nd
In Memoriam
nederlands dagblad donderdag 20 november 2014
Nu het nog kan
De dokter is geweest. Hij zei:
‘De tijd die rest is misschien kort.
Ik kan in wezen niets meer doen.
Denk niet dat je nog beter wordt.’
Sinds ik het weet, heb ik gedacht
aan jou en hoe het verder moet.
Staan tussen ons nog dingen in?
Was wat we samen deelden goed?
Zijn er nog woorden ongezegd
die uitgesproken van nabij
de wereld zetten in nieuw licht?
Je kent mijn drift. Vergeef je mij?
Is er nog iets wat ik kan doen
voor jou, ten afscheid op de grens?
- De paperassen liggen klaar Een oud verhaal? Een laatste wens?
Ik hoop dat je vrijmoedig vraagt
wat nodig is voor helder zicht
om voort te gaan. Ik laat je na
wat binnen mijn vermogen ligt.
Anje Maria de Sonnaville
† 27 januari 2014
2
nd In Memoriam
20 november 2014
Hendrikje
Kroek-Driegen
Bauk
Toornstra
Gerrit
Groeneveld
Joop
Koster
Tetje
Dijkstra-Koopman
Ambt Vollenhove
✩ 05-05-1935
Ede
✩ 03-08-1922
Enschede
✩ 16-12-1952
Amsterdam
✩ 07-02-1931
Baflo
✩ 18-03-1920
Vollenhove
✝ 18-09-2013
Assen
✝ 02-01-2014
Enschede
✝ 17-02-2014
Purmerend
✝ 14-09-2013
Leek
✝ 10-11-2013
huisvrouw
handwerkonderwijzeres
procestechnoloog
actuarieel rekenaar
huisvrouw
Trientje
Groen-Poelman
Tiny
Stuivenberg-Westerhof
Nel
Torn-de Deugd
Jacoba
Wesseling-Lolkema
Geertje
Drewes-Jonker
Odoorn
✩ 15-11-1913
Groningen
✩ 29-03-1939
Heerjansdam
✩ 08-04-1922
Harlingen
✩ 02-04-1926
Roodeschool
✩ 05-01-1926
Zwolle
✝ 25-09-2013
Grijpskerk
✝ 14-02-2014
Ommen
✝ 10-10-2013
Harderwijk
✝ 23-10-2013
Groningen
✝ 23-02-2014
huisvrouw
docente tekstverwerking
lerares tot trouwen
verpleegkundige
Ad
Kooij
Jan
Bergsma
Lies
Bergsma-Scholten
Willem
Pouwels
Klaas Hendrik
Groen
Deventer
✩ 29-10-1930
Groningen
✩ 02-01-1931
Zuidhorn
✩ 19-05-1933
Bergentheim
✩ 28-11-1943
Assen
✩ 21-11-1963
Ede
✝ 16-06-2014
Meppel
✝ 18-02-2014
Meppel
✝ 18-02-2014
Almelo
✝ 25-03-2014
Groningen
✝ 19-05-2014
predikant
arts
kraanmachinist
dakdekker
Foppe
Veenstra
Heine
Scholtens
Alie
van Dijk-Bijker
Elma
Kool-de Pater
Pie
de Vries-de Groot
Tolbert
✩ 20-03-1935
Kollum
✩ 30-06-1931
Nieuwleusen
✩ 07-11-1938
Waddinxveen
✩ 13-10-1966
Zegwaart
✩ 01-10-1918
Zuidhorn
✝ 28-11-2013
Groningen
✝ 03-05-2014
Dalfsen
✝ 19-01-2014
Wilnis
✝ 10-07-2014
Bilthoven
✝ 05-12-2013
kraamverpleegkundige
huisvrouw
veehouder
3
20 november 2014
nd In Memoriam
Eén kerk
met twee
verdiepingen
Dick Schinkelshoek • eindredacteur
Op het kastje in de gang bij mijn moeder thuis staan
twee foto’s: een statige kijkende meneer – met een
grote snor, en een donker pak – en een vriendelijk
ogende mevrouw – lang haar, opgestoken en een beetje
pluizig, een bloesje met kant. Ze zijn, denk ik, ergens in
de dertig – al kun je je vreselijk vergissen in leeftijden
op oude foto’s. En altijd als ik bij mijn moeder kom, kijken ze mij aan. De foto’s zijn vergeeld in de loop der
jaren, maar die blik is nog altijd even helder. Misschien
komt dat omdat die statige meneer en die vriendelijke
mevrouw mijn overgrootouders zijn. Ik schijn ze als
kind nog te hebben meegemaakt, maar meer dan een
vage herinnering heb ik er niet aan.
Mijn moeder heeft me weleens over hen verteld. Ze
kenden geluk en ze kenden verdriet. In hun geloof
waren ze bevindelijk, ‘zwaar’, en best een beetje tobberig. Want wie kan er voor God bestaan? Moet er daarvoor niet iets in een mensenleven gebeuren? Ze woonden in Rotterdam-Kralingen. In de crisis van de jaren
dertig raakte mijn overgrootvader zijn werk kwijt. Hij
kreeg een baantje als nachtwaker bij een groot bedrijf.
Mijn overgrootmoeder stopte kranten onder zijn kleren
tegen de snijdende kou. Ik kan hen er niet meer naar
vragen. Want ze zijn er niet meer. Ze zijn al jaren geleden overleden. Het enige dat van hen rest zijn die twee
gele foto’s op het kastje bij mijn moeder.
Hoe christelijk zou die manier van denken eigenlijk zijn
– over mensen die ‘er niet meer zijn’? Je hoort die uitdrukking best vaak, ook onder kerkleden. Waarom zeggen we eigenlijk niet meer van onze voorouders en van
onze geliefde overledenen, als met een vanzelfsprekende uitdrukking, dat ze ‘bij Christus’ zijn?
Is in de kerken – of concreter: is bij mij – het geloof in
de hemel, de eeuwige rust, aan het verdwijnen?
Nee, dat geloof ik niet. Er is wel iets anders aan de hand.
Sterker dan vroeger hoor je onder christenen de
gedachte dat we leven voor deze wereld, niet voor de
hemel. Zo schreef columnist David Heek in oktober in
deze krant: ‘Ik moet er niet aan denken om de komende
vijftig à zestig verwachte levensjaren te zingen hoe
geweldig het in de hemel zal zijn. Ik leef hier niet om in
geloof te sterven.’
Nu zal er in die aardegerichte trend best veel goeds zitten, stel ik me zo voor. Ze zal een reactie zijn op een ‘stil
maar, wacht maar’-geloof dat christenen vroeger en
vandaag nogal eens bevangen heeft – met wereldmijding en goedpraten wat kwaad is als gevolg. Maar met
dat naar beneden gerichte oog dreigt ook een ernstige
blikvernauwing. Misschien hebben christenen vroeger
weleens te veel naar onze smaak naar het eeuwige
leven verlangd (ik zal hen er niet om veroordelen; hun
levens waren vaak stukken harder dan het mijne). Gelovigen vandaag lijken echter nogal eens te vergeten dat
verlangen naar de zalige rust een cruciaal onderdeel is
van het christelijk geloven. Geloven gaat over vandaag,
maar minstens zo veel over de toekomst. Nogmaals, ik
geloof niet dat het hemelgeloof tanende is onder orthodoxe protestanten. We geloven nog wel in de hemel,
maar vooral als iets toekomstigs. Als iets van ‘hierna’.
Niet als iets van dit moment.
Daarin verschillen we van vrijwel alle generaties christenen voor ons. Neem dat zinnetje dat in veel kerken
klinkt wanneer de geloofsbelijdenis wordt gelezen of
gezongen: ‘Wij belijden ons geloof in gemeenschap met
de kerk van alle tijden en plaatsen’. Dat ‘van alle plaatsen’ snap je meteen; met christenen in China of ZuidAmerika voel je soms een diepere band dan met je eigen
– seculiere – landgenoten. Maar dat ‘van alle tijden’?
Dat betekent méér dan alleen de gedachte dat ze vroeger ook het apostolicum kenden. Het is het diepe geloof
dat er maar één kerk is. Hooguit kent die twee verdiepingen: eentje beneden en eentje boven. Klassiek verwoord: de strijdende kerk en de triomferende kerk. Die
laatste groep hoort erbij. Van mijn overgrootouders mag
weinig meer resten dan twee vergeelde foto’s, van de
kerk zijn ze nog helemaal lid – misschien wel meer en
volmaakter dan ikzelf.
Als ik op die lijn verder denk, zitten kerken in mijn
gedachten opeens een stuk voller. Niet alleen met
engelen – die volgens Maarten Luther graag aanschuiven in de dienst als God geprezen wordt – maar ook
met ‘de heiligen die ons zijn voorgegaan’. Ze zijn als
een wolk om ons heen (Hebreeën 12). Zeker in een
oude dorpskerk kan die gedachte me vastpakken: al
die mensen die hier geloofd hebben, gedoopt, gebeden,
gehuild, gelachen, gezongen! Ze moedigen me aan om
ook zelf de eindstreep te halen. En misschien bidden
ze zelfs voor mij – mijn overgrootouders van de foto’s.
Openbaring 8 zou in die richting kunnen wijzen. En als
één lid lijdt, lijden toch alle andere leden mee? Ik
geloof niet dat dat in mindering zal komen op hun
zalige rust, maar wat weet ik daarvan. Nee, ze zijn niet
‘weg’. Ze zijn in een volmaakter werkelijkheid dan
waarvan wij nu kunnen dromen. ■
Onze overledenen
zijn nog helemaal lid
van de kerk.
Misschien wel meer
dan ik.
In Memoriam 2014
Voor u ligt de In Memoriambijlage van 2014. Zondag is de laatste zondag van het
kerkelijke jaar. Veel protestanten gedenken dan wie ons zijn ontvallen. Dat doen
wij vandaag ook, samen met onze lezers. Vorig jaar begonnen we ermee: wie
een rouwadvertentie plaatste in onze krant, ontving toen een uitnodiging om
in deze speciale bijlage de overledene te gedenken. We werden overspoeld met
positieve reacties, en een kleine honderd lezers stuurden ons foto’s en teksten.
Het materiaal was zelfs zo omvangrijk dat we in 2013 moesten uitwijken naar een
extra digitale bijlage. Dat doen we dit jaar niet, ook al is het aantal reacties bijna
anderhalf keer zo groot. We besloten het te houden bij de bijlage die u nu in
handen hebt. Iedere vermelding heeft hierin een plek gekregen. De uitnodigingen voor deelname hebben we verstuurd naar wie tussen 21 augustus 2013 en
22 augustus 2014 een rouwadvertentie plaatste.
Het gedicht voorop is van Anje Maria de Sonnaville, uit haar dichtbundel Lichtspoor (Uitg. Filippus, Heerenveen 2014). Ook haar gedenken we in deze bijlage.
Geeuwke
Jacobs Bosma
Sara Cornelia
Heijkoop-Roggeband
Wim
Bus
Johannes
Offereins
Tonnis Sebo
Havinga
Zuidwolde (gn)
✩ 02-04-1945
Brouwershaven
✩ 20-02-1916
Groningen
✩ 26-03-1967
Den Haag
✩ 22-06-1948
Eenrum
✩ 23-06-1923
Zuidhorn
✝ 06-09-2013
Hardinxveld-Giessendam
✝ 12-03-2014
Hamburg
✝ 24-01-2014
Bad Krosingen (Duitsland)
✝ 01-07-2014
Zwolle/Buitenpost
✝ 02-05-2014
uitvoerder
gemeenteambtenaar
veearts
4
nd In Memoriam
20 november 2014
Wat gebeurt er met de kinderen als beide ouders overlijden?
Daniël Gillissen besloot toch maar iets te regelen, en ging met
zijn vrouw Magrethe op zoek naar een voogd. Voor het geval dat.
Daniël Gillissen beeld Dick Vos
Herman
Buikema
Groningen
✩ 13-03-1957
Den Haag
✝ 01-12-2013
systeemprogrammeur
Luchtverkeersleiding
Nederland
Aagje
van Rietschoten–
de Heer
Slikkerveer
✩ 21-05-1925
Bosch en Duin
✝ 17-08-2014
boekverkoopster
Stel, er gebeurt iets
Wie zorgt er voor onze kinderen als wij beiden
verongelukken? Een jaar of tien geleden vroegen
Magrethe en ik ons dat voor het eerst af. We stonden op het punt met het vliegtuig naar Genève te
vertrekken – zonder kinderen. Het was zo’n
moment van urgentie: stel dat er nú wat gebeurt!
Ik weet niet meer precies of we op de valreep nog
iets hebben ondernomen. Erover gepraat met
vrienden, geloof ik. Daar bleef het bij.
Sinds die tijd voel ik latent de drang iets vast te
leggen. Het zal onze vijf kinderen maar gebeuren
dat ze achterblijven en wij niets hebben geregeld.
Toch hikken we ertegenaan. Vanwege het bezoek
aan de notaris, maar vooral: wie vragen we hiervoor? Wie wil en kan er vijf kinderen bij hebben?
En welk stel sluit het meest aan bij onze levensinstelling? Wie kan onze kinderen in ‘onze geest’
opvoeden? Of mogen we dat eigenlijk niet
verlangen?
We gaan op zoek naar een voogd. Het moet er een
keer van komen.
***
Van het begin af aan zijn vrienden bij ons als eerste in beeld om de kinderen op te vangen. Ze hebben over het algemeen dezelfde leeftijd, hetzelfde
levensgevoel, (deels) kinderen in dezelfde leeftijd.
De overeenkomsten liggen voor het oprapen. Al
betrappen we ons erop dat vrienden die tien jaar
geleden als eerste in aanmerking kwamen, nu niet
meer boven aan het lijstje staan. We zijn nog goed
bevriend, maar door verhuizing valt ons leven
minder samen dan voorheen. Dat maakt een even-
Zelf zou ik bij oom L.
en tante T.
terechtgekomen zijn.
Co
de Vries
Groningen
✩ 06-05-1935
Groningen
✝ 01-09-2013
hoofdinspecteur Algemeen
Voortgezet Onderwijs
tuele overstap voor de kinderen wellicht te groot.
Zondagmiddag zitten we met vrienden/overburen
J. en A. voor een spontaan snackmoment aan onze
picknicktafel. Ik leg onze zoektocht voor. Zij blijken ook niets te hebben geregeld. Toen ze jaren
geleden samen een vliegreis gingen maken, spraken ze op weg naar het vliegveld op hun eigen
antwoordapparaat nog de boodschap in wie hun
dochter moest opvangen voor het geval hun iets
zou overkomen.
Tal van vragen passeren. Moeten de kinderen bij
elkaar blijven? Wie bepaalt waar ze naartoe gaan
als we niets regelen? Wie betaalt verder hun
opvang? Moet je zoiets officieel vastleggen bij de
notaris of is een getekend briefje in een laatje
genoeg?
Spontaan biedt vriendin A. aan onze kinderen in
huis te nemen. ‘Ze zijn van harte welkom, met alle
liefde.’ Een aantrekkelijke optie, vind ik. Samen
met een ander bevriend stel in de straat delen we
als drie gezinnen veel van ons leven.
***
Een paar dagen later raak ik met een collega aan
de praat over het onderwerp. Hij krijgt de voogdij
over twee kinderen als zijn broer komt te overlijden. Door zijn uitleg realiseer ik me pas dat de
voogd niet per se de zorg voor de kinderen op zich
hoeft te nemen. In mijn hoofd spookt nog het idee
dat wij een definitief gezin voor hen moeten vinden. Maar ja, het is natuurlijk onduidelijk hoe de
wereld eruitziet op het onverwachte moment dat
wij beiden overlijden. Is de plek die wij hebben
bedacht dan wel de beste?
Thuis valt mijn oog opnieuw op de hand die
Magrethe enige tijd geleden op de van schoolbordverf voorziene wc-deur tekende. In de hand staan
de initialen van onze kinderen met daaronder de
tekst ‘Ik leg de namen van mijn kinderen in Uw
handen’.
Begin november, familiedag in een zwembad. Misschien geen ideaal moment om over overlijden en
voogdij te beginnen, maar de broers van mijn
vrouw reageren meteen als ik een balletje opgooi.
Broer T. blijkt bij de notaris de voogdij te hebben
neergelegd bij broer H. Die heeft op zijn beurt nog
niets geregeld, maar realiseert zich dat dit nog
moet gebeuren. Een Bijbelse opdracht, vindt hij,
verwijzend naar koning Hizkia die het advies
krijgt gezinszaken te regelen omdat hij gaat sterven. Maar net als bij ons is het tot nu toe blijven
liggen.
Vader H. mengt zich in het gesprek. Zelf hebben ze
voor hun kinderen pas iets geregeld toen
Magrethe achttien jaar was. Als oudste van het
gezin was zij vanaf dat moment in potentie voogd
van haar jongere broers. Regel het gewoon, is zijn
advies. Want waar gaan de kinderen heen als je
niets regelt? Gaat jeugdzorg ze ergens plaatsen?
Hij moet er niet aan denken dat zijn kleinkinderen
ergens terechtkomen waar hij ze niet meer kan
zien.
En, tekent hij erbij aan, zorg dat er geld is. Meteen
doet hij de toezegging te willen bijspringen als
zich ooit zoiets voordoet. En ook dat mogen we
vastleggen. Liever zelfs. Lachend: ‘Als ik aan het
dementeren ben, krijgt de voogd niks.’
***
Ik stuur een mailtje naar onze financieel adviseur
met de vraag of er geld overblijft als wij overlijden.
Daarna google ik wat op termen als ‘overlijden
ouders’. Ik kom op sites van notarissen en advocaten en op pagina’s met antwoorden van de overheid en de kinderbescherming. Als ouders niet
hebben vastgelegd door wie zij de kinderen willen
laten opvoeden na hun dood, neemt de rechter
een besluit, meldt rijksoverheid.nl. Bij die beslissing wordt de familie betrokken. Uit de gegevens
en een telefoontje met rechtbank Midden-Neder-
Annie
van Alteren-Hartzema
Bep
Pleijsier
Martha
Japenga
Elizabeth
Openneer-Hamelink
Jan
Huisman
Baflo
✩ 05-09-1928
Kampen
✩ 10-07-1922
Pieterburen
✩ 22-01-1940
Zaamslag
✩ 09-11–1918
Dalfsen
✩ 27-10-1931
Apeldoorn
✝ 16-04-2014
Zwolle
✝ 13-10-2013
Heerjansdam
✝ 18-06-2014
Hoek
✝ 30–03-2014
Drachten
✝ 18-10-2013
huisvrouw
opzichter Philips
coupeuse
5
nd In Memoriam
20 november 2014
met ons
de kosten voor het levensonderhoud van de achtergebleven kinderen dragen, zegt Bakker.
***
Via de Whatsapp-groep met mijn broers en zussen
vertelt schoonzus S. dat de voogdij in het testament van haar en broer J. nog openstaat. Net als
wij vindt ze de overeenkomst in levensinstelling
belangrijk. Over de keuze tussen vrienden en
familie verwoordt ze precies wat wij ons in toenemende mate realiseren. ‘Mijn schoonzusje is na de
dood van haar ouders bij haar oom en tante
terechtgekomen. Die kennen natuurlijk de hele
levensgeschiedenis van haar ouders van nabij. Wat
weer fijn is nu er kleinkinderen zijn die (straks)
gaan vragen wie hun andere opa en oma waren.
Met vrienden gaat die geschiedenis vaak minder
ver.’
Bij mijn eigen ouders waren voor ons als kinderen
in eerste instantie vrienden in beeld, maar dat
wilde mijn moeder niet, vertelt ze. ‘Vrienden kun-
Bij de notaris beginnen
de prijzen bij
tweehonderd euro.
land wordt duidelijk dat de Raad voor de Kinderbescherming als eerste in beeld komt als ouders
wegvallen. Ik bel met woordvoerder Richard
Bakker.
Rond de vliegramp met de MH17 moest voor een
aantal kinderen een oplossing worden gevonden.
Uit zijn relaas blijkt dat de Raad zich zeer terughoudend opstelt. Niks kinderen in pleeggezinnen
als er niets is geregeld. Alles is erop gericht een
oplossing binnen de familie te vinden. ‘Dat is het
eerste milieu van een kind’, legt Bakker deze
keuze uit. ‘Een broer of een zus kan vaak goed vertellen wat voor een personen de ouders zijn
geweest. Voor kinderen is dat erg belangrijk.’
De familie krijgt – als er niets is geregeld – carte
blanche om een oplossing te vinden. De rechter
komt pas in beeld om iemand als (tijdelijk) voogd
aan te stellen of om een wijze beslissing te nemen
als de familie ruziet over een oplossing. De Raad
voor de Kinderbescherming doet dan een onderzoek en adviseert de rechter.
Financieel komt de opvang volledig voor rekening
van degene die de kinderen in huis neemt. Of de
kinderen moeten onder toezicht van een instelling
komen. Dan wordt de opvang gezien als pleeggezin en is het mogelijk de daarvoor geldende vergoeding te krijgen. Ideaal is die situatie natuurlijk
niet. Wat ook gebeurt, is dat families gezamenlijk
nen verhuizen, waardoor banden verwateren.
Familie blijft altijd familie.’ Zo zou ik bij oom L. en
tante T. terechtgekomen zijn.
Een beetje stuntelig breng ik bij het avondeten
met de kinderen het onderwerp ter sprake. Je wilt
toch voorkomen dat je kinderen ‘s avonds niet
kunnen slapen omdat ze zich iets te precies gaan
voorstellen hoe het is om zonder ouders door het
leven te gaan. Magrethe vindt betere woorden. We
willen naar vriendin A., roepen de kinderen in
koor. Gewoon thuis blijven wonen met zorg van de
twee bevriende gezinnen om hen heen. Dat zien
ze wel zitten. En dan in het weekend naar familie.
Of helemaal naar oom P., broer van Magrethe. Of
eventueel naar opa en oma.
Zoons S. (6) en P. (8) haken al snel af en zitten met
dochter N. (2) onder de tafel. Dochter Z. (12) en
zoon S. (11) zeggen verstandige dingen. ‘Als je vijf
kinderen in huis krijgt, gaat ook je eigen leven
helemaal anders. Daar moet je wel voor kiezen.’
En: ‘Als kinderen ook nog moeten verhuizen, dan
krijgen ze heel veel emoties in één keer. Je moet
niet alles meteen veranderen.’
Gelukkig dat kinderen vanaf twaalf jaar officieel
mogen meepraten. Laat de voogd vooral goed naar
hen luisteren. Dat helpt ongetwijfeld om de beste
oplossing te vinden.
***
Een paar dagen later nemen Magrethe en ik op de
bank ten slotte de mogelijkheden door. Een ideale
oplossing moeten we uit ons hoofd zetten, benadrukt ze. ‘Er is geen “ideaal”, want de situatie is
met ons overlijden niet ideaal.’
Door het onderwerp met allerlei mensen te
bespreken, is al veel gewonnen. We weten dat
familie en vrienden zich hoe dan ook voor onze
kinderen zullen inzetten. De laatste handeling is
de beslissing vastleggen. Een notaris hebben we
daarvoor niet per se nodig. Sinds april kunnen
ouders voor een minimaal bedrag in het gezagsregister van de rechtbank vastleggen wie na hun
overlijden over de kinderen beslist. Kosten:
€ 12,50 per kind om precies te zijn; bij de aanmelding moet namelijk een originele geboorteakte
worden gevoegd, verkrijgbaar bij de gemeente. Bij
de notaris beginnen de prijzen voor het vastleggen
van voogdij bij tweehonderd euro.
Meer dan ik had gedacht is in deze zoektocht
familie in beeld gekomen. De opmerkingen daarover van de Raad voor de Kinderbescherming en
schoonzus S. overtuigden ons. Biologisch gezien
herkennen kinderen meer van familie dan van
vrienden. Mogelijk voelen ze zich daardoor sneller
thuis bij familie. Al zullen we vastleggen dat de
voogd nadrukkelijk met vrienden in gesprek gaat
over wat zij denken dat goed is voor onze kinderen en hen als opvang niet uitsluit. Vrienden van
ons spelen nu een belangrijke rol in het leven van
de kinderen. Ze dragen bij aan hun opvoeding en
het is mooi als daar iets van blijft bestaan doordat
de kinderen bijvoorbeeld regelmatig een weekend
komen logeren.
De familie van Magrethe lijkt op dit moment in
het geval van noodgedwongen opvang over de
meeste gezamenlijke veerkracht te beschikken.
Maar wie van de broers moet dan de voogdij ontvangen? De een heeft veel kinderen, de ander verhuist veel voor zijn werk, de derde woont in het
buitenland en de vierde is net getrouwd. De voogdij neerleggen bij een van de ouders lijkt daardoor
het meest logisch. Ze hoeven niet daadwerkelijk
de opvang te doen, maar kunnen het speelveld
overzien en naar gelang de situatie handelen. En
als dochter Z. achttien jaar is, wijzen we haar aan.
Wij kunnen nu met een gerust hart samen op pad.
Verder dan dit hoeven wij niet over ons graf heen
te regeren. Het wordt hoog tijd voor een vliegreis
met z’n tweeën. ■
Heleen
van Esch- Bakker
Riek
Ferkranus-Bos
Dirk
de Jong
Margreet
Braakman-Olsman
Marije
Bergsma
Zwijndrecht
✩ 10-07-1953
Groningen
✩ 14-04-1929
Blija
✩ 02-12-1943
Ommen
✩ 19-05-1974
Assen
✩ 03-04-1996
Zwijndrecht
✝ 02-02-2014
Hoogeveen
✝ 29-12-2013
Drachten
✝ 04-09-2013
Zwolle
✝ 22-04-2014
Assen
✝ 27-04-2014
zakenvrouw
boekhouder
verzorgende
6
nd In Memoriam
20 november 2014
Rick Timmermans
Arjen van Groos
Arjen van Groos was 51 jaar toen alvleesklierkanker in zijn toekomst sneed. Hij leefde, na de diagnose,
nog precies een jaar en een dag. Maar voor hem was dat geen reden voor woede en opstand. Hij kende
de God die zijn leven leidde en kon daarom aanvaarden jong te moeten sterven. Voor hem was de
essentie van leven altijd de eer van God geweest. En als Gods eer betekende te moeten sterven, dan was
dat goed. Dat Godsvertrouwen doorweefde zijn leven. Na een studie levensmiddelentechnologie ging
hij dan ook theologie studeren. Hij wilde niet elke dag thuiskomen met verhalen over melkpakken, hij
wilde het kunnen hebben over God. Hij werd predikant. Diende drie gemeenten. Maar het predikantschap vond hij niet heel belangrijk. Er waren voornamere dingen: vader zijn, broer zijn, golfmaatje zijn
en bovenal echtgenoot zijn. Om Gods zaad te zaaien had hij de kansel niet per se nodig. Dat deed hij ook
bij de kapper of in een gesprek met de buurman. Je kon met hem over alles praten, maar de essentie
was nooit ver weg.
In de kerk was hij soms scherp. Hij liet mensen graag nadenken door te prikkelen. Tijdens catechisatie
bijvoorbeeld, als jongeren zeiden niet aan seks voor het huwelijk te doen. ‘O nee?’, zei hij dan. ‘Tongzoen
je dan ook met je vader? Niet? Is dat dan toch misschien seks?’ Hij liet ballonnetjes op. Maar kon onderwerpen ook laten rusten als zijn gemeente er nog niet rijp voor was, bijvoorbeeld toen hij in de kerk
een cursus christelijke meditatie wilde beginnen. Het ging immers niet om hem en zijn ideeën. Toen de
kanker zijn energie steeds verder uitholde, ging hij meer begrijpen van het lijden van Jezus. ‘Jezus kwam
tot zijn heerlijkheid langs een weg van afbraak. En dat is ook de weg voor zijn leerlingen’, schrijft hij in
zijn afscheidsbrief. ‘Zo heb ik in het afgelopen jaar mijn lijden en sterven leren aanvaarden. Maar dat
niet alleen. De Heer Jezus heeft dit lijden ook gebruikt om de band met mij aan te halen… Ik wist al dat
Christus mijn enige troost was in leven en sterven, maar nu heb ik het tot in mijn botten mogen ervaren.’ Een paar uur voor de laatste ademtocht keek hij zijn geliefden voor de laatste keer een voor een
aan. Ze stonden rond zijn bed. Daarna werd hij in slaap gebracht en ging zijn leven geruisloos over in de
grootheid van God. ■
Bert
de Rijke
Leusden
✩ 18-07-1936
Almkerk
✝ 20-07-2014
technisch ambtenaar
bij de energiemaatschappij te Utrecht
Geboren te Goirle op 1 maart 1962
Beroep: predikant
Overleden op 15 juni 2014 te Spijkenisse
Hanny
Dijkstra-de Vries
Monster
✩ 02-01-1958
Hugo de Bruijne
Gea Groeneveld-Geertsema
Eline Groeneveld, het tweejarige dochtertje van Gea en Johan Groeneveld uit Bodegraven, weet het
zeker. Mama is bij de Here Jezus. Net zoals ze in haar peuterlogica ervan overtuigd is dat mama slaapt,
omdat ze moe is. Op 6 juli stierf Gea Groeneveld (34) aan kanker. Inderdaad, vol zekerheid dat God
haar genadig was en dat ze ook in het sterven in zijn handen was. Ze had aan de dirigent van het black
gospelkoor, waar ze tot drie weken voor haar sterven nog de repetities bijwoonde, gevraagd of het koor
wilde zingen op haar begrafenis: ‘My life is in Your hands’. Zo bezien keek ze wel uit naar haar sterven,
na drie jaar van spanning, angst en verdriet.
Maar Eline zou ze niet zien opgroeien, geen eerste schooldag, geen moeder-dochterervaring als ze zou
gaan trouwen. Dat was bijna ondraaglijk. Ze besprak met Johan de toekomst van het meisje. Wat een
goede opvoeding zou zijn, dat ze pianoles zou kunnen gaan volgen. Op een bruiloft in de familie (zie
foto) zouden ze voor het eerst vertellen dat ze een kindje verwachtten. Ze straalde en was opgetogen.
Dat blije hoorde toch al bij Gea. Ze zorgde als vanzelf voor anderen, ook in haar werk. Op het moment
dat iemand aan koffie dacht, had zij die al gezet. Ze was een vrolijke sfeermaker. Positief en nuchter. Ook
toen na vijf maanden zwangerschap bleek dat ze borstkanker had, er chemokuren volgden, haar haren
uitvielen en de roze wolk werd verdreven, bleef ze strijdlustig en onbevangen toeleven naar de bevalling. Een operatie en nieuwe kuren volgden. Haar lymfeklieren bleken schoon, maar de scans verzwegen
dat het bloed de kankercellen naar haar hoofd had gestuurd, waar hersentumoren voor uitval zorgden.
Zij en Johan deelden die drie jaar veel, ook in geloofsvertrouwen, maar op een gegeven moment was
alles wel gezegd en kon ze hele periodes verstild doorbrengen. Twee woorden op een avond.
Nadat aan het zware, schokkerige ademhalen op haar sterfbed een einde was gekomen, en een drukke
week van meeleven en begraven was afgerond, bleven Johan en Eline achter in een leeg huis. Na
drie jaar angst en spanning over wat hem te wachten stond, wist hij even niet hoe het verder moest.
Gelukkig heeft een peuter ritme en regelmaat nodig. Ze zijn begonnen met opbouwen van hun leven,
wetend hoe Gea daarover had gesproken en gefantaseerd. ■
Drachten
✝ 09-01-2014
tot 1989 praktijkbegeleidster in verpleeghuis de
Wijngaard, daarna huisvrouw en vrijwilligerswerk
Kornelis
Holthof
Bedum
✩ 06-02-1920
Ten Boer
✝ 28-08-2013
medewerker eerste uur van
uitgeverij de Vuurbaak
Geboren te Groningen op 1 april 1980
Beroep: verzorgende
Overleden op 6 juli 2014 te Bodegraven
Annie
Snip–Benedick
Eize
Stamhuis
Elly
van der Linden
Hendrikje
Koelewijn-Heinen
Johannes Albertus
Jutstra
Hoogezand
✩ 01-03-1909
Loppersum
✩ 29-05-1935
Gorkum
✩ 02-04-1926
Spakenburg
✩ 11-07-1931
Daarlerveen
✩ 25-05-1931
Groningen
✝ 11-03-2014
Apeldoorn
✝ 19-02-2014
Amsterdam
✝ 27-06-2014
Spakenburg
✝ 07-03-2014
Daarlerveen
✝ 29-10-2013
technisch ingenieur
zendelinge op de Filippijnen
7
20 november 2014
nd In Memoriam
Niek Stam beeld Niek Stam
Letterlijk tussen de kisten opgegroeid
Wibo van Kampen (35) uit Tiel runt sinds 1997 met zijn broer het
familiebedrijf Van Kampen Uitvaartzorg.
‘Toen ik op mijn twintigste het uitvaart- en middenstandsdiploma
kreeg, was ik de jongste begrafenisondernemer van Nederland. Ik
ben letterlijk tussen de kisten opgegroeid. Mijn vader heeft de zaak
opgebouwd, naast het huis waar ik nu zelf woon. Het vak heeft voor
mij altijd vertrouwd gevoeld. Op mijn zeventiende vond er in
Kerk-Avezaath een geruchtmakende moord plaats. Omdat mijn vader
en broer al druk waren, ging ik er met een collega heen met de
rouwwagen om de lichamen op te halen. Dat soort dingen.
Maar wennen doet de dood nooit. Bijvoorbeeld bij een ongeluk, een
botsing met de trein, of een lijkvinding van iemand die al weken ligt.
Dan is het: verstand op nul en werken. Als jongen heb ik ze op de
brancard zien liggen, kinderen uit Tiel die omkwamen bij een brand.
Als uitvaartverzorger moet je een bepaalde nuchterheid hebben. Daar
huren mensen je voor in. Maar helemaal onbewogen zijn kan ook
niet. Je mag best toestaan dat het je raakt. Dat gebeurt me ook wel
regelmatig. Vooral als er een kind begraven wordt. Dan moet ik
tijdens de plechtigheid soms wel even slikken. Dat zie ik niet als
onprofessioneel. Integendeel.
Maar wat dacht je van ouderen? Er was een oudere man die ik
begroef. Dan heb je een mooi leven gehad, zeggen ze. Maar die
vrouw, net weduwe, werd door de kinderen meteen maar even uit
huis geplaatst. Dat doet ook wat met mij.
Na zulke plechtigheden ben ik blij dat ik af en toe even lekker kan
uitwaaien op de motor. Ik neem m’n werk niet mee naar huis,
ondanks dat ik er vlakbij woon. Anderzijds is je leven er wel mee
verweven. Het is onregelmatig werk. Je moet altijd beschikbaar zijn.
Dat is nu eenmaal zo bij dit vak. Gelukkig sta ik er niet alleen voor.
Met mijn broer Albert deel ik de bereikbaarheidsdiensten. Hij doet
verder vaak de verzorging en het wassen, ik doe meer het regelen en
uitvoeren van de plechtigheid. Mijn vader van 72 is ook altijd
beschikbaar om bij te springen.
Ik heb het beroep in de afgelopen jaren wel zien veranderen. Er zijn
veel mensen op de markt die met dit beroep starten omdat ze een gat
zien dat door de bestaande ondernemers niet wordt gedekt. Maar
men vergeet nogal eens dat dit echt een vak is. Dat vertaalt zich
bijvoorbeeld in hoe je met een overledene omgaat. We zien het
weleens bij andere rouwcentra. Als uitvaartondernemer kijk ik dan
altijd even hoe het lichaam erbij ligt. Wat je soms aantreft: boordjes
niet goed, stropdas scheef, mond open, oogleden die niet helemaal
dicht zijn. Terwijl het daar nu juist om draait: dat de overledene er
goed bij ligt. Daar moet je alles van weten. Iemand kan wel overleden
zijn, maar ook dan kun je hem verzorgen. Of je hoort dat er gezegd
wordt: laat de kist maar dicht, want de overledene is niet goed meer
te zien. Na een ongeluk bijvoorbeeld. Toen dat bij vrienden van mijn
ouders gebeurde, heeft mijn vader toestemming aan de familie
gevraagd om de lichamen toch te mogen zien. Ze hadden dat echtpaar
gewoon onder het bloed in de kist gelegd en er niet meer naar
omgekeken. Mijn vader en broer hebben toen zelf de man en vrouw
gewassen en toonbaar gemaakt. Daar was de familie achteraf zo
dankbaar voor. Zulke dankbaarheid geeft de meeste voldoening. Dat
je de familie door jouw verzorging echt iets kunt geven.
Bij ons is veel ruimte voor wensen van mensen. Niets is te gek
zolang het maar binnen de wet blijft. Zoals die kunstenaar die in
zijn eigen oude Mercedesbus naar het graf gereden wilde worden.
Of dat jongetje van vier van wie de vader bij motorclub Satudarah
zat. Hij lag op een open pick-uptruck, met een hele colonne
motorrijders eromheen; zeer indrukwekkend. Over het leven na de
dood heb ik niet zo veel gedachten, al denk ik wel dat er iets zal
zijn. Het geloof zegt mij persoonlijk weinig. Ik zeg altijd: wat je
zaait, moet je oogsten. De hoop die uit het geloof spreekt, is
natuurlijk wel mooi. En als mensen dat graag willen, kan ik ook een
gebed met hen doen.’ ■
Geert
André
Henk
Koster
Frederik
Hollander
Jan
Willems
Heleen
Griffioen-van Oord
Harderwijk
✩ 29-01-1959
Groningen
✩ 26-10-1938
Valthermond
✩ 23-12-1931
Bergentheim
✩ 06-03-1920
Rotterdam
✩ 29-09-1966
Lelystad
✝ 01-10-13
Groningen
✝ 23-08-2013
Emmen
✝ 17-11-2013
Hardenberg
✝ 09-10-2013
Amersfoort
✝ 22-12-2013
medewerker AKU Emmen
trainer en pastoraal werker
8
nd In Memoriam
20 november 2014
De dood beneemt ook de levenden vaak de adem. Wat
kun je nog zeggen tegen iemand die in deze afgrond
staart? Vijf voorzichtige adviezen bij het condoleren.
Rien van den Berg beeld novum, ap, nd
Spreken is goud –
Albertus Jacobus
Leyenhorst
Amersfoort
✩ 04-02-1932
Armstrong, Vernon,
BC, Canada
✝ 30-10-2013
agrariër
Gezina Willempje
Sander-van der Veen
‘Gefeliciteerd’ zeggen in plaats van
‘gecondoleerd’ is het probleem niet.
Sterker nog: misschien is dat wel het
meest onverdachte blijk van medeleven. Het toont namelijk aan dat je zelf
geraakt bent door het overlijden. Zo
geraakt, dat je de uitdrukkingen
verhaspelt.
Het echte probleem zit veel dieper. Stel
het je voor. De condoleance is begonnen. De aula of de bijzaal van de kerk is
gehuld in gedempt licht. Tien, twintig
handen verder staat de door verlies
getroffen familie, en jij denkt: wat
moet ik zeggen? Allerlei opties schieten
door je hoofd. Wat zeg je?
Of: je staat in de boekwinkel voor het
kaartenrek. Wat zoek je uit? Een neutrale kaart? Een kaart met een Bijbeltekst? Onvermijdelijk komt het
moment dat je de pen op het papier
moet zetten. Eerst het adres van de
familie maar eens even, dan staat er
alvast wat. En dan je eigen naam, maar
daarna is het onontkoombaar:
wat schrijf je?
Loppersum
✩ 19-01-1919
Slochteren
✝ 05-08-2014
Bij een open
wond volstaat
een pleister niet.
Gerrit Jan
Roebers
Zeven dagen en zeven nachten bleven ze
naast hem op de grond zitten zonder iets
tegen hem te zeggen, want ze zagen hoe
vreselijk hij leed.
Job 2:13
Wie veel vrienden heeft, raakt snel geruïneerd,
een echte vriend is meer waard dan een broer.
Spreuken 18:24
1. Zwijgen is zilver
2. Jij & de ander
Echt. Zwijgen is helemaal niet erg. De vrienden
van Job zeiden allerlei goedbedoeld kwalijks, maar
ze begonnen prachtig: ze zochten Job op in zijn
ellende en erkenden de diepte daarvan. Door te
zwijgen. Een handdruk – of zelfs een omhelzing –
zonder woorden kan precies dat tonen: dat je
iemand in zijn verdriet niet alleen wilt laten. Je
zwijgen is dan een uiting van respect voor wat de
ander overkomen is: jij wilt op geen enkele
manier inbreuk doen op dat verdriet. Weet je niets
te zeggen? Durf dan te zwijgen, als je een hand
geeft. Durf het op de condoleancekaart bij je naam
te laten.
‘Heb je wel eens iemand gezien die altijd met zijn
woorden klaarstaat?’, vraagt de Spreukendichter.
‘Voor een dwaas is er meer hoop dan voor hem.’
Iemand die altijd praat, praat namelijk meestal
over zichzelf. Voor wie wil meeleven met iemand
in de rouw, is regel A tot en met Z: luister. Toon
echte aandacht voor de ander en het verdriet
waarin die zit.
Zwijgen kun je als je niet dicht genoeg bij iemand
staat, en als je juist héél dicht bij iemand staat.
Maar wat je kunt zeggen, hangt echt van je relatie
af. Als je elkaar oppervlakkig kent, volsta dan met
een eenvoudig ‘Van harte gecondoleerd’. Er zijn
zegt genoeg.
Besef wie je de hand schudt en maak verschil.
Vaak is er een betrokkene of een stel in de rij voor
wie jij speciaal komt. Houd het bij de andere
mensen in de rij kort. Er staan achter jou mensen
te wachten. Ga zelfs niet aan elke nabestaande
uitleggen wie je bent – tenzij je dat gevraagd
wordt, natuurlijk.
Wees bovendien wie je bent. Ga niet doen alsof
je goede vrienden bent omdat het moment zo
heftig is. Gedraag je ook niet vromer. Wie rouwt,
heeft behoefte aan echtheid, aan mensen uit één
stuk. Als je de arm om iemand heen slaat, wees
dan een vriend. En als je zegt ‘ik bid voor je’, bid
dan.
Gerner
✩ 05-06-1930
Dalfsen
✝ 09-08-2014
vertegenwoordiger
Annie
Moes-van der Berg
Femmigje
Drost-Altena
Freerk
Veenstra
Jan
Pimmelaar
Susanna
Rademaker-Cannegieter
Hoogkerk
✩ 19-01-1953
Zwolle
✩ 03-09-1924
Marum
✩ 30-04-1925
Wagenborgen
✩ 16-12-1923
Scheemda
✩ 02-08-1911
Groningen
✝ 18-02-2014
Zwolle
✝ 21-11-2013
Meppel
✝ 26-04-2014
Schildwolde
✝ 30-01-2014
Slochteren
✝ 31-07-1914
deurwaarder
landbouwer
verkoopster textielzaak
9
20 november 2014
nd In Memoriam
ja, echt
Eerder had ik slechts over u gehoord, maar nu
heb ik u met eigen ogen aanschouwd.
Job 42:5
Er is een tijd om te zwijgen
en een tijd om te spreken.
Prediker 3:7b
Zolang ik zweeg, teerden mijn botten weg,
kreunend leed ik, de hele dag.
Psalm 32:3
3. Jij, de ander en de Ander
4. Voel het moment aan
5. Spreken is goud
De bekendste spagaat voor een christen is deze: je
zou willen troosten. Er is perspectief, wij rouwen
niet zoals mensen rouwen die geen hoop hebben,
zegt de Schrift. Sterker nog: als er geen perspectief
is over de dood heen, heeft het geloof niets te
betekenen. Maar God ter sprake brengen, vergt
evenwichtskunst. Een Bijbeltekst kan een pleister
op een wonde zijn. Maar bij een grote open wond
volstaat een pleister niet.
Ook hiervoor geldt: wees je bewust van je relatie
met de rouwenden. Is het iemand die dicht bij je
staat, dan mag en kun je meer zeggen dan wanneer iemand verder af staat. Wat je wilt zeggen is
dan namelijk geborgen in de relatie die je hebt. Je
kunt later doorpraten, verhelderen, aanvullen…
en eventueel sorry zeggen als je de situatie verkeerd aanvoelde. Als je elkaar minder kent, is het
wijs ook minder te zeggen.
Het breekpunt in het boek Job is het moment dat
Job God écht leert kennen. Als hij in Gods ogen
heeft gekeken, Gods hart heeft ontdekt, komt er
een begin van heling. God kan alles tegen Job zeggen, omdat Hij alles voor Job is. En inderdaad: als
je vanuit je relatie met de ander en de Ander echt
God ter sprake durft te brengen, doe dat dan vrijmoedig. Want de enige echte troost is de troost
die van boven komt.
Wie een rouwende ontmoet, ontmoet hem in een
uitermate geconcentreerd moment in de tijd. Het
maakt voor de rouwdrager verschil, of de klap van
het nieuws vers is, of dat de begrafenisliturgie al is
samengesteld, of dat de begrafenis achter de rug
is. Het kan bijvoorbeeld een groot verschil maken
als er een zondag zit tussen het overlijden en de
begrafenis. Maar ook dan geldt dat iedereen zijn
eigen proces doormaakt, zijn eigen route aflegt.
Elke rouw is persoonlijk, en dus anders. Wees je
bewust van het moment (regel A tot en met Z was
immers: luister).
De dichteres Vasalis schreef dit vers:
Verdriet kit al mijn krachten samen
zodat ik roerloos word als steen.
Mijn hele leven wordt materie,
een ondoordringbaar, star mysterie
o, sla de rots, opdat ik ween.
Vooral na de begrafenis kan een periode van stilte
invallen, waarin de leegte keihard toeslaat, terwijl
de omgeving van de rouwende het volle leven
weer oppakt. De rouwende kan zomaar het gevoel
krijgen dat zij zwijgen moet, en doorbijten – terwijl het gemis juist dan in volle hevigheid toeslaat.
Bied de rouwende je hart aan, en je oren. Wees
degene tegen wie hij spreken kan. Laat jouw zwijgen het zilver zijn. Als de ander mag spreken, is
dat goud waard. ■
Evert Jan
Vos
Albert
Mulder
Trijntje
Slager-Vellema
Joost
van den Herik
Arend
ten Kleij
Enschede
✩ 17-10-1930
Schuinesloot
✩ 09-09-1922
Blija
✩ 19-08-1927
Rotterdam
✩ 09-05-1921
Lemelerveld
✩ 30-09-1934
Hardenberg
✝ 17-01-2014
Gramsbergen
✝ 13-01-2014
Baflo
✝ 29-09-2013
Capelle aan den IJssel
✝ 26-04-2014
Lemelerveld
✝ 11-01-2014
hoefsmid
boerenknecht/bouwvakker
vertegenwoordiger
veehouder, melktankchauffeur
10
nd In Memoriam
20 november 2014
advertenties
Begrafenisonderneming Stam
Voor verzorging van begrafenissen
in de gehele Alblasserwaard,
Drechtsteden en omstreken
De uitvaartondernemer die werkt zonder marges en
provisies. Ik ben geen verkoper, ik ben dienstverlener.
Ik ben er om u te begeleiden en te helpen in het
moeilijke proces dat het regelen van een uitvaart
meestal is.
Persoonlijk
Betrokken
Respectvol
Dat doe ik op een persoonlijke en informele manier.
Niet afstandelijk en met een uitgestreken gezicht,
maar gewoon van mens tot mens, zoals ik ben,
geïnspireerd door Gods liefde.
Dat werkt het beste, voor u en voor mij.
Molenstraat 153
2961 AK Kinderdijk
Dag en nacht bereikbaar op 033 - 475 00 45
Hans Meijerink
[email protected]
www.meijerinkuitvaartzorg.nl പപAchter de Kamp 37, 3811 JD Amersfoort
Aula Schoonenburg
078-6919005
www.jacstam.nl
Nieuw-Lekkerland
GEDENK DEN S A BB AT DAG , DAT GI J DIEN HEIL IG T.
Hoe lief is u
de dag des HEEREN?
Allerlei wetgeving in ons land heeft er mede toe bijgedragen dat de zondag meer en meer
als een gewone dag wordt gezien. Nog afgezien van het feit dat deze dag met sport en
spel door miljoenen in ons land wordt doorgebracht. Heeft u dat nog iets te zeggen?
Of zijn wij het zo gewoon gaan vinden dat we onze schouders er maar over ophalen en
daarmee zeggen: ‘Er is toch niets meer aan te doen...?’ Het is onze dure plicht om de dag
ering van de Zond
ag
sr
DOELSTELLING:
a
e Zond gsheiligin
ndse Vereni
gin
derla
g
d
vor
nd
te
g
Ne
e
tb
us
to
des HEEREN waar te nemen zoals de HEERE het Zelf ingesteld heeft in Zijn Woord.
U kunt bij on
s
deurstickers
bestellen
tegen lectuu
rverspreidin
g
op zondag.
Ook sturen
wij u graag
ons
jaar verslag
toe.
Doel van de vereniging is met ernst te streven naar de bevordering van de zondagsrust en zondagsheiliging, zoals dat in Gods
woord geboden wordt. Word vandaag nog lid en geef zo blijk dat u de doelstelling van de vereniging onderschrijft en de
zondagsrust en zondagsheiliging u alles waard is. Al vanaf 1 euro per jaar bent u lid van onze vereniging!
U kunt zich opgeven via [email protected] of door te bellen naar (0317) 61 43 98.
Ons kantoor is bereikbaar op werkdagen tussen 9.00 en 16.00 uur.
Fred. v.d. Paltshof 15 • 3911 LA Rhenen • T (0317) 61 43 98 • F (0317) 61 60 44 • E [email protected] • NL98 INGB 0000 8786 28
MAAK HET VERSCHIL
Nu en later
een
iopië kan na
Safiya uit Eth
aalt van
str
Ze
n!
weer zie
staaroperatie
kleinkinderen
r
haa
ze
geluk wanneer
armen sluit.
weer in haar
Er zijn momenten in het leven dat je even wordt
stilgezet. Dat gebeurde dertig jaar geleden bij
oogarts Dr. Martien Cozijnsen. Om gezondheids-
voor deze kwetsbare kinderen. Hij had niet kunnen vermoeden
dat zijn toenmalige beslissing ook vandaag de dag nog van grote
betekenis is. Stichting LIGHT FOR THE WORLD verzorgt jaarlijks
redenen moest hij zijn goedlopende praktijk
meer dan 14.000 oogoperaties en zorgt ervoor dat ruim 4.000
LEGAAT VOOR OOGZORG
kinderen met een handicap aangepast onderwijs kunnen volgen.
De Bijbelse oproep in Matteüs 25 is nog steeds de grondslag voor
alle activiteiten.
De heer Van W. uit Bilthoven werkte acht jaar voor een
sluiten. De periode daarna werd een zoektocht
naar een zinvolle nieuwe invulling in zijn leven. In Thailand werd
hij geconfronteerd met de erbarmelijke omstandigheden waarin
blinde kinderen leefden. Zij werden weggestopt en kregen niet de
kans om naar school te gaan. Dit maakte diepe indruk op hem.
Dr. Cozijnsen besefte dat hij het verschil kon en moest maken
voor bestrijding van vermijdbare blindheid
voor inclusie van mensen met een handicap
handelsmaatschappij in Ethiopië. Na uitvoerige gesprekken
met een lokale oogarts nam hij LIGHT FOR THE WORLD op
Ook u kunt heel concreet het verschil maken voor mensen met een
handicap in Afrika en Azië. Een schenking bij leven of bij testament
kan een goede invulling zijn van uw persoonlijke wensen.
IBAN NL10 INGB 0000 0001 31
www.lightfortheworld.nl
in zijn testament. Dankzij dit legaat is het oogzorgprogramma
in Ethiopië voor de komende drie jaar verzekerd!
11
20 november 2014
nd In Memoriam
Hugo de Bruijne
Jessica Schaaij
Al trappelend met haar beentjes werd ze geboren. Dat had niemand verwacht, zeker de artsen niet, die
rekenden op een levenloos kindje. Op maandag 10 februari van dit jaar kwam Jessica Schaaij ter wereld,
na 25 weken zwangerschap, heel klein – als je haar beentjes strekte 29 cm. Maar zo kwetsbaar als ze
was, ze had Cornelis en Doritha papa en mama gemaakt, die daar lang op hadden moeten wachten. En
vervolgens bleek het ook nog een dapper meisje, dat zelfstandig begon te ademen, al moest er wel snel
zuurstofhulp bij komen.
Op de echo was een paar weken eerder gebleken dat ze te weinig voeding via de navelstreng kreeg.
Vanwege zwangerschapsvergiftiging werd Doritha met 23 weken opgenomen. Snel gingen ze op zoek
naar een naam. Jessica! God ziet, betekent dat. Cornelis legde zijn hand op de buik van zijn vrouw en
Doritha voegde haar hand daarbij. Toen schopte hun dochter weer, voor het eerst na lange tijd, alsof ze
wilde zeggen dat ze er nog was. Al snel na de geboorte koelde ze af en moest ze worden geholpen in de
couveuse. Je moest onder dekentjes door kijken om een glimp van haar te zien. Jessica deed het goed!
De beloning was dat ze van de beademing af mocht. Twaalf uur hield ze dat vol, toen was er weer een
ander type beademing nodig. Op woensdagavond deed ze het zo goed dat haar ouders lang bij haar bleven, trots en genietend, kletsend, haar aanrakend door de gaten in de couveusewand.
Een uur of zeven later bleek het leventje toch af te lopen en werden haar ouders gewekt. Huilend
en biddend stonden ze bij de couveuse: mag er een wonder gebeuren, hoeft ze niet te lijden?
Helemaal aan het einde legde Cornelis haar bij Doritha en stierf ze vredig. Ze mochten haar wassen, in bad doen, met olie insmeren, de haartjes borstelen, voet- en handafdrukken maken. Het
ziekenhuis zorgde dat er mooie foto’s werden genomen. Daarna volgde de dag van de begrafenis. Haar ouders waren met z’n tweeën toen ze haar thuis vanuit een mandje in het kistje legden en dat afsloten. Met het kistje in de kinderwagen liepen ze met een kleine groep mensen
naar het graf. Cornelis legde het kistje erin. Thuis hebben ze daarna nog een fotoboek gemaakt:
‘Boek voor Jessica’. ‘Eens zullen we samen zingen tot Gods eer’, staat erin geschreven. ■
Johanna Pieternella
Wilhemina
Oggel
Axel
✩ 16-09-1915
Axel
✝ 22-03-2014
leerkracht basis- en
speciaal onderwijs
Geboren te Veldhoven op 10 februari 2014
Overleden op 13 februari 2014 te Veldhoven
Harco Ploegman
Cor
van Esch
Helen Grace Meima-van der Noord
Na een slopend ziekbed van zeven jaar overleed Helen Grace vorig jaar oktober op 85-jarige leeftijd. Haar man Jaap mist haar nog elke dag. Maar hij is ook dankbaar. Samen met zijn van oorsprong
Amerikaanse vrouw Helen Grace en zijn acht kinderen woonde Jaap Meima tijdens zijn werkzame
leven in meerdere landen, waaronder Curaçao, Venezuela, Brazilië, en Canada. ‘Ik heb m’n hele leven,
in diverse commerciële functies, voor de KLM gewerkt. Dat vele reizen en steeds verhuizen van land
naar land was voor mijn vrouw wel moeilijk. Zij heeft veel gedaan aan de opvoeding van de kinderen
en heeft ons gezin altijd draaiende gehouden. Soms was ik langdurig weg.
Achttien jaar hebben we in het buitenland gewoond. Steeds nieuwe talen leren was niet gemakkelijk.
Toen we terugkwamen in Nederland heeft mijn vrouw maatschappelijk werk gedaan op verschillende
plekken.’
Vorig jaar oktober overleed Helen Grace. ‘Mijn vrouw leed aan een zeldzame ziekte, waardoor
ze steeds verder achteruitging en uiteindelijk dement werd.’ In het jaar dat volgde, overleden
ook een dochter en een kleindochter van hem. Toch is Meima niet bitter geworden. ‘Het was
een zwaar jaar, maar mijn geloof in God houdt me staande. Het leven is wel moeilijker geworden en ik heb een zware dip gehad. Maar God geeft me steeds weer kracht. Ik ben dankbaar
voor elke dag die ik nog krijg.’ Meima omschrijft Helen Grace als ‘een liefdevolle echtgenoot en
gelovige vrouw’. ‘We hebben altijd een goed huwelijk gehad. Ze was een fijn persoon om mee
om te gaan. Ze was zorgzaam en ze had interesse voor iedereen. Ook had ze een brede belangstelling. Doordat we in verschillende landen hebben gewoond was ze internationaal georiënteerd. Ook was ze kerkelijk altijd actief.’ Helen Grace had een grote liefde voor bloemen. Meima:
‘Bloemen waren haar lust en haar leven. “Een huis zonder bloemen is geen huis’’, zei ze altijd.
Ze heeft ook een tijdlang bloemen verkocht in een bejaardenhuis. Nog elke veertien dagen
krijg ik bloemen van mijn kinderen. Om aan haar te blijven denken en omdat het voor mij zo
belangrijk geworden is. Ze heeft veel voor me betekend, en ik mis haar nog elke dag.’ ■
Geboren te Chicago op 18 december 1927
Beroep: huisvrouw / maatschappelijk werkster
Overleden op 15 oktober 2013 te Amersfoort
Rotterdam
✩ 07-08-1926
Rotterdam
✝ 13-08-2014
directeur
handelsonderneming
Henk
de Stigter
Hoorn (Terschelling)
✩ 02-03-1923
Bennekom
✝ 23-02-2014
wetenschappelijk
onderzoeker
Ronnie
Kramer-Oostra
Johan
Bello
Wim
Schaafsma
Johanna
Hannema–Meijer
Nelly
Horstman-Apperloo
Enschede
✩ 27-03-1943
kampen
✩ 29-02-1952
Amsterdam
✩ 09-06-1953
Lonneker
✩ 08-07-1924
Enschede
✩ 11-02-1923
Enschede
✝ 19-12-2013
Zwolle
✝ 04-11-2013
Zwolle
✝ 03-02-2014
Bilthoven
✝ 21-01-2014
Enschede
✝ 17-05-2014
technicus
leraar wiskunde
huisvrouw
12
nd In Memoriam
20 november 2014
De tijd is voorbij dat de familie een grafsteen moest
kiezen uit de paar modellen die de begrafenisondernemer
hun voorhield. Een standaardgraf bestaat niet meer.
Hilbert Meijer beeld nd en Roskam Grafmonumenten
Liever een zeilschip of een muzi
van links naar rechts: De plaatsing van een grafmonument van fundering en dekplaat tot grafsteen.
Hoe verder je loopt op begraafplaats De Boskamp
in Assen, hoe meer er te zien is. Op het oude
gedeelte staan onopvallende stenen op de graven
– traditioneel, grijs, rechttoe rechtaan. ‘Dertien in
een dozijn’, zegt Anne-Matthijs Roskam, die
gespecialiseerd is in grafmonumenten.
De vakken met de nieuwere graven zijn kleurrijker. Geen graf is hier hetzelfde. Er is veel meer
rode steen te zien, glazen platen, roestvrij staal.
Tussen de traditionele modellen staan een steen
in de vorm van een hart, een rond exemplaar met
een glazen vlinder, een graf met twee pilaren die
voorzien zijn van koperen figuren. Er staat ook
een asymmetrische steen met een grijs-blauwe
gloed, ‘waarschijnlijk uit Brazilië’, vermoedt
Roskam.
Ontwikkelingen in de grafsteenmode gaan traag,
maar wie op een begraafplaats eerst langs oude
graven loopt om vervolgens die van de laatste
jaren te bekijken, ziet onmiskenbaar verandering.
‘Een standaardgraf bestaat niet meer. Het is persoonlijker geworden’, vat Roskam die voorzichtige
verschuiving samen. Die trend trekt van zuid naar
noord over het land. In het zuiden is het al langer
gebruikelijk om bijvoorbeeld een foto van de
overledene op het graf te plaatsen. Langzamerhand zie je dat ook op noordelijke begraafplaatsen gebeuren. Wie een beeld wil krijgen van wat
Soms zie je alleen
maar ‘Psalm 73’
staan. Dat vind ik
een gemiste kans.
er allemaal mogelijk is, kan het beste ter plekke
gaan kijken, ‘want’, zegt Roskam, ‘een begraafplaats is de beste showroom’.
Hij pakt een porseleinen plaatje uit, met daarop
een foto van een overledene. En hij laat een git-
zwart steenplaatje zien waarop een foto van een
gezicht haarscherp is gelaserd. ‘Op die manier kun
je een graf heel persoonlijk maken.’ Een voorwerp
op of bij een graf is al net zo’n trendbreuk: een
voetbalschoen op het graf, of een afbeelding van
een zeilschip of een muziekinstrument op de
steen. ‘Men denkt er veel meer zelf over na’,
merkt Roskam. ‘Mensen willen hun eigen keuzes
maken, ze laten zich niet meer zo makkelijk sturen door een begrafenisondernemer die maar
enkele stenen heeft om uit te kiezen.’
Soms hebben mensen zelf al een duidelijk idee
van wat ze willen. ‘Ze hebben op de begraafplaats
foto’s gemaakt van graven die ze mooi vinden.’
Roskam inventariseert dan de wensen, laat zien
wat er nog meer mogelijk is en komt zo tot een
ontwerp. Met anderen begint hij bij nul. Hij probeert erachter te komen wat voor persoon de
overledene was, en wat voor monument daarbij
past. Een koffer met graniet gaat altijd mee, net
als de iPad, waarop foto’s van stenen in alle mogelijke vormen en kleuren zijn te zien. ‘Zo wordt al
snel duidelijk wat mensen wel en niet willen. Vervolgens maak ik een schets.’ Omdat niet alles mag
op elke begraafplaats, raadpleegt hij eerst de
regels die op de begraafplaats gelden. ‘Afmetingen, kleur, materiaalsoort, sommige begraafplaatsen gaan daar heel ver in. Ze willen wildgroei
voorkomen. In de meest extreme vorm krijg je
een vuurtoren met een zwaailicht op een graf, dat
willen ze natuurlijk niet.’ En wat de tekst betreft:
vrijwel alle lettertypes zijn mogelijk, maar niet
alles is mooi in het ontwerp. ‘Sommigen komen
met heel veel tekst. Als mensen dat graag willen,
maak ik een schets en komen ze zelf tot de conclusie dat het daarvan veel te druk wordt.’
Bijbeltekst
Voor christenen heeft een grafsteen vaak nog een
extra functie: het is niet alleen een herinnering
aan degene die is overleden, maar ook een manier
om te kunnen getuigen van het geloof. Roskam:
‘Er komen veel mensen op een begraafplaats. Die
kunnen aan het denken worden gezet door de
tekst op een steen: wat is dat toch, dat men troost
vindt en hoop heeft, ondanks het verdriet? Dat
vind ik, als christen, persoonlijk erg mooi.’ Ros-
Daniël
Hooghuis
Clasien
Escher
Janna Willemina
Simmelink-Grevers
Els
Wielhouwer-Sweep
Jan Geert
Veldhuis
Bedum
✩ 07-02-1946
Zuidhorn
✩ 03-09-1933
Winterswijk
✩ 23-12-1918
Tilburg
✩ 11-05-1940
Gorredijk
✩ 05-07-1935
Sappemeer
✝ 26-10-2013
Amersfoort
✝ 14-03-2014
Emmeloord
✝ 10-10-2013
Veenendaal
✝ 12-04-2014
Zuidhorn
✝ 21-03-2014
verpleegkundige
huisvrouw
vertegenwoordiger
13
nd In Memoriam
20 november 2014
ekinstrument
gebruikte grafstenen als wegverharding
Jaarlijks worden in Nederland zo’n 35.000
grafmonumenten geplaatst. Na dertig jaar
is zeventig tot tachtig procent daarvan verdwenen. Nabestaanden die een grafsteen
laten plaatsen, zijn de eigenaar tot het
moment dat het graf geruimd wordt. Als de
grafrechten vervallen, wordt het graf inclusief alle onderdelen eigendom van de
begraafplaats. Het overgrote deel van de
duizenden grafstenen die elk jaar van graven worden gehaald, wordt vermalen tot
gruis en dient vervolgens als wegverharding. ‘Hergebruik komt weinig voor en er is
zeker geen handel in’, verzekert Liset van
Pinxteren van de Branchevereniging
Ondernemers Begraafplaatsbeheer.
Sommige begraafplaatsen slaan de stenen
van een geruimd graf nog enkele maanden
op, voor het geval nabestaanden de steen
willen ophalen. ‘Komen die niet opdagen,
dan volgt de rigoureuze methode: vernietigen. Voorkomen moet worden dat ze oneigenlijk hergebruikt gaan worden. Er gaan
verhalen over grafstenen die als tafelblad
dienst doen.’
Toch zijn er volgens Leon Bok van het
Bureau Funeraire Adviezen veel mogelijkheden voor hergebruik van oude stenen. In
België en Duitsland gebeurt dat al veel,
maar in Nederland wil men daar niet aan.
kam kiest het liefst ervoor een tekst voluit op de
steen te zetten. ‘Soms zie je alleen maar ‘Psalm
zoveel’ op een steen staan. Als christen vind ik dat
een gemiste kans. Iemand die onbekend is met de
Bijbel, wordt niet geraakt door ‘Psalm 73’, het is
veel aansprekender om zo’n Bijbeltekst er voluit
op te zetten. Persoonlijker nog is een vrije tekst.
Bijvoorbeeld ‘Opgenomen in Gods heerlijkheid’.
Er zit heel veel achter zo’n zin.’
twee seizoenen
Een steen mag niet te snel op een graf worden
geplaatst om te voorkomen dat die door de inklinkende grond zal verzakken. ‘Afhankelijk van de
grondsoort en het type fundering, is het het mooiste om er twee seizoenen overheen te laten gaan’,
zegt Anne-Matthijs Roskam.
Hij raadt familie aan zich niet te laten opjagen
door grafsteenleveranciers die kort na de begrafenis foldermateriaal opsturen. ‘Neem de tijd.’ Dat is
niet alleen belangrijk om een goede keus te kunnen maken, maar ook om te voorkomen dat je te
veel betaalt. De totaalkosten van een graf met
steen en dekplaat, inclusief plaatsing, kan vanaf
zo’n 1500 euro. Een staande steen met voetstuk is
er vanaf 950 euro, waarbij de granietsoort voor
een belangrijk deel de prijs bepaalt. Voor een
uiterst exclusief grafmonument met een bijzondere vormgeving en dito materialen, zoals roestvrij staal, heb je met 3000 euro veel keus.
Veel verkopers van grafmonumenten doen het
goed, benadrukt Roskam, maar hij verbaast zich
ook geregeld over de kosten die sommigen berekenen. ‘Vooral als mensen iets afwijkends willen,
wordt er vaak veel geld gerekend. Dat hoeft helemaal niet. Of je een steen recht zaagt of in een
hartvorm, dat maakt in de kostprijs bijna niets
uit.’ Zo is het ook niet nodig dat voor een glazen
plaat veel meer betaald moet worden dan voor
graniet. Of dat de rekening hoger uitpakt als er
veel tekst op de steen moet. ‘Sommigen rekenen
twee, drie euro per gefreesde letter’, weet Roskam. ‘Dat is zo’n onzin. De tekst wordt in de computer gezet en vervolgens automatisch in de steen
gefreesd. Of dat nou letters zijn of een kruis of een
vogel of een bloemtakje, dat hoeft niks extra’s te
kosten.’ ■
‘Zelfs niet als je zegt dat het duurzaam is
en minder kost.’
De belangrijkste verklaring dat grafstenen
nauwelijks worden hergebruikt, is volgens
steenhouwerijen het prijskaartje. ‘De kosten van frezen en opnieuw beletteren
komen al snel in de buurt van een nieuwe
steen’, legt Raymond Harderwijk van
Steenhouwerij Jongerius in Utrecht uit.
‘Daardoor is er absoluut geen handel in
gebruikte stenen. We worden weleens
gebeld door familie: willen jullie een steen
overnemen? Nee dus. Als we er een moeten
ophalen, moeten we er zelfs geld voor vragen, want bij ons gaat-ie ook in de
container.’
‘Vijfentwintig jaar geleden werden van de
hardstenen palen op graven dorpels
gemaakt, maar dat stadium zijn we allang
voorbij’, zegt Jaring Roosma van
Steenhouwerij De Vries in Buitenpost. ‘Er
wordt weinig Belgische hardsteen meer
gebruikt, nu is het allemaal graniet. Dat
laat zich wel recyclen, maar door de goedkope import uit China en India is dat niet
meer rendabel.’ Bovendien veranderen de
modellen, legt Roosma uit. ‘Vroeger wilde
een weduwe net zo’n steen als de buurvrouw. Nu moet het zo veel mogelijk opvallen en wil iedereen zijn eigen steen.’
Anne-Matthijs Roskam: ‘Sommigen rekenen twee, drie euro per gefreesde letter. Dat is zo’n onzin.’
Diny
Huizinga
Pieter Dirk
Kaijser
Aaltje
van der Maar-Westra
Reina
Horinga-Wierenga
Mees
Graafland
Groningen
✩ 05-04-1931
Terneuzen
✩ 21-05-1927
Niezijl
✩ 01-05-1924
Ten Post
✩ 08-04-1925
Rotterdam
✩ 04-02-1946
Zwolle
✝ 17-04-2014
Terneuzen
✝ 25-08-2013
Grijpskerk
✝ 06-10-2013
Assen
✝ 06-09-2013
Berkel en Rodenrijs
✝ 06-03-2014
documentaliste
klusjesman
huisvrouw
autorijschoolhouder
14
nd In Memoriam
20 november 2014
advertenties
Zorg voor uw uitvaart Diverse zakbijbels
Bijbels in Statenvertaling
Kleine zakbijbel
D31
D31ZK
Geert van de Belt
D32
D33
D34
D35
06-16945646
8,5 x 12,5 cm, met Psalmen en Formulieren,
en landkaartjes, zwart
kunstleer, kleursnee
m 28,idem, in zwarte kunststof koker m 31,50
leer, goudsnee
m 50,kunstleer, kleursnee, duimgrepen m 55,leer, goudsnee, duimgrepen
m 78,als D34, met ritssluiting
m 94,-
Grote zakbijbel
dag en nacht bereikbaar
www.geertvandebelt.nl
ook als elders verzekerd bent kunt u een beroep op mij
doen.
H31
H32
H33
H34
H35
10,5 x 15,5 cm
kunstleer, kleursnee
leer, goudsnee
als H31, met duimgrepen
leer, goudsnee, duimgrepen
idem, met ritssluiting
m
m
m
m
m
37,57,62,85,103,-
Nijverheidstraat 21
Postbus 168, 4140 AD Leerdam
Telefoon (0345) 61 01 55 | [email protected] | www.gbs.nl
BLIJVENDE HERINNERING
Samen met Roskam Grafmonumenten kunt u op een persoonlijke manier voor uw dierbare een
grafmonument ontwerpen en laten uitvoeren.
Ook als voor u, naar de mens gesproken, sterven onvermijdelijk is en u wilt graag zelf mee beslissen
over het ontwerp van het grafmonument, dan willen wij u graag hierin begeleiden.
Roskam Grafmonumenten werkt met veel verschillende materialen zodat er altijd een uniek gedenkteken
gemaakt kan worden.
Bij ons betaalt u een eerlijke lage prijs omdat wij rechtsreeks vanaf de fabriek leveren en niet afhankelijk
zijn van andere partijen. Roskam Grafmonumenten levert en plaatst uw grafmonument in heel Nederland.
Wij maken graag een afspraak bij u thuis of op de begraafplaats, voor een respectvol en betrokken gesprek.
Hoogbree 80
9403 JR ASSEN
0592 201002
[email protected]
www.roskamgrafmonumenten.nl
‘We geloven vooral dat we er zijn
voor elkaar.’
‘Bij De Haan en Van de Kamp DELA geloven we in
een waardig afscheid voor iedereen. Maar we
geloven vooral dat we er zijn voor elkaar. We helpen
nabestaanden dan ook niet alleen tijdens de uitvaart.
Ook vóór en ná de uitvaart staan wij hen met raad en
daad bij. Zodat zij de draad van het leven weer zo goed
mogelijk op kunnen pakken’, zegt Egbert van Dijk,
regiomanager van De Haan en Van de Kamp DELA.
Een vertrouwd gezicht in Amersfoort
De Haan en Van de Kamp DELA regelt al 24 jaar vele
uitvaarten in Amersfoort en omgeving. De betrokken
medewerkers zetten zich in om bij elke uitvaart de
verwachtingen te overtreffen. De Haan en Van de Kamp
DELA is een vertrouwd adres waar de klant voorop staat.
Dat toont ook het onderzoek naar klanttevredenheid aan.
Nabestaanden waarderen de dienstverlening gemiddeld
met een 9,1. Egbert van Dijk: ‘Ontzorgen zien wij als onze
belangrijkste taak, dat is onze passie.’
De voordelen van de coöperatie
De Haan en Van de Kamp DELA maakt deel uit van de
coöperatie DELA. Een ledenorganisatie die ruim 75 jaar
geleden is opgericht om een waardige uitvaart voor
iedereen mogelijk te maken. Heeft u een verzekering bij
DELA, dan bent u lid van coöperatie DELA. Dat biedt u
toegang tot het volledige pakket aan dienstverlening en
ledenvoordelen. Denk aan praktische hulp van een
consulent Nabestaandenzorg of het beantwoorden van al
uw vragen over bijvoorbeeld uw testament door de DELA
VoorelkaarDesk.
Contact
De Haan en Van de Kamp DELA
Mozartweg 58 | Amersfoort
033 475 70 07
www.dela.nl
15
20 november 2014
nd In Memoriam
Niek Stam beeld Niek Stam
‘Mensen bidden voor me’
Uitvaartondernemer Koos Stam (52) uit Kinderdijk nam in 1999
het bedrijf over van zijn vader. Hij doet geen crematies.
‘Officieel ben ik de derde generatie die begrafenisondernemer is.
Mijn vader nam de onderneming over van zijn schoonvader, die
overigens ook Stam heette. Diens familie was al generaties lang met
activiteiten rondom uitvaarten bezig: graven delven, kisten
timmeren en grafstenen schilderen. Het bijzondere is dat mijn
dochter Ellen, een jonge moeder van vijf kinderen, nu ook de cursus
voor uitvaartleider is begonnen. Je zou ons bedrijf traditioneel
kunnen noemen. Wij begeleiden bijvoorbeeld geen crematies. Dat
doe ik op grond van de Bijbelse regel dat het verbranden van een
overledene niet eervol is, of zelfs een straf is. Daaraan wil ik niet
meewerken. Ik weet dat er andere christenen zijn die er wel ruimte
voor zien. Maar als ik de vraag krijg, leg ik rustig uit dat ik niet de
goede persoon ben om zoiets te begeleiden, en dan verwijs ik de
familie door.
Ik hecht aan protocol, dus ik verkleed me regelmatig. Als ik aan het
werk ben bij een overledene draag ik een driedelig zwart pak, en op
de dag van de begrafenis een jacquet: zwart met een heel klein
streepje erin. En een hoge hoed. Voor ander werk, zoals een gesprek
over dankbetuigingskaartjes, draag ik een gewoon pak. Thuis, waar
ik mijn kantoor heb, loop ik het liefst in een spijkerbroek en trui. Met
die kledingtraditie is niets mis. Als ik bij een klant kom, is er verdriet
in huis, daarin deel ik. Lang geleden zei iemand: “Ik zie aan uw
kleding dat u ons verdriet serieus neemt.” Soms zeggen mensen ook
wel: “Van ons hoeft dat zwarte pak niet.” Daar wil ik gerust een
beetje in meegaan, maar ik wil wel herkenbaar blijven als de
begrafenisondernemer.
De bedrijfstak is in verandering. Twintig jaar terug was er de
schaalvergroting. Nu is de tegenbeweging dat mensen voor zichzelf
beginnen, vaak vrouwen. Soms vanuit een eerder opgedane
negatieve ervaring. Sommigen hebben in mijn ogen een wat
overtrokken bevlogenheid. Dan roepen ze maar hoe mooi het werk is.
Maar het is ook gewoon hard werken, op onregelmatige tijden. Ik zou
mezelf meer nuchter dan bevlogen willen noemen.
Verder zijn er veel dingen bij gekomen die ik ’modern heidendom’
noem: de overledene aanspreken als een sterretje. Of wat ik laatst
las: een ondernemer liet linten uit de kist hangen, en die konden de
nabestaanden dan doorknippen.
Ik geloof dat je jezelf moet blijven. In mijn geval: praktisch en
oplossingsgericht, maar ook wel meelevend. Het kan zo gebeuren dat
er een gesprek ontstaat dat eigenlijk meer pastoraal van aard is. Dan
is het fijn dat ik geen urenverantwoording aan een directeur hoef af
te leggen. Ik woon in een kleine gemeenschap, en dan is het prettig
om te merken dat er met je wordt meegeleefd. Mensen die je sterkte
wensen, of zeggen dat ze voor je bidden.
Begrafenissen laten mij niet koud. Het gebeurt regelmatig dat ik de
overledene goed gekend heb. Het maakt voor mij ook nogal een
verschil of men een gebakje neemt na afloop “om te vieren dat het
mooi geweest is zo”, of dat je bij het graf van een klein kind staat
waarvan gezegd wordt dat het in de armen van Abraham wordt
gedragen. Ik ervaar dan dat de Bijbel gelijk heeft als daar staat dat
het beter is om naar een klaaghuis te gaan dan naar een feestmaal.
Het geeft mij veel voldoening als een begrafenis ordelijk is verlopen.
Dat ik denk: zo zou ik het voor mezelf ook wel willen. Maar ook als
het niet mijn smaak is, wil ik toch dat bezoekers naar huis gaan met
het idee “zo is het goed, zo zou hij of zij het zelf gewild hebben”.
Ik verzorg meestal kerkelijke begrafenissen, maar een uitvaart zonder
dominee doe ik met evenveel aandacht en respect. Ook al sta je daar
soms wel met je eigen gedachten. Zoals die begrafenis waar de
dominee alleen aan het eind nog kort wat mocht zeggen. In dit geval
na een cd van Frans Bauer, met het lied ‘Er gaat een trein naar
niemandsland, op weg naar het beloofde land.’ De dominee sprak
daarna, en zei: “Ik wil graag nog even aanhaken bij die trein. Er gaat
inderdaad een trein naar het paradijs. En het tarief is betaald door
Jezus Christus.” Kijk, zo’n dominee kan voor mij dan niet meer stuk.’ ■
Joanne
Vergouwe-de Haan
Gerharda Johanna
Zomer-Rots
Engelina Christina
Rots
Joas
Blootens
Mark
Gunnink
Leiden
✩ 29-03-1982
Aalten
✩ 19-09-1926
Aalten
✩ 30-01-1921
Deventer
✩ 13-12-2007
Zevenhuizen (Leek)
✩ 27-11-1945
Arnhem
✝ 15-04-2014
Leiden
✝ 23-04-2014
Aalten
✝ 08-08-2014
Deventer
✝ 26-09-2013
Zuidwolde Dr.
✝ 27-10-2013
leerkracht basisonderwijs
verpleegkundige
huisarts
16
nd In Memoriam
20 november 2014
Bertus
van Dijk
Willem
Koning
Hilke Jacoba
Appelman-Zwarts
Hanny
van den Berg
Mattheus
Goossen
Kampen
✩ 20-10-1931
Oldekerk
✩ 05-05-1921
Delfzijl
✩ 18-03-1918
Poortugaal
✩ 08-10-1956
Spui
✩ 20-11-1924
Zwolle
✝ 21-09-2013
Hardenberg
✝ 11-12-2013
Bilthoven
✝ 05-11-2013
Rozenburg
✝ 31-03-2014
Axel
✝ 07-04-2014
medewerker tabaksfabriek, later Philips
opzichter bij de Kon. Ned.
Heide Maatschappij
belastingambtenaar/
huisvrouw
huisvrouw, voorheen
Z-verpleegkundige
agrarisch medewerker/
fabrieksarbeider
Antonia Alida
Vos-Hagens
Nely
Houtman-van Dijk
Jannie
Siebe-Kamphuis
Tonko
Beijes
Riea
Kamphorst-van Eck
Rotterdam
✩ 21-09-1929
Wijnjeterp
✩ 13-01-1927
Engelbert
✩ 07-02-1942
Oude Pekela
✩ 13-02-1927
Wijk bij duurstede
✩ 29-05-1939
Rotterdam
✝ 02-02-2014
Harderwijk
✝ 20-11-2013
Sappemeer
✝ 20-01-2014
Rotterdam
✝ 05-05-2014
Amersfoort
✝ 31-03-2014
kleuterjuf, huisvrouw, verkoopster banketbakkerij
onderwijzeres en
domineesvrouw
werkte samen met vader in
juwelierszaak/huisvrouw
vertegenwoordiger
in appendages
verkoopmedewerkster detailhandel
Jacomina
Brand-Hannewijk
Jouke
van der Leest
Jan Roelof
Poelman
Jan
Koorn
Kornelis
Venema
’s-Heer Arendskerke
✩ 04-08-1919
Ten Boer
✩ 11-05-1948
Uithuizen
✩ 01-02-1930
Assen
✩ 12-10-1936
Slochteren
✩ 30-04-1944
Bilthoven
✝ 17-08-2014
Hilversum
✝ 30-07-2014
Stadskanaal
✝ 22-12-2013
Assen
✝ 01-06-2014
Aduard
✝ 15-10-2013
musicus
internist
magazijnchef
hoofduitvoerder in de bouw
Lub
Post
Klaas
Grasdijk
Pieter Riemer Cornelis
van ‘t Hof
Dinie
Visser
Hendrik Jan
Bosch
Kampen
✩ 29-01-1930
Groningen
✩ 06-03-1952
Amersfoort
✩ 26-05-1928
Diffelen
✩ 15-07-1965
Enschede
✩ 19-11-1922
Zwolle
✝ 17-05-2014
Utrecht
✝ 04-02-2014
amersfoort
✝ 04-05-2014
Zwolle
✝ 12-09-2013
Enschede
✝ 04-11-2013
vertegenwoordiger
kunstkenner
technisch adviseur
leerkracht basisschool
belastingambtenaar
17
20 november 2014
nd In Memoriam
Het is verstandig af en toe stil te staan bij je overlijden en
er met anderen over te praten. Maar houd bij je wensen
rond rouw en uitvaart wél ruimte voor de nabestaanden.
Martin Boon beeld nd
Alvast praten over straks
‘Dit is een rouwkoets. Als ik dan toch ooit begraven of gecremeerd word, dan wil ik de laatste keer
zo worden weggebracht.’ Sylvia (1985-2014) is een
van de deelnemers van de BNN-serie Over Mijn
Lijk. In het programma – inmiddels loopt het
vijfde seizoen – worden vijf jongeren gevolgd die
ongeneeslijk ziek zijn. Sylvia, met eierstokkanker
onder de leden, laat in de aflevering van 23 oktober aan haar vriend Luuk zien hoe ze naar haar
laatste rustplaats wil worden gebracht. Het geeft
een surrealistisch beeld. Gitzwarte, trappelende
paarden voor een rijtuig in dezelfde donkere kleur.
Presentator Patrick Lodiers die aan Luuk vraagt
wat hij ervan vindt. ‘Typisch Sylvia, met die paarden. Heel indrukwekkend.’ Geëmotioneerd loopt
hij even later weg.
laatste bladzijde
Mensen met een levensbedreigende ziekte worden gedwongen na te denken over hun levenseinde en wat ze dan willen. In wat voor soort kist
wil je opgebaard worden? Hoe moet de rouwkaart
eruitzien? Welke liederen klinken of worden
gezongen in een afscheidsdienst? Wie nodigen de
nabestaanden uit voor de viering? Begraven of
cremeren? Onder gezonde mensen is het minder
gebruikelijk over dit soort vragen met elkaar te
praten, ook al bestaan er tegenwoordig grote verschillen in uitvaarten en rouwrituelen.
Henk van der Meulen, universitair docent aan de
Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in
Groningen, heeft het zien verschuiven in de afgelopen decennia. ’Vroeger was heel duidelijk wat er
moest gebeuren na iemands overlijden. Daarover
hoefde niet lang nagedacht te worden. Alles lag
redelijk vast in protocollen.’ Vandaag is dat anders.
‘Een afscheidsdienst is toegespitst op de persoon
die is heengegaan. Het is subjectiever geworden.
Mensen bepalen zelf soms hoe zij herinnerd willen
worden in een dienst. ‘Ik sla de laatste bladzijde
van mijn leven om’, is dan het idee. Daar kun je je
vraagtekens bij zetten. Wie schrijft ons levensboek? Is God alleen nog maar de lezer daarvan?’
gekrakeel
Is het wel of niet goed je wensen voor na je heengaan bij leven kenbaar te maken? Voor beide valt
wat te zeggen, meent ook Van der Meulen.
Waarom je niets zou vastleggen over wat je wilt na
je dood? In de eerste plaats is vanuit christelijk
perspectief sterven te zien als een ‘uit handen
geven’. De overledene gaat heen en draagt zichzelf
over aan de Ander. Je bent niet de regisseur van
wat er na je verscheiden gebeurt. In de tweede
plaats kan het kenbaar maken van wensen
beklemmend of zelfs verstikkend werken voor
nabestaanden. Stel je voor: je moeder overlijdt en
Is het wel goed je wensen voor je uitvaart kenbaar te maken?
er ligt onverwacht een kant-en-klaar, uitgeschreven liturgieboekje van de afscheidsdienst in de
kast, terwijl je de teksten en liederen ongepast of
Nuchterheid kenmerkt
de gelovige. Ook in
zijn dood.
nietszeggend vindt. Ruimte voor eigen vormen van
verwerking zijn in dat geval beperkter. Terwijl het
rouwproces van nabestaanden ook gebaat is bij het
zelf zoeken naar woorden, rituelen en uitingsvormen. Aan de andere kant pleit genoeg juist wel
voor het delen van je wensen bij leven. Het kan
heel troostend en goed zijn voor nabestaanden te
weten wat iemand graag had gewild. ‘We zingen
nu dit lied, want dat was haar wens’, kan iemand
tijdens een afscheidsdienst zeggen. Daarnaast:
helder hebben wat de overledene had gewild, kan
de nabestaanden ontzorgen. Veel gekrakeel en
pijnlijke, oeverloze discussies, stress en gepieker
kun je zo voorkomen. In minder dan een week tijd
na iemands overlijden moet al zo veel geregeld
worden. En er is, ten slotte, een zakelijk argument
dat ervoor pleit de dingen op een rijtje te zetten:
geld. Na iemands overlijden zijn familie en vrienden soms aangeslagen, kwetsbaar. In de uitvaartbranche is veel te kiezen en alles heeft zijn prijs.
Om een financiële kater voor nabestaanden te
voorkomen kan het raadzaam zijn bij leven je
ideeën helder te hebben. Misschien moet er alvast
een spaarpotje worden aangelegd.
Het antwoord ligt dus ergens in het midden. In het
schemergebied tussen autonomie en overgave,
aldus Van der Meulen. Ja, het is goed bij leven na
te denken over wat je wilt na je dood. Nee, doe dat
niet uitputtend en laat ruimte voor de nabestaanden. Van der Meulen: ‘Ik denk aan de Latijnse
spreuk memento mori: gedenk te sterven. Nuchterheid kenmerkt de gelovige. Ook in zijn dood.’
mooie aanleiding
Het is verstandig je ideeën op schrift te stellen.
Zorg wel dat de directe omgeving weet waar ze die
pennenvrucht kunnen vinden. Beter is nog om af
en toe het gesprek hierover te voeren met een
partner, kind of ouder. Spontaan beginnen over je
afscheidsdienst, dat is weinigen gegeven en roept
mogelijk schrik op. Een mooie aanleiding kan de
uitvaart van iemand anders zijn. ‘Mooi, dat lied
dat we zojuist zongen. Wat zou jij eigenlijk willen
in jouw afscheidsdienst?’, bijvoorbeeld. Het beste
is wellicht een combinatie van de twee: in grote
lijnen opschrijven wat je wilt na je dood en daarnaast met intimi erover spreken. ■
Ietje
Plug
Harry
Jonker
Korrie
Veenstra-Veldman
Johanna
Moerman-van Berkel
Jan
Wemekamp
Leiden
✩ 11-08-1954
Drachten
✩ 30-08-1941
Briltil
✩ 03-06-1920
Maasland
✩ 2-12-1923
Hellendoorn
✩ 06-08-1926
Sassenheim
✝ 24-02-2014
Leeuwarden
✝ 09-04-2014
Groningen
✝ 20-04-2014
Leiden
✝ 21-11-2013
Hellendoorn
✝ 23-11-2013
verpleegkundige
landbouwer
timmerman
18
nd In Memoriam
20 november 2014
advertenties
Hulzebus uitvaartverzorging heeft een eigen sfeervol pand, ‘Ardante’.
Een modern uitvaartcentrum waar u afscheid kunt nemen.
Het uitvaartcentrum beschikt over vier ruime rouwkamers.
Met uw eigen sleutel kunt u altijd naar binnen.
Geef kinderen toekomst!
Bovendien heeft Hulzebus Uitvaartcentrum een moderne en ruime aula.
050 -5251800
Zuiderweg 191
9744 AD Groningen
www.hulzebus-uitvaartverzorging.nl
Jager Begrafenis en
Crematie Verzorging
Het Uitvaarthuis
Samen leven, samen zorgen
Al sinds 1997 met respect en aandacht.
Lunaweg 12, 8251 AE Dronten
Telefoon 0321-316174
of in Lelystad 0320-251124
www.jageruitvaartzorg.nl
www.balsemen.com
Wat kunt u voor hen betekenen
als u er niet meer bent?
U leest hierover meer op redeenkind.nl/nalaten.
Postbus 40169, 8004 DD Zwolle • T 038 - 460 46 48
[email protected] • redeenkind.nl • IBAN: NL77 ABNA 0377332860
:LMNULMJHQVWHHGVYDNHUGHYUDDJZDWQXHLJHQOLMNHHQEHJUDIHQLV
NRVW2PXDOYDVWLQ]LFKWWHJHYHQLQGHNRVWHQKHEEHQZLMKLHURQGHU
HHQHHQYRXGLJHEHJURWLQJJHPDDNW
‡9UDDJJUDWLVKHWERHNMH´0LMQ/DDWVWH:HQVHQµDDQ
5HJHOHQHQXLWYRHUHQEHJUDIHQLV
(HQYRXGLJHNLVW
%H]RUJHQNLVWHQRSEDUHQRYHUOHGHQH 7KXLVRSEDULQJ
URXZNDDUWHQ
URXZ]HJHOV
$GYHUWHQWLHSODDWVHOLMNHNUDQW
FD
OLWXUJLHsQ
'LHQVWLQNHUNLQGLHQXOLGEHQW
2UJDQLVW
5RXZDXWRWLMGHQVEHJUDIHQLVLQFOZDFKWWLMG
&RQVXPSWLHVQDGHEHJUDIHQLV
FD
‡%HUHNHQGHNRVWHQYRRUHHQEHJUDIHQLVRSRQ]HZHEVLWH
Totaal
‡+HWMXLVWHDGUHVYRRUHHQYULMEOLMYHQGHYRRUEHVSUHNLQJHQNRVWHQEHJURWLQJ
‡2QJHDFKWZDDUXOLGRI YHU]HNHUGEHQW
‡:LMYHU]RUJHQEHJUDIHQLVVHQRYHUDOZDDUXGDWZHQVW
Stijlvolle verzorging van begrafenissen
Met aandacht voor persoonlijke wensen
Persoonlijk en betrokken
Betrouwbaar en respectvol
Met oog voor detail
Schrijf u gratis in via onze website en ontvang € 150,00 korting op de totaalnota
van de begrafenis mits Begrafenisverzorging Van Asselt de begrafenis verzorgt.
Colijnstraat 20, 3752 AS Bunschoten-Spakenburg
033-2586120 of 06-26248611 (Dag en nacht bereikbaar)
[email protected]
www.begrafenisverzorgingvanasselt.nl
½ ½ ½ ½ ½ ½
½ ½ ½
½
½ ½ € 3.644,00
Gemeentelijke kosten:
*HPHHQWH%XQVFKRWHQJUDI YRRUMDDU
5XVWKRI LQ$PHUVIRRUWJUDI YRRUMDDU
*HPHHQWH%DDUQJUDI YRRUMDDU
*HPHHQWH1LMNHUNJUDI YRRUMDDU ½
½
½
½
Overige kosten:
'UDJHUVVFKRXGHUJHGUDJHQ
9ROJDXWRYRRUSHUVRQHQ
%ORHPHQ
FD
FD
FD
½
½
½
Kijk voor een uitgebreide kostenbegroting op onze website.
19
20 november 2014
nd In Memoriam
Lisa Petersen
Gerhard ter Haar
Gerhard (roepnaam: Gerard) ter Haar was een dankbaar mens. Hij stelde nooit vragen en had een rotsvast
vertrouwen op God. ‘Hij had het geloof van een kind. Het was om jaloers op te zijn’, zegt zijn neef Henk
Zanting. Bij de bevalling had Gerard een zuurstoftekort, waardoor hij moest leven met een geestelijke en
lichamelijke beperking. Hij zat in een rolstoel, lezen of schrijven kon hij niet en ook spreken ging moeilijk.
Na zijn twaalfde was het niet meer mogelijk om speciaal onderwijs te volgen. Zijn ouders konden hem
niet de aandacht en verzorging geven die hij nodig had, dus ging hij naar de zorginstelling ’s Heeren Loo
in Apeldoorn. In de kerst- en zomervakanties kwam hij naar huis in Zuidwolde. Daar genoot hij van het
weerzien van zijn familie. Het afscheid viel hem echter elke keer erg zwaar.
Eén keer had Gerard geluk. Hij moest thuisblijven, vanwege de hevige sneeuwval. ‘Het was veertig jaar
geleden, maar sinds die dag heeft hij elke vakantie gebeden of er weer zo’n hevige sneeuwval mocht
komen.’ Zijn verlangen om thuis te blijven werd zelfs zo hevig dat hij op een keer een fles parfum opdronk
en naar het ziekenhuis moest.
Begin dit jaar kreeg Gerard een kijkoperatie voor zijn galblaas. Voor de operatie zei hij dat hij zijn overleden ouders en zus graag weer wilde zien. In de operatiekamer lag hij met gevouwen handen en gesloten
ogen in bed en zei niets meer. ‘Alsof hij zich al helemaal overgaf.’ Tijdens de operatie kwam er gal in de
bloedbaan terecht, waardoor zijn nieren onherstelbaar werden aangetast. De giftige stof had ook zijn hart
en longen beschadigd. ‘Na zestig uur hebben we met de doktoren besloten de beademing te stoppen. Hij
zou binnen een half uur komen te overlijden.’ Een kwartier daarvoor kwam de dominee geheel onverwacht
binnen om te kijken hoe het met Gerard was. ‘We hebben met elkaar gebeden en gezegd dat zijn Heiland
hem kwam halen. We voelden dat zijn vertrouwen op God niet voor niks was. In al zijn eenzame momenten in dat verre Apeldoorn is hij nooit alleen geweest.’ Van de begrafenis werd een feestdag gemaakt. 200
witte en blauwe ballonnen gingen de lucht in. Ook wilde Gerard dat zijn horloge en de cd’s van Elly en
Rikkert in zijn kist werden gelegd. Zijn wens was om in het graf van zijn ouders begraven te worden. ‘Hij
was bang dat hij hen anders niet meer kon vinden, als de graven opengaan.’ ■
Alstje
de Vries-van Dijken
Roodeschool
✩ 26-11-1924
Uithuizermeeden
✝ 14-08-2014
huisvrouw
geboren te Zuidwolde op 17 juli 1938
overleden op 23 januari 2014 te Apeldoorn
Hans Hopman
Rink
Wiggers
Jan Lauwrens Sneep
In de flat waar hij woonde, stond hij bekend als ‘opa’. Dat kwam doordat Jan Sneep zeer betrokken was bij
zijn omgeving. In buurt, kerk, gezin en nageslacht: iedereen kon op zijn belangstelling rekenen. De ander
belangrijker achten dan jezelf stond bij hem voorop.
Hij had de gave om met iedereen gemakkelijk een gesprekje aan te knopen. De drempel maakte hij zelf
altijd heel laag, waardoor de ander zich ook makkelijk blootgaf. Dat heeft hem als ouderling en diaken in
de Gereformeerde Kerk vrijgemaakt veel waardering opgeleverd. Bovenal was hij erop gericht de genade
van Christus uit te delen.
Tot op zijn sterfbed, na acht jaar narigheid met chemokuren, leefde hij mee met de zaken die op de generale synode speelden. De veranderingen binnen zijn kerk bezag hij met een zekere zorg.
Jan Sneep was ook dienstbaar aan zijn vrouw, die een groot gezin van acht kinderen moest runnen. Zijn
kinderen kunnen vertellen over de eindeloos vele wandelingen en fietstochten. Dat was om zijn vrouw te
ontlasten én, dat ook, omdat hijzelf enorm daarvan genoot.
Het grootste deel van zijn werkzame leven was hij scheepstuiger. Een zwaar beroep. Elke dag door weer en
wind via de Maastunnel naar de Waalhaven. ‘Pa was een echte ambachtsman’, vertelde zoon Wim op de
begrafenis, maar hij moest op een gegeven moment vanwege rugklachten stoppen. De jaren voor zijn pensioen had hij een fijne baan op het arbeidsbureau. ‘Maar zijn belangstelling voor de Rotterdamse havens is
altijd gebleven.’
Jan Sneep heeft zich ook altijd geïnteresseerd in politieke en sociaal-maatschappelijke onderwerpen. Hij
was bestuurslid van de plaatselijke afdeling van zowel het GPV (voorloper van ChristenUnie) als de gereformeerde vakbond GMV. Jarenlang was hij bovendien vertegenwoordiger van het Nederlands Dagblad. Met
deze vrijwilligersfunctie moest hij onder meer advertenties werven. Behalve ‘de krant van Pieter Jongeling’
had hij nóg een inspiratiebron om zich op de hoogte te stellen van allerlei ontwikkelingen: de radiolezingen van G.B.J. Hilterman. Zoon Wim: ‘De radio ging op zondag nooit aan, maar voor Hilterman maakte hij
een uitzondering.’ ■
geboren te Rotterdam op 16 maart 1927
beroep: scheepstuiger
overleden op 20 mei 2014 te Zwijndrecht
Zoutkamp
✩ 30-12-1913
Assen
✝ 30-09-2013
assurantiekantoorhouder
Aafke Wilhelmina
Geertruida
Prins-Kladder
Westernieland
✩ 14-02-1927
Uithuizermeeden
✝ 29-05-2014
Loes
van Wijnen-Coert
Maria Anna
de Jong-de Rijk
Harmke
van Eeken-Middeljans
Riek
Schoppers-Seigers
Antje
Westra-Holman
Leidschendam
✩ 03-04-1987
Leiden
✩ 06-07-1914
Groningen
✩ 08-01-1934
Lemele
✩ 21-01-1927
Zevenhuizen
✩ 11-01-1916
Leusden
✝ 07-05-2014
Bilthoven
✝ 02-08-2014
Emmen
✝ 01-12-2013
Rotterdam
✝ 13-05-2014
Tolbert
✝ 10-11-2013
opticien
huisvrouw
huismoeder
20
nd In Memoriam
20 november 2014
advertenties
$ISJTUFMJKLFUPFXJKEJOH
JOVJUWBBSUFO
Gepaste zorg vanuit respect
en persoonlijke benadering
Bij het verlies van uw dierbare moet u kunnen
rekenen op de begrafenisondernemer die u met rust
en kennis van zaken begeleidt, met u meedenkt, met
u beslist en zorgt voor een respectvolle begrafenis.
8JFVXWFS[FLFSBBS
PPLJT)FTTWFS[PSHU
EFVJUWBBSU
Onze uitvaartcentra:
Uitvaartcentrum De Olm
Krimpen a/d IJssel
(0180) 52 22 55
Uitvaartcentrum Linquenda
Schoonhoven
(0182) 38 22 31
Rouwcentrum Lekkerkerk
Lekkerkerk
(0180) 66 36 44
Aula Hoflaan
Stolwijk
(0182) 38 22 31
Stoppelenburg
Al meer dan 58 jaar uw vertrouwen waard
[email protected] | www.stoppelenburguitvaart.nl
3PVXDFOUSVN%F.FJEPPSO
.FJEPPSOTJOHFM
#43PUUFSEBN4DIJFCSPFL
3PVXDFOUSVN0WFSTDIJF
)PPSOTJOHFM
/-3PUUFSEBN
3PVXDFOUSVN)FTT
3FJHFSMBBO
-($BQFMMFBBOEFO*+TTFM
5EBHFOOBDIU
]VJUWBBSU[PSH!IFTTOM]XXXIFTTOM
€ 6,95
Gedichten
voor moeilijke
dagen
€ 9,95
€ 9,95
Corien Oranje
Deze bundel bevat de nagelaten
gedichten van Anje Maria de
Sonnaville. Zij overleed als gevolg
van de verlammende ziekte ALS.
Haar eerdere dichtbundels troffen
Joni Eareckson Tada
€ 12,50
velen door de openhartige, rake
beschrijving van haar jarenlange
afhankelijkheid van zorg.
€ 10,95
Anje Maria de Sonnaville
Anje Maria de Sonnaville
www.uitgeversgroepjongbloed.nl
21
20 november 2014
nd In Memoriam
Niek Stam beeld Niek Stam
’Je moet een antenne hebben’
Lieneke van der Kolk (43) uit Ede is sinds 2007 uitvaartbegeleider,
en werkt vanaf 2011 zelfstandig.
‘Toen ik begon, reageerden mensen soms onwennig. Want dat een
vrouw een begrafenis of crematie begeleidde, waren ze niet gewend
– zeker niet hier op de Veluwe. Dat merkte ik bijvoorbeeld aan oudere
kistdragers die zeiden dat ze liever niet achter een vrouw aan wilden
lopen. Een van m’n kinderen vond het ook maar niets: “Moet je dan ook
dode mensen aanraken, mam?” Uitvaarten begeleiden is prachtig werk.
Daar gingen mijn ogen voor open toen ik tijdens mijn werk bij stichting
Philadelphia een cursus deed over het begeleiden van verlies en rouw
van mensen met een verstandelijke beperking. Ik was geboeid door alle
mogelijkheden rondom sterven en afscheid nemen. Ik vind het fijn om
betrokken te zijn, te luisteren, en helpen vorm te geven aan een mooi
afscheid. Soms voelt het alsof je even deel van de familie bent.
Ik kwam eerst in dienst bij een grote landelijke organisatie. Er was werk
genoeg, ik maakte soms weken van 60 uur. Best druk als je thuis vier
jongens hebt, waarvan de jongste toen zeven jaar was. Maar de
verkooptargets werden daar steeds meer bepalend. Als iemand om
kisten vroeg, moest je de massieve dure kisten het eerst laten zien. Dat
past niet bij mijn idee van rouwbegeleiding. Nu werk ik zelfstandig. De
markt is veranderd. Mensen kijken meer rond dan vroeger, vergelijken
prijzen. Begrijpelijk, want er is enorm veel verschil.
Ik zeg zelf altijd dat het niet per se duur hoeft te zijn. Er is veel
mogelijk. Ik bied vaak ook de keuze om dingen zelf te doen. Dat kan het
zelf vervoeren van de kist zijn, of het invullen van de rouwdienst, of
het zelf dichtmaken van het graf. Dat dit soms goedkoper is, is niet eens
het belangrijkste. Het is therapeutisch: je geeft mensen maximaal de
kans het verlies te verwerken. Ik heb ervaren: hoe dichter je bij de
overledene betrokken blijft, des te beter is het voor de verwerking van
je verlies.
Zo herinner ik me een overleden vader, een grote man, met twee even
grote zonen, die aangaven wel te willen kijken bij het verzorgen van
zijn lichaam. Door uit te leggen wat ze moesten doen, konden ze het
uiteindelijk zelf doen. Waarna ik een stap terugdeed en kon toekijken
hoe ze hem wasten en kleedden. Een zeer liefdevol moment.
Je hebt een antenne nodig voor momenten waar je wel en niet gewenst
bent. Er zijn situaties die ook mij diep raken. De dingen die soms nog
worden gezegd als de kist gesloten wordt, bijvoorbeeld. Het helpt dan
dat ik in m’n hoofd met praktische zaken bezig ben, dat schept wat
afstand. Ik weet nog goed dat ik met een jong stel naar het ziekenhuis
ging om hun jonge kind op te halen dat volkomen onverwacht was
overleden. Die vader voelde zich zo machteloos dat hij met zijn vuisten
op de muur sloeg. Op de terugweg zaten ze bij mij op de achterbank,
het kind gewikkeld in een deken. Dat beeld vergeet je niet meer.
Soms is het proces zo intensief dat je contact houdt. Ik denk aan het
gezin van Gaby en Gosse, dat omkwam tijdens de aardbeving in Haïti.
Ze gingen daar samen heen om twee adoptiekinderen te halen en zijn
in het hotel met z’n vieren omgekomen. Er was veel media-aandacht en
een grote herdenkingsdienst in Rijswijk. Daar maak je met de
nabestaanden zo’n langdurig en intensief traject mee dat er blijvende
contacten uit ontstaan.
Met het dragen van zwarte kleding ben ik gestopt. Ik merkte dat
mensen het een opluchting vonden als ik me minder plechtig kleedde.
Wel stijlvol uiteraard. Bij het eerste bezoek draag ik altijd donkere,
veilige kleding. Daarna is het aanvoelen wat mensen prettig vinden.
Ik ben christen, en dat wordt regelmatig gewaardeerd. Zo leid ik, als de
familie dat wil, soms de uitvaartdienst, wanneer er geen dominee bij is.
Geen preek, maar ik spreek wel een gebed uit of een paar bezinnende
woorden. We hebben ooit met een familie psalmen gezongen rond de
tafel, ook bijzonder. Uiteraard voel ik me niet bij iedere keuze prettig.
Een familie die tijdens de uitvaartdienst samen een smartlap wil zingen
bijvoorbeeld. Dat moet ik dan uitleggen aan de dominee, en weer
terug. Of andersom: dat een kerk zo’n sterk protocol heeft dat het
helemaal niet aansluit bij de familieleden. Die dingen vragen tact.
Uiteindelijk staat voorop dat nabestaanden met een goed gevoel op het
afscheid kunnen terugkijken.’ ■
Geertruida Johanna
Korf-Kramer
Jan
Haveman
Roelof
Telgenhof
Johanna Sophia
de Waardt-de Ruiter
Anna
de Boer-Korf
Urk
✩ 20-12-1922
Vlagtwedde
✩ 15-11-1931
Heerenveen
✩ 26-03-1917
Capelle aan den IJssel
✩ 11-11-1910
Groningen
✩ 07-12-1919
Veenendaal
✝ 29-11-2013
Zeewolde
✝ 12-07-2014
Zwolle-Berkum
✝ 04-04-2014
Capelle aan den IJssel
✝ 13-01-2014
Aalsmeer
✝ 05-01-2014
bouwkundig hoofdambtenaar
huisvrouw
22
nd In Memoriam
20 november 2014
Als rouwtherapeut biedt Kathy Beckers hulp aan
kinderen, jongeren en ouders die te maken hebben
met rouw en verlies. Zelf verloor ze haar zoontje.
Lisa Petersen beeld nd
IJsbeer is bang
Kathy Beckers straalt rust uit, maar aan de andere
kant ook iets heel energieks. Dat laatste komt
vooral door haar enthousiaste manier van vertellen over haar vakgebied en haar diepe bewondering voor haar cliënten.
Haar werkkamer is klein en wordt grotendeels
gevuld met boekenkasten. Naast de boekenkast
staat wat speelgoed uitgestald. Dicht bij het raam
staan drie armstoelen tegenover elkaar. Ook ligt er
een grote, groene zitbal in de kamer. ‘Jonge kinderen vinden het vaak fijner om daarop te zitten. Het
geeft ze namelijk bewegingsruimte.’
Beckers trekt de gordijnen voor de deur dicht,
zodat de kamer geïsoleerd wordt van de rest van
haar huis.
begrijpen
Nicolaas
van der Gugten
Rijnsburg
✩ 30-10-1934
Ten Boer
✝ 05-03-2014
schilder/autospuiter,
pomphouder
Johanna Conradine
Dorothea
Heinen
‘s-Hertogenbosch
✩ 28-08-1931
‘s-Hertogenbosch
✝ 08-01-2014
Voordat Beckers als rouwtherapeut begon, had ze
een eigen bedrijf waar ze teksten redigeerde. Ze
stopte ermee vanwege een groot verlies in haar
eigen leven. Haar zoontje Jari, een baby nog, stierf
achttien jaar geleden in haar armen. ‘Toen mijn
kind overleed ben ik hier veel over gaan lezen,
maar ik vond het eigenlijk niet voldoende. Ik wilde
helemaal tot op de bodem begrijpen wat ik precies
meemaakte en hoe rouw werkte.’
Ongeveer tien jaar later is ze verschillende studies
en stages gaan volgen om rouwtherapeut te kunnen worden. Zo heeft Beckers onder meer bij een
hospice gewerkt, waar ze mensen begeleidde die
ongeneeslijk ziek waren. Na de stageperiode heeft
ze daar nog een jaar als vrijwilliger gewerkt. Ze
moest ermee stoppen toen het werk te veel tijd in
beslag ging nemen. In 2010 richtte ze haar eigen
praktijk aan huis op: MetJari. Een samentrekking
van ‘Met’, wat staat voor de ondersteuning die ze
geeft om met haar cliënten hun ‘innerlijke kracht’
te ontdekken, en ‘Jari’ voor de naam van haar
overleden zoontje. In november 2013 is haar boek
Kind van de toekomst, Verhalen over de impact van
het verlies van een baby verschenen.
Ondanks alle verdrietige verhalen ervaart Beckers
de verhalen van haar cliënten als een cadeau dat
ze krijgt. ‘Hierdoor kan ik mijn eigen ervaringen
spiegelen.’ Zo kreeg ze een vrouw in haar praktijk
die haar kind verloor bij een auto-ongeluk.
Ondanks dat haar eigen zoontje jonger was, herkende ze veel bij deze vrouw.
moeilijke gevallen
‘Kinderen, jongeren en ouderen die hier komen,
hebben vaak veel meegemaakt’, zegt Beckers.
Velen zelfs met meerdere verliezen achter elkaar.
Door mensen hun verhaal te laten vertellen, vragen te stellen en door hun verhaal samen te laten
vatten, probeert de rouwtherapeut haar cliënten
te helpen. ‘Bij een traumatisch ongeval, zoals een
Rouwtherapeut Kathy Beckers: ‘Je kunt niet zomaar over iemand oordelen. Als mensen zich vreemd gedragen, ontdek ik vaak de achterliggende reden.’
auto-ongeluk, is het ontzettend belangrijk om het
verhaal te structureren. Je hebt namelijk gauw het
gevoel dat je gek wordt. Er gaat van alles door je
hoofd.’ Iedereen die hier in de praktijk komt, heeft
te maken met een traumatisch verlies, denkt ze.
‘Niet alleen als iemand in je nabije omgeving komt
te overlijden, maar ook als er sprake is van een
echtscheiding of pesten is er sprake van verlies. Je
verliest je gevoel van veiligheid en vertrouwen.
Kinderen, maar ook volwassenen, kunnen lang
niet altijd woorden geven aan wat ze precies voelen. Dat probeer ik op allerlei manieren toch naar
boven te halen. Speelgoeddieren kun je gebruiken
om het verhaal buiten jezelf te plaatsen. Zo kun-
boekverkoopster
Lucas Cornelis
Bergsma
Sjoerdje
Kielstra-Zijlstra
Anje Maria
de Sonnaville-de Groot
Auktje
Lap-Wielinga
Berend
Doedens
Groningen
✩ 21-11-1933
Drachten
✩ 16-07-1933
IJmuiden
✩ 02-04-1961
✩ 13-07-1913
Loosduinen
✩ 22-11-1917
Leeuwarden
✝ 04-02-2014
Drachten
✝ 31-10-2013
Barneveld
✝ 27-01-2014
Kloosterburen
✝ 08-03-2014
Laren (NH)
✝ 04-01-2014
bedrijfshygiënicus
verpleegkundige
directeur gemeentewerken
23
20 november 2014
nd In Memoriam
advertenties
nen kinderen bijvoorbeeld vertellen dat de ijsbeer
erg bang is.’
Het werk kan heel mooi zijn. Toch krijgt Beckers
ook te maken met moeilijke gevallen. Een jong
meisje van een jaar of zeven had gescheiden
ouders. Het was een vechtscheiding. ‘Treiteren,
Jeugdzorg, alles kwam eraan te pas. En dat meisje
ging dissociëren. Ze trad buiten zichzelf. Ik moest
haar helaas toen doorverwijzen. Ik ben rouwtherapeut. Dat betekent dat ik niet elke psychische
nood kan behandelen. Daar lag mijn grens. Het
was moeilijk, omdat dat meisje een intense band
met mij had.’ Het meisje had een sterk gevoel van
veiligheid bij Beckers.
Omdat een stijlvolle begrafenis
geen vermogen hoeft te kosten
Leendert Johannes
Bergwerff
’s-Gravenhage
✩ 19-03-1930
Assen
✝ 16-07-2014
hoofdambtenaar
Rijkswaterstaat
inspiratiebron
Beckers gaat niet naar een kerk. Ze gelooft dat elke
religie een kern van waarheid bevat, en laat zichzelf onder meer inspireren door het boeddhisme.
‘Zelf ben ik geen boeddhist, maar dat geloof bevat
aspecten die ik gebruik omdat ik ze mooi vind. Dat
is de liefde voor de ander en je willen inzetten
voor het belang van de ander. Ik denk dat ieder
mens goed en mooi is, maar wat hier op aarde
gebeurt, kan mensen zodanig beschadigen dat ze
niet meer zo mooi zijn en doen’, meent de rouwtherapeut. ‘Ik denk dat veel mensen liefde tekort
zijn gekomen. Zelf ben ik met heel veel liefde
opgevoed door mijn ouders. Ik probeer dat ook
door te geven aan mijn kinderen en in mijn vakgebied. Liefde is mijn inspiratiebron.’
010 4560101
Uitvaartverzorging A.W. Broekema
Dag en nacht bereikbaar en beschikbaar
www.broekema-uitvaart.nl
Hilje
Algra-Emmens
Als het om vertrouwen gaat!
Oostwold
✩ 23-10-1922
Maassluis
✝ 10-05-2014
Dat mensen dan tóch
nog in staat zijn om
gelukkig te worden,
vind ik erg mooi.
Helmich van Dijk
M. 06 51 88 2700
T. 038 38 568 62
Nienke Apperlo
M. 06 122 09 114
T. 038 38 670 98
Ze heeft ook geleerd anders te denken over mensen. ‘Je kunt niet zomaar over iemand oordelen.
Als mensen zich vreemd gedragen, ontdek ik
vaak de achterliggende reden. Mensen hebben
een volle rugzak met ervaringen en gebeurtenissen. Juist de mensen van wie je het niet verwacht’, zegt Beckers. ‘In bijna iedereen bevindt
zich een stille wereld. Dat is prachtig om te ontdekken. Wat ik daarnaast ook heb geleerd, is dat
de kracht van de mens heel groot is. Ik krijg hier
werkelijk heftige verhalen op tafel en dat mensen
dan tóch nog in staat zijn om gelukkig te worden,
vind ik erg mooi.’
>> metjari.nl
onderwijzeres/
predikantsvrouw
Uitvaartverzorging ongeacht waar u verzekerd bent.
www.uitvaartvandijk.nl
[email protected]
Gaffel 88, 8061 LC Hasselt (Ov.)
Gerrie
Los-Mannak
Deze bijlage aan familie laten lezen?
Download gratis via nd.nl/inmemoriam
Zwolle
✩ 06-08-1918
Zwijndrecht
✝ 22-01-2014
Jantje
Dijkstra-Tjepkema
Grietje
de Vries-van Houten
Jantje
Oost
Luitje
Bos
Gerrigje
Ensing-Bosch
Hantumeruitburen
✩ 27-05-1936
Oudega
✩ 19-08-1921
Diever
✩ 31-08-1912
‘t Zandt
✩ 05-11-1921
Zwartsluis
✩ 23-04-1928
Zuidlaren
✝ 29-12-2013
Drachten
✝ 28-04-2014
Assen
✝ 25-05-2014
Uithuizen
✝ 23-06-2014
Hardenberg
✝ 18-04-2014
(Goede Vrijdag)
huisvrouw
buschauffeur
24
nd In Memoriam
20 november 2014
advertenties
“Bert en Inez gaven ons alle ruimte,
waardoor onze eigen inbreng uitstekend
naar voren kwam”
“Waar nodig gaf Inez ons goede adviezen,
waar we echt iets aan hadden. Door een
aantal praktische aanwijzingen verliep de
uitvaart rustig en stijlvol”
“Doordat Bert vanaf het begin veel rust
uitstraalde, konden wij op een ontspannen
manier afscheid nemen van onze moeder”
Wij verzorgen uitvaarten in
Groningen, Friesland en Drenthe,
mét of zonder uitvaartverzekering
Wij zijn dag en nacht bereikbaar op:
T: 050-3011 241
M: 06-412 26 559
M: 06-286 17 285
Leverancier van alle grafwerken
Ook voor onderhoud en reparatie
Toonzaal aanwezig met circa
80 modellen
Verven en schilderen van opschriften
Openingstijden:
Urn- en grafkelders
ma.wo.do.vr
08.00 - 12.00 uur
13.15 - 17.00 uur
dinsdagmiddag gesloten
(behalve op afspraak)
zaterdag
09.00 - 12.00 uur
‘s middags op afspraak
Voor persoonlijk advies kunt u
contact opnemen met onze
adviseuse:
Elina Poel-Bulthuis
M: 06 231 01 909
‡ meer dan 70 jaar ervaring in uitvaartverzekeringen
‡ samenwerkingspartner van meer dan 170
uitvaartverenigingen/stichtingen in Nederland
‡ÀH[LEHOHYHU]HNHULQJVSURGXFWHQPHWZHUHOGGHNNLQJ
‡ geen uitvaartverzorger, dus optimale keuzevrijheid
‡ ook als aanvulling op bestaande verzekeringen
VRAAG VRIJBLIJVEND EEN OFFERTE AAN
Uitvaartverzekering Twenthe NV, Getfertsingel 91, Enschede
Telefoon: 053 - 4312732 | www.twenthe.nl | [email protected]
Verbindingsweg 36
9781 DA Bedum
www.bertvandijken.nl
[email protected]

€ 7,50 - Eetcafé De Leyens

Lijst 13 Libertarische Partij (LP) Kandidatenlijst verkiezing leden

T HANA TO P R A X IE - Lingewaard Uitvaartverzorging

Where Purchase Kamagra Jelly In Durban South Africa

Zo wil ik het als mijn sterven daar is

22-02-14 Dhr. W. Sier - Nieuw

JE KANSEN - Alfa

h groningen U) UJ UJ LU

Brief belastingdienst

Lezingen V an K rimpen-Statema U itvaartzorg 2014

Bijlage 17.3 verslag GC 27 mrt

downloaden - Zielhuis Uitvaart