STT-verkenning Een oceaan vol mogelijkheden

STT-verkenning Toekomst van Water
Een oceaan vol mogelijkheden
Vraagstelling, augustus 2014
Nederland heeft een sterke band met water. Wij kennen het water als vijand, zoals bij de
Watersnoodramp in 1953 en bij de nu voorspelde zeespiegelstijging en overmatige neerslag.
Wij kennen water echter ook als vriend. In de loop van de eeuwen hebben de (wereld)zeeën
en onze kennis daarover immers een grote bijdrage geleverd aan de welvaart en het welzijn in
ons land. Visvangst zorgt voor voedsel, overzeese handel voor extra inkomsten en exotische
producten, kustuitbreiding en -versterking voor een veilige woon- en werkomgeving, om er
drie te noemen. Wat is over 35 jaar onze relatie tot water, tot de wereldzeeën? Zijn oceanen
dan onze bondgenoot bij het oplossen van grote maatschappelijke uitdagingen1?
1
“Grote maatschappelijke uitdagingen (grand challenges) […] hebben betrekking op een combinatie van grote
publieke en private belangen, worden gezien als een sleutel voor het realiseren van toekomstige economische
groei en betreffen belangrijke sociale en of milieuproblemen.” Investing in Research and Innovation for Grand
Challenges, Joint Institute for Innovation Policy, 2012, p.11.
Vraagstelling STT-verkenning Een oceaan vol mogelijkheden
Augustus 2014, M.P. van Voorst tot Voorst
1
Oceanen dragen bij aan ons welzijn en onze welvaart
Ondanks dat de oceanen ruim twee derde van het aardoppervlak bestrijken, hebben wij weinig
kennis van wat zich dieper onder het wateroppervlak afspeelt. Oceanen vormen voor veel
mensen een blinde vlek. Onterecht, want oceanen zijn van groot belang voor ons welzijn en
onze welvaart.
Wist u dat…
… algen aan het oceaanoppervlak voor 70% van de
wereldwijde zuurstofproductie zorgen?
… oceanen 71% van het aardoppervlak bedekken?2
… oceanen 97% van het water op aarde bevatten?2
… meer dan 95% van de onderwaterwereld nog
onontdekt is?2
… de grootste overvloed en diversiteit van leven op
aarde zich op of onder het wateroppervlak van
oceanen en zeeën bevindt?3
Zo vormen oceanen de longen van onze
planeet dankzij de algen aan het
oceaanoppervlak die voor 70% van de
wereldwijde zuurstofproductie zorgen4.
Daarnaast hebben oceanen een regulerende
werking op het weer en klimaat (en hebben
wij in Nederland dankzij de warme
Golfstroom een stuk mildere temperaturen
dan gebieden op gelijke hoogte in NoordAmerika). Tevens zorgen diverse
ecosystemen in de oceanen voor zuivering
van water.
De bijdrage van oceanen aan onze welvaart kent ook een brede en lange historie. Al eeuwen
terug hebben Nederlanders met dank aan nieuwe technologische toepassingen deze
wereldzeeën getrotseerd. Enerzijds voor directe voedselvoorziening - door grotere
visvangsten verder buiten de kust. Anderzijds voor overzeese handel die de opkomende
zeevaart - voor onder meer de Verenigde Oost-Indische Compagnie en de West-Indische
Compagnie - mogelijk maakte. Sinds de vorige eeuw levert de olie- en gaswinning in zeeën
en oceanen een belangrijke input voor de petrochemische industrie die op haar beurt een scala
aan nieuwe (gemaks)producten mogelijk heeft gemaakt. Ook wordt getracht met behulp van
aquacultuur in afgebakende stukken zee en oceaan een bijdrage te leveren aan de toenemende
vraag naar (eiwitrijk) voedsel. En voor de toekomst lonken verdere mogelijkheden zoals
zeemijnbouw van schaarse grondstoffen, energiewinning (onder andere door ocean thermal
energy conversion), zoetwaterwinning uit zout zeewater en wellicht ook wonen op en onder
water. Gebieden waar gevestigde en jonge Nederlandse bedrijven expertise in hebben.
Oceanen:
Van afvalbak tot bron van oplossingen voor grote maatschappelijke uitdagingen?
De economische en ecologische mogelijkheden en voordelen die oceanen ons bieden staan
echter onder druk. Mede ten gevolge van grote maatschappelijke uitdagingen waar wij in
Europa en daarbuiten voorstaan (zoals schaarste, klimaatverandering, demografische
veranderingen en mondiale machtsverschuivingen).5
Door technologische vooruitgang kunnen activiteiten op steeds grotere schaal, verder van de
kust en in dieper water plaatsvinden. De effecten daarvan zijn echter niet uitsluitend positief.
Zo heeft grootschalige visserij geleid tot overbevissing en worden marine ecosystemen
aangetast door onbedoelde bijvangst en het overhoop halen van de zeebodem. Ook olie- en
2
http://www.noaa.gov/ocean.html, 22 augustus 2014.
The world is blue – how our fate and the ocean’s are one, S.A. Earle, National Geographic, 2009.
4
http://www.ecomare.nl/ecomare-encyclopedie/organismen/planten/vegetaties/zeeflora/fytoplankton/, 11
augustus 2014.
5
Meer informatie over grote maatschappelijke uitdagingen vind u onder meer in Horizonscan 2050, J. Scheerder
met R. Hoogerwerf en S. de Wilde, STT, nr. 80 (2014). Binnen het EU programma Horizon 2020 is ook een
aantal societal challenges geformuleerd (http://ec.europa.eu/programmes/horizon2020/en/h2020section/societal-challenges, 22 augustus 2014).
3
Vraagstelling STT-verkenning Een oceaan vol mogelijkheden
Augustus 2014, M.P. van Voorst tot Voorst
2
gaswinning en (toekomstige) zeemijnbouw dragen bij aan het, al dan niet tijdelijk, verstoren
van marine ecosystemen. Daarnaast fungeren oceanen onbedoeld als afvalbak van activiteiten
op het land. Denk daarbij aan de plastic soep6 die zich op een aantal plaatsen in de oceanen
heeft verzameld. Of aan verzuring van de oceanen als gevolg van een grotere opname van
CO2 in het water door hogere concentraties CO2 in de atmosfeer. Beide hebben gevolgen voor
de voedselketen en zuurstofproductie.
Om het nog ingewikkelder te maken houdt water zich niet aan landsgrenzen. Het stroomt door
territoriale wateren van verschillende naties en de open oceanen vormen op hun beurt een
niemandsland. Wie mag dit mondiaal publieke goed, zoals de oceanen ook wel worden
geclassificeerd, gebruiken en onder welke condities? Of het nu is voor voedselvoorziening,
transport, schoon water, recreatie, onderzoek of als input voor de industrie.
Het vormt dan ook een uitdaging om zowel de economische, de ecologische als de
maatschappelijke functies van oceanen en de mogelijkheden die zij bieden veilig te stellen en
duurzaam te kunnen benutten. Zowel voor mensen en organisaties in Nederland als
daarbuiten, en zowel voor de korte als voor de lange termijn. Wanneer al doende tegelijkertijd
ook een bijdrage wordt geleverd aan het oplossen van één of meer grote maatschappelijke
uitdagingen, dan maken wij als samenleving een sprong voorwaarts.
STT-toekomstverkenning Een oceaan vol mogelijkheden
De hierboven geschetste grote maatschappelijke uitdagingen en de mogelijkheden en functies
van oceanen vormen het vertrekpunt van de STT-verkenning naar de toekomst van oceanen.
Hoe kunnen deze wereldzeeën bijdragen aan het oplossen van grote maatschappelijke
uitdagingen van de komende 35 jaar? Welke bijdrage kan technologie daaraan leveren? En
wat is de waarde daarvan voor Nederlandse burgers en organisaties? Daarbij gaat het de
stichting er niet om de toekomst te voorspellen maar om deze te verkennen, dat wil zeggen
om mogelijke toekomsten te schetsen.
Om de bovengenoemde vragen te beantwoorden wil STT in de periode september 2014 tot en
met september 2015 op de voor haar kenmerkende wijze belanghebbenden uit verschillende
disciplines en sectoren van overheid, bedrijfsleven, kennisinstellingen en maatschappelijke
organisaties bij elkaar brengen. In een vrije ruimte wil zij betrokkenen met economische,
ecologische en of een maatschappelijke achtergrond en interesse in (de mogelijkheden van)
oceanen uitnodigen om visies uit te wisselen, toekomstbeelden te creëren en
handelingsperspectieven te identificeren. Daarbij kijkt de toekomstverkenning Een oceaan vol
mogelijkheden letterlijk verder uit de kust dan de eerdere STT-verkenning Zee in Zicht7.
Op de geschetste wijze beoogt STT het denkkader over oceanen van betrokkenen te
verruimen en hen aan te zetten tot actie. De hoofddoelgroep bestaat uit Nederlandse
organisaties (zowel bedrijven, overheid als maatschappelijke organisaties). Burgers en
kennisinstellingen behoren niet tot de primaire doelgroep van deze toekomstverkenning. Dat
laat onverlet dat een bijdrage van deze laatste twee groepen aan de verkenning gewenst is en
dat die twee groepen cruciaal zijn voor eventueel benodigde gedragsveranderingen dan wel
aanvullend onderzoek.
Wilt u aan deze toekomstverkenning deelnemen of op de hoogte worden gehouden van
haar resultaten? Neem dan contact op met de projectleider M.P. van Voorst tot Voorst
([email protected] of 070 – 302 98 36).
6
Met plastic soep wordt gerefereerd aan de vervuiling van de wereldzeeën met ronddrijvend (plastic) afval.
Zee in Zicht – Zilte waarden duurzaam benut, redactie dr. Esther Luiten, STT, nr. 67 (2004).
Met aandacht voor de Rijke Noordzee, een Zeecultuurpark (combinatie van voedsel en natuur in één gebied) en
Zee-op-land (productie van mariene organismen in gesloten systemen).
7
Vraagstelling STT-verkenning Een oceaan vol mogelijkheden
Augustus 2014, M.P. van Voorst tot Voorst
3
STT-verkenning Toekomst van Water
Een oceaan vol mogelijkheden
Vraagstelling
Hoe kunnen oceanen bijdragen aan het oplossen van en omgaan met grote maatschappelijke
uitdagingen van de komende 35 jaar (grand challenges zoals schaarste, klimaatverandering,
demografische veranderingen en mondiale machtsverschuivingen)?
Deelvragen
• Welke economische, ecologische en of maatschappelijke problemen en uitdagingen
zijn er nu in en rond oceanen dan wel worden er in de toekomst verwacht?
• Welke bijdrage kan technologie leveren aan het voorkomen dan wel oplossen van die
problemen, respectievelijk het aangaan van die uitdagingen?
Doelstelling
Denkkader over oceanen verruimen en aanzetten tot actie:
Blinde vlek rond oceanen inkleuren door aandacht te vestigen op de mogelijkheden
en functies die oceanen bieden.
Identificeren van de uitdagingen en kansen die technologische ontwikkelingen en
toepassingen in de oceaan bieden voor Nederlandse organisaties en bedrijven.
Handreikingen formuleren voor duurzaam gebruik (direct en indirect) van oceanen
binnen een veranderende context (i.e. grote maatschappelijke uitdagingen).
Doelgroep
De primaire doelgroep bestaat uit bedrijven, de overheid en maatschappelijke organisaties uit
Nederland.
Opzet STT-verkenning
Looptijd
Van september 2014 tot en met september 2015.
Aanpak
Nader te bepalen. Themasessies zullen waarschijnlijk een onderdeel vormen van de
verdiepings- en reflectiefase.
Beoogde deelnemers
Vertegenwoordigers uit verschillende disciplines en sectoren van zowel overheid,
bedrijfsleven, kennisinstellingen als maatschappelijke organisaties. Daarbij wordt tevens
gestreefd naar vertegenwoordiging van zowel de economische, ecologische als
maatschappelijke functies en mogelijkheden van oceanen.
Wij nodigen u van harte uit deel te nemen.
Contact
Projectleider: M.P. van Voorst tot Voorst ([email protected] of 070 – 302 98 36).
Kernschets STT-toekomstverkenning Een oceaan vol mogelijkheden.
Vraagstelling STT-verkenning Een oceaan vol mogelijkheden
Augustus 2014, M.P. van Voorst tot Voorst
4

Download Report