Milieuprestatie ov-bussen 2014 stand voorjaar 2014 6 Euro III Euro V Euro VI 32 Euro IV EEV elektrisch 32 Aantal bussen Concessiegebied/lijnconcessie 4 3 4 5 9 3 2 Het weergegeven aantal bussen is exclusief achtpersoonsbussen, zoals buurtbussen en lijntaxi’s, lesbussen en reservematerieel. 2 241 56 A A 5 A Gebiedsconcessies 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11/12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 167 19 31 32 33 34 35 36 37/38 39/40 41 42 43 Groningen Drenthe-concessie Vlieland Terschelling Ameland Schiermonnikoog, Noord- en Zuidwest-Fryslân Zuidoost-Fryslân Midden-Overijssel Twente IJsselmond (Ov. en Fl.) Stadsvervoer Lelystad Stadsdienst Almere en Almere Streek Veluwe Achterhoek en Rivierenland Concessie Arnhem Nijmegen Concessie Provincie Utrecht bus Tram en Bus Regio Utrecht Gooi en Vechtstreek Noord-Holland Noord Haarlem / IJmond Waterland Zaanstreek Concessie Amsterdam 2012 Amstelland Meerlanden en Zuidtangent Zuid-Holland Noord Hoeksche Waard / Goeree Overflakkee Drechtsteden, Alblasserwaard, Vijfheerenlanden Busvervoer Haaglanden Stad Agglomeratie Den Haag / Zoetermeer Rail Regionaal busvervoer Haaglanden 5 1 7 6 Rail Rotterdam Concessie Bus Rotterdam e.o. Voorne-Putten en Rozenburg Noord-Zeeland Midden-Zeeland Zeeuws-Vlaanderen West- en Midden-Brabant Oost-Brabant en Meijerij Concessie SRE Noord- en Midden-Limburg Zuid-Limburg 17 43 1 A 19 55 14 39 9 Lijnconcessies A B 1 GD HOV-concessie Breda-Oosterhout-Utrecht (buslijnen 400 en 401) 10 211 22 2 20 8 85 153 23 12 1 10 22 47 97 15 21 62 10 7 9 11/12 2 8 10 116 7 23 24 16 111 13 18 6 210 13 49 1 144 181 25 30 16 142 155 28/29 33 26 2 1 39 9 89 167 93 10 42 25 26 96 5 40 4 39 Achterhoek Rivierenland is de uitstoot al flink teruggebracht. 245 37 In de concessie Zaanstreek is het tweede gedaan: sturen op een CO2-beperking per materieelkilometer. Referentie is 934 gram CO2 per materieelkilometer (2008). Voor elk van de acht concessiejaren diende de inschrijver de reductie aan te geven. De concessiehouder heeft door de inzet van biodiesel in combinatie met lichtgewicht EEV-bussen een permanente reductie van 22% gegarandeerd gedurende de looptijd van de concessie. Dit maakt een relatief eenvoudige monitoring aan de hand van brandstofbonnen mogelijk. 38 34 3 47 12 171 42 41 36 2 Hoe leest u deze kaart? Op deze kaart staan per concessie in de gekleurde cirkels de aantallen bussen vermeld. De kleur daarvan representeert een emissienorm. In 1992 voerde de Europese Gemeenschap de Euro I-norm in. De EU scherpte deze Euronormering geregeld aan. Sinds begin 2014 geldt de Euro VI-norm voor nieuw verkochte voertuigen. De EEV-norm (Enhanced Environmentally friendly Vehicles) is een vrijwillige norm van de voertuigindustrie. Euronormen hebben betrekking op vervuilende emissies, zoals stikstofoxides en fijnstof, maar niet op broeikasgassen zoals CO2 en CH4. In aanvulling is op deze kaart ook een categorie ‘elektrisch’ opgenomen. Euro VI Vanaf 1 januari 2014 moeten alle nieuw verkochte bussen voldoen aan de nieuwe emissie-eisen zoals omschreven in de EU-verordening nr. 582/2011 van 25 mei 2011. Als de Euro VI-norm wordt vergeleken met Euro V, dan liggen de grenswaarden voor fijnstof op eenderde daarvan en voor stikstofoxides op een kwart. Nieuw is dat de verordening voorschrijft dat de uitlaatgassen permanent gemonitord worden met een analysesysteem waarmee vervolgens de finetuning in de motor wordt aangepast om te garanderen dat de emissienorm gedurende ten minste 700.000 kilometer niet wordt overschreden. Zo wordt bereikt dat Euro VI-bussen gedurende de levensduur beter aan de norm blijven voldoen dan bussen van oudere categorieën (door bijv. slijtage). In concessies waar het wagenpark uit verschillende categorieën bussen bestaat, bijvoorbeeld Euro III en EEV, staan er even zoveel cirkels. Om cartografische redenen heeft elk concessiegebied als hoofdkleur de kleur gekregen van de meest voorkomende categorie bussen. De kaart geeft de stand weer van voorjaar 2014. Achtpersoonsbussen zijn niet zijn meegeteld. Lesbussen, bussen voor leerlingenvervoer en reservematerieel evenmin. De gegevens zijn afkomstig van de ov-autoriteiten. Stand van zaken In het voorjaar van 2014 rijden er in Nederland 4.962 bussen. Dat zijn er 66 minder dan in 2013. In de 26 2 nieuwe concessie van Regio Utrecht worden minder bussen ingezet door het samenvoegen van drie concessies en door lijnwijzigingen (-35). Ook in de concessies van stadsvervoer Amsterdam (-18), Amstelland Meerlanden (-17) en Midden-Overijssel (-9) worden bussen efficiënter ingezet. Daarentegen zijn er meer bussen in Groningen Drenthe (+20) en in het stadsvervoer van Den Haag (+12). De belangrijkste ‘verschoning’ van het wagenpark vond plaats in de concessie Tram en Bus Regio Utrecht. Onderdeel hiervan is het stadsvervoer Utrecht; het oude GVU-wagenpark is vervangen door 155 Euro VI-bussen en 3 elektrische bussen. Niet alleen in Utrecht kwamen Euro VI-bussen op de weg. Ook in Groningen (37 voor de Qlink-lijnen), IJsselmond (47), Amsterdam (23) en Limburg (1) was dat het geval. Een ander gebied waar vergroening plaatsvond is de nieuwe concessie van Twente (van Euro III naar Euro V). Milieukwaliteit ov-bussen 2010-2014 (in %) elektrisch Euro VI EEV hybride EEV Euro V Euro IV Euro III Euro 0-II overig 2010 2011 2012 2013 2014 1 1 1 1 1 50 9 6 29 4 1 1 57 10 5 22 4 1 1 64 9 4 19 1 1 1 76 8 2 11 – 1 1 5 1 75 10 2 5 – 0 Dat het snel gaat met de vergroening van de wagenparken blijkt in de grote steden. Zo reden er in 2009 in het stadsvervoer van Amsterdam onder meer 182 Euro II bussen en 6 Euro 0-bussen, vijf jaar later bestaat het wagenpark uitsluitend uit schoon materieel: EEV, Euro VI en twee waterstofbussen. Euro II-bussen zijn inmiddels uit het reguliere openbaar vervoer verdwenen. Wellicht dat nog enkele bussen uit deze categorie uitsluitend voor scholierenritten worden ingezet. Het aantal Euro III-bussen daalt in een jaar tijd van 572 (11%) naar 250 (5%). Euro IV blijft nagenoeg gelijk: van 98 (2%) naar 104 (2%). De categorie Euro V is met een aantal van 503 1 85 Meer recent verschuift de aandacht meer naar CO2-reductie per reizigerskilometer. Deze maat komt naar voren in de voorbereidingen van de concessies Haarlem IJmond, Limburg en Groningen Drenthe. Voor laatstgenoemde concessie is hij meest uitgewerkt. Sleutelvariabelen zijn de bezettingsgraad van de bus en het energiegebruik per materieelkilometer. Het is een interessante maat vanwege de vergelijkbaarheid met de auto: er zijn zo’n 6 à 7 reizigers per bus nodig om het qua CO2-emissie per reiziger beter te doen dan ‘de auto’. Verder geldt: beter een volle Euro III-bus, dan een lege elektrische bus. Aardgas- en groengasbussen Ameland 4 Leeuwarden 20 Zuidoost-Fryslân 7 Veluwe 46 Arnhem Nijmegen 218 Haarlem/IJmond 82 Stadsdienst Den Haag 115 Regiovervoer Haaglanden 127 Midden-Zeeland 43 180 1 47 (10%) iets groter geworden; het ging in 2013 om een aantal van 399 (8%). De EEV-norm is in het openbaar vervoer leidend. Driekwart van de bussen voldoet hieraan (3787 bussen). Van deze EEV-bussen rijden er 666 op aardgas of op groengas (zie kader). 264 bussen voldoen aan de Euro VI-norm en er zijn 54 elektrische bussen, waaronder de 39 trolleybussen in Arnhem. Naar minder CO2-uitstoot Zoals in de inleiding is aangegeven gaan Euronormen over de emissies die van belang zijn voor de lokale luchtkwaliteit. Ze richten zich dus niet op klimaatbeïnvloedende gassen, waarvan CO2 de bekendste is. Terwijl dit wel een belangrijk aandachtspunt is. Volgens TNO gaat het om ongeveer een half miljoen ton CO2 in het busvervoer (2% van de uitstoot van het totale wegverkeer). Ov-autoriteiten gebruiken in ov-aanbestedingen drie ‘knoppen’ om de CO2-uitstoot van bussen te verminderen: 1 het totale tonnage CO2 (‘CO2-plafond’) van een concessie 2 De uitstoot per buskilometer 3 De uitstoot per reizigerskilometer Het eerste is in 2009 gedaan bij de aanbesteding van de Gelderse concessies. Voor de concessie Veluwe werd een verplichte uitstootreductie van 10% uitgevraagd. Daarbovenop is aan inschrijvers een optie gevraagd voor een realistische extra uitstootreductie van 10-35%. Hiervoor was extra geld beschikbaar. Er waren in de aanbesteding veel punten mee te verdienen en er is een bonus/malusregeling aan gehangen. In het derde jaar van de exploitatie heeft het vervoerbedrijf dat de aanbesteding won een CO2-reductie weten te bereiken van maar liefst 54,6% (minus 8.445 ton CO2). Onder meer met voertuigdiversiteit en brandstoffenmix. Ook in de concessie Emissiestandaarden diesel- en gasmotoren, ETC Test 0,16 0,14 0,12 fijnstof (g/kWh) 2 73 218 39 14 27 39 B 4 5 15 31/32 100 34 14 3 B 30 130 16 17 227 115 22 35 37 Euro III (2000) 0,1 Daarnaast wordt in veel nieuwe concessies gevraagd naar een visie op transitie naar ‘zero emissie’ of wordt een optie uitgevraagd voor een bepaald aantal elektrische bussen. Hier zijn vaak ook gunningpunten mee te verdienen. In april 2014 verscheen het rapport STREAM Personenvervoer 2014. Het bevat een overzicht van emissiekentallen voor alle vervoerswijzen. Voor de CO2-emissie in het busvervoer is het kental 140 gram CO2-equivalenten per reizigerskilometer. CROW-KpVV heeft nu ook een regionale invulling laten maken: een globale berekening van de CO2uitstoot per reizigerskilometer van bussen per ov-autoriteit. Noodgedwongen - vanwege het ontbreken van relevante data - is het gebaseerd op enkele aannames. Het onderzoek betreft de wagenparken in 2013. De concessie Arnhem Nijmegen komt het meest gunstig uit de bus als het om klimaatwaarden gaat: 17 gram CO2 per reizigerskilometer. Het is een uitschieter vanwege de inzet van elektrische bussen en bussen die rijden op regionaal geproduceerd groengas. Voor de meeste ov-autoriteiten ligt de uitstoot tussen 110 en 130 gram per reizigerskilometer. Uitschieter aan de bovenkant is 177 gram. Het onderzoek is een eerste stap om te komen tot de uitstoot op het schaalniveau van concessies op basis van feitelijke data van concessies. 0,08 0,06 Euro VI (2013) 0,04 Euro V (2009) 0,02 Euro IV (2005) EEV 0 0 0,5 1 1,5 2 2,5 NOx (g/kWh) 3 3,5 4 4,5 5 Update CROW-KpVV brengt jaarlijks een nieuwe versie van deze kaart uit, op basis van gegevens afkomstig van de 19 ov-autoriteiten. Wij staan open voor suggesties en verbeteringen. E-mail: [email protected]