent Probleem? Geërfde infecties: primaat tot hominid (evolutionaire historie) vaak Commensalen, nematoden (Ascaris), virussen (HSV) Verworven infecties: continu proces Mutanten Nieuwe ecologische niche Zoönosen een recent Probleem? Introductie landbouw 11.000 jaar geleden (neolithische revolutie) in de ‘vruchtbare halve maan’ Sessiele leefwijze Toename populatiegrootte – circulatie ziekteverwekkers → “Crowd diseases” Veeteelt → intensief diercontact Zijn Zoönosen een recent Probleem? Voorbeelden crowd diseases met mogelijk zoonotische origine • • • • • • Mazelen-runderen Bof – varkens Influenza-watervogels-kippen Pest - knaagdieren Pokken- kamelen Kinkhoest – zoogdieren Transmissieroutes Direct contact -Rabies, monkey pox, tularemie Indirect contact - Q-koorts, psittacose (aerogen) - Toxoplasmose (grond) - Leptospirose water Voedsel -Salmonellose, campylobacteriose, STEC Vectoren - Ziekte van Lyme, West Nile Koorts Zoönosen nemen toe Oorzaken: Opwarming aarde Verlies biodiversiteit Menselijk gedrag Landbouw Internationale handel Reizen Encroachment Opwarming aarde Introductie en vestiging nieuwe vector-organismen tijgermug, Dermacentor reticulatus teek Toename aantal vectoren schapenteek (Lyme): vroege lente en late herfst Vermeerdering pathogenen Blauwtongvirus (replicatie in knutten > 15°C) Ziekte van Lyme Verlies biodiversiteit Menselijk gedrag - Landbouw Intensieve veehouderij - megastallen: Gezondheidseffecten mens onduidelijk, vooral bij pluimvee verband tussen bedrijfsgrootte en voorkomen influenza en salmonella gevonden. Menselijk gedrag – Handel Lange en complexe productieketens Menselijk gedrag – Handel in exotische dieren 2002: 2003: 2004: 2004: bij prairiehonden in de VS wordt tularemie vastgesteld; 400 dieren uit een contact groep werden naar Nederland geëxporteerd; slechts 4 dieren getraceerd; Importeur behandelde de dier standaard met fluorquinolonen dit is voor tularemie adequaat Monkey pox uitbraak in de VS door prairiehonden Leptospirose bij puber door geïnfecteerde muizen afkomstig uit Tsjechië Illegaal in België vanuit Thailand ingevoerde kuifarenden blijken besmet met H5N1 Menselijk gedrag - Reizen Menselijk gedrag - Encroachment Oprukken van de mens in ongerepte ecosystemen met blootstelling aan nieuwe ziekten (Nipah, Hendra, Ebola) als gevolg Meldingsplichtige zoönosen op basis van de WPG en de GWWD. Aangifteplichtige zoönosen van mens en dier (1) (2) (3) (4) (5) (6) Anthrax Apenpokken Aviaire influenza Botulisme Brucellose BSE / TSE / vCJD Campylobacteriose Echinococcose Enterohemorragische E. coli-infectie / STEC Gele koorts Hantavirusinfectie Kwade droes Leptospirose Listeriose Psittacose / Ornithose Q-koorts Rabiës Rift Valley koorts Salmonellose SIV Toxoplasmose Trichin(ell)ose Tuberculose Tularemie Virale hemorragische koortsen (o.a. Ebolavirus, Marburgvirus) Virale paardenencefalomyelitiden (WEE, EEE, VEE) Voedselinfectie West Nile virusinfectie Yersiniose Bij vee (= herkauwende en eenhoevige dieren en varkens) Bij zoogdieren niet zijnde vee Alleen bij andere vogels dan pluimvee (= hoenderachtigen, eenden of ganzen) Alleen Leptospira interrogans, serovar hardjo Alleen indien verwekker van een voedselinfectie bij twee of meer personen waarbij een onderlinge samenhang wordt vermoed. Alleen dierenarts en medewerkers laboratorium. Meldingsplicht humaan X X X X X X (5) X Meldingsplicht veterinair X (1)(2) X (2) X X (1)(2) X (1)(2)(6) X X (6) - Bestrijdingsplicht veterinair X X X - X X X X X X X X (5) X X X X (1) X (4) X (6) X (3) X (1) X (1)(2) X(1) X (6) X (2) X (6) X (1) X (1)(2) X (2) X(2) X X X - - X(1) - X X X (5) X(1) X (6) - X - Spelers en samenwerkingsverbanden NVWA • • • • Agentschap van EZ Opdrachtgevers EZ en VWS 2013: 2290 fte Budget 2012: € 230 miljoen Spelers en samenwerkingsverbanden Werkvelden NVWA (VWS) Industriële (voedsel-) productie; Bijzondere eet- en drinkwaren; Dierproeven; Voedselveiligheid (consumentenmarkt en instellingen); Alcohol en tabak; Pathogene micro-organismen en alimentaire zoönosen; Non-alimentaire zoönosen; Productveiligheid(incl. energieverbruik toestellen); Import; Opsporing. Spelers en samenwerkingsverbanden Werkvelden NVWA (EZ) Levende dieren en diergezondheid (dierziektebestrijding); Dierenwelzijn; Diergeneesmiddelen; Vleesketen en voedselveiligheid; Cross compliance; Meststoffen; Grondgebonden subsidieregelingen; Gewasbescherming; Natuur; Fytosanitair; Diervoeder; Dierlijke bijproducten; Visketen; Europese subsidieregelingen (inclusief nacontroles); Productveiligheid (incl. energieverbruik toestellen); Import; Export; Opsporing. Spelers en samenwerkingsverbanden Ministerie van Economische Zaken • ‘Eigenaar’ van de VWA • Beleidsverantwoordelijk voor dierziektebestrijding, feitelijke uitvoering door NVWA • Opdrachtgever GD monitoringprogramma’s (o.a. brucellose, AI) • Opdrachtgever RIVM (b.v. Emerging Zoonoses project) • Bevoegde zoonosenautoriteit ihk van Europese Zoonosen Richtlijn en Verordening (uitvoering gemandateerd aan VWA) Spelers en samenwerkingsverbanden Gezondheidsdienst voor Dieren Particulier bedrijf gericht op diergezondheid in den breedte verzamelt gegevens over de gezondheidstoestand van de veestapel (veekijker) ook irt volksgezondheid Verstrekt gezondheidsgaranties ihk van vrijwillige programma's (b.v. salmonella onverdacht status voor boerderijzuivelaars) Voert wettelijk voorgeschreven dierziekte programma’s uit Ondersteunt overheid bij uitbraken van dierziekten Verricht onderzoek (b.v. Q-koorts prevalentie) Spelers en samenwerkingsverbanden Centraal Veterinair Instituut • Gericht op infectieziekten bij landbouwhuisdieren en wilde dieren (incl. Zoonosen) • Taken, o.a.: » Nationaal referentie laboratorium voor aangifteplichtige dierziekten taken (TB, rabies, psittacose) » Ontwikkelen en begeleiden van dierziektebestrijdingsprogramma's » Onderzoek naar antimicrobiële resistentie » Referentielab voor botulisme • EZ is grootste opdrachtgever Spelers en samenwerkingsverbanden Ministerie van Volksgezondheid • Op één na belangrijkste opdrachtgever van de NVWA • Beleidsverantwoordelijk voor o.a. voedselveiligheid en publieke gezondheid • Beleidsverantwoordelijk voor bestrijding van A ziekten, feitelijke uitvoering door GGD’en • Eigenaar van het RIVM Spelers en samenwerkingsverbanden Gemeentelijke Gezondheidsdiensten • 27 verschillende diensten in NL • Voeren infectieziektebestrijding (o.a. surveillance, preventie, bron- en contactopsporing) in opdracht van gemeenten uit • Gemeenten zijn verantwoordelijk voor bestrijding van B en C ziekten Spelers en samenwerkingsverbanden Centrum Infectieziektebestrijding • Heeft 5 centra: IDS, Z&O, EPI, LCI en IIV • Missie: signalering, bestrijding en preventie van infectieziekten • Functioneert als regisseur in de keten van de infectieziektebestrijding • Coördineert bij een dreiging of bestrijding van een grote uitbraak of groep A ziekte Spelers en samenwerkingsverbanden Centrum Infectieziektebestrijding • Voert landelijke surveillance van infectieziekten uit ism met partners in het veld • Adviseert minister van VWS over gewenst preventie- en bestrijdingsbeleid • Coördineert en verricht onderzoek en specialistische diagnostiek ter ondersteuning adviestaak • Ontwikkelt richtlijnen en draaiboeken voor lokale en landelijke bestrijding van infectieziekten Spelers en samenwerkingsverbanden Spelers vergeten? Dierenartsen Huisartsen Arboprofessionals Abonneren verslagen SO-Z: [email protected] 40 Samenwerkingsprotocol zoönosen Infectieziektebestrijding en werknemersgezondheid Project “Infectieziektebestrijding en werknemersgezondheid” Opdracht van SZW aan CIb, loopt sinds 2006 Samenwerkingsverband tussen CIb en NCvB Belangrijkste mijlpalen: Detachering van bedrijfsarts en arbeidshygiënist bij LCI Deelname arboprofessional LOI Standaard arbeidsgerelateerde vragen in registratiesysteem infectieziekten Arbeidsgerelateerde informatie in LCI richtlijnen Arbo-inf@ct Arboprofessional is vast lid van OMT AMT Infectieziektebestrijding en werknemersgezondheid Deelname arboprofessional LOI • LOI stelt LCI richtlijnen vast • Arboprofessional belicht werknemersaspecten bij bespreking van richtlijnen • Brengt verbinding tot stand tussen openbare gezondheidszorg bedrijfsgezondheidszorg Infectieziektebestrijding en werknemersgezondheid Arbeidsgerelateerde informatie in 34 LCI richtlijnen Infectieziektebestrijding en werknemersgezondheid Arbeidsgerelateerde informatie in LCI richtlijnen, voorbeeld: Infectieziektebestrijding en werknemersgezondheid Sinds 2014 ook informatie in LCI richtlijnen over achtergrond informatie over zoönosen bij dieren, momenteel beschikbaar: • Bartonella henselae-infectie • Brucellose • Ziekte van Creutzfeldt-Jakob (variant) • Echinokkokose • Leishmaniasis • Pest • Q-koorts • Scabiës • Toxoplasmose • Trichinellose Infectieziektebestrijding en werknemersgezondheid Arbo-inf@ct Berichtenservice voor arbo-professionals over ontwikkelingen en incidenten op het gebied van infectieziekten (abonneren op www.kiza.nl) Infectieziektebestrijding en werknemersgezondheid Outbreak management team (OMT) / arbo management team (AMT) • OMT: groep deskundigen die bij een (dreigende) uitbraak de minister van VWS adviseert •AMT: fungeert als denktank ter ondersteuning van de arboprofessional die aan OMT deelneemt Infectieziektebestrijding en werknemersgezondheid Vragen die in AMT aan de orde komen: Wat is de werkende populatie at risk? Wat is bekend over eerdere blootstelling en de (effectiviteit van) beschermingsmaatregelen toen? Welke preventieve maatregelen zouden ingezet kunnen worden? Hoe informeren we de arboprofessionals? Hoe worden specifieke groepen werknemers bereikt die in verband metverhoogde kans op blootstelling geïnformeerd moeten worden? Infectieziektebestrijding en werknemersgezondheid Meer weten? Raadpleeg jaarverslagen project Infectieziektebestrijding en werknemersgezondheid op www.rivm.nl Casus Aviaire Influenza Aviair Influenza Virus • • • • • • • Variabel virus (gesegmenteerd genoom) Aanduiding obv oppervlakte antigenen hemagglutinine (H1 – H18) en neuraminidase types (N1 – N10), b.v. H3N2 Reservoir: kust- en watervogels Wordt als laag (LPAI) of hoog pathogeen (HPAI) geclassificeerd Verreweg meeste types zijn laag pathogeen Alleen H5 en H7 types als HPAI bekend LPAI H5 en H7 hebben neiging tot evolutie naar HPAI Casus Aviaire Influenza Transmissie van AIV’s naar zoogdieren • AIV’s normaliter gastheerspecifiek • ‘Species jump’ mogelijk tgv antigenetic drift of shift • Meestal geen verdere transmissie vanuit heterologe gastheer (virus slecht geadapteerd) • (Zeer) Incidenteel aanpassing van virus aan nieuwe gastheer met epi(pan)demische verspreiding als gevolg Casus Aviaire Influenza AIV’s bij de mens • H5N1: circuleert sinds 2005 in Zuidoost Azië: ruim 600 cases, waarvan 384 overleden • H7N9: sinds 2013 in China 133 cases waarvan 43 overleden • H7N7: -AI uitbraak 2003 NL, bij 89 mensen aangetoond (vnl. werknemers), 1 fataliteit -453 personen met gezondheidsklachten, vnl. conjunctivitis -50% van 500 onderzochte werknemers met contact met besmet pluimvee had antistoffen tegen het virus • H9N2: enkele gevallen in Zuidoost Azië Casus Aviaire Influenza Uitbraken bij pluimvee met hoog pathogeen aviair influenzavirussen en laag pathogeen H5 en N7 zijn bestrijdingsplichtig (economische schade, zoönotisch risico): Dieren worden geruimd Stalvergassing met CO2 Containervergassing met CO2 Elektrocutie dmv waterbad Dodelijke injectie Casus Aviaire Influenza • • 55 Ruimingen zijn arbeidsintensief en langdurig proces Tot 25 personen bij ruimingen betrokken (NVWA personeel en externen) Casus Aviaire Influenza Persoonlijke beschermingsmiddelen • Gebruik verplicht voor NVWA personeel en ruimers • Bij LPAI niet geadviseerd voor veehouder en werknemers, wel bij HPAI • NVWA zet bij ruimingen hygiënist in die op juist gebruik PBM’s toeziet 56 PBM pakket In volgorde van aankleden: • Onderkleding • Overall • Wegwerpoverall • Masker (FFP-3 kwaliteit) • Bril (ruimzichtbril) of volgelaatmasker • Haarnetje • Laarzen • Wegwerphandschoenen • Werkhandschoenen 57 PBM pakket – Volgorde van uitkleden • • • • • • • • 58 Werkhandschoenen Wegwerpoverall Overall Wegwerphandschoenen Haarnetje Masker afdoen (Gezicht niet met vuile handen aanraken) Laarzen Overal Influenza vaccinatie • • 59 Doel: -Voorkomen dubbelinfectie met seizoensgriepvirus en aviair influenza virus (reassortment) -Voorkomen van griepachtig ziektebeeld dat als infectie met AIV geduid zou kunnen worden Wie: -Personen met kortdurend intensief contact met dieren (NVWA personeel enz.) of personen met langdurig contact met dieren (veehouder enz.) afhankelijk van epidemiologische situatie (griepseizoen) Neuraminidase remmers • • • 60 Doel: -Infectie profylaxe, stoppen verdere verspreiding en reassortment Wanneer: -Alleen bij vastgestelde HPAI of sterke verdenking Wie: -Iedereen met intensief contact met besmette dieren ongeacht de duur (NVWA personeel, veehouder enz.) Dilemma’s • • 61 Is aan niet ter zake deskundige werknemers (ruimers) uit te leggen dat griepvaccinatie hen niet beschermt tegen vogelgriepvirus maar dat de vaccinatie ter bescherming van de populatie dient? Als mensen denken dat ze beschermt zijn tegen vogelgriep, hoe zorg je ervoor dat PBM’s consequent worden gebruikt? De praktijk 62 De praktijk 63 De praktijk? 64 Casuïstiek – Kittens • • • • • Op de luchthaven Schiphol wordt bij de douanecontrole van een reiziger uit Egypte een nest katjes in een reistas aangetroffen. De reiziger blijkt niet over de verplichte papieren te beschikken waaruit blijkt dat de dieren gezond zijn en tegen hondsdolheid zijn gevaccineerd. Omdat er sprake is van illegale invoer, worden de dieren in beslag genomen. Twee douaniers zijn ontroerd van het nestje en aaien de dieren. Ze dragen daarbij wel latex handschoenen Enkele katjes kunnen de aandacht niet waarderen en krabben de douaniers tot bloedens toe. Casuïstiek – Kittens • • • Is hier sprake van een probleem? Welke actie moet nu worden ondernomen en door wie? Is er een rol voor de bedrijfsarts van de douane weggelegd? Rabies - verwekker • Rabies virus: kogelvormig , negative sense, niet gesegmenteerd, enkelstrengs RNA virus • Hoort tot het genus lyssavirus van de familie rhabdoviridae Rabies in Nederland Insleep door (illegale) invoer van dieren • 1962: ‘wit hondje’”: 4 bewezen humane cases, 7 dierlijke cases (honden, katten, geit) • 1965: hond uit Sri Lanka: geen secundaire cases • 1972: hond uit Afghanistan:idem • 1970: hond uit India: idem • 1995: grijze vos uit VS: idem • 2012: puppy uit Marokko: idem Rabies vaccinatie • Pre-expostie profylaxe Dag 0, 7 en 21 -28 i.m. (beschermt 2 jaar, daarna kan titer 0,5 IU/ml dalen) • Revaccinatie (bij aanhoudend risico) Basis vaccinatie vervolgens boosteren om de twee jaar of Basis vaccinatie plus booster na één jaar vervolgens om de 5 revaccineren onder jaar Rabies vaccinatie Post-expositie profylaxe • Zonder voorafgaande basis vaccinatie: Dag 0, 3, 7, 14 en 28 plus MARIG (afhankelijk van type blootstelling) op dag 0 • Met voorafgaande basis vaccinatie: Dag 0 en 3 geen MARIG (ongeacht tijdstip basis vaccinatie) Casuïstiek – Tuberculose NVWA treft op een slachthuis in A. bij de PM keuring een rund met uitgebreide verkaasde ontstekings-processen aan die verdenking boviene TBC rechtvaardigd. Boviene tuberculose - tracering De NVWA stelt een onderzoek in om het bedrijf van herkomst van het rund vast te stellen Rund blijkt afkomstig te zijn uit een bedrijf in H. waar nog 13 runderen aanwezig zijn Bedrijf wordt verdacht verklaard en geblokkeerd om te voorkomen dat de TB besmetting verder wordt verspreid Alle op het bedrijf aanwezige runderen worden Mantoux getest: alle dieren TB positief Bedrijf wordt geruimd NVWA personeel dat bij testen en afvoeren van de runderen betrokken was maakt zich zorgen over mogelijke TB besmettingen, terecht? Hoe te handelen? Boviene tuberculose – menselijke besmettingen • GGD van herkomstbedrijf rund verricht ringonderzoek: Boer en partner zijn beiden Mantoux positief De twee dochters, hun partners en twee kleinkinderen zijn Mantoux negatief • GGD van slachthuis in A. verricht ringonderzoek bij +/- 130 medewerkers: 11 duidelijk positieve uitslagen 1 dubieuze uitslag Boviene tuberculose in Nederland • Nederland is officieel vrij van boviene TB • Surveillance is gebaseerd op geslachte keuring • Vrij status kan worden verleend wanneer < 1 % van de rundveebedrijven besmet zijn • Boviene TB prevalentie in 30% in 1950 in 1962 terug gebracht naar 0.01% dankzij inspanningen GD Boviene tuberculose de verwekker • Mycobacterium bovis • Breed gastheerbereik (wilde en gedomesticeerde zoogdieren, mens; rund belangrijkste reservoir) • Nauw verwant aan M. tuberculosis (99.9% genetisch identiek) Boviene tuberculose – ziekte bij mensen • In westerse lande vergaand teruggedrongen (< 1 % van de tuberculose gevallen) als gevolg van pasteurisatie van melk, vleeskeuring en search and destroy beleid • In ontwikkelingslanden prevalentie geschat op 30% van alle TB gevallen Boviene tuberculose – ziekte bij mensen • Historisch gezien vooral extrapulmonale manifestatie bij kinderen tgv. consumptie van rauwe melk en rauwmelkse producten (white death) • Belang van vlees als bron voor humane infecties ondergeschikt • Respiratoire transmissie in Europese endemiegebieden (GB, I) belangrijkste infectieroute Meeneem boodschappen • Zoönosen zijn niet nieuw en niet bijzonder • Medische professionals dienen zich bewust te zijn van de zoönotische aard van veel infectieziekten • Bij preventie en bestrijding van zoönosen zijn veel disciplines betrokken • Samenwerking tussen betrokken disciplines is geen automatisme en vergt actieve inspanning
© Copyright 2025 ExpyDoc
