BOVO-aanbevelingen handschrift en tablet

Primas Scholen Groep
Aanbevelingen handschrift en tablet
BO → VO
De BOVO-werkgroep Handschrift en tablet
Basisonderwijs:
Mirjam Krijger, Prisma-scholengroep (St. Jozefschool)
Gwendolijn Meulenbroek, Onze Wijs (Cypressenhof)
Karin van Opdurp, Archipel (Tweemaster/Kameleon)
Louis Reijnhoudt, Primas-scholengroep (De Springplank)
Joeri Versluis, Algemene Basisschool
Marleen Willemse, Vrije School Zeeland
Voortgezet onderwijs:
Gaitrie Bholasing, Mondia (Nehalennia SSG)
Monique Koole, CS Walcheren
BOVO-stuurgroep:
Dick Hoeksema, CS Walcheren
Walcheren, 26 mei 2014
Inhoudsopgave
1. Inleiding
2. Opdracht van de werkgroep
3. Leesbaar schrijven leren is belangrijk
4. Leesbaar schrijven leren is verplicht
5. Verbonden schrift heeft de voorkeur
boven blokschrift
6. Handschrift vraagt onderhoud
7. Tips voor de tablet
8. De praktijk in het Walcherse BO
9. De praktijk in het Walcherse VO
10. Conclusies en aanbevelingen
11. Gebruikte bronnen
1
Handschrift en tablet BO → VO, mei 2014
1. Inleiding
De BOVO-werkgroep ‘Handschrift en tablet’ is geïnstalleerd om, in het licht van de toenemende
digitalisering van de maatschappij, het belang van handschriftonderwijs vast te stellen en de aansluiting
BO -> VO voor ‘handschrift en tablet’ te verbeteren. Het is gelukt een Walcheren-brede werkgroep samen
te stellen, voor een maximaal draagvlak van de aanbevelingen.
Startpunt is het handschriftonderwijs in het basisonderwijs, rekening houdend
met de wettelijke verplichtingen, dan de vraag of er tussen de BO-scholen
onderling afstemming nodig en mogelijk is en tenslotte hoe de VO-scholen het
beste op het BO kunnen aansluiten.
Puntsgewijs verkennen we ons onderwerp aan de hand van citaten uit de
literatuur en een inventarisatie van de situatie in onze scholen. We sluiten af met
conclusies en aanbevelingen.
2. Opdracht van de werkgroep
Stel aanbevelingen op voor een zo goed mogelijke aansluiting BO --> VO
voor ‘Handschrift & tablet’.
We beperken ons bij leren schrijven in dit rapport tot handschriftontwikkeling en onderzoeken niet het
stellen en spellen. We onderscheiden hier verder schrijven (= schrijven met een pen) en typen (=
schrijven op een device: computer. laptop, tablet of smartphone).
3. Leesbaar schrijven leren is belangrijk
Computers en tablets zijn niet meer weg te denken uit onze maatschappij en het onderwijs. Daarmee rijst
de vraag of het nog wel nodig is om kinderen letters te leren schrijven. Onderzoek laat zien dat schrijven
en typen een verschillend effect hebben op diverse cognitieve functies. Dit beïnvloedt niet alleen de
schrijf-, maar ook de leesvaardigheid.
Jolien Francken (2013): Schrijven versus typen: wat zegt de neurowetenschap?
1. Schrijven zorgt voor betere fijne motorische vaardigheden.
2. Bij het leren schrijven ontwikkelen kinderen in de hersenen letterspecifieke ‘motorprogramma’s’,
die niet of minder ontwikkeld worden wanneer ze letters leren door te typen. Bij het lezen
(waarnemen en herkennen van letters) worden die motorprogramma’s geactiveerd en
ondersteunen ze het leesproces.
3. Variatie in de letterproductie van kinderen is belangrijk om de invariante eigenschappen van
letters te leren, wat bijdraagt aan het herkennen en onderscheiden van letters.
Er is echter geen enkel bewijs dat kinderen zonder de motorische vaardigheid van het schrijven niet in
staat zouden zijn te leren lezen. De onderzoeken laten enkel zien dat een motorische component in het
schrijfonderwijs het leren lezen vergemakkelijkt.
Ben Hamerling (2001): Schrijven is als muziek maken:
1. Schrijven speelt nog steeds een belangrijke rol in de samenleving. Kinderen op de basisschool,
en nog meer in het middelbaar onderwijs (t/m de examens), moeten een flinke hoeveelheid, voor
iedereen leesbare, tekst kunnen produceren. Scholen die hier aandacht aan schenken, werken
aan ‘correctietijdbesparende’ handschriften.
2. Voor kinderen is schrijven heel belangrijk en een van de voornaamste onderdelen van hun
competentiegevoel. Het handschrift is een belangrijke persoonlijke presentatie.
NRC-Next, www.beteronderwijsnederland.nl (gelezen 10 februari 2014, citaat uit Psychological Science)
Aantekeningen maken op laptop werkt niet.
- Schrijven versterkt het leren, het intikken op een laptop doet dat niet. Wat ook de achterliggende
oorzaken mogen zijn, het is onbegrijpelijk dat er vaak zo lichtzinnig met het schrijven op de
basisscholen wordt omgegaan. Een goed handschrift is voor iedereen belangrijk, ook al leven we
ste
in een wereld van iPads, laptop en stemherkenning: 21 century skills? Leren schrijven!
Ook in onze digitale samenleving is het dus van groot belang dat kinderen leren schrijven.
2
Handschrift en tablet BO → VO, mei 2014
4. Leesbaar schrijven leren is verplicht
Vóór 2010 golden er voor het BO alleen streefdoelen vastgelegd in de Kerndoelen Primair Onderwijs
(SLO, 1996). In kerndoel 8 is opgenomen als streefdoel een leesbaar handschrift.
Per 1 augustus 2010 zijn er ‘Referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen’ van kracht. Zie
www.steunpunttaalenrekenenvo.nl en www.taalenrekenen.nl. Bij de Referentieniveaus taal hoort een
beheersing op basisschoolniveau 1F van: Schrijven > Kenmerk van de taakuitvoering > Leesbaarheid >
Besteedt aandacht aan opmaak van de tekst (handschrift, bladspiegel, eventueel beeldende elementen
en kleur).
Basisscholen zijn dus verplicht hun leerlingen te leren leesbaar te schrijven. Over hoe ze dat doen is niets
wettelijk vastgelegd.
5. Verbonden schrift heeft de voorkeur boven blokschrift
In de discussie hoe schrijven het beste aangeleerd kan worden, in blokschrift of verbonden schrift, blijkt
een voorkeur voor het verbonden schrift. Een uitzondering wordt gemaakt voor leeszwakke en soms voor
motorisch zwakke kinderen.
Ben Hamerling (2013), uit een discussie op de AOB-site::
1. Blokletters zien er eenvoudiger uit dan ze zijn. Ze zijn niet ontworpen om te schrijven, het zijn
imitatiedrukletters. Niet duidelijk is waar je een blokletter moet beginnen. Bij verbonden schrift
heb je dat probleem niet: een nieuwe letter begint automatisch waar de vorige letter ophoudt.
2. Bij blokletters kun je de letters ‘b’ en de ‘d’ makkelijk spiegelen, wat lastig is voor bijvoorbeeld
dyslectische kinderen: ‘Bolletje of stokje eerst?’
3. In verbonden schrift zijn de woorden duidelijk te onderscheiden. Bij het schrijven van verbonden
letters koppel je de beweging van je hand aan de inhoud van het woord. Daardoor sla je het
woord beter op in je hersenen (embodied cognition).
Marjolein van Buuren (2007), Schrijven en lezen, sneller en beter (2):
1. Het vormen van woorden met blokletters is veel moeilijker dan met verbonden schrift. Juist in de
aanleerfase van het lezen is het woordbeeld zo belangrijk. Kinderen die verbonden schrift
schrijven, krijgen automatisch een letterspatie mee en schrijven woorden. Kinderen die blokletters
maken schrijven letters. (Fout voorbeeld van leerling:
“”p a k d e b o e f”.)
2. Het startpunt en startrichting van blokletters wisselt per
letter. Bij verbonden schrift hoef je alleen het startpunt
van de beginletter per woord te bepalen.
3. Het kind leert eerst lezen met blokletters en leert later
schrijven met verbonden schrift. Bij leren lezen en
schrijven gaat het om twee verschillende processen die
in de aanleerfase uit elkaar moeten blijven. Lezen en
schrijven kunnen pas geïntegreerd worden als beide
processen geautomatiseerd zijn.
Ben Hamerling (2002), Blokletters, verbonden schrift en de ruimtelijke oriëntatie in het platte vlak.
1. Blokletters moeten zeker niet voorafgaand aan het methodisch verbonden schrift worden gebruikt
om woorden te maken.
2. De processen van lezen en schrijven zijn verschillend, te vergelijken met scannen en printen.
Zoals luisteren aan praten vooraf gaat, zo gaat lezen vooraf aan schrijven. Lezen is receptief,
schrijven is productief en creërend. Voor schrijven moeten keuzes gemaakt worden, keuzes die
te maken hebben met volgorde en richting.
SLO-site (geraadpleegd 15 mei 2014). :
Tussen lees- en schrijfdidactici bestaat een discussie of leerlingen tegelijkertijd of achtereenvolgens
moeten leren lezen en schrijven en of bij het schrijven gebruik mag worden gemaakt van het blokschrift of
dat men zich moet beperken tot het verbonden schrift.
3
Handschrift en tablet BO → VO, mei 2014
Argumenten leesdidactici:
- Voor leerlingen die zich het lezen en schrijven gemakkelijk eigen maken, lijkt het voor wat betreft
het maken van onderscheid tussen de letters, niet zoveel uit te maken of ze het methodisch
schrift tegelijkertijd met het lezen leren. Ze kunnen de leesletter en de schrijfletter vrij gemakkelijk
uit elkaar houden.
- Voor leeszwakke kinderen kan het schrijven een prima ondersteuning zijn voor het inprenten van
de letters. Het spreekt dan vanzelf dat niet het verbonden schrift (de schrijfletters), maar het
blokschrift (de blokletters) moet worden aangeleerd. Later kan dan eventueel overgeschakeld
worden op het verbonden schrift.
- In orthodidactische leesmethodes maakt het schrijven in blokletters vaak een belangrijk
onderdeel uit van de leesdidactiek.
Argumenten schrijfdidactici:
- Voor de handschriftontwikkeling is het funest om kinderen het blokschrift te laten schrijven.
- Bovendien is het blokschrift om allerlei redenen ingewikkelder:
1. Kinderen gaan bij het blokschrift eerder spiegelen. Bij schrijfletters kan dat niet.
2. Blokletters zijn ontworpen om te lezen en niet om te schrijven. Bij het schrijven van blokletters
gaat het dan ook niet om schrijven, maar om tekenen.
6. Handschrift vraagt onderhoud
Frank van der Schoot en Timo Bechger (2003), Balans van handschriftkwaliteit in het primair onderwijs
(PPON):
- Verreweg de meeste scholen in Nederland leren in beginsel een licht rechtshellend verbonden
schrift aan. Afhankelijk van met name het wel of niet
hebben en naleven van een duidelijk schrijfbeleid, ontstaat
er in de hogere leerjaren grote diversiteit ten aanzien van
schrijfstijlen en (on)leesbaarheid.
Ben Hamerling (2001), Schrijven is als muziek maken:
1. Na groep 4, als alle letters aangeleerd zijn, dient er veel en zinnig geoefend te worden. Zoals bij
het leren van instrumentele vaardigheden, bijv. het leren spelen van een muziekinstrument.
2. Het is een misverstand dat het handschrift vanaf groep 6 niet meer beïnvloedbaar is. Zelfs na
jaren op een bepaalde manier geschreven te hebben, kun je een andere of nieuwe manier van
schrijven aanleren of je handschrift op onderdelen bijstellen.
Leren schrijven vraagt dus onderhoud en zo nodig reparaties, in de bovenbouw van het basisonderwijs
én in het voortgezet onderwijs.
We hebben geen duidelijke onderbouwing gevonden voor de keuze van rechtopstaand of rechtshellend
schrift. Deze keuze lijkt gebaseerd op een persoonlijke voorkeur.
7. Tips voor de tablet
Ben Hamerling (2001), Schrijven is als muziek maken:
1. Gezien de toename bij volwassenen van RSI-klachten is
het onjuist om kinderen onbegeleid ‘los te laten’ op de
computer.
2. De meeste ‘snelle’ kinderen leggen het ruimschoots af
tegen een tekstverwerkende, ‘tienvingerig-blinde’
volwassene.
3. Het adequaat leren typen, met aandacht voor houding
en vingerzetting, is derhalve een goede investering.
Leesbaar leren schrijven is dus belangrijk. Veel teksten zullen echter getypt of digitaal verwerkt worden.
Goed leren typen is dus ook belangrijk.
4
Handschrift en tablet BO → VO, mei 2014
8. De praktijk in het Walcherse BO
Het schrijfonderwijs in de Walcherse basisscholen ziet er als volgt uit:
1. T/m groep 2: schrijfpatronen.
2. Groep 3: schrijfletters, los.
3. Groep 4: schrijfletters, verbonden.
4. Groep 5: hoofdletters erbij.
5. Groep 6: onderhoud, reparaties. Begin eigen handschrift.
6. Groepen 7, 8: aparte schrijflessen of als onderdeel van de
weektaak: onderhoud en reparaties...
7. Groep 8: kennismaken met blokletters.
Als regel wordt het verbonden schrift aangeleerd; als dat slecht
leesbaar is, is blokletterschrift of gebruik van de computer
toegestaan.
Gebruikte methoden: ‘Schrijven in de basisschool’ (St. Jozef,
Cypressenhof), ‘Schrift’ (Vrije School) en ‘Pennenstreken’ (Archipel,
ABS, De Springplank) . Het gaat niet alleen om het leren schrijven
van letters, ook om het leren schrijven van cijfers en getallen.
9. De praktijk in het Walcherse VO
- CSW: Blijven schrijven is belangrijk. Voor Nederlands wordt naast
de iPad een schrift gebruikt. Het handschrift moet leesbaar zijn
(reflectie), onleesbaar = fout. Uitgezonderd in het VMBO worden de
eindexamens in het VO voorlopig nog schriftelijk afgenomen. In
geval van een onverbeterbaar handschrift is tablet of computer toegestaan.
- Nehalennia: Er wordt volop geschreven in schriften. We hameren op een goede verzorging van het
handschrift. Geen aparte aandacht meer voor het leren schrijven. Naar onze indruk neemt het aantal
leerlingen met een net handschrift toe, ook onder de jongens. Examens en toetsen zijn ook schriftelijk. In
bijzondere gevallen, bijv. ingeval van dyslexie, mag van een computer gebruik gemaakt worden.
10. Conclusies en aanbevelingen
Conclusies
1. Leesbaar schrijven leren is belangrijk. Ondanks de toenemende digitalisering van de
maatschappij.
2. Leesbaar schrijven leren is verplicht.
3. Verbonden handschrift heeft de voorkeur boven blokschrift. Uitgezonderd in geval van
leeszwakke leerlingen of leerlingen die niet leesbaar verbonden kunnen schrijven.
4. De praktijk van de handschriftontwikkeling in het Walcherse BO is onderling afgestemd en
conform de conclusies 1 t/m 3.
Aanbevelingen
1. Onderhoud en reparaties (in het BO) en feedback (in het VO) zijn belangrijk. Een eigen
handschrift blijft beïnvloedbaar. Besteed vanaf groep 6 blijvend aandacht aan het handschrift van
de leerlingen.
2. Investeer in goed leren typen.
11. Gebruikte bronnen
- Buuren, M. van, 2007. Schrijven en lezen, sneller en beter (2)
- Francken, J., 2013. Schrijven versus typen: wat zegt de neurowetenschap?
- Hamerling, B., 2001. Schrijven is als muziek maken.
- Hamerling, B., 2002. Blokletters, verbonden schrift en de ruimtelijke oriëntatie in het platte vlak.
- Meijerink, H., e.a., 2009. Referentiekader taal en rekenen. Te downloaden van www.taalenrekenen.nl
- Schoot, F. van der, en T. Bechger, 2003. Balans van handschriftkwaliteit in het primair onderwijs
(PPON).
- SLO, 1996. Kerndoelen Primair Onderwijs.
5
Handschrift en tablet BO → VO, mei 2014

Download Report