De IJsselkogge van Kampen Kampen Open Monumentendagen, 13 september 2014 Alice Overmeer, maritiem archeoloog bron: ADC Maritiem. De IJsselkogge van Kampen Introductie Introductie Waar gaat het vandaag over?  De ontdekking van een scheepswrak  Wat weten we van de IJsselkogge?  Kampen: Handel, Hanze en Koggen  De toekomst van de IJsselkogge De IJsselkogge van Kampen De ontdekking van een scheepswrak Ontdekking Ontdekking van een scheepswrak Ruimte voor de Rivier (RWS) Steeds meer overstromingen langs de rivieren: maatregelen. Programma Ruimte voor de Rivier:  Verbetering van dijken  Maken van hoogwatergeulen  Verlagen uiterwaarden en kribben  Zomerbedverlaging Ontdekking Zomerbedverlaging IJssel Ontdekking Survey: op zoek naar obstakels  In 2011 met side scan sonar gebied bekeken op zoek naar obstakels: ontdekking vindplaats  Daarna volgen meer onderzoeken Ontdekking Archeologisch onderzoek        2011 en 2012 duikonderzoek Conclusie: een KOGGE! 20 x 9 meter Compleet van voor tot achter Tot boven het dek bewaard Datering: 1400-1450 Maar ook: nóg 2 bootjes Wat weten we? Archeologisch onderzoek 2011 en 2012  Onderzoek gedaan door Periplus Archeomare en ADC Wat weten we? Hoe ziet het er onder water uit? Wat weten we? Hoe ziet het er onder water uit? Wat weten we? Wat weten we? Aanwijzingen voor kogge Doorsnede midscheeps  Doorstekende dekbalken  Staande dekknieën  Rechte voor- en achtersteven  Zijden overnaads Voorsteven Wat weten we? Aanwijzingen voor kogge  Waterdicht gemaakt met breeuwsel: mos, moslat en sintels Wat weten we? Maar nog meer!  Aakachtige: min. 8 m lang Datering: 1410  Punterachtige: 13 m lang Geen datering mogelijk Punter Aak Samen afgezonken? De IJsselkogge van Kampen Kampen: Handel, Hanze en koggen Kampen en koggen Kampen: Handel, Hanze en Koggen  Al in 13e eeuw overzeese contacten: Ommelandvaart  1307 vitte op Skanen (ZW)  1376 vitte in Bergen (NO)  Zo in contact met de Hanze Kampen en koggen Kampen: Handel, Hanze en Koggen Rond 1400 belangrijkste stad aan Zuiderzee • Handel met oost (Hanze, Baltisch) • Handel met west (Eng, FR, Be, Holland) • Rivierhandel • Goed achterland Lage Landen rond 1570 (Sgroten) Kampen en koggen Hanze: handelsverbond van steden     Bloeitijd Hanze: 1370-1474 Van oost naar west: huiden, hout,vis, bier, graan, was Van west naar oost: wol, textiel, wijn, zout. NL steden: Kampen, Zwolle, Deventer, Zutphen, maar ook Harderwijk, Groningen, Leeuwarden, Nijmegen, Muiden, Amsterdam, Dordrecht, Zierikzee, Middelburg. Belangrijkste schip Hanze = kogge Kampen en koggen Informatie over koggen Bronnen:  Historisch: ‘cog’  Iconografisch, o.a. ‘Digestum Vetus’  Archeologisch Kampen en koggen Archeologische vondsten  Tot 1944 geen archeologisch     bewijs In 1944 eerste kogge: M107 door Modderman Pas met vondst Bremer kogge echt herkenning (1962) 34 stuks in heel Europa 17 stuks in Nederland (50%), met name in Flevoland Kampen en koggen Koggen in Nederland Kampen en koggen Kenmerken kogge Archeologische kenmerken kogge  Platte kielplank  Stevenhaken als verlengde van kiel  Rechte voor- en achtersteven  Bodem karveel en zijden overnaads  Gezaagde planken  Dubbel omgeslagen spijkers  Gesinteld mosbreeuwsel  Doorstekende dwarsbalken (soms) Extra iconografische kenmerken:  Een enkele mast en vierkant razeil  Simpele losse opbouw Kampen en koggen Bouwvolgorde koggen 1. Kielplank en stevenhaken 2. Vlakplanken (karveel) 3. Enkele spanten 4. Stevens 5. Onderste deel boord (overnaads) 6. Onderste deel spanten + dekbalken 7. Rest boord, kasteel en roer Kampen en koggen Koggen in Europa  Oudste in Denemarken: Kollerup (1150), Kolding     (1188/89) Oudste in NL: A 57 bij Rutten (1265-1275). NL koggen kleiner formaat: Zuiderzeetype of kogge-achtig genoemd. Kogge niet uniform, verschillen in bouwwijze. Bekendste kogge is Bremerkogge Bremer Kogge: Gevonden in 1962 Lengte totaal: 22,66 m Breedte over dek: 6,46 m Hoogte tot dek: 3,14 m Datering ca. 1380 AD De IJsselkogge van Kampen De toekomst van de IJsselkogge Toekomst IJsselkogge Wat is de toekomst van de IJsselkogge?  Zomerbedverlaging: zeker 2 meter verdiepen  Wet: archeologisch erfgoed moet bewaard blijven  Kan in situ of ex situ (bergen) Dwarsdam Langsdam Toekomst IJsselkogge Wat is de toekomst van de IJsselkogge? Waarom is dit wrak zo bijzonder?  Het is de jongste kogge ooit gevonden.  Het is de meest complete kogge ooit gevonden.  Hij bergt een schat aan informatie, vooral over scheepsconstructie hoog in het schip.  Hij heeft een directe relatie met zijn vindplaats: Kampen als Hanzestad.  De totale vindplaats (kogge + aak + punter) is een uniek voorbeeld van watermanagement. Toekomst IJsselkogge Wat is de toekomst van de IJsselkogge? Wat gaat er gebeuren?  Besloten is tot behoud ex situ: opgraven & bergen IJsselkogge  Projectgroep Bergen Kogge: RWS, Provincie Overijssel, RCE, Infram-Vestigia en specialisten  Najaar 2014 (nu): archiefonderzoek (Michel van Wijngaarden) en seismisch onderzoek (Periplus)  Najaar 2014 (nu): op zoek naar goede partij  Mei/juni 2015: start opgraven & onderzoek hele vindplaats  2015: start zomerbedverlaging IJssel (nog niet bij Kampen)  December 2015: bergen aak, punter en kogge  1 maart 2016: zomerbedverlaging IJssel bij Kampen  2016-2018: onderzoek en conservering IJsselkogge  2018-2019: expositie IJsselkogge Toekomst IJsselkogge Opgraven  Werken vanaf een ponton  Onderwaterscherm tegen stroming en zand  Airlift of waterdredge om zand te verwijderen  Boven water over de zeef Toekomst IJsselkogge Opgraven  Inmeten schepen onderling  Hele site inmeten met multibeam Toekomst IJsselkogge Berging van de IJsselkogge Toekomst IJsselkogge Conservering scheepswrak  Intentie is in Lelystad, bij Batavialand (voorheen RCE/NSD/NISA)  Geconditioneerd gedroogd, met wat impregnatie van PEG  Eventueel tijdelijke conserveringsunit Toekomst IJsselkogge Expositie scheepswrak  Plaats nog nader te bepalen  Verschillende opties: bijv. in paviljoen, of in grotere tentoonstelling. Koggekwartier Beurtvaarder-paviljoen, Lelystad Bremer kogge, Bremerhaven Einde Bedankt voor jullie aandacht! Voor meer informatie: Over Ruimte voor de Rivier: www.ruimtevoorderivier.nl of www.rws.nl Over Project Bergen IJsselkogge: www.vestigia.nl of www.rws.nl Over maritieme archeologie: [email protected] Nog vragen?