“YACHACHINAPAQ SIMIKUNA”

1
2
Ruraqkuna
ELÍAS CAHUANA RAMOS
Wankawillka
GUILLERMO ANTIDIO OLIVERA ALCÓCER
Aqu Pampa - Wankawillka
YVÁN HUERTA JÁUREGUI
Chinchirus - Apurimaq
FÉLIX CALDERÓN TANTA
Cangallo - Ayakuchu
EDGAR VALENCIA AGUILAR
Wanta - Ayakuchu
JUAN PARIONA CÁRDENAS
La Mar - Ayakuchu
3
RIQSICHIKUY
Chanka hatun suyupi (Wankawillka, Ayakuchu, Apurimaq) Iskay simipi Iskay Kawsaypi
yachachinakuy kasqanraykum kay “Yachay Taqi Simikuna” sutiyuq maytuta qamkunaman
riqsichimuniku, kay maytuqa tukuyniraq simikunatam hatallin imayna amawtakuna yachay
wasikunapi yachaninanpaq.
Kay maytu paqarinampaqmi Ministerio de Educación kamachikuq wasipa
kallpanchasqanwan kimsan suyukunamanta iskay rimayniyuq, yachayniyuqpi sunquchakuq
amawtakuna huñunakuspayku, llapa yachapakuq warmakunapi, amawtakunapi
yuyaymanarispa kay “Yachay Taqi Simikuna” sutiyuq maytuta, Perú suyunchikpi
maqchirisqa paqarimun, pipas munaq kaq ñawincharinampaq.
Aswanqa kay maytum imapas, yachaywasinchikkunapi, sasachakuynichikkuna
kasqanmanhina riqsirichiwasun, tawa yachay taqikunallatam hatallimuniku, chaykunapaqmi
sapankama siminkunata maskarispayku qillqarimuniku. Chay yachay taqikunan Rimanakuy,
Yupay Awa, Pachamamawan Yachay chaymanta Aylumasintin. Ichapas maskariptinchik
manapas llapallan munasqanchitaqa tariykusunchu aswanqa ñuqanchikpipas
qatipasunchikya mana kaqkunata tiyarichinapaq, chaymantapuni huk musuq maytukuna
paqarichinapaq.
Llapallan kay maytu ñawinchaqkunatam kunakamuniku, yaqapaschiki kay llamkaypi rimaq
sutikunawan mana tinkurinqachu hamutaynikichik, hinaptinqa munaymankum
yachasqaykichikmanhina
yanapakuynyikichikta
chayaykachimuwanaykichikta,
chaykunawan yanapakuspa aswan llaqtanchikpa yachaynikuna wiñarichinapaq.
Sinchitam
llapallan
amawtamasinchikkunata
añanchakuniku,
yachasqankumanhina yanapariwarqaku kay qillqasqa maytu ruruchinaykupaq.
Ayakuchu, Wankawillka, Apurimaq
2012
4
paykunam
RIMANAKUYPAQ SIMIKUNA
COMUNICACIÓN
QICHWA
Achkachasqa suti
Achkamanta mañakuy
qillqasqa
Allin qillqa
Aranway
Asinapaq willakuy
Awqanakuq / mana niraqkama
simikuna
Aranwa qillqasqa
Chiqap suti
Chiqap maskay
Chiqap willakuy
Chutis
Hamutay
Hapipakuspa qillqasqa
Harawi / yarawi
Harawiy / yarawiy
Hatun qillqa
Hawariy / willakuy
Huñusqa rimaykuna
Ima nisqanta
Imapaq kasqanata
Imayna kasqanmanta
Imayna kasqanmanta
qillqasqa
Iñisqamanta willakuy
Kallpachasqa rimay
Kamachisqa rimay
Kamaqchay
Kaqlla rimasqapi tukuq
Kaqlla simikuna
Kaqniyuqpa suti rantinkuna
- ñuqapa
- qampa
- paypa
CASTELLANO
Sustantivo común
Memorial
Ortografía
Fábula
Anécdota
Palabras antónimas
Texto dramático
Sustantivo propio
Hipótesis
Noticia
Artículo
Comprender
Texto argumentativo
Poesía / poema
Recitar
Letra mayúscula
Cuento
Párrafo
Mensaje
Propósito
Descripción
Texto descriptivo
Mito
Oración exclamativa
Oración imperativa
Creatividad
Rima
Palabras homónimas
Pronombres posesivos
- mío, de mí
- tuyo, de ti
- suyo, de él/ella
5
HATUN QILLQA
- ñuqaykupa
- nuqanchikpa
- qamkunapa
- paykunapa
Kasqan willakuykuna
Kawsaynin
Kunan pacha
Kunkachaspa ñawichay
Likan qaylla
- kunan
- chaymanta
- tukuynin
Likan tinkiqkuna
- ima
- utaq
- ichari
- icha
- ichaqa / chaypas
- ni
- aswan
- chaynaqa /
chaymantaqa /
hinaspa
- mana chayqa
- chaytawan
- chaymanta
Mana kasqan willakuykuna
Mana qatiqlla qillqasqa
- chirusqa hawiyay
- asichikuy
- willakuy
- llikachasqa siqi
Mana yachasqa suti rantikuna
pipas
imapas
maypas
haykapas
mana pipas
mana imapas
- nuestro, de nosotros (exclusivo)
- nuestro, de nosotros (inclusivo)
- vuestro, de ustedes
- suyo, de ellos/ellas
Narraciones reales
Experiencia
Tiempo presente
Lectura en voz alta
Secuencia lógica
- ahora
- después
- finalmente
Conectores lógicos
- y
- o
- u
- e
- pero
- tampoco
- mas
- entonces
- porque
- también
- además
Narraciones imaginarias
Texto discontinuo
- historieta
- chiste
- aviso
- cuadros estadísticos
Pronombres indefinidos
alguien
algo
alguna parte
cuanto sea
nadie
nada
6
mana maypas
mana haykapas
Mana takyasqa simi
Maypi kasqan
Musyay
Napaykuy qillqasqa
Niraqkama simikuna
Ñawichay
Ñawpachiy
Paqarisqamanta willakuy
Patanchasqa
Pikuna
Pipaq kasqanta
Pisi simikuna
Pisiyachisqa / chintichisqa
Puririy
Puypa
Qallariy
Qatipaq hapiqa
Qatiqlla qillqasqa
Qullana hapiqa
Qillqa
Qillqana chikukuna
- puypa rakiq chiku
- iskay chiku
- siqi chiku
- chusu chiku
- rakiq chusu chiku
- tukuq chusu chiku
- qatiq chusu chiku
- chusu chikuwan
puypa rakiq chiku
- qatichiypaq chusu
chikukuna
- muspaykunapa
chikun
- tapukuykunapa
chikun
- simi uqarichiq
ningún sitio
ninguna cantidad
Lenguaje informal
Escenario
Predicción
Tarjeta de saludo
Palabras sinónimas
Leer / lectura
Anticipación
Leyenda
Silueta de palabras
Personajes
Destinatario
Partículas
Resumen
Desarrollo
Frase
Inicio
Idea secundaria
Texto continuo
Idea principal
Letra
Signos de puntuación
- coma
- dos puntos
- guiones
- punto
- punto aparte
- punto final
- punto seguido
- punto y coma
-
puntos suspensivos
-
signos de admiración
-
signos de interrogación
-
acento
7
- simi uqarichiq wachi
Qillqakuna ruruchiy
Qillqasqa allinchay
Qillqasqa qawapayay
Qillqasqakuna hamutay
Rikchaq qillqasqa
Rikchaqmana siqisqakuna
Rimanakuy
Rimapakuy
Rimariy
- kaykuna
- chaykuna
- wakkuna
Rimasqa
Rimasqapa kaqninkuna
Rimay
Rimay
Rimay qillqasqa
Rimaykuna huñuchiq
Rimaywan uyariy hamutay
Rumiska
Runakunapa suti rantinkuna
- ñuqa
- qam
- pay
- ñuqayku
- nuqanchik
- qamkuna
- paykuna
Ruraq
Ruraqpa kaqninkuna
Rurasqamanta qillqasqa
Sapi
Simi
Simi patma
Simi siqinchay / likachay
Simi taqi
Siqisqa
Suti
- tilde
Producción de textos
Corregir el texto
Revisar el texto
Comprensión de textos
Texto con imagen
Esquemas
Debate / diálogo
Monólogo
Opinar
- estos, éstas
- ésos, ésas
- aquéllos aquéllas
Predicado
Elementos del predicado
Oración
Conversar / dialogar
Texto expositivo
Conectores
Expresión y comprensión oral
Gramática
Pronombres personales
- yo
- tú
- él/ella
- nosotros (tras) (exclusivo) (pero no tú)
- nosotros (tras) (inclusivo) (tú y yo, ustedes y
nosotros)
- ustedes vosotros
- ellos / ellas
Sujeto
Elementos del sujeto
Informe
Raíz
Palabra
Sílaba
Subrayar
Vocabulario
Gráfico
Sustantivo
8
Suti huntachiq
Suti ranti
Suti tikrachiq
Sutichana
Sutin
Takiy
Takyasqa rimay
Takyasqa simi
Tapukusqa rimay
Tapukuykunapa suti
rantinkuna
- pi
- ima
- may
- mayqin o mayqan
- imayna
- hayka
- haykap
- imanaptin
- imanasqa
- piwan
- pipaq
- imapaq
- imamanta
- maypi
- maytataq
- maymanta
- maykama
- haykanka
- imarayku
Tapupayay
Tinkiy
Tinkuchiq
Tinkuchiq siqikuna
Tukuy
Uchuy qillqa
Uchuylla qillqasqa
Upallallapi ñawichay
Watuchiy
Willakuq siqi
Sufijo nominal
Pronombre
Adjetivo
Denominar
Título
Canción
Oración afirmativa
Lenguaje formal
Oración interrogativa
Pronombres interrogativos
- ¿quién?
- ¿qué?
- ¿dónde?
- ¿cuál?
- ¿cómo?
- ¿cuánto?
- ¿cuándo?
- ¿por qué?
- ¿por qué?
- ¿con quién?
- ¿para quién?
- ¿para qué?
- ¿de qué?
- ¿dónde?
- ¿a dónde?
- ¿de dónde?
- ¿hasta dónde?
- ¿a cuánto…?
- ¿por causa de qué?
Entrevista
Cohesión
Conjunción
Cuadros comparativos
Cierre
Letra minúscula
Nota
Lectura silenciosa
Adivinanza
Afiche
9
UCHUY QILLQA
Willakuy
Willka takiy
Willay panqa
Imayna ruranapaq qillqasqa
Yanunapaq qillqasqa
Willakuy qillqasqa
Willakuypaq qillqasqa
Yapaq
Yapay
Yachay awa siqi
Narración
Himno
Periódico mural
Texto instructivo
Receta
Texto narrativo
Texto informativo
Adverbio
Coherencia
Mapa conceptual
HUNTASQA
RIMAY
HUÑUSQA
SIMIKUNAWAN
QISPICHISQA
SUMAQ CHUYA
RIMAY
Warma tanta
mikun.
Yachay awa siqi
(mapa conceptual)
10
YUPAY AWAYPAQ SIMIKUNA
MATEMÁTICA
Uqariq
Uqarisqa
Uqarina
YUPAY, TUPACHIYKUNAPIWAN RURAYNINKUNA
NÚMERO, RELACIONES Y OPERACIONES
QICHWA
CASTELLANO
Achka kaq
Más que
Aslla kaq
Menos que
Chaqrusqa Patmantin yupay
Fracción mixta
Chaqrusqa rurayninkuna
Operaciones combinadas
Chaqrusqa yupakuna
Números mixtos
Chawpi
Mitad
Chikukuna
Símbolos y signos
- kuraqchaq chiku
>
- Es mayor que
- Sullkachaq chiku
<
- Es menor que
- kikinchaq chiku
=
- Es igual a
- yapaq chiku
+
- Signo Más (Adición)
- qichuq chiku
- Signo Menos (Sustracción)
- mirachiq / kuti chiku x
- Signo Por (Multiplicación)
- rakiq chiku
÷
- Signo Entre (División)
- huqariq chiku
x2
- Signo de potencia
- chusu chiku
.
- Punto
Chullan
Número impar
Chunka waranqakuna
Decenas de millar
Chunkakuna
Decenas
Chuyanchay
Resolver / Solucionar
Chuyanchaynin
Resultado
Hapichisqa
Cálculo
Hapichiy
Calcular
Hunu
Millón
11
Huñuna kaynin
Iskay kuti
Kamaqpuni
Kamaqpuni
Kamasqa yupaykuna
Kaqkama
Kaqllachasqa / nisqa
Kaqman kaqllachasqa
Kikinchasqa patmaqniyuq
Kimsa kuti
Kuraq kaq rakiq
Kuskanchasqa
Masichanalla kaynin
Miraq
- Miray
- Mirachiq
- Miraq
- Mirasqa
- Mirachiq
Miraypa aypasqa kaynin
Ñawpaqchaq
Ñiqinchasqakuna
Pachak waranqakuna
Pachakchasqa
Pachakkuna
Paskin
Patma
- Patmachikuq
- Patmapa patman
- Patmaq
- Pusaqman patmasqamanta kimsa 3/8
- Niraqkama patmaqniyuq 3/4; 1/4; 7/4
- Kuraq patmaqniyuq
- Mana niraqkama patmaqniyuq 3/4; 2/5; 7/8
- Kimsa sapan, chunka pichqayuq waranqacha
3,015
- Iskay sapan, kimsa chunkacha
2,3
- Iskay sapan, tawaman patmasqamanta kimsa
2¾
- Iskayman patmasqamanta huk
1/2
12
Propiedad asociativa
Doble
Divisible
Divisibilidad
Múltiplos
Equivalencia / Equivalente
Proporción
Proporcionalidad directa
Fracción equivalente
Triple
Máximo Común Divisor
Número par
Propiedad asociativa
Multiplicación
- Multiplicar
- Multiplicador
- Multiplicando
- Producto
- Factor
Propiedad distributiva
Antecesor
Ordinales
Centenas de millar
Porcentaje
Centenas
Segundo
Fracción
- Numerador
- Fracción de una fracción
- Denominador
- Tres octavos
- Fracciones homogéneas
- Fracción propia
- Fracciones heterogéneas
- Tres enteros, quince milésimos
- Dos enteros, tres decimos
- Dos enteros, tres cuartos
- Un medio
- Huk chunkacha
0,1
- Chunkachaq chiku
- Chunkachasqa patmaqniyuq
3/10
- Chunkachasqa yupay
- Chunkachasqa yupaykuna
0,1; 0,2; 0,24
- Chunka iskayniyuq pachakcha
0,12
Punchaw
Qanchis punchaw
Qati qati siqi
Qati qati yupay
Qati qatilla
Akllay
Yupay
Qatiqnin
Qayri mirachiqkuna
Qichu
- Qichuy
- Qichuna
- Qichuq
- Qichusqa / puchuq
Raki
- Rakiy
- Rakina
- Rakiq
- Rakisqa
- Puchuq
- Chusaq puchuyuq raki
- Puchuqniyuqpuni raki
Rakiqkuna
Sapan waranqakuna
Sapankuna
Sasachakuy / Sasachay
Sullka patmaqniyuq
Sullka yupa kutiriq
Tawa kuti
Tikranalla kaynin
Tikraqman kaqllachasqa
Tullmin
Uchuyyaq
Pacha / Ura
13
- Un décimo
- Coma decimal
- Fracción decimal
- Número / Numeración decimal
- Decimal
- Doce centésimos
Día
Semana
Secuencia gráfica
Secuencia numérica
Sucesión/seriación
Clasificar
Conteo
Sucesor
Factores primos
Sustracción / resta
- Sustraer/quitar/restar
- Minuendo
- Sustraendo
- Diferencia
División
- Dividir/Repartir/Distribuir
- Dividendo
- Divisor
- Cociente
- Residuo
- División exacta
- División inexacta
Divisores
Unidades de millar
Unidades
Problema
Fracción impropia
Mínimo Común Múltiplo
Cuádruplo
Propiedad conmutativa
Proporcionalidad inversa
Minuto
Decreciente
Hora
Uqari
- Uqariy
- Uqarina
- Uqariq
- Uqarisqa
Waranqakuna
Wiñaq
Yapa / yapay
- Yapana
Yaynakamalla kaq
Yupana
Yupana sapi
Yupay
Potenciación
- Potenciar
- Base
- Exponente
- Potencia
Millares
Creciente
Adición / Suma
- Sumando
Tantos como
Ábaco
Tablero de Valor Posicional
Número
Huñuchasqa
Kaqninkuna
Paipaq kaq
Mana paipaq kaq
Hukllawasqa
Chakasqa
Puchusqa
Mana kaqniyuq huñusqa
Chullalla kaqniyuq huñusqa
Lliw kaqniyuq huñusqa
Tukuqllaman huñusqa
Manaña tukuqman huñusqa
Conjunto
Elementos
Pertenencia
No pertenencia
Unión
Intersección
Diferencia
Conjunto vacío
Conjunto unitario
Conjunto universal
Conjunto finito
Conjunto infinito
Ñiqinchasqakuna yupa
Ñawpaq yupa
Iskay ñiqi
Kimsa ñiqi
Tawa ñiqi
Pichqa ñiqi
Suqta ñiqi
Qanchis ñiqi
Pusaq ñiqi
Isqun ñiqi
Chunka ñiqi
Chunka hukniyuq ñiqi
Chunka iskayniyuq ñiqi
Números ordinales
Primero
Segundo
Tercero
Cuarto
Quinto
Sexto
Séptimo
Octavo
Noveno
Décimo
Undécimo
Duodécimo
1º
2º
3º
4º
5º
6º
7º
8º
9º
10º
11º
12º
14
ALLPA TUPUYWAN TUPUY
GEOMETRÍA Y MEDICIÓN
Hawa tupunakuna
Unidades de Medida de Área
Área
Hawa tupu
Iskaychasqa waranqa tatki
Kilómetro cuadrado (km2)
Pachak iskaychasqa tatki
Hectómetro cuadrado (hm2)
Chunka iskaychasqa tatki
Decámetro cuadrado (dam2)
Iskaychasqa tatki
Metro cuadrado (m2)
Chunkacha iskaychasqa tatki
Decímetro cuadrado (dm2)
Iskaychasqa Pachakcha tatki
Centímetro cuadrado (cm2)
Waranqacha iskaychasqa tatki
Milímetro cuadrado (mm2)
Llasa tupunakuna
Waranqa aqnu
Pachak aqnu
Chunka aqnu
Aqnu
Chunkacha aqnu
Pachakcha aqnu
Waranqacha aqnu
Unidades de Medida de Peso
Kilogramo (kg)
Hectogramo (hg)
Decagramo (dag)
Gramo (g)
Decigramo (dg)
Centigramo (cg)
Miligramo (mg)
Suni Tupunakuna
- Waranqa tatki
- Pachak tatki
- Chunka tatki
- Tatki
- Chunkacha tatki
- Pachakcha tatki
- Waranqacha tatki
Unidades de Medida de Longitud
- Kilómetro (km)
- Hectómetro (hm)
- Decámetro (dam)
- Metro (m)
- Decímetro (dm)
- Centímetro (cm)
- Milímetro (mm)
Wiñara tupunakuna
Waranqa kimsachasqa tatki
Pachak kimsachasqa tatki
Chunka kimsachasqa tatki
Kimsachasqa tatki
Chunkacha kimsachasqa tatki
Pachakcha kimsachasqa taki
Waranqacha kimsachasqa tatki
Unidades de medida de Volumen
Kilómetro cubico (km3)
Hectómetro cubico (hm3)
Decámetro cubico (dam3)
Metro cubico (m3)
Decímetro cubico (dm3)
Centímetro cubico (cm3)
Milímetro cubico (mm3)
15
Winqu / Winku / huntachina tupunakuna
Huntachina
Waranqa winqu / winku
Pachak winqu / winku
Chunka winqu / winku
Winqu / winku
Chunkacha winqu / winku
Pachakcha winq / winku
Waranqacha winqu / winku
Unidades de medida de Capacidad
Capacidad
Kilolitro (kl)
Hectolitro (hl)
Decalitro (dag)
Litro (l)
Decilitro (dl)
Centilitro (cl)
Mililitro (ml)
Chirusqa
Achka chiruyuq
Chiqan muyu
Chunka kuchu
Chutarisqa tawa kuchu
Hatunyachiy / Wiñachiy
Iskay chunka kuchu
Isqun kuchu
Kaqkamalla / Kuska kaq
Kimsa kuchu
Kinray / Kinraynin
Kinrayman kuchuq
Kuskachaq
Muyurichiy
Ñawchi
Pichqa kuchu
Puririchiy
Pusaq kuchu
Qanchis kuchu
Qichqa / Tupra
Rumpu / Puytu
Sayay / Sayaynin
Siqi
Suni
Suqta kuchu
Taksayachiy
Tawa kuchu
Tiyana
Uya / Chiru
Figura geométrica
Polígono
Circulo
Decágono
Rectángulo
Ampliación
Icoságono
Nonágono
Simetría
Triangulo
Ancho
Abscisa
Eje de simetría
Rotación
Vértice
Pentágono
Traslación
Octágono
Heptágono
Arista
Rombo
Alto
Línea / Dibujo
Largo
Hexágono
Reducción / Reducir
Cuadrado
Base
Lado / Cara
16
Umiña / pirwa
Chuqu
Iskay chunka uyayuq umiña
Machina
Qullqa
Ruyru
Tuquru
Wampar
Umiña
Cuerpo geométrico
Cono
Icosaedro
Cubo / Hexaedro
Prisma
Esfera
Cilindro
Pirámide
Poliedro
Kuchu
Chiqan kuchu
Chiqan kuchupaq kamanakuq
Hanayman kuchuq
Kakcha kuchu
Kichki kuchu
Mastasqa kuchu
Mastasqa kuchupaq kamanakuq
Urayman kuchuq
Angulo
Angulo recto
Ángulo complementario
Ángulo de elevación
Angulo obtuso
Angulo agudo
Angulo llano
Ángulos suplementarios
Ángulo de depresión
Chiqan siqi
Chiqan chakasqa siqikuna
Chyamankama chutakuq siqi
Kinrayninman siqi
Kuchuq siqi
Yupa siqi
Recta
Rectas perpendiculares
Rectas paralelas
Recta horizontal
Recta secante
Recta numérica
Maypim kasqan
Hawa
Hawanpi
Hichpa /qaylla
Karu
Lluqi / Ichuq
Ñawpa
Paña / Alliq
Qipa
Uku
Uraypi
Espacio
Fuera
Encima
Cerca
Lejos
Izquierda
Delante
Derecha
Atrás / Detrás
Dentro
Debajo de / Abajo de
17
CHUQU
KIPUKAMAYUQPA YACHAYNIN
ESTADÍSTICA
Chawpi siqi
Mediana
Icha
Probable
Ichapas
Probabilidad
Kikin rakiq
Media aritmética
Llikachasqa
Gráfico de líneas
Sayanpa siqikuna
Diagrama / gráfico de barras
Manapas
Improbable
Manapuni
Nunca
Mayninpi
A veces
Pisichasqa huñu
Muestra
Sampa wachuchasqa
Tabla simple
Sapa kuti
Siempre
Siqichay
Representar / Representación
Wachuchasqa
Tabla
Mata wachuchasqa
Tabla de doble entrada
Ima pasasqan yupaykuna
Sucesos numéricos
Mana yupay ima pasasqankuna
Sucesos no numéricos
Ruyru siqikuna
Gráficos circulares
Yupaychasqa
Tabulación
Yupaychay
Tabular
Punchawkuna
Intichay
Killachay
Atipachay
Quyllurchay
Chaskachay
Illapachay
Kuychichay
Días de la semana
Domingo
Lunes
Martes
Miércoles
Jueves
Viernes
Sábado
Killakuna
Uchuy puquy
Hatun puquy
Pawqar waray
Ayriway
Aymuray
Inti raymi
Meses de año
Enero
Febrero
Marzo
Abril
Mayo
Junio
18
Anta sitwa
Qapaq sitwa
Quya raymi
Kantaray
Ayamarka killa
Puquy raymi
Julio
Agosto
Setiembre
Octubre
Noviembre
Diciembre
Huk simikuna
Achka
Alliqman muyuq
Allpa tupu
Awa
Aysapasqa
Chakasqa
Chaqllasqa
Chaqllasqa pampa
Chawpi
Chawpi mirasqa
Chawpi puni
Chawpi siqi
Chawpinpi
Chaymankama siqiyuq
Chiku
Chiqap kuchu tupunapaq
Chiqap maskanapaq
Chulla tallqi
Chullachasqa
Chusu
Chuyanhasqa
Hamuq / Qipa / Qaya pacha
Hanay
Hapichiq
Hatarichiq
Hatun
Hawan
Hayka kasqan
Hichpa
Huñu
Ichuqman muyuq
Illaq / chusaq
Otras palabras
Bastante
Sentido horario
Geometría
Sistema
Redondeo
Hipotenusa
Coordenada
Plano cartesiano
Medio
Producto parcial
Centro
Diámetro
Al centro
Paralelo
Signo
Escuadra
Hipótesis
Monomio
Cifra
Punto
Postulado
Tiempo futuro
Arriba
Calculadora
Armar
Grande
Superficie
Cantidad
Cerca
Conjunto
Anti horario
Vacío
19
Illaq kaq yupa maskanapaq
Imahina rurana
Imaymana Chiku
Imaymana yupa
Imayna rurana
Kanan pacha
Kanan punchaw
Kaq
Kaq yupa
Kaqnin
Kaynin
Kaynin
Kikinchasqa
Kikinchasqa
SAYANPA SIQIKUNA
Kinray
Kinray wachu
Kinrayman kuchuq
Kuchu tupunapaq
Kuchunakusqan
Kuchusqa muyu
Kuqmu
Kuskachay
Kuskaman taqaq
Kuskanchachiq
Liwi
Llankiy / Yankiy
Llapampi tarikuq
Llapan
Llasa tupuna
Llasaq
Mana llasaq
Mana mayqanpas
Mana pakikuq yupa
Mana taksayaq
Mincha punchaw
Mirachiq
Mirachiqkuna
Mirachisqa masakuna
Mirachisqa masakuna
Mirayman tikray
20
Regla de Tres Simple
Técnica operativa
Símbolos
Número real
Procedimiento
Tiempo presente
Hoy día
Masa
Número natural
Elemento
Propiedad
Pertenencia
Ecuación
Igualdad
Horizontal
Fila
Eje de abscisas
Transportador
Intersección
Arco
Bara
Aparear
Apotema de un polígono regular
Identidad
Radio
Canjear
Factor común
Todos
Balanza
Pesado
Liviano
Ninguno
Número entero
Irreductible
Pasado mañana
Factor
Factores
Producto cartesiano
Producto cartesiano
Factorizar
Muyu siqiku
Muyuriqnin
Niraqkama
Niraqkama kaq
Ñawpa pacha
Ñawpa tupunakuna
Ñawpaq
Ñawpaq
Ñawpaq ñiqinchasqa masapi
Ñiqi
Ñiqinchasqa masa
Ñiqinchasqa masa
Pacha ñiqinchasqa
Pacha tupuku
Pachapa riynin
Paqarin
Pasaqlla
Patmaq yupa
Pisi / aslla
Pisiyachisqa
Pisiyachiy
Qatanchasqa
Qatirina / suni
Qawchi chiqana
Qawchi pampa
Qayna punchaw
Qaynin punchaw
Qichunayuq yupa
Qipa ñiqinchasqa masapi
Qullqi
Rantikuy
Rantinachiy
Rantiy
Rapi Qullqi
Rurana
Ruraynin
Ruyru
Sapkin
Sapsampa taksankuna
Sayanpanman kuchuq
Compás
Perímetro
Clase
Equivalente
Tiempo pasado
Medidas tradicionales
Dominio
Adelante
Abscisa
Orden
Par ordenando
Par ordenado
Calendario
Cronómetro
Tiempo
Mañana
Plano
Número racional
Poco
Descuento
Descontar
Pendiente
Regla
Semirecta
Semiplano
Ayer
Antes de ayer
Número negativo
Ordenada
Dinero / Moneda
Vender / Trocar
Sustituir
Comprar / Reemplazar
Billete
Ejercicio
Operación
Redondo
Matriz
Submúltiplo
Eje de coordenadas
21
Sayaynin
Siqi
Siqi
Siqisqa
Sisku siqi
Sunin
Sutinchasqakuna
Suytu
Suyu
Tallqinkuna
Taqa
Taqa / Kuqmu
Taqanchasqa
Taqiy
Taqrusqa huñu qatipay
Tawqasqa
Tikra
Tikray
Tikray / Parqachiy
Tipi tipi
Tupa
Tupachisqa yupakuna
Tupu
Tupukuq
Tupunkunapaq
Tupuy
Tupuynin
Uchuy
Ukunpi
Uray
Wachaqnin / Uñan
Wachi
Wachisqa
Wachu
Wakin
Waqtan
Waqtanpi
Willakuynapi pallasqa yupa
Willaq
Yachasqaña
Tamaño
Dibujo / Línea
Orden
Gráfico
Diagonal
Longitud
Cardinales
Ovoide
Región
Términos
Porción
Segmento
Amplitud
Acumular
Análisis combinatorio
Montón
Opuesto
Invertir
Convertir
Discontinuo
Relación
Razón
Medida
Magnitud
Medidas arbitrarias
Medir
Medida
Chico
Debajo
Abajo
Interés
Flecha
Diagrama sagital
Columna
Alguno
Lateral
Al costado
Frecuencia
Dato
Axioma
22
Yanqa
Yapanayuq yupa
Yupa
Yupa awa
Yupa mirachiq
Yupa sapi
Yupachasqa
Yupapa Qillqan
Yupay
Yupaychay
Nulo
Número positivo
Número
Matemática
Factorial
Raíz
Numeración
Numeral
Contar
Numerar
23
PACHAMAMAWAN YACHAYPAQ / PACHAMAMAWAN CHIQAP
YACHAYPAS SIMIKUNA
CIENCIA Y AMBIENTE
QICHWA
Uma
Mukuku
Pukyun
Chukcha
Chukcha qara
Uya
Pillurki
Qichipra
Ñawi
Urku
Wañuna
Rinri
Sinqa
Simi
Uya papa
Uya qata
Kakillchu / kakichu
Kunka
Matanka
RUNA UKU
PARTES DEL CUERPO HUMANO
CASTELLANO
Cabeza
Coronilla
Fontanela
Pelo / cabello
Cuero cabelludo
Cara
Cejas
Pestañas
Ojo
Frente
Sien
Oreja
Nariz
Boca
Pómulo
Carrillo
Maxilar inferior
Cuello
Nuca
Qasqu
Wiksaqara
Wasa
Pupu
Waqtan
Wiqaw
Tiqni
Pecho / tórax
Barriga /vientre
Espalda
Ombligo
Costilla
Cintura
Cadera
Rikra
Usa kancha
Rikra
Wallwaku / wallwa
Extremidad superior
Trapecio
Hombro
Axila
24
Marqay
Ñawpaq marqay
Kuchus
Maki muqu
Maki
Maki rukana
Maki pampa
Maki sillu
Brazo
Antebrazo
Codo
Muñeca
Mano
Dedos
Palma de la mano
Uña
Chanka
Siki uya
Chanka / machi
Muqu / qunqur
Anku
Wichu
Muquchu / pichuski
Chaki sinqa
Chaki
Ataka / Tañul
Chaki rukana
Chaki pampa
Chaki sillu
Extremidad inferior
Glúteo
Muslo
Rodilla
Corva
Pierna/ Pantorrilla
Tobillo
Empeine
Pie
Talón
Dedos del pie
Planta del pie
Uña del pie
TULLU AWA / RUNAPA TULLUNKUNA
Umapa tullukuna
Uma tullu
XXX
Mati / urku tullu
Llalliq tullu
Matanka tullu
Uya tullu
Kakillchu / kakichu tullu
Hanay kakillchu / kakichu tullu
Sinqa tullu
Wañuy tullu
SISTEMA ÓSEO
Huesos de la cabeza
Cráneo
Hueso parietal
Hueso frontal
Hueso temporal
Hueso occipital
Hueso malar
Hueso maxilar inferior o mandíbula
Hueso maxilar superior
Hueso nasal
Hueso esfenoides
Wasa urqu/qichqa tullu
Waqtan tullu
Qasqu tullu
Qallmin tullu
Columna vertebral
Costillas
Esternón
Omóplato
25
Sullka tullu
Tiqni tullu
Siki chaka tullu
Siki chupa tullu
Clavícula
Pelvis
Sacro
Cóccix
Rikra tullukuna
Rikra tullu
Rikra llañu tullukuna
Maki tullukuna
Huesos de la extremidad superior
Húmero
Radio y Cúbito
Carpianos / Falanges
Chaki tullukuna
Chanka tullu
Pillupillu
Pilluchu tullu
Wichun / chaki sinqa tullu
Chaki tullukuna
Huesos de la extremidad inferior
Fémur
Rótula
Peroné
Tibia
Metatarsianos / Falanges
Aycha awa
Aycha qara
Aycha
Anku
Sistema muscular
Piel
Músculo
Tendón
Mikupaq awa
Simi
Wirpa / Simi pata / Sirpa
Kiru
Kiru wara
Waqsa / Waqsu
Waqu
Qallu
Sunka / sanqa
Sankar
Amuqlli
Tuqay
Millpuq
Millputi
Wiksa uku
Llañun chunchull qallariq
Llañun chunchull / aqalli
Miskipiq / Miskipa
Sistema digestivo
Boca
Labio
Diente /incisivo
Encía
Canino
Premolar / Muela / Molar
Lengua
Paladar
Úvula
Amígdala
Saliva
Faringe
Esófago
Estómago
Duodeno
Intestino delgado
Yeyuno
26
Rakun chunchull
Uquti
Uchati / uchiti
Kichpan / ñatin
Achaqara
Hayaq
Laqapsu
Intestino grueso
Recto
Ano
Hígado
Páncreas
Vesícula
Bazo
Yawar apaq awa
Puywan / sunqu
Sirka
Yawar
Yawar chaskiq
Yawar puqaq
Sistema circulatorio
Corazón
Vena / Arteria
Sangre
Aurícula
Ventrículo
Samay awa
Sinqa
Sanqa
Pantaq
Tunquri / tunquchi
Pallqa tunquri
Uchuy tunqurichakuna
Qapsan
Sistema respiratorio
Nariz
Cavidad nasal
Laringe
Tráquea
Bronquio
Bronquiolos
Pulmón
Wischuq awa
Humpiq
Wiraq
Rurun
Ispay puru / Pukuchu
Ispaq
Sistema excretor
Glándula sudorípara
Glándula sebácea
Riñón
Vejiga
Uretra
Qari kay awa
Yumaq
Asallima
Quruta / Luqsu
Ullu / lani
Ispay wata
Sistema reproductor masculino
Glándula seminal
Espermatozoide
Testículo
Pene
Próstata
Warmi kay awa
Warmipa rurun
Sistema reproductor femenino
Óvulo
27
Warmipa rurun mrachiq
Kañili
Kisma
Laka
Ovario
Trompa de Falopio
Útero
Vagina
Anku awa
Nutqu
Chupa ñutqu
Musyaspa kutichiq
Wasa urqu chinila / chilina
Sistema nervioso
Seso / encéfalo
Cerebelo
Neuronas
Medula espinal
Musyanakuna
Ñawi
Rinri
Qallu
Aycha qara
Sinqa
Órganos de los sentidos
El ojo / La vista
La oreja / El oído
La lengua / El gusto
La piel / El tacto
La nariz / El olfato
QICHWA
Tulluyuq uywakuna
- Ñuñuq uywakuna
- Pawaq uywakuna
- Challwakuna
- Lluqaq uywakuna
- Laqsakuna
Mana tulluyuq uywakuna
- Urukuna
Mallki mikukuq uywakuna
Aycha mikuq uywakuna
Llapa ima mikuq uywakuna
Runtumanta paqariq uywakuna
Kawsaq paqariq uywakuna
UYWAKUNA
ANIMALES
CASTELLANO
Vertebrados
- Mamíferos
- Aves
- Peces
- Reptiles
- Anfibios
Invertebrados
- Gusanos y artrópodos
Herbívoros
Carnívoros
Omnívoros
Ovíparos
Vivíparos
QICHWA
Sachakuna
Sachachakuna
MALLKIKUNA
PLANTAS
CASTELLANO
Árboles
Arbustos
28
Qurakuna
Qiwakuna
Matas y Hiervas
Pastos
QICHWA
Qatipay
Qali
Unquq
Unquy
Allin mikuy
Chuya kay
Unquykuna
Qacha kay
Miyusqa
CHUYAKAY QALIKAY
SALUD E HIGIENE
CASTELLANO
Investigar / indagar / averiguar
Sano / Fuerte
Enfermo
Enfermedad
Alimentación
Higiene
Enfermedades
Antihigiénico
Envenenado
Inti
Killa
-
Quyllur
Inti wañuy
Inti quchachakun
Llullu killa
Wañuy killa
Musuq killa
Paya killa
Killa wañuy
Killa quchachakun
HANAQ PACHA
ESPACIO SIDERAL
Sol
- Eclipse solar
- Halo de sol
Luna
- Cuarto creciente
Cuarto menguante
- Luna nueva
- Luna llena
- Eclipse lunar
- Halo de luna
Estrella / plantea
Wayra
Yaku
Allpa
KAY PACHA
MUNDO
Aire
Agua
Tierra
Para
Wakri
HANAQ PACHAPA KAWSAQNINKUNA
FENÓMENOS ATMOSFÉRICOS
Lluvia
Trueno
29
Illapa
Chirapa
Puyu
Chikchi
Runtu
Ipu para
Lasta
Qasa
Qunti wayra
Muyuq wayra
Rayo / Relámpago
Arcoíris
Nube
Granizada leve
Granizo grueso
Llovizna
Nevada
Helada
Ventarrón
Remolino
UYWA
GANADO
30
PAQCHA
CATARATA
31
SACHACHA
ARBUSTO
32
AYLLUMASINTINPAQ SIMIKUNA
PERSONAL SOCIAL
QICHWA
Allin kawsay
Awkis / awki / macho
Paya
Aukillu
Tayta
Mama
Churi
Wawa
Wawqi
Pani
Turi
Ñaña
Masa
Llumchuy
Willka
Qaka
Ipa
Ayllu
Chay kaqkamalla
Hampiy wasi
Kamachikuq
Kuyakuy
Llaqta
Llaqtamasiy
Llaqtapa kamachikuynin
Machu runa kay / paya warmi kay
Maqta kay / sipas kay
Maqtillu / pasñillu ; maqtiku / pasñika kay
Masinchakuy
Raymi
Raymichakuy
Riqsichikuy
Riqsipa / Riqsinakuy
Umalliq
Warma kay
CASTELLANO
Convivencia
Anciano
Anciana
Abuelo
Padre
Madre
Hijo (ja) con respecto al varón
Hijo (ja) con respecto a la mujer
Hermano del varón
Hermana del varón
Hermano de la mujer
Hermana de la mujer
Yerno / cuñado
Nuera / cuñada
Nieto / nieta
Tío
Tía
Familia / Sociedad
Equidad de género
Posta médica
Autoridad
Autoestima
Pueblo / Comunidad
Compueblano
Democracia
Adultez
Juventud
Pubertad / Adolescencia
Compañerismo
Fiesta
Festividad
Identidad
Amistad
Líder
Niñez
33
Wawa kay
Yachay wasi
Yachay wasi uku
Yanapanakuy / Ayninakuy
Primera infancia
Escuela / Colegio
Aula
Cooperación
ALLPA RIQSIYWAN ÑAWPA KAWSAY
GEOGRAFÍA E HISTORIA
QICHWA
CASTELLANO
Alliq
Derecha
Ichuq / lluqi
Izquierda
Ñawpaq
Delante
Qipa
Detrás
Hawan
Encima
Uku
Debajo / dentro
Hanay
Arriba
Uray
Abajo
Hichpa
Cerca
Karu
Lejos
Punchaw
Día
Chawpi punchaw
Medio día
Killa
Mes
Chinchay
Wata
Año
Pichqa wata
Quinquenio
Chunka wata
Decenio
Pachak wata
Siglo
Kunti
Waranqa wata
Milenio
Paqari
Mañana
Inti waqtay / inti siqaykuy
Tarde
Tuta
Noche
Chawpi tuta
Media noche
Achikyay
Amanecer
Rapa rapa
Aurora
Raspiykuy
Anochecer
Ñawpa pacha
Pasado
Kay pacha
Presente
Qaya / qipa pacha
Futuro
Intipa lluqsimunan / Anti
Este
Intipa siqaykunan / Kunti
Oeste
Chinchay
Norte
Qulla
Sur
34
Anti
Qulla
Mama qucha
Chala
Sallqa
Yunka
Purun mallkikuna
Purun uywakuna
Tiqsimuyu rankachuy
Tiqsimuyu chulluy
Tiqsimuyu rupariy
Puyunki / sayaq anta
Puyu
Antaqa
Suyupa unanchan
- Wipala / Rapapa / Unancha
- Pullkanqa / harkachiku
- Haylli / Willka takiy
Piruw suyupa ñawpa kawsaynin
Runapa ñawpa kawsaynin
Llaqtapa ñawpa kawsaynin
Mar
Costa
Sierra
Selva / Amazonía
Flora
Fauna
Glaciación
Desglaciación
Calentamiento global
Smog
Nube / Neblina
Celajes / arrebol
Símbolo patrio
- Bandera
- Escudo
- Himno
Historia del Perú
Historia personal
Historia local
Chiraw uku / mita
- Qasa uku / mita
- Rupay uku / mita
- Wayra uku / mita
Puquy uku
- Lasta para
- Runtu / chikchi para
- Yaku para
- Ipu para
Kiraw
Kinray
Temporada seca
- Tiempo de heladas
- Tiempo de sol
- Tiempo de vientos
Temporada lluviosa
- Nieve
- Granizo
- Aguacero
- Garúa
Cuna
Faldería
Chuku
Luqu / ruqu
Chalina
Punchu
Unku
Wara
PACHAKUNA
VESTIMENTA
Sombrero
Gorra
Bufanda
Poncho
Camisa
Pantalón
35
Chumpi
Ukunaku
Iskuta
Siqu
Llikllita
Munillu
Wali
Ukuncha
Faja
Ropa interior
Medias
Zapatos
Mantilla
Blusa
Falda
Fustán
PACHAKUNA
VESTIMENTA
36
Chala
Sallqa
Yunka
37
YACHAYNINCHIKPAQ SIMIKUNA
CURRÍCULUM
YACHAYNINCHIK ALLICHASQA RURAYKUNA
PROGRAMACIÓN CURRICULAR
QICHWA
CASTELLANO
Qipa pachapi llamkana
Proyecto Educativo Institucional
Qipa pachapi tupachispa llamkanapaq
Proyecto Curricular Diversificado
Watantin llamkana
Programación Anual / Aula
Yachanapaq huñu
Unidad de aprendizaje
Paqarichinapaq huñu
Proyecto de aprendizaje
Yachanapaq uchuy huñu
Módulo de Aprendizaje
Sapa / Huk punchaw yachana
Sesión de aprendizaje
Hatun atipay
Competencia
Atipay / atina
Capacidad
Riqsiy / yachay
Conocimiento
Tikutu
Actitud
QIPA PACHAPI LLAMKANA
PROYECTO EDUCATIVO INSTITUCIONAL
QICHWA
CASTELLANO
Kawsaymanta uqarisqa willakuy
Diagnóstico
Kaqmanta riqsichikuynin
Identidad
Yachachinapaq siqi churasqa
Propuesta Pedagógica
Kamachikuypaq siqi churasqa
Propuesta de Gestión
KIKINCHASPA YACHAYKUNA UNANCHASQA
PROYECTO CURRICULAR DIVERSIFICADO
QICHWA
CASTELLANO
Riqsichikuqninkuna
Datos de identificación
Kikinchaspa yachaykuna unachasqapa
Nombre del Proyecto Curricular
sutin
Diversificado
Unanchasqapa tiqsiynin
Fundamentación
Yachachikuypa sasachakuy kasqan
riqsichikuynin
Caracterización de la problemática
pedagógica
XXX
Objetivos del PCD.
Llamkanapaq sapanchasqa tupukuna
Plan de estudios
Imayna kasqanchik yachay
Perfiles educativos
38
Atinakuna tupachisqa
Llaknapaq kamachikuy
Yachay tupunapaq kamachikuy
Allin kawsaypaq kamachikuy
Cartel de capacidades diversificadas
Lineamientos metodológicos
Lineamientos de evaluación
Lineamientos de tutoría
WATANTIN YACHAYNINCHIK LLAMKANA
PROGRAMACIÓN CURRICULAR ANUAL
QICHWA
CASTELLANO
Riqsichkuqninkuna
Datos de identificación
Imapaq
Justificación
Qispichinapaq musquykuna
Visión
Yachay wasipa ruraynikuna
Misión
Yaykuqninkuna
Insumos
- Lllamkay pachachay
- Calendarización
- Ayllunchikpa kawsaynin riqsiy
- Calendario comunal
- Pachamamapa kawsaynin riqsiy
- Calendario ambiental
- Hatun punchawkuna yuyarinapaq
- Calendario cívico escolar
- Tayta mamakunapa mañakuynin
- Demandas de los padres de familia
- Yachapakuqkunapa imayna
- Características de los y las estudiantes
kasqanku
- Yachapakuqkunapa
- Necesidades de los y las estudiantes
munayninkuna
- Llaqtapa sisnchi sasachalkuynin
- Problemas impacto de contexto
- Kinrayman yachaykuna
- Tema transversal
- XXX
- Cartel diversificado
Imayna yachachina
Estrategias metodológicas por áreas
YACHANAPAQ HUÑU / LLAMKANAPAQ RURAYKUNA PATACHASQA
UNIDAD DIDÁCTICA
QICHWA
CASTELLANO
Riqsichikuy
Datos de información
Sutin
Nombre de la unidad
Imapaq, imarayku
Justificación
Unay
Duración
Kinrayman yachaykuna
Temas transversales
Atipaykuna, riqsiykuna, tikutukunapiwan,
Capacidades, conocimientos, actitudes e
yachasqankuna tupuy / qispisqa
indicadores de logro
yachanapq
Imayna ruraypiwan ruranakuna
Estrategias y recursos (materiales)
Tupuy
Evaluación
39
SAPA PUNCHAW YACHACHINAPAQ
SESIÓN DE APRENDIZAJE
Yachaypa sutin
Nombre de la actividad
Yachay taqi
Área
Yachay taqipa kaq masin
Integración de áreas
Ima punchaw
Fecha
Atipay / atina
Capacidad
Yachay / yachana
Conocimiento
Yachasqankuna tupuy
Indicadores de logro
Imakunawan tupuna
Instrumentos de evaluación
Yachay qatipay
Secuencia didáctica
Llamkay patachay
Momentos
 Qallariy
 Inicio
- Rikchapachiy
- Motivación
- Ñawpa yachaykuna
- Saberes previos
- Yachasqanwan musuq yachay
- Conflicto cognitivo
tinkuchiy
 Puririy
 Proceso
- Musuq yachay hatarichiy /
- Construcción del conocimiento
yachaykuna away / yachaynin
qispichiy
- Musuq yachasqawan ruray
- Aplicación del conocimiento
 Tukuy
 Cierre
- Yachasqan yuyapay
- Retroalimentación
- Yuyaymanay
- Reflexión / metacognición
- Tupuy
- Evaluación
Yachay qispichiykuna
Logros de aprendizaje
YACHAYKUNA PATACHAY
PROCESOS MENTALES
Yachay huñupay
Sintetizar
- Simi chintichiy
- abrevia
- Yachay chintichiy
- resume
- Yachay waylachay
- simplifica
Riqsipay
Identificar
- Yachay qawapayay
- detalla
- Yachay riqsipayay
- reconoce
40
- Yachay umanchay
Tinkuchispa akllay
- Huk rikchayachiq
- Sapaqchan
- Chikllun
- Sutichan
- Rakin
Tupanachiy
- Chiqapchay
- Tupachiy
- Iskayyachiy
- Tinkuchiy
- Chiqapchay
Yachaykuna musyay
- Tukupay
- Yuyay qispichiy
- Hamutay
- Yachay takyachiy
- Nisqañam
- Musyapay
Chiqanchay
- chaninchay
- tupuy
- chaninchay
Musuq yachaywan rurar
- tantiyay
- yachay qawachiy
- kaqkunawan ruray
- chuyanchay
Siqinchay
- huñunchay
- akllay
- patachay
- ñiqinchay
- huñuy
- qati qati
- awachay
Akllaspa rakiy
- chullaqchay
- registra infromación
Discriminar
- diferencia
- distingue
- elige
- nombra
- selecciona
Comparar
- comprobar
- contrastar
- emparejar
- relacionar
- verificar
Inferir
- concluir
- conjeturar
- deducir / inducir / razonar /
suponer
- definir / determinar
- predecir / pronosticar
Juzgar
- enjuiciar
- evaluar
- estimar / valorar
Aplicar
- calcular
- demostrar
- emplear / utilizar
- resolver
Organizar
- agrupar
- clasificar
- jerarquizar
- ordenar
- reunir
- secuenciar / seriar
- sistematizar
Seleccionar
- diferenciar
41
- rakispa akllay
- sapaqchay
- akllay
- sutinchay
Yachay taripay
- waqlliy
- allin qawapay
- qawapay
- riqsipay
- qatipay
- rakiy
Xxx
- unanchay
- rimariy
Xxx
- siqichay
- chiruy
- chiruchay
- kikinchay
- mirachiy
- yachapayay
Hapipakuspa rimariy
- riqsichiy
- kutipanakuy
- chiqap rimariy
Ruray
- rurapay
Maskan
Takyachin
Willan
Rimarin
- tukupay
- hamutay
- nisqañam
- musyapay
Tupachiy
Rikchaqyachiy
- discriminar
- distinguir
- elegir
- nombrar
Análisis
- descomponer
- detallar
- examinar
- explorar
- indagar
- separar
Formular
- crear
- plantear
Representar
- diagramar
- dibujar
- diseñar / graficar / esquematizar
- modelar
- reproducir
- simular
Argumentar
- demostrar
- discrepar
- fundamentar
Realizar
- ejecutar / elaborar / operar
Busca
Establece
Comunica
Propone
- concluir
- conjeturar /deducir / inferir /
razonar
- determinar / definir
- predecir / pronosticar / suponer
Comparar
Diferenciación
42
SAPA PUNCHAW YACHACHINAPAQ LLAMKAY
ELABORACIÓN DE SESIÓN DE APRENDIZAJE
43
YACHAY TAQI SIMIKUNA MATUYWAN IMAYNA LLAMKAY
Kay YACHAY TAQI SIMIKUNA maytutaqa tukuy mana atipayninchik simukunapi,
hamutaykunapi, llamkayninchikpim ima yanapawaqninchikmi, chaynataqmi kay maytuqa
riqsichiwanchik llapa llaqatanchikkunamanta paqariq yachayninchikmanta pacha.
Kay maytutaqa qawarinanchik punim kastilla simipi mana atipasqanchik simikunata
rimaykunata tarispa, anchaa alintam yanapawasun Allin willkuy, ñawra yupay, pachamama,
allunchik taqikunapi, chaynallataq Yachayninchik llamkaypipas.
Kay YACHAY TAQI SIMIKUNA maytutaqa amawatakuna warmakuna yachachiyninpaq
RURASQAM, PAYKUNAM Hatallinan mana atipaynin simikunata tarispa.
1. Sapa punchaw llamkayniYki rurayta qallariy.
2. SasachakuyniYkikunapi kay maytuta qawaspa yanapachikuy.
3. Manachu kay maytupi sasachakuyniYkita tarispaqa, QUSQU QULLAW, wanka,
aYmara simiKUNApi kaqkunawanpas yanapachikuy.
4. Manaña ñawpa nisqa simikunapi kaptinqa kastilla simipi kaqwanpas
yanapachikuchwanmi.
YACHAY TAQI SIMIKUNA maytupi kaqkuna.
YACHAY TAQIPA SUTIN
ÁREAS
RIMANAKUYPAQ
COMUNICACIÓN
YUPAY AWAPAQ
MATEMÁTICA
UMALLIQ SIMIKUNA
( TÍTULO)
Tukuy simikuna
YUPAY, TUPACHIYKUNAPIWAN RURAYNINKUNA
Número, relaciones y operaciones
Ñiqinchasqakuna yupa
ALLPA TUPUYWAN TUPUY
Geometría y medición
Hawa tupunakuna
Llasa tupunakuna
Suni Tupunakuna
Wiñara tupunakuna
Winqu / winku / huntachina tupunakuna
Chirusqa
Umiña/pirwa
Kuchu
44
PACHAMAMAWAN YACHAY
CIENCIA Y AMBIENTE
AYLLUMASINTINPAQ
PERSONAL SOCIAL
YACHAYNINCHIKPAQ
CURRÍCULUM
Chiqan siqi
Maypim kasqan
Kipukamayuqpa yachaynin
Estadística
Punchawkuna
Killakuna
Huk simikuna
Otras palabras
RUNA UKU
Partes del cuerpo
Uma
Rikra
Chanka
Tullu awa
Rikra tullukuna
Chaki tullukuna
Ayacha awa
Mikupaq awa
Yawar apaq awa
Samay awa
Wsichq awa
Qari kaq awa
Warmi kaq awa
Anku awa
Musyanakuna
Uywakuna
Animales
Mallkikuna
Plantas
Chuyakay/qali kay
Salud e higiene
Allpa riqsiywan ñawpa kawsay
Geografia e historia
Yachayninchik allichasqa ruraykuna
Programación curricular
Qipa pachapi llamkana
Proyecto educativo institucional
Kikinchaspa yachaykuna unanchasqa
45
Proyecto curricular diversificado
Watantin yachayninchik llamkana
Programación curricular anual
Yachanapaq huñu/ llamkanapaq ruraykuna patachasqa
Unidad didáctica
Sapa punchaw yachachinapaq
Sesión de aprendizaje
Yachaykuna patachay
Procesos mentales
46