Voeding: een onderdeel van de totale behandeling Christel Wellens Dieetafdeling UZA Voeding: een onderdeel van de totale behandeling • Voedingsbehoeften van HIVgeïnfecteerden en Aidspatiënten • Het lipodystrofie syndroom • Voedingsadvies bij specifieke voedingsproblemen Christel Wellens Voedingsbehoeften • • • • Energiebehoefte Eiwitbehoefte Vitaminen en mineralen Anti-oxidanten en omega-3 vetzuren Christel Wellens Gewijzigd metabolisme bij HIV/aids Energiebehoefte • Basaal metabolisme (BM) – Meting of – Formule van Harris-Benedict BM (man) = 66+(13,7xG)+(5xL)-(6,8xleeftijd) BM (vrouw) = 665+(9,6xG)+(1,7xL)-(4,7xleeftijd) G = gewicht in kg normaal gewicht, te bepalen met de BMI=22 (=kg/meter²) • Totale behoefte = BM x AF x SF x TF AF=activiteitsfaktor (bedlegerig = x1,2) SF=stressfaktor (HIV = x 1,1) afhankelijk van virale lading (AIDS = x 1,25) TF=temperatuurfaktor (x 1,1/°koorts boven 38°) Christel Wellens Voedingsbehoefte bij de HIV patiënt • Caloriebehoefte Seropositief: 30-35 Kcal/kg/dag AIDS: 35-40 Kcal/kg/dag Niet HIV of ondedecteerbaar: 25-30 Kcal/kg/dag • Eiwitbehoefte Seropositief: 1,2 à 1,5 g/kg/dag AIDS: 1,5 à 2 g/kg/dag Niet HIV: Christel Wellens 0,8 à 1 g/kg/dag VITAMINEN- EN MINERALENSTATUS • Te lage plasmawaarden voor: vit A, E, B2, B6, B12, C ondanks inname hoger dan RDA – verbruik in immuunsysteem (cytokine-aktiviteit) – oxidatieve stress = verbruik anti-oxidanten • Vetmalabsorptie, steatorroe, chronische diarree – daling vitamine A, D, E, K – kaliumtekort, zinkdeficiëntie • Onevenwichtige (alternatieve) voeding – ijzertekort, vit B12 tekort Christel Wellens Vrije radicalen • Gevormd in lichaam o.i.v. vb. UV, voeding, luchtvervuiling, roken, stress, alcohol, verhoogde cytokine-aktiviteit… • Schade aan DNA, lipiden, enzymen… • Hoge oxidatieve stress = verhoogde kans op hart- en vaatziekten, kanker, type 2 diabetes, verouderingsverschijnselen Christel Wellens Anti-oxidanten • “vangen” vrije radicalen • vit C, vit E, b-caroteen, vit B12, Selenium, Zink, flavonoïden (groene thee), licopenen (tomaten)...uit natuurlijke bronnen! – groenten en fruit – volkorenproducten – noten, tarwekiemen • WERKEN SAMEN, NIET ALLEEN – Kunnen zelf pro-oxidatief worden indien afzonderlijk ingenomen – Géén megadosissen Christel Wellens Visvetzuren of -3 vetzuren • Daling cytokine-activiteit = daling oxidatieve stress (?) • Bronnen: – makreel, zalm, sardines – walnoten, lijnzaad • Advies: – Max. 2 à 3 x/week vette vis (aanwezigheid dioxine, methylkwik) liefst géén verse tonijn, zwaardvis, haai, merlijn Christel Wellens Wat met voedingssupplementen? • Lookcapsules: verminderde werking Saquinavir (geldt niet voor verse look) • St-Janskruid: lagere bloedlevels Indinavir, mogelijk voor alle protease-inhibitoren, NNRTIs, maraviroc • Theoretisch interactie HAART en bernagieolie, Mariadistel-, zoethout-, valeriaanextracten • Gingko biloba en echinacea verhogen bloedlevels van HAART wat af te raden is ADVIEZEN GEZONDE VOEDING Wat nodig per dag? Vocht 1,5 - 2 liter Melkproducten, sojamelk 3 bekers Kaas 2 - 3 plakken Vleeswaren 2 - 3 plakken Vlees, vis, kip, ei, tofu, quorn 150 gram 2 à 3x/week vette vis Groenten - Breng veel variatie! 300 gram = 1/2 bord + een portie rauwkost Fruit - Breng veel variatie! 2 - 3 stukken Brood, bij voorkeur bruin of volkoren 6 - 10 sneden Aardappelen of rijst, deegwaren, granen, peulvruchten 3 - 6 stuks of 150 - 250 gram Boter, olie, margarine 3 - 4 eetlepels Christel Wellens Lipodystrofie what’s in a name ? Syndroom omvattend: – Centrale vetophoping (abdominaal “crix belly”, borsten, nek “buffalo hump”) – Perifeer vetverlies (ledematen, aangezicht, zitvlak) Eventueel gepaard gaand met metabole veranderingen – Hypertriglyceridemie – Hypercholesterolemie – Hyperglycemie, insulineresistentie (gelijkenis syndroom X) Christel Wellens Dislipidemie • Te laag HDL, te hoog LDL • Risico verhoogde triglyceriden – Zéér hoge waarden = verhoogde kans op pancreatitis – + laag HDL = verhoogd risico coronaire hartziekten • Advies – Gezonde voeding, met voldoende vezel- en zetmeelrijk voedsel – Voldoende ω-3 vetzuren (vette vis, zaden) – Voldoende lichaamsbeweging Te hoog cholesterol Te hoge trigyceriden Beperking verzadigd vet Beperking alcohol Voldoende onverzadigde vetten Beperking “snelle” suikers: tafelsuiker, Gebruik van sojaproteïnen Christel Wellens frisdrank, zoet beleg, snoep, fruitsap Matige vetbeperking Tips bij dislipidemie met ongewenst gewichtsverlies • Algemeen – – – – voldoende eiwitrijk voedsel met laag vetgehalte, vette vis voldoende zetmeel, “gezonde” koeken toevoeging magere melkpoeder aan melkbereidingen toevoeging dextrine-maltose aan zoete gerechten • Bij gestegen triglyceriden – vervanging suiker in bereidingen door: dextrine-maltose (= calorieën) + zoetmiddel (= zoete smaak) • Bij gestegen cholesterol – voldoende onverzadigde vetten in smeer-en bereidingsvet, mayonaise en “snoep” (noten en zaden, studentenhaver, pindaboter, olijven, avocado…) Christel Wellens Insulineresistentie • Oorzaak ? – Medicatie ? – Voeding ? – Abdominale vetopstapeling en vice versa! • Voedingsadvies – Gezond gewicht max. gewichtsverlies = ½ kg/week om spierverlies te vermijden – Maaltijdspreiding – Algemene raadgevingen gezonde voeding – Persoonlijk maaltijdplan • Lichaamsbeweging – Verbetert de insulinegevoeligheid – Houdt energieverbruik op peil Christel Wellens Voedingsadviezen bij inname HAART • Sommige medicatie vraagt nuchtere inname (1 uur voor of 2 uur na maaltijd) • Inname met voeding = maaltijd of snack van minimum 300 kcal Christel Wellens Snacks 300 kcal • • • • 2 sneetjes brood + margarine of boter + een sneetje kaas 1 koffiekoek 2 croissants, 2 suikerwafels 1 potje halfvolle fruitplattekaas + 4 craquotten Snacks laag in verzadigd vet • 50 g muesli + 1 potje magere yoghurt + 1 banaan + 1 eetlepel rozijnen • 2 sneetjes brood met minarine en confituur + een stuk vers fruit + een kop gesuikerde koffie of thee • 2 Granny fourré • 50 g notenmengeling Christel Wellens BESLUIT •Geen onnodige beperkingen •Gebaseerd op bloedanalyse (TG, totaal-, HDL- en LDL- cholesterol, nuchtere glycemie) en gewichtsevolutie •Aangepast aan maaltijdplanning en inname medicatie •Lichaamsbeweging ! Christel Wellens Voedingsadviezen bij specifieke voedingsproblemen • Ongewenst gewichtsverlies en Wasting • Diarree • Anorexie, misselijkheid Christel Wellens OORZAKEN ONDERVOEDING Slik-en kauwproblemen diarree opportunistische infecties Anorexie, smaakveranderingen medicatie, stress, angst GEDAALDE VOEDSELINNAME EIWIT-ENERGIE ONDERVOEDING GESTEGEN VERBRUIK Gestegen metabolisme Christel Wellens Malabsorptie Eiwit hyperkatabolisme HIV wasting Starvation Hiv/Aids Ruststofwisseling Cytokines = (TNF-, IL-1) Lichaamssamenstelling Christel Wellens vetweefsel vetweefsel + vetvrije massa (= BCM) vooral Effect van gestegen cytokines op voedselinname • TNF = cachectine • IL-1 verlaagt de voedselinname wegens inhibitie hongercentrum in hypothalamus inhibitie neurotransmitters die glycemie doen dalen stimulatie neurotransmitters die glycemie doen stijgen Christel Wellens Voedingsinterventie Waarom ? • ! TIJDIG STARTEN ! Beter voorkomen dan genezen • Ondersteuning immuunstelsel • Ondersteuning therapieën en beter weerstand tegen de bijwerkingen ervan • Preventie complicaties (decubitus, diarree…) • Verbeteren zelfbeeld en “Quality of life” Christel Wellens Voedingsinterventie Wanneer ? Espen Guidelines 2006 • Gewichtsdaling van: – > 5 % op 3 maand of – > 10 % op 6 maand van oorspronkelijk gewicht. • BMI < 18,5 • Verlies BCM > 5% op 3 maand Andere • Anorexie langer durend dan 5 dagen. • Veranderd eetpatroon, weglaten van bepaalde voedingsgroepen Christel Wellens BMI = Body Mass Index Kg BMI = L2 Trop bas – too low: < 18,5 Normale - normal: 18,5 - 25 Surpoids- overweight: 25 - 30 Obésité - obesity: > 30 Christel Wellens Voedingsinterventie Hoe ? • Vaststellen voedingsbehoefte • Councelling – Aanpassen voeding aan symptomen veroorzaakt door ziekte en/of behandeling. – Zoeken naar voeding op maat van de patiënt. • Verrijken van de voeding • Aanvulling met kant-en-klare preparaten • Enterale voeding Christel Wellens 2. Councelling • • • • Aan de hand van korte anamnese Aanpassingen bij malaiseklachten Tips bij mechanische problemen Tips bij absorptieklachten (+ vbn) • Gezonde voeding? • … 3. Verrijken van de voeding Géén grotere porties • Calorieën: streefdoel 500 kcal extra/dag – Vetten – Suiker en dextrinemaltose • Eiwit: melkpoeder of eiwitpoeder • Gebruik van calorierijke dranken en tussendoortjes • Geen “light” producten, minarines…. Dieetafdeling 4. Aanvullen met kant- en klare preparaten Fresenius Melkdrank 1 Kcal/ml 1.5 Kcal/ml Nestlé Fresubin Original Drink Nutricia Fortimel Regular Fresubin Energy Drink Resource Energy Nutridrink 1.5 Kcal/ml, E+ Fresubin Protein Energy Resource Hp Hc Fortimel Extra 2 Kcal/ml Fresubin 2 Kcal vezelrijk Fresubin Energy Fibre Drink Fresubin 2 Kcal Fibre Drink Christel Wellens Fortimel Compact Resource Energy Fibre Nutridrink Multi Fibre Fresenius Nestlé Yoghurt Fruitsap Nutridrink Yoghurt style Provide Xtra Drink Soep Pudding Fruitmoes Fresubin Crème Resource Fruit Fortimel Jucy Resource Soup Fortimel Soup Resource Dessert Fortimel Creme Resource Energy Fruit Fortimel Fruit Kostprijs: 1.46 – 2.60 €/stuk Christel Wellens Nutricia Aanvullen met kant- en klare preparaten • Welk product kiezen? – Smaak – Ambulante patiënten: kostprijs!!! 1.46 – 2.60 €/stuk • Hoe gebruiken? – Vlak na maaltijd tot ten laatste 2 uur voor volgende maaltijd – Bij voorkeur in loop van avond – Max. 2 per dag (= bijvoeding), anders verdringen/vervangen van gewone voeding – Langzaam opdrinken Dieetafdeling 500 à 600 kcal extra per dag 10 uurtje 15 uurtje Avondsnack OORZAKEN DIARREE HIV-enteropatie Bacteriën, parasieten medicatie Darmwand Villi Normale villi Crypte Christel Wellens Diarree en ondervoeding bij HIV HIV BESCHADIGING DARMMUCOSA IMMUNOLOGISCHE VERANDERINGEN Hypo-albuminemie MALABSORPTIE ONDERVOEDING GEDAALDE VOEDSELINNAME Christel Wellens DIARREE Wat doen bij diarree • Vocht- en mineralenverlies aanvullen: Natrium, Kalium – veel drinken: • zoutrijke dranken bouillon, Appolinaris, Vichy, Schweppes soda • speciale “rehydratatie”dranken O.R.S., Alhydrate, Serolyt, Extran dorstlesser, Isostar – voldoende kaliumrijke voedingsmiddelen: (geplette) banaan, appelsap, cacao, pure chocolade, tomatensap, tomatenpuree Christel Wellens Wat doen bij diarree • Lactose beperken – Weglaten alle melk die lactose bevat (koe-, geiten-, schapen-, paardenmelk) gedurende 1 à 2 week moet verbetering geven bij lactasedeficiëntie. • Matige vetbeperking – verbrand en bruin gebakken vet, gefrituurde gerechten – vetrijke, zware maaltijden Christel Wellens Wat doen bij diarree • Beperken voedingsmiddelen die de darm kunnen irriteren – sterke koffie, donkere bieren – citrusfruit en het sap ervan – pikante gerechten • Geleidelijk invoeren van wateroplosbare vezels – bruin brood – volkoren deegwaren, bruine rijst – havermoutvlokken Christel Wellens Anorexie, misselijkheid • Kleine, frequente maaltijden. • Eetlustopwekkers: – aperitief, sorbet, kauwgom, bouillon, schijfjes appel • • • • Vermijden sterke etensgeuren. Eventueel gebruik van Cola. Verrijken van de voeding Voldoende drinken (sappen, limonades…) Christel Wellens • Levenmethiv.be • www.nam.org.uk
© Copyright 2024 ExpyDoc
