LA GROTTE DE LASCAUX DE GROT VAN LASCAUX

© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
GT 0.0
LA GROTTE DE LASCAUX
...comme vous ne l’avez jamais vue
Homo sapiens atteint l’Europe il y a 40 000 ans. Nomade, il vit de
chasse et de cueillette. Son mode de vie évolue avec les modifications
de son environnement. À cette époque apparaissent les premières
représentations symboliques. L’Homme moderne commence à produire
des images. Peinte et gravée il y a 200 siècles, la grotte de Lascaux
est considérée comme un des plus hauts lieux de l’art pariétal. On
s’interroge encore sur la signification de ces œuvres découvertes en
1940.
DE GROT VAN LASCAUX
...zoals u deze nooit eerder zag
*De homo sapiens bereikt Europa 40000 jaar geleden. Het is een
nomade die leeft van jacht en pluk. Zijn levenswijze evolueert door
wijzigingen in zijn omgeving. In dezelfde periode verschijnen de eerste
symbolische voorstellingen. Deze vroege moderne mens begint met het
maken van afbeeldingen. De grot van Lascaux, die 200 eeuwen
geleden beschilderd en gegraveerd werd, wordt beschouwd als een
hoogtepunt van de rotskunst. Deze kunstwerken werden in 1940
ontdekt, maar de betekenis ervan blijft een vraagteken.
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
1
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
Module I
PAN 1.1
43°03’16’’N
01°10’13’’E/O
Lascaux
Montignac, Dordogne
France/Frankrijk
© Pôle International de la Préhistoire – Philippe Jugie
© Famille Laval
/
© Familie Laval
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
2
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
PAN 1.2
LA DÉCOUVERTE
DE ONTDEKKING
CAB 1.2R
Des amis partis à l’aventure
Le 8 septembre 1940, Marcel Ravidat poursuit son chien qui
s’engouffre dans un trou. Des cailloux roulent. Un écho profond
résonne. Le 12 septembre, il revient accompagné de trois amis. Munis
d’outils et de lampes de fortune, ils élargissent l’ouverture et
descendent. Croyant trouver le souterrain secret du manoir de
Montignac, ils découvrent une grotte. Leurs yeux s’émerveillent devant
ses parois ornées. En couleurs. Cela leur semble très ancien.
↰Marcel Ravidat dans la Salle des Taureaux. © Famille Laval
Avontuurlijke vrienden
Op 8 september 1940 loopt Marcel Ravidat achter zijn hond aan
wanneer die in een holte verdwijnt. Keitjes beginnen te rollen en heel
in de verte weergalmt een echo. Op 12 september keert hij terug in
het gezelschap van drie vrienden. Gewapend met zelfgemaakte
werktuigen en lampen verbreden ze de opening en beginnen aan de
afdaling. Ze denken een geheime ondergrondse ruimte van het landhuis
van Montignac gevonden te hebben, maar ontdekken een grot. Ze
staan in bewondering voor de kleurige, beschilderde wanden en ze
beseffen dat dit alles heel oud moet zijn.
↰Marcel
Ravidat in de Zaal met de Stieren. © Familie Laval
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
3
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
CAB 1.2V
Des « inventeurs »
En France, le découvreur d’un trésor est réputé être son inventeur.
Marcel Ravidat (18 ans) et Jacques Marsal (15 ans) de Montignac
sont ainsi les « inventeurs » de Lascaux tout comme les Parisiens
Georges Agniel (16 ans) et Simon Coencas (13 ans). Après la
guerre Ravidat et Marsal deviennent les guides de la grotte. Agniel et
Coencas ne reviendront que très rarement sur le lieu de leur fabuleuse
découverte.
↱.
Léon Laval, Marcel Ravidat, Jacques Marsal. © Famille Laval. Octobre 1940 :
Léon Laval, Jacques Marsal, Marcel Ravidat, Georges Agniel. © Famille Laval
. Simon Coencas au camp d’internement de Drancy pendant la guerre.. Panneau
signalant la grotte de Lascaux en 1940. © Famille Laval. Les jeunes découvreurs
campent devant la grotte. © Famille Laval
“Uitvinders”
Wie in Frankrijk een schat ontdekt wordt beschouwd als de “uitvinder”
ervan. Marcel Ravidat (18 jaar) en Jacques Marsal (15 jaar) uit
Montignac, evenals de Parijzenaars Georges Agniel (16 jaar) en
Simon Coencas (13 jaar) zijn bijgevolg de “uitvinders” van Lascaux.
Na de oorlog worden Ravidat en Marsal de gidsen van de grot. Agniel
en Coencas keren slechts zelden terug naar de plek van hun
wonderlijke vondst.
. Léon Laval, Marcel Ravidat, Jacques Marsal. © Familie Laval. Léon Laval,
Jacques Marsal, Marcel Ravidat, Georges Agniel in oktober 1940. © Familie Laval
. Simon Coencas tijdens de oorlog in het interneringskamp van Drancy bij Parijs..
Richtingbordje naar de Grot van Lascaux in 1940. © Familie Laval . De jonge
ontdekkers kamperen voor de grot. © Familie Laval
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
4
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
PAN 1.3
CONFIRMÉE PAR LA SCIENCE
BEVESTIGD DOOR DE WETENSCHAP
CAB 1.3R
Premières descentes
Léon Laval, instituteur du village, est intrigué par le récit de ses
anciens élèves. Il envoie le lycéen Georges Estréguil faire quelques
dessins. Il descend à son tour le 17 septembre. Stupéfait, il demande
à Maurice Thaon d’alerter le préhistorien l’abbé Henri Breuil. Le 21
septembre, Breuil alors âgé de 63 ans, descend par l’entrée de
fortune. Ce qu’il voit le fascine. Tant de gravures et surtout les
couleurs vives des peintures. « C’est presque trop beau. »
↱Fin
septembre 1940, devant l’entrée élargie : Léon Laval, Marcel Ravidat, Jacques
Marsal et Henri Breuil. © D.R
De eerste afdalingen
Geïntrigeerd door het verhaal van zijn oud-leerlingen stuurt Léon Laval,
de dorpsleraar, student Georges Estréguil naar de grot om een aantal
tekeningen te maken. Zelf daalt hij af op 17 september en hij is zo
onder de indruk dat hij Maurice Thaon vraagt om de prehistoricus, abt
Henri Breuil, te verwittigen. Op 21 september daalt de 63-jarige Breuil
langs de geïmproviseerde ingang af in de grot. Hij wordt gefascineerd
door de talrijke rotsgravures en vooral door de levendige kleuren van
de schilderingen. Hij vindt het “Bijna te mooi”.
↱Eind september 1940 voor de verbrede ingang: Léon Laval, Marcel Ravidat,
Jacques Marsal en Henri Breuil. © D.R
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
5
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
CAB 1.3V
À la demande d‘Henri l’abbé Breuil, Fernand Windels descend dans la
grotte équipé d’une chambre photographique à soufflet. Dès octobre
1940, il réalise le premier inventaire des peintures de Lascaux. Un autre
préhistorien, l’abbé André Glory se consacre aux gravures de la grotte
de Lascaux de 1952 à 1963. Il effectue 117 mètres carrés de relevés
sur de fragiles feuilles de cellulose. Il dénombre 1500 figures animales
et signes.
↰. André Glory assisté de Alain Roussot le 14 juillet 1955. © J.Lagrange. André
Glory dans l’Abside en 1958. © J.Lagrange. Le photographe Fernand Windels dans
la grotte de Lascaux. © M.Déribéré
*Op vraag van abt Henri Breuil daalt fotograaf Fernand Windels in de
grot af met een balgcamera. Vanaf oktober 1940 stelt hij een eerste
inventaris samen van de schilderingen van Lascaux. Tussen 1952 en
1963 wijdt een andere prehistoricus, abt André Glory, zich aan de
studie van de rotsgravures van Lascaux. Hij brengt 117 vierkante meter
over op fragiele folie van cellulose. Hij telt 1500 dieren en tekens.
↰. André Glory en zijn assistent Alain Roussot op 14 juli 1955. © J.Lagrange
. André Glory in de Apsis van Lascaux in 1958. © J.Lagrange. Fotograaf Fernand
Windels in de grot van Lascaux. © M.Déribéré
PAN 1.4
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
6
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
ENVAHIE PAR LES VISITEURS
OVERROMPELD DOOR BEZOEKERS
CAB 1.3V
La nouvelle de la découverte se répand
Des centaines de visiteurs se présentent dès le mois d’octobre 1940.
Pour 2 francs, Marcel Ravidat et Jacques Marsal offrent une visite
guidée. L’affluence est telle que la situation devient ingérable. La grotte
est fermée temporairement.
↰Le 29 octobre 1940, Henri Breuil commente la visite au comte Begoüen.Derrière
celui-ci : M. Thaon et P. Fitte, et devant : J.Marsal et M.Ravidat. © Famille
Laval
Het nieuws over de ontdekking verspreidt zich vlug
Vanaf oktober 1940 melden zich honderden bezoekers. Marcel Ravidat
en Jacques Marsal bieden hen rondleidingen aan tegen 2 Franse
franken. De opkomst is echter zo groot dat de toestand
oncontroleerbaar wordt. De grot wordt tijdelijk gesloten.
↰29 oktober 1940, Henri Breuil geeft Graaf Begoüen een rondleiding.Achter hem:
M.Thaon en P.Fitte en vooraan: J.Marsal en M.Ravidat. © Familie Laval
CAB 1.4V
Aménagée pour le public
En 1948, la grotte est rouverte après des aménagements massifs :
construction d’une route, entrée monumentale, électrification, escaliers et
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
7
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
abaissement du sol. Une climatisation est installée en 1958. Tous ces
travaux sont réalisés sans véritable surveillance archéologique. De 1948
à 1963, plus d’un million de personnes visitent Lascaux.
↱. Léon Laval accompagne des visiteurs à la fin du mois de septembre 1940. ©
Famille Laval. Visiteurs à Lascaux en octobre 1940. © Famille Laval. Quatre
Montignacois posent dans la Salle des Taureaux. © National Geographic Society –
Photo Maynard Owen Williams, 1948. Lors de travaux le plancher de calcite est
traversé par les marteaux-piqueurs. A.Glory fait exécuter une série de
photographies par J.Lagrange pour «conserver un témoignage du caractère peu
orthodoxe des travaux». © J.Lagrange. Léon Laval surveille les travaux
d’aménagement de 1948. © Famille Laval
Aangepast aan de bezoekers
Na uitgebreide werken wordt de grot in 1948 terug geopend: men had
een weg aangelegd, een monumentale ingang, elektrisch licht, trappen,
en de vloer was verlaagd. In 1958 wordt er airconditioning
geïnstalleerd. Al deze werkzaamheden worden zonder echt archeologisch
toezicht uitgevoerd. Tussen 1948 en 1963 wordt Lascaux door meer
dan een miljoen mensen bezocht.
↱. Léon Laval begeleidt bezoekers eind september 1940. © Familie Laval
. Bezoekers in Lascaux, oktober 1940. © Familie Laval . Vier inwoners van
Montignac poseren in de Zaal met de Stieren. © National Geographic Society –
Foto Maynard Owen Williams, 1948. Tijdens de werken wordt de vloer in calciet
doorboord met sloophamers. A. Glory geeft J. Lagrange de opdracht een reeks
foto’s te maken “om een bewijs te bewaren van de onorthodoxe werkwijze”. ©
J.Lagrange
. Léon Laval controleert de werken in 1948. © Familie Laval
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
8
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
PAN 1.5
LES CRISES DE LASCAUX
NOODTOESTAND IN LASCAUX
CAB 1.5V
Les crises de Lascaux et la rémission
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
9
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
Depuis 1950, la grotte de Lascaux subit des crises : maladie verte
puis blanche, taches noires. Des mesures de prévention ou
d’éradication sont apportées sans jamais régler le problème
définitivement. Depuis que l’État a décidé de limiter la présence
humaine et de laisser la grotte au repos, Lascaux se porte mieux. Les
traces laissées par ses différentes «maladies» sont imperceptibles. Les
œuvres n’ont pas été affectées de manière irréversible. Lascaux est
sensible. La surveillance est permanente.
↰Visiteur microscopique indésirable ! © Laboratoire de Recherche des Monuments
Historiques (LRMH)
Noodtoestand in Lascaux en sanering
*Na 1950 heerst in de grot van Lascaux een aantal keer een
noodtoestand: achtereenvolgens ontstaan er groene en witte schimmels,
vervolgens zwarte vlekken. Er worden preventie- en
uitroeiingsmaatregelen getroffen die echter het probleem nooit volledig
oplossen. Pas wanneer de Franse Staat beslist om menselijke
aanwezigheid te beperken en de grot te laten rusten, gaat het Lascaux
weer beter. De sporen die deze verschillende “ziektes” veroorzaakten,
zijn nauwelijks te merken. De kunstwerken werden niet onomkeerbaar
beschadigd. Maar Lascaux is heel gevoelig en blijft onder voortdurend
toezicht.
↰Ongewenste minuscule bezoekers! © Laboratoire de Recherche des Monuments
Historiques (LRMH)
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
10
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
CAB.1.5R
Sensible à l’humain
Pour chaque présence d’une heure par visiteur, il y a émanation de
20 litres de gaz carbonique et de 40 grammes d’eau et un
dégagement thermique de 60 kilocalories. 100 visiteurs à l’heure, soit
plus de 1000 par jour, perturbent l’environnement de la grotte: la
prolifération de bactéries, d’algues et de champignons ainsi que la
dissolution et la précipitation du carbonate menacent l’intégrité des
oeuvres pariétales.
Mensgevoeligheid
Per uur aanwezigheid van een bezoeker is er een uitstoot van 20 liter
koolstofdioxide, 40 gram water en een warmteontwikkeling van 60
kilocalorieën. 100 bezoekers per uur, of meer dan 1000 per dag
verstoren het milieu van de grot: er ontwikkelen zich bacteriën, algen
en zwammen die samen met het vrijkomen en de neerslag van
koolzuurzout het behoud van de rotskunstwerken in gevaar brengen.
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
11
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
PAN 1.6
LA FERMETURE AU PUBLIC
GESLOTEN VOOR HET PUBLIEK
CAB 1.6R
17 avril 1963
Après plusieurs fermetures hivernales, André Malraux ministre des
Affaires culturelles ferme la grotte au public. Officiellement pour cause
de pollution par le surnombre de visiteurs, mais aussi en raison des
travaux de climatisation de 1958. Des taches vertes sont apparues sur
quelques parois. Après traitement, les visites sont limitées à 5 visiteurs
par jour.
↰Vue de la porte en bronze de la grotte de Lascaux.© Maurice Bunio avec
l’autorisation du Ministère de la Culture et de la Communication (MCC)
17 april 1963
Na verschillende wintersluitingen wordt de grot voor het publiek gesloten
door André Malraux, Frans minister voor Culturele Aangelegenheden.
Officieel ten gevolge van de pollutie die het massale aantal bezoekers
veroorzaakt, maar het had ook te maken met de werken aan de
klimaatregeling van 1958. Sommige wanden vertonen groene vlekken.
Na de behandeling beperkt men het bezoekersaantal tot vijf per dag.
↰Bronzen ingangsdeur van de grot van Lascaux.© Maurice Bunio met toestemming
van het Ministère de la Culture et de la Communication (MCC)
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
12
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
Module 2
GT 0.1
COPIER
Depuis la fermeture de 1963, les demandes pour visiter Lascaux affluent
par milliers. Le ministère de la culture autorise en 1972 la construction d'une
réplique d’une partie de la grotte. Lascaux II est mis en chantier à
350 mètres de la grotte originale dans une carrière abandonnée. Il
ouvre en 1983 et les visiteurs reviennent en grand nombre. Les techniques
développées pour construire Lascaux II évoluent. Dans les années
2000, une nouvelle technologie est brevetée : le «voile de pierre».
Désormais on peut reproduire, à l’identique, des portions de paroi
assez légères pour voyager autour du monde.
EEN KOPIE
*Na de sluiting in 1963 blijven duizenden mensen toelating vragen om
Lascaux te bezoeken. In 1972 geeft het Franse ministerie voor Cultuur
toestemming om een replica van een deel van de grot te maken.
Lascaux II wordt opgetrokken in een verlaten steengroeve op 350
meter van de echte grot. In 1983 gaat de grot open en sindsdien
blijven er talrijke bezoekers toestromen. De technieken gebruikt om
Lascaux II te bouwen, zijn inmiddels geëvolueerd. Na 2000 wordt een
nieuwe techniek gebrevetteerd: voile de pierre (stenen doek). Met
behulp hiervan is het nu mogelijk om van delen van de wanden
superlichte identieke reproducties te maken en deze de wereld rond te
laten reizen.
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
13
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
TITRE 2.1A
LASCAUX II, POUR VOIR SANS ABÎMER
LASCAUX II, ZIEN ZONDER TE
BESCHADIGEN
CAB 2.1A
Dix années de travaux
1. Aménagement d’un « bunker » dans une carrière.2. Relevé
géodésique par l’Institut Géographique National (IGN, France) des
parois de la Salle des Taureaux et du Diverticule Axial.3. Construction
d’une ossature en triple grillage métallique.4. Bétonnage des parois
intérieures.5. Application d’un enduit reproduisant les couleurs et les
textures des parois.
6. Dessins et relevés trigonométriques par Monique Peytral.7. Tracé à
la craie du contour des figures.8. Reproduction des gravures et
peintures avec des pigments naturels.9. Criblage de la paroi pour
reproduire la texture minérale.
↱Images extraites de À l’école des peintres de Lascaux. © André-Leroi-Gourhan
(auteur), Daniel Carnot (réalisateur), Service du Film de Recherche Scientifique
(producteur), CERIMES (distributeur), 1974.
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
14
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
Tien jaar werkzaamheden
1. Uitbouwen van een “bunker” in een steengroeve.2. Geodetische
weergave van de wanden van de Zaal met de Stieren en de Axiale
Galerij door het Institut Géographique National (IGN, Frankrijk).
3. Constructie van een metalen structuur met driedubbel rasterwerk.4.
De binnenwanden worden met beton bekleed.5. Er wordt een laag
aangebracht die de kleuren en texturen van de wanden reproduceert.6.
Trigonometrische opnames en tekeningen door Monique Peytral.7.
Krijtlijnen van de omtrek van de figuren.8. Reproductie van de
rotsgravures en schilderingen met natuurlijke pigmenten.9. Bewerking van
de wand om de minerale textuur na te bootsen.
↱Beelden uit de film ‘À l’école des peintres de Lascaux’. © André-Leroi-Gourhan
(auteur), Daniel Carnot (regisseur), Service du Film de Recherche Scientifique
(producent), CERIMES (verdeling), 1974.
LEG. 2.1B
↰
Relevé du deuxième « Cheval Chinois » Diverticule Axial, Monique Peytral, 1973.
↰
Studie van het tweede “Chinese Paard” Axiale Galerij, Monique Peytral, 1973.
TITRE 2.2A
LASCAUX III, L’ATELIER DES COPISTES
LASCAUX III, HET KOPIE-ATELIER
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
15
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
CAB 2.2A
1800 heures par voile de pierre
1. Balayage de la paroi au laser.2. Photo haute résolution et couplets
stéréoscopiques des œuvres.3. Maillage des points géodésiques
(modèle virtuel 3D de la paroi).4. Matrice en polystyrène par découpe
à jet d'eau à haute pression.5. Sculpture du micro-relief.6. Moulage
d’une copie en négatif dans un polymère.7. Application d’une couche
minérale puis de fibre de verre, liaison par une résine. Résultat :
réplique de la paroi ultra fine (10 mm) : le « voile de pierre ».8.
Patine du voile de pierre.9. Gravure et peinture, guidées par les
photos haute résolution et les couplets stéréoscopiques.
↱© Philippe Psaila, avec l’aimable autorisation des Ateliers des facsimilés du Périgord (AFSP)
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
16
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
1800 uur per voile de pierre (stenen doek)
1. Laserscan van de wand.2. Foto’s met hoge resolutie en
stereoscopische beelden van de werken.3. Raster met de geodetische
punten (virtueel 3D-model van de wand).4. Vorm in polystyreen,
gesneden met een waterstraalsnijder met hoge druk.5. Opbouwen
microreliëf.6. Afgietsel in een polymeer van een negatieve kopie.7.
Aanbrengen van een minerale laag en vervolgens van glasvezel,
verbonden door een hars. Met als resultaat een ultrafijne replica van
de wand (10 mm): de zogenaamde voile de pierre.
8. Patineren van de voile de pierre.9. Graveren en beschilderen aan
de hand van foto’s met hoge resolutie en van stereoscopische beelden.
↱
© Philippe Psaila, met de toestemming van de Ateliers des fac-similés
du Périgord (AFSP)
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
17
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
CAB 2.2B
↰
Outils et pigments du copisteLes copistes utilisent des pigments naturels
purifiés très similaires à ceux utilisés par les peintres de la préhistoire pour les
ocres, allant du jaune clair, à la terre d’ombre, en passant par les rouges. Le
noir est réalisé avec du manganèse.
↰
Werktuigen en pigmenten van de kopiemaker
Voor het maken van de kopieën worden natuurlijke gezuiverde pigmenten gebruikt
die erg gelijken op deze die door de prehistorische schilders gebruikt werden voor
oker, van licht geel over rood tot omber. Zwart wordt gemaakt met mangaan.
Module 3 (maquette)
CAB 3.01
Une si petite grotte pour un si grand art
Il y a 10 millions d’années, des rivières souterraines sculptent la grotte
dans un massif calcaire vieux de 60 millions d’années. Il y a 2
millions d’années, une couche de marne imperméable se forme audessus de la cavité et empêche l’infiltration d’eau. Lascaux est une
succession de cavités toutes en rondeur, sans stalactite et sans
stalagmite, offrant de véritables toiles de calcite blanche aux peintres.
↱Cette maquette partielle de la grotte de Lascaux a été réalisée par les Ateliers
des fac-similé du Périgord (AFSP) à l’échelle 1/10e
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
18
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
Een kleine grot voor grootse kunst
10 miljoen jaar geleden groeven ondergrondse rivieren de grot uit in
een 60 miljoen jaar oude kalkmassa. 2 miljoen jaar geleden vormde er
zich boven de holte een waterdichte mergellaag die verhinderde dat er
nog water kon binnensijpelen. Lascaux bestaat uit een opeenvolging van
ronde uithollingen, zonder stalactieten of stalagmieten, waardoor aan de
schilders als het ware een schilderdoek in wit calciet werd geboden.
↱Deze maquette van een deel van de grot van Lascaux op schaal 1:10 werd door
de Ateliers des fac-similés du Périgord (AFSP)vervaardigd.
CAB 3.02 D
1 Entrée2 Salle des Taureaux
3 Diverticule Axial4 Méandre5 Passage6 Abside7 Puits8 Salle ensablée9 Nef
10 Galerie du Mondmilch
11 Galerie des Félins
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Ingang
Zaal met de Stieren
Axiale Galerij
Meander
Doorgang
Apsis
Schacht
Verzilte Zaal
Schip
Mondmilchgalerij
Galerij met de Katachtigen
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
19
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
CAB 3.02
Il y a 20 000 ans, l’entrée de la grotte est constituée par un porche.
Il s’effrite peu à peu tout en laissant un large passage. C’est par
cette ouverture que les peintres et graveurs entrent dans la grotte.
Il y a environ 8 000 ans, un éboulis colmate l’entrée. Cette fermeture
naturelle explique l’état exceptionnel de conservation des peintures de
Lascaux.
1940, un arbre déraciné lors d’une tempête ouvre une fissure dans le
plafond de la grotte et laisse en surface un trou de 20 cm de
diamètre. C’est par cette brèche que les quatre «inventeurs»
découvrent Lascaux.
20000 jaar geleden bestond de ingang van de grot uit een portiek.
Deze brokkelde langzaam af zodat een brede doorgang overbleef. De
schilders en graveerders betraden de grot via deze opening.
Ongeveer 8000 jaar geleden werd de ingang door een rotsverschuiving
afgesloten. Deze natuurlijke afsluiting verklaart de uitzonderlijke staat van
bewaring van de schilderingen van Lascaux.
Een storm in 1940 ontwortelt een boom waardoor er in de zoldering
van de grot een scheur ontstaat met aan de oppervlakte een opening
van 20 cm doorsnede. Via dit gat kunnen de vier “uitvinders” Lascaux
ontdekken.
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
20
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
TITRE 3.1
LA SALLE DES TAUREAUX
DE ZAAL MET DE STIEREN
CAB 3.1 nord
La Salle des Taureaux
Sur la paroi nord de la salle des Taureaux, un animal étrange, parfois
nommé la Licorne, ouvre une frise de figures animales dominée par
deux immenses taureaux, face à face. Entre eux, des cervidés, plus
petits, interpellent le regard par le développé de leurs bois. L’ensemble
est complété par une harde de chevaux. Il n’y a aucune gravure sur
ce type de calcaire et les figures animales sont accompagnées de
signes abstraits.
De Zaal met de Stieren
Op de noordelijke wand van de Zaal met de Stieren wordt een fries
met dierlijke figuren voorafgegaan door een vreemd dier, dat men soms
de Eenhoorn noemt. Deze fries wordt gedomineerd door twee
gigantische, oog in oog staande stieren. Tussen hen in trekken kleinere
herten de aandacht met hun bijzondere geweien. Het geheel wordt
vervolledigd door een kudde paarden. Op dit type van kalksteen
bevinden zich geen rotsgravures en naast de geschilderde dieren zijn
abstracte tekens aangebracht.
LEG 3.1 nord
Calcaire à spicules impropre pour la gravure, idéal pour la peinture.
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
21
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
Kalksteen met naaldvormige uitsteeksels ongeschikt voor het graveren, maar ideaal
voor beschildering.
CAB 3.1 sud
La Salle des Taureaux
Sur la paroi sud, une autre frise de figures animales fait face aux
animaux de la paroi nord. Deux immenses taureaux dominent les
chevaux et les cervidés. Le plus grand fait plus de 5 x 4 mètres. Il
n’y a aucune gravure sur ce type de calcaire et les figures animalières
peintes sont accompagnées de signes géométriques.
De Zaal met de Stieren
Op de zuidelijke wand, tegenover de dieren van de noordelijke wand,
bevindt zich een andere fries met dieren. Twee gigantische stieren
torenen uit boven de paarden en de herten. De grootste is meer dan
5 x 4 meter. Op dit type van kalksteen zijn er geen rotsgravures en
behalve de geschilderde dierlijke figuren zijn er ook geometrische
tekens.
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
22
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
TITRE 3.2
LE DIVERTICULE AXIAL
DE AXIALE GALERIJ
CAB 3.2 nord
Le Diverticule Axial
Sur 20 mètres de long, une succession d’animaux sont disposés de
part et d’autre de la voûte comme s’ils se répondaient. Sur la paroi
nord, la «Vache Rouge à Tête Noire» entame le défilé suivie des
«Petits Chevaux Jaunes» et de la «Vache à la Corne Tombante». Au
centre, des «Vaches Rouges» sont oblitérées par un «Grand Taureau
Noir». Au bout, un «Cheval Galopant» précède un «Cheval Renversé»
qui s’enroule sur la paroi. Plus de 20 signes abstraits accompagnent
ces figures.
De Axiale Galerij
Een opeenvolging van dieren, die elkaar lijken toe te roepen, is over
20 meter, langs beide zijden van het gewelf verspreid. Op de
noordelijke wand wordt de optocht geleid door de “Rode Koe met de
Zwarte Kop”, gevolgd door de “Kleine Gele Paarden” en de “Koe met
de Vallende Hoorn”. In het midden worden “Rode Koeien” deels
verborgen door de “Grote Zwarte Stier”. Achteraan wordt een
“Galopperend Paard” gevolgd door een “Omgevallen Paard” dat de
kromming van de wand volgt. Naast deze figuren zijn er meer dan 20
abstracte tekens.
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
23
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
LEG 3.2 nord
Calcaire à grain de riz impropre pour la gravure, idéal pour la peinture.
Rijstkorrel-kalksteen die ongeschikt is voor het graveren, maar ideaal voor schilderingen.
CAB 3.2 sud
Le Diverticule Axial
Sur 20 mètres de long, une succession d’animaux sont disposés de
part et d’autre de la voûte comme s’ils se répondaient. Sur la paroi
sud, des «Bouquetins Affrontés» précèdent les «Chevaux Chinois»
alors, qu’au centre, une «Vache qui Saute» surmonte un cortège de
petits chevaux au pas. Là encore, des signes abstraits interpellent.
Mais que signifient-ils ?
De Axiale Galerij
Een opeenvolging van dieren die elkaar lijken toe te roepen, is over
20 meter, langs beide zijden van het gewelf, verspreid. Op de
zuidelijke wand worden de “Tegenover elkaar staande Steenbokken”
gevolgd door de “Chinese Paarden”. In het midden torent een
“Springende Koe” uit boven een optocht van kleine stappende paarden.
Ook hier komen abstracte tekens voor. Wat is de betekenis ervan?
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
24
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
TITRE 3.3
LE PASSAGE
DE DOORGANG
CAB 3.3
Le Passage
Joignant la Salle des Taureaux à la Nef, le Passage fait 17 mètres de
long mais ne faisait que 1,5 m de hauteur lorsque les hommes de
Lascaux y ont peint 10 figures animalières et surtout gravé des
centaines de figures. Plusieurs figures peintes ont été lessivées au fil
des millénaires. Sans recul, le graveur a dessiné des animaux plus
petits mais tout aussi précis.
De Doorgang
De Doorgang is 17 meter lang en verbindt de Zaal met de Stieren
met het Schip. De hoogte van de wand was slechts 1,5 m op het
ogenblik dat de kunstenaars van Lascaux er 10 dierlijke figuren
schilderden en vooral honderden figuren graveerden. Doorheen de
millennia werden verschillende geschilderde figuren weggewassen. Met
slechts weinig bewegingsruimte tekende de graveerder kleinere maar
even gedetailleerde dieren.
LEG 3.3
Calcaire gréseux et calcite altérée supportant la peinture et la gravure.
Kalkzandsteen en verweerde calciet geschikt voor het beschilderen en graveren.
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
25
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
TITRE 3.3
LA NEF
HET SCHIP
CAB 3.5 nord
La Nef
La Nef est une cavité longue de 20 mètres et haute de 7 mètres.
Des oeuvres majestueuses se succèdent du côté nord : la «Frise des
Bouquetins», le «Panneau de l’Empreinte» puis au centre le «Panneau
de la Vache Noire» et tout au fond, «les Bisons Adossés».
Het Schip
Het Schip is een grot van 20 meter lang en 7 meter hoog. Aan de
noordzijde volgen prachtige kunstwerken elkaar op: de “Fries met
Steenbokken”, het “Paneel met de Afdruk”, vervolgens in het midden
het “Paneel met de Zwarte Koe” en helemaal achteraan de “Bizons
die Rug aan Rug staan”.
LEG 3.5 nord
Calcaire à surface pulvérulente supportant la peinture.
Kalksteen met poederige oppervlakte geschikt voor schilderingen.
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
26
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
CAB 3.5 sud
La Nef
La Nef est une cavité
Sur la paroi sud, plus
peinte. Le peintre doit
grossièrement ébranché
longue de 20 mètres et haute de 7 mètres.
escarpée, seule la «Frise des Cerfs» a été
oeuvrer, juché sur un mât de perroquet, arbre
lui permettant d’atteindre la frise.
Het Schip
Het schip is een grot
zuidelijke, meer steile,
geschilderd. Om deze
gebruik van een soort
takken.
van 20 meter lang en 7 meter hoog. Op de
wand werd enkel de “Fries met de Herten”
fries te bereiken maakte de schilder mogelijk
van ladder of van een boom met afgeknotte
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
27
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
TITRE 3.4A ET 3.4B
LE PUITS ET L’ABSIDE
DE SCHACHT EN DE APSIS
CAB 3.4 A
L’Abside
Cette coupole faisant 10 mètres de diamètre est un palimpseste avec
plus de 1000 unités graphiques. Près de 20 figures animalières peintes
et gravées sont discernables alors que 460 figures animales et 192
signes ont été relevés.
De Apsis
Deze koepel heeft een diameter van 10 meter en is een palimpsest
(oppervlak waarop talrijke zaken geschreven en uitgewist werden) met
meer dan 1000 grafische eenheden. Een 20-tal geschilderde en
gegraveerde dierlijke figuren zijn herkenbaar, terwijl er 460 dierlijke
figuren en 192 tekens werden onderscheiden.
CAB 3.4 B
Le Puits
Le puits, d’une profondeur de 5 mètres, présente une topographie qui
rend son accès difficile, ce qui laisse à penser que les peintres l’ont
atteint par une autre entrée, jamais retrouvée à ce jour. La «Scène du
Puits» comprend 3 figures animales peintes et l’unique figure humaine
de Lascaux. Quatre signes ponctuent la scène.
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
28
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
De Schacht
De schacht heeft een diepte van 5 meter en de ligging ervan
bemoeilijkt de toegang. Dit doet vermoeden dat de schilders een
andere ingang gebruikten die tot op heden nog niet ontdekt werd. De
“Scène in de Schacht” bestaat uit 3 geschilderde dierlijke figuren en
de enige menselijke figuur van Lascaux. Vier tekens accentueren de
scène.
TITRE 3.6
LA GALERIE DES FÉLINS
DE GALERIJ MET DE KATACHTIGEN
CAB 3.6 nord
La Galerie des Félins
Au bout de Lascaux, une galerie d’à peine 1,5 mètre de hauteur et
longue de 30 mètres offre à celui qui s’aventure dans ce «boyau» 51
figures animales gravées dont celles de 6 félins qui sont accompagnées
de quelques peintures gravées et de signes.
De Galerij met de Katachtigen
Wie zich tot achteraan in de grot van Lascaux waagt, wordt beloond
met een galerij die amper 1,5 meter hoog is en 30 meter lang.
Daarop prijken 51 gegraveerde dierlijke figuren, waaronder 6
katachtigen, samen met enkele gegraveerde schilderingen en abstracte
tekens.
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
29
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
LEG 3.6 nord
Calcaire à surface pulvérulente supportant la gravure.
Kalksteen met een poederige oppervlakte geschikt voor het graveren.
CAB 3.6 sud
La Galerie des Félins
Au bout de Lascaux, une galerie d’à peine 1,5 mètre de hauteur et
longue de 30 mètres offre à celui qui s’aventure dans ce «boyau» 51
figures animales gravées dont celles de 6 félins qui sont accompagnées
de quelques peintures gravées et de signes.
De Galerij met de Katachtigen
Wie zich tot achteraan in de grot van Lascaux waagt, wordt beloond
met een galerij die amper 1,5 meter hoog is en 30 meter lang.
Daarop prijken 51 gegraveerde dierlijke figuren, waaronder 6
katachtigen, samen met enkele gegraveerde schilderingen en abstracte
tekens.
Module 4
CIT 4.0
« De l’entrée jusqu’au tréfonds de la grotte se déroule
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
30
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
sous nos yeux le grand livre des mythologies
premières, leurs fondements mêmes, avec comme
thème central la création de la vie, et au-delà, la
genèse du monde. »
Norbert Aujoulat (1946-2011)
“Van bij de ingang tot in de verste diepte van de grot
ontrolt zich voor onze ogen het grootboek van de
oudste mythologieën en de grondslag hiervan, met als
centrale thema de schepping van het leven en zelfs
het ontstaan van de wereld”.
Norbert Aujoulat (1946-2011)
CAB 4
« De l’entrée jusqu’au tréfonds de la grotte se déroule sous nos yeux
le grand livre des mythologies premières, leurs fondements mêmes,
avec comme thème central la création de la vie, et au-delà, la
genèse du monde. »
« Lascaux tire sa puissance suggestive de la présence permanente de
l’image : quel que soit le site d’observation, un animal vous regarde,
vous interroge. Aurochs, chevaux, cerfs, bisons et bouquetins sont
omniprésents, et, à travers eux, l’empreinte dominante de l’homme. »
Norbert Aujoulat (1946-2011) in Lascaux, le geste, l’espace et le temps, 2004.
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
31
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
“Van bij de ingang tot in de verste uithoek van de grot ontrolt zich
voor onze ogen het grootboek van de eerste mythologieën en de
grondslag hiervan, met als centrale thema de schepping van het leven
en zelfs het ontstaan van de wereld”.
“Lascaux haalt zijn suggestieve kracht uit het beeld dat overal
aanwezig is: vanwaar je ook kijkt, overal kijkt een dier je aandachtig
aan. Oerossen, paarden, herten, bizons en steenbokken zijn
alomtegenwoordig en door hen zien we de overheersende stempel van
de mens”.
Norbert Aujoulat (1946-2011) in Lascaux, le geste, l’espace et le temps, 2004.
TITRES 4
LA FRISE DES BOUQUETINS ET LE PANNEAU DE L’EMPREINTE
DE FRIES MET DE STEENBOKKEN EN HET PANEEL MET DE
AFDRUK
LE PANNEAU DE LA VACHE NOIRE
HET PANEEL MET DE ZWARTE KOE
LA FRISE DES CERFS
DE FRIES MET DE HERTEN
LE PANNEAU DES BISONS ADOSSÉS
HET PANEEL MET DE BIZONS DIE RUG AAN RUG STAAN
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
32
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
LA SCÈNE DU PUITS
DE SCÈNE IN DE SCHACHT
Module 5
GT 0.3
VOIR & SAVOIR
Yeux écarquillés des quatre jeunes découvreurs, relevés attentifs du
préhistorien, regard perplexe du paléontologue, angle recherché du
photographe, lumière déviée du cinématographe, scrutation du
conservateur. Voir Lascaux c’est regarder la représentation d’une
figure animale qui semble elle-même poser sur nous un regard
insistant, troublant. Que racontent ces dialogues du silence ?
ZIEN & WETEN
Hoe we Lascaux ook bekijken, door de wijdopen gesperde ogen van de
jonge ontdekkers, de gedetailleerde tekeningen van de prehistoricus, de
perplexe blik van de paleontoloog, de gezochte hoek van de fotograaf,
het vervormde licht van de cinematograaf, de studie van de
conservator, we zien de voorstelling van een dierlijke figuur die zelf
een doordringende, verwarrende blik op ons lijkt te richten. Wat vertelt
ons deze stille dialoog?
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
33
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
TITRE 5.2
LA VACHE NOIRE ... ET SON CORTÈGE
DE ZWARTE KOE ... EN HAAR GEVOLG
TITRE 5.3
LES BOUQUETINS ET L’EMPREINTE ... DISPARUE
DE STEENBOKKEN EN DE AFDRUK ... VERDWENEN
TITRE 5.4
LE OU LES CERFS ... NAGEANT
HERT OF HERTEN … ZWEMMEND
TITRE 5.5
DEUX BISONS ADOSSÉS ... EN PRÉLUDE
TWEE BIZONS DIE RUG AAN RUG STAAN...
PRELUDE
TITRE 5.5
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
34
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
UNE SCÈNE TROP EXCEPTIONNELLE ?
EEN UITZONDERLIJKE SCÈNE?
Module 6
TITRE 6.1
CHERCHER
OP ZOEK
CAB 6.1 G
Trouver ou fouiller
L’archéologue est le premier sur place dès qu’un site préhistorique est
mis au jour. Il installe un quadrillage afin que chaque carré de sol soit
fouillé avec minutie. La position de chaque vestige est relevée en
trois dimensions et chaque fossile est emballé pour l’analyse en
laboratoire où l’histoire du site se révèle peu à peu.
Grande sagaie de Lascaux vue sous ses quatre faces.
© photo J.G Marcillaud, Service Départemental de l'Archéologie
Vinden of opgraven
De archeoloog is de eerste die ter plaatse komt wanneer een
prehistorische site wordt blootgelegd. Er wordt een raster uitgezet zodat
elke stukje grond minutieus onderzocht kan worden. De positie van alle
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
35
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
overblijfselen wordt driedimensionaal opgetekend. Elk fossiel wordt
verpakt en voor analyse naar het labo gestuurd, waar de geschiedenis
van de site langzaam aan het licht zal komen.
De grote speer van Lascaux vanaf vier kanten bekeken.
© Foto J.G Marcillaud, Service Départemental de l'Archéologie
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
36
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
CAB 6.1 D
Henri Breuil, préhistorien
Les visiteurs déferlent. Henri Breuil en tête, les découvreurs et les
chercheurs ne peuvent fouiller selon les règles de l’art. Ils ramassent à
la hâte plus de 300 objets dont 200 fragments osseux, 70 instruments
des peintres-graveurs mais aussi 30 armes de chasse ou objets de
parure. Que faisaient ces objets dans une grotte inhabitée ? Oubliés ?
Mis en sécurité dans la grotte ? Utilisés lors d’une cérémonie ?
Autant de questions restées sans réponse.
L'abbé Henri Breuil
© Famille Laval
Henri Breuil relevant au calque le Panneau du Cheval renversé, Diverticule Axial.
© D.R.
Henri Breuil, prehistoricus
Bezoekers stromen toe. Ontdekkers en onderzoekers, onder de leiding
van Henri Breuil, zijn niet in staat op te graven volgens de regels van
de kunst. In allerijl verzamelen ze meer dan 300 objecten waaronder
200 beenfragmenten en 70 werktuigen gebruikt door de schildersgraveerders, maar ook 30 jachtwapens en versieringselementen. Wat
deden deze voorwerpen in een onbewoonde grot? Werden ze
vergeten? Werden ze in de grot in veiligheid gebracht? Werden ze
gebruikt tijdens een ceremonie? Tal van vragen blijven onbeantwoord.
Abt Henri Breuil. © Familie Laval
Henri Breuil maakt een tekening op kalkpapier van het Paneel met het Omgevallen
Paard, Axiale Galerij. © D.R.
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
37
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
LEG 6.1
Objets du peintre et du graveur
1.
Blocs colorants en pigments naturels (rouge, noir et ocre)
2. Godet en calcaire (lampe) type Lascaux
Reproduction d’après l‘objet original de Lascaux (Dordogne, France)
Collection Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, France).
3. Grattoirs pour graver
4. Burins pour graver
Collection Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, France)
Autres objets non liés à la peinture ou à la gravure
5. Sagaie avec reste de mastic
6. Coquillages percés
Reproductions d’après les objets originaux de Lascaux (Dordogne, France)
Collection Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, France)
7. Lames
Collection Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, France)
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
38
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
Werktuigen voor schilder en graveerder
1. Natuurlijke kleurstoffen en pigmenten (rood, zwart en oker)
2. Kalkstenen beker (lamp) van het Lascaux-type
Reproductie naar het originele artefact uit Lascaux (Dordogne, Frankrijk)
Verzameling van het Musée National de Préhistoire(Les Eyzies-de-Tayac, Frankrijk)
3. Schrabbers voor het graveren
4. Stekers voor het graveren
Verzameling van het Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, Frankrijk)
Andere objecten niet gebruikt voor schilderen of graveren
5. Speer met resten van natuurlijk hars
6. Doorboorde zeeschelpen
Reproducties naar de originele objecten uit Lascaux (Dordogne, Frankrijk)
Verzameling van het Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, Frankrijk)
7. Klingen
Verzameling van het Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, Frankrijk)
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
39
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
TITRE 6.2
RELEVER
KOPIËREN
CAB 6.2 G
Reproduire pour étudier et diffuser
Le relevé sur calque consiste à reproduire sur un support léger et
amovible tous les tracés qui ornent une paroi. Travail fastidieux et
délicat car le calque placé trop près de la paroi peut abîmer l’oeuvre
et trop éloigné, induire une déformation. Dès les années 1950, André
Glory utilise d’abord des papiers transparents (papier de riz) qu’il
remplace ensuite par une plaque en Plexiglas semi-rigide placée à
quelques cm de la paroi et qui n’affecte pas le tracé original. Le
regard par calque interposé est essentiel pour étudier l’art pariétal et le
diffuser.
Relevé de gravures effectué par André Glory.
© Ministère de la Culture (France) - Médiathèque de l'architecture et du
patrimoine - diffusion RMN
Het reproduceren voor studie en verspreiding
Een kalktekening is een reproductie van alle versieringen van een
wand, op een lichte en verplaatsbare drager. Het is een saai maar
ook precies werkje, want wanneer het kalkpapier te dicht tegen de
wand geplaatst wordt, kan het kunstwerk schade oplopen en wanneer
het te ver geplaatst wordt, kan het beeld vervormen. Vanaf de jaren
1950 gebruikt André Glory transparant papier (rijstpapier). Later
vervangt hij dit door halfharde plexi die hij op enkele cm van de wand
plaatst waardoor de oorspronkelijke tekening niet aangetast wordt. Het
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
40
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
maken van kalktekeningen is essentieel voor de studie en het
verspreiden van de rotskunst.
Oorspronkelijke kalktekeningen van rotsgravures door André Glory.
© Ministère de la Culture (Frankrijk) - Médiathèque de l'architecture et du
patrimoine - diffusion RMN
CAB 6.2 D
Les 10 années d’André Glory
De 1952 à 1963, ce préhistorien se consacre à la grotte de Lascaux.
À la lumière frisante, il effectue 117 m2 de relevés. Il dénombre près
de 1500 figures animales et signes. Glory doit parfois construire des
échafaudages. La foule des visiteurs est telle qu’il doit travailler la nuit
en solitaire ou accompagné de ses fidèles assistants. Le jour, il
assemble, recopie et corrige ses relevés sur papier calque. Il maugrée
contre le surnombre de visiteurs et il assiste impuissant aux travaux
d’aménagements de 1958 qui menacent, selon lui, l’intégrité des
peintures.
André Glory retraçant ses relevés.
© Muséum national d'histoire naturelle / Institut de paléontologie humaine
André Glory effectuant un relevé à Lascaux.
© Muséum national d'histoire naturelle / Institut de paléontologie humaine
10 jaar werkzaamheden door André Glory
Tussen 1952 en 1963 wijdt deze prehistoricus zich aan de grot van
Lascaux. Hij maakt gebruik van schuin vallend licht om 117 vierkante
meter reproductie te maken. Hij onderscheidt ongeveer 1500 dierlijke
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
41
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
figuren en tekens. Soms moet hij met behulp van stellingen werken. Er
is zo’n menigte bezoekers dat hij genoodzaakt is ’s nachts te werken,
in z’n eentje of in het gezelschap van zijn trouwe assistenten. Tijdens
de dag brengt hij zijn tekeningen samen, kopieert, verbetert en brengt
ze over op kalkpapier. Hij moppert over het grote aantal bezoekers en
staat machteloos tegenover de aanpassingen aan de grot in 1958 die
hij als een bedreiging voor het behoud van de schilderingen beschouwt.
André Glory werkt zijn tekeningen af.
© Muséum national d'histoire naturelle / Institut de paléontologie humaine
André Glory maakt een tekening in Lascaux.
© Muséum national d'histoire naturelle / Institut de paléontologie humaine
TITRE 6.3
PHOTOGRAPHIER
FOTOGRAFEREN
CAB 6.3 G
Pour voir sous un autre angle
Le temps de séjour dans une grotte est toujours très restreint. La
photographie permet d’analyser chaque oeuvre à son aise. En faisant
varier l’angle de la lumière, le photographe révèle des tracés et des
dessins peu évidents. Grâce au travail des photographes l’inventaire
des oeuvres se peaufine et Lascaux se fait connaître à travers le
monde.
Ralph Morse : Bernard Sury fait la mise au point de son appareil photographique
sur les peintures préhistoriques du plafond de la grotte de Lascaux, 1947. ©
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
42
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
Ralph Morse – Time & Life Pictures
Vanuit een andere hoek zien
Men kan slechts een beperkte tijd in een grot verblijven. Aan de hand
van foto’s kan men echter elk kunstwerk rustig bestuderen. Door de
invalshoek van het licht te veranderen onthult de fotograaf haast
onzichtbare lijnen en tekeningen. Het werk van de fotografen heeft
ertoe bijgedragen de inventaris van de werken te verfijnen en Lascaux
in de rest van de wereld bekend te maken.
Ralph MORSE: Bernard Sury focust zijn camera op prehistorische schilderingen op
de zoldering van de grot van Lascaux, 1947. © Ralph Morse – Time & Life
Picture
© SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F413
43
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
CAB 6.3 D
25 ans à Lascaux
Norbert Aujoulat, docteur en préhistoire et conservateur du patrimoine,
étudie la grotte de Lascaux de 1976 à 1999 à raison de quelques
heures par semaine. Par ailleurs excellent photographe, il utilise
l’imagerie numérique ce qui lui permet d’élaborer un impressionnant
corpus. Il s’intéresse aux techniques des peintres, à la construction de
chaque oeuvre et à son adaptation aux formes du support rocheux.
Pour Aujoulat, les oeuvres sont élaborées selon une séquence
récurrente qui correspond aux saisons de l’accouplement : les chevaux
(printemps) sont peints en premier, suivis des aurochs (été), puis
des cerfs (automne). La création s’inscrit dans une unité de temps
qui met en évidence le cycle des saisons.
Norbert Aujoulat, préhistorien
© CNP – DRAC- MCC, avec l'aimable autorisation de la famille Aujoulat
25 jaar in Lascaux
Norbert Aujoulat, doctor in de prehistorie en erfgoedconservator,
bestudeert de grot van Lascaux tussen 1976 en 1999, telkens enkele
uren per week. Hij is tevens een bedreven fotograaf en gebruikt
digitale fototechnieken waardoor hij een indrukwekkend corpus kan
samenstellen. Hij is geïnteresseerd in de technieken van de schilders,
de opbouw van elk werk en de aanpassing ervan aan de vorm van de
rotsen. Aujoulat gaat ervan uit dat de werken werden aangebracht
volgens een terugkerende opeenvolging die overeenkomt met de bronst
van de dieren: de paarden (lente) werden het eerst geschilderd,
gevolgd door de oerossen (zomer) en tenslotte de herten (herfst).
Het werk geeft een tijdseenheid weer die de cyclus van de seizoenen
naar voor brengt.
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
44
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
45
Norbert Aujoulat, prehistoricus.
© CNP – DRAC- MCC, met de toestemming van de familie Aujoulat
TITRE 6.4
FILMER
FILM
CAB 6.4 G
Animer les oeuvres
Filmer les oeuvres sous différentes lumières et déplacer la caméra le
long des murs c’est faire défiler les cortèges animaliers devant soi. Il
y a 200 siècles, en longeant les parois sous une lumière vacillante,
c’est peut-être ainsi que les Hommes de Lascaux «animaient» leurs
oeuvres.
Mario Ruspoli (deuxième à partir de la gauche) et son équipe sortant d’une
séance de tournage. © Maurice Bunio
De kunstwerken tot leven brengen
Door de werken met verschillend licht te filmen en de camera langs de
wand te verplaatsen, krijgt men de indruk dat optochten van dieren
voor de camera defileren. Misschien brachten de mensen van Lascaux
hun werken 200 eeuwen geleden tot leven, door langs de wanden met
licht te bewegen.
Mario Ruspoli (tweede van links) en zijn team na een filmopname.
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
45
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
© Maurice Bunio
CAB 6.4 D
Silence, on tourne
Dans les années 1980, le cinéaste Mario Ruspoli filme tout Lascaux.
Les prises de vues ne durent jamais plus d’une minute. Il travaille
avec très peu de lumière et munit sa lampe d’un verre anti-calorique
par souci de protection des oeuvres. Le corpus Lascaux qu’il réalise
contient 150 bobines de 16 mm pour une durée de 9 heures de film.
Mario Ruspoli et son équipe dans l’Abside.
© Georges Galmiche
Stilte op de set
In de jaren 1980 filmt cineast Mario Ruspoli gans Lascaux. De
opnames duren nooit langer dan een minuut. Hij werkt met zeer gering
licht en met een lamp met een warmtebestendig glas uit zorg om de
bescherming van de werken. Zijn werk over Lascaux bevat 150 16
mm-spoelen, samen goed voor 9 uur film.
Mario Ruspoli en zijn team in de Apsis. © Georges Galmiche
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
46
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
47
TITRE 6.5
ANALYSER
ANALYSE
CAB 6.5 G
Classer les animaux ... et les signes
De 1977 à 1979, André Leroi-Gourhan et son équipe entreprennent
une étude pluridisciplinaire qui sera publiée sous le titre de Lascaux
inconnu. Le bestiaire des 915 figures animales de Lascaux est
complété et classé. Le style Lascaux est défini. Plus de 500 signes
énigmatiques sont répertoriés sur les parois: angulaires, aviformes,
barbelés, claviformes, disjoints en étoile, en bâtonnet, en croix, en
éventail, en trait-tiret, en points, quadrangulaires, ramifiés.
Les signes de Lascaux
Het klasseren van dieren ... en tekens
*André Leroi-Gourhan en zijn team maken tussen 1977 en 1979 een
multidisciplinaire studie met als titel Lascaux inconnu. Men vervolledigt
en klasseert de 915 dierlijke figuren van Lascaux. Op die manier
definieert men de Lascaux-stijl. Meer dan 500 mysterieuze tekens
worden op de wanden geteld: hoekige, vogelvormige, met weerhaken,
spievormige, losstaande sterren, stokjes, kruisjes, waaiervormige,
streepjeslijnen, puntjes, vierkanten, geweivormige.
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
47
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
De tekens van Lascaux CAB 6.5 D
André Leroi-Gourhan, ethnologue et préhistorien
Pour Leroi-Gourhan, Lascaux est un sanctuaire dans lequel les formes
animalières sont disposées selon une logique. À propos des figures :
« Les fresques de la grotte de Lascaux sont plus qu’une expression
figurative. Elles expriment une pensée commune. » À propos des
signes : « A Lascaux, j’ai bien cru qu’ils étaient passés près de
l’écriture.»
André Leroi-Gourhan et son équipe.
© B. et G. Delluc
Éléments caractéristiques du style Lascaux : 1 les animaux sont de
profil 2 leurs têtes petites surmontent des abdomens ballonnés 3 les
crinières sont saturées ou vaporeuses alors que les queues sont
démesurées 4 les membres sont courts et animées par des segments
articulés 5 une réserve en forme de 3 exprime le bout du nez 6 une
oreille est plantée dans la nuque, l’autre dans le cou 7 enfin le
pelage de la robe est en M.
André Leroi-Gourhan, etnoloog en prehistoricus
Leroi-Gourhan ging ervan uit dat Lascaux een heiligdom was waarin de
dierlijke vormen volgens een bepaalde logica aangebracht waren. Wat
betreft de figuren: “De fresco’s van de grot van Lascaux zijn meer
dan een figuratieve expressie. Ze beelden een gemeenschappelijke
gedachte uit.” Wat betreft de tekens: “Ik denk dat ze in Lascaux dicht
in de buurt van een schrift kwamen”.
André Leroi-Gourhan en zijn team.
© B. en G. Delluc
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
48
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
49
Typische elementen van de Lascaux-stijl: 1 de dieren zijn in profiel
weergegeven 2 ze hebben kleine koppen en gezwollen buiken 3 de
manen zijn ofwel overdadig ofwel piekerig en de staarten zijn buiten
proportie 4 de ledematen zijn kort en gearticuleerd 5 het uiteinde van
de neus is voorgesteld door een cijfer 3 6 een van de oren staat op
de hals, het andere op de keel 7 tenslotte zijn de haren van de pels
M-vormig.
TITRE 6.6
DATER
DATERING
CAB 6.6 G
Dater... par les objets
Les peintures de Lascaux ont été réalisées avec des pigments
minéraux, sans matière organique. Il est ainsi impossible de les dater
directement par la méthode du radio carbone 14C. Les datations sont
alors obtenues sur les objets en matière organique trouvés dans la
grotte. Les premières dates obtenues en 1959 s'échelonnent entre 11
500 et 17 000 ans. Elles furent donc attribuées à l'époque au
Magdalénien. Plus récemment (entre 1990 et 2000), de nouvelles
datations sur des objets en os et bois de renne, par spectrométrie de
masse, donc beaucoup plus précises, situent le matériel aux alentours
de 19 000 ans, c'est-à-dire l’époque du Solutréen.
Lame magdalénienne
© Collection de préhistoire du Muséum d'histoire naturelle de Toulouse
Morceaux de charbon de bois
© Amorphis - Fotolia.com photo de Didier Descouens
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
49
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
Datering... aan de hand van de objecten
De schilderingen van Lascaux werden aangebracht met minerale
pigmenten, zonder enig organisch materiaal. Bijgevolg is het onmogelijk
om ze met behulp van de C14-methode te dateren. Datering wordt wel
mogelijk met behulp van objecten uit organisch materiaal die in de grot
gevonden werden. De eerste data die men in 1959 kon analyseren
schommelen tussen 11500 en 17000 jaar. Bijgevolg werden deze aan
het Magdaleniaan toegeschreven. Recenter(tussen 1990 en 2000)
maakte men met behulp van massaspectrometrie nieuwe dateringen van
objecten uit been en uit rendiergewei. Deze veel preciesere methode
dateert deze materialen 19000 jaar geleden, meer bepaald in het
Solutreaan.
Kling uit het Magdaleniaan
© Prehistorische verzameling van het Muséum d'histoire naturelle, Toulouse
Stukjes houtskool
© Amorphis - Fotolia.com foto door Didier Descouens
CAB 6.6 D
Dater... par le style
Les dernières recherches confirment l’hypothèse d’occupations
successives : les animaux représentés et le style des peintures et des
gravures de la grotte de Lascaux semblent indiquer la phase du
Solutréen soit autour de 20.000 ans. Imaginez : 20 millénaires, c’est
200 siècles ou encore 1000 générations !
Cerf solutréen
© Norbert Aujoulat
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
50
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
51
Datering... aan de hand van de stijl
De laatste opzoekingen bevestigen de hypothese van opeenvolgende
occupaties: de voorgestelde dieren, de stijl van de schilderingen en de
rotsgravures van de grot van Lascaux lijken naar het Solutreaan te
verwijzen, meer bepaald 20000 jaar geleden. Stel je voor: 20
millennia, 200 eeuwen of 1000 generaties!
Hert uit het Solutreaan © Norbert Aujoulat
Module 7
GT 0.4A et GT 0.4B
NOUS SOMMES DES CRO-MAGNON
L’homme moderne a été nommé Cro-Magnon car c’est dans un abri
sous-roche appelé trou de Magnou en occitan et situé dans la
commune des Eyzies-de-Tayac en Dordogne que fut découvert en
1868 le premier squelette fossile de l’Homo sapiens. Il est comme
nous : même physique, même cerveau et mêmes capacités
intellectuelles. Coiffé et vêtu comme vous, vous ne le remarqueriez pas
dans la rue.
WIJ ZIJN CRO-MAGNONMENSEN
De moderne mens werd cro-magnon genoemd naar een rotsschuilplaats
in Zuidwest-Frankrijk, trou de Magnou, gelegen in de gemeente
Eyzies-de-Tayac in Dordogne. In die grot werd in 1868 het eerste
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
51
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
fossiele skelet van de homo sapiens gevonden. Deze cro-magnonmens
is zoals wij: hetzelfde lichaam, dezelfde hersenen en dezelfde
intellectuele capaciteit. Indien ze zoals wij gekleed en gekapt zouden
zijn, zouden ze op straat niet opvallen.
M7.1
Sagaie décorée en bois de renne
Des pointes de sagaies en bois de renne ont été abandonnées dans
Lascaux. Plusieurs portent des signes en forme d’étoile similaires à des
signes associés à différents animaux figurés sur les parois. Ces armes
de chasse peuvent être mises en relation avec le gibier représenté ou
bien avec les symboles graphiques qu’ils ont pu représenter à
l’époque. Des figures assez élevées sur les parois et plafonds portent
en effet des stries qui peuvent avoir pour origine le frottement des
pointes de sagaies emmanchées au cours d’activités rituelles.
1. Matrice de bois de renne
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Préforme de sagaie
Burin
Lame pour scier
Petit burin pour graver
Sagaie et pré-hampe
Hampe
Objets réalisés expérimentalement par Jean-Michel Geneste et Serge Maury lors du
tournage des films «Les gestes de la Préhistoire». Propriété du Pôle International de la
Préhistoire (PIP, Les Eyzies-de-Tayac).
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
52
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
53
Grande sagaie en bois de renne
Moulage d'après l’objet original de Lascaux (Dordogne, France)
Collection Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, France)
M7.1
Versierde speer in rendiergewei
Er werden in Lascaux achtergelaten speerpunten in rendiergewei
gevonden. Op meerdere ervan komen stervormige tekens voor die lijken
op de tekens die men vindt bij verschillende dieren op de wanden.
Deze jachtwapens kunnen in verband gebracht worden met het
voorgestelde wild of met de grafische symbolen die men in die periode
gebruikte om ze voor te stellen. Op figuren hoog op de wanden en de
zolderingen zijn er inkepingen die mogelijk veroorzaakt werden door de
wrijving met opgeheven speerpunten tijdens rituele activiteiten.
1.
2.
3.
5.
6.
7.
Vorm uit rendiergewei
Speerpunt
Steker4. Zaagblad
Kleine steker voor het graveren
Speer en (voor-)schacht
Schacht
Objecten experimenteel gemaakt door Jean-Michel Geneste en Serge Maury tijdens het
draaien van de film “Les gestes de la Préhistoire”. Eigendom van Pôle International de la
Préhistoire (PIP, Les Eyzies-de-Tayac).
Grote speer in rendiergewei
Afgietsel naar een origineel artefact uit Lascaux (Dordogne, Frankrijk)
Verzameling van het Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, Frankrijk)
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
53
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
M7.2
Lame à troncature oblique
Des outils de types variés (grattoirs, burins, lamelles), réalisés sur
des éclats de silex d’origine locale, sont présents dans Lascaux. Des
lames larges et épaisses ont une extrémité retouchée de façon oblique
afin de dégager un angle robuste sur un de leurs bords. Cet angle
porte souvent des traces d’abrasion sur une matière dure telle que la
roche. Les lames à troncature oblique sont des outils qui, comme des
burins, ont pu être utilisés pour graver les figures sur les parois de
calcaire.
1. Percuteur dur
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Abraseur
Percuteur tendre (bois de renne)
Bloc de silex
Nucléus
Débitage
Déchets8. Lames tronquées
Objets réalisés expérimentalement par Jean-Michel Geneste et Serge Maury lors du
tournage des films «Les gestes de la Préhistoire». Propriété du Pôle International de la
Préhistoire (PIP, Les Eyzies-de-Tayac).
Lame à troncature oblique
Dordogne, France (-18 000 ans)
Collection Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, France)
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
54
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
55
M7.2
Kling met schuine boord
Men vindt in Lascaux verschillende soorten werktuigen (schrabbers,
stekers en microklingen) vervaardigd uit silex van locale herkomst. Het
uiteinde van brede, dikke klingen is zodanig bewerkt dat er een stevige
hoek ontstaat op een van de kanten. Deze hoek draagt vaak sporen
van het schaven op materiaal zo hard als rots. Klingen met schuine
boord zijn werktuigen die men zoals de stekers gebruikt kan hebben
om de figuren in de kalksteenwanden te graveren.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Harde klopper
Voorwerp om te schuren
Zachte klopper (rendiergewei)
Vuursteenknol
Kernen
Debitage
Restafval
Klingen met schuine boord
Objecten experimenteel gemaakt door Jean-Michel Geneste en Serge Maury tijdens het
draaien van de film «Les gestes de la Préhistoire». Eigendom van Pôle International de la
Préhistoire (PIP, Les Eyzies-de-Tayac).
Kling met schuine boord
Dordogne, Frankrijk (-18000 jaar)
Verzameling van het Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, Frankrijk)
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
55
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
M7.3
Aiguille à chas
L’aiguille à chas est inventée il y a 20 000 ans. C’est un des rares
instruments de la vie quotidienne dont la forme et l’usage n’ont pas
changé jusqu’à nos jours. La couture des vêtements mais aussi des
tentures et des couvertures améliore les conditions de vie. Dans des
climats très rigoureux, des vêtements chauds et imperméables
permettent de prendre plus de risques lors des expéditions de chasse,
mais c’est en protégeant mieux les individus les plus fragiles et surtout
les nouveau-nés que l’Homme préhistorique franchit une étape décisive
de son adaptation au milieu.
1. Os de renne rainuré (matrice)
2. Os de renne et perçoirs
3. Polissoir en grès
4. Aiguille à chas
5. Peau, coquillages et tendon pour fil
Objets réalisés expérimentalement par Jean-Michel Geneste et Serge Maury lors du
tournage des films «Les gestes de la Préhistoire». Propriété du Pôle International de la
Préhistoire (PIP, Les Eyzies-de-Tayac).
Aiguille à chas en os
Fin du Solutréen (- 18000 ans environ)
Reproduction d'après l’objet original de Lascaux (Dordogne, France)
Collection Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, France)
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
56
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
57
M7.3
Naald
De naald ‘voorzien van een oog’, werd 20000 jaar geleden
uitgevonden. Het is een van de zeldzame instumenten uit het dagelijkse
leven waarvan de vorm en het gebruik sindsdien niet wijzigden. Het
naaien van kleding maar ook van wandbekleding en dekens betekent
een verbetering van de levensomstandigheden. In zeer barre klimaten
biedt warme en waterdichte kledij de mogelijkheid meer risico’s te
nemen tijdens de jacht. Het is echter wanneer hij de meest fragiele
mensen en vooral borelingen beter gaat beschermen dat de
prehistorische mens een beslissende stap zet naar de aanpassing aan
zijn omgeving.
1. Gegroefd rendierbeen (vorm)
2. Rendierbeen en boortjes
3. Zandstenen polijststeen
4. Naald
5. Huid, schelpen en pees als draad
Objecten experimenteel gemaakt door Jean-Michel Geneste en Serge Maury tijdens het
draaien van de film «Les gestes de la Préhistoire». Eigendom van Pôle International de la
Préhistoire (PIP, Les Eyzies-de-Tayac).
Naald in been
Einde van het Solutreaan(ca. -18000 jaar)
Reproductie naar een origineel voorwerp uit Lascaux (Dordogne, Frankrijk)
Verzameling van het Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, Frankrijk)
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
57
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
M7.4
Lampe à graisse
Les lampes à graisse sont façonnées dans des roches suffisamment
compactes pour contenir la graisse en fusion et assez dures pour
résister à l’élévation de température. Certaines sont munies d’un
manche qui facilite la prise en main et le déplacement. Pour s’éclairer,
se déplacer et travailler dans l’obscurité, elles sont plus économiques
et moins encombrantes que les simples torches végétales. Leur
alimentation aisée en combustible permet un éclairage stable pendant
de longues heures. Ce nouveau moyen d’éclairage qui se développe
au paléolithique supérieur en même temps que l’art pariétal annonce la
conquête définitive de l’obscurité et du milieu souterrain.
1. Lame2. Grattoir
3. Burin pour finition et gravure
4. Polissoir
5. Lampe
Objets réalisés expérimentalement par Jean-Michel Geneste et Serge Maury lors du
tournage des films «Les gestes de la Préhistoire». Propriété du Pôle International de la
Préhistoire (PIP, Les Eyzies-de-Tayac).
Lampe en grès rose dite “brûloir de Lascaux”
Fin du Solutréen ou Magdalénien (entre -19 000 et -17 000 ans)
Moulage d'après l’objet original de Lascaux (Dordogne, France)
Collection Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, France)
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
58
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
59
M7.4
Vetlamp
Vetlampen worden uit voldoende compacte steen vervaardigd zodat ze
gesmolten dierlijk vet kunnen bevatten en aan hoge temperaturen
kunnen weerstaan. Sommige hebben een handvat wat het makkelijker
maakt ze vast te nemen en te verplaatsen. Om bij te lichten, zich in
het duister te verplaatsen of te werken, zijn dergelijke lampen
economischer en makkelijker hanteerbaar dan toortsen. De lampen
kunnen gemakkelijk met brandstof gevuld worden en men heeft urenlang
ononderbroken licht. Deze nieuwe methode van verlichting die zich in
het laatpaleolithicum ontwikkelt, ten tijde van de rotskunst, kondigt de
definitieve overwinning op de duisternis en de ondergrond aan.
1. Kling
2. Schrabber
3. Steker voor afwerking en graveren
4. Polijststeen
5. Lamp
Objecten experimenteel gemaakt door Jean-Michel Geneste en Serge Maury tijdens het
draaien van de film «Les gestes de la Préhistoire». Eigendom van Pôle International de la
Préhistoire (PIP, Les Eyzies-de-Tayac).
Lamp in roze zandsteen “Lascaux-lamp” (“brûloir de Lascaux”)
Einde van het Solutreaan of Magdaleniaan(tussen -19000 en -17000 jaar)
Afgietsel naar een origineel voorwerp uit Lascaux (Dordogne, Frankrijk)
Verzameling van het Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac,
Frankrijk)
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
59
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
M7.5
VIVRE
Être à l’abri
Les Hommes de Cro-Magnon sont semi-nomades et se déplacent au
rythme des migrations des animaux dont ils se nourrissent. Ils habitent
des abris faits d’armatures de bois et couverts de peaux tendues
fixées par des liens en fibres animales. Ils s’installent aussi dans les
abris sous-roche et rarement dans les grottes, car il fait noir et froid
et on s’y enfume. Au camp, on prépare la nourriture et l’on fabrique
des outils et des vêtements. Le feu prolonge le jour et garde à
distance les prédateurs.
1. Godet en calcaire (lampe)
Reproduction d’après l’original de Lascaux (Dordogne, France)
2. Lampe en grès rose dite « brûloir de Lascaux »
Fin du Solutréen ou Magdalénien
Moulage d’après l’objet original de Lascaux (Dordogne, France)
Collection Musée National de Préhistoire
(Les Eyzies-de-Tayac, France)
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
60
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
61
M7.5
LEVEN
Een schuilplaats hebben
*De cro-magnonmensen zijn halfnomaden die zich verplaatsen volgens
het ritme van de migraties van de dieren waarop ze jagen. Ze wonen
in schuilplaatsen gemaakt uit houten structuren waarop ze dierenhuiden
spannen, die ze met dierlijke vezels bevestigen. Soms schuilen ze ook
onder overhangende rotsen en uitzondelijk in grotten, vermits het daar
donker en koud is en de rook er blijft hangen. In hun kamp wordt het
eten bereid en vervaardigt men werktuigen en kledij. Vuur verlengt de
dag en houdt roofdieren op afstand.
1. Kalkstenen kommetje (lamp)
Reproductie naar een origineel uit Lascaux (Dordogne, Frankrijk)
2. Lamp in roze zandsteen “Lascaux-lamp” (“brûloir de Lascaux”)
Einde Solutreaan of Magdaleniaan
Afgietsel naar een origineel object uit Lascaux (Dordogne, Frankrijk)
Verzameling van het Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac,
Frankrijk)
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
61
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
M7.5
CHASSER
A «l’âge du renne»
Un cheval, un bison ou un cerf est une proie qui nourrit tout un
groupe. Le renne, qui se déplace en troupeau, est plus facile à
isoler et à abattre. A Lascaux il fournit plus de 80 % des besoins
en viande. La peau fait le vêtement et couvre la hutte. Taillés au
silex, les bois et les os deviennent des armes, outils, aiguilles, objets
de parures. La graisse du renne, déposée dans une lampe de grès ou
de calcaire, est une source de lumière fiable et de longue durée.
3.Sagaie
Reproduction d’après l’objet original de Lascaux (Dordogne, France)
4. Moulage d’un propulseur
(outil utilisé pour lancer les sagaies)
Dordogne, France
5. Ensemble de lamelles
Dordogne, France
Collection Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, France)
L’arme de chasse la plus performante est la sagaie – pointe en bois de renne
savamment effilée – qui est emmanchée sur une tige de bois et fixée par un lien
végétal ou du nerf animal. La sagaie devient redoutable lorsque jumelée à un
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
62
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
63
propulseur qui démultiplie la force de jet, précise le tir et permet au chasseur de
se tenir à distance.
M7.5
JAGEN
Het “rendiertijdperk”
Een paard, bizon of hert is een prooi die voedsel levert voor een
ganse groep. Rendieren, die zich in kudde verplaatsen, laten zich
gemakkelijk isoleren en doden. In Lascaux levert het rendier meer dan
80 % van het vlees. Uit hun huid wordt kledij en bedekking voor de
hutten gemaakt. Het gewei en de beenderen bewerkt men met silex
om er wapens, werktuigen, naalden en versieringselementen van te
maken. Rendiervet wordt in de zand- of kalkstenen lampen gesmolten
om een betrouwbaar en langdurig licht te verkrijgen.
3. Speer
Reproductie naar een origineel artefact uit Lascaux (Dordogne, Frankrijk)
4.Afgietsel van een speerwerper
(werktuig gebruikt om speren te werpen)
Dordogne, Frankrijk
5.Microklingen
Dordogne, Frankrijk
Verzameling van het Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, Frankrijk)
Het beste jachtwapen is de speer, een vernuftig bewerkte speerpunt in rendiergewei
vastgehecht op een houten steel met behulp van plantaardige of dierlijke vezels.
De speer wordt een geducht wapen wanneer men een speerwerper gebruikt
waardoor de werpkracht vermeerdert, men preciezer kan richten en de jager op een
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
63
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
afstand kan blijven.
M7.5
SE NOURRIR
Manger de tout
Omnivore, Cro-Magnon mange beaucoup de viande qu’il cuit sur le
feu. La moelle fournit les lipides. Ce régime, notamment à base de
renne, est enrichi, selon les saisons, de poissons, d’œufs et
d’oiseaux. Des racines lui assurent glucides et fibres. Des fruits et de
petites baies agrémentent son alimentation. Les ossements de CroMagnon découverts sur les sites archéologiques ne révèlent ni cancer,
ni tuberculose, ni carence alimentaire même si Cro-Magnon vit
rarement plus de 40 ans. Une jambe cassée, une infection, un
empoisonnement ou une maladie infectieuse lui sont fatals.
6. Racloir
Dordogne, France
7. Ossements de renne
Collection Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, France)
8. Moulage d’ossements de renne
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
64
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
65
M7.5
ZICH VOEDEN
Alleseters
De cro-magnonmens is een omnivoor en eet vooral vlees dat hij op
het vuur gaar maakt. Uit beenmerg haalt hij vetten. Zijn dieet dat
vooral gebaseerd is op rendiervlees, wordt, naargelang de seizoenen,
verrijkt met vis, eieren en vogels. Wortels voorzien hem van
koolhydraten en vezels. Vruchten en kleine bessen vervolledigen het
menu. Beenderresten van cro-magnonmensen, die in de archeologische
sites teruggevonden worden, tonen aan dat ze zelden ouder dan 40
jaar werden, maar vertonen geen sporen van kanker, tuberculose of
ondervoeding. Een gebroken been, een infectie, een vergiftiging of een
infectieziekte werd hen vaak fataal.
6. Schrabber
Dordogne, Frankrijk
7. Rendierbeenderen
Verzameling van het Musée National de Préhistoire (Les-Eyzies-de-Tayac,
Frankrijk)
8. Afgietsel van rendierbeenderen
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
65
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
M7.5
SE VÊTIR
Des vêtements et des parures
Oubliez l’homme à la chevelure hirsute, en haillons et traînant un
gourdin ! Cro-Magnon sait fabriquer une aiguille à chas dans un os
et du fil à coudre avec des fibres végétales ou des tendons. Il gratte
ses peaux, les prépare à l’ocre rouge et les coupe avec précision. Il
sait même fabriquer des boutons. Ses vêtements sont ajustés. Il porte
des colliers de dents sculptées et des résilles de perles en coquillage.
La parure est liée a la place de l’individu dans le groupe. Il s’agit
sans doute d’un « marqueur social ».
9. Aiguille à chas
10. Ensemble de perles en ivoire
11. Poinçon en os : constitue avec le perçoir l'essentiel du nécessaire à couture
12. Boutons en ivoire
Reproductions – Dordogne, France
Collection Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, France)
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
66
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
67
M7.5
ZICH KLEDEN
Kleding en opsmuk
Vergeet de mens met borstelige haardos, gekleed in lompen, die een
knots voortsleept! De cro-magnonmens kan uit been naalden
vervaardigen. Draad om te naaien maakt hij uit plantaardige vezels of
pezen. Dierenhuiden schraapt hij af, bewerkt hij met rode oker en
snijdt hij vernuftig. Hij kent zelfs het gebruik van knopen. Zijn kleding
is op maat gemaakt. Hij draagt halssnoeren met bewerkte tanden en
haarversiering met kralen, gemaakt uit schelpen. Het dragen van
sieraden werd bepaald door de plaats van het individu in de groep.
Het zijn zonder twijfel sociale merktekens.
9. Naald
10. Ivoren kralen
11. Priem in been: vormde samen met boortjes de basis van een naaiset
12. Ivoren knopen
Reproducties – Dordogne, Frankrijk
Verzameling van het Musée National de Préhistoire (Les Eyzies-de-Tayac, Frankrijk)
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
67
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
Module 8
TITRE M8
PENSER CRO-MAGNON
CRO-MAGNON DENKEN
M8
Comprendre
Il y a 20 000 ans, les Cro-Magnon quittent la grotte de Lascaux et
ses centaines d’œuvres gravées et peintes. Ils abandonnent au sol
leurs instruments de peintres-graveurs mais aussi de leur vie
quotidienne. L’hypothèse d’occupations tardives au Magdalénien,
succédant aux peintres de Lascaux, est aujourd’hui considérée comme
vraisemblable. Mais les questions demeurent. Qu’ont voulu représenter
les artistes ? Pour qui ? Pourquoi à Lascaux ? Sanctuaire d’une
croyance qui nous échappe; lieu de rituels commémoratifs ou
d’initiation; lieu sacré des représentations mythologiques de la création
du monde; lieu de pratiques magiques du chaman ?
Begrijpen
*20000 jaar geleden verlieten cro-magnonmensen de grot van Lascaux
en de honderden rotsgravures en schilderingen. Op de grond bleven
instrumenten van de kunstenaars maar ook gewone dagelijkse
werktuigen achter. Een hypothese over occupaties na het Magdaleniaan,
volgend op de kunstenaars van Lascaux, wordt momenteel als
waarschijnlijk beschouwd. Maar er blijven vele vragen. Wat wilden deze
kunstenaars voorstellen? Voor wie? Waarom in Lascaux? Is het een
heilidom voor een geloof waarvan we niets kennen, een oord voor
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
68
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
69
herdenkingsrituelen of voor initiaties, een gewijde plek met voorstellingen
over de schepping van de wereld, een plaats voor de magische
rituelen van een sjamaan?
M8
Cro-Magnon selon l’artiste Elizabeth Daynes
Cette plasticienne se spécialise dans la représentation d’êtres humains
du passé en reconstituant leur visage et leur corps à partir de
squelettes fossiles et en s’appuyant sur les dernières découvertes de la
paléo-anthropologie. Regardez autour de vous. Parmi les visiteurs qui
vous entourent, lequel jugez-vous comme le plus représentatif de
l’Homo sapiens ? Vous !
De cro-magnonmens volgens kunstenares Elizabeth
Daynes
Deze kunstenares is gespecialiseerd in het voorstellen van mensen uit
het verleden. Vertrekkend van fossiele skeletten en zich baserend op
de laatste vondsten van de paleoantropologie maakt ze een
reconstructie van hun gezichten en lichamen. Kijk om je heen. Wie van
de andere bezoekers vind je het meest representatief als homo
sapiens? Misschien ben jij het wel!
SPL LASCAUX International Exhibition FINAL FULL TEXT VERSION F4
69

Download Report