Familiebedrijf: groei of krimp De splitsing tussen grote en kleine familiebedrijven is definitief een feit geworden. Productieprocessen zijn steeds beter onder controle en ondernemers vaardiger. Maar met de schaalvergroting vraagt bedrijfsopvolging wel om een oplossing. Sinds de jaren vijftig zijn agrarische gezinsbedrijven steeds professioneler geworden. Het gemengde bedrijf is veranderd in een gespecialiseerde onderneming en de schaalvergroting neemt toe. De laatste jaren zelfs steeds sneller. Tenminste op een deel van de Nederlandse agrarische gezinsbedrijven. Een tomatenteeltbedrijf van 30 hectare, een varkensbedrijf met meerdere locaties, een biologische groenteteler met 125 hectare of een Nederlandse melkveehouder met een tweede bedrijf van zeshonderd koeien in Duitsland. Het zijn voorbeelden van agrarische ondernemers die het boerengezinsbedrijf tot een agrarische familieonderneming hebben gemaakt. Arbeid en techniek Zo’n 55 procent van de Nederlandse agrarische productie is in handen van 17 procent van de bedrijven, zo becijferde LEI Wageningen UR. ‘De toename van het aantal grote bedrijven heeft vooral te maken met arbeid en techniek,’ vertelt LEI-onderzoeker Krijn Poppe. In het verre verleden kwam de opvolger meteen in het bedrijf en werd er een stal bijgebouwd. Dat werd lastiger door de quoteringen of dure grond. Vervolgens ging de opvolger veelal een paar jaar buiten het bedrijf werken voordat hij de boerderij overnam. Pas na de overname ging het bedrijf groeien en moderniseren. ‘Bij de huidige grotere boerderijen is de arbeid al snel nodig en zie je dat de beoogde opvolger weer vroeger op het bedrijf komt en kan sparen’, legt Poppe uit. Daarnaast nemen investeringen in mechanisatie en technologie toe. De tijd dat een melkveehouder een rondje langs de koeien maakt om tochtigheid vast te stellen, is op de grote bedrijven voorbij. Een stappenteller doet de meting en er gaat automatisch een sms naar het ki-station. Beter beheersbaar Technologie zorgt er ook voor dat de productie beter beheersbaar is geworden. ‘De boer is steeds beter in staat om de teelt of de dierproductie te sturen’, zegt Poppe. ‘Denk maar aan het houden van vleesvarkens, de glastuinbouw of de melkveehouderij waar koeien binnenblijven om beter op het rantsoen te kunnen sturen.’ Het aanbod aan goedkope arbeid is toegenomen en daar profiteert de grote boer van. Daardoor is er meer tijd voor het onderhandelen met leveranciers en afnemers. Een bezigheid waar vooral grote bedrijven geld mee kunnen verdienen. Daarbij hebben jonge ondernemers tijdens hun studie geleerd samen te werken en te netwerken. Dat zetten ze voort op hun eigen bedrijf. Investeerders Maar ondanks dit alles staan de grote familiebedrijven nog niet in de belangstelling van investeerders die wellicht kansen zien in de toenemende vraag naar voedsel. ‘De agrarische sector is te onvoorspelbaar,’ vindt Poppe. ‘De productie en prijzen zijn te wisselend. Dat brengt risico’s met zich mee en daar houden investeerders niet van. De kracht van familiebedrijven is dat ze tevreden zijn met een laag rendement en dat ze kunnen omgaan met de grillen van de markt en het weer’, vertelt de onderzoeker. Maar veel bedrijven maken de stap naar ‘groot’ niet of nog niet. Grond is vaak een belemmerende factor. De lokale omstandigheden bieden vaak geen ruimte voor groei of de boer wil geen manager worden. ‘Veel ondernemers zoeken een andere oplossing,’ constateert Poppe. ‘Ze beginnen een tweede tak of hebben een baan buitenshuis.’ Groot en klein De bedrijven die niet groeien, dragen bij aan de opsplitsing tussen groot en klein. Of zoals het LEI het stelt: er zijn gezinsbedrijven en grotere agrarische familieondernemingen. De grootte van het bedrijf zegt niets over het inkomen. ‘Boeren die besluiten niet of langzaam te groeien, kunnen ook een prima inkomen verdienen’, aldus Poppe. Daarbij is een bedrijf dat relatief klein is, makkelijker over te nemen dan een groot bedrijf. ‘Dat is iets waar grote boeren een oplossing voor moeten vinden’, zegt de onderzoeker. ‘Het valt niet mee om financiering te krijgen om een groot bedrijf over te nemen. Banken kijken scherp naar de kwaliteiten van de jonge ondernemer.’ Bron: Nieuwe Oogst, zaterdag 25 januari 2014