Lees hier het volledige artikel (pdf).

Vliegbasis Twente
Een compacte
luchthaven in het groen
Joukje Hijlkema
Area Development
Twente - Communicatie
Rijk, provincie Overijssel en gemeente Enschede hebben in 2007 de
aanzet gegeven voor de gebiedsontwikkeling van de voormalige
vliegbasis Twenthe. Doel van de ontwikkeling: realisatie van een
compacte luchthaven in het groen.
Vogelvluchtperspectief.
GROEN
37
Belangrijk onderdeel hiervan is de ontwikkeling
van 130 hectare Ecologische Hoofdstructuur (EHS)
binnen een robuuste landschappelijke setting. De
herinrichting van het gebied staat nu centraal. Het
totale plangebied van de gebiedsontwikkeling
omvat zo’n vijfhonderd hectare, waarvan tweehonderd hectare luchthaven wordt, honderddertig hectare EHS en het resterende deel bestaat uit
woon- en werkparken en leisure.
Ontwerp.
Ambitie
De centrale ambitie voor de ontwikkeling van de
EHS is het ontwikkelen van een duurzaam, samenhangend stelsel van natuurgebieden waardoor behoud en verbetering van de biodiversiteit mogelijk
is. Deze ambitie wordt gecombineerd met herstel
en verbetering van de waterhuishouding, ruimtelijke continuïteit, belevingskwaliteit en beleefbaarheid van natuur en landschap.
De provincie Overijssel heeft dit gebied als EHS
aangewezen. “In de omgeving bevinden zich diverse natuurgebieden zoals het Lonnekermeer en
de Lonnekerberg met specifieke natuurwaarden.
Door de realisatie van EHS in het plangebied ontstaat een belangrijke schakel”, aldus gedeputeerde
Gerrit Jan Kok van de provincie Overijssel. “Hiermee voegen we extra waarde aan het gebied toe,
38
GROEN
zowel voor de flora en fauna als voor de beleving
van het gebied. Naast de herinrichting van de natuur herstellen we ook het watersysteem.”
De doelen voor de EHS ontwikkeling specifiek
zijn:
•Voldoende oppervlak aan leefgebied voor te
compenseren beschermde soorten;
• Herstel watersysteem;
•
Ecologische (bos)verbinding (functioneren
van verbindingen);
• Beleving en dagrecreatie.
Verbindende schakel
Vanuit het natuurlijk systeem moet een ecologische verbinding worden gemaakt tussen de verschillende beeksystemen en de bossen van de
Lonnekerberg met de bossen van Hof Espelo. Door
de realisatie van EHS in het plangebied ontstaat
een belangrijke schakel tussen de bestaande natuurgebieden, waardoor uitwisseling van soorten
mogelijk wordt. Ook de verschillende zichtlijnen
vormen een visuele verbinding van het plangebied
met de omgeving. De ecologische en landschappelijke verankering met de omgeving wordt vormgegeven door een bosverbinding in het zuidwestelijk
deel van het gebied te realiseren. Voor de bloemrijke graslanden en heide is in mindere mate een
rechtstreekse aansluiting met het omringende gebied gerealiseerd.
Cultuurhistorisch landschap
Het gebied bestond rond 1830 uit woeste gronden
met heide. Er was slechts weinig bos aanwezig. Op
historische kaarten uit die tijd is het slenken- en
bekensysteem duidelijk herkenbaar. Het zijn kleine
beekloopjes of natte laagtes, gevoed door brongebieden op en rond de Lonnekerberg. In de Tweede
Wereldoorlog heeft het gebied een enorme verandering ondergaan. De aanleg van het vliegveld
heeft het gebied totaal veranderd. De brongebieden werden afgesneden van de midden- en benedenlopen van de beken en werden veelal door
sloten rondom het vliegveld geleid. Het natuurlijk
watersysteem is dus verloren gegaan, maar de motor (opwellend grondwater aan de voet van de
Lonnekerberg) van het watersysteem is nog altijd
werkend en zichtbaar in het gebied. Het oorspronkelijke reliëf is verdwenen en dat geldt ook voor
het microreliëf. Tegelijk ontstond er een nieuw microreliëf gevormd door de talrijke bomkraters.
De oorlogsgeschiedenis bracht ook een plaatselijke eigen architectuur voort.
per) heeft ze gezorgd voor het inrichtingsplan
EHS. “De grootste uitdaging in dit planontwerp
zat hem in de combinatie van de verschillende gebruiksdoelen voor natuur, recreatie, herstel watersysteem, een luchthaven en de cultuurhistorische
waarde die het gebied heeft.Alles komt hier samen
en aan ons de taak om dit in te passen in een integraal ontwerp. Op papier is het gelukt, we zijn nu
bezig om de uitvoering voor te bereiden. Het ziet
er veelbelovend uit”, aldus Van der Ziel. Jan Bult
vertegenwoordigt de Dorpraad Lonneker en denkt
in de klankbordgroep mee over de cultuurhistorische waarde van het gebied.“Ik zou graag zien dat
de gronden een agrarische bestemming zouden
herkrijgen die voor mens, flora en fauna een prettig
leefklimaat geeft. Met het huidige plan ben ik blij
dat er een EHS komt waar toch nog een stuk van de
rijkdom van het gebied bewaard blijft.”
Bestaande bebouwing
De bestaande bebouwing in de randen van het
gebied bestaat uit enkele shelters, loodsen, personal shelters en gebouwen nabij de schietbaan.
Hiervoor worden nieuwe bestemmingen gezocht:
recreatief, educatief of natuur.
De openheid is door de aanleg van het vliegveld
echter bewaard gebleven. De geschiedenis heeft een
aantal nieuwe lijnen in het landschap met zich meegebracht, zoals de landingsbanen, schietbaan, Duitse
rollerbaan en De Strip. De lijnen vormen, naast de
oorspronkelijke natuurlijke lijnen van het bekensysteem, krachtige zichtlijnen en bepalen daarmee
gedeeltelijk het unieke karakter van het gebied.
Ondanks de grote transformatie van het gebied is de
oorspronkelijke landschappelijke en cultuurhistorische basis aan de randen in het omliggende gebied
nog steeds zichtbaar en beleefbaar. Door deze lijnen
een eigen identiteit te geven, wordt de herkenbaarheid en beleving ervan vergroot. De cultuurhistorische architectuur krijgt een plek in de recreatieve
netwerken voor wandelen en/of fietsen.
Drs. Carolien van der Ziel is projectleider Ecologie
bij Royal Haskoning DHV. Samen met haar collega
ir. Carien ten Cate (landschapsarchitect/ontwer-
GROEN
39
Kraters op de landingsbaan.
Een munitiebunker krijgt bijvoorbeeld een nieuwe
functie als een vleermuisbunker. Ook kan één van
de bouwwerken dienen als schuilmogelijkheid voor
de toekomstige grazers in het gebied met daaraan gekoppeld een vangkraal en drinkvoorzieningen. Langs
de grote schietbaan zou een van de gebouwen kunnen worden ingericht als educatie- en informatiecentrum. Voor alle gebouwen geldt dat ze in uitstraling
moeten passen bij de natuurbestemming en/of het
cultuurhistorische militaire verleden van het terrein.
Watersysteem
Door de realisatie in het verleden van de militaire
vliegbasis is het watersysteem afgesneden geraakt
van de omgeving. Het herstellen van dit systeem
vormt een van de dragers in het landschap. Het
40
GROEN
gaat hierbij om het hele systeem vanaf de bron tot
buiten het plangebied, zowel ten aanzien van geohydrologie als het oppervlaktewater. Het watersysteem wordt gekenmerkt door een oorspronkelijk
oost-west gericht bekensysteem. Het wordt hersteld door middel van slenken/natte laagten. Ook
wordt een aantal poelen uitgegraven, die kenmerkend zijn voor het Twentse landschap.
De cultuurhistorische lijnen zoals de landingsbanen, schietbaan en Duitse rollerbaan kruisen het
watersysteem in het gebied. Op deze kruispunten
is speciale aandacht voor de beleving van het watersysteem door de aanleg van een voorde; het watersysteem krijgt voorrang boven de cultuurhistorische lijnen, zonder deze lijnen aan te tasten.
Natuursysteem
Het groenblauwe netwerk van beken en bos vormt
de natuurlijke basis van het gebied. De karakteristieke openheid wordt behouden en versterkt door
het weghalen van jonge bosopslag die centraal in
het gebied liggen en door het behoud van schraal
grasland rond de landingsbaan en de heideontwikkeling. Een van de unieke natuurwaarden in dit
gebied is de grote populatie veldleeuweriken, die
in het gebied voorkomen door de grootschalige
openheid in het verder vrij besloten landschap van
Twente.
Verdichting met bos vindt in het zuidelijke deel
van het gebied plaats en vormt daarmee een sterke
tegenhanger van de grote open ruimte. Bosranden
worden zodanig gesitueerd, dat (zicht)lijnen worden versterkt en de bestaande bosstroken op elkaar worden aangesloten, zodat er een ecologische
bosverbinding ontstaat. De robuuste verbinding
met de verschillende landgoederen die dan ontstaat, is een belangrijke invulling van de EHS als
het gaat om het natuursysteem.
Compensatieopgave
Het inrichtingsplan moet voor de gehele ontwikkeling van de compacte burgerluchthaven in het
groen leiden tot een generieke ontheffing(en) van
de Flora- en Faunawet, hiervoor is een compensatieopgave bepaald. In deze compensatieopgave
gaat om soorten die verschillende en soms tegenstrijdige eisen stellen aan hun leefgebied. Een aantal daarvan heeft een overgang nodig van het ene
leefgebied naar het andere. Daarom is een (kleinschalige) afwisseling nodig van bosranden en poelen, bosranden en heide/schraallanden en bos met
heide/schraallanden.
Recreatie
Het gebied ligt tussen Hengelo, Enschede en Oldenzaal en vormt zodoende een stedelijk uitloopgebied. De openstelling en het herstel van het
gebied biedt een impuls voor de beleving van het
gebied. Het recreatieve netwerk is zoveel mogelijk
aan de buitenkant van het plangebied in en langs
de bosrand gesitueerd. Zo veroorzaken recreanten
zo min mogelijk verstoring voor de aanwezige diersoorten in het open gebied.
Slenk.
Recreatieve routes rondom het plangebied worden
met elkaar verbonden. Het gaat hierbij onder andere om wandelen, ruiterroutes, MTB- en fietsverbindingen. Daarnaast is er oog voor educatie en wordt
gezocht naar dagrecreatievoorzieningen voor de
vrijkomende gebouwen. Uiteraard zullen de recreatieve routes en voorzieningen moeten passen
binnen de natuurlijke omgeving van het in te richten gebied. Om de flora en fauna te beschermen,
worden er extra regels gekoppeld aan het gebruik
van het gebied door recreanten, zoals sluiting in
het broedseizoen en duidelijke routing voor ruiters
en MTB’ers. Voor het gehele gebied is een aanlijnplicht voor honden om verstoring te voorkomen.
In het plangebied wordt drie uitkijkpunten gerealiseerd. Vanaf hier hebben mensen een geweldig
uitzicht over het natuurgebied. Ze zijn daarnaast
uitermate geschikt voor vliegtuig- en vogelspotten.
De uitkijkpunten zijn zo gepositioneerd dat een
onderlinge zichtrelatie wordt gerealiseerd.
Samenwerking
Area Development Twente (ADT) werkt bij de ontwikkeling van de EHS samen met verschillende
partijen. Na het opstellen van het visiedocument
is een projectgroep aan de slag gegaan om het ontwerp van de EHS op te stellen en uit te werken. In
deze projectgroep hebben de Regio Twente, de uitvoeringscommissie Enschede-noord, waterschap
Vechtstromen, provincie Overijssel, gemeente Enschede en Royal HaskoningDHV een prominente
plaats. Landschap Overijssel heeft mede bijgedragen aan de ontwikkeling van het ontwerp.
Ook is een klankbordgroep in het leven geroepen
waarin regionale belangenorganisaties op het gebied van natuur, recreatie en agrarisch welzijn zitting hebben.
GROEN
41
Een van de leden van de klankbordgroep is Dick
Feijl van de Stichting Lonnekerland. “Als het om
vliegen gaat, staan we vaak tegenover elkaar, maar
aan de EHS werken we zij aan zij. We zijn blij dat
ADT vrij verkeer voor plant en dier in dit mooie
gebied bij Enschede behartigt. De ouderen onder
ons weten nog hoeveel dieren op het vliegveld
huisden en met welke grote diversiteit. Uiteraard
doen de vele werkzaamheden dat alles niet goed.
We juichen daarom initiatieven zoals Natuur in
de Steigers van harte toe. Maar met dezelfde inzet
ballen we de vuisten als wegens financiële en/of
onbekende redenen de natuur geweld aangedaan
wordt. Niet zelden loopt het dan toch uit op handen schudden. Daarom blijven we het doen, samenwerken met onze kinderen en kleinkinderen
aan ook hun EHS.”
Natuur in de Steigers
Naast de projectgroep en klankbordgroep, vindt
ADT het ook belangrijk om de omgeving te betrek-
42
GROEN
ken bij de ontwikkeling van de EHS. Met het project Natuur in de Steigers worden activiteiten georganiseerd, die bijdragen aan de ontwikkeling, zoals
het ophangen van nestkasten of het planten van
bomen. Via de regionale en social media zijn vrijwilligers en belangenorganisaties opgeroepen om
mee te doen: omwonenden, omringende scholen
en buitenschoolse opvang en andere vrijwilligers
hebben hun inzet getoond in dit project. In de loop
van het jaar worden meerdere activiteiten uitgezet.
Gerry Waanders is projectmanager voor ADT en
heeft de EHS in portefeuille.“Werken aan een ‘compacte luchthaven in het groen’ legt ook een hypotheek op het groene karakter waarmee de luchthaven wordt ingepakt en waarbij rekening gehouden
moet worden met vereisten inzake vliegveiligheid.
Wij gaan daarom zo’n honderddertig hectare van
het voormalige militaire luchthavengebied transformeren tot een bijzonder natuurgebied binnen
de EHS en dat gaat hand in hand met de luchthavenontwikkeling. Ik ben heel trots dat dit in samenspraak met allerlei partijen tot een mooi resultaat
leidt. Het aanbrengen van een fysieke schakel tussen
de omringende natuurgebieden, het vergroten van
leefgebieden voor flora en fauna, cultuurhistorische
elementen die opnieuw zichtbaar worden gemaakt
en het herstellen van het natuurlijke watersysteem
zorgt dat we geslaagd zijn in ons unieke project.”

Download Report