GRADE 12
NATIONAL
SENIOR CERTIFICATE
GIREIDI YA 12
TSHIVEN¶A LUAMBO LWA HAYANI (HL)
BAMMBIRI ·A VHUVHILI (P2)
·ARA 2013
MARAGA: 80
TSHIFHINGA: awara 2½
Bammbiri i¼i ¼i na masia¾ari a 26.
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
2
NSC
DBE/·ara 2013
NDAELA NA MAFHUNGOTHANGELI
Vhalani ndaela dzi tevhelaho nga vhuronwane ni sa athu u fhindula mbudziso.
1.
Ni humbelwa uri ni vhale sia¾ari i¼i nga vhuronwane ni sa athu u fhindula
mbudziso.
2.
Ni songo »idina nga u vhala bammbiri ¼o¾he. ¹olani sia¾ari ¼a Zwi re
Ngomu ni swaye nomboro dza mbudziso dzo »isendekaho kha bugu dze na
guda ¿waha uno. Nga murahu ha izwo, vhalani mbudziso idzi ni kone u
nanga dzine na tama u fhindula.
3.
Bammbiri he¼i ¼i na khethekanyo THARU:
KHETHEKANYO YA A:
KHETHEKANYO YA B:
KHETHEKANYO YA C:
4.
5.
Vhurendi
Nganea
¶irama
(30)
(25)
(25)
Fhindulani
MBUDZISO
¹HANU
dzo
fhelela:
THARU
kha
KHETHEKANYO YA A, NTHIHI kha KHETHEKANYO YA B na
NTHIHI kha KHETHEKANYO YA C nga n»ila i tevhelaho:
•
KHETHEKANYO YA A: VHURENDI
ZWIRENDO ZWO RANDELWAHO: Fhindulani mbudziso MBILI
TSHIRENDO TSHI SONGO RANDELWAHO: Fhindulani mbudziso
NTHIHI.
•
KHETHEKANYO YA B: NGANEA
Fhindulani mbudziso NTHIHI.
•
KHETHEKANYO YA C: ¶IRAMA
Fhindulani mbudziso NTHIHI.
KUNANGELE KWA PHINDULO KHA KHETHEKANYO YA B
(NGANEA) NA YA C (¶IRAMA)
•
Fhindulani FHEDZI mbudziso ndapfu na pfufhi u bva kha nganea na
µirama zwe na funzwa.
•
Fhindulani MBUDZISO NDAPFU NTHIHI na MBUDZISO
PFUFHI NTHIHI. Arali na fhindula mbudziso ndapfu kha
KHETHEKANYO ya B, ni fanela u fhindula mbudziso pfufhi kha
KHETHEKANYO ya C. Arali na fhindula mbudziso pfufhi kha
KHETHEKANYO ya C, ni fanela u fhindula mbudziso ndapfu kha
KHETHEKANYO ya B.
Mutevhe wa u sedzulusa u re kha sia¾ari 5 u »o ni thusa.
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
3
NSC
DBE/·ara 2013
6.
VHULAPFU HA PHINDULO
• Vhulapfu ha phindulo ya mbudziso ndapfu kha vhurendi ndi maipfi a u
bva kha 250 u ya kha 300.
• Vhulapfu ha phindulo ya mbudziso ndapfu kha nganea na kha µirama
ndi maipfi a u bva kha 400 u ya kha 450.
• Vhulapfu ha phindulo ya mbudziso pfufhi kha vhu tshimbilelane na
maraga dzo ½ekedzwaho. Vhalingiwa vha eletshedzwa u ½ekedza
phindulo dzi ananaho na mbudziso nga u tou pfufhifhadza.
7.
Tevhedzani ndaela dzo ½ekedzwaho mathomoni a khethekanyo i¿we na
i¿we nga vhuronwane.
8.
Nomborani phindulo dza½u sa zwe ¾hoho dza nomboriswa zwone kha
bammbiri ¼a mbudziso.
9.
Thomani khethekanyo IºWE na IºWE kha sia¾ari ·ISWA.
10.
ºwalani nga vhudele, nahone zwi no vhalea.
11.
Ndangatshifhinga yo anganywaho:
KHETHEKANYO YA A:
KHETHEKANYO YA B:
KHETHEKANYO YA C:
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
minetse ya henefha kha 40
minetse ya henefha kha 55
minetse ya henefha kha 55.
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
4
NSC
DBE/·ara 2013
ZWI RE NGOMU
KHETHEKANYO YA A: VHURENDI
Vhurendi ho randelwaho: Fhindulani mbudziso MBILI DZIºWE NA DZIºWE
NOMBORO YA MBUDZISO
MBUDZISO
SIA¹ARI
1. Vhungoho na vivho
Mbudziso ndapfu
6
2. Muvhili wanga kha u dzivhelwe
Mbudziso pfufhi
7
3. U vha thanyele
Mbudziso pfufhi
8
4. Dwadze-Tshifu
Mbudziso pfufhi
NA
Vhurendi vhu songo randelwaho: Fhindulani mbudziso NTHIHI
5. Kha Khomishini ya Vhungoho
Mbudziso ndapfu
na Vhupfumedzani (TRC)
6. Kha Khomishini ya Vhungoho
na Vhupfumedzani (TRC)
Mbudziso pfufhi
9
10
11
KHETHEKANYO YA B: NGANEA
Fhindulani mbudziso NTHIHI*
7. Tshi »o lilwa
Mbudziso ndapfu
13
8. Tshi »o lilwa
Mbudziso pfufhi
13
9. Bulayo ¼o ¾alifhaho
Mbudziso ndapfu
15
10. Bulayo ¼o ¾alifhaho
Mbudziso pfufhi
16
11. Mafeladambwa
Mbudziso ndapfu
18
12. Mafeladambwa
Mbudziso pfufhi
18
KHETHEKANYO YA C: ¶IRAMA
Fhindulani mbudziso NTHIHI*
13. Ha u tsa ndi ha u gonya
Mbudziso ndapfu
21
14. Ha u tsa ndi ha u gonya
Mbudziso pfufhi
21
15. Milomo ya ½ukala
Mbudziso ndapfu
24
16. Milomo ya ½ukala
Mbudziso pfufhi
24
*PFESESANI: Kha KHETHEKANYO YA B na YA C, fhindulani MBUDZISO
NDAPFU NTHIHI na MBUDZISO PFUFHI NTHIHI.
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
5
NSC
DBE/·ara 2013
MUTEVHE WA U SEDZULUSA
Ivhani na vhu¾anzi ha uri no fhindula mbudziso dzo¾he nga u vhea luswayo kha uyu
mutevhe wa u sedzulusa.
KHETHEKANYO
MBUDZISO
TSHIVHALO TSHA
MBUDZISO TSHO
TEAHO
2
X
A: Vhurendi
1–4
(Tshirendo tsho
randelwaho/gudelwaho)
A: Vhurendi
5–6
1
(Tshirendo tshi songo
randelwaho/gudelwaho)
B: Nganea
7–12
1
(Mbudzdiso ndapfu kana
mbudziso pfufhi)
C: ¶irama
13–16
1
(Mbudzdiso ndapfu kana
mbudziso pfufhi)
*PFESESANI: Kha Khethekanyo ya B na ya C, vhonani uri no fhindula mbudziso
NDAPFU NTHIHI na mbudziso PFUFHI NTHIHI.
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
6
NSC
DBE/·ara 2013
KHETHEKANYO YA A: VHURENDI
Fhindulani mbudziso MBILI kha N¸A dzo vhudziswaho.
VHURENDI HO RANDELWAHO/GUDELWAHO
MBUDZISO 1 (Mbudziso ndapfu)
Vhalani tshirendo tshi tevhelaho nga vhuronwane ni kone u fhindula mbudziso yo
vhudziswaho.
VHUNGOHO NA VIVHO – TR Ratshi¾anga
1
2
3
4
Vhungoho na vivho ndi tshimange na mbevha
Nge zwo¾he mulilo zwi sa okelani.
Vivho ndi vhulaµa, vhungoho ha amba ¼a revha,
Naho tshadzo mboho idzi mbili hu u buµulana.
5
6
7
8
Mutshilitshili wa vivho ndi vhutsilu,
Ngeno vhungoho vhu tshi phukhula nga nµivho.
Tsha vivho ndi u gungula na u fara nga mbilu,
Ngeno vhungoho vhu tshi haµa sa khwivho.
9
10
11
12
Mudzia u vhivha ho¾he ndi mu¼ambilu,
Nge na wa vha¿we mukovhe khae zwo khakhea.
Tshidini ndi u tama vhu¾ali ngeno wo bebwa u tsilu,
Wa hangwa uri zwi ¾oµwaho nga vhungoho zwi a phethea.
13
14
15
16
Vhungoho ndi tshiphiri tsho vhumbaho muthu na shango,
U vhu hanedza ndi hone u shaya nzhele,
Nge hone vhu½e vhu sa shavhe mivhango,
Vhunga kha vhone vhu si na ndele.
17
18
19
20
Thi mangali na iwe u hanedzaho zwine nda amba,
Vhunga tshira tshau ndi hone vhutsilu.
Vha ngaho iwe ndi vhone vhe vha anda.
Thetshelesa u pfe, u litshe u ¼a mbilu.
Sengulusani n»ila ye murendi a shumisa ngayo zwifanyiso zwa muhumbulo u
¾u¾uwedza ¾halutshedzo ya tshirendo itshi.
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
[10]
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
7
NSC
DBE/·ara 2013
MBUDZISO 2 (Mbudziso pfufhi)
Vhalani tshirendo tshi tevhelaho nga vhuronwane uri ni »o kona u fhindula
mbudziso dzo »isendekaho khatsho.
MUVHILI WANGA KHA U DZIVHELWE – MR ¸evhu¾alu
1
2
3
4
Muvhili wanga kha u dzivhelwe lwa tsho¾he
Musi mimuya ya ¼ino shango i tshi vhudzula,
Tshawo hu vhe u dziba nga midzi misima
Mi¾odzi i sa tati tshiµumbumukwe tsha maanµa.
5
6
7
8
9
Wanga muvhili wo µala nga nzanyo
Buluvhutsi ¼ivhi ¼a vhutshilo ¼a mbo vozha
Ngomu ¼a sima tshisima tsha zwilavhi
Tshisimakhole tsha maµi o dzikuwaho
Maµi a lufu lu vhusaho shango.
10
11
12
13
14
15
Muvhili wanga kha u dzivhelwe
U dzivhelwe nzivhelo ya tsemo vhuhali
Buluvhutsi swiswi ¼i u tambudzaho
·i kundelwe nzuli dza u fhenµa.
U vhe muvhilivhili,
Muvhili u si tshiulu tsha u dzunguluwa.
16
17
18
19
20
Shangoni ¼ino ¼o µalaho zwikwekwe zwa vharei,
Muvhili wanga u songo µinetisa
Wa lilela ¼one shango.
Shango luvhanµeni lwa zwivhulai,
Zwivhulai zwa wone muvhili.
21
22
23
24
25
Muvhili wanga kha u tate sa mudzadze
U µipfundise wo µidzumbamisa
Vhunga mimuya mivhi ya shango
I mimuya lufu
Lufu lwa u vhulaha.
2.1
¸eani ipfi ¼ine ¼a amba 'mulindi' kana 'buli' ¼i dzhenisaho zwi si zwavhuµi
muvhilini wa muthu/murendi. Sedzani tshi¾anza 2 (mitaladzi 5–9).
(1)
2.2
Murendi u ¾oµa u ri vhudza zwifhio nga mitaladzi/vese 10 na 11?
(1)
2.3
Muhumbulo muhulwane une ra u wana tshirendoni itshi ndi ufhio?
(2)
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
2.4
2.5
2.6
8
NSC
DBE/·ara 2013
Fhindulani mbudziso i tevhelaho nga Ee kana Hai, ni tikedze phindulo
ya½u.
Murendi u vhonala e muthu ane a tshila a sa ili zwivhi.
(2)
Ndi figara-µe ya muambo ye murendi a i shumisa kha mutaladzi/vese 21?
Ni tikedze phindulo ya½u.
(2)
Ni a tendelana na na zwine murendi a khou amba
Tikedzani phindulo ya½u.
tshirendoni itshi?
MBUDZISO 3 (Mbudziso pfufhi)
Vhalani tshirendo tshi tevhelaho nga vhuronwane uri ni »o kona u fhindula
mbudziso dzo »isendekaho khatsho.
U VHA THANYELE – D ¸ephalama
1
2
3
4
5
A ni vhoni dza yavho milomo mbemba,
Dzi tatamuwa sa mulavhu dza guma n»evheni,
Ma½o a tsetshela a sala e n»aya,
Tshiseo-khole tsha ¾ana tshidikadika,
Tshiseo tshi bva mukuloni hu si mbiluni.
6
7
8
9
Vha ni funelani vha sa ni funi?
Vha ni funda vha sa fundi,
Vha khole-khole khofhe dza muvhu»a,
Vha ni titiisa vho e»ela khofhe-karu.
10
11
12
13
Vha ri vha na lufunofuno na?
Vha tshi ni ita zwimunguni,
Na vha n»uhuphedzelamakandani,
Vha ni sedza sa dzone khavhelo.
14
15
16
17
A ni vhoni, ni bofu tsakate,
Vha mu¾wa wa wa½u muvhili,
Vha ni mu½a na sala ni lwatsi,
Na kongonyala mu¾o»o we khudu.
18
19
20
21
Ndi vhone vha si vhone,
Vha mulimo mutumulamala,
Vha mbilu ntswu ya tshivhimbili,
I sa vhonetsheli zwa ngomu hayo.
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
(2)
[10]
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
9
NSC
DBE/·ara 2013
22
23
24
25
26
Thanya, vhutsilu bvuvhula,
¹alifha sa mbe»a ya vhu¾ungu,
U si pofule tshipofu wa kumba,
U vha thanyele,
U vha ¾alifhele.
3.1
¸eani ipfi ¼ine ¼a amba 'mutshenzhe'. Sedzani tshi¾anza 4 (mitaladzi
14–17).
(1)
3.2
Murendi u ¾oµa u ri vhudza zwifhio nga mutaladzi/vese 7?
(1)
3.3
Muhumbulo muhulwane une ra u wana tshirendoni itshi ndi ufhio?
(2)
3.4
Fhindulani mbudziso i tevhelaho nga Ee kana Hai, ni tikedze phindulo
ya½u.
3.5
3.6
Mutaladzi/vese 11 u amba u itwa tshiµahela ngeno vha tshi nga vha a
u funa.
(2)
Ndi figara-µe ya muambo ye murendi a i shumisa kha mutaladzi/vese 23?
Ni tikedze phindulo ya½u.
(2)
Ni a tendelana na na zwine murendi a khou amba afha tshirendoni itshi
malugana na vhathu vhane ra tea u vha thanyela vhutshiloni? Tikedzani.
MBUDZISO 4 (Mbudziso pfufhi)
Vhalani tshirendo tshi tevhelaho nga vhuronwane uri ni »o kona u fhindula
mbudziso dzo »isendekaho khatsho.
DWADZE-TSHIFU – T Makhado
1
2
3
4
Maseo anga o shanduka vhu¾ungu
Ndi mulidzi ma¾odzi a ¼e nda mama.
Mbilu yanga i swa nga zwe ya khuba
Ndo neta nga u fhihamelwa.
5
6
7
8
Vhutshilo hanga ho sendamela vhudzulavhafu,
Ndo shaya nungo dzi ngaho dza musi u¼a
Ndi tshi lwa na nngwe ya vhuhali
Ndo no vha tshigo»o tsha vhathu.
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
(2)
[10]
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
10
NSC
DBE/·ara 2013
9
10
11
12
Khonani dzanga dzo ntshandukela
U tshimbila ndi u tou »iruma,
Nge muvhili u wanga, wa shanduka tshiguru
Lukanda lwanga lwo nambatela marambo.
13
14
15
16
Marambo anga o tshenuwa vhuvha hanga,
Muvhili wanga u nukha lufu,
Vhunga dunzi ¼i tshi ¿o¿a lu shushaho,
Nge ma¾o anga a ½oka nga tsiku.
4.1
¸eani ipfi ¼ine ¼a amba uri 'hu na zwine murendi zwa mu vhaisa zwine a sa
¾oµe u zwi amba'. Sedzani tshi¾anza 1 (mitaladzi 1–4).
(1)
4.2
Murendi u ¾oµa u ri vhudza zwifhio nga mitaladzi/vese 6 na 7?
(1)
4.3
Muhumbulo muhulwane une ra u wana tshirendoni itshi ndi ufhio?
(2)
4.4
Fhindulani nga Ee kana Hai, ni dovhe ni tikedze phindulo ya½u.
4.5
4.6
Mutaladzi/vese 11 u amba uri 'muvhili wa murendi wo vha u tshe wo
takala'.
(2)
Ndi figara-µe ya muambo yo shumiswaho kha mutaladzi/vese 5? Ni tikedze
phundulo ya½u.
(2)
Ni a tendelana na na murendi kha zwine a khou amba afha tshirendoni nga
ha muthu o kavhiwaho nga 'Dwadze-tshifu'? Tikedzani.
VHURENDI VHU SONGO GUDELWAHO/RANDELWAHO
MBUDZISO 5 (Mbudziso ndapfu)
Vhalani tshirendo tshi tevhelaho uri ni »o kona u fhindula mbudziso yo
»isendekaho khatsho.
KHA KHOMISHINI YA VHUNGOHO NA VHUPFUMEDZANI (TRC) –
LR Ndhlovu
1
2
3
4
Vhungoho ha½u ndi vhunzani?
Vhungoho vhu shayaho vhu¾udze¾udze
Vhungoho ha ½ayo dzi si na mapeta
Vhungoho vhu vhuyedzaho ngoho gondoni ¼a vhahanyi.
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
(2)
[10]
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
11
NSC
DBE/·ara 2013
5
6
7
8
U nnyi iwe Khomishini ya Vhungoho na Vhupfumedzanyi?
Musombolodzi na mumvukululi wa vhuaµa ndi iwe
Mukhu¾hedzi wa khavhu ya vhusiwana, dini ndiloni ya vhukonani
Tshi¾alula tshau tsho vhonala, vhupfumedzanyi hau ho vhonala.
9
10
11
12
13
Zwiphiri wo mvukulula khwakhwani dza tshiphiri
Naho vha¿we zwavho zwiphiri vho loµela,
Zwi µo loµololwa nga kho½o dza vhungoho
Naho vha¿we wo ya nga dzina u tshi ¾ana,
Vha µo ¾anwa vho¾he ¾arini ¼a vhungoho.
¹alutshedzani ni tshi sumbedza n»ila ye murendi a shumisa ngayo zwiga zwa u
vhala u ¾u¾uwedza ¾halutshedzo ya tshirendo itshi.
Sedzani he zwi¿we zwa zwiga zwi tevhelaho zwa shumiswa hone tshirendoni itshi,
ni kone-ha u fhindula mbudziso iyi: tshivhudzisi, tshithoma, khoma, tshifhande,
zwiµevhe, tshigarukela, semikho¼oni, na zwi¿we.
MBUDZISO 6 (Mbudziso pfufhi)
Vhalani tshirendo tshi tevhelaho uri ni µo kona u fhindula mbudziso dzo
»isendekaho khatsho.
KHA KHOMISHINI YA VHUNGOHO NA VHUPFUMEDZANI (TRC) –
LR Ndhlovu
1
2
3
4
Vhungoho ha½u ndi vhunzani?
Vhungoho vhu shayaho vhu¾udze¾udze
Vhungoho ha ½ayo dzi si na mapeta
Vhungoho vhu vhuyedzaho ngoho gondoni ¼a vhahanyi.
5
6
7
8
U nnyi iwe Khomishini ya Vhungoho na Vhupfumedzanyi?
Musombolodzi na mumvukululi wa vhuaµa ndi iwe
Mukhu¾hedzi wa khavhu ya vhusiwana, dini ndiloni ya vhukonani
Tshi¾alula tshau tsho vhonala, vhupfumedzanyi hau ho vhonala.
9
10
11
12
13
Zwiphiri wo mvukulula khwakhwani dza tshiphiri
Naho vha¿we zwavho zwiphiri vho loµela,
Zwi µo loµololwa nga kho½o dza vhungoho
Naho vha¿we wo ya nga dzina u tshi ¾ana,
Vha µo ¾anwa vho¾he ¾arini ¼a vhungoho.
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
[10]
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
12
NSC
DBE/·ara 2013
Topolani mutaladzi/vese une wa amba uri 'ngoho i tshimbidza mafhungo
zwavhuµi hu si na u solisea'. Sedzani tshi¾anza 1 (mitaladzi 1–4).
(2)
Vhathu vho¾he vho kona u bvisela khagala ngoho yavho? Tikedzani
phindulo ya½u no sedza tshi¾anza 3 (mitaladzi 9–10).
(2)
6.3
¸eani muhumbulo une wa khou bveledzwa nga mutaladzi/vese 6.
(2)
6.4
Ndi ifhio figara ya muambo yo shumiswaho kha tshirendo itshi? Tikedzani
phindulo ya½u.
(2)
6.1
6.2
6.5
Izwi zwine murendi a khou amba afha tshirendoni itshi nga ha Khomishini
ya Vhungoho na Vhupfumedzani (TRC) ni vhona zwi tshi tendisea?
Tikedzani.
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO IYI YA A:
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
(2)
[10]
30
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
13
NSC
DBE/·ara 2013
KHETHEKANYO YA B: NGANEA
Fhindulani mbudziso NTHIHI kha khethekanyo iyi.
MBUDZISO 7 (Mbudziso ndapfu)
TSHI ¶O LILWA – NE Phaswana
Vhalani tshipiµa itshi tsha mafhungo uri ni µo kona u fhindiula mbudziso i tshi
tevhelaho.
Ndi ngoho naho wa i viela bakoni, mahunguvhu a µo i vhona. Zwo no rali na u
shavha havho, ho no sokou vha u µinetisela ¼ifhedzi; hu u wanala vho no wanala
kale. U shavha havho ha khwi½e hu nga vha ha u tou µihwetedzela thambo
mukuloni vha tou pfuluwa tsho¾he kha he¼i ¼a vha tshilaho.
Sia¾ari 214
¹alutshedzani uri zwo ½ekedzwaho kha mafhungo a tshipiµa itshi zwi thusedza hani
kubveledzelwe kwa thero nganeani iyi.
MBUDZISO 8 (Mbudziso pfufhi)
TSHI ¶O LILWA – NE Phaswana
Vhalani tshipi»a tsha mafhungo tshi bvaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula
mbudziso dzi no tshi tevhela.
He¼i ndi ¼one µuvha ¼e nda tou thoma u zwi pfa nga nµevhe dzanga zwauri matsina
nangoho vha¾hannga zwine vha khou shuma zwone a vha zwi shumi vha vho¾he;
hu na mapholisa na mafogisi nga vhukati. Hezwi ndi zwone zwine zwa ita uri
milandu ine ya vha lumba, i sokou moµa yo¾he. Vhu¾ala havho musi vha tshi
londwa, vhu vha khangala-khanganyise-vhu¾ala-ha-mbudzi. A thi ri tshi¿we
tshifhinga vha vha vha tshi khou londwa nga dzone khonani dzavho dza mapholisa
kana mafogisi. Ndi ngoho, a lu khwathi fhedzi lu½unµu, lu khwa¾ha lu na thanda
ngomu.
Vho-Eme¼i zwi tou nga ndi kale vha tshi zwi µivha hezwi zwithu. A zwi ri mangadzi
vha tshi ri musi vhe kha bindu ¼avho wa µi pfa vha tshi ri tshi µaho nga tshi µe,
mavothi vho vala o¾he.
·o ri ¼i tshi sala ¼i tshi tota tombo, hu si na tsho salaho nga nnµa ha u lindela yone
thabelo ya tshivhidzo tsha Karios i tshi dzhena.
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
[25]
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
14
NSC
DBE/·ara 2013
Vho-Luvhone vho mbo µi vhofhololwa kha mushumo hoyu. Fhedzi vho µo vhudzwa
uri hu tou vha u vhofhololwa fhedzi kha tshipiµa tsha ¼ene¼o µuvha. Naho VhoLuvhone vho µo ¾alutshedza uri vha a zwi pfesesa, vho µo fhedza vha tshi khou
amba vha ombedzela zwauri zwi tshi µa kha tshelede ine ya µo wanala, vha songo
hangwiwa sa izwi zwikolodo zwi tshi vho dovha u vha semela ma½o.
'Zwikolodo ndi tshi¾anzhela ndo tenda. U tshi tupula itshi, hu mela tshi¿we nga
hafha. N½e arali nda nga fhedza u badela heyi nnµu ya Tshitandani ine ra khou
pfulutshela khayo, khathihi na tshikolodo tsha tshikolo tsha ¿wana ngei Kapa, ndi
nga si tsha ¾oµa na tshithihi.' Vho-Luvhone vha ralo nga mbilu.
Tshifhinga na tshone tsha vha tshi tshi sendela. Vha¾hannga vha dzhena kamarani
ye vha vha vho eµela khayo vha µilugisa. Zwo rali a hu na zwi¿we, mukosi u yo pfala
u lila. Vha dzhena khayo ya fungwa mavhone, vha i ritha; ya ¾uwa sa i na phapha
dza lurwanzhivha i tshi livha Makwarela.
Samusi zwo¾he zwo vha zwo no lukwa, Dzhalagoma ho ri zwenezwi goloi i tshi tou
tsere fha¼a ha u paka dzigoloi hune ha nga ho ¾uluwa; a mbo µi tsa a dzhena-ha kha
¼iodithoriamu ¼a hone.
Sia¾ari 201
8.1
Bulani zwithu zwivhili zwe Vho-Luvhone vha zwi ita vha tshi khou ¾oµa u
µibvisa kha zwikolodo.
(2)
Ndi ngani Vho-Luvhone vho µiwana vha zwikolodoni zwihuluhulu zwi sa
vha ladzi?
(2)
Ndi vhushaka-µe vhune ha vha hone vhukati ha Vho-Luvhone na
Dzhalagoma?
(2)
Muhumbulo muhulwane une mu¿wali a tama u u pfukisela kha vhavhali
nga mafhungo a buguni iyi ndi ufhio?
(2)
Ndi zwifhio zwithu zwivhili zwi itisaho uri magevhenga aya naho a tshi
farwa a si vhonwe mulandu?
(2)
Ndi ngafhi hune Vho-Eme¼i na Dzhalagoma vha fana hone malugana na
kutshilele kwavho?
(2)
8.7
Kuhumbulele kwa Vho-Luvhone musi vha tshi µidzhenisa kha zwa
vhugevhenga kwo vha kufhio?
(2)
8.8
Tsho itisaho uri Dzhalagoma a µelwe nga muhumbulo wa u ya u homboka
kerekeni ndi tshifhio?
(2)
8.2
8.3
8.4
8.5
8.6
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
8.9
8.10
8.11
15
NSC
DBE/·ara 2013
Masiandaitwa e a bvelela kha Vho-Eme¼i nga u rengisa zwidzidzivhadzi
Yunivesithi ndi afhio?
(1)
Zwe Luambo a ita musi o ya u renga thundu dza Vho-Luvhone zwi
bvukulula hani mvumbo yawe?
(2)
Nangani phindulo yoneyone kha mutevhe wo ½etkedzwaho.
Tsho itisaho uri Vho-Luvhone vha si µidzhenise kha mushumo wa u ya u
homboka kerekeni ya Makwarela ndi:
A
B
C
D
8.12
8.13
Vho vha vha na nyofho
Vho vha vha tshi lwala
Vho vha vha tshi ḓivhiwa nga vhathu vhanzhi
A na C
(1)
Vhuµifari ha Vho-Eme¼i muµini wa ha ¸e¾hulwe ni vhona vhu tshi pfala?
Ndi ngani ni tshi ralo?
Arali inwi ni Vho-Luvhone, no vha ni tshi nga ita mini arali no µiwana ni
kha nyimele ye vha ¾angana nayo musi bugu iyi i tshi fhela? Tikedzani
kuvhonele kwa½u.
(2)
(3)
[25]
MBUDZISO 9 (Mbudziso ndapfu)
BULAYO ·O ¹ALIFHAHO – AW Magau
Vhalani tshipiµa itshi tsha mafhungo uri ni µo kona u fhindula mbudziso i tshi
tevhelaho.
'N½e ½amusi ni tshi vhona ndo ambara hoyu mukumba wa nngwe we nda dzheniswa
nawo vhuhosini ndo fanelwa nga u amba mafhungo a vhuhosi na zwa shango. Vha
hashu mashaka, ni fhano vhanzhi ¾ha¿we no µa nga u ¾oµou pfa mafhungo a
mufhirifhiri wa Dovhoni. Vha¿we-vho vho µa u ¼a na u vhona tshikona.'
Vha amba na u ombedzela zwauri mafhungo eneo o vha zwitshele nahone o itwa
nga vhalu¾anyi.
Sia¾ari 103
¹alutshedzani uri zwo ½ekedzwaho kha mafhungo a tshipiµa itshi zwi thusedza hani
kha kubveledzelwe kwa thero nganeani iyi.
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
[25]
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
16
NSC
DBE/·ara 2013
MBUDZISO 10 (Mbudziso pfufhi)
BULAYO ·O ¹ALIFHAHO – AW Magau
Vhalani tshipi»a tshi tevhelaho tsho bviswaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula
mbudziso dzi no tshi tevhela.
¶uvha ndi musi ¼i tsini na u kovhela musi Vhavenµa Vho-Mandiwana na VhoMukhotho khathihi na Vhafunzi Vho-Sam Mamidze vha tshi fara bada yeneyi
khulu i bvaho musanda Mphagane ya livha Dovhoni na u fhirela Dalume. Munna
mulapfu ane a ¾udza i¾eli vhe vhone Vho-Mandiwana. Avha vha¿we vhavhili thungo
ya tshau¼a tsha Vhavenµa ndi Vho-Mukhotho na vhafunzi vhe vho¾he vhuraru
havho vha tshimbila vho vhambela. Ho vha hu tshi khou ambiwa zwe khoro ya
tshimbilisa zwone uyo musi nga maanµa hu tshi itwa hu tshi rembiwa Vho-Lugisani.
U bva uyo musi vhafunzi vha thoma u vha na luvhengela-mbiluni na Vho-Lugisani.
Ndi uri kha vhafunzi vha ri lwo vha lu lwa vhuvhili musi Vho-Lugisani vha tshi vha
shandela mafhungo. U gungula ha hone ha vho nga vhafunzi arali zwi tshi nga
konadzea vha nga dobisa Vho-Lugisani tsuma nga lwayo. 'Vha a µivha Vhavenµa,
maho¼a Lugisani khoroni kusini kwawe o nndifhisa rannda dza fumi kha muthu we a
µa a levha muµini wanga. Zwino ½amusi u khou dovha zwi¿we. 'Vhafunzi vha tshi
amba izwi ndi musi vho no tshimbila ki¼ometha n½a u bva musanda. Vha tshi ralo
avha vha¿we vha litsha dzikhani vha thetshelesa vhafunzi khathihi na u thusedza
iyo khani. 'Hoo, vha amba kha u¼a mulandu wavho na Vho-Mmbi khathihi na
mmbwa yavho Maphangule? Naa eneo mafhungo zwi¼a o fhelisa hani?' A no
vhudzisa ndi vhamusanda Vho-Mukhotho.
Ndi afha-ha vhafunzi vha tshi vha ¾alutshedza nga hune vha µivha fhedzi hu¿we vha
sa ambi zwone. Huno zwone zwo bvelelaho ndi hezwi: Ndi uri ho µo ri mu¿we musi
kha ¿waha wonoyo we wa fhira hu nga ·avhu¾anu vhafunzi vho fara lwendo, mu¿we
munna wa midai a no pfi Vho-Mmbi a dala muµini wa vhafunzi.
Hafha muµini wa vhafunzi hu na mmbwa khulu ya mamvele na mbipo i no pfi
Maphangule. I na ma¾o matswuku na mutshila mulapfu u no kokovha fhasi na
dumbu ¼ihulu ¼ine arali i na luvhuli ¼a tou nga ¼i sa swenda na fhasi. Mulomo wayo
ndi musekene wa dovha wa lapfa sa wa phangwa. Yo hudza mutumbu ya sekena i
tshi ya ¾hohoni. I tshimbila yo kotama. I tou nga sa tshi¿we tshithu-vho lune vhathu
vha tshi i sasaladza vha ri ndi phele ya vhafunzi ine vha gada ngayo vhusiku arali
vha na dzinyendo.
Sia¾ari 26
10.1
10.2
Bulani zwithu zwivhili zwe Vho-Lugisani vha ita u itela u bvisa vhana
zwi¾ara¾ani.
(2)
Ndi ngani Vho-Tshikwe¾a vho ¾uwa khoroni Mphagane vha tshi gungulela
Vho-Langanani Mandiwana?
(2)
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
10.3
17
NSC
DBE/·ara 2013
Ndi vhushaka-µe vhune ha vha hone vhukati ha Vho-Lugisani na
Vhamusanda Vho-Mphaga?
(2)
Sumbedzani hune Vho-Langanani Mandiwana na Vhamusanda VhoMukhotho vha fana hone zwi tshi kwama kutshilele kwavho.
(2)
10.5
Ndi zwifhio zwithu zwivhili zwine Vho-Lugisani vha vhengelwa zwone?
(2)
10.6
Muhumbulo muhulwane wa mafhungo a bugu iyi ndi ufhio?
(2)
10.7
Kuhumbulele kwa Vho-Langanani Mandiwana kwo vha kufhio nga murahu
ha musi Vho-Lugisani na Vho-Mutibammela vho hana mafhungo a sialala?
(2)
10.8
Tsho itisaho uri Vho-Sam Mamidze vha huvhale kha shama ndi tshini?
(2)
10.9
Masiandaitwa e a bvelela kha vhatovholi vha Vho-Lugisani ndi afhio?
(1)
10.10
Kutshilele kwa Vho-Sam Mamidze ku bvukulula hani mvumbo yavho
nganeani iyi?
(2)
10.4
10.11
Nangani phindulo yoneyone kha mutevhe wo ½etkedzwaho.
'U dobisa Vho-Lugisani tsuma nga lwayo' zwi amba:
A
B
C
D
10.12
10.13
U pandela Vho-Lugisani khoroni
U pengisa vho-Lugisani
U takalela Vho-Lugisani
A na B.
(1)
Vhuµifari ha Vho-Nyamalwela Singo nga murahu ha musi vho pfa uri vha
khou ¾oµa u dzhielwa vhuhosi, ni vhona vhu tshi pfala? Ndi ngani ni tshi
ralo?
Arali inwi no vha ni Vho-Lugisani, no vha ni tshi nga ita mini arali no
µiwana ni kha nyimele ye vha ¾angana nayo vhutshiloni havho? Tikedzani
nga u sumbedza tshithihi kha zwinzhi zwi vhavhaho zwe vha ¾angana
nazwo, ni kone-ha bvisela khagala vhuimo kana kuvhonele kwa½u.
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
(2)
(3)
[25]
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
18
NSC
DBE/·ara 2013
MBUDZISO 11 (Mbudziso ndapfu)
MAFELADAMBWA – NE Sigogo
Vhalani tshipiµa itshi tsha mafhungo uri ni µo kona u fhindula mbudziso i tshi
tevhelaho.
'Ngoho vhone Vho-Sara vha µo mmangadza, uyu Mawela vha mu nyadzela mini
ngauri hufha o thanya na ngomu ki¼asini? Mawela vha khou sokou mu ambela-vho
ngoho.'
'Naa vhone Vho-Maemu vha ri a si ¿wananga? Ndi a mu µivha. Ndi vhona a tshi
takalela mafhungo a si awe a tshi tou nga ndi awe.'
Sia¾ari 5
¹alutshedzani zwine zwa khou bvelela kha tshipiµa tsha mafhungo aya ni tshi
sumbedza uri zwi thusedza hani kha kubveledzelwe kwa thero nganeani iyi.
MBUDZISO 12
MAFELADAMBWA – NE Sigogo
Vhalani mafhungo a tevhelaho uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzo »isendekaho
khao.
'Yuwii ¿wana wa mme anga a zwo ngo ralo n½e mayo! Zwino ri½e hu pfi ri µo ½eavho vhu¾anzi henengei khothe?'
'Na vhone vha vho ¾oµa u mmangadza, a thi ri khonani yavho i khakhathini? Zwino
vhone vha vho ofha u ya u tou ½ea vhu¾anzi, zwi a mangadza nga khaladzi. Zwa u
½ea vhu¾anzi a si zwine zwa vhuya zwa tou vhudziswa lini. Vha tea u µo ¾anziela uri
vho zwi wana ngafhi. Ri½e vha¿we tshashu dzi µo vha nµevhe. Zwi µi nga VhoMuraga vhavho, vha siana zwi nga si ite, vha tea u farisana vho¾he nµila. VhoMa¾odzi na muhalivho vho ri u lila vha ¾omba mudzio. Vho-Ma¾odzi vho µo dovha
vha amba uri ngoho vha re Vho-Ramasunzi vho vha vha sa khou zwi tenda na
luthihi. Zwino khezwi ri yo vhona zwe vhabebi vhashu vha fa vha songo zwi vhona.
Naho wa µitota a zwi farisi tshithu.
Vha re Vho-Ramasunzi vho vha vha tshi kha µi tou rwisa ¾hoho nga fhasi. 'N½e ndo
sumbedza sa ¾hoho ya mu¾a ndi tshi ri a thi zwi dzheni, vhathu vho ¾alifhaho vho
¾u¾uwedza. U¼a ¿wana-vho a mbo dzhia tshikuni tsha vhumatshelo ha vhutshilo
hawe e tshivhasoni pfo¾o!
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
[25]
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
19
NSC
DBE/·ara 2013
Tsho dzima khetshi, maanµa anga e nda vha ndi tshi ri zwenezwino ndi µo µi¾ongisa
nga ¿wana wanga o no vha na phurofesheni evho! Zwo kunda. Tshanga dzi µo vha
dzi¾honi dza u sumbwa hu tshi pfi mubebi wa tshigevhenga khoyo a tshi khou fhira.
Vhone Vho-Ma¾odzi na Vho-Sara avho madzina a µo vha o kuna. Ngoho zwe vha
ntshuma vha µo zwi anea.' Vhathu havha vhararu vho fhedza tshifhinga vho
fhumula. Mu¿we na mu¿we wavho u tea u vha e na zwe a vha a tshi khou humbula
zwone. We a thoma u amba vho vha Vho-Sara.
'Zwino arali ra nga ya ra thuthisa mulandu zwi nga si vhe khwi½e naa? Ndi vho zwi
amba nge nda pfa avha khotsi a ¿wananga vha tshi ri, na swika na humbela pfarelo
ya uri ¿wana wanga ndo mu pengisa a ¾oµou vha vhulaha vho¾he nga muµi?' VhoRamasunzi vha fhindula izwi vho tou sinyuwa.
Sia¾ari 102
12.1
Bulani zwithu zwivhili zwine zwa khou vhilaedza Vho-Ramasunzi kha
mafhungo aya e na vhala.
(2)
12.2
Ndi ngani Vho-Ma¾odzi vha tshi humbula u ¾oµela Mawela muimeleli?
(2)
12.3
Ndi vhushaka-µe vhune ha vha hone vhukati ha Vho-Ma¾odzi na VhoRamasunzi?
(2)
12.4
Sumbedzani hune Vho-Ma¾odzi na Vho-Sara vha fana hone zwi tshi
kwama kutshilele kwavho.
(2)
Ndi zwifhio zwithu zwivhili zwe zwa ita uri Vho-Sara vha ri Vho-Maemu
ndi muloi?
(2)
Muhumbulo muhulwane une mu¿wali a tama u u pfukisela kha vhavhali
nga mafhungo awe buguni iyi ndi ufhio?
(2)
Kuhumbulele kwa Vho-Ramasunzi kwo vha kufhio nga murahu ha musi ho
wanala muhwalo wa saga garatshini u na ¼ibwa ¼o sinaho?
(2)
Tsho itisaho Vho-Ma¾odzi uri vha gidimele muµini wa khaladzi avho ndi
tshini?
(2)
Masiandaitwa e a bvelela kha Mawela nga u sokou welawela zwithu o vha
afhio?
(1)
Kutshilele kwa Vho-Ramasunzi ku bvukulula hani mvumbo yavho nganeani
iyi?
(2)
12.5
12.6
12.7
12.8
12.9
12.10
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
12.11
20
NSC
DBE/·ara 2013
Nangani phindulo ine ya vha yoneyone kha mutevhe wo ½etkedzwaho.
'U lila vha ¾omba mudzio' zwi amba uri:
A
B
C
D
12.12
12.13
Vho lila vha ¾amba nga mi¾odzi
Vho lila mi¾odzi ya µadza ndilo ya mudzio
Vho lila nga maanµa
B na C.
(1)
Vhuµifari ha Vho-Ma¾odzi nganeani iyi ni vhona vhu tshi pfala? Ndi ngani
ni tshi ralo?
Arali inwi ni Mawela, no vha ni tshi nga ita mini arali no µiwana ni kha
nyimele ye a ¾angana nayo musi bugu i tshi fhela? Tikedzani kuvhonele
kwa½u.
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO IYI YA B:
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
(2)
(3)
[25]
25
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
21
NSC
DBE/·ara 2013
KHETHEKANYO YA C: ¶IRAMA
MBUDZISO 13 (Mbudziso ndapfu)
HA U TSA NDI HA U GONYA – LL Mafenya, NA Milubi
VHA ¶ILINDE – NA Milubi
Sengulusani ni tshi sumbedza uri mufhindulano na nyito zwi thusedza hani kha u
bveledza thero ya µirama iyi.
MBUDZISO 14 (Mbudziso pfufhi)
HA U TSA NDI HA U GONYA – LL Mafenya, NA Milubi
KANI-HA VHA TOU ¶ILWELA – LL Mafenya
Vhalani tshipi»a tshi tevhelaho tsho bviswaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula
mbudziso dzo »isendekaho khatsho.
Vho-Thitho¿wi:
(Vho puta na feisi ya tshanµa tshau¼a) Maanµa!
Vho¾he:
Ndi ashu.
Vho-Thitho¿wi:
Vhana
vha
zwikolo,
vhafumakadzi
vha
thabelo,
vhafumakadzi vha shango ¼ashu. Ndi a vha vusa ½amusi nga
dzina ¼a mugwalabo. Musadzi a dinalea hu dzinginyea
shango. ¸amusi ¼o dzinginyea ngauri ro dinalea. Ro µela
pfanelo dzashu, mivhili yashu. Shango ¼o shanduka, hu na
vhanna vha sa khou londaho mivhili yashu. Ri ri vhanna kana
vha¾hannga ngauri ndi vhone vhane vha khou pfala vha tshi
khou bata vhathu vha tshisadzini. Vhana vhashu vha khou
binyiwa ro sedza hu si na zwine ra khou ita. Izwi zwithu zwi
µo guma nga uri ha itea mini? Zwi µo guma nga zwo¾he kani?
Zwi nga si gume arali ro fhumula. Pfanelo dzashu sa vhathu
vha tshisadzini dza u tshimbila nga tshifhinga tshine ra funa
na u ambara zwine ra funa dzi µo khakhiswa nga n¾hani ha
vhathu vha shayaho vhuµifari ngeno ri½e ro sokou lavhelesa?
Kani vhathu vha khou ¾oµa zwenezwo?
Vho¾he:
Hai.
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
[25]
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
22
NSC
DBE/·ara 2013
Vho-Thitho¿wi:
Zwino, vhathu arali vha sa koni u µifara muvhuso u tea u vha
bvisa vhukati ha vhathu. Ro neta nga u vhona vhabinyi vha
vhana vhashu vha tshi mona-mona vho vhofholowa ngeno
vhana vhashu vha tshi ofha na u tshimbila. Ro neta u bvulwa
vhumuthu hashu nga vhathu vha shayaho vhuµifari. Kha ri
vhudze muvhuso zwine ra ¾oµa. Kha ri u vhudze uri na ri½e ri
na pfanelo.
Vhunzhi ha vhathu:
Ndi zwone hezwo.
Vho-Thitho¿wi:
Kha ri u vhudze. A ri tami u vhona vhathu vhane vha binya
vha tshi ½ewa bei¼i. Kha vha valelwe vha si bve u swika
zwenezwo. Nahone tshigwevho tshavho kha tshi vhe tshi
konµaho. A si zwone kani?
Vho¾he:
Ndi zwone.
Vho-Thitho¿wi:
Ro neta nga u pfa ¼a uri vhathu vho raloho vho fhungudzelwa
tshigwevho nge vha µifara zwavhuµi. Ha ngo µifara zwavhuµi
hu tou vha uri o dzula dzhele hu si na vhasadzi. A ri na
vhu¾anzi uri muthu uyo arali e fhethu hu re na vhasadzi o vha
a sa µo dovha. Muvhuso ri khou tama u dovha ra u tsivhudza
uri vha songo ri nyadza nga u pfa uri ri mudzio mutete.
Vhutete hashu vhu a fhela arali ro diniwa. Ri vuluvulu ¼i no
hana u shelwa mavu. Ra diniwa a ri nga humeli murahu. Ri
µo dina, ri µo lifhedza, ri µo pfisa vhu¾ungu. A ri nga litshi.
Nµevhe dza muvhuso, vheinwi zwi¾aka ni khou zwi pfa, ri µo
lifhedza. Vha songo imela malofha a tshi fhaladziwa, kha vha
dzhie vhukando ro neta. Maanµa!
Vho¾he:
Ndi ashu!!!(Vho-Thitho¿wi vha dzula fhasi.)
Tendani:
Ro¾he ro µipfela. Wa dina mufumakadzi wo dina ...
Vho¾he:
Lushaka.
Sia¾ari 23
14.1
14.2
Ndi zwifhio zwithu zwivhili zwine zwa khou dina vhafumakadzi vha
vhashumelavhapo?
(2)
Bulani fhethu he vhashumelavhapo vha vha vha khou vhala gurannµa vhe
hone, na zwi¿we zwe vha vha vha tshi khou ita.
(2)
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
14.3
23
NSC
DBE/·ara 2013
Zwe vhafumakadzi vha vhala kha gurannµa zwi na vhushaka-µe na zwine
zwa khou itea kha tshipiµa itshi?
(2)
Bulani hune vhashumelavhapo na vhafumakadzi vha Dzangano ¼a
Vhafumakadzi vha fana hone zwi tshi kwama pfanelo dza vhana na
vhafumakadzi.
(2)
14.5
Dodombedzani zwe Tendani a ita zwone musi ho lindelwa mueni nga
µuvha ¼a mu¾angano wa vhafumakadzi we wa vha wo farelwa tshi¾ediamu.
(2)
14.6
¹alutshedzani muhumbulo muhulwane wa mafhungo aya e na vhala.
(2)
14.7
Ndivho ya µirama iyi ye na vhala ndi ifhio?
(2)
14.8
Ndi afhio masiandaitwa e a bvelela kha mutukana we a tshipa ¿wana wa ha
Mmbereµa?
(2)
·ifurase ¼o talelwaho/swifhadzwaho ¼i kwama hani kupfesesele kwa½u kwa
mafhungo buguni iyi?
(2)
14.4
14.9
14.10
14.11
14.12
Fhindulani mbudziso nga Ee kana Hai, ni dovhe ni tikedze phindulo ya½u.
U ya nga ha vhafumakadzi, vhanna na vha¾hannga vhane vha binya vha tea
u pfiswa vhu¾ungu vhukuma.
(2)
Zwiito zwa vhatukana vhe vha binya mufumakadzi muthihi vhe vhanzhi ni
vhona zwo tea naa? Tikedzani phindulo ya½u.
(2)
Vhupfiwa ha½u ndi vhufhio malugana na zwe vhafumakadzi vha vha vha
khou matshela zwone vha tshi ya mapholisani? Tikedzani phindulo ya½u.
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
(3)
[25]
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
24
NSC
DBE/·ara 2013
MBUDZISO 15 (Mbudziso ndapfu)
MILOMO YA ¸UKALA – MP ¸efefe
Sengulusani ni tshi sumbedza uri mufhindulano na nyito zwi thusedza hani kha u
bveledza thero ya µirama iyi.
MBUDZISO 16 (Mbudziso pfufhi)
MILOMO YA ¸UKALA – MP ¸efefe
Vhalani tshipi»a tshi tevhelaho tsho bviswaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula
mbudziso dzo »isendekaho khatsho.
Vho-Ramuntswu:
A si vhuloi vhu¾uku. Arali na henengei he a ya hone vha tshi
vha gwevha tshigwevho tshi si na vhukono. Khamusi zwi nga
funza na vha¿we vha huma kha heyi mishumo i no tou ita na u
shonisa.
Vho-Ra¿wedzi:
Na n½e ndi tou vhona u nga zwi nga funza vhanna pfunzo i sa
takuwi.
Vho-Ramuntswu:
Vhanna vho tou dzhenelwa tsho¾he ha ano maµuvha. U nga si
µivhe uri ¾hohoni dzavho hu nga vha hu tshi khou bvuma mini?
Vho-Ra¿wedzi:
Sa zwe ra zwi mba u thomani. Ndi ma¾ula a vhufhelo hezwi
zwithu.
Vho-Ramuntswu:
Yaa …? Thundu ya Mudzimu yo oma. Kha vha litshe a µe a
anulule thundu yawe. Zwa sa ralo shango ¼o¾he he¼i ¼i µo lovha.
Vho-Ra¿wedzi:
Tshifhinga ndi tshenetshi Vho-Ramuntswu. A hu tshe na
tshi¿we. Hezwi hu hone mapfe½e o tsitsa vhana, mu¿we na
mu¿we a tshi sokou tshinya nga hune a funa. Ndi hone kha½o
yo swika. A thi ri ndi hone he vhanna vha vha vha tshi tou vha
vhomakhonya kha u vhulaha na u shengedza vhafumakadzi na
vhana vhavho.
Vho-Ramuntswu:
Vhone vha khou amba ngoho. Kale hezwi zwithu zwo vha zwi
siho.
Vho-Ra¿wedzi:
Zwo vha zwi siho ngauri vhathu vho vha vho fuka muya wa
lufuno. Mu¿we na mu¿we u tshi mu dzhia sa mubebi kana
¿wana wau. Hu si na u ¾oµa hu tshi naka zwau fhedzi.
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
[25]
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
25
NSC
DBE/·ara 2013
Vho-Ramuntswu:
Vha khou amba zwone vhophirisipala. A re na lufuno kha
mu¿we a nga si tame u mu vhaisa kana a swika na kha u mu
vhulaha. Hezwi u tou vha muya muvhi wa u ¾oµou u sedza zwau
fhedzi. Na u sa tamela mu¿we mashudu.
Vho-Ra¿wedzi:
Vhukuma zwi a lemela. Kha vha µo mmbudza uri ri nga
¾honifhana hani ri si na lufuno?
Vho-Ramuntswu:
Vhathu vha khou ¾oµa pfunzo ya u ¾honifhana nga huswa.
Pfunzo ya u funana na u sa vhengana na mafhungo a dzinndwa.
Ndi zwone zwine zwa nga ita uri shango ¼i vhuyelele kha ¼a
mulovha.
Vho-Ra¿wedzi:
Khamusi zwi nga thusanyana Vho-Buku¾a mani vhanna vha
hashu! Fhedzi-vho zwe vha ita a zwi lilelwi nga muthu.
Vho-Ramuntswu:
Iyo ndi ngoho. Ndi philiphise, tshilonda tsha u µi¾oµela.
Vho-Ra¿wedzi:
Haii, Areµi!
(Vha a bva)
Sia¾ari 102
16.1
Ndi zwifhio zwithu zwivhili zwe Vho-Buku¾a vha ita zwine ha pfi khazwo a
vha lilelwi mafhungoni aya?
(2)
16.2
¹alutshedzani thuso ye Vho-Ra¿wedzi vha itela Ntshengedzeni.
(2)
16.3
Zwo itwaho nga Vho-Ratshisuka zwi na vhushaka-µe na zwo itwaho nga
Vho-Buku¾a µiramani iyi.
(2)
Bulani hune kutshilele kwa Vho-Buku¾a na kwa Vho-Takalani kwa
fhambana hone zwi tshi kwama kupfesesele kwavho kwa pfanelo dza
vhafumakadzi na vhana.
(2)
16.5
Dodombedzani zwo bvelelaho kha Vho-Buku¾a µuvha ¼a tsengo yavho.
(2)
16.6
¹alutshedzani muhumbulo muhulwane wa mafhungo aya e na vhala.
(2)
16.7
Ndivho ya µirama iyi ndi ifhio?
(2)
16.8
Ndi afhio masiandaitwa e a bvelela kha Ntshengedzeni nga n¾hani ha u sa
amba musi a tshi khou tambudzwa lwa vhudzekani nga khotsi awe?
(2)
16.4
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2
16.9
16.10
26
NSC
DBE/·ara 2013
Murero wo talelwaho/swifhadzwaho mafhungoni aya u ¾u¾uwedza hani
kupfesesele kwa½u kwa mafhungo buguni iyi?
Fhindulani mbudziso nga Ee kana Hai, ni dovhe ni tikedze phindulo ya½u.
U ya nga mutshutshisi, lu¿walo lwa dokotela lu sumbedza
Ntshengedzeni ndi muthu wa thovhela nga mi¿wedzi miraru.
16.11
16.12
(2)
uri
Zwiito zwa Vho-Takalani zwa u imelela vhana vha tshi khou tambudziwa
nga khotsi avho zwi bvukulula hani mvumbo yavho? Tikedzani phindulo
ya½u.
Vhupfiwa ha½u ndi vhufhio malugana na ma¾udzi e Ntshengedzeni a
¾angana nao µiramani iyi? Tikedzani phindulo ya½u.
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO IYI YA C:
MARAGAGU¹E:
Vhu½e ha khan»iso iyi ho vhaledzwa
(2)
(2)
(3)
[25]
25
80

Ndayotewa

Tshivenda 1st Language HG P1 May

Tshivenda 1st Language SG P1 May

Download - auf der Weidelsburg

Astorino n`a pas tranché