5.000 shinami maykunaman chayan 2015 wata I marzo killa I No. 65 I La Patria ya es de todos Amazonía Milenio YACHANA WASI SÁBADO PUNCHAMANTA 2p Yachakuna ima tukushka YACHACHIK TUKUNKAPAK Go Teacher Riksinayay Otavalo 5p 5p 7p CHARKARINAMANTA 3p IMA TIYASHKA SHINAMI ANTISMANTA, AMAZONÍAMANTA IMA RURASHKATA RIKSICHIRKA Llakta Pushakpa Willashka / 415 / 2015 / MARZO / 14 / PUYO / PASTAZA Minkarina wasi LLAKTA PUSHAKPASH, KATIK PUSHAKPASHMI PAYKUNAPA RURASHKATA RIKSCHIRKA. CHAYKUNAPIMI LLAKTAPA IMA ALLI TIYASHKAKUNATA WILLARKA. K ayna 2014 wata, septiembre killa, 8 puchami, Juan Elías Vergara wanpraka wañurka. Millay hapi- mantami may llaki aparka, shinapash chayta sa- Wanpunapa chayana Llakta Pushakka challwakunata hapikkunapa wanpana chayanata punta kutinmi rurakushkatami uyachirka. Chuskutami ruray kallarishka. Chayta rurankapakka 20 hunu dólartami minishtishka. Anconcitopi, Jaramijópi rurashkakunaka allipachami kan. Jaramijó wanpuna chayanataka kay 2015 wata, marzo killa, 12 punchami kurka. Challwata hapikkunapa ima minishtishkakunata charin. América Latinata rikushpaka, kashnakunaka mana tiyanchu. Esmeraldaspi, San Martínpimi shukta rurakrin, utiyalla ruranatami riksichirka. Tukuy Ecuador mama kucha manñapi ashtawan kashna challwa hapikkunapa wanpuna chayanakunata ruranatami willarka. Kashnakunawan challawata hapikkunapa ashtawan katunami tiyanka. kirkami. Millay hanpita sakishpapash, wañurkami. Hatun yachana wasimanta pu-shakkunaka usharishkakamanmi rikuriyarka. Millay hanpita katukka paytami llakichishkarka. Llakta Pushakka chaytami riksichishkarka, chayka kayantinmi chay millay hanpita katuktaka hapishpa wichashkarka. Millay hanpita sakikkunapa, millay hanpiwan kakkunapa imata ruranaka mana tiyanchu. Paykunami minkarina wasikunata minishtin. Shukllami Quitopi tiyan. Rafael Correa Llakta Pushakka, kay marzo killa, 10 punchami, Guayaquilpi, Juan Elías shutiyuk minkachina wasita kurka. Kayka punta wasimi kan. Tukuy llaktapi shuk kashna wasikuna tiyanatami riksichirka. Llakta Pushakka wanprakunata, kuytsakunata, wawakunatami chay millay hanpikunamanta anchurichun, ama chaykunapi satirichun mañarka. Coca Codo Sinclair CORREAKA RAFAELA GUEVRAWANMI TAKIRKA JORGE GLASKA YOLANDA TERÁN MAMAWANMI KUSHILLA RIMARKA. 414 / 2015 / MARZO / 7 / PINTAG / PICHINCHA Glaska, febrero killa, 4 punchami, Coca Codo Sinclairpi, utukunata tukuchinapi karka. Shuk hatun puncha kashkata, tukuy ruranata rikushpa, 81% shinata ña tukuchishkatami riksichirka. Shuk hatun utukunami shuk machayta rurashka, chayka 14 kilómetro sunimi kan, chashna utukunkapakka 927 punchatami minishtishka. Urku shunkutami utukushka. Ecuadorpi machaykunata rurashkata rikushpaka, kaymi ashtawan suni kan. Coca Codo Sinclair yakuwan michata ruranaka, shamuk 2016 wata, kallari killakunami ña tukuchishka kanka, chayka michatami kuy kallarinka. Chonta Punta Milenio yachana wasi Jorge Glaska febrero ➲ killa, 3 punchami Napo markapi, Chonta Punta Milenio yachana wasita kushkata riksichirka. Chayta wasichinkapak pichka hunu dólarta ministishkata, shinallatak 500 yacha- kukpa kashkatami uyachirka. Katik Pushakka wakcha kawsaymanta llukshinkapak yachakuna may minishtishka kashkatami nirka. Kaypi yachakukkunapa Ikiam sumak yachana wasipash tiyashkata, chaypi PRODUCCIÓN: SECRETARÍA NACIONAL DE COMUNICACIÓN SECOM. 02 Kichwa•Kawsay •Kaypi•Kanchik yachakushpa katinalla kashkatami willarka. Chonta Punta Milenio yachana wasita yana wirata surkuchishkata katushpa, chay yapalla kullkiwanmi wasichishka. Kunanka, maypimi ima- tapash allpa ukumanta surkuchin, puntaka, chaymanta yapalla kullkiwanmi muyuntipi kak ayllu llaktakunapi minishtishkakunata rikushpa kunkapak kashkatami kutin kutin uyachirka. EDITOR: JOSÉ MALDONADO “USHKU CHUKURI”. EDICIÓN GRÁFICA: MARIO GALLARDO NEIRA FOTOGRAFÍA: SANTIAGO ARMAS, EDUARDO SANTILLÁN, MIGUEL ROMERO Y MAURICIO MUÑOZ WEBMASTER: DARÍO JARRÍN DISTRIBUCIÓN: MARÍA JOSÉ TROYA 2015 wata, marzo killa No 65 SHUK MUSHUK SHIMITA YACHACHINAMANTA tiyashka I ma Go Teacher nishka Inglés shimita alli yachachinkapak INGLÉSTA ALLI YACHACHINKAPAKMI SHUK LLAKTAKUNAMAN YACHAKUNKAPAK RIN 791 YACHACHIKMI ESTADOS UNIDOSMAN INGLÉS SHIMITA IMA SHINA YACHACHINATA YACHAKUNKAPAK RIRKA. PAYKUNAKA INGLÉSTA YACHACHIKKUNAMANMI YACHAKUSHKATA YACHACHIKUNPASH. LEOMAR DE LA CRUZMI GO TEACHER NISHKAWAN KANSAS SUMAK YACHANA WASIMAN RIRKA. PAYKA PIQUIUCHU MILENIO YACHANA WASIPIMI YACHACHIN L -eomar de la Cruzka yana yachachikmi kan, chusku wata shinatami Inglésta yachchinkapakka yachakurka. Sumak yachana wasipi yachakushka kipami shuk mama llaktaman rirka, chaypimi yachachinamanta ashtawan yachakurka. Payka Go Teacher ruranapi yaykurka. Yachachinata Rikuk Wasimi kaywanka kay shimita yachachikkunata Estados Unidosman kachakun, rikkunaka Inglésta yachachina hawami ashtawan yachakun. Inglésta yachachikkunaka Estados Unidopi yachakushka kipaka, ashtawan allimi yachachinka, shinallatak shuk yachashikkunatapashmi yachachinka. De la Cruzka pusak killatami Kansas sumak yachana wasipi, Manhattanpi karka. Shinchi kana kashkatami yuyarka. Ecuadormantaka mana shuk mama llaktamanchu rishkarka, chashna yachakunkapak rinkapak kullkita charinatami yuyarka. Shinapash Kay Kamaywanka Go Teacher nishkawanka, kunankamanka, pay shina, 791 Inglés yachachikmi shuk mama llaktaman rishka. Teaching English as a Second Lenguage (TESL) nishka pankatami chaskishka, chaypimi Inglésta yachachi ushashkata nikun. De la Cruzka Piquiuchu Milenio yachana wasipimi, Carchipi, Inglésta yachachikun. No 65 280 yachachikmi Go Teacher nishkawan rinka, chashnami chay TESL nishka pankata chaskinka 42 yachachikmi, kay 2015 wataka, Kansas sumak yachana wasipi yachakunata tukuchinka. 2015 wata, marzo killa Kichwa•Kawsay •Kaypi•Kanchik 03 IMA TIYASHKA KATUNA - RANTINA KAWSANKAPAK MINISHTISHKAKUNATAKA ECUADORPIMI RURAKUNN, shinaka, kaykunaka tiyankallami, mana pishiyankachu. 4 SHUK LLAKTAMANTA APA MUSHKAKUNA ASHTAWAN VALINA KASHKAMANTA, kaypi rurashkakunata ama ashtawan valichichunmi rikuriyakrin. Kaypi rurashkakuna yankamanta ashtawan valikukpika, 1800-DELITO nishkaman kayashpa riksichinallami kan. Llakta Ukuta Rikuk Wasika pakalla imatapash yallichikukta willakpi, willakman kullkita kunatapashmi rikukun. 5 SHUK LLAKTAMANTA APAMUSHKAKUNATA ASHTAWAN VALICHISHPAKA, ñukanchik llaktapa rurashkakunapa, llankanakunapapashmi alli kan. Rurakkunapami alli kan, paykunapa rurashkakunatami ashtawan rantinka. Ushutakunamanta, awashkakunamanta rimashpaka, 140.000 ayllumi kaykunata ruran, kay harkana shinaka paykunapami alli kan. 6 KASHNA MIKUNAKUNAKA SALVAGUARDIA NISHKAMANTAKA MANA ASHTAWAN VALINKACHU Salvaguardia imapak kashka SALVAGUARDIAMANTA PUSAK IMA SHINA KASHKA. LLAKTAPI RURASHKAKUNAKA MANA ASHTAWAN VALINKACHU, RURASHKAKUNAPASH MANA PISHIYANKACHU. LLAKTAPI RURASHKAKU NAKA MANA ASHTAWAN VALINKACHU Llakta ukupi tiyashka rurashkakunata rikushpaka, pichkapi rakishpa, kaymantaka shukllami shuk mama llaktakunamanta shamun. Shinaka 20% shinami shuk mama llaktamanta shamun. Kaymantaka 32% shinallami Suyuman kuna kullkita kunka. Kayka tukuy llaktapi rurashka tiyashkata rikushpaka, 7% shinallami kan. Mana tukuykunachu kaykunataka rantin. Maykankunallami rantin. Charikkunallami shuk mama llaktamanta apamushka aycha, kiwi, mazana, shukkunatapash rantin. 100% tiyashka katuna 1 PUNCHANTA MIKUNATA RIKUSHPAKA, KAWSANKAPAK IMA MINISHTISHKATA RIKUSHPAKA, TUKUYTAMI ÑUKANCHIK MAMA LLAKTAPI RURANCHIK Ecuadorpi rurakkunaka mikunkapak, kawsankapak minishtishkakunatami ruran, paykunapa rurashkakunaka llaktapi kawsakkunapa paktanmi, allipashmi kan. Ecuadorpika ushutakuna, 2 04 awashkakuna, mishki mikuna, wasichinkapak ima minishtishkakuna, shukkunatapashmi ruranchik. KAY SALVAGUARDIA NISHKAWANKA LLANKANAPASH, RURASHKAKUNAPASH TIYACHUN, DÓLAR AMA LLUKSHICHUNPASHMI KAN. Kaypillatak rurashkakunata rantikpika, kullkika kaypi- 3 Kichwa•Kawsay •Kaypi•Kanchik 2015 wata, marzo killa No 65 20% shuk llaktamanta shamushkas 20% shuk llaktamanta aoamushka IMAKUNATA RURANKAPAK MINISHTISHKAKUNATA SHUK MAMA LLAKTAMANTA APAMUNA KASHPAKA, chaymantaka mana ima kullkitachu Suyuman kuna kan. Shinallatak hanpikunamanta, hanpinkapak minishtishkamanta; chuyayachishka yana wiramanta, antawapa yaku wiramanta; shuk llaktapi wasi ima charishkakunata apamunamanta; mayllarinkapak minishtishkakunamanta; shukkunamantapashmi Suyumanka mana kullkita kuna kan. 7 SHUK MAMA LLAKTAMANTA RANTISHKAKUNAMAN MANTAKA SUYUMAN KUNA KULLKIKA CHUSKU SHIKANMI KAN. 5%, 15%, 25%, 45% shinapashmi kan. Kayka 15 killami tiyanka. Shuk mama llaktamanta rantishkakunata rikushpaka, chaymanta 32% shinapallami kan. Ashtawanka imapash mana may minishtirishkapami kan. Kutin chay apamushkamanta 68% shinapika mana ima kullkitachu kuna kan. 8 32% salvaguardíawan kan llatakmi sakirinka, shinaka kullkika mana llukshinkachu. Mana chayllachu kan, dólarka mana ñukanchik kullkichu kan, mana dólarta ruray ushanchikchu, chaymantami dólarkuna ama llukshichun rikuriyana kan. IMA TIYASHKA KATUNA BBC Mundo: Otavalo, ‘awashkakunapa kuychi’ Fotos: internet OTAVALOMANTA KICHWA RUNAKUNAPA AWASHKATAKA MAYPIPASHMI RIKSIN. OTAVALOPIMI ASHTAWAN RIKUNALLA. B BC Mundo killkashka willaymi Otavalota, shuk killkashkapi, “awashkakunapa kuychi” nishpa kayashka. “Otavalo: Antispa sumak tiyashkata rikuchina allpa” nishkapimi awashkakunapa katuna panpamanta killkan, chaypimi ñawpa punchakuna ima shina kashkata riksichin, chaypipashmi ñawpamanta ima shina rurak kashkakuna kunankaman tiyashkata willan. Kay katuna panpaka, Otavalaopi, Imabura markapimi kan. Otavalomanta awakkuna ima rurashkakunatami allikachishpa killkan. Awashka- SHIKAN AWASHKAKUNAMI TIYAN, KAYKUNAKA TAWKA TULLPUYUKMI KAN Imantag Atuntaqui Ibarra Cotacachi Otavalo SHUK IMA RURASHKAKUNAPASHMI TIYAN. SHAMUKKUNAKA CHAYKUNATAPASHMI RANTIN Lago San Pablo Panamericana norte Tabacundo San Pablo Olmedo Cayambe No 65 kuna shikanpash, mana rikurishkapash, sumakpash kashkatami uyachin. Kaykuna Ecuadormantapash, shuk llaktakunamanta shamukkunapa ñawipi may alli kashkatami riksichin. Katanakuna, shikrakuna, patakupi churanakuna, kunkalllinakuna tullpuyukpash, kuyayllpash kashkatami willan. “Ima shinami intika kay Abya-Yala chakipi kak llaktakunamanta awashakakunapa ashtawan hatun katuna panpata achikyachin, chashnallatakmi Otavalo katuna panpaka inti shinami achiklla kan” nishpami killkashka. BBC Mundo nishkaka Otavalo muyuntipi ima tiyashkakunamantapashmi killkan. Shinami Imbabura urkumanta; Peguche pakchamanta; Cotacachi kasilla llaktamanta, shinallatak karawan rurashkakunamantapashmi riksichin. 2015 wata, marzo killa Kichwa•Kawsay •Kaypi•Kanchik 05 IMA TIYASHKA KAMAYKA SUKTA MILENIO YACHANA WASITAMI AMAZONÍAPI WASICHIRKA. YACHACHIKKUNAKA AMAZONÍAPI KAWSAYTA SHIKAYACHIKUSHKATAMI UYACHIN. MUSHUK KAWSAYMAN YAYKUNA Amazoníapi Milenio yachana wasikuna A mazoníapi sukta Milenio yachana wasimanta yachachikkunaka “kunanka alli alli yachana wasitami charinchik” ninmi. Chay Milenio yachana wasikunami Amazoníapi kawsaytaka shikanyachikun. Juan Manuel Cabrera 38 watatami Amazoníapi yachachishka, “San Francisco del Vergel (Palanda kitipi) ayllu llaktapimi yachachirkani, chay yachana wasipika tiyarinapash mana tiyarkachu. Ayllu llaktapika yakupash, michapash, mapa yaku hapinapash, mana tiyarkachu, kunanka shikanmi kan” nirka. Maypimi Fruta del Norte allpa ukumanta surkuchikun, chay muyuntipimi kan. Allpa ukumanta surkuchishkata katushka kipa, yapalla chaskishka kullkiwanmi chashna wasichishka. 1.450 yachakukmi kallari watamanta, bachillerato nishkata tukuchinkakaman kaypi yachakun. Julián Curimilmaka bachillerato yachakukmi kan. “Yachakunaka shikanmi kan; wasika, yachakuna ukukunaka sukmakmi kan; hatun llaktakunapa yachana wasikuna shinapimi kanchik, sumak yachana wasiman yaykunkapak ima tiyashkatami rikukunchikpash” nirka. YACHACHIKKUNAKA TUKUY MINISHTISHKAKUNATAMI CHARIN Yasunípi mushuk yachana wasi WAWAKUNAKA MAY KUSHILLAMI YACHAKUN DIANA TSAMARAINT, Yantzaza/Zamora Chinchipe Ñukaka wawakunaka 10 de Noviembre Milenio yachana wasipimi yachakukun, chaypika antawapi rinashamunapash, mikunapash, yachakunapa ima minishtishkakunapashmi tiyan. Ñuka wawakunaka allipachami yachakukun. Ari, kunanka yachakuna shikanyakunmi. 06 Kichwa•Kawsay •Kaypi•Kanchik 2015 wata, marzo killa No 65 Becquer Herreraka Nuevo Rocafuertepimi (Orellana markapi) 20 watata kawsan. Unay watakuna shitashka llakta kashkata, kunan Nuevo Rocafuerte Milenio yachana wasi tiyashkatami may allikachin. “Sarunka yachachinkapakka llakimi karka, usharishkakamanmi rurak karkanchik. Chashna kakpipash, yachakukkunaka mana ashtakatachu yachakuk karka” nirka. Kay Milenio yachana wasita rurankapakka 8 hunu dólartami minishtirka. Nuevo Rocafuerteka Yasuní ukupimi kan, 22 ayllu llaktami Napo hatun yaku manñapika tiyan. Kichwakunapash, waoranikunapashmi chaypika kawsan. Chaykunaman chayankapakka ñanka mana tiyanchu, hatun yakuta mana kashpaka antankapimi chaymanka chayarin. IMA TIYASHKA MUSHUK YACHACHIKKUNA UNAE SUMAK YACHANA WASIKA CAÑAR MARKAPIMI KAN Yachakunaka UNAE wanmi shikanyan 382 YACHAKUKMI YACHACHIK TUKUNKAPAK KAN. 250 SHINAMI ABRIL KILLA PAKTA PAKTA KANA YACHAKUNAMAN YAYKUNKA. J avier Loyola piti-kitipi kawsakkunaka shuk mama llaktakunamanmi rirka. Ñankunaka shitashkami karka. Wanpra kuytsakunaka, shamuk punchakuna mana ima tiyanata rikushpami, llakilla shuk mama llaktaman rirka. Shinapash kayna wata, abril killamantami, chashna shitashka kashkaka shuk tukurka. Chaypimi yachachik tukunkapak sumak yachana wasita wasichirka. Mushuk yachachikkunaka kaymantami llukshinka. Carlos Leónka piti-kitipa pushakmi kan. Sumak yachana wasi kaypi kashkamanta, shuk llaktamanta kayman shamukkashkata, kullkikanpak alli kashkatami riksichirka. Kipaman ashtawan yachakukkuna shamukpi, ashtawan alli kanatami yuyan. Luis Ángel Fajardoka El Oro markamantami kan, kunanka pakta pakta kana yachakunapimi kan, shamuk killamantami imata yachakunkapak munashkata akllanka. 250 mushuk yachakukmi abril killami yaykunka, paykunaka puntaka pakta pakta kana yachakunaman yaykunka. Yachikkunamanta rimashpaka, kunanka 35 shinami tiyan, abril killapaka mushuk 18 yachachikmi tiyanka, paykunaka kaymantapash, shuk mama llaktamantapashmi kanka. CRISTIÁN ASQUI UNAEpa yachakuk KAY YACHACHIKKA, KAY MUSHUK SUMAK YACHANA WASIPIMI,YUPANATA YACHACHIN 439 hunu dólartami, Kamayka 2017 watakaman, yachachinapash yachakunapash sumak kachun, kay sumak yachana wasiman kukrin. 8.000 yachakukkamanmi UNAEpika yachakuy ushan 382 yachakukmi chawpi puncha mikunamanta mana ima kullkita kuna kan. Kamaymi mikunataka karan. No 65 Kamayta, kay sumak yachana wasita yachachik tukunkunpak munakkunapa wasichishkamanta, pagui ninimi. Ñukaka kay yachakunata tukuchishka kipaka, maestríatapash, PHD nishkatapashmi yachakunkapak munani. Correa yachachina sumak kachun munashkamantami kaykunaka tiyan” 2015 wata, marzo killa Kichwa•Kawsay •Kaypi•Kanchik 07 MUSHUK KAWSAYMAN YAYKUNA KICHWAKUNAPA yachakunamanta KAY PUNCHAKUNAKA RUNAKUNAPA KAWSAYPIKA, WARMI WAWAKUNAKA ÑAMI ASHTAWAN YACHANA WASIMAN RIKUN. CHASHNAMI PAYKUNAPA KAWSAYPASH SHIKAN TUKUKUN. Ushku Chukuri Y achakunaka kunanka Kichwa runakunapaka shikanmi rikurin. Sarunka yachana wasiman yaykunamanta kullkitami kuna kar- kanchik. Yaykushkawanka churakunapa, kamukunapami kullkita minishtirirka. Ñukanchik kawsaypika kullkika mana yapallachu tiyan. Chaymantami tawka wawayuk kash-paka, mana paktari usharkanchik. Shi- nami maykan ayllupika ashtawanka kari wawakunatami yachakuchunka kachak karkanchik. Warmi wawakuna wasipimi sakirik karka. Kunanka ashtawan wawakunami yachana wasi- man rikun, yaykunamantaka mana kullkitachu kuna kanchik. Kunanka yachana wasika churakunata, kamukunatami kun. Shunkunata, chawpi puncha mikunatapashmi kukun. Chaykunata rikush-pami, ashtawan wawakunata yachana wasiman kachakunchik. Ashtawan warmi wawakunami yachakukun. Chashnami kichwa wawakunapa kawsayka shikan tukukun. Kunanka beca tiyashkatami uyarin. Hatun yachana wasita tukuchikkunapa, sumak yachana wasita yachakushpa katinkapakmi beca nishkakuna tiyan. Shinapash chaykunataka ashtawan alli yachakukkunamanmi kukun. Ñukanchik wawakuna chay becata chaskinkapakka alli allimi yachakuna kan, alli allimi yachana kan. Kashna alli yachanapika, yachachikkunapashmi kan. Kunanka yachachikkunatami ashtawan yachachikun, shinami paykunaka ashtawan alli yachachinka, chashnami ñukanchik wawakunaka sumak yachana wasiman yaykunkapak mashna yachashkata rikuchinapika BOLÍVAR MARKAPI, SALINASPIMI, KASHNA SUMAK MILENIO YACHANA WASIKA TIYAN. 08 hawalla kutichi ushanka, hawalla yaykunka, maykankuna beca nishkata chaskinka. Ñukanchik Kichwa wawakunapa yachakunaka shinchimi kan, shinapash yachakunami kanchik. Ñukanchikka mishu shimita mana alli yachashkamanta, runa kashkamanta, ñukanchik warmi wawakunaka warmi kashkamanta, kichwa warmi kashkamantami ima llakikunawan chinpapurana kan. Shinapash punchantami umayuk, shunkyuk kashkata yuyarina kanchik. Shinallatak imatapash rurankapak kash-katapashmi yuyarina kanchik. Wanpra, kuytsa, wawa karilla shayari! Ushankimi! Ushanchikmi! Kichwa•Kawsay •Kaypi•Kanchik 2015 wata, marzo killa No 65
© Copyright 2024 ExpyDoc