GRAAD 12
SENIOR CERTIFICATE EXAMINATION
TSHIVEN¶A LUAMBO LWA U THOMA (L1)
BAMMBIRI ·A U THOMA (P1)
GIREIDI YA N¹HA (HG)
2014
MARAGA: 100
TSHIFHINGA: awara 2½
Bammbiri i¼i ¼i na masia¾ari a 8.
2
Copyright reserved
Please turn over
Tshivenµa First Language/HG/P1
2
SCE
DBE/2014
PFESESANI:
1.
Fhindulani mbudziso DZO¹HE nga Tshivenµa tsho ¾ambaho.
2.
Maipfi a khethekanywe nga n»ila yo teaho, o teaho u swaiwa na one a
swaiwe.
3.
Hu vhe na vhudele kha mushumo wo¾he.
4.
Ni ¿wale zwi no vhalea.
Copyright reserved
Please turn over
Tshivenµa First Language/HG/P1
3
SCE
DBE/2014
KHETHEKANYO YA A: THOLOKANYON¶IVHO
MBUDZISO 1
Vhalani mafhungo a tevhelaho nga vhuronwane uri ni kone u fhindula mbudziso.
'Matshelo ndi khou tea u ni fhelekedza ha dokotela wa vhafumakadzi,' ndi
Nnduvheni a tshi khou vhudza mufumakadzi wawe Arina. Arina o sokou tenda nga
¾hoho a isa phan»a na zwe a vha a tshi khou ita. Nnduvheni na Arina vho vha vhe
na mi¿waha mivhili vho malana. Thaidzo yo vha i ya uri Nnduvheni o vha a tshi
khou ¾oµa ¿wana nga ma¾o matswuku. Arina zwo vha zwi sa khou vhuya zwa mu
dina. Mme a Nnduvheni, Vho-Masala vho vha vha tshi dzula vha tshi goµa mazwale
wavho ngauri ha bebi. 'Ri µo tou vhuya ra tou beba matombo nga n¾hani ha vhathu
vha no malwa vhe vhaumba,' ndi Vho-Masala ¼i¿we µuvha nga masiari vho dzula
murunzini vha tshi khou vhona Arina a tshi khou fhira tsini navho. Arina o sokou
vha sedza a »ifhumutshela a fhira. O vha a tshi sokou ¾anzwa ma¾o a sedza.
Arina o vha a si tshe na mutakalo afha muµini, tshi¿we tshifhinga o vha a tshi
humbula zwauri khamusi thaidzo i ya u sa vha hone ha ¿wana i na ene. O vha o no
zwi vhona zwa uri Nnduvheni na mme awe vha dzula vha tshi khou amba ngae.
Nnduvheni na ene o vha a sa kaidzi mme awe musi vha tshi khou goµa Arina, o vha
a tshi sokou fhumula. ·i¿we µuvha Arina o ri a tshi khou kaidza kukaladzi kwa
Nnduvheni uri ku songo tambisa rimouthu ya thelevishini, Vho-Masala vha zwi pfa
vha mu sema nga maanµa. 'Muthu ano ¾oµa u sema ¿wana u tou beba wawe,' ndi
Vho-Masala vho tou sinyuwa vhukuma. Arina o vhudzwa na u pfi namusi a funesa
thundu a dzi nga µo shanduka dza vha ¿wana. Arina ha ngo tsha dovha a kaidza na
¿wana na muthihi u bva ¼ene¼o µuvha.
Copyright reserved
Please turn over
Tshivenµa First Language/HG/P1
4
SCE
DBE/2014
Nnduvheni o vha a tshi humbula uri khamusi Arina u khou nwa phi¼isi dza
vhuteamu¾a. Mme awe vho vha vha tshi ri nazwino khamusi o tou fhufhesa na
vha¾hannga. Mafhungo a tshibebwa o µo ho¾efhadza vhushaka ha Nnduvheni na
Arina. Arina o vha o litshiswa na yunivesithi hu tshi pfi u µo fhedzisa musi o no vha
na ¿wana. A tshi litshiswa o vha a kha ¿waha wa vhuraru nahone u wa u fhedzisela.
Zwo mu dina fhedzi a sokou konµelela. Khonani dzawe dzo lingedza u mu tsivhudza
uri kha ¾uwe vhuhadzi a fhedzise pfunzo dzawe. Arina o vha a tshi funa Nnduvheni
nga mbilu yawe yo¾he, o vha a sa ¾oµi u vhaisa munna wawe.
Nangoho nga ¼i tevhelaho vho mbo »i hwalana asizwi¼aa, ha dokotela. Musi vha tshi
swika, Nnduvheni ndi ene we a ¾alutshedza dokotela thaidzo. Dokotela Maµuvha o
mbo »i vha tsivhudza zwa uri nyimele yo raloho i ¾o»a uri vho¾he vha ¾ha¾huvhiwe,
uri hu kone u vhonala tshiitisi. Nnduvheni fhungo i¼o ha ngo vhuya a ima na¼o. O ri
ene u µi pfa uri ha na thaidzo, nahone ene u tou vha munna wa vhanna. Musi Arina
tshi ¾o»ou amba a mbo »i mu fara mulomo. 'Vhodokotela kha vha ¾hathuvhe onoyu
musadzi,' ndi Nnduvheni a tshi vhonala o sinyuwa nahone o lavhelesa Arina nga
ma¾o si avhu»i. Nangoho dokotela o mbo »i ita nga u ralo. O vha a tshi ita a tshi
vhudzisa dzimbudziso a tshi ita a tshi ¿wala-¿wala. O mbo µi ita ndingo dzo¾he dzo
teaho. O no fhedza o vha vhudza uri ene ha khou vhona thaidzo kha Arina, a vha
vhudza uri u »o fha Arina phi¼isi dza u ri ½owa i fare. Musi vhe nµilani ya u ya
hayani a ho ngo tsha tandwa ¼i no fukwa. Nnduvheni o vhudza Arina uri, arali
dokotela a tshi khou ri a hu na thaidzo zwi amba uri Arina u tou vha a sa funi u mu
bebela ¿wana. Arina na ene-vho a µiambela uri ene ha Mudzimu a no µisa vhana
shangoni. Vha tshi sala vha tshi swika hayani, vho vha vha sa tsha amba vho¾he.
Arina a tshi swika hayani, o mbo »i puta vhuda hawe. Nnduvheni ha ngo vhuya a
mu kwengweledza. Hu sa athu u fhela na ¿waha, Nnduvheni a mbo µi mala
Mpfariseni mu¿we we a dzhena nae tshikolo. Na ene o vha na thaidzo ya u sa beba.
Arina o ya a fhedzisa pfunzo dzawe yunivesithi, a mbo µi wana na mushumo. Arina
o mbo µi seisana na mu¿we mu¾hannga we a vha a tshi shuma nae. Nnduvheni o
mangala ¼i¿we µuvha a tshi mbo µi ri na Arina gwagwagwa. Arina o vha o takula
lutshetshe. O ri a tshi tou vhona Nnduvheni, a mbo µi bvisa µamu ¼awe a thoma u
mamisa ¿wana wawe. Nnduvheni o thoma a fhiranyana, a humela murahu o no vha
phanµanyana. 'Zwino a ni shoni ni tshi khou tou ¾ongisa ¿wana ane a sa vhe wa
munna wa½u,' ndi Nnduvheni o no tou sinyuwa. Arina o mbo µi mu vhudza uri ene
ha shoni u vha musadzi vhukuma ha ngi sa ene ane a vha munna nga u a ambara
vhurukhu.
'Ni ye ha dokotela a ni lafhe ni fane na vha¿we vhanna vha no beba kana ni ye ni
renge ¿wana kha vha no beba, muthu u sokou kola ngeno a sa µivhi uri ndi ene a sa
bebi,' ndi Arina o no tou sinyuwa vhukuma a tshi nga a sa wisa na ulwo lutshetshe.
Aroni a tshi bva banngani o wana avha vhavhili vha tshi khou semana. O mbo µi
kaidza Arina a ri kha fhumule u khou »idzhenisela ma¾o a vhathu. Arina o mbo µi ri
Nnduvheni o mu kolela a si na ¿wana, zwino u khou dovha a mu kolela o no vha na
¿wana. Vho mbo µi ¾uwa Nnduvheni a sala o vha lavhelesa. Musadzi wa Nnduvheni
na ½amusi ha athu u vha na ¿wana. Vho-Masala a vha tsha vhuya vha zwi amba.
Arina na Aroni vhone vho µi takalela muµini wavho.
Copyright reserved
Please turn over
Tshivenµa First Language/HG/P1
5
SCE
DBE/2014
1.1
¸eani mafhungo aya ¾hoho yo teaho.
(1)
1.2
Ndi ngani Nnduvheni o vha a tshi khou ¾o»a u isa Arina ha dokotela?
(2)
1.3
Nnduvheni na Arina vho vha vha na tshifhinga tshingafhani vho malana.
(2)
1.4
Ndi ngani Arina o vha o litshiswa yunivesithi nahone a tshi litshiswa o vha
a kha ¿waha wa vhungana?
(3)
1.5
Ndi zwifhio zwe Vho-Masala vha vha vha tshi ita?
(2)
1.6
Nnduvheni o humbula uri Arina a nga vha a tshi khou ita zwifhio?
(2)
1.7
Ndi tsivhudzo ifhio ye dokotela a i ½ea Nnduvheni na Arina musi a sa athu
u ¾ha¾huvha Arina?
(2)
1.8
Ndi zwifhio zwe Nnduvheni a vha o tea u zwi ita musi dokotela a tshi ri ha
vhoni thaidzo kha Arina?
(2)
1.9
Ndi ngani Nnduvheni a songo kwengweledza Arina musi tshi khou ¾uwa?
(2)
1.10
Arina o ita mini musi o ¾angana na Nnduvheni musi vho no ¾alana, nahone
ni vhona u nga ndi ngani o ita nga u ralo?
(3)
Inwi ni vhona u nga thaidzo ya u sa beba yo vha i na nnyi? Tikedzani
phindulo ya½u.
(3)
1.11
1.12
¸eani ¾halutshedzo dza maipfi/mafurase o swifhadzwaho.
(6)
[30]
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA A:
Copyright reserved
Please turn over
30
Tshivenµa First Language/HG/P1
6
SCE
DBE/2014
KHETHEKANYO YA B: SAMARI/MANWELEDZO
MBUDZISO 2
Vhalani mafhungo a tevhelaho uri ni kone u ¿wala samari/manweledzo nga maipfi a
re vhukati ha 70 na 80. Ni ¿wale tshivhalo tsha maipfi e na a shumisa.
Luvhengo o vuwa nga matsheloni a tshi tou dzi»a. O vha a tshi ri u gomela a
fhedzisela nga u fara ¾hoho. Mme awe Vho-Vele vho vha vho hanganea vha sa »ivhi
zwine vha nga ita. Luvhengo o vha a musidzana wa mi¿waha ya fumi na mi¾anu, o
vha e kha gireidi ya vhufumi sekondari ya Vhafunzwaho. O vha a musidzana a no
kona nga maan»a tshikoloni. O vha a tshi dinwa nga mu¿we mutukana we a vha a
kha gireidi ya vhufumithihi hanefho tshikoloni a no pfi Kolani. Kolani o vha a tshi
imela Luvhengo n»ilani nga matsheloni musi tshikolo tshi sa athu u dzhena, na nga
masiari tshi tshi bva. O vha a tshi mu vhudza uri u a mu funa, a ri nahone arali a sa
mu funa ha nga humi murahu hawe.
Luvhengo o thoma u sa tsha thetshelesa kilasini musi a tshi khou funziwa a tshi
khou humbula nga ha Kolani. I¼o »uvha o humbula uri ndi khwi½e a tshi tou
»ilwadza uri a sa ye tshikoloni. Vho-Vele vho mbo »i gidimela ha Vho- Mudobi uri
vha »e vha hwale Luvhengo vha mu ise sibadela. Musi vha tshi tou swika vho
mangala Luvhengo a tshi vho ri u khou »i pfa a khwi½enyana. Vho-Vele vho mbo »i
tou halifha vhe zwi sa itei ndi zwezwo, vha ri arali a khwi½e kha ye tshikoloni. Enevho a hana a ri o no lenga a nga si tsha ya. Mme awe vha ri tshikoloni u tou ri o ya.
O mbo »i thoma u lila lwa u ¾ungufhadza, a vha vhudza uri u khou shavha Kolani a
no mu dina.
Vho-Vele vho mbo »i humbela Vho-Mudobi uri vha vha fhelekedze tshikoloni.
Luvhengo na ene o mbo »i »ilugisa a ¾uwa navho. Kolani o ri a tshi vhudziswa nga
¾hoho ya tshikolo a ri ene o vha a tshi khou tou mu shushedza. O kaidziwa a
vhudziwa uri a tou dovha u »o vhidzelwa mapholisa. U bva ¼ene¼o µuvha Luvhengo
ha ngo tsha dovha a vha na thaidzo na mushumo wawe wa tshikolo wo vha u tshi
vho takadza. ¹hoho ya tshikolo vho kaidza vhatukana vho¾he uri vha songo tsha ita
zwa u shushedza vhasidzana ngauri ndi mulandu une wa farelwa nga mapholisa. U
bva ¼enelo »uvha, Kolani o vha a tshi ri u vhona Luvhengo a sokou sea-sea a tshi
khou shona. O vha a tshi ri u vhona mutukana a tshi nga u khou ¾o»ou dina
Luvhengo, a mu kaidza. Luvhengo o vha a sa tsha mu shavha.
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA B:
Copyright reserved
Please turn over
[10]
10
Tshivenµa First Language/HG/P1
7
SCE
DBE/2014
KHETHEKANYO YA C: LUAMBO
MBUDZISO 3
Vhalani mafhungo a tevhelaho uri ni kone u fhindula mbudziso.
Mbuluma»i yo fela ma»ini i tshi khou ¾o»a u vhulaha khuhumulambo. Ma¾odzi o
mbo »i posa tombo ma»ini ¼e kumvu! Mushoni o mbo »i mu bu»ula nga feisi kha
mu¾ana e bu»u! U¼a munna mulapfu o sea a ganama. Mushoni o ri u mu rwela uri
arali o posa tombo ma»ini mvula i nga na. Mvula ya hone i na i tshi bvuma ya »adza
na milambo.
3.1
Mafhungoni aya hu na madzina mbumbano, a topoleni ni sumbedze uri o
vhumbwa hani. Tsumbo: Pfukaluhura> pfuka+luhura.
(6)
3.2
Sumbedzani uri ¼ibulafhethu ma»ini ¼o vhumbiwa hani.
(2)
3.3
Topolani manyanyu a re mafhungoni aya.
(2)
3.4
Bulani tshaka dza mamudi dzi re mafhungoni o swifhadzwaho.
(4)
3.5
Topolani ¼isala ¼isumbi ¼o shumiswaho mafhungoni aya. Ni dovhe ni ¼i
shumise fhungoni ¼i pfalaho.
(2)
Topolani ¼i¾aluli ¼o shumiswaho mafhungoni aya. Ni dovhe ni ¼i shumise
fhungoni ¼i pfalaho.
(2)
3.6
3.7
Shumisani ¼i¾anganyi arali fhungoni ¼i pfalaho.
(2)
[20]
MBUDZISO 4
¸eani mirero i re na ¾halutshedzo dzi tevhelaho.
4.1
Tshikwasha u dzulela u rwa Rudzani ngauri u a mu nyadza.
(2)
4.2
Vuledzani ndi mbava, fhedzi mulovha a si ene we a tswa ha Vho-Dzebu.
(2)
4.3
Vho-Mmbi vho ri vhabebi vha tea u thuswa nga vhana vhavho.
(2)
4.4
Zwithu zwi a thoma zwi zwi¾uku zwa vhuya zwa vha zwihulwane.
(2)
4.5
Lufuno o vha a tshi nyadza Lurobo nga u vhona o sekena, »uvha ¼e a mu
rwa vhathu vho mu sea nga maan»a.
Copyright reserved
Please turn over
(2)
[10]
Tshivenµa First Language/HG/P1
8
SCE
DBE/2014
MBUDZISO 5
Vhalani mafhungo a tevhelaho uri ni kone u fhindula mbudziso.
Mutukana o ita ½otshi mulovha. Murathu wawe o vha o takala a tshi u fhufha a
½anzwa makole. O wana mmbwa yawe yo ita zwibwanana zwiraru. O mbo µi i itela
vhuswa na mafhi, mmbwa ya ho ne i ¼a sa nguluvhe. Mashudu ndi ndau, o rwa
Rudzani a dzidzivhala. Mme awe vho vhuya he vha vha vha tshi khou ita hone
madzhulu. Mukalaha vho vha vha tshi khou ita ¾hanga nga hatsi. Musundwa o
sevha nga ½ama yo monaho tshiulu. O vha o dzula muliloni ngauri phepho yo vha i
tshi khou rwa.
5.1
¸eani maipfi (Maiti) o teaho vhudzuloni ha maipfi o swifhadzwaho.
(5)
5.2
¸eani ¾halutshedzo dza figara dza muambo dzo talelwaho nga fhasi.
(5)
5.3
¸eani tshisadzi tsha mukalaha ni dovhe ni tshi shumise fhungoni ¼i pfalaho.
(2)
5.4
¸eani ¼ifhambanyi ¼a phan»a ni dovhe ni ¼i shumise fhungoni ¼i pfalaho.
(2)
5.5
¸eani ¼ibulazwithihi ¼a mafhi.
(1)
[15]
MBUDZISO 6
Makhadzi wanga vho vhuya mulovha vha tshi khou tshimbila nga u ongolowa. Vho
vha vho fara maswiri mavhili. Ngei Vuvha he vha vha vho ya hone vhathu vho¾he
vho farwa nga vhulwadze ha milenzhe.
¸eani tshaka dza ma»adzisi dzo swifhadzwaho.
[10]
MBUDZISO 7
ºwalululani mafhungo a tevhelaho ni tshi dzhenisa ma¼e»eredanzi na zwiga zwa u
vhala.
mpfariseni ndi nnyi o dzhiaho bugu yanga
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA C:
MARAGAGU¹E:
Copyright reserved
[5]
60
100

Tshivenda 1st Language SG P1 May

Ndayotewa

Document 4395870

Download

Astorino n`a pas tranché