ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺰم ﻟ رۆژھﺗﯽ ﻧﺰﯾﮏ ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺰﻣﯽ ﻋڕەب ،ﮐﻮرد ،ﺗﻮرک ﻣﯿﺨﺎﯾﯿﻞ ﺳﯿﻤﯚﻧﻮﯾﭻ ﻻزارﯾﭫ وەرﮔﺮ :ﻣﻧﺴﻮر ﺳﺪﻗﯽ ٢٠١٦ ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺰم ﻟ رۆژھﺗﯽ ﻧﺰﯾﮏ ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺰﻣﯽ ﻋڕەب ،ﮐﻮرد ،ﺗﻮرک ﻣﯿﺨﺎﯾﯿﻞ ﺳﯿﻤﯚﻧﻮﯾﭻ ﻻزارﯾﭫ وەرﮔﺮ :ﻣﻧﺴﻮر ﺳﺪﻗﯽ ٢٠١٦ 2 ت بينی وەرگ ر دەقی رووسی ئ و بـاب ت ی پرۆفيسـۆر ميخایيـل ﻻزاریـڤ ل پ ڕتـووکی “خۆیندن وەی ﻻزاریڤ” ﻻپ ڕەکانی ٢٦تا ٦٤وەرگيراوە. ئ و پ ش کيي ش ک ل ـــــــرەدا هـــــــاتووە ،ب شـــــــ کی س رەکی نووســـين ک ی پرۆفيســـور "ئۆلگـــا ژیگالينـــا"ی ک وەک پ ش کی ل پ ڕتووکی “خۆیندن وەی ﻻزاریڤ”دا هاتووە. ل ژیــانی ئاکــاد ميکی رووســيا ن ریت ــک بــۆت بــاو بــۆ ر زگرتــن ل ک ســــای تيي زانســــتيي پای ب رزەکــــانی ئاکاد ميــــک ک خزم تــــی ب رچاویيــان ب پ شــک وتنی زانســتی ل بــوارە جياوازەکــان کــردەوە. ب پ ـــی ئ و ن ریت ،ســا ن و یــان چ نـــد ســـاڵ جار ــک و ب ردەوام، کۆنفرانس و کۆبـوون وەی زانسـتی ب نـاوی “خو نـدن وە”ی ئ و زانایـان دەبسترێ. “خو ندن وەی ﻻزاریڤ” ل ٢٦ی مای سا ی ٢٠١٠ی ک م کۆنفرانس پاش م رگی 1ئ و زانا ب ليم ت ی ب بۆن ی ٨٠مين سا ی ل دایکبوونی و بۆ ب رز راگرتنـی یـاد و ر ـز ل نـانی ک ل ﻻی ن ب شـی کوردناسـی و 1ل ٧ی مارچی ٢٠١٠کۆچيدووایی کرد .- .وەرگ . 3 ک ش ناوچ یي کـــــانی س ر ب ناوەنـــــدی ل کـــــۆ ين وە ل و تـــــانی رۆژه تی نزیـک و ن وەڕاسـت و هاوکـاران و قوتابيـانی ب ڕیـوە چـووە و پاشـانيش چ نــد وتــار کی ميخایيــل ﻻزاریــڤ ل گ ڵ ئ و باب تــان ی ل و کۆنفرانس دا پ شک ش کرابوون وەک ب ره مــی ی ک م “خو نــدن وەی ﻻزاریڤ” چاپ و ب و کراوەت وە. ب پ ی ئ و ئاماژان ی ک ل دەقی ئ و نووسراوە ب نرخ ی پرۆفيسۆر ﻻزاریڤ دەردەک وێ ،سا ی نووسـينی دەبـی ٢٠٠٨بـ .وات ٨سـاڵ ل م وب ر ئ و زانای ه ند ک ه س نگاندن و پ شبينی کردووە ک ل م چ نـد سـا ی رابـردوودا وەدی هـاتوون .ه روەهـا ئامـاژەی پرۆفيسـۆر ژیگالينــا )ب وان ل (١٣ .ب بۆچــوون ک ی ميخایيــل ﻻزاریــڤ ل وتــاری “بــــــارودۆخی ن ت وەیــــــی ل رۆژه تــــــی مۆد رن )بۆچــــــوون کی م تۆدۆلۆژیکی(” چــاپکراو ل ســا ی ١٩٧٧دا ،ت گ یشــتن و پ شــبينيی زانســتيان ی پرۆفيســور ﻻزاریــڤ بــۆ رەوتــی رووداوەکــانی ئ ســتاش دەس لم ن . 4 پ ش کی ئ و ب ره م 2 ک ل ســـــا ی ٢٠١٠و ب بـــــۆن ی ٨٠مين ســـــا ی ل دایکبوونی م ژوونووسی زانا و ب ناوبانگ ،کوردناس ،دوکترای زانست م ژوویي کــان ،پروفيســۆر ميخایيــل ســيمۆنيویچ ﻻزاریــف )(٢٠١٠-١٩٣٠ ئامادەکراوە ،ه ند ک نووسراوە م ژوویي ت واون کراوەکــانی و ه روەهــا گ ل ـک بـاب ت ی ئاڕاسـت جيـاوازی هاوکـاران و قوتابيـانی س بارەت ب ب ره م زانستيي کانی ئ و م ژووناس ل خۆ دەگرێ. م.س .ﻻزاریـــــڤ نزیـــــک ٦٠ســـــا ی ت م نـــــی خـــــۆی ل س ر رۆژه تناســی دانــا و پشــک کی م زنــی ه ی ل گ ش کردنی بــوارە جياوازەکانی ئ و زانست وەک :تيۆری ناسيۆناليزم ،س رچاوەناسـيی و م ژوونووسی ،م ژوو ،تورکناسی و ئ رانيناسی ] ،[Iranisticsپ یوەنــدە ن ون ت وەیي کان ل رۆژه تی نزیک و ن وەڕاسـت ،کوردناسـی و هتـد. ميخایيل ﻻزاریڤ سرنجی تایب ت و س رەکی خـۆی ت رخـان کردبـوو بـۆ بـــواری پرس ن ون ت وەیي کـــان ل رۆژه 2پ ڕتووکی “خۆیندن وەی ﻻزاریڤ” .- .وەرگ . 5 تـــی ع ڕەبـــی و تورکيـــا ،و ل کۆ ين وەکانی ل س ر بن مای س رچاوە و ئارشــيڤ باوەڕپ کراوەکــان، س لم ن ری ئ و راستيي ن. ميخایيــل ﻻزاریــڤ ل ســا نی ٦٠دا سـرنجی زانســتيان ی خــۆی بــۆ ل کۆل ن وە ل س ر ک ش کانی کـورد ت رخـان کـرد .ئ وەش ب ه ک وت ن بــوو .چۆنکــو ل کۆ ين وەکــانی ن.ئا .خ لفين ،3ئۆ .ل .ڤيلچ ڤســکی،4 م.ب .روودینکــۆ ،5ک .ک .کــوردۆیڤ 6و زۆر ل کــۆل ری دیک ل مۆســکۆ و ل نينگـراد س بارەت ب کوردناسـی ب وببـوون وە .ه ر ل م سـا ن دا ل پ یمانگاکانی رۆژه تناسيی ل نينگراد ،ی رەڤــان ،و تفليـس دەسـت و ب شــگ لی کوردناســيی بــۆ ل کــۆ ين وەی بن ڕەتــی م ــژوو ،زمــان و کولتــووری گ لــی کــورد دام زرابــوون ک ل ن ویانــدا کۆم ــک پســپۆری کوردیش ب شداربوون .ه ر ل م کات وە ل کۆ ين وەی ب رنام بۆ داڕ ژراو و سيست ماتيک س بارەت ب ک ش کانی کوردناسيی دەستی پ کرد. 3نافتووﻻ ئارۆنۆڤيچ خ لفين ) (١٩٨٧-١٩٢١دوکترا ل زانست م ژووی کان و هاوکاری زانســـتی پ یمانگای رۆژه تناسی ئاکاد ميای زانست کانی ی ک تی سۆڤي ت .ویکيپ دیا.- .وەرگ . 4ئۆ .ل .ڤيلچ ڤســکی نووس ری کت ــبی “کوردەکــان :پ ش کيي ک ل س ر م ــژووی ئ تنيکــی گ لی کورد ،مۆسکۆ-ل نينگراد.- ”١٩٦١ ،وەرگ . 5مارگاریتــا )ســ ددا( باریســۆڤنا روود نکــۆ ) (١٩٧٦ -١٩٢٦دوکــترای زانســت زمانناســيي کان، کوردناس ،بۆ ی ک مجار کاتا ۆگی دەستنووس کوردیي کانی پ ڕتووکخان ی گشتی ل نينگرادی ئامادەکرد .بۆ ی ک مجار ل م ژووی کوردناسی جيهانيدا وەرگ ران و ل کۆ ين وەی رەخن گــران ی بۆ گ ل ک ب ره می ه ب ستوانانی کورد وەک“ ،ش ـ خ س نعان”ی ف ق ـ ت یــران )س دەی “ ،(١٤م م و زین”ی ئ حم دی خانی )س دەی “ ،(١٧ل یلی و م جنوون”ی حارس بتليســی )س دەی “ ،(١٨یۆســف و زۆ یخــا”ی س ليم ســل مان )س دەی (١٧و هتــدی ئ نجــام داوە. ی ک م نووس رە ل ئاســت جيهانــدا )تــا ئ ســتا ل ئاســت رووســياش( ک زنجيــرە وان ی ک س بارەت ب م ژووی و ژەی کوردی نووسيوە و ی ک مجــار دەستنووســی م ژوونووســی کــورد، م ﻻ م حمود بای زیدی“ ،دەاب و ن ریتی کوردان”ی چاپ و ب وکردەوە .ویکيپ دیا.- .وەرگ . 6ق نات کال شویچ کوردۆ )کوردویڤ (١٩٨٥-١٩٠٩زانای م زنی رۆژه تنــاس و کوردنــاس ک بـــۆ مـــاوەی ٢٥ســـاڵ س رۆکای تی دەســـت ی کوردناســـی ل پ یمانگـــای رۆژه تناســـی ئاکاد ميـــای زانســـت کانی ی ک ـــتی ســـۆڤي ت ل ل نينگـــرادی دەکـــرد .نووس ری “ر زمـــانی زاراوەکانی کرمانجی و ســورانی” دەیــان وتــار س بارەت ب مۆرفۆلــۆژی ،ر زمــان و وش ناســی زمــــانی کــــوردی ،ف ره نگ کــــانی کـــــــوردی-رووسی )کرمــــانجی( ،کــــــــوردی-رووسی )سورانی(ب هاوکاری ل گ ڵ زارا یۆسوپۆڤا و ه روەها ئامادەکردنی گ ل ک پ ڕتــووک ب زمــانی کوردی بۆ قوتابخان کوردیي کان ،ب ره م کانی ق نات کوردۆ پ کد نن .ویکيپ دیا.- .وەرگ . 6 ميخایيــل ﻻزاریــڤ ل و س ردەم دا خــۆی بــۆ ئامــادەکردنی بــاب ت کی تازەوە خ ریک کرد ،ئاڕاسـت ی ن ـون ت وەیی پرسـی کـورد ل س رەتای ٩٠ەکـــانی س دەی ١٩تـــا ســـا ی ،١٩١٧و پ ـــش ه مـــوو شـــت ک ل کۆ ين وە ل ئاڕشيڤ کان و نووسـراوە ب ردەســت کانی خسـت بــواری کاری خۆی .تا ئ و کـات ل ل کــۆ ين وە رۆژه تناسـيي کانی رووســيادا ه شــتا ئاڕاســت ی ن ــون ت ویی پرســی کــورد شــو ن کی شایســت ی ن گرتبوو. ل سا ی ١٩٦٤دا ،ميخایيل ﻻزاریڤ پ ڕتووکی “کوردستان و پرسی کــورد”ی ل چــاپ دا .نووس ر ل و ب ره م ی خۆیــدا ب تــایب ت ج خــت دەخــــات س ر پرســــی کــــورد ل ئ ــــران ل س ردەمی شۆڕشــــی م شروتي ت ل سا نی ١٩١١-١٩٠٦و ه روەها قۆنــاخی دەســپ ک و در ژەی ش ڕەی ی ک می جيهانی و ئاماژە ب ه و ی ه ند ک ﻻی نی کـوردی ئ ـران بـۆ راک شـانی پشـتيوانی ئيمپراتووریـای رووسـيا بـۆ ﻻی خۆیـان دەکـات ک تـا رادەی ک ﻻوازیـی دەسـت “ئ و دەســت تی شـا پ شـاندەدات، ت ی ک بــۆ ب رب رەکــانی کــردن ل ب رامب ر م ترســی ه رشـــی دەرەکـــی و دابينکردنـــی س رەکيترین پيداویســـتيي کانی ئاسایشی ه و تيانی خۆی ب ت واویـی متمـان ی کـۆم ل دەست دابوو ”. نی خ لکـی ئ و ب ره م ی ميخایيل ﻻزاریڤ داه نان کی تازە و پ انـی پشـتی ب رادەی کــــی زۆر ب گ نــــام ب ســــتووە و ل س ر بن مــــای گ ل ــــک س رچاەوی س لم ندراو نووســـراوە ک ی ک مجـــار بـــوو ل گۆرەپـــانی زانســتيدا ک کيــان لـ وەردەگيــرا .ل م ب ره م دا ل کــۆ ر ســرنجی س رەکی خـــۆی ت رخـــانکردووە بـــۆ ک ش ن ون ت ویي کـــانی بـــواری 7 پ یوەنـــــــدیي کانی تورکيـــــــا و ئ ـــــــران ل س ر ک ش ی کـــــــورد، دەســـت وەردان کانی زله زانـــی رووســـيا ،بریتانيـــا و ئا مانيـــا ،و ل م پ یوەندیي دا ملمﻼنيي کانی ئ و ز ه زان ل پ نـاو کـاریگ ری س ربازی و سياسی ل کوردستان ،ت کۆشـانی تـاقم سـيخورەکانيان ل ن ـو هـۆزە کوردەکـــانی ئيمپراتووریـــای عۆســـمانی و ئ ـــران و س رئ نجام ،ئ و جموجو س ربازیيان ی ک پ ش ش ری ی ک م تورکيــا و ل کــاتی ئ و ش ڕان دا ،رووسيا و بریتانيا ل ن و خاکی کوردستان کانی تورکيا و ئ ران ئ نجاميان دەدا. ئ و ب گ و س رچاوە ب رفراوانان ی ميخایيل ﻻزاریڤ کۆیکردبوون وە، پاشان ه و نی س رەکی ت زی دوکتوراک ی پ کد نن. ئ و پرسان ی ک ميخایيل ﻻزاریڤ ب رزیکردبوون وە،رۆژه تناســانی ئ و کاتی ی ک تی سۆڤي ت ب ه و کـی فـرە “شۆڕشـگ ران ” ه يـان دەس نگاند ،چۆنکو ل کدان وەکانی بۆ ئ و پرسان س رب خۆیان بـوون و رەنگــدان وەی سرشــت و ج وه رەی زانســتيان ی ميخایيــل ﻻزاریڤــی پ وەبوو. ميخایيــل ﻻزاریــڤ ب و دەســتک وتان ی وەدســتيه نا رازی ن بــوو و ل ئاســت کی ب رزتــری پســپۆڕیدا ئ و ب گ و س رچاوان ی خســت ب ر ل کــۆلين وە و ل ســا ی ١٩٧٢دا ب ره مــی تــازەی ئ و زانــای ب نــاوی “کوردســـتان و پرســـی کـــورد ل ٩٠ەکـــانی س دەی ١٩تـــا ”١٩١٧ ل چاپــــدرا ک ب پ ــــ ئامــــاژەی خــــۆی ،بــــوو ب ی ک م ب رگــــی ل کۆ ين وەی کی ب رفراوانی ل س ر ئاستی ن ون ت وەیيدا س بارەت ب پرســـی کـــورد و م ـــژووی بـــزووتن وەی ن ت وەیـــی کـــورد ل و تـــانی رۆژه تـــی نزیـــک و ن وەڕاســـت ک ٣ب رگـــی ل خـــۆ گرتـــووە .دوو 8 ب رگ ک ی دیک بریـــتيين ل “ئ مپریـــاليزم و پرســـی کـــورد )-١٩١٧ ) ”(١٩٢٣چـــاپکراوی (١٩٨٩و “کوردســـتان و پرســـی کـــورد ) -١٩٢٣ ) ”(١٩٤٥چاپکراوی .(٢٠٠٥ نووس ر ل م ب ره مان دا پرسی کورد ل قۆناخ کانی پـاش کۆتــایی ش ڕی ی ک م تــا کۆتــایی ش ڕەی دووەمــی جيهــانی خســتووت ب ر ل کۆل ن وە .نووس ر ئ و قۆناخ ی ک س رتاس ری رۆژه تی نزیــک و ن وەڕاســــت و ه روەهــــا کوردســــتانی ئ تنيکــــی رووب ڕوی ق یــــران کربــووەوە ،وەک س ردەمی ت ک ووخــانی سيســت می کۆلۆنيــالی نــاو دەبات و دە ی “هۆدەی باکووری” رۆژه تــی نزیــک و ن وەڕاســت وات و تــــانی تورکيــــا ،ئ ــــران و ئ فغانســــتان ،ر گــــا ب رەو س رب خۆیی ه ــــدەبژ رن .ب م ژله زەکــــان دەک ون ه و ــــی راگرتــــن و پــــتر س قامگيرکردنی پ گ کــانی خۆیــان و جموجــۆ ی سياســی ب رب و ل نــاوچ ک دەســت پ ــدەک ن .ب تــایب ت پــاش دۆزین وەی پاشــکۆی کی م زنی ن وت و دەره نانی ،ئ و پ گ ی ل رووی ئابـووری و سياسـيي وە گرینگيي کی گ ل ک م زنی پ یدا دەکات. ه لـــــوم رج ژ ئۆپۆليتيکيي کـــــانی ئ و کـــــاتی ل س ر بن مـــــای سيست م کی ن ریتی کۆلۆنيالی پ کهـاتبوون .ل رۆژه تـی ع ڕەبيـدا دەو ت و نــاوچ گ لی ژ ــر س رپ رەشــتی )وەک ع ــراق ،ســووریا و ف ل ســـت ین( و ه روەهـــا دەو تگ ل کـــی ب ڕوا ت س رب خۆ ب م ل ژ ر کۆنـت ۆ ی ت واو س ربازی و سياسـی و ئابـووری بریتانيـای م زن پ که نـــــدران )وەک ئ وپ ڕی ئۆردەن و ميســـــر( .باشـــــوور و روژاوای کوردســتان ب ع ــراق و ســووریا لک نــدران .س رەڕای ئ وە ،دەو تــی بریتانيا ک پ گ ی کی ب رب ویی ل رۆژه 9 تی نزیک ه بوو ،ل قۆناخی ر ک وتن کـــانی پـــاش ش ڕ بـــۆ ئاشـــتی ،ه و ـــی دا تـــا پ گ ی کـــی راســت وخۆ ل ن ــو کوردیشــدا بۆخــۆی دەســت ب ر بکــات و ب ف رمــی درۆشمی س رب خۆیی کوردستانی ب رزکردەوە .ب بۆچوونی ميخایيل ﻻزاریڤ،ل م قۆناخ دا ناسـيۆناليزمی کـورد درەوشـاوەترین ه کشـانی ب خۆی وە دیت ک ل ژ ر ئا ک یـدا ،ل ت واوی ناوچ کـانی کوردســتانی داب شـکراوە ب س ر و تـانی روژاوای ئاسـيا )ئ ـران ،ع ـراق ،سـووریا و تورکيا( ،بزووتن وەی کۆم نی راپ ڕیوی گ لی کوردی ل ک وت وە. وەک ميخایيــــل ﻻزاریـــڤ ئامـــاژەی پ ـــدەکات ،ل قۆنـــاخی پـــاش ت واوبـــوونی ش ڕی ی ک م وە تـــا واژووکردنـــی ر ک وتنـــام ی لـــۆزان ل سا ی ،١٩٢٣بۆ گ لی کورد س ردەمی وەدیهاتنی ئاوات م زن کی بــوو ،مخــابن ئ و ئاوات وەدی ن هــات .ئ گ رچــی ر ب ڕانــی ئانتــانت ب ف رمــی و زۆر راشــکاوان پشــتيوانيان ل ب یــاری دیــاریکردنی مــافی چارەی خۆنووسينی گ ﻻنيان دەکرد ،ب م کورد ن یتـوانی ئ و دەرف ت م ژوویي بقۆز ت وە و ئ و مـاف بۆخـۆی دابيـن بکـات .دیـارە بـارودۆخ ک ل دژی کورددا بوو .چ فاکت رە دەرەکيي کان و چ ه لوم رجی سياســی ن وخۆیی ل و و تان ی کورد ت دا دەژیان ،بۆ گ لی کورد گۆنجـاو ن بـوون. وا دەردەک وێ ک کوردەکــان توانــای ب رەنگــاریکردنی ه رشــی ه ــزە دوژمنکارەکانيان ن بوو و ب رەوڕووی شکست بـوون وە و ئ و ب بۆ س رب خۆیی پ يان درابوو ،ب ئ نجام ن گ یشت. دە نيـان ی ل رەدا ميخایيـل ﻻزاریـڤ ئامـاژی کی فـرە مانـادار ب و ئاکـام دەکـات و “ ،هيواداربـوون ب سـتمکاری بيـانی بـۆ ئازادکردنـی کوردسـتان و دام زرانــدنی دەو تــی ن ت وەیــی کــورد ل س ر ئ و خــاک وەڕاســت ن گ ڕا .بـــارودۆخی ئ و س ردەم ر گـــای ب داڕژتنـــی بنـــاخ ی کی 10 ئابــووری ،سياســی و س ربازی ب ــک س قامگيرش بــۆ دام زرانــدنی س رب خۆیی کورد ن دەدا” .7 دوواین ب ره می ميخایيل ﻻزاریڤ ،وات “کوردستان و پرسـی کـورد ) ”(١٩٤٥-١٩٢٣ک ل ســا ی ٢٠٠٥چــاپکرا ،ل بــاری ن وەڕۆک و کــاتی رووداوەکــــان در ــــژەی دوو ب رگ ک ی دیک ی ،ب م ل ــــرەدا نووس ر پرسی کورد ک متر ل روانگ ی ن وخۆیی و پتر ل گۆش نيگای دەرەکــی، ه م وەک ک ش ی کی نـاوچ یی )رۆژه تـی نزیـک و کوردسـتانی( و ه م ل ئاست سيست می جيهانی پ یوەندیي ن ون ت وەیي کــانی ئ و کـــات دەخـــات ب ر بـــاس و ل کـــۆ ين وە .ل ﻻی ک ئامـــاژە ب جيـــاوازی ناســيۆناليزمی تــورک و ناســيۆناليزمی فــارس ل و قۆنــاخ دەکــات و ل ﻻی کـی دیک ناسـيۆناليزمی ع ڕەب د ن ت ب ربـاس .ميخایيـل ﻻزاریـڤ دە ــ “ :ناســيۆناليزم کانی تــورک و فــارس ل ن وەڕاســتی ٢٠ەکــان ب هــۆی ه نــد ک دۆخــی ئۆبژ کــتيڤ ،ن ــوەڕۆکی دژە ئ مپریاليســتی خۆیــان وردە وردە ل دەســت دەدەن و ت نيــا ل پ یوەنــدیي سياســی و ئابــووریي دەرەکيي کانيانــدا ل گ ڵ رۆژاوا تــا رادەی کــی ک م دژای تيي دەبينــدرێ .ب م ناســيۆناليزمی ع ڕەب ه ر ل س رەتاوە ئاڕاســت ی دژە ئ مپریاليســتی ل ئاســتی ن وخۆیيــدا ل خــۆی پ شــاندەدات و بــۆ س رب خۆیی ن ت وەیی ع ڕەب کان خ بــات دەکـات و ت نيـا مــاوەی کی درەنگتر ،کات ک حکۆم ت کانی ژ رس رپ رشتياریی ناچــاربوون ه نــد ک خۆدمۆختاری بــدەن ه ـزە ن ت وەیي کــان ،ئينجـا ئ و ئاڕاســت ی ب رەوە دەرەوە دەگۆڕی”. 8 7م.س .ﻻزاریڤ ،ئ مپریاليزم و پرسی کورد ) ٫(١٩٢٣-١٩١٧مۆسکۆ ،١٩٨٩ ،ل.٢٨١ . 8م.س .ﻻزاریڤ،کوردستان و پرسی کورد ) ،(١٩٤٥-١٩٢٣مۆسکۆ ،٢٠٠٥ ،ل.٥ . 11 هاوکات ميخایيل ﻻزاریڤ ئاماژە ب تایب تم ندیی ناسيۆناليزمی کورد ل س ردەمی پاش ش ڕ دەکات و دە ،ناسيۆناليزمی کورد پ شـانی دا ک “ﻻوازە و س رب خۆ نيي ،توانـــــایی پ رەپ ـــــدانی ت کۆشـــــانی ن ت وەیــی و ئازادیخــوازان ی ل ن وخــۆی کوردســتان نيي و ل کاروبــاری کـــورددا بـــاوەڕ ب ه نـــد ک ســـاخت چيي سياســـی دەب ســـت وب س ختی فر ــو دەدرێ .بــۆ جيلــی ی ک مــی ناسيۆناليســت کوردەکــان ه رەس ه نـــانی پ ۆژەی کوردســـتانی س رب خۆ دەب ت وان ی کـــی نمـــوون .لـــۆزان ،ناسيۆناليســـت کوردەکـــانی رووب ڕووی ئ و راســـتي کردەوە ک دەب بۆخۆیان ل س ر پ ـی خۆیـان راوەسـتن .ب م وادیـارە ئ وە ئ رک کــی دژوار بــوو ،چۆنکــو بــزووتن وەی ن ت وەیــی کــورد پــاش س ردەمی لـــۆزانيش دوچـــاری گ ل ـــک کۆســـپ و ت گ رەی جيـــددی دەب ت وە”.9 ک وات ،ميخایيـــل ﻻزاریـــڤ تـــوانی بـــۆ کۆ بار ـــک ل پرس کانی پ یوەست ب م ژووی ک ش ی کـورد ل رۆژه تـی نزیـک و ن وەڕاسـت ب در ژایی نزیک ب ٥٠ساڵ ،ه س نگاندن بکات. ميخایيل ﻻزاریڤ ب ل کۆلين وەی کی بيرم ندان و گ ل ک وردبينان ل رەه ندی ن ون ت وەیی پرسی کورد ل رۆژه تی نزیک و ن وەڕاســتدا، پشــک کی م زنــی ل پ رەپ ــدان ب تيــۆری ناســيۆناليزم بۆخــۆی تومــار کـــــردووە .ل ٧٠کانـــــدا ،ميخایيـــــل ﻻزاریـــــڤ کـــــار ل س ر بن مـــــا م تۆدۆلۆژیکيي کانی ناســيۆناليزم دەســتپ دەکات ک بــۆ ل کــۆ ين وە ل پرس ن ت وەیي کانی و تانی پ رەئ ست نی ئاسـيا و بـاکووری ئ فریقـا ســودم ندن .ئ و زانــای ،ل زۆرب ی وتارەکــانی خۆیــدا ج خــت ل س ر 9ه مان س رچاوە. 12 پ ویســتی پ رەپيــدان ب کــاری ب رب وی ل کــۆلين وە بــۆ خۆینــدن وەی دیـــاریکراوی دۆخـــی ن ت وەیـــی و تـــانی رۆژه ت ل س ر بن مـــای س رچاوە خۆج يي کــــان دەکــــات و د نيــــایی دەدا ک س رک وتن ل و ئ رک و ب و ش وەی تا رادەی کی ی کجار زۆر پ یوەندی ب ه ــبژاردنی گۆنجاوی پ وەرە تيۆریکيي کان وە ه ی . ب ب وای من ل م بارەدا ،وتاری “بارودۆخی ن ت وەیی ل رۆژه تــی مۆد رن )بۆچـــوون کی م تۆدۆلۆژیکی(” 10نمـــوون ی کی ب رچـــاوە ک ل ســـا ی ١٩٧٧ل چـــاپ دراوە .ميخایيـــل ﻻزاریـــڤ ل م وتـــارەدا باســی جيــاوازی بن ڕەتــی ل زانســتی ســۆڤي ت و بيانيي کــان س بارەت ب تيــۆری پرســی ن ت وەیــی دەکــات و پ ــی وای زۆرب ی رەه نــدەکانی گفتوگـــۆ ه ـــدەگرێ و ه روەهـــا باســـی نيشـــان کانی دەســـتپ کی بـــۆژان وەی کی ب پ ل دەکـــات ک ق ومـــانی “راســـت وخۆ گـــۆڕان کی زەب ﻻح ل س ر ت واوی بن ماکانی جيهانی مۆد رن و ه روەها و تانی رۆژه ت دادەنـ ” .11ئ و بۆچـوون ی ميخایيـل ﻻزاریـڤ ب ڕاسـتی ل م دەس ن ت نيـا س ردەم ش ل ج ـــی خۆیـــدای کات ـــک دە ـــ “ ،ل و شـــو نان ی ک ت م یلی شۆڤينيسـتی ه ی ،زانسـت م ودای نـاب ب ن رمــــی ،ت نــــان ت ل رووی ئ تنــــۆگرافيش باســــی ک مــــای تيي ن ت وەیي کان بکـات ،جـا ئيـتر باسـی ل کۆ ين وەکـانی کۆم ناسـيان ی بن ڕەتی ه ر ناک ین”.12 ل ن و کۆم ک پـرس ک ل م وتـارەدا نووس ر ورووژانـدووی ،ک ش ی ب زۆر پارچ پــــــــارچ کردنی ئ تنيکــــــــی س ردەمی کۆ ۆنيــــــــاليزم 10ب وان :ک ش ن ت وای تيي کانی رۆژه 11ه مان س رچاوە ل.١٣ . 12ه مان س رچاوە ل.١٤ . تی مۆد رن .مۆسکۆ.١٩٧٧ ، 13 سرنج اک شــترە .ب پ ــی بۆچــوونی ميخایيــل ﻻزاریــڤ ،ل تــوپ تکردنی ئ تنيک کـان کـاردان وەی ن ر نـی ه بـوو بـۆ ئ و گ ﻻن ی ک ئ و کـاتی ئاســـت کی ر ژەیـــی ب رزیيـــان ل گ ش ی کــــــۆم ی تی-ئابووری و سياســی و کولتووریــدا ه بــوو .ل کات کــدا بــۆ ئ و گ ﻻن ی ک ه شــتا ی کگرتــوویی ن ت وەیيــان وەدەســت ن ه نــابوو و ن ببــوون ب ن ت وە، ئاکــام کی ئ ر نــی ه بــوو و رەوت کــی گ شــان وەی خۆدمۆختاران ی ن ت وای تــی ب ئاســتی جيــاواز ل رووی ن وەڕۆک و خيرایيــدا ل ژ ــر ئ و داب شکاریان دا ت ياندا دەست پ دەکات. ئ و بۆچوونـــان ی نووس ر ئ ســـتاش زۆر کـــارای ،چمـــا کـــورد وەک ن ت وەی کـــی داب شـــکراو ن یتوانيـــوە گ ش س ندن کی هـــاوت ریب وەدەســـت به ن ـــت .ئ گ رچـــی ئ ســـتاک چارەس رکردنی ک ش ی ی کگــرتن وەی دەو تــی ن ت وەیــی دژوارە ،ب م کــورد ل ی ک ــک ل پارچ کـانی کوردسـتان ،وات ل کوردسـتانی ع ـراق ل ژ ـر کـاردان وەی گ ل ک فاکت ری ناوخۆیی و دەرەکييدا ه لی ی کگــرتن وەی ن ت وەیــی وەدەست ه ناوە .ل ب ش کانی دیک )بــۆ نمــوون ل کوردســتان کانی ئ ران و تورکيا( ب هۆی ه ند ک هۆکار ئ و ی کگرتن وە رووی ن داوە. پ ویســــــت ب ئامــــــاژەی ،بــــــۆ ل کــــــدان وەی س رئ نجام کانی داب شــکردنی ئ تنيکــی ،دەب ـ ل کــۆ ين وەی ئ و ک ش ی وەک چــۆن ميخایيل ﻻزاریڤ ج ختی ل س ر کردووت وە “ل چوارچ وە دورنمـای کی ب رفراوانــی م ژوویيــدا ئ نجــام بــدرێ .بــ ئ وە ،نــاتوانين س رج م فاکت رەکـــان ل هاوپ یوەنـــدیي کی دیاليکتيکيـــدا بـــبينين و رەچـــاوی بگرین”.13 13ه مان س رچاوە ل.٢١ . 14 ميخایيــل ﻻزاریــڤ ب ئامــازەکردن ب کۆم ب وردی تایب تم نيي کانی ستروکتوری کۆم و شــارەکانی رۆژه دەس نگين ــک ب گ ی زینــدوو ،زۆر ی تی گۆنــدەکانی ئاســيا ت وەک ناوەنــدی ی کگــرتن وەی ن ت وەیــی ه ڵ .ئ و ل کدان وەی ی ک بۆ ستروکتوری سياسی ن وخــۆیی کۆم گــا جياوازەکــانی رۆژه ت کردووی تــی ،ه شــتا ل رۆژەڤــدای و زینــــدووی .ل ــــرەدا نووس ر ئامــــاژەی ب ن خشــــی “ک س ب رزە” ن ریتيي کــان و ژ رخـانی فيۆدالی-ئایينـی ل رەوت ئ تنۆپۆليتيکيي کــانی و تانی رۆژه تی دەکات. نووس ر ه و يـــداوە ب ل کـــدان وەی کی قـــوڵ بـــۆ تایب تم نـــدیي ن ت وەیي کـــان ئ و دۆخ ،م ـــژووی پ یـــدابوونی دۆخـــی ن ت وای تـــی سا نی ٧٠ی رۆژه ت پ شان بدات .ب ره م کانی ميخایيل ﻻزاریــڤ ئ گ رچی روانگ ی کی دیاری ئيدیۆلۆژیکی پ ـوە دیـارە ،ب م ئ سـتاش زینــدووبوونی خــۆی ل دەســت ن داوە .بــۆ نمــوون ،پســپۆڕانی بــواری ک ش ی کورد ک لک ل گ يک ل و واتا و پ ناسـان دەک ن ک ميخایيـل ﻻزاریڤ ل گۆڕەپانی زانستيدا داه ن ری بووە. ميخایيل ﻻزاریڤ ئاکامی ل کۆ ين وەکانی خۆی ل گ ل ــک کــۆنف انس و سميناری ن ون ت وەیی و رووسيدا پ شک ش کردووە .پ ویست ئاماژە بک م ب ن خشی گرینگی ميخایيل ﻻزاریڤ ل پ که نان و ب ڕ ــوەبردنی کۆبـــوون وەی ن وزانکـــۆیی بـــۆ کوردناســـی ل ل نيگـــراد ل ١٧-١٦ی نۆڤ مبری ٫١٩٨٢بۆ ر کخستنی ئ و کۆبوون وەی ه روەهــا کورســيی کـــورد ل پ یمانگـــای رۆژه تناســـی ل نينگـــراد س رب ئاکاد ميـــای زانســت کانی رووســيا پشــکدار بــوو و پســپۆڕانی مۆســکۆ ،ل نيگــراد، تفليس ،ی رەڤان و س م رق ندیش ب شداربوون. 15 ل و کۆبوون وەیـدا ،ميخایيـل ﻻزاریـڤ ل وتـارەک ی خۆیـدا ئامـاژەی ب ک ش ی ل کــۆلين وەی م ــژووی کــورد و کوردســتان دەکــات .ل ب رامب ر ب شــــدارانی ئ و کۆبــــوون وەدا پرســــی پ ویســــتی دام زرانــــدنی ب ره م کـی بن ڕەتـی بـۆ م ـژووی کـورد و کوردسـتان د ن ت گـۆڕێ ک ن ت نيــا پرس ـ کی م زنــی زانســتی بــوو ،ب کــو مانــای کی سياســی زینــدووی ه بــوو .س رئ نجامی ئ و پ شــنيارە پ کهــاتنی ب ره م کــی هاوب ش ب ناوی “م ژووی کوردستان” 14ی ل ک وت وە ).(١٩٩٩ پـــاش نووســـينی چ نـــد وتـــار س بارەت ب ناســـيۆناليزم ،تيـــۆری ناســــــيۆناليزم شــــــو ن کی س رەکی و گرینگــــــی ل ت کۆشــــــان زانســتيي کانی ميخایيــل ﻻزاریــڤ ل ســا نی ٨٠دا گــرت وە .ل وتــاری “س ردەمی مۆد نی گ ش ی ناســـــــــــــيۆناليزم ل و تـــــــــــــانی رۆژه تـــــی”15چـــــاپکراو ل ســـــا ی ،١٩٨٢ميخایيـــــل ﻻزاریـــــڤ تایب تم نيي کانی ناسـيۆناليزمی رۆژه تـی دیـاری دەکـات و ئامـاژەی ب جياوازبوونی ل گ ڵ ناسـيۆناليزمی رۆژاوایـی دەکـات .ل ـرەدا دەگـات دەرخســت ی کی زۆر گرینــگ ک ناســيۆناليزمی رۆژه تــی )ل ڕووی سروشـــتی هـــزری و سياســـيي ی خـــۆی وە( وەپ ـــش چـــاوڕووانيي کـــۆم ی تی و ئابووریي کـــان دەک و ـــت .ب پ ـــی پ ناس ی ميخایيـــل ﻻزاریــڤ ،ناســيۆناليزمی رۆژه ج وه ر کــی گشــتچينای تيی )ب تــی “وادیــارە ل س ردەمی ئ ســتادا م ب ڕۆا ت ،ئ وپ ڕی چينــای تی و 14ئ و پ رتــــووک ب زمـــانی فارســـی ل ب ر دەســـت “ .تاریــــخ کردســـتان ،م.س.ﻻزاریـــف، ش.خ.محــوی ،ی.ای.واســيليي وا .م.آ.حســرتيان .او.ای.ژیگاليــان ،مترجمــان :منصــور صــدقی، کامران امين آوە ،نشر فروغ ،آلمان”٢٠٠٧ ، 15ب وان :پرسی ن ت وای تی ل و تانی رۆژه تی .مۆسکۆ.١٩٨٢ ، 16 یان ب دەر ل چينای تی( پ یدا دەکات ک کـاردان وە خ راکـانی و زۆرجـار ه کشانی ب رەو توندوتيژیی ،ئ وبۆچوون دەس لم ن ”.16 سا کانی ٨٠بۆ ميخایيل ﻻزاریڤ زۆر ب ره مدار بوون .ل نووسينی نـــاميلک ی “کوردەکـــان و ک ش ی کـــورد” چـــاپکراوی ســـا ی ١٩٨٣ هــــاوب ش بــــوو ،ی ک ــــک بــــوو ل نووس رانی گۆڤــــاری ل کــــۆ ين وە تایب ت کـــانی پ یمانگـــای رۆژه تناســـی ئاکاد ميـــای زانســـت کانی ی ک تی سۆڤي ت ،پ ڕتووکی “ئ مپریاليزم و پرسـی کـورد”ی نووسـی، ه روهـــــا ل ک نـــــار ئ وان دا کاروبـــــاری مامۆســـــتا و خو نـــــدکار و قوتابيي کانيشی ج ب جی دەکرد .پ ویست ب يــن ک ميخایيــل ﻻزاریــڤ ل کاتی مامۆسـتای تی ل “پ یمانگـای و تـانی ئاسـيا و ئافریقـا” س ر ب زانکـــــۆی دەو تـــــی مۆســـــکۆ ،ب وپ ڕی د ســـــۆزیي وە ل گ ڵ خو ندکارەکانی ه سۆک وتی دەکرد. ب شــداری ل ب ڕ ــوەبردن و پ که نــانی پ ۆژە گ ورە زانســتيي کانی س بارەت ب پرس و ک ش ی کـورد و ل س رووی ه موویـان ،ب ره م هاوب ش کانی “بـــزووتن وەی کـــورد ل س ردەمی نـــۆێ و مۆد نـــدا” )چاپکراوی ( ١٩٨٧و “م ژووی کوردستان” )چـاپکراوی ،(١٩٩٩ب شـی ه رە گرینگی ت کۆشانی ميخایيل ﻻزاریڤ پ کد نن. تایب تم نــــــــــدیی جيــــــــــاک رەوی ئ و دوو ب ره م ل وەدای ک کوردســـتانی ئ تنيکـــی وەک پانتـــایي کی ی کگرتـــووی ئ تنۆپۆليـــتيکی ل کدراوەت وە. 16ه مان س رچاوە ل.١٩ . 17 س رەڕای ئ وان ،هاوکــــاری پرۆژەکــــانی زانکۆکانيشــــی دەکــــرد، ميخایيــل ﻻزاریــڤ ب شــی “پرســی ن ت وەیــی” ل کــاری هاوب شــی “رۆژه ت و مۆد نيت ”)چاپکراوی (١٩٧٤ی نووس وە و هتد. ه روەها دەب ئاماژە ب هاوکاری ل گ ڵ گ ل ک پ یمانگا و زانکـۆش بک یـــن .ب ه و ـــی ميخایيـــل ﻻزاریـــڤ “پ یمانگـــای کوردســـتان و رۆژه تـــی نزیـــک” چ نـــد ب ره مـــی گرینـــگ ل چـــاپ دەدات وەک، وەرگ ــ دراوی بيرەوەریي کــانی م ســعود بــارزانی س رۆکی ه ر مــی کوردســتانی ع ــراق ،کۆم ــک ب گ نــام ب بــۆن ی س د ســا ی ل دایکبــوونی م ﻻ مســت فا بــارزانی و هتــد .گ ل ــک بــاب ت و وتــاری ميخایــل ﻻزاریــڤ ل ب وکراوەکــانی رووســيا وەک گۆڤــاری “درووژبــا” و رۆژنام ی “کوردستانی ئازاد” ب و بوون ت وە. ب ره م کانی ميخایيل ﻻزاریڤ بۆ کوردان بۆت مۆژدەه ن ری ئاسۆی ی کگــــرتن وەی دەو ت-ن ت وەی کــــورد ،ه ر بــــۆی ل کوردســــتان پ شــوازیي کی ی کجــار زۆری ل کــراوە و ن ت نيــا ب زاراوەکــانی کــوردی، ب کو ب زمان کانی تورکی و فارسيش وەرگ ـ دراون .خۆدی کوردەکــان و ل وان ،دەیــان ک س ل و خو نــدکارە کــوردان ی ک ميخایيــل ﻻزاریــڤ پ روەردەی کـــردوون و ب شـــ کيان ئ ســـتا ل زانکۆکـــانی ه ر مـــی کوردســـتان کــار دەک ن ،بـــۆن هـــۆی ب وبـــوون وەی ب ره م کـــانی. کارەکــــــــانی ميخایيــــــــل ﻻزاریــــــــڤ ه ر زینــــــــدوون و ل ﻻی ن دەستپ روەردەکانی ک ب وچان ل بواری کوردناسـييدا ت دەکۆشـن ،ه ر زینــدوو دەم نــن .بــۆ نمــوون ،ه ر ئ ســتا ئ و پرســان ی ک ميخایيــل ﻻزاریــڤ ل ب ره م کانيــدا زەقــی کــردوون ت وە ،ل کــۆ ين وەی ل س ر دەکــرێ .ميخایيــل ﻻزاریــڤ ل کۆبــوون وە کوردناســيي کاندا ،بــۆ نمــوون 18 باسی پ ویسـتی نووسـين و پ که نـانی م ـژووی کــۆم ی تی-ئابووری کـــورد و ه روەهـــا ئامـــاژەی ب کـــارکردن ل س ر بــاب تی “رووســـيا و کوردستان” دەکرد .ل م کـات دا ئ و پرسـان گرینگــی ه رە س رەکييان ه ی . ب ره م کـــانی ئ و نووس رە ب گ ن بـــۆ ئ وەی ب يـــن ،ميخایيـــل ﻻزاریـــــڤ ی ک ـــــک ل پســـــپۆرە ه رە درەوشـــــاوەکانی رۆژه ل کــۆ ر کی ب ناوبــانگی ک ش ن ت وای تيي کــانی رۆژه ن وەڕاست . تو تــی نزیــک و ب شــــی کوردناســــی و ک ش ناوچ یي کــــانی س ر ب ناوەنــــدی "ل کــۆ ين وە ل و تــانی رۆژه تــی نزیــک و ن وەڕاســت" ل ٢٦مــای ٢٠١٠ب بۆن ی ٨٠مين سا ی ل دایکبــوونی ميخایيــل ﻻزاریــڤ ،کــۆڕی “خو نــدن وەی ﻻزاریــڤ” و کۆنف انســ ک س بارەت ب پرســی کــوردی ب ڕ ــــــوەبرد .دوکتــــــورای زانســــــت ئابووریي کــــــان ،پرۆفيســــــۆر ڤ.ب.ب لۆکر نيتســــکی س رۆکی ئ و ناوەنــــدە گۆتی ،ئ و کۆنف انس ل ژ ــر نــاوی “خو نــدن وەی ﻻزاریــڤ” ئاڕاســت ی کی تــازە بــۆ کاروبــاری ب شی کوردناسی و ک ش کانی ناوچ یی وا دەکـات و ل پ یمانگـای ئ م دا ن ــــو ب ن ــــو ب ردەوامــــی دەبــــ و کوردناس کان دەتــــوانن ب ره م کـانی خۆیـان ل بـواری کوردناســييدا ئا ۆگـۆڕ بک ن .ه روەهـا ب شی کوردناسی و ک ش کانی رۆژه تی نزیــک و ن وەڕاســت کــۆی ب ره م کانی ه ری ک ل و کۆنف انسان ب هــۆی ئ و خزم ت م زن ی ک ميخایيل ﻻزاریــڤ بــۆ کوردناســی ل س ر ئاسـتی رووســيا و جيهـان ئ نجامی داوە ،ل زنج رەی ک پ ڕتووکدا ب ناوی “خو ندن وەی ﻻزاریڤ” چاپ و ب و دەکات وە. 19 ل م ب رگ دا ســ نووســراوەی ميخایيــل ﻻزاریــڤ گونج نــدراوە ک ل کــــــــۆ ين ەی کی قــــــــوڵ و ه م ﻻی ن س بارەت ب ئاڕاســــــــت س رەکيي کانی پرسی کورد ل گۆش نيگای خۆج ی و ن ــون ت وەیي وە پ کد ن . ئ و پ ڕتــووک ه روەهــا وتارەکــانی هاوکــارانی ب شــی کوردناســی پ یمانگــای رۆژه تناســی ئاکاد ميــای زانســت کانی رووســيا و چ نــد نووس ر کی ﻻو و تازەکــار ل خــۆ دەگــرێ ک ه نــد ک ل ئاڕاســت کانی ب ره م زانسيي کانی ميخایيل ﻻزاریف ب رج ست دەک ن وە. پرۆفيسۆر ئۆلگا ژیگالينا دوکتورای زانست م ژوویي کان 20 -١دیاردەی ناسيۆناليزمی رۆژه تی نزیک ناســـيۆناليزم ی ک ـــک ل ئاڕاســـت گرینگ کـــانی چـــاخی گ ش ی م ژوویـــی و ئ تنيکـــی ژیـــانی مرۆڤـــای تيي ک ل س ردەمی نـــوێ و مۆد رندا دەستپ دەکات )ل ن وەی دووەمی ه زارەی ]پ شــوو[ ،کات ــک داب شــبوونی نيشــت ج يی "” Ecumene 17 ب پ ــی پ ناس ی ق ومــی ل س رئ نجام نزیــــک دەب ت وە( و کات ــــک ســــازوکار کی م ژوویــــی پ که ن ری ﻻی ن ئۆرگانيک کـــــانی ل گ ـــــی هـــــاوت ریب دەبـــــ و تایب تم نيدیي کی گ ۆباڵ ل خـۆ دەگـرێ .ه ر ل و کـات وە ب ﻻنـی ک م س رج م دانيشــتووانی گــۆی زەوی ب س ر کۆم گــا ئاســت جيــاوازە ئ تنيکيي کاندا داب ش دەبن )وات ،ی کگرتوویی ئ تنيکــی پ کــدێ( .ل م رەوت دا کۆم گاکانی خ ل ما باتی و خ ل ئ تنيکی )زۆرتــر ل ئ فریقــا، رۆژاوا ،باشـــووری رۆژئاوا و باشـــووری ئاســـيا ،ل باشـــووری ئامـــازۆن، ئۆست اليا و دوڕگ کان " (”Oceaniaو ن ت وە ک متاکورت پ شک وتووکان Ecumene 17ب مانای نيشت ج بوون ،چ مک کی جوگرافيای هاوچ رخ بۆ پ ناس کردنی ئ و ب ش ل گۆی زەوی ک ب ردەوام ئاوەدان بووە و دانيشتووی ه بووە .ویکيپ دیا .- .وەرگ ر. 21 ل کــات جياوەزەکانــدا س ره دەدەن )رۆژه ت و باشــوور و رۆژاوای ئوروپــا ،باشــووری ئافریقــا ،ئ مریکــای بــاکوور و ئ مریکــای ﻻتيــن( ک پاشــان دەبن بن مــای زۆرب ی دەو تــانی ه نــووک یی .س ج م ئ و کۆم گا ئ تنيکی-کۆم ی تی و پ ناس جياوازان ک ب پ ی بن ماکانيان بنک ی کـــی ئ تنيکـــی و ریش ی کی قـــۆ ی ئتنۆپســـيکۆلۆژیيان ه ی ، بيگۆمان ه و ييان داوە تا ب ش وەی ک ل ش وەکان "خۆیان پ شاندەن” ک رەنگدان وەی هاوکاتی ه موو ﻻی ن هزری و سياسی و ه روەهــا پسيکۆلۆژیي کانی خۆیـان بـن و زۆرجـاریش ه موویـان بـ ل کـداب ان و ل س ر بن مای پ یوەنــدیي کی ئۆڕگــانيکی ل گ ڵ ی کــتر ،و داڕ ــژراو ل شک جياوازەکاندا ،و ل فـۆڕم و نـاوەرۆکی :نووسـراوەیی و زاراوەیـی، ئایينی و زانستی ،فۆلکلۆریی و و ژەیی خۆیــان پ شــان داوە و ه مــوو ئ و ﻻی ن جيــان کراوە و ل کگر ـــدراوان ،چ مکــی زۆر ئا ــۆزی هــزری ن ت وەیی 18ئ و کۆم گایانيان پ که ناوە .س رج می ه مــوو ئ وان ل چ مکی ناسيۆناليزمدا خۆیان دەبين وە. ک وابوو ،ناسيۆناليزم ک چ مک کی کۆم “ســترووکتوور کی هزرناســان ی ” 19و دەبــ ی تی پ ﻻی ن و ه گری ب شــ واز کی ر کۆپ ــک ل کبدر ت وە ،بریتيي ل ک رەس ی ک بۆ ل کۆ ين وەی کۆم ی تی چ ل روانگ ی زانستی و چ ل روانگ ی سياسی-ه نووک یدا و ب تایب تيش ئ ســتا ک ئ وپ ری گرینگــای تی پ یــدا کــردووە و ل گشــت گۆش و ک نارەکان و ب تایب ت ل رۆژه تی نزیک ئامادەی ت قين وەی . ل کۆ ين وەی زانستيان ل ناسيۆناليزمی تایب ت ب رۆژه تی نزیک زۆر دژوارە .س رەکیترین ﻻی نــــــــــــی ئ و دژواریي ل وەوە س رچاوە .- National Mentality 18وەرگ ر. .- Epistemology Structure 19وەرگ ر. 22 دەگرێ ک بۆ ه موو ناوچ ک پ وەر کی گشتگير ل ب ر دەستدا نيي تــا تایب تم نيي کــانی دەرک وتنــی ناســيۆناليزم ل و ت جياوازکــانی ئ و ناوچ ی ل کگر بدا و یان ل کتریان نزیک بکات وە .ئایا ئ وە ب و مانایــا نيي ک و تانی رۆژه تی ن وەڕاست ل س ر بن مـای ناسـيۆناليزم ب هيـچ شيوەی ک وەک ی ک ناچن و ل ی کتر نزیک نيين؟ بــۆ دەســتپ کردنی ل کــۆ ين وەی زانســتی ئ و چ مک کۆم یــتيي پ ویســــت ر ــــک ل پل ی ی ک مــــدا دیــــاری بک یــــن کــــام ی ک ل روخســـارەکانی ناســـيۆناليزم دەبـــ ب گۆمـــــان ئ و ﻻی ن بـــــ جيـــا بک ین وە .ئ وەش دەبـــ ک س رەکیترین و ب رزتریـــــن مانـــــای ب رژەوەنـــدیي کانی ی ک گرۆپـــی دیـــاریکراوی ئ تنيکـــی ب رج ســـت دەکــــات وە و ئ و ﻻی ن ل س رووی ل کۆ ين وەک مــــان دابن ــــن .ب دیـاریکردنی ئ و ﻻی ن ی ک ل و رادەی دا بـ ،پ یوەنــدی ب کۆم م ـک پرســــياری ئا ــــۆز و وردبــــوون وە ه ی و ئ وەش بۆخــــۆی پ کهــــات س رەکيي کانی ئ و بـاس و ل کـدان وەی ە پ کـد ن ک راسـت وخۆ یـان ناڕاست وخۆ پ یوەندی ب ک ش ی ل کۆ ين وەی پرسی ناسيۆناليستی و ناســيۆناليزم ب تــایب تی ل باشــووری رۆژاوای ئاســيا )ب دیــاریکراویی رۆژه تی نزیک( و رۆژه تی "م غرب”ەوە دەب . هۆکارەکــانی ه کشــان و گ ش کردنی ناســيۆناليزم ب رەهــایی ئۆبژ کــــتيڤن و ب ســــتراون ت وە ب نای کســــانی دۆخـــی ئابــــووری و سياســــــی-کۆم ی تی "ئتنــــــۆس"ەکان ل دەو ت جياوازەکانـــدا. پ یدابوونی ئ و نای کسانيي پ یوەندیی ب پرسگ ل کی جوراجور ه ی ک کاردان وەیــان ل س ر ژینگ ی ژیــان و چــاﻻکی کــۆم 23 ی تی خ ــک دادەنـــ و ل پ ۆس ی ناهـــاوت ریبی "رەوتـــی گ ش ی ئ تنيکـــی" 20 ل س ر ئاســتی گــۆی زەوی و کشــوەریی و نــاوچ ییدا رەنگــدان وەی دەبـــ .ئ گ ر ب پ ـــی رەوتـــی گ ش کردنی ن ت ەویـــی و ئاســـتی دەســـتک وت ک ی ل مـــاوەی گ ش ک یدا ،ه س نگاندن ک بک یـــن، ه ر ل دەسـتپ ک و س رەتای س ره دانی ئتنۆس کاندا ه سـت ب ســـــازبوون و جيـــــابوون وەی کی "پ شـــــ ەو" و "ب گـــــان "21ل ن ـــــو "ئتنـــــــۆس"ەکاندا دەک یــــن .پ کهــــات ی ئ و دوو ب رەی چ ل بــــاری "چــۆنيي تيی" )ب پ ــی رادەی گ ش ی ی کگرتــوویی ئ تنيکيي وە( ،و چ ل بــاری "چ نــدای تی" )ب پ ــی ژمــارەی ک ســانی ه گــری پ ناس ئ تنيکيي س رەکيي ک ( و چ ب ه س نگاندن کی هـــــاوت ریب ل گ ڵ ئتنۆس دیاریکراوەکـــانیتر و چ ل پانتـــایی گلۆبا ـــدا )ب پ ـــی ئ و پل ئابــــووری و سياســــی و کولتــــووریي ی ک ل جيهانــــدا ه ی تــــی(، ه ميش یی و ن گـــۆڕ ن بـــووە .ک وابـــوو ،هاوپ یوەنـــدیي کانی ن ـــوان ئتنۆس جياوازەکـــان ک ل ی ک س رزەمين و ل زۆرب ی نموون کانـــدا ل ژ ـــر دەس تی ی ک دەو تـــدا دەژیـــن ،ت نـــان ت ل نمـــوون ی کی ئيدەئا يشــدا )ک ب کــردەوە بــوونی نيي ( نــاتوانن ل ه مــوو بــار ک وە مــافی ی کســانيان ه بــ ،جــا زوو یــان درەنــگ نات بــایی ئ تنيکــی ل ن وانياندا دەردەک و ت و دەب ت هۆی سازبوونی پ کدادانی ن ت وەیی ب ئاســتی جوراجــور ،ل ئا ــۆزیی و دەمــارگرژیی بگــرە تــا ت که چــۆن و گرژیـــی سياســـی و س رئ نجام پ کـــدادانی س ربازیی و ل کپ ژانـــی Ethnogenesis 20بریــتيي ل رەوتــی پ کهــاتنی کۆم گــای ئ تنيکــی ی ک ئتنــۆس )(Ethnos ل س ر بن مای پ کهات ئ تنيکيي جياوازەکان .ویکيپ دیا .-وەرگ . .- outsider 21وەرگ . 24 دەو ت و ت نــان ت ئيمپراتووریــا فرەن ت وەیي کــان )ب پ ــی واتــای ئ م س ردەم ،زله زەکان(. ک وابــوو ،م ـژووی هــاو تيبوونی مرۆڤ ،هاوکـات بریــتيي ل م ــژووی پ کهــــــات ئ تنيکيي کۆم "ئتنۆس"ەکان و ب بـ یتيي کــــــانی ،وات بریــــــتيي ل م ژوویب رەچـاوکردنی ن خشـی فـاکت رە ئ تنيکيي کـان، نـاتوانين س بارەت ب رەوتـی م ژوویـی بۆچـوونی ت واو و ی کگرتوومـان ه بی. هاوکات ،بۆ ل کۆ ين وەی ئ و پرسان ی ک راست وخۆ یان ناراست خۆ پ یوەندیان ه ی ه م ب ﻻی نی ئ تنيکی ژیانی گ ﻻن و دەو تان وە و ه م ب پرســی ن ت وەیــی ب گشــتی ،شــ واز و ت کنيک کــی تــایب ت پ ویست .وات پ ویست ب ل کۆ ين وەی کی 22Interdisciplinaryه ی و نـــاکرێ ژ ـــدەر و چاوگ کـــانی :ئتنۆلـــۆژی )ه روەهـــا ئانـــترۆپۆلۆژی(، زمانناســـــــی ،جوگرافيناســـــــی ،کولتوورناســـــــی ،ئایينناســـــــی، سياس تناســــی ،کۆم ناســــی و ه روەهــــا ف لس ف ی م ــــژوو و پســيکۆلۆژی – ن خ ین ب رچــاو .ب کــورتی ،چ مکــی “ناســيۆناليزم” ه نــــاو و نــــاوەرۆکی س رەکی “پرســــی ن ت وەیــــی” و گشــــت وردەکاریي کان و ل ک وتووکانی پ کـد ن .دەکـرێ ب يـن ،ناسـيۆناليزم و ک ش ی ن ت وەیــــــی چ ل رۆانگ ی ف لس فيي وە و چ ب پ ــــــی ئ و ن وەڕۆک پ اکتيکيي ی ک ه ی تی“ ،ه مبيز”ن ]دووان ن[. ل کۆ ين وەی ناسيۆناليزم ب پ چ مک ەوە ،دەب لۆژیکی کۆم ی تی -سياســی ئ و ل دوو رەه ندی :جـوگرافی و کرۆنۆلـۆژیي وە )کـات( 22ش واز کی ه م ﻻی ن و ه م زانستيی زانست ک ش واز و ئ زموونی دوو یان چ ند ل زانست کان بۆ ل کۆ ين وە ل پرس کی ئا ۆز و فرەرەه ندی سرووشتی یان کۆم ی تی ل کگرێ دەدات .- .وەرگ ر. 25 ئ نجـــام بـــدرێ .رەه نـــدی ی ک م س روکاری ه ی ل گ ڵ پانتـــایی دیــاریکراوی جــوگرافی پرس ک و “چۆنــای تيی” ئ و پرس پ کــد ن ، ه روەها پ یوەنـدە ه ی ب ئتنۆس کان ب گشـتيی ،ب ن ت وەکـان ،ب ک م ن ت وەکان ،ب گرۆپ ئ تنيکيي کــانی دیک و لقوپۆکــانی و نيشــان س رەکيي کانيان وە ،رەه ندی دووەم س روکاری ل گ ڵ کــارکردی ئ و ﻻی نــان ی رەه نــدی ی ک م ه ی ل رەوت کــی م ژوویــی و چوارچ ــوە دیاریکراوەکــانی م ــژووی جيهانيــدا و پ یوەنــدی ه ی ب کــاردان وەی هاوب ش و هاوکاری و هاوپ یوەندیی م رجداران ی ئ و ﻻی نـان ل گ ڵ ی کـــتر .ل ه ردوو ل و رەه نـــدان دا ناچـــار رووب روو دەبين وە ل گ ڵ ک موکـــــورتی زانياریي کـــــان ک کـــــاردان وەی ل س ر دەرئ نجـــــام و ئاکام کـانی ل کۆ ين وەک مـان دەبـ .ک وابـوو ،پرسـی ئتنــۆ-ناسيۆناڵ تایب تم نيي کی گشـتگيری ه ی و ل کـۆ ين وەی کی زۆر سـرنج اک ش و زینـدوو و ب ره مـدارە و هاوکـاتيش پرسـ کی گ ل ـک دژوارە .ئ وەش روون و ئاشـــکرای ک ه ر ه و ـــک بـــۆ ل کـــۆ ين وەی ل و چ شـــن ، ل کۆ ر ناچار دەکات پانتایی ئ رک ک ی سنووردار بکات. ئ و ل کــۆ ين وەی ب ردەســت ،پانتــایي کی ب رفــراوان دەگــر ت وە ل باشــــووری رۆژاوای ئاســــيا و بــــاکووری ئافریقــــا ل رۆژاوای دەریــــای ناوەڕاســـت وە تـــا ک نارەکـــانی رووبـــاری ســـيند .ئ و ناوچـــان ل س ر ن خش ،پ وەر کی جـوگرافی و یـان نـاو کی پ س ندکراوی گشـتگير و دیاریکراوی نيي و ب گ ل ـک نـاو ئامـاژەی پ ـدەکرێ وەک“ :رۆژه نزیک”“ ،رۆژه تی ن وەڕاست”“ ،رۆژه تـی تی نزیک و ن وەڕاست” و یان نـــاو کی کـــۆن و گۆمانـــاویی“ :ر ـــ ەوی ئاســـيا] 23رۆژئاوای ئاســـيا[” 26 23 Передняя Азия )ئ گ رچی ئ سـتاش ئتنۆگراف کـان جارجـار ئ و واتـا کـۆن ب کـارد نن(، ه ند کجاریش ل نووسراوە ن ون ت وەیي رۆژاوایي کانـدا ئامـاژە ب نــاوی زۆر س یری “باشووری رۆژئاوای ئورووپا” دەکـرێ )ک زۆرجـار با کـانيش دەگــریت وە( .ئ و نــاڕوونيي مخــابن ک ش نيي و م ب ســت ل ه مــان ناوچ ی ل باشووری رۆژئاوای ئاسيا و باکووری رۆژه ب هــۆی ه ک وتنــی ل رۆژه رۆژه رۆژه تی ئ فریقــا ک ت و باشــووری ئورووپــا بــۆت بــاو ب تــی ن وەڕاســت نــاوی ل ب ریــن و ئ ســتا بریــتيي ل دەو تــانی تی ع ربی ،ئيسـرایيل ،قـوبرس ،تورکيــا ،ئ ـران ،ئ فغانسـتان، ب م رج قۆبرســی داب شــکراو و ه نــد کجاریش پاکســتان و ب تــایب ت ب شــی رۆژه تــی ئ و و ت ش ب رۆژه تــی ن وەڕاســت دەلکينــن. ل ه مـــوو ئ و و تـــان دا ناســـيۆناليزمی ن ت وە جيـــاواز و داب شـــکراو ب س ر و ت جيران کان ،ل گ ش کردن دای )وات ل یونانيي کان وە ل رۆژئاوا بگـــــرە تـــــا ئتنۆس هيندووســـــتانيي کان ل رۆژه ناوچ ی (.24 تـــــی ئ و پ کهــات ی ئتنـــۆ-ناسيۆنالی و تــانی ئامــاژە پ کــراو ه رچــی زۆرتــر یارم تيـدەری پ یـدابوون و گ ش س ندنی گ ل ـک گرژیـی دەب ت وە ک ل س ر بن مـــای ن ت وەیـــی ئ ســـتای ئ و و تـــان س ره دەدەن و ت نــان ت تــا بکاره نــانی ه ــز پ رەدەســت نن و بــۆ ئ وەش هۆکــاری ئۆبژ کتيڤ ه ن. 24ل نووســـــراوە سياس تناســـــيي کانی ] [Political scienceمۆد ن س بارەت ب ک ش ن ون ت وەیي کـــان زۆرجـــار تۆشـــی واتـــای “رۆژه تـــی ن وەڕاســـتی م زن” و یـــان ت نـــان ت “رۆژه تی ب رفرەی نزیک و ن وەڕاســت ،و بــاکووری ئ فریقــا” دەبيــن ک زۆر ک مت رخ مــان و ناب رپرسان ل ﻻی ن برژینسکی ئ مریکيي وە بۆ گشت رۆژه تی ئاسيا ب کــار هــاتووە .ئ م ه مان واتای باو ب کار د نين تــاکو دوچــاری ش رم زای ن بيــن ل ئاســت “داڕشــتنی چ مکــی نۆێ”ی جوگرافی بۆ ئ و ناوچان ی م ب ستمان .- .نووس ر 27 هۆکــاری ه رە س رەکی و ه رە بن ڕەتی ئ و ک شــان دەگ ڕیت وە بــــۆ تایب تم نــــدیي کانی پ کهــــاتن و ســــازبوونی ن ت وە و دەو ت مۆد رن کانی نـاوچ ی رۆژه تـی نزیـک .ئ وەش ل قـو یی ک ونـارەوە س رچاوە دەگرێ و دەب ت داب کی باو و کـۆنی چ نـدین ه زار سـا ی پ ک وەژیــانی هاوکــات و تــارادەی ک ل ن ب اوان و ب ردەوام ل دەو ت و دەس تداریی ل پانتایی ی ک خاکـدا ک ه نـد کجار پ کهـاتووی چ نـد پ کهات ی ک بوون و تا ئ ستا ل هزری گ لدا مـاوەت وە و ت نـان ت بـۆت تۆپۆنوومی 25هاوچ رخ )بۆنموون :ميسـر ،ئ ران-پــارس و هتـد .(.ئ گ ر ب قــو یی س دەکانی رابــردوو چاوبخشــ نين ،ل رۆژه ل گ ڵ ناوی دەیان دەو ت و دەست تــی نزیــک ت رووب ڕوو دەبين وە ک ه رگيـز س رب خۆ ن بــــوون و ت نيــــا وەک دەســــتک وتی شو ن وارناســــی و م ژوونووسی ماون ت وە و ن خش کی ب رچاویان ن بـووە ل نـاوچ ک دا، ئيـتر باسـی ئيمپراتـووری م زن کـانی وەک هيـتی ،ئاسـووری ،م ـدیا و بــــابيلۆنی نــــوێ و هتــــد ،و خ ليف کــــانی ئ م وی و ع باســــی و ئيمپراتووریای عۆسمانی نـاک ین .ه مـوو ئ وان شـو نپ ي کی قـووڵ و حاشــال ن کراویان ل پ ــش ه مــوو شــت کدا ل س ر "رەوتــی گ ش ی ئ تنيکــی" 26گ ﻻنــی نــاوچ ی رۆژه تــی نزیــک دانــاوە و دوواتریــش کاردان وەیان ل س ر م ـژووی شـاروم ندی ،سياسـی و یـان س ربازی و تان ک ک ئ و گ ن ی ل خۆ گرتووە ،داناوە. تی نزیک ل ژ ـر کـاردان وەی دۆخ ی کگرتن وەی ن ت وەکانی رۆژه دەرەکيي ناســـازگارەکان روویـــداوە )ش ڕە در ژخای ن کـــان ،پ کـــدادان Toponymy 25ناو-شو ن .ل رەدا م ب ست ئ و ناوان ی ک ل ک ونارەوە ئ ستاش باوە و ماون وە .- .وەرگ ر. ،Ethnogenesis 26ب وان ژ رنووسی .- .4وەرگ . 28 خو ناویي کان ،ه رش و و رانکاریي کانی تورک-م غۆ کان و زۆری دیک ل شکرک شـــــــيي داگيرکـــــــاران و دەســـــــتدر ژیي س ربازیي کانی ک ۆنياليســت رۆژئاوایي کـان و هتـد( ک ل رۆانگ ی م ـژوویي وە گ ل ـک ل س رەخۆ و بگــرە س دان ســا ی خای نــدووە .ت نــان ت ئ ســتاش ئ و ی کگرتن وەی زۆری ماوە تا ب س رئ نجام بگــات و نــاوچ ک ی کردووت تــــــاب ۆی کی رەنگــــــاوڕەنگی ئتنۆس کان ب ئاســــــتی جيــــــاواز ل پ شــک وتوویی و گ ش ،و م ودا و ق شــتی ن ــوان پ شــ ەوەکان و ”ب گان کـــــان” ل گ ش ی ن ت وەیيـــــدا دەتـــــوان گ ل ـــــک م زن و ب رفراوانتـــر ب ت وە .ئ و م ترســـيي ه روەهـــا س بارەت ب ئاســـتی راست قين ی بارودۆخی کۆم ی تی-ئابووری و کــۆم و حقــوقی ه نــد ک ل ئتنۆس کانی رۆژه ی تی-سياسی تــی نزیــک ک ب هـــۆی سنوورەکانی دەو تان ل کداب اون )بۆ نموون ،ع ڕەب کـان و کوردەکـان( و س بارەت ب ه لـــوم رجی ک مـــای تيي ن ت وەیي کـــانی و تـــانی دیک ی ناوچ ک ،دەبيندرێ. ک وابوو ،ل پانتایی رۆژه تی نزیکدا ب ست ن کی ئۆبژ کتيڤ ئامادەی بۆ شيمان ی ه گيرساندنی واقعيان ی گرژیي کــان ک ب ش ـ وەی کی شـــاراوە ه ميش ل ن ـــو پرســـی ن ت وەیيـــدا خـــۆی ح شـــارداوە و رەنگــدان وەی نات بــایی ن ــوان گرۆپ ئ تنيکــی خــۆجيي جياوازەکــانی نـــــاوچ ک ی .ئ وان ب ســــت ن ک بــــوون بــــۆ ت قين وەی ه ســــت ن ت وای تيي کان ک ل رابردوو ل و تانی رۆژه تـی نزیکـدا روویانـداوە و ل م س ردەم شدا ه رچی زۆرتر دووبارە د ن وەبير. ناســـيۆناليزم ل م نـــاوچ ی ،فـــرە روخســـار و ئا ـــۆزە و ب روونـــی رەنگدان وەی ئ تنيکی پ وەدیارە و پ ویست دەکـات ب پ ـی رەچـاوکردنی 29 بـارودۆخی شـو ن و کـات ،ب شـ وەی کی جيـا و دیـاریکراو ل کبـدر ت وە. ئ و ناسـيۆناليزم ب ئاشـکرا خـۆی ل نمـوون “کﻼسـيک کانی” پ شـوو جيا دەکـات وە و زۆر خ ـرا خـۆی ل گ ڵ کـاردان وە تازەکـان دەگـونج ن ، ئ وەش دژواریي کــــی ب رچــــاو بــــۆ ل کــــۆل ن وە ســــاز دەکــــات .ئ و ناسيۆناليزم ب خيرا و زۆر ب توندی ل ئان و سـاتدا کـاردان وەی دەبـ ، بــۆی ل سياس ت و ئيدیۆلۆژیــدا ب رەو کــرداری ب تــایب ت ز ــدەڕۆیان و توونداژووان دەک شرێ .ئ و ناسيۆناليزم گ ل کجــار دیـاردە شــاراوەکان نــابين و توانــای ب یــاردانی هوشــياران ی نيي و ب کــورتی ،ل ه مــوو بوارەکاندا گوڕوتين ل س رووی کاردان وەکانی دادەن . ناسيۆناليزم ،ل ڕادەب دەر کارای و زۆر خ را ب ودەب ت وە ،ب تـایب ت ل و تـانی رزگـارکراوی “جيهـان سـ م”دا بـۆ گشـت س رخان و بنخـانی کۆم گــا پ لــدەهاو ژێ و پــاش ش ڕی جيهــانی دووەم ،یارم تيــدەری گۆڕان شۆڕشگ ریي کان بووە. ژیانی کۆم ی تی ب گشتی ل باشووری رۆژاوای ئاسيا ،ل و تانی “م غریبی ]ع ڕەبی[” ،ه روەها ل وﻻتانی دیک ی پ شـوو کۆ ۆنيــالی و واب ســت ل ت واوی کشــوەرەکانی گــۆی زەویــدا ،ه نگــاوی ب رەو گــۆڕان نــاوە و ل ن ــوەی دووەمــی س دەی بيســت م و ل س رەتای س دەی بيســت و ی ک مــدا ،ئ و ن ت وە و دەو تــان ی ک یــان مــافی س رب خۆیی یاسایی و یان س رب خۆیی روا تيان وەدەســت ه نــاوە، رووب ڕووی ئ رک و پرسی تازە بۆن ت وە. س ردەمی نــوێ ،پرسـی نــوێ ل ـدەب ت وە .چاکسـازیی سيسـت م- ئ ویــش چاکســازیي کی بن ڕەتــی ،ل ت واوی رووب ر و لــق و پۆکــانی ژیانی دەو ت کاندا ،بۆت رۆژەڤ و ئ رکی س رەکی .ئ و چاکســازیيان 30 دەبــــووا و مــــدەرەوەی ب رژەوەنــــدی گشــــتگيران ی خ ــــک بــــا و رەنگدان وەی ه بووبا ،ه م ل ئاوات کانی چين و تـۆژە ن ریـتی و ب رەو ل ن وچووکـانی کۆم گـا ک هيوایـان ب م س ردەم نـۆ ه ميش چاوەڕووانی و هيواکانی ه ـزە سياسـی -کــۆم ب سـتبۆوە ،و ی تيي تـازە پ گ یشــتووەکانی وەدیه نابــا .ک وات ،ئ م ناســيۆناليزم نــۆ ي ی ک و تــانی ئ م س ردەم ی رۆژه تــی رزگــار کــردووە ،ئيــتر ب ئاشــکرا روخسار کی ب ت واویی تازە ل خۆی پ شان دەدات. هــــزری رزگــــاریخوازیی ن ت وەیــــی ئ و ناســــيۆناليزم کات ــــک ب روخساری ئایينی دەردەک وێ ،ئيتر ه دی ه دی رۆا تی کۆنی خــۆی ل دەست دەدات .ئ م و ن ی ،تـایب ت ب رۆژه تـی نزیـک ک زۆرب ی ه رە زۆری دانيشتووانی ئيسﻼميزە بــوون .ل دەرەوە و ب ش ـ وەی کی رووکاران ئایين تـا ئ م ووشـی ل گ ڵ ب ـت ل ﻻی ن مۆسـ مانان وە ل م ناوچ ی زۆر ب ب رب ویی وەک پـا ن ر و ورووژ ن ری ه ـز و پ وپاگانـدە و هانـــدان ل دژی م ترســـيي ئاشـــکرا و شـــاراوەکانی چ وســـ ن ر و کۆ ۆنياليست کانی پ شوو ،وات دژی ه زە ئ مپریاليست کان )رووسيای کـــــۆن و تـــــازە( ،زایۆنيســـــت کان“ ،خاچپ رەســـــتانی” 27س ردەم، کۆمۆنيســـــت کان ،گ ۆباليســـــت کان و ه مـــــوو ه ـــــزە “ش یتانيي ” دۆژمنکارەکانی هاوش وە ب کار هاتووە. ب زەقــــی دیــــارە ک ئ و شــــ وازە ل بيرکــــردن وە ،ب تــــایب ت ب و ت گ یشــتن ی ک ل ناســيۆناليزم ه مــان ،ئ گ ر راســت بيــن ل گ ڵ خۆمــان ،هيــچ پ یوەنــدیي کی راســت وخۆی ب ناســيۆناليزم وە نيي ، چونکو ئ و رق و کين ی ی ه يگرتووە ،ب گۆمـان ل بن مـای ئ تنيکيي وە 27م ب ست “ش ڕی خاچپ رستان”ە .- .وەرگ . 31 س رچاوەی ن گرتووە .ئ وە زۆرتر بن مای کی قــو ی م ژوویــی ه ی ک دەگ ڕیت وە بۆ س ردەم س رەتایي کانی "رەوتی گ ش ی ئ تنيکــی"، کات ــک خ ـ و گرۆپ ئ تنيکيي جياوازەکــان ب ی ک وە ژیــاون و ه نــد ک ل وان ه شــتا گ ش ی ب رچــاو و نيشــان ی ) (Attributeپ ویســتيان ن بووە تا بگ ن ئاستی “ئتنۆس” کی دیـاریکراو ،بــۆی ر ـک ل س ر ئ و ب ســــت ن ئ تنيکيي ،ئ و دۆژمنکــــاری و نــــاکۆکيي ی ئ ســــتای لــــ پ یدابوووە. ئ و شت ی ک ئ م ب ناسيۆناليزم نـوێ ل رۆژه تـی نزیـک نـاوی دەب ین ،ناسيوناليزمی راست قين نيي و ب ﻻنی زۆر ت نيا کۆپيي ک ل ناسـيۆناليزمی راســت قين .ناسـيۆناليزم ل پل ی ی ک مــدا ،ب ره مــی نــــاکۆکی ن وخــــۆیی و ن ــــوئ تنيکيي و ل س ر ب ســــت نی نات بــــایي ئۆبژ کتيڤ ل ئارابووەکانی ن وان چ نـد “ئتنـۆس”ی جيـاواز ک ب ی ک وە ل س ر ی ک خاکی دیاریکراودا دەژین ،پ کد ت .ر ــک ئ و ناســيۆناليزم ل نمــــوون ی “کﻼســــيکی” خۆیــــدا ب وک رەوەی زۆرتریــــن “بيگــــان ه ڕاســی”28وەک تایب تم نــدی ه رە قر ــژی خــۆی ،بــۆ ه مــوو ک س ناســراوە و ب گۆمــان ل ﻻی ن کۆم گــای شارســتانی س ردەميان ەوە رەتکـــراوەت وە .شـــيکردن وەی هۆکـــارە س رەتایي کانی پ یـــدابوون و گ ش ی ناســيۆناليزمی “رۆژه تــی نزیــک” ک کــی نيي .چونکــو ئ و هۆکــــاران ب گشــــتی جيــــاوازیي کی ئ وتوویــــان نيي ل هــــی و ت )دەو ت( و ناوچ کــانی دیک ی گــۆی زەوی ک ل رووی سرووشــتی و م ـــــژوویي وە ناهاوس نگی ئ تنيکييـــــان ل پ کهـــــات ی ن ت وەیـــــی دانيشــــــتووانياندا ه ی .پرس ک بریـــــتيي ل دەستنيشــــــانکردن و Xenophobia 28ورووژاندنی ترس ل خ کانی ب گان .- .وەرگ ر. 32 شيکردن وەی ئ و فاکت رە زۆر تایب تـان ی ر ـک پ یوەسـتن ب نـاوچ ی رۆژه تــی نزیــک ،ک ل ن ــوەی دووەمــی س دەی بيست ميشــدا ئ و نـــاوچ ی ی وەرچ رخانـــد ب س رەکیترین پاشـــکۆی ناســـيۆناليزم ل ئاسيا ل بيچمـی ه رە شـۆڤينی خۆیـدا و کـردی ب “نـاوچ ی داغـی” ه ميش یی گــــــۆی زەوی و س رچاوەی کی ب ردەوامــــــی گــــــرژی سياسی-س ربازی و ت که چوون پ یتا پ یتا چ کداریي کان. دەب رۆژه هۆی س رەکی پ یدابوونی ئ و ناسيۆناليزم پـ ل ق ــژیي ی تــی نزیــک ،ل ژ ئۆپۆليتيکــدا بــدۆزین وە .راســت ل ــرەدا گر ــی ب رژەوەنـــدیي ژ ئۆپۆليتيکيي کـــان ،باشـــترە بل ـــن ژ ئۆئ کۆنـــۆميکی و ژ ئۆســـت ات ژیکيي کانی ن ت نيـــا دەو تـــانی نـــاوچ ک ،ب کـــو زۆرتـــر ل ه مــووان ،هــی و ت ی کگرتووەکــانی ئ مریکــا ،بریتانيــا ،ئا مانيــا، ف ڕانســا ،ئيتاليــا ،ژاپــۆن ،رووســيا ،کانــادا کۆبــوون ت وە .دەب ـ ب وان ، دەو تانی ک م پ شک وتوو و ن وپ شک وتوو و زۆر پ شک وتووی ی ک تی ئورووپــا و ه روەهــا و ت خ راگ ش کراوەکان ل کشــوەرەکانی دیک ی گــۆی زەویــش زیــاد بک ی ن ،وەک و ت زەب ﻻح کــانی چيــن ،هينــد و برازیـــــل ک بــــارودۆخی رۆژه ب رژەوەندیياندای .دەب تـــــی نزیـــــک )پـــــتر ئابـــــووری( ل دان ب وەدا بن ين ک ل م س ردەم دا ب هۆی ســـــامان م زن و حاشـــــال ن کراوەک ی )ل س رەوی ه مـــــووانيش: پاشــکۆی ک رەس ی س رەتایی هيــدرۆکاربۆنی ک ب هــۆی شــو نی ه ک وتن ک ی ،گ رەوک ش ی ه نــاردەکردنی گ ل ــک ک مــترە و زۆر ه رزانتر ت واو دەب ،ه روەها پاشکۆی کی ل ب ن هاتووی وزەی ئاو و س رچاوەی ئاوی شـيرین ب هـۆی رووبارەکـانی نيـل ،دیجل و فـورات و 33 لــق و پۆکــانی( ژینگ ی رۆژه ئابووری جيهان. هاوکــات ،ئ گ رچــی رۆژه تــی نزیــک بــۆت ناوەنــدی سياس ت و تــی نزیــک ل رووی ئابــووریي وە ی ک ل ناوچ ه رە ساماندارەکانی گـۆی زەویي و داهـاتووی کی پ ش نگداری ه ی ،ب م ل رووی سياســــــــيي وە ی ک ــــــــک ل نــــــــاوچ ه رە ناس قامگرتووەکان پ کــد ن .ل ن وەڕاســتيی س دەی بيســت م وە، ئ و نـــــــــاوچ ی گۆڕەپـــــــــانی س رەکی زۆرب ی ه رە زۆری گرژیي ن ون ت وەیي کانی پ که ناوە .تایب تم نيي کانی ئ و گرژیيــان بریــتين ل : در ژخای نييان ،ب ردەوام دووپاتبوون وەیان ،داگيرکردنی م ودای کی پـان و ب رینی جۆگرافی و دانانی کـاردان وەی ب رب و ل س ر کۆم گاکـانی ئ و پانتـــایي و رەنگـــدان وەی ل ئامرازەکـــانی گشـــتيی راگ یانـــدن )ل س رەتا ل ئاســت نــاوچ ک و پـاش پ لک شــانی بـۆ و تـانی دیک و ت نان ت دورترینيان( و ناچار ب وبوون وەیـان ل ئاسـتی ن ـون ت وەیی تـا ئاســتی ب رژەوەنــدیی و دەس تی ر کخ ـ اوی ن ت وە ی کگرتووکــان و ر کخــــ اوە ن ون ت وەیي کــــانی دیک .ه ر دۆخ کــــی ق یرانــــاوی ل رۆژه تــی نزیــک ک ه گــری پرســی ن ت وەیــی و زوڕنــاک ی ،وات ناســــــيۆناليزم ،ب ه مــــــوو روخســــــارەکانی ب ــــــت ،ب ناچــــــاریی دەنگـــــدان وەی کی ب رب وی ن ـــــون ت وەیی ل ـــــدەک و ت وە و دەب ت فاکت ر کی کـاریگ ر ل پ یوەنـدیي ن ون ت وەیي کـانی ئ م س ردەم دا. ک وات ،ژ ئۆپۆليتيـــک ناچارمـــان دەکـــات ه م ل روانگ ی سياس تی نــاوخۆیی و ه م ل ئاســتی سياس تی ن ون ت ویيــدا ،ه لــۆم رجی گشتيی ئ تنۆ-ناسيۆناليستی ل رۆژه 34 تی نزیک و تایب تم ندیي دیـار و ب رچاوەکانی بـزووتن وە ناسيۆناليسـتيي کانی ئ و نـاوچ ی ب ب ش جياوازەکاني وە ،بخ ین ب ر سرنج و ل کۆ ين وە. -٢رەوتی دوورک وتن وەی ئ تنيکی ل رۆژه “ئتنۆس”ەکان و “سوپ رئتنۆس”ەکان تی نزیک بن چ ی ئ تنيکی “ئتنـۆس”ە هينـدوئ رووپيي کان و “ئتنـۆس”ە بچۆک و م زن کــــانی دیک ی رۆژه تــــی نزیــــک )ع ڕەکــــان ،تورک کــــان، پارس کان ،کوردەکــان .ئيزرایيليي کــان ،ئاســووریي کان ،ئ رم ن کــان، گ کــانی دیک ی ئ رانــی زمــان ،ســامی و تــورک( ک ل س ردەم ک ونارەکان وە بناغ یـان ل م نـاوچ ی داکوتـاوە و پاشـان ل س ردەمی ه رەشـــکانی ع ڕەب مۆســـ مان کان و تـــورک م غۆل کانـــدا )ن ـــوەی ی ک مـــی ه زارەی ی ک م تـــا ن ـــوەی دووەمـــی ه زارەی دووەمـــی زایينــی( ،ی ک م ه ن خش ی رۆژه کــانی جيــاکردن وەی ئ تنيکــی و ژ ئۆپۆليــتيکی تی ئاسيایان داڕشتووە. پ ـــش ه مـــوو شـــت ک ،پ ویســـت کـــۆم ئ تنيکيي ی کپـــارچ و م زن کان )ن ت وەکان (29جيابک ین وە ک ئ ستا ب ســنووری دەو تــان داب ش بوون و دانيشتووانی چ ندین دەو تــی س رب خۆی دراوسـ ی نــاوچ ک پ کــد نن و ل ه ر ی ک ل م دەو تــان و بۆنمــوون ل ی ک ــک ل وان ،ل ﻻی ک زۆرین ی کــــی زاڵ )ع ڕەب کــــان( و ل ﻻی کــــی دیک ک مـــــای تيي کی پ رشـــــوب و )کوردەکـــــان( پ کـــــد نن .دیـــــارە ب هۆکارەگ ل کی ئاشکرا ،ر ک ئ و ناوچان ی ئ و ئتنۆسان ت يــدا دەژیــن، Nations 29 35 بــــۆت ﻻنک و بنک ی ه گيرســــاندنی تونــــدوتيژترین و ب رب وتریــــن ک ش ی ئ تنيکـــی ک ب رەو تونـــداژووترین شـــ وازەکانی ناســـيۆنال زم پ لک شبووە. دەکرێ ع ڕەب کــان ب “ســۆپ رئتنۆس” نــاوب رین ک ل ٢٠و تــی س رب خۆ و ی ک ئۆتۆنۆمی روا تــی و دانپ ـ ن نــراو ) ف ل ســتين ک ک نـــاری رۆژاوای ]رووبـــاری[ ئۆردۆن و بـــاریک ی غ زەش دەگـــر ت وە( دەژیـــن و س رج می ئاپۆڕاک یـــان دەگـــات ٢٠٠مليـــون .ب مئ گ ر 30 ه ژماریان ت نــان ت ب ی ک پ ــوەریش ،وات ه بــوونی ی ک دەو تــی س رب خۆ، ع ڕەب کان ه س نگ نين ،ناکرێ وەک “”Titular nation بک ین و ب تاق ئاماژەیــان پ بک یــن .ه ر ع ڕەب ــک دوو تایب تم نــدی ه ی “ :وشياریی دوون ت وەیــی” ه م ع ڕەبــی و خــۆج يی .ب و پ ي خاوەن “پ ناس ی ن ت وەیی دووان ”ن )وەک“ :ع ڕەبی” و “ميســری”، “ع ڕەبــی” و “ســووری” و هتــد .(.ب پ ــی زانســتی چ شنناســی 31 دەکـــرێ ع ڕەب ب ن ت وەکـــانی ئامریکـــای ﻻتيـــن بشـــۆبه نين .وەک زۆرب ی ن ت وەکانی ئ مریکای ن وەندیی و باشوور ،ئ گ رچی ب هـــۆی کــارابوون وەی ب رچــاوی چيــن و تۆژەکــانی خ ک خــۆج يي “ســوور پ ست کان” ک ه شتا دوچاری توان وە ن بوون و ل و دووایان دا ت نان ت گ شان وەی کی سياسييان دەستپ کردووە ب م ب ش کیتر ل وان ب تـــایب ت باشـــووریي کان زۆر ب روونـــی ب پ ناس ی کی سياســـی- حکومرانی خۆت وەران ،خۆیــان جيــادەک ن وە )م کزیکــی ،کۆلوومــبی، پ رووانی ،بۆل ڤيایی و هتــد .(.پرســی ن ت وای تــی ع رەبــی ب مانــای Titular nation 30ب ش ک ل دانيشتوانی و ت ک ک ل ناوەک یان ،ناوی ه مان و ت پ کد ن .ویکيپ دیا .- .وەرگ . Typology31 36 گ ورەتــرەک ی ،وات ناســيۆناليزمی ع رەبــی ،وەک ب ش ـ کی هــزری- سياســـی جيـــان کراوە و س رەکی ئ و پرس ی ک ت واو پ یوەنـــدیي ن وع ڕەبيي کــــان و ن وخــــۆیي ع رەبيي کــــان ل خۆیــــدا کۆدەکات وە، ل وان ش :مشـــتوم کی هـــــزری-سياسی س د ســا ی رابـــردوو ل جيهـــانی ع رەبـــدا ل گ ڵ دەو ت دراوســـ ناع رەب کـــان و زله ـــزە رۆژاوایي کــان )ب تــایب ت کۆلۆنياليســت کانی پ شــوو( .ئ و پرس بــۆت خا کی س رەکی و سياسی ل “م غربــی ع ڕەبــی” )ل ليبيــاوە تــا مۆریتــانی( و ل “م شــرقی ع ڕەبــی”)ب شــی ع رەبــی بــاکووری ئ فریقــا( .زۆرتــر ل ه ر شــت ک ج وه رەی ناســيۆناليزمی ع ڕەبــی ه گــری سرشــتی تونــدڕەوان ی داگيرکــاران ی و ب ردەوام ل ه و ــی ب رفرەکردنی پانتایی کاردان وەی خۆی دای . ناســيۆناليزمی ع ڕەبــی وەک بزووتن وەی کــی هـــزری-سياسی ل ن وەی دووەمی س دەی ١٩و ل س ردەمی ئيمپ اتووریـای عۆسـمان دا س ری ه ـداوە و چ نـدین جـار ن یـارە س رەکيي کانی خـۆی گۆڕیـوە. ل س رتادا ئ و ن یارە دەزگـای س رەرووی س ربازی-ميریــی تورک کــان بـوو ک ب نـاوی دەس تی م زنـی سـۆ تان ،راسـت وخۆ ب ڕیـوەبردنی ویﻼی ت ع ڕەب کانی ب دەسـت گرتبـوو )بـۆ ی ک مجـار ل س دەی ،١٦ ناوچ کـانی ئ سـتای سـووری ،لوبنـان ،ف ل ســتين ،ميسـر و ه نـد ک دوواتـــر ،ت واویـــی و تـــانی دیک ی ع ڕەبـــی ،جگ ل م راکيـــش(. دژب رای تـــی و نـــاکۆکی ن ـــوان ع رەب و تـــورک ل س ر ب ســـت نی ب ڕ ـــوەبردنی دەزگـــای ميـــری و ب هـــۆی س رەڕۆیی و گ نـــدە کاری کارم نــد و کارب دەســت تورک کــان و ب تــایب ت ل بوارەکــانی مــا ی، دادوەری و پۆليسدا دەستيپ کرد. 37 ب ک ــک وەرگرتــن ل چ مک کــی مارکسيســتی ،دەتــوانين ب يــن “نـــاموویی ن ت وەیـــی” 32ل ن ـــوان ع رب و تـــورک ل ئيمپراتووریـــای عۆسمانيدا چ ندە سرشتی ژ رخانی ه بووب ت ،ئ وەندە پتر ه گری ج وه رەی کــی س رخانی بــووە ،چونکــو ئ و پرس ب روونــی ل س ر بن مای ئابووری-کۆم ی تی ن بــووە .پــاش شکســتی ئيمپ اتووریــای عۆســمانی ل ش ڕی ی ک مــی جيهانيــدا ،س روەریی تورک کــان ل ویﻼی ت ع رەبيي کانــدا ن مــا ب م ل ه مــوو ئ و ناوچــان دا ،بن مــای چ قب ستوو و ن ریتيي کانی ژیــانی کۆم گــای کی داس پاوی فيۆدالی )باشتر بل ين ،فيۆدالی-ع شيرەتی( ه ر ت دا ب ردەوام دەب .33 ئ و ک ســان ی پ انــدەگوتن س رچاوەی بــاج و ل گۆنــدەکان دەژیــان )ک زۆرب ی ه رە زۆری دانيشــــــــتووانيان پ کــــــــدەه نا( و ئ وان ی نيشــت ج ی شــارەکان بــوون )وردە بازرگان کــان ،پيش وەرەکان وەک تــۆژ کی نــزم ،و ل شــارە ڕۆژه تيي کــان دەژیــان( ه ر وەکــوو پ شــتر ل ﻻی ن “ک س خۆما يي کــان”ی وەک کارم نــدانی ميریــی ،س رۆک خ ل و ع شـيرەت کان ک ب زمـانی خۆیـان دەگ يـان دەئاخـافتن )وات ب زاراوەی کی نزیک ل زمانی ف رمی قوڕئان( و بازاریان ب دەسـت بــوو و بازرگانی زەب ﻻح بوون و دەو م ندە م زن کانی دیک ،ل ژ ر رەک فی چ وســان وەی فيۆداليــدا بــوون و ه ســتيان ب زو ــم و ســت م کی زۆر دەکــرد .ل س رتا ژمــارەی تــورک و ب گشــتی ک ســانی بيــانی ل ن ــو ئ وان دا زۆر ک م بوون. .- National Alienation 32وەرگ . 33م ب ست و تانی ع ڕەبی ئاسيای )وات رۆژاوای ئاسيا ،یان و تانی شام .(Levantب ئ وە دەکری بۆ و تانی ع ڕەبی ئافریقاش )م غریبی ع ڕەبی( راست ب ت .- .نووس ر 38 م س رەڕای زەبــر و زۆریــی و تــا ن و ملهــۆڕیی ک ب ردەوام ل ﻻی ن داگيرکاران و پاشان دەستنيشـاندە و ﻻسـاک رەوەکانيان ئ نجـام دەدرا، با دەستی چوار س دسـا ی تـورک )ل س رەتای س دەی ١٦ەوە تـا ســا ی ١٩١٨ل رۆژه تــی ع ڕەبـــی ،ه نــد ک ک مــتر ل رۆژاوای ع ڕەبی( ت نيا کاردان وەی رووکاران ی دانابوو و ن چووبووە ن ــو قــو یی ژیــان و ســامان و ئابــووری خ کيي وە ،ب تــایب ت کولتــووری ئ وانــی ن گرتبۆوە .سرنج اک ش ک داگيرکارەکــان و داگيرکراوەکــان هــاوئایين بـوون )ب با دەسـتی داگيرکـاری سـون ( و زمـانی پيرۆزی ئيسـﻼم ک گشــت بن ماکــانی ژیــان و ســامانی ه دووک ﻻی نــی دیــاری دەکــرد، زمانی ع ڕەبی بوو .مـاوەی کی دور و در ـژ بـوونی ک مـای تی شـيع و ن یارە موس مان کانی دیک ک ب گشتی ل لوبنان ،سووری ،ع ــراق و ی م ن )زەیــدی ،ع ل وی ،درووزیــی و هتــد (.دەژیــن ،تــا رادەی ک بـ ک ش و یان ک م ک ش بوون و ن ببوون مـای ی کـاردان وەی ب رچـاو و ن ر نی زۆرب ی سـون ،چ دەگـا ب دژمنـای تيکردنی ئاشـکرا ل گ يـان. س رەڕای ئ وەش ،ب ڕاســـتی ئ و موســـ مان “ﻻدەران ” ب گشـــتی ل ئاست دەس دەس تی ب رزی و تدا وەفادار و گو ای ل بــوون ،ئ گ رچــی ت ،حکــوم انی خــۆی ب ه مــوو چ شــن کی ناراســت وخۆ یــان وەﻻیـــــــی ب س ریاندا س پاندبوو )زۆرب ئيمـــــــاراتی نيمچ دۆڕگ ی ع ربســـتان( .ب م ه ســـوک وتی ئایينـــی ســـۆ تان-خ يف ل گ ڵ جيهانی ع ڕەب و موس ماندا زۆرتر پشوودر ژان بووە. ک وات ،تا ن وەڕاستی س دەی ،١٩ب هۆی کۆم گـای کی ن ریـتيی ک و تانی “م شریق” و “م غریبی” ع ربی ت نيبووە ،ه لۆم رج کی 39 ئۆبژ کــتيڤ ن ڕەخســابوو تــا ناســيۆناليزمی ع رەب بتــوان چ ل رووی هزریي وە و چ ل رووی سياسيي وە س ره دا و گ ش بست ن . ب کورد ئ گ رچی ه شتا دەو تـی س رب خۆی خــۆی دان م زانــدووە، م نــاوچ ی کی ب رینــی م ژوویــی )نزیــک ب ٤٥٠ه زار کيلوميــتری چوارگۆش ( ب “کوردســـــــــــتان” دەناســـــــــــ ک ل ﻻی ن ت واوی جوگرافيناسان وە دانی پ نراوە و ل ت واوی ن خش کانيشدا ئامــاژە ب و نــاوە کــراوە ،و ماوەی کيش ب شــی ع ــراقيي ک ی ،خۆدمۆختاریي کی فراوانــی وەدەســته ناوە .ب گشــتی و ب پ ــی ئامــار کی خ مل نــدراو ژمــارەی ئاپــۆڕاک ی پــتر ل ٣٠ميليــون ک س دەکــات .تایب تم نــدی پ یک رەی ئ تنۆ-ناسيۆناليستی داڕ ـژاوی رۆژه تـی نزیک )ه بـوونی سۆپ ر “ئتنۆس”ی ع ڕەب ب ئيدیعا ه ژمۆنيخوازن کــانی و ”ئتنـۆس”ی کــــــــــورد ب ک ش چارەس رن کراوە دەرەکــــــــــی و نــــــــــاوخۆیيي مافخوازان کانيي وە -کوردستانی ع راقی ل دەرچ ،ل س ر ب ســت نی گ ل ــک پرســی تــری چــاوەڕوانی چارەس ریی ب پ ل ل نــاوچ ک دا( ه لــوم رجی ع ڕەب و کــورد دەخــات ب رەی پ ش وەی ژ ئۆپۆليــتيکی ه نووک یی باشـووری رۆژاوای رۆژه تـی نزیـک .ل کات کـدا ه ری ک ل وان ب ســـــت نی کولتـــــووری خۆیـــــان ســـــازکردووە و ب ی ک وە رەس نای تی شارســــتاني تی ب ــــو ن ی ئ و ناوچ یــــان پ که نــــاوە. ن ــوەڕۆکی ب نــرخ و جيــان کراوە و ئۆرگــانيکی ئ و شارســتاني ت ،بيــر و هزر کــی م ژوویــی داڕشــتووە ک ل زۆر بــواردا پ ناس ی روخســاری پســيکۆلۆژی ،خودئاگـایی و “خوبـاوەڕی” 34ن ت وەکـانی ئ م نـاوچ ی و 34ب وان :پوشکين ا .س ،.دیوانی هۆن اوەکان ،چاپی چوارەم ،ب رگی ،٣ل نينگراد ،١٩٧٧ ،ل. ٫- ٫٤٢٥نووس ر) .م ب ست ئ و د رەی “ :خوباوەڕی مرۆڤ ،مزنای تی ئ و دەست ب ر دەکات. .- Self-identity of man – the pledge of his greatnessوەرگ ( . 40 کـــاردان وە ب ردەوام ل س ر ه ســـوک وتی سياســـی ت واوی گرۆپ کۆم یتيي کــــان دادەن ــــت .ئ م بيــــر و هــــزرە م ژوویي ه روەهــــا ب شـــ وەی کی س رەکی بنـــاخ ی گ ش ی ب ردەوامـــی کولتـــووری ن ت وەیی بۆ تورک ،فارس ،ع ڕەب ل ئاسيا و ئ فریقا ،کــورد ،ئ فغــان، پووشـــتوون ل ئ فغانســـتان و پاکســـتان و ی هـــودیی ل ئيســـ ایيل داڕ شــتووە .ب ـ رۆژه ڕەچــاوگرتنی ئاپــۆڕا و کــاتی پ یــدابوونيان ل پانتــایی تــی نزیکـدا ،ر ــک “35“Titular nationە رەس ن کان ه گرانــی س رەکی ئ و بيــــر و هــــزرەن ک پاراســــتن و گ ش کردنی ن ت وە و کولتوورەکانی ناوچ ک ی دەست ب رکردووە. ب ش وەی کی ب رچاو ب ست ن و زەمين ی پ یدابوونی ناسيۆناليزمی ئ تنۆپۆليتيکی ل پانتایی جيهـانی ع ڕەبـدا ،درەنـگ سـازبووە ،ئ ویـش وادیــارە تــا رادەی ک ب هــۆی ج گيربــوونی پارتيکوليــاریزمی 36ئایينــی ل چوارچيوەی ش واز و دەست جياوازەکانی ئایينی ئيسﻼم ل دەروونی دوو ئایينـزای داس پاوی سـون و شـ ع دا بـووب ت ،و تـاڕادەی کی دیک ب هۆی بوونی ن ریت و باوی ل م ژین ی گ ل ک باوەرم ندانی کليسای م ســيحي تی چ شــن جيــاواز ل و تــانی “شــام” 37و ه روەهــا ئ و ی هودیــان ی ک ل “ئاســيای بچۆک” ج گيــر ببــوون و ل ژ ــر ســای ی “سيســـت می ميلل ت”) 38سيســـت م کی داڕ ـــژراو ل ﻻی ن “بـــابی 35ب وان ژ ر نووسی .- ٫١٣وەرگ . Partikularismus 36ل سياس تدا ب مانای ناوچ گ رایی د ت ل ب رامب ر ناوەند گ رایيدا. جياخوازیی ئ وپ ڕی پارتيکولياریزمی سياسيي .- .وەرگ ر. Levant 37یان شام ،و تانی سووریا ،لوبنان ،ئوردن ،ف ل ستين ،ئيسرایيل ،ب ش ک ل سعودیا ،ب ش ک ل باشووری تورکيا تا دەگات چياکانی تۆرۆس ،دەگر ت وە .ویکيپ دیا.- . وەرگ . 38ش واز کی دادوەری ل ئيمپ اتووریای عۆسمانی ک ه ری ک ل موسو مان و م سيحی و ی هودی سيست می دادوەری س رب خۆی خۆیان ه بوو .- .وەرگ . 41 عالی” 39بـۆ ناموسـ مان و ناتورک کـان( هاوب رژەوەنـدیي کی ئابووریيـان ل گ ڵ دەست تدا پ یداکردبوو. ب ﻻنيک م ل چل کـــــــانی س دەی ١٩ەوە ،ن خش ی ئابـــــــووری- کۆم رۆژه ی تی ،دیارە پاشان ،ئ تنۆپۆليتيکی رۆژه تــی نزیــک )ه روەهــا تی ع ڕەبـی( دەسـتی ب گـۆڕان کـرد .نيشـان کانی ﻻوازیـی و دارمــانی ت واوی سيســت می کــۆنی فيــــودا ی-ئایينی و س ربازی- بيرۆکراتی عۆسـمانی دەبينـدرا ک ل ب رامب ر ز ـدەخوازیي س ربازی و ئابووریي کـــانی زله ـــزە کاپيتاليســـت کانی روژاوای ئورووپـــا )ل س رەتا بریتانيــا و ف ڕانســا( و تزاریســمی رووســيا ،توانــای ب رەنگــاربوون وەی ن مـــــابوو .ل م ـــــژووی و تـــــانی ع ڕەبيـــــدا ب هـــــۆی س ردەمی س رمای داری و ت ک ویـــــــی راســـــــت وخۆی ئ و و تـــــــان ل گ ڵ سيســت می بن ڕەتــی و پ شــک وتووی رۆژاوا ،ئاســۆی کی نــوێ پ یــدا دەب ـ .قۆنــاخ کی تــازە دەســت پ ــدەکات و ل پ نــاوی خزم تکــردن ب س ره دانی ن ت وە ع ڕەب تازەپ کهاتووەکـــــــان ،ناســـــــيۆناليزمی ع ڕەبی چ وەک ئيــدیۆلۆژی )ل س رەتا( و چ وەک سياسـت )دواتـر( ل گۆڕەپانی ناوچ ک د ت ئاراوە. ل روانگ ی م ـــژوویي وە پ یـــدابوونی ناســـيۆناليزمی ع ڕەبـــی وەک چ مک کی سياسی-ئيدیۆلۆژیک ل رۆژه تی نزیکـدا ،هاوکـات دەبـ ل گ ڵ هــاتنی ف رانســا و بریتانيــا بــۆ ئ و نــاوچ ی )ل ســا نی ٣٠ی س دەی ١٩ەوە دەستپ دەکات( ک دەستدەک ن ب قۆرخکـاری ه مـوو ماف ئابووری و سياسـيي کان ،ل س رەتا ل و تـانی شـامی ع ڕەبـی )ســـووریا ،لوبنـــان ،ف ل ســـتين( و پاشـــان ل ميســـر و “م غریـــبی 39م ب ست کۆشکی سۆ تانی عۆسمانيي ل ئيستامبۆڵ .- .وەرگ . 42 ع ڕەبی” ک ل ژ ر دەسـت تی ئيمپراتووریـای عۆسـمانيدا بـوون )جگ ل م راکيـــش( .ب واتـــای کی دیک ،ر ـــک ئ و کـــات ی ک ع ڕەب کـــان راســـت وخۆ ل گ ڵ کۆلۆنيـــاليزمی کﻼســـيکی ئورووپيي رۆژاوایي کـــان رووب ڕوو بــــــــوون وە .تایب تم نـــــــدی ی ک م رووب ڕوو بــــــــوون وەی راســــــــت وەخۆی ع ڕەب و زله ــــــــزە ئورووپيي روژاوایي کــــــــان ل خۆح شـاردان وەی ئ و و تـان ل ژ ـر نـاوی دژای تيکـردن ل گ ڵ تورکيـا )ئيمپراتووریـــای عۆســـمانی(دا بـــوو .ئ و نـــاوچ ع ڕەبييـــان ی ل ژ ـــر دەس تی تورکيـادا بـوون تـا کۆتـایی ش ڕی ی ک مـی جيهانيـدا هيـچ کــــــاردان وەی کی س رب خۆیان یان ل رووداوەکانــــــدا ن بــــــوو .وات ل س رەتادا ناســيۆناليزمی ع ڕەبــی ل گۆڕەپــانی رۆژه تــی نزیکــدا ب شـ واز کی پارادۆکسـاڵ ه ســوک وتی دەکـرد .ب ف رمــی دژای تـی دەکـرد ل گ ڵ داگيرکـاریی تورکيـا ک ب رەو ل ـک ب وبـوون دەچـوو ،و ب کــردەوەش پشــتی ب ســتبوو ب پشــتگيریي ئاشــکرا و نه نيي کــانی ف رانسا و بریتانيا )و ل ف ل ســتين ،ب رووسـيا( ک ه و ـی کۆلۆنيـاڵ کردنـــی و تـــانی ع ڕەبـــی شـــاميان دەدا و بـــۆی ش ب شـــ واز کی ئۆبژ کتيڤ دژای تـی هـزری رزگـاریخوازان ی س ره دانی )“النهض ”(40 ع ڕەبيان دەکرد .41 40بزووتن وەیکی ر فۆڕمخوازیی کولتووری ل و تانی ع ڕەبی ل س دەی ١٩تا س رەتای س دەی ٢٠ک رافع الطهطاوی ،جمال الدی اسد آبادی و شيخ محمد عبدە ل دام زر ن رانی بوون .ویکيپ دیا .-وەرگ . 41ب وان :ل کۆ ين وەی کی بن ڕەتی ع ڕەبناسی ب ناوبانگی رووس ،ل .ن .کۆتلۆڤ ک بۆ س ره دانی ژیان وەی ع ڕەب نووسراوە و ب داخ وە تا ئ ستا ل ن و هۆگرانی و ژەیی ئ م دا ]رووسيا[ ج گای ب رزی خۆی ن دۆزیوەت وە ،کۆتلۆڤ ل .ن .بزووتن وەی رزاریخوازان و ناسييۆناليستی ل رۆژه تی ع ڕب ی )ناوەڕاستی س دەی ١٩تا ،(١٩٠٨مۆسکۆ،١٩٧٥ ، ه وەها :نيکيتين ڤ .کوردەکان .وەرگ ردراو ل ف رانسی ،مۆسکۆ ،١٩٦٤ ،ل.- .٧١ ،٤٣ . نووس ر 43 ل س رەتادا و ل ش پولی ی ک مــــــی خۆیــــــدا ،ناسيۆناليســــــت ع ڕەب کـــان چ ل رووی ئاڕاســـت ی هـــزری و سياســـی و چ ل رووی پرسـی سـترات ژی و تـاکتيکی خ باتـدا ،هـاودەنگی ل ن وانيانــدا ن بـوو، چونکـــو ل رووی سياســـی وکولتـــوری و ئایينـــی و ت نـــان ت ل رووی ئ تنيکييش وە ل ک ســـای تی ی کجـــار جيـــاواز پ کهـــاتبوون .ســـۆپ ر ئ تنۆســــی ع ڕەب ه رگيــــز بریــــتيی ن بــــووە ل ی ک گ ل ،ب لکــــو س رج می ه نـد ک ل ئ تنۆس ل کنزیک هاوخو ن کـان )و ب گشـتی ه ر ب و شـــــ وەی ش دەم ن ت وە( ک ب هـــــۆی گ ل ـــــک ن ریـــــتی ئ تنۆکولتــووریی پت و و بن ڕەتــی ئيســﻼمی ل ــک نزیکبــۆن ت وە .ل وان زمـــانی و ژەیـــی ع ڕەبـــی )زمـــانی قـــورئان( ل پل ی ی ک مـــدای و کۆگای کی ب ه ـز و م زن ل کولتـووری نووسـراوەیی ]کت ـبی[ دار ـژڕاو ل س ر بنـــــاخ ی ميتۆلـــــۆژی ئيســـــﻼمی و کۆم ـــــک ل ئاســـــۆ م ژوویي کــــانی چارەنووســــی ع ڕەب کــــان ب ه مــــوو جيــــاوازی و نات بایي کانيي وە ،ﻻی ن کانی دیک ی ئ و ن ریت ن .ئ و کۆم ئاسۆی ب هۆی پ کهات س رەکيي بزون رەکانی ،س رەڕای گ ش ی م ژوویــی و دەســــک وت س ردەميان کانی دەو تــــانی ع ڕەب وە ،ن یتوانيــــوە سيســــت م کی دەو تــــی و سياســــی ه مــــۆژ ن ]ی کپــــارچ و هاوئاه نگ[ ل ش وازی ئيمپراتووریا پ ک به ن ــت .ب پ چ وان ،گ ل ــک کۆم گای ت واو خۆدمۆختار ب س رب خۆیی خۆج يیی وە ب مل ژر م تــا ی ع ڕەبيزمــی زاڵ و وەک رەه نــد کی “ئ وپ ڕ دەو تــی” 42ب سرووشتی ئ تنيکيي وە بۆت تایب تم نيی ئ و کۆم گایان . Supra state 42وەک ش خ نشين کان و یا ئيمارات و ش خنشين کانيی ع ڕەبی .-وەرگ . 44 ئ و تایب تم نــدیيان ی جيهــانی ع ڕەب بــوون ت هــۆی ل کــداب ان و پـارچ پـارچ بوونی ب گ ل ـک دەو تـی بچکــۆ ی خۆدمۆختار )ئيسـتا ب پ ـی ئ نـدامبوون ل کۆمکـاری ع ڕەبـی ،گ یشـتووت ٢١دەو ت( و ه ر ی ک ش ئيتر خاوەنی سا ن ک ل م ژووی “پۆست کۆ ۆنيــاليزم”ن. بۆی ليکۆ ين وە ل ناسيۆناليزمی ع ڕەبـی ن ت نيـا دەبـ grosso modoبـــ ،ب کـــو دەبـــ ب شـ وازی “ تایب تم نـــدی گ ش س ندنی ناسيۆناليزم ل ه ری ک ل و و ت ع رەب جياوازان ش ل ب رچاوبگرین. نمــوون ی کی دیــارە ل “ناســيۆناليزم کانی” پــارتيکوﻻریی ع ربی، ناســـيۆناليزمی پـــانع ڕەبی س ردەمی “النهض ”ی ک ئ ستاشـــی ل گ ڵ ب ـــــت ،ل جيهـــــانی ع ڕەبـــــدا گ ل ـــــک ﻻی نگـــــری ه ی . پانع ڕەب کــان باوەڕیــان ب بــوونی ی ک ن ت وەی ع ڕەب ل پانتــایی دەو ت ع رەب کــــانی ئ ســــتادا ه ی و گۆیــــا ئ و ســــنوورانی ک ل س ردەمی داگيرکـــــاری عۆســــــمانی و کۆلۆنيــــــاليزمی ئورووپيي روژاوایي کانــدا )بریتانيــا ،ف رانســا و ئيتاليــا( ک شــراون ت نيــا “ه لــی نمایشی”ن 43و پ ویست ه رچی زووتـر ل ن ــو بچــن .ئ و روانگ ی وەک و لــۆژیکی ت ــدا نيي و ل رابــردوو دیتمــان ،هيــچ بن مــای کی ب جــ پ یوەنـــدی نيي ب واقيعـــی ه لـــوم رجی ئ تنۆپۆليـــتيکی جيهـــانی ع رەب وە کات ــــک ئاڕاســــت ی رەوتــــی ناسيۆناليســــتيي ک ی ب رەو ســــازدانی ن ت وە ع رەب خۆدمۆختارەکان و دام زرانــــدنی گ ل ــــک سيســـت می ئيـــدیۆلۆژیکی و کـــــۆم دەچ ـ ی تی-سياسی پارتيکوليـــاریی ،بــا پ یوەنــدی ژ نيــتيکی خۆشــيان ل گ ڵ هــزری پــانع ڕەبی راگرتب .ليرەدا پ یوەندیي کی چ شنناســان .- Demarkation Line 43وەرگ . .-Typology 44وەرگ . 45 44 ل ن ــوان پـانع ڕەبيزم و پانئيسﻼميزم ب دی دەک ین ک ئ سـتا ت نيـا بـۆ م ژوناس سـ ڤ کان )ب تـــــایب ت ئ وان ی ب رەو رۆمـــــانتيزم و نۆســـــتالژی ﻻربـــــوون وە( سرنج اک ش . چ مکی ناسيۆناليزمی س ردەميان ی ع ڕەبی دەب ل دوو رووەوە ه س نگ نين :ی ک م ل رووی سياســــــــيي وە وات “مانــــــــا هزریي کــاتيي ک ی” ،45دووەم ل رووی زانســـتيي وە بــۆ دیـــاریکردنی واقيعـــی ئۆبژ کــــتيڤی ئ و چ مک ،ه ب ت ب دانــــی ب هــــای س رەکی ب ﻻی نـــی کولتـــووری .رووی ی ک م ب ئاشـــکرا ه گـــری ت وەژم کـــی ه ســـــتياریی )ه نـــــد کجار ب “ع ڕەبيـــــزم” نـــــاوی ل ـــــدەب ن( و رۆمــانتزم کی ب ه ــزی ت ــدای ک پشــت ب ن ریــت کی دەو م نــدی م ژوویـــی دەب ســـت ت وە .رووی دووەم ،ل س ر پ ـــوەرە بـــاوەڕپ کراوە زانســـتی و ئۆبژ کتيڤ کـــان دار ـــژڕاوە ،و ت نيـــا ر گـــای پ ک وەژیـــانی س ردەميان و ب توندوتيژیي ،بۆی زانست ب س دان وە ئ و ش ـ وازە ل پل ی ی ک م دادەنـــــ .مخـــــابن ب رەچـــــاوگرتنی رووی ی ک م، ناســيۆناليزمی ع ڕەب بــۆت ک رەســی س رەکی و زۆرب کارهــاتووە ل سياس تی دەرەکی و ناوخۆیی گشت دەو تانی ع ڕەبی. ع ڕەبيـــزم ن ت نيـــا ب شـــ کی جيـــان کراوە و س رەکی فۆلکلـــۆر و داه نانی هون ری پ که ناوە ،ب کو ب گشتی بۆت کولتووری سياســی و کـۆم ی تی جيهـانی ع ڕەب .هـزری ع ڕەبيـزم رخن ی کردووت ن ـو ی تی ،زانســت کۆم گشــت ئاســت کانی ئاگــایی کــۆم ب رنـــام ی گشـــت حيزب کـــان بـــ ی تيي کــان، جيـــاوازی ،چاپ م نيي کـــان ،ن ـــو .- Conjunctures, subjective connotation 45وەرگ . 46 ک رت کـــانی راگ یانـــدن و ب ره مه نـــان و ئامرازەکـــانی راگ یانـــدن ئ لکت ۆنيي کانی بينراو و بيسراو. ب ت وانين کـــــی وردبينـــــان بۆمـــــان دەردەک وێ ک ئ و دوو رووی ناسيۆناليزمی ع رەبی ل م س ردەم دا ،ب هيچ شـ وەی ک ل کـتر جيـا ناکر ن وە و ل رووی سرشتی دژای تييــان ل گ ڵ ی کــتر نيي .جياوازیــان ت نيـا ب نـدە ب ه لوم رج کـان و پ یوەنـدی ه ی ب ب کاره نانيـان ل ه لــوم رج جياوازەکانــدا و ت واک ر و ج گــرەوەی ی کــترن .ب گشــتی، ئ و دوو رووی ،و نــای کی ی کگرتــوو و پ ب پ ســتی چ مکــی روا تيــی “خۆاگایی ن ت وەیـی ع ڕەبـی” یـان “ع ق ي تـی ن ت وەیـی ع ڕەبـی” پ کـــد نن و ب ت ک کبـــوون ل گ ڵ ب ســـت نی پارتيکۆليـــاریی )و ت جياوازەکــــان( و ه روەهــــا پــــانع ڕەبی )ع رەبيــــزم( ،ن ــــوەڕۆکی راست قين ی چ مکی کۆم ناسيان ی “ناسيۆناليزمی ع ڕەبــی” پ ــک دەه نن. ناســـيۆناليزمی ع ڕەبـــی خـــۆی ب ه مـــوو رژ م سياســـيي کانی جيهانی ع ڕەب ت یار کردووە ،ب م ب ش وازی جوراجور ب کاری د نــ و دەکرێ بل ين ک ب ش واز کی پارتيکۆليـاریی ب نـدە ب شـو ن و کـات جياوازەکــان .ل و و تــان ی ک ئ ســتا دابون ریــتی کــۆنی ع ڕەبــی ل ش ـ وازی ژیــانی کۆم تيــدا ب ه ــزن ،ناســيۆناليزم ب چ ـ ی ت ک وە و ل کب ستراوە ل گ ڵ ئيسﻼميزم )پاشای تی سعۆدی ،ليبيا ،م راکيش( و تــا رادەی ک و نــای ئایينــی ه ی .ل و ت پيشــک وتووترەکانی شــام ، Levantوات ل ميســــر ،ســــووریا ،و ه روەهــــا ل لوبنــــای نيمچ م ســـيحی و ل ئوردن و ع راقـــدا ،ئيســـﻼميزم ب گشـــتی ل بـــاری سياسی و حقوقيي وە ن چۆت ن و چوارچ ـوەی بن مـا راگ یانـدراوەکانی 47 ئ و دەو تــان .ئ گ رچــی ئيســﻼمی رووحــانی 46کــاردان وەی خــۆی ل س ر ک شــوه وای هــزری سياســيی ئ و دەســت ل دەو تــان دا داناوە. خۆنامۆیی 47 ک س رەتا ل س ر ب ست نی ئ تنيکی و پاشتر ل س ر ب ست نی ئایينی پ کد ت ،هۆکاری نات بایي ناوخۆیي کـان و کـاردان وی ه ی ل چ بـوون وەی ناسـيۆناليزم ل ه مـوو ئ و و تـان ی ئ م پرس ت يانــــــدا س ریه داوە .س رەڕای ئ وە ،دووپــــــاتی دەک ین وە ک ل ئيمپراتووریـای عۆسـمانی مـاوەی کی دوور و در ـژ ئتنـۆس و ئایينـی زۆر جيـــاواز ل ژ ـــر ســـای ی “سيســـت می ميلل ت”48ی “بـــابی عـــالی” ب ئاشـــتی ل گ ڵ ی کـــتر ژیـــاون .ب 49 م کات ـــک ئ و ئيمپراتووریـــا فـــرە ن ت وەیي ک وت ق یران ناوخۆیی و دەرەکيي سرۆشتيي کانی خــۆی و پاشانيش ت ک ووخا ،ئ و “ح یران”ە کۆتایی پ هات. ل گۆڕەپــانی و ت ـانی ع ڕەبــی و و تــانی دیک ی کۆلۆنيــالی و ن ــوە کۆ ۆنيـالی نـاوچ ک ،نات بـایی ئ تنيکـی-ئایينـی ل س ردەمی ش ڕی ی ک مــی جيهــانی س ری ه ــدا و گ ش ی کــرد و پاشــانيش ل ژ ــر کـــــــاردان وەی دەســــــــت وەردان م ب ســـــــتداران کانی زله ـــــــزە ئ مپریاليســـــتيي کان بـــــۆ داگيرکـــــردن و دام زرانـــــدنی گۆڕەپـــــانی ب رژەوەندیي کانی خۆیان ل رۆژاوای ئاسـيا ک کيـان ل بزووتن وەکـانی رزگاریخوازان ی دەو ت فـرە ن ت وەیي کـانی ئ و نـاوچ ی بـۆ گ یشـتن ب م ب ســــت کانيان وەرگــــرت .پــــاش ش ڕی دووەمــــی جيهــــانی و ه ســتانی ش پولی بــزووتن وە رزگاریخوازان کــانی و تــانی ئ فریقــا و 46 47 48 49 .- Cleicalismوەرگ . .- Alinationوەرگ . ب وان ژ رنووسی .- .٢١وەرگ . ب وان ژ رنووسی .- .٢٢وەرگ . 48 ئاســيا ل پ نــاو رزگــاریی ل کۆلۆنيــاليزم ،دەســت وەردان کانی رۆژئاوا ل ژیــانی گ ﻻنــی رۆژه تــی نزیــک )ل ــرەدا ت نيــا باســی ئ و نــاوچ ی دەک ین( ن ت نيا کۆتایی پ ن هات ،ب کوو ل زۆر بـواری دیـاردا ت نـان ت پ رەس ندنی ب خــۆی وە دیــت .ت نيــا شــ وازەکان و ئامانج کــانی ئ و دەست وەردانان ل پ یوەندیی ل گ ڵ ه لوم رجی تازەپ کهاتوو ،گۆڕانی ب س ردا هات. ل م س ردەم تازی دا ،ئ گ رچی قۆناخی کاپيتاليزم و ئ مپریاليزمی کﻼســـــــيک ب س رهات ،ب م م یلـــــــی و ت فرەپ شـــــــک وتووە پ ش ســـازیي کانی رۆژاوا بـــۆ دەسب س رداگرتنی رۆژه تـــی نزیـــک ل پ ناو ب رژەوەندیي ژ ئۆپۆليتيکی و ژ ئۆست ات ژیکيي کانياندا ب ت واویی ل ئاســــــتی خــــــۆی مــــــای وە و ب رەو وەدەســــــته نانی س رچاوە سرووشتي کان )ل پل ی ی ک م ن وت و ئ سـتاش گـازی سرووشـتی( ه کشانی ب و ن ی ب خۆی وە بينيوە .ب م بۆ راگرتن و ب پ ی توانا، پت وکردنـــــی پ گ وەدەســـــتهاتووەکانی س ردەمی کۆلۆنيـــــاليزمی کﻼســيک ل نــاوچ ک دا ،پ ویســتيان ب ش ـ وازی سياســی نــوێ بــوو. زله ـزە کـۆن کۆلۆنياليسـت کان ئيـتر ئ سـتا س روکاریان ه بـوو ل گ ڵ، ی ک م ،گ ش ی خۆاگـــایی ناسيۆناليســـتی ع ڕەب کـــان و گ ﻻنـــی دیک ی رۆژه تــی نزیــک ل پ نــاو س رب خۆیی راســت قين و مــافی خۆب ڕیـــوەبردن50ب ر ب رای تـــی ناسيۆناليســـت خۆج يي کـــان ،دووەم، ل گ ڵ ملمﻼنــی رکــاب رە رۆژاوایي کــانی دیک )ل وان ،رکــاب ری نــوێ، و ت ی کگرتووەکــانی ئ مریکــا( ک چاویــان ب یبــوو ب شــی خۆیــان ل س رچاوە سرووشـــتيي کانی نـــاوچ ک .ئ مپریـــاليزم و کۆلۆنيـــاليزمی .- Sovereign 50وەرگ . 49 شــــ وازکۆن ،ناچــــاربوون ب رگــــری ل خۆیــــان بک ن ،وات ب ناچــــاری ب ت واویـــی ل پ گ ی ف رمـــان ەوایی رۆژه وازیــان ه نــا ل تۆنــدوتيژیی ب ـ ب ت پاش کش یان کـــرد و ب زەیــان وەک س رەکیترین ئامــراز. م بــۆ داگيرکردنــی نــاوچ ی تــازەی کاردان وەیــان و ب رگریکــردن ل دەســــتک وت کانيان ،دەســــتيانکرد ب دۆزین وەی هاوپ یمــــان ل ن ــــو نۆخب کــانی خــۆج يی و ه ــزە سياســيي تــازە س ره داوەکان ک زۆر جــار ناسيۆناليســت خۆج يي کــان و ت کۆش رانی سياســی و ت نــان ت ک سانی تۆنداژوشی دەگرت وە. ناســيۆناليزمی ه مــوو ئ و ک ســان ی ه ســتاش چ قب ســتووی کۆم گای ن ریتی مابوون وە و ب پ ی ئاسـتی پ شـک وتوویی ئ وکـات، پ ــــوەرە دیارەکـــانی شارســـتاني تی س ردەميان ﻻیـــان ب گــــان بوو، سنووردار و نات وا بوو و ل رووی سرووشتي وە خۆپ رەسـتان و ت نيـا ب پرس ب رت ســـک ئ تنيکيي کـــانی ن ت وەی خۆیـــان ســـنووردارکرابوو، سيست ماتيک ن بوو ،ب رنام ی کی ئ ر نی بۆ چاکسازی و نو کاری ل بنک سياســی و کــۆم ناوەڕاســـت کانی پـــ ی تی و ئابــووریي کــۆن و پاشــماوەی س دە ن بـــوو .ئاڕاســـت ی ئ و ناســـيۆناليزم ت نيـــا دژای تيکـردن بـوو ل گ ڵ دۆژمنـانی دەرەکـی ک ئ وە ت ـرک رەوە ن بـوو. ب گشــــتی ل ناســــيۆناليزمی س ردەميان ی رۆژه تــــی نزیــــک و ب تــــایب ت ل ناســــيۆناليزمی ع ڕەبــــدا ،چ ل رووی هــــزریي وە و چ ب کـردەوە ،ک سـای تييکی “پ ۆتاگۆنيسـتی” 51ل ئاسـتی ن ون ت ویيــدا، پ ـوەی دیـار نيي تـا پ که ن ری ناسـيۆنال زم کی پ شـک وتوو و ئاسـۆدار ب ت ه ر وەک ل زۆر ل نموون ی کـارە سياسـی و هزریي کــانی ر ب رە Protagonist 51ک سای تی یان قارەمانی س رەکی رۆمان و داستان.- .وەرگ . 50 ناودار و کاریزماتيک کانی رۆژه تدا دەیانبينين ،وەک :سـوون یاتسـ ن، گانــدی ،ن هــروو ،ک مــال ئاتــاتورک .ل ــرەدا پ ویســت ئ م شــی لــ زیادک ین ک ئ و ناسـيۆناليزم ب هـۆی ﻻوزبـوونی تـا ئ سـتا ن یتوانيـوە ئ زمـــون کی ب رچـــاوی سياســـی کۆبکـــات وە تـــا بيکـــات بن مـــای ر ب ریکردنــی بــزووتن وەی ک بــۆ بۆنيادنــانی کۆم گــای کی رەس نی د مۆکراتيـــــک ل و تـــــانی ع ڕەبيـــــدا .هاوکـــــات ناســـــيۆناليزمی س ردەمييان ی ع ڕەبی پاشخان کی ئيسﻼميزمی پ ل گر کو رە کۆن و داس پاوەکانی ل کـۆ ی ب سـتووە و ت نـان ت پ شـی واب سـت ی ک ن خشــ کی زۆر ت کــدەران ل گۆڕەپــانی ن ون ت وەیيــدا دەگ ــ ێ )ئ وە ع ڕەب م ســـــيحيي کانی شـــــام Levantنـــــاگر ت وە( .بـــــۆی ل م س ردەم ی ئ م دا نــاوەرۆکی نيشــتمانپ رەوەران و دژە ه ژمــۆنيکی ناسيۆناليزمی ع ڕەبی گ ل ک سنووردار خۆیدەنو ن . س رەڕای ئ مــان ،ناســيۆناليزمی ع ڕەبــی ن خشــ کی گرینــگ و س رب خۆیان و هاوکـــات زۆر شـــاراوەی ل سيســـت می پ یوەنـــدیي ن ون ت وەیي کانی س قامگرتوو ل رۆژه تی نيزیکدا گ ـ اوە و بنـاخ ی سياســـی بزووتن وەی کـــی ب ه ـــزی ل پ نـــاو س رب خۆیی ت واو و خۆب ڕ ـــوەب ری ل ه مــوو و تــانی ع ڕەب پ که نـــاوە ک ل ئاکامــدا روخــانی رژ م کۆلۆنيــال و نيمچ کۆلۆنيال کــانی ئاســيا و ئ فریقــای ل ک وتـووت وە .ئ و ئاکـام ،ب هـرەی ئ ر نـی ناسـيۆناليزمئ ع رەب ل رەوتی م ژوویی و گشتگيری پ که نانی بارودۆخ بۆ گ ش کردنی ئازاد و س رب خۆیان ی گشت گ ﻻنی جيهان .ل ه مــان کاتــدا ،ه کشــانی خ ــرای ناســيۆناليزمی ع ڕەب پــاش ش ڕی دووەمــی جيهــانی ،بــۆت ی ک ـــــــک ل هۆکـــــــارە س رەکيي کانی پ رەس ندنی ک ش کان ل 51 رۆژه تـــی نزیـــک ک ت نـــان ت بـــۆ ب رژەوەنـــدیی خۆدی گ ﻻنـــی ع ڕەبيش ه ڕەش ی . مــــافی چــــارەی خــــۆ نووســــينی گ ﻻنــــی ع ڕەب ل ژ ــــر ئا ی ناســــيۆناليزمی ع ڕەب بــــۆ نمــــوون ل ســــا نی ١٩٢٠تــــا ،١٩٧٠ راســت وخۆ ل س ر ب رژەوەنــدیي کانی و ت زله ــزە فرەپ شــک وتوو و پ ش سازیي کانی رۆژاوا )ه روەها ژاپۆن( کاریگ ریی م زنــی دانــا .ئ و زله زان ب هيــچ شــ وەی ک ئامــادە ن بــوون ر گــا بــدەن ب ﻻوازبــوونی کاردان وەیـــان ل جيهـــانی ع ڕەبـــی ،وات ئ و و تـــان ی )ئ رانيشـــی ل گ ڵ( ک خـــــاوەن س رچاوە س رەکيي کانی وزەی سرووشـــــتين. ه روەها ه ند ک و تی ن ه موو ئورووپی “پاشــکۆ”ی ئ و زله زان ک ب ســت اوەی ه نــاردەی ن وت و گــازی رۆژه تــی ع ڕەبــی بــوون، پشـــتيوانی ئ و زله زان یـــان دەکـــرد .ه مـــوو ئ و و تـــان ب گشـــتی س قامگيریی ل ناوچ ی رۆژه تی نزیک و ب تــایب تی ل دەو تــانی ميسر ،سـودان ،شـامی ع ڕەبـی ،Levantو ع راقيـان زۆر پـ بوو. ب گرینـگ م مــاوەی کی دور و در ــژە ئ و نــاوچ ی س قامگيریی ب خــۆی وە ه ر ن بينيوە و چـاوەڕێ نـاکرێ ل داهــاتووی کی نزیکيشـدا ل و رووەوە گۆڕان ــــک رووبــــدات .ب در ژایــــی س د ســــا ی رابــــردوو پشــــ ویی ناسيۆناليســتی ئ و نــاوچ ی ی ت نيــوەت وە .پــاش رووخــانی رژ مــی س رەرۆی سۆ تان ب دەست تورکانی ج وان ،ل س رەتا ه ستی دژە تورک ورووژا و پـاش ه رەسـه نانی ئيمپراتووریـای عۆسـمانی ب هـۆی شکســتی ل ش ڕی دووەمــی جيهانيــدا ،گــوڕوتينی ناسيۆناليســت ع ڕەب کـــان ب دژی هاوپ یمـــان و پشـــتيوانانی پ شـــوویان ل ش رەدا 52 ه گيرسـا ،وات ئينگليـس و ف انسـيي کان ،چونکـوو ن ت نيـا ب نيـی دام زرانـــدنی دەو ت کـــی ی کگرتـــوو و س رب خۆی ع ڕەبـــی ل س ر و ران کانی ئيمپراتووریای عۆسمانيان ب ج ن گ یاند ،ب کوو ب ک ک وەرگرتــن ل س رک وتنی “هاوپ یمانــانی ٣ﻻی نــی ئانتــانت” 52ب س ر “هاوپ یمانــانی ٤ﻻی ن”دا ،ســووریا ،لوبنــان ،ف ل ســتين“ ،ئ وپ ڕی ئوردن” )مـــاوراء اﻻردن “ئوردنـــی ئ ســـتا”( و ع راقيـــان داگيـــر کـــرد و ل چوارچ وەی رژ م کـی کۆلۆنياليـدا خسـتيان ژ ـر حـۆکمی “کـۆم ی ن ت وەکان” .53ت نيا پـاش ت وابـوونی ش ڕی دووەمـی جيهـانی بـوو ک ئ و و تان س رب خۆیيان وەدەست ه نا ،ئ گ رچی ل ی ک م قۆناخــدا زۆرتــر ب ش ـ وەی کی روا تــی بــوو و ل زۆر بــواری ه ســتياردا )پ ــش ه موویـان ئابـووری و سياسـی-س ربازی( ب سـت اوەیی زۆرب ی و ت س رب ست ع ڕەبيي کان ب روژاوا ه ر ب ردەوام بـووە و تـا ئ ستاشـی ل گ ڵ ب ،ه ر ب ردەوام . پـاش ل ن وچـوونی کۆلۆنيـاليزمی و تـانی ع ڕەبـی چـاوەروان دەکـرا روانگ ی مــافخوازان ی ناســيۆناليزمی تونــداژووی ع ڕەبــی دژی روژاوا کۆتــایی پ هاتبــا و یــان ب ﻻنــی ک م ﻻواز بۆبــا .ب م ئ وە رووی ن دا و ب پ چ وان ،ه کشانی ب خۆی وە دیت .ر ک ل و س ردەم دا و کات ـک پرس کــۆن کﻼســيکی و م ــژوویي ک ی رۆژه ت ب گــۆڕ دەســپ ردرا، پ ـدەکات ک چوارچ ــوەی نـاوچ یی ت ــدەپ ڕ ن و ل قــو یی و پانتـایی تــازە ک ش ی کی گ ل ــک م زنــی سياســی-س ربازی دیک دەســت ب رفراوانــــدا ب ودەب ت وە و دەب ت س رەکیترین و کــــاراترین ک ش ی ن ون ت وەیی. Triple Entente 52ر ک وتنی ن وان بریتانيا و ف ڕانسا و رووسيا .- .وەرگ . .- League of Nation 53وەرگ . 53 م ب ســت پرسـی ف ل ســتين )ل نووسـراوەکانی ئ م س ردەم دا زۆرتــر ب واتــای کی فراوانــتر و ل رووی جــۆگرافی نادیــار ،ب “ک ش ی رۆژه تـــــی نزیـــــک” نـــــاوی ل ـــــدەب ن( ک ب هـــــۆی سياس تی ئ مپریاليستی ل ندەن ل کۆتــایی ش ڕی ی ک م جيهانيـدا و ل مــاوەی ریک وتن کــــانی ئاشــــتی پــــاش ش ڕ ب س ر نــــاوچ ک دا س پا .ئ و سياس ت تــاکو ئ ســتا ن ت نيــا نــاوچ ی رۆژه ک شـــوه وای سياســی و کـــۆم تــی نزیــک ،ب کــو ی تی ت واوی جيهــانی ژەهــراوی کردووە و بۆت کۆسپ ک ل ب ر سياس تی دەرەوی دەو ت ع ڕەب کــان و زۆرب ی دەو تـــانی موســـ مان ،و ئ و و تـــان ی هاویشـــتووت نـــاو ملمﻼنيي کــی زۆر پــ خ رج ل گ ڵ ئيســرایيل ک ل گ ڵ ب رژەوەنــدیي ب هـــــادارە ن ت وەیي کانييـــــان نـــــامۆی و ه روەهـــــا دەب ت هـــــۆی پشتگو خســتنی گ ل ــک گيروگرفــتی ک ل م ژە چاوەڕوانی چارەس ری دەک ن. ک ش ی رۆژه ک کــراوی ئ و و تــان ک تــی نزیــک ب و روخســارەی ک ئ ســتا ه ی تــی ه روەها ب ش وەی کی ن ر نی کاردان وەی ل س ر ئيسـرایيل دانـاوە و ئاسـۆی مـان وەی س قامگيران ی دەو تـی ﻻوی ی هـوودی خسـتۆت ژ ــر پرســيارەوە .ل ملمﻼنـی ع رەب و ئيسـرایيل ک پـتر ل ٦٠سـا در ژەی ه ی و چوار ش ڕی گ ورە و چ نــدها ت ک چــوونی س ربازیی ناوچ یيشــی ل ک وتــووت وە ،ل ٢٥ســا ی رابــردوودا ه ردوو ﻻی نــی خســتۆت بنب ســت وە .ه و ــی گ ل ــک ﻻی نگرانــی ه ســوک وتی رادیکا ن ل ر کخراوی ناسيۆناليسـتی و ر ب رانـی دەو تـانی ع ڕەب ک زۆرتــر شــ وازی پــارتيزانی و تيروریســتييان گرتبــووب ر ،ن یتوانيــوە ئاکــام کی چاوەڕووانکراویــان بــۆ ب ره م ب نــ 54 .ئاکــامی ئ و ه و ن ب پ چ وان ،ﻻوازیــــی سياســــی و س ربازیی ع ڕەب رادیکا کــــانی پ شان دا و س لماندی ک ناتوانن ب س ر ئيسرایيلدا س رک ون و یــان واداری بک ن پاش کش ی کی جيــددی بــۆ ع ڕەب کــان بکــات .تــاقم تونـدوتيژەکانی کارگـای ک رەس ســازیی ع ڕەبـی داوای دام زرانـدنی ف لستينی ع ڕەبييــان دەکـرد ب پـایت ختيی ئورش ليم و ئ گ ر بکـرێ سـنوورەکانی بگـات ئ و ناوچـان ی ئيسـتا شـارۆچک زایۆنيي کـان ل ـی سـاز ن کرابـوو )“داوای ه رە ب رز”( ،دەنـا ب ﻻنـی ک م ج ب ج کردنـی بریـــاری ر کخـــراوی ن ت وەی کگرتووەکــــان ل ٢٩نــــۆڤ مب ری ١٩٤٧ ) “داوای ه رە نزم” جياکردن وەی دوو دەو تی ف ل ستينی ع ڕەبی و ی هودی(. بانگ ش کانی ناسيۆناليســـت ع رەب کـــان دوربـــوو ل ب ســـت نی واقيعــی و ل گ ڵ بــارودۆخی ژ ئۆپۆليــتيکی ن رۆژه تــی نزیــک و ن جيهـــان ی کيـــان ن دەگـــرت وە و هيـــچ چانســـ کی ن بـــوو ل ﻻی ن کــۆم گ ی جيهــانی پ شــوازی ل بکــرێ ،ئيــتر باســی ه و ســتی ئيسرایيل ه ر ناک ین .ب م ئ ستاش نزیـک ب ه مـووی ئ و روانگ ی ب ردەوام ل ﻻی ن کۆم گـــای ت واوی و تـــانی ع ڕەب ه مدیســـان دووپات دەب ت وە و ه روەهـا پشـتيوانی و د سـۆزیی جيهـانی ئيسـﻼم و ،ل س ردەمی ی ک تی ســۆڤي تدا -و تـانی ج مس ری ســۆڤي ت و دەوروب ری بۆ ﻻی خـۆی راک شـا .بـۆی ل ٢٠سـا ی کۆتـایی س دەی بيســـت م و س رەڕای شکســـت س ربازیي کانی ع ڕەب ،ئ گ رچـــی ل وان ی ل ژ ــر کــاردان وەی ئ و شکســتان ش بــووب ،ناســيۆناليزمی ع ڕەب ب ب رزکردن وەی ه ست و سۆز و پشتب ستن ب سایکۆزی Psychosis 54دەروون ش واویی .-وەرگ . 55 54 ر ڤانشــيزمی 55تــایب ت ب ع ق يي تــی تۆ ئ ســت ن ران و ج گرتــووی ع ڕەب ،پ شــک وتن کی ب رچــاوی ب خــۆی وە دیــت ،ب م ب گشــتی ئاڕاســـت ی کی تونـــداژووان ی ئاشـــکرای ب خـــۆی گرتـــووە ک ب رەو بنب ست دەیبات. دوایيـــن رووداوەکـــانی گۆڕەپـــانی رۆژه تـــی نزیـــک ل س رەتای ه زارەی تازەدا ]ه زارەی س م[ ،ه نـد ک تایب تم نـدی ت ڕ و تـازەی ل س رل شــ واویی ناســيۆناليزمی ع ڕەب زیــاد کــردووە .ک ش کانی نــاوچ دیســان ب س رچاوەی ن وخــۆیی و دەرەکــی تــازە دەبن وە و ب رەه نــــــدگ لی تــــــازە س ره دەدەن وە .ه ب ت ه مــــــوو ئ وان پ یوەنــدیيان ب ناســيۆناليزم وە نيي ،ب م ه مــوو ئ وان کــاریگ ریی راست وخۆ و ناڕاســت وخۆیان ه ی ل کـاراکردنی ناســيۆناليزم ،چـۆنک ناسيۆناليزم ل پ یوەنــدی ل گ ڵ ه ر چ شـن گۆڕانکــاریي ک ل ژیـانی کۆم گــادا هيــچ کات ــک ب ﻼی ن ن بــووە و نــاب .ئ م دیــاردەی ه م ل جيهـــانی ع ڕەب و ه م ل دەو تـــانی دیک ی بـــاکووری رۆژه نزیک ،بۆ نموون ل ئ فغانستان ب ڕوونی دەبيندر ن. تـــی زۆرجار ﻻی ن کانی ملمﻼنی ل پ ناو ب رژەوەندی ن ریـتی خۆیانـدا واز ل گفتوگــۆی کی شارســتانيان د نــن و دەســت دەدەن ش ـ وازگ ل کی زۆر ب ب ز ييـــان .ر کک وتنـــی ئاشـــتيان دەک و ت پل ی دووەم و بـــۆ چارەس رکردنی ک ش کان گرینگی ب ش وازەکانی توندوتيژان دەدرێ. تيرۆریـــــزم گۆڕەپـــــان کی ب رفراوانـــــی داگيرکـــــردووە و ه نـــــد کجار کاردان وەکــانی دەگــات ئاســتی کۆم کــوژی .بــۆ چارەس ری گ ل ــک Rewanshism 55ب مانای تۆ ستاندن و تۆ کردن وە ،شيواز کی ه سوک وەتی دەو ت، حيزب یان ر کخراەکانی سياسيي بۆ گۆڕینی سنوورەکان یان ئ ستاندن وەی خاکی داگيرکراو ب هۆی شکستی سياسی یان س ربازی .ویکيپ دیا .-وەرگ . 56 ک ش ی سياســـی و ل پل ی ی ک م ئ و ک شـــان ی پ یوەســـتن ب پ یوەنــدیي ن ون ت وەیي کــان ،تونــدڕەویی ئ ویــش ب شــ وازەی ه رە خو ناوی خۆی ،بۆت باو. نمــــوون ی کی زۆر ئاشــــکرا و ل ه مــــان کاتــــدا فــــرە ریاکــــاران ی س ره دانی تونـــدڕەویی بریـــتيي ل کارنـــام ی حيزبـــی ژیـــان وەی سۆسياليســتيی ع ڕەبــی )“ب عــس”( ل ع ــراق )تـا مــاوەی ک ل م و پ ــش( و ل ســووریا ک بــۆ ر ب ری ه مــوو ع ڕەب ت دەکۆشــان .ئ و حيزب ه روەهــا ل لوبنــان .ئوردەن و چ نــد و تــی دیک ی ع ڕەبــی ﻻی نگرانـی ه ی ،ب م کـاردان وەی کی ب رچاویــان ن بــووە .کـادیرانی ب ع س زۆرتر ه لقو ویی ب سـت ن کی وردەبـوورژوایی بـوون و خـاوەن پ گ ی کی کۆم ی تی و سامانيی ج گير ن بوون ،بـۆی ب خۆبـایي کی ل رادەب دەر و ب پ ی توانا ب ک مـترین س رئ ش ،ل ه و ـی گۆڕانـدنی پ گ ی کــۆم ی تی خۆیانــدا بــوون .ب شــی ه رە زۆری ب عســيي کان پ کهاتبوون ل ئ فس رانی سۆپا و کارم ندانی پل نزمـی پـۆليس ل ژ ـر کــاریگ ریی ه ســتی ناسيۆناليســتی وروژ نـدراو ل ﻻی ن کارم نـدانی ئاســـت نزمـــی نـــاو ئامرازەکـــانی راگ یانـــدن و ه روەهـــا ب هـــۆی نووســراوەکانی نــاو کت ب کــانی خو نــدگ کان و ب ســـواربوون ل س ر ش پول کانی نيشتمانپ روەریی ،ئاوات خـوازی وەدەسـته نانی ناوبانـگ بـــۆ ک ســـ تی خۆیـــان بـــوون .دیـــاردەی ک ک ب گشـــتی ل و تـــانی پ رەئ ســت نی رۆژه ت ل ن ــو نيمچ رووناکبيرانــدا بــاوە و ئارەزووی گۆڕانی خيرا دەک ن )ب گشتيش ت نيا بۆ سودی خۆیان(. ئ گ ر ل کـــدان وەی ک بـــۆ پ یوەنـــدیي کۆم ی تيي کـــانی و تـــانی ناسيۆناليســتی ع ڕەب بک یــن و ع ــراق و ســووریا ب نمــوون بگریــن، 57 ب گۆمان دەتوانی ب اوردیـان بک یـن ل گ ڵ ئيتاليـای س رەتای سـا نی ١٩٢٠و ئا مانيــای س رەتای ســا نی .١٩٣٠ئ م دوو و ت ل رەوتــی خ بات بـۆ وەدەسـته نانی دەس ت رووب ڕووی گ ل ـک ق یرانـی ی ک ل دوای ی ک کـــــــان دەبن وە ،ل وان ش ،ل بـــــــواری پ یوەنـــــــدیي ن ت وەیي کـان )ب تـایب ت ئا ـۆزیی کتـوپ ی ن ـو پ یوەنـدیي کانی کـورد و ع ڕەب( ،ه ڕەش ی ب ردەوامــــــی ه گيرســــــاندنی ش ڕ ن ــــــوان ئيســــــرایيل و ســــــووریا ب هــــــۆی ک ش ل ن ب اوەکانيــــــان ،ه و تيرۆریســتيي کان ل لوبنــان ب هــۆی هانــدانی ﻻی ن ب کر گيراوەکــانی ســـووریا ک ه مـــوو ئ وان بـــۆن هۆکـــاری هـــاتن س رکاری رژ م فاشيســت کان ل ســووریا و ع ــراق .ل ٣٠ســا ی کۆتــایی س دەی بيست مدا ،ب هـۆی تـاقم کی ه رە تونـدڕەو ل بيرم نـد و چاﻻکوانـانی ب عســـی ،دیکتـــاتووری ت س قامگيرتر دەبـــ ،ل وان ش ل س رووی ه مــووان ر ب ڕی ع ــراق ،س دام حۆســ ن ک ل ســا ی ١٩٨٩و ل سياس تی ناوخۆیيــدا ک کــی ل بۆمــبی کيميــایی وەرگــرت و تــاوانی کۆم کوژی ل دژی کورد ل باکووری ع راق )ح ل بج ( ئ نجام دا و ل سياس تی دەرەکيشـدا ،ه م ه رشـی کـردە س ر ئ ـران و ل سـا ی ١٩٨٠تــا ١٩٨٨ش ڕ کی ســازکرد و ه م ل ١٩٩١-١٩٩٠کو ــتی ب ع راق “ئ نشلوس” 56کرد .ئ و ئاژاوەگي یي هاوچ شنان ی ئاکارەگ لی هيتلــر و مووســۆلينی ،س رئ نجام بيــری پــانع ڕەبی “سيدالرئيســی” ب عسيي کانی ل خشت ب دەرکرد. شکســت س ربازیي کانی ب عســيي کانی ع ــراق ک ت کرووخــانی یاســـام ند و چـــاوەڕووانکراوی رژ مـــی س دام حۆســـ نی ل ســـا ی Anschluss 56وش ی کی ئا ماني ب مانای ل کب ستن وە .م ب ست داگيرکردنی و تی ئۆتریش ل ﻻی ن سۆپای هيتلر ل ١١مارچی سا ی .١٩٣٨ویکيپ دیا .-وەرگ . 58 ٢٠٣٣دا ل ک وت وە ،ل ﻻی ک و دامــــاویی ب عســــيي کانی ســــووریا و هاوپ یمان کانيــان ل لوبنــان و ه ــزە پشــتيوان کانیتریان ل و تــانی دیک ی ع ڕەبی ل ب رامب ر زەبری کــاریگ ری ئيســرایيل ل ﻻی کیتــر، بيرو هزری فرە زەب ﻻحی ب عسيي کانی بۆ دام زراندنی نيشتمان کی ی کگرتــــووی ع ڕەبــــی ،خســــت ژ ــــر خــــاک وە .ناســــيۆناليزمی س ردەميان ی ع ڕەب ب ل دەســـــتدانی ئ و بن مـــــا بنـــــاژوخوازان ، وادیــارەبوو ب ـ ک رەس دەم ن ت وە .ب م ئ و بۆشــایي ی ک ب هــۆی شکســـت کانی ر ب ری ب عســـيي کانی ناســـيوناليزمی سياســـی ل ه رش کانيدا پ کهــــاتبوو ،زۆر خ ــــرا ب ئيســــﻼمی تــــازە پ گرتــــوو و ش رئ نگيز پ کری وە. نيشــتمانپ روەرانی ع ڕەبــی ئ م س ردەم بــۆ ق رەبــووکردن وەی ه ستی ناکامی ناسيۆناليستی ،روویانکردە ب هـا ن ریتيي کــان ،ب ئ و ج گرەوەی پ ب پ ستيان ناب . م چونکــوو ،ی ک م ،ک ش ن ت وەیي ناوخۆیي کــانی پ شــوو ه ر وەک خۆیان ماون ت وە و ت نيا خامۆش بـوون ب م ئ م جـارە درەنـگ یـان زوو ب شـــ واز کی زۆر دژوار س ر ه ـــدەدەن وە ،وەک پرســـی کـــورد ک ن ت نيا ل ئ ج ندای سووری دا مـاوەت وە و ب ڕاسـتی هيـچ کار ـک بـۆ چارەس ری ئ ر نــی ن کــراوە ،ب کــوو ل ع راقيــش ه ر ل دەســتوری کار دای ،ئ گ رچی ل و ندەرێ ه ند ک پ شک وتنی واقعی دەبيندرێ. ل ســا ی ١٩٩٢ەوە ل ع ــراق ئۆتۆنــۆمی ن ت وەیــی کــورد ب بن مــا رەوا و یاسایي کانی دەس ت و خۆب ڕیــوەب ری ئابــووری بــوونی ه ی ک ل س ر بن مای ر ک وتن کی س قامگير بۆ ن وت ل ب رامب ر خۆراکدا ل گ ل رۆژاوا و ر کخ اوی ن ت وەی کگرتووکان ب ست ا و بۆ دام زرانــدنی 59 ی ک ی ک ئۆتۆنــــــۆمی سياســــــی و دەزگاکــــــانی ب ڕ ــــــوەبردن و ف رمانگ کانی ئيـداری رزام نـدی درا و ئ م ر کک وتن ه م ل ئ مریکـا و ه م ب کۆی دەنگ ل ئورووپا پ شوازیی ئ ر نی ل کرا )ب م ﻻی نــی کـــورد ج خـــتی کـــردووت وە ل س ر دەرف تـــی چاوپ داخشـــاندن ب سنوورەکانی ل داهاتوودا ،دیارە ل ب رژەوەندی خۆیدا(. مخــــابن ،ب دام زرانــــدنی “کوردســـتانی ئازاد” ،واتـــای ک ک بــــۆ ئۆتۆنــۆمی کــورد ل ع ــراق ب کــار د ــت ،نــاکرێ ی کس ر چــاوەڕوانی کۆتـــایی هـــاتنی ملمﻼنـــی کـــۆنی کـــورد و ع ڕەب ل م و ت دا بيـــن. ع ڕەبيزمــی ش ڕخواز ئ گ رچــی دوچــاری مــای پوچيی بــووە ،ب ئامــادە نيي دان ب شکســتی ب عسيســت کان و ﻻی نگرانــی ب نــ م و ه وڵ دەدات کۆســـپ و ت گ رە بخـــات س ر ر گـــای ت ک بـــوون وەی نـــاوچ ی ک رکـــووک بـــۆ س ر ئۆتۆنـــۆمی تازەپ کهـــاتووی کـــورد ،ئ م نــاوچ ی ی ک چــا وە ن وت کــانی پاشــکۆیي کی زەب ﻻحــی ن وتــی باکووری ع راق پ کد ن .کـورد ب پ ـی ه مـوو بن ماکـان دەیس لم ن ک ک رکــووک ل ک ونــارەوە خــاکی کــورد بــووە و پــایت ختی باشــووری کوردســـتان و وەک م رجـــی س رەکی بـــۆ چارەس ریی ئاشـــتيان ی ک ش ی ع ڕەب و کورد ب توندی پ داگری دەکـات ل س ر کوردسـتانی بـــوونی ک رکـــووک .ل و ه لـــوم رج ی ک ل م نـــاوچ ی پ کهـــاتووە، ه و ستی ﻻی نی کورد کاراتر د ت ب رچاو. دووەم ،کارابوونی ل ناکاوی ئيسﻼمی سياسی ،ب تایب ت شــ وازە ه رە تونــدڕەوەک ی ل جيهــانی موســ مانان و ه روەهــا ل و تــانی ع ڕەبــدا بــۆت هــۆی تينــدانی دەســت وەردان کانی روژاوا ل کاروبــاری نــاوخۆیی و تــانی نــاوچ ک ئاکــامی چــاوەڕووان ن کــراو و ب گۆمــان 60 زیــانه ن ری دەبـی بـۆ ئ و و تــان و ل وان ی بـۆ گشـت ناسيۆناليســت ع ڕەب کـــان و ناسيۆناليســـت کانی دیک ی نـــاوچ ک ش کـــاردان وەی پ چ وان ی ل بک و ت وە .ئ و بارودۆخ گرژ و ئا ۆز و ب ردەوام ی ک بــۆ ه ند ک ل و تـانی ع ڕەبـی سـا ن ک ق یرانـی ی ک ل دوای ی ک تـا ت که چـــــــوونی س ربازی پ که نــــــاوە ،ل پل ی ی ک م ل بـــــــواری دام زرانــدنی دەو تــی ن ت وەیيــدا یارم تيــدەری گ ش س ندنی ئ و و تان ناب و ب رەو ئاسۆی کی گ شاوە نایانبات. ک وابــــو ،ئ و بــــژاردە دۆگمــــاتيک ناسيۆناليســــتييان ی ک ه ــــزە کۆنسـ رڤاتيڤ و تـاقم تونـداژوو و بنچ مارگينـاڵ 57و ب تـایب ت م شـک ویشکانی دەست و دایرە ئایينيي کانی و تـای ع ڕەبـی ل سياس تی نــاوخۆیی و دەرەکــی گرتوویــان ت ب ر و یــان ت دەکۆشــن ب خ ن بــواری ج ب ج کـــــردن ،ئاســـــۆی کی دیـــــاری نيي و دەگـــــات بنب ســـــت و ج گرەوەی کــی واقيعــی و گۆنجــاویش بــۆ ئ و سياس ت ب دی نــاکرێ. ليکـــــۆ ين وەی دیـــــاردەی ناســـــيۆناليزمی ع ڕەبـــــی ئ م ئاکـــــام رەشبينان ی ی ل دەک و ت وە .ئ گ رچی دب باوەڕمان ب م ه ب ک رۆژ ــک ل رۆژان ،درنــگ یــان زوو ،بيرم نــد و سياس تڤانانی جيهــان ع ڕەب بگ ن ئ و ئاســـت ک پ ویســـت ر گـــا چـــارەی س ردەميان و شارســتانيان ی داڕ ــژراو ل س ر بن ماکــانی خۆب ڕ ــوەب ری و مــافی چــارەی خۆنووســينی د مۆکراتيــان ی ن ت وەیــی وەک ئ گ ری ه رە باشی چارەس ریی ک ش س ره داوەکانی خۆیان ه بژ رن. Marginal 57ل وش ی ﻻتينی margoگيراوە ب مانای ل وار ،ک نار .ک سی مارگيناڵ ب و ک سان دەگوترێ ک ل ل وارەکانی تۆژ کی کۆم ی تی و یان سيست م ک و یان کولتوور ک ه ستاون و ه گری دابون ریت ک دژن ل گ ڵ دابون ریت کانی ئ و شو ن ی ل ه ستاتون. ب ج “لۆمپ ن” ب کار د ت .ویکيپ دیا .-وەرگ . ه ندیکجار ب ه 61 ت م نــی ناســيۆناليزمی کــورد ک مــتر ل ناســيۆناليزمی ع ڕەب نيي ،ت نـان ت ت م نـی ئ تنيکـی کـورد زۆرتریش ه زاری ی ک می زایينــی دەســتپ دەکات ،ب و ل ن وەڕسـت کانی م س بارەت ب ع ڕەب و بن چ ئ تنيکيي کـــانی ل و س ردەم دا ،هيـــچ ب گ ی کـــی زانســـتی ل ب ر دەستدا نيي .ه ب ت کورد وەک ن ت وەی کی س رب خۆ گ ل ک درەنگــتر و ل کۆتــایی س دەی ميــان و س رەتای س ردەمی نو ــدا ل گۆڕەپانی م ژوودا پ یدا دەب . ئ وەش راست ک س قامگيربوونی ئ تنيکيی کۆم گ ی س رەتایی کورد ) دەتوانين ب د نيایي وە ب ــن ک کــۆم گ ی س رەتایی کــورد ل س دەی ٥و ٦ی زایينــی ه بــووە( س دان ســا ی در ــژە ک شــاوە و دەکـرێ ب يـن ک ل ه نـد ک بـواردا ه تـاکوو ئ سـتاش ب س رئ نجام ن گ یشتووە .هۆکـاری ئ و دیـاردەی ت نيـا دەگ ڕ ت وە بـۆ نال بـاربوونی بـــارودۆخی دەرەکـــی ک ل ت واوی قۆناخ کـــانی م ـــژووی کـــورد و ب تـــایب ت ل س رەتای دەســـپ کی ئ و م ژویي کـــاردان وەی ل س ری دانـــاوە .پ کهـــاتن و س ره دانی ه ـــزە سياســـيي کان ل دەوروب ر و نزیـــک ســـنوورەکانی کوردســـتانی ئ تنيکيـــی ب شـــ وەی ک بـــووە ک ه ميش خاکی کوردستان چاوی مرح و ت ماحی جيران کــانی ل س ر بــووە .بــارودۆخی ل م چ شــن و ب شـ وازی جوراوجــور و بـ بـ ان وە، کاریگ ریان ه بوو ل س ر رەوتی ی کگرتن وە و بۆت مــای ی ل کــداب انی کورد. گ لی کورد نمـوون ی کی کﻼسـيکيی قوربـانيکراوی ژ ئۆپۆليــتيک .ن ل س دەکانی ن وەڕاســــــت و ن ل س ردەمی نــــــوێ و مود نــــــدا دەو ت کی ی کگرتوو ،ت نان ت گرۆپ کی ی کگرتوو ل ميرنشينانی کورد 62 پ ــک ن هــاتوون .ه روەهــا ل در ژایــی س دان ســاڵ بــوونی ئ تنيکــی کوردیشـدا ،تيـۆری و دوکتـورین کی ک متـاکورت روون بـۆ ناسـيۆناليزمی کــورد چ وەک ئيــدیۆلۆژی و چ وەک ر ب ریي کــی سياســيی کارامــا بــۆ ه لسوک وتی سياسی پ کن هــاتووە ک شایســت ی ئ و خ بــات بـ وچــان بــی ک گ لــی کــورد ل و و تــان ی ت ــدا دەژیــن ل پ نــاو مــاف حاشال ن کراوەکانی خۆیاندا پ ه ستاون. ئ وم ب و مانـــای نيي ک بـــزووتن وەی ن ت وەیـــی ل کوردســـتان دیـاردەی کی ب تـواویی بـ هاوشـــ وان ی ن بـــ ئامانـج بـووب و خـاوەن ئ و تایب تم نـدیي ک شایســـت ی ل کـــدان وەی زانســـتی بـــن و ل کـــــۆ ين وەی تـــــایب تی بـــــۆ ن کـــــرێ ،ب پ چ وان ،ئ و شوناس ن ت وەیي ی ک کورد ل خۆی پ شانی دەدا و ئ و خۆش ویســتيي ی ک بـۆ ئازادی ه ی تـی و ئ و پ ـداگریي ی ک بـۆ ملک چن بـوون ل ب رامب ر دەس تی ب گان ب ه ر بيچم ک وە دەیکـات و ل رووی ه م ﻻی نـی و سامانيي وە ئ و کولتـوورە م ردوميي دەگ م ن و تاقـان ی ک ه ی تـی و زۆرتــر ل ه مــوو شــوو ن ک ب ت واوەتــی ل فۆلکلــۆری ئ و گ ل دا رەنگــــــــی دات وە )ک ل ﻻی ن پســــــــپۆڕان و کوردناســــــــان وە ب “هيپرفۆلکلۆر” 58ناوزەد کراوە( ،ر گامان پ دەدات تـا ناسـيۆناليزمی کـورد وەک دیــاردەی کی سياســی کــۆم ی تی س رب خۆ بــبينين ک ه م شـــایانی ل کـــۆ ين وەی باب تيـــان ی زانســـتيي و ه م شایســـت ی مناقش ی کی ئاسایی گشتيیی . ب م ل ــرەدا گرفت ــک ه ی ،ناســيۆناليزمی کــورد خــۆف 59و ئادرەس گ لـــی دیـــاریکراو و روونـــی نيي تـــا ب ه ســـوک وتی سياســـی و 58فۆلکلۆری فرەم زەن .-وەرگ . .- Phobia 59وەرگ . 63 ئيــــدیۆلۆژیکی خــــۆی ل ب رامب ریانــــدا راوەســــت .ب م ه کــــی درەوشــــاوەی ل ــــدەردەک وێ ،وات خ بــــات ل پ نــــاو س رب خۆیی نيشتمانی م ژوویی کورد ،یانی کوردستان ،رزگارکردنی گ لی کورد ل ســت می س دان ســا و ل ی خســيریی دەس تدارانی ب گــان ب ـ جياوازی دانــان ل ن وانيانــدا ب ه ر چ شــن پ ناس ی کی جـۆگرافی و ئ تنيکــی و کولتــووری و ئایينيي وە ک ه یــانب ،مــادام ب گــان ی ،ئيــتر ت واوە! ئ وە ناســـــــيۆناليزم کی روون وەک ئاو ،ب رای م ب ه نـــــــد ک ی ت ک ڵ پ ک ڵ ک رەنگـــــدان وەی ک ل و ئاراســـــت تـــــایب ت م ــژویي ی ک کــورد ل مــاوەی دوو ه زار و پ نــج س د ســاڵ ژیــان و گوزەرانی م ژوویی خۆیدا ت پ ڕیکردووە. ب گۆمــان ئ گ ر باســی ک م ت م نــی ،کــا ی سياســی و شــک ن گرتنـــی ناســـيۆناليزمی کـــورددەک ین ب و هـــۆی ی ک "ئاڕاســـت - ئامــانجی" ئاشــکرای سياســی ن بــووە .ن بــوونی دەو ت و ن بــوونی ب رنــــام ی کی تــــایب ت بــــۆ ی کگــــرتن وەی سياســــی ئ تنيکــــی و چارەس ریی پرس گشت ن ت وەیي پ ش رووەکان ،کاردان وەی خــۆی ل ن ڕەخســـانی بارودوخ ـــک بـــۆ گ ش س ندنی ن ریت م ژوویـــی و کولتووریي کانی داناوە. بـــزووتن وەی رزگــــاریخوازان ی س دەکانی ١٨تـــا ١٩ل س رەتا ل ئيمپراتووریـــــای عۆســـــمانی و پاشـــــان ل ع راقـــــدا ،ب ره مـــــی ناسيۆناليزمی کورد پ کد ن .سيمای کولتووری و ئيدیۆلۆژیکی تــایب ت ب کــــورد ،چ ل بــــاری ئ ر نــــی و چ ل بــــاری ن ر نيي وە ،ر ــــک ل م بزوتن ووان دا ب روونی ب رج ست دەبن وە. 64 ل بـاری ئ ر نيي وە دەکـری باسـی ئازادیخــوازی ب ســنوور و دوژمنـی ل گ ڵ دەس تی ب گـــــان بک ی ن وەک ﻻی نـــــی ه رە ب رچـــــاو و جيــان کراوە ل ع ق ي تــی کــورد .دەکــرێ ب ــن گشــت م ــژووی کــورد، ل س ردەمی پ رەگرتنــی موســ مان-ع رەب ل س دەکانی ٧تــا ٨ی زایينــی تــا س رەتای ه زارەی ه نــووک یی ،بریــتيي ل زنجيرەی کــی لين بـــــ اوە -و گۆیـــــا س رکوتکراو ،ل ڕاپ ڕیـــــن ل پ نـــــاوی ئازادی و س رب خۆیی و ل دژی زۆ ـــم و ســـت می ع رەب و دوواتـــر تورکـــانی م غــــول و عۆســــمانيي کان و ســــت مکارانی دیک و کۆلۆنياليســــت روژاوایي کان .ئ گ رچی ت واوی ئ و راپ ڕینان خ را س رکوت ن کراون و ل رووی دەستک وت وە ﻻواز و ل رووی س رک وتن وە کاتی بوون ،ب م کوردســـتان ب و ت ـــک ناوبـــانگی دەرکـــردووە ک ب ردەوام ئامـــادەی س ره دان و راپ ڕین .ئ گ رچــی دان پـ ن نــراوە ،ب م ب کــردەوە، ه ميش ب شـــ کی ب رچـــاوی خـــاکی کوردســـتان خۆدمۆختار بـــووە )ب پ ی کات و شو ن ،رووب ڕ و سنوورەکانی ئ و خۆب ڕ وەب ریي جياواز بــووە( و واب ســت بــوونی ب والــی و حاکمــان ت نيــا روا تــی بــووە و ب کــردەوە نــۆخب ی کــوردە خۆج يي کــان ب پ ــی بن ماکــانی ن ریــتی ع شيرەتی و فيودالی ب ڕ وەیان بــردووە و ت نيــا ل رووی یاســایي وە و ل بواری پ یوەندی ل گ ڵ دەو تانی بيانيي وە ب ستراوە بووە. ل ســای ی ب رەنگــاری و خــۆڕاگری کــۆم نی خ ــک ل ب رامب ر داگيرکارانی بيانيدا ،بن مای ئ تنيکــی و ه روەهــا کولتــووری ن ریــتی و ل وان ش کولتـــووری سياســـی گ لـــی کـــورد ،ب ت واویـــی پـــاریزراو مــاون ت وە .دەرک وت ی بن ڕەتــی و ب رچــاوی ناســيۆناليزمی کــورد ل 65 روحی ب رەنگاربوون وە و ل دەنگ ه ــب ین و ه و ــدانی ل خۆبردووان بۆ ئازادی ،س رچاوەی گرتووە. تایب تم نـــدی ناســـراوی ناســـيۆناليزمی کـــورد ســـۆزداریی پـــان و ب رین ــتی ،ب م ک ماســی ب رچــاوی ن بــوونی پ ن و ب رنــام ی کی روون .خۆڕســــکی و کتــــوپ ی ،تایب تم نــــدیی ه مــــوو بــــزووتن وە ن ت وەیي کــانی کوردســتان .ﻻوزیــی ل ر کخســتنی دەســپ ک کان ک رەنگــدان وەی ئاســتی نزمــی ر ب ریــی هــزری سياســی کۆم گــای پ شـــن ک وتوو و ک م س قامگرتووی کـــوردە“ ،پاشـــن ی ئاشـــيل”ی ناسيۆناليزمی کوردە و دوژمنانی س رب خۆیی کورد ه ميش ک کيان ل وەرگرتووە .ر ب رای تی بزووتن وە ن ت وەیي کانی کــورد ب ت واوی ل دەســت چ نــد ر ب ر کــی کاریزماتيکــدا بــووە ک زۆرب یــان ه قــو وی نۆخب ن ریتيي کانی کۆم گای کوردی بوون و ئ وش کــاردان وەی ه م ئ ر نی و ه م ن ر نی ل س ر چارەنووسی بزووتن وەکان داناوە. زۆرب ی راپ ڕین کــــــــــــان ل ﻻی ن س رۆک ع شــــــــــــيرەت کان دەستيپ کردووە ک زۆرجاریش ک سان کی ن ریتی و هاوکات ر ب ر کی پای ب رزی ئایينی و خاوەن ه زگ ل کی س ربازی ئازا و ت یار بوون و زۆر خ را ل ت واوی کوردستاندا ﻻی نگریـان پ یـداکردووە و دەســت دەســت کـــۆم نی خ ـــک ل ژ ـــر ئا ک ی کۆبـــوون ت وە و وەک ه زگ ل کـــی ئ مکــدارک و ر کوپ ــک ک وتــوون ت خزم تــی ر ب ر و تــا کۆتــایی پ ــی وەفـــادار مـــاون .ب م نيشـــتمانپ روەریی گشـــت کـــوردیی زۆرجـــار در ژخای ن ن بــووە و ل ب رامب ر ب رژەوەنــدیي پارتيکۆليــاران ی ه نــد ک خــان یــان ب گ و یــان شــ خدا کــورتی ه نــاوە و خــامۆش بــووە .ئ وە دیاردەی کی کﻼسيک و ب رچــاوی س ردەمی فيۆدالی و ع شــيرەتيي 66 ک ل رەوتـــی س قامگيریی ن ت وەی کـــورد و ناســـيۆناليزمی کـــورد دەبيندرێ. پ ب پ ی ل ناوچوونی سرووشــتيان ی ســامان و هــزری ن ریــتی و کۆنی ب ج ماو ل رابردوو ،ناسيۆناليزمی کورد ه دی ه ــدی ن ــوەڕۆکی نۆێ ل خۆ دەگرێ و رەوتگ ل کی د مۆکراتيک ت دا ب ه ز دەب ــت و پ ــش ه مـــوو شـــت ک کـــاردان وەی ب ه ـــز و ی کپـــارچ ی ئ و پ یوەنـــدیي کۆم ی تييان ی ک تایب ت بوون ب پ کهات ی پاشک وتووی کۆم گای ع شيرەتی کورد و ل ک ونــارەوە ل ﻻی ن نــۆخب فيۆدال و خ يي کــان ب ت واوەتــــی خاوەنــــداری تی و ر ب ری کــــراوە ،ب رەو ﻻوازی دەڕوون. ب ! ناسيۆناليزمی کورد ب و ن وەڕۆک تازەی وە ک ل ژ ــر کــاردان وەی گوڕانکــــاریي بن ڕەتيي کــــان ل ت واوی جيهــــان و ل وان ل نــــاوچ ی کوردستاندا وەدەستی دەه ن ل ه و ســتی کۆنسـ رڤاتيڤ و بــاوی خــــۆی پاش کش دەکــــات و دەکــــرێ ب يــــن ه ناس ی کی تــــازە ه دەک ش ـ و ه وڵ دەدا ل سياس تی تونــداژووان ی ج گيــر ل ن ــو ع ق ي تــی کــورددا ،دوور ب ت وە ،و ب ش ـ وازی س ردەميان و مۆد رنی چــاﻻکی و ت کۆشــانی سياســی ک ئ وەش دانپ نــان ب سيســت م دار ژڕاوەکانی پ یوەندیي ن ون ت وەی کان ،خۆی ت یاربکات. ب کورتی ،پرسی کورد ک رەنگدان وەی شارستانيان ناسيۆناليزمی کــوردە ،ل بــاری ئۆبژ کــتيڤ وە ب شــ کی یاســایی و ه رە س رەکی سيســـت می نـــوێ جيهـــانی و ب تـــایب ت بـــاب ت کی دیسکۆرســـی زانســـتيان پ کـــد ن ت .ل کات کـــدا رۆژه تـــی نزیکـــی ئ م س ردەم ب دەســت گ ــژاوە و ئاژاوە ب ردەوام کــانی س ر ب ســت ن کی کــارای و م ترســـ کی زۆر ئاشـــکرای بـــۆ ئ تنۆپۆليـــتيکی نـــاوچ ک دەنـــا ن 67 س قامگيری نــــــاوچ ک و دەوروب ری پ که نــــــاوە ،تایب تم نــــــدی و وردەکاریي کانی پرسی کورد زۆر زەق و ب رچاو دەبن وە. ئ و ناســـــــيۆناليزم مۆد ن ی کـــــــورد ک ل ه گيرســـــــاندنی نارزایتيي کــانی ب رامب ر ب سياس ت شــۆڤينيان کانی دەس تدارانی ئ و و تــان ی کوردســتانيان ب س ردا داب شـــکردووە ،دەبينــدرێ و ل تورکيــا و ئ ــران تــارادەی کی ک م ب وبــۆت وە ،ب شــ وەی کی ب رچــاو جيــاوازترە ل و ناســيۆناليزم ی ک ل س د ســا ی رابــردوو و ل کــاتی ش ڕە جيهانيي کــان و ســا نی پاشــی ل س ردەمی ش ڕی ســارددا گ شاوەت وە .جۆگرافيا ،ن وەڕۆکی سياسی-کــۆم ی تی و ئاڕاســت ی سياس تی دەرەکی ئ و ناسيۆناليزم گۆڕانی ب س ردا هاتووە. ر ب ڕان و چاﻻکــانی کــورد وەک پ شــوو پ يــان وای ک پرســی کــورد پرســ کی گشــتگيری ه مــوو کــوردە و ﻻی نگریــی ل ی کگــرتن وەی کوردســـتان دەک ن ،ب م ب کـــردەوە ه رچـــی زۆرتـــر روو ل کـــرداری پارتيکۆلياری دەک ن و ه ز و توانای خۆیان بۆ خ بات ل پ ناو دابينکردنی مـــــافی دانيشـــــتووانی کـــــورد وات بـــــۆ خۆدمۆختاری ل نـــــاوچ داب شـــکراوەکانی کوردســـتان ت رخـــان دەک ن بـــ ئ وەی ســـنوورە جــــوگرافی و ئيــــداریي کانی ئ و ناوچــــان دیــــاری بک ن .ک وابــــوو، ناســيۆناليزمی ه نـــووک یی کــورد تایب تم نــدیي کی دوو رەه نــدی ه ی ،ی کگرتن وە و جياکردن وە و ب پ ی پ وەرە جوگرافيي کــان داب ش دەب ب بلۆکی تورکيــا و ئ ــران و ع ــراق .کوردســتانی ســووریا ب پ ــی جــوگرافی و ئ تنيکــی و زاراوەیــی ب رەو عيــراق و تورکيـا دەشــک ت وە و گ ل کجار ناسيۆناليست کوردەکان جياوازیيي کی بۆ دانان ن. 68 ئ و ناســــيۆناليزم جيــــاوازان ،باشــــترە بل ــــن ئ و ناســــيۆناليزم پارتيکۆليارە کوردیان ،رکـاب ریی ی کـتر نــاک ن ،ب کــو زۆرتـر ت واوک ری ی کترن و تاب ۆی کی رەنگاوڕەنگ ل ژیــانی س ردەميان ی کوردســتانی چوارپارچ کراوی م ژوویی ب م ی ک ئ تنيکی ،پ کــد نن ک ل ڕاســتيدا ه ر چوارپارچ بۆ ی ک ئامانجی دومــایی ،وات بــۆ ی کگــرتن وە ل ی ک دەو تـــــی س رب خۆدا ه وڵ دەدەن .پرســـــی دژوار ل رەدای ک ئ و ئامــانج ل بــارودۆخی هاوس نگی ه ــزە ه نووک یي کــانی نــاوچ ی رۆژه تی نزیک و دەوروب ری ب هيچ ش وەی ک س ر ناگرێ م گ ر ب گــــــۆڕانی ن خش ی جــــــوگرافی ت واوی ئ و نــــــاوچ ی ک ئ وەش م ترسی ش ڕی م زنی ل دەب ت وە ک هيچ ک س ن خوازیار تی و ن ر گاشی پ دەدات. بۆی ل م بارودۆخ دا وا دیارە “بزووتن وەی ی کگرتووخوازان ” 60 ل س ر ب ســت نی کــوردی ب ه مــوو توانــای وە ل پ نــاو ی کگــرتن وەی ت واوی خـــاکی کوردســـتان ل ی ک دەو تـــی س رب خۆدا و ل س ر بن مـــای ی ک ــک ل پارچ کــان ،ت نــان ت ل س ر بن مــای خۆدمۆختاری نيمچ س رب خۆی کـــورد ل ع راقيشـــدا ،نـــاتوان واقيعيان ب . ب چـــاوڕوانی ئاســـۆی کی م هزری پشتيوانی گشتگيری کــورد ل خ بــاتی رزگاریخوازیــدا و ی کگرتن وەی ه زە ب ره ستکارە ن ت وەیي کان ل ه موو پارچ کانی کوردســــتانی داب شــــکراودا کۆتایيــــان پ ن هــــاتووە و ل م شــــکی نيشتمانپ روەرانی کورددا ه ر زینــدووی و پ رەدەســت ن .پ یوەنــدیی ) Irredentism 60ل وش ی ئيتاليایی irredentoب مانای ئازاد ن کراو( بزووتن وەی کی ناسيۆناليستيی س رەتایی ل ئيتاليا ل کۆتایی س دەی ١٩و س رەتای س دەی ٢٠ک خوازیاری لکاندنی ناوچ هاوسنووریي ئيتاليایی زمان کانی ئ و س ردەمی ئيتاليا بوو ،وەک Triesteو .Trentino-Alto Adigeویکيپ دیا .- .وەرگ . 69 ئ و ه زان هيچ کات ک ن پچــراوە و ل رۆژه تــی نزیــک و ب تــایب ت ل تاراوگ دا ئا ۆگۆڕی زانيــاری و کــۆکردن وەی یــارم تی -زۆرتــر ب ش ـ وەی پارە و چ ک بۆ ئ و ناوچان ی ب رەنگاریی چ کداریيان ت ــدای ،ب تــایب ت ل باشووری رۆژه تی تورکيا ،ب پسان وە ه ر ب ردەوام .ل ناوچ ســـــنووریي کانی ئ ـــــران و تورکيـــــا ب م ب ســـــتی یارم تيـــــدانی هاونيشـــــتمانانيان و ســـــازکردنی بنک و پای گـــــا و دەرمـــــانکردن و ح سان وەیان ،هاتوچووی پ شم رگ شوڕشــگ رەکان ه ر ب ردەوام . ب در ژایی سنوورەکانی ئ ران و تورکيا و ب قــو یی دەیــان کيلوميــتر ل ه ردووک ﻻوە ،بنک کــانی خ بــاتی چ کـــداری ل پ نــاو س رب خۆیی کوردستان سازکراون .ر ک ل و نــاوچ ی و ل ناوەنــدی ت ک بــوون وەی ســــنووریي کانی تورکيــــا و ع ـــراق و ئ ــــران و ســـووریا ،ه م تــــی راست قين ی “بزووتن وەی ی کگرتووخوازان ”ی کــورد ل ه گيرســاندن دای و ش پول کانی ش ڕ کی رزگـــاریخوازان ت واوی پانتـــایی نـــاوچ کوردیي کانی رۆژه تی نزیکی ت نيوەت وە. هزری ی کگرتووخوازان ی کورد ب ئاسۆی دام زراندنی ی ک دەو تی س رب خۆی کــورد ل رۆژه تــی نزیکــدا ،ل ڕاســتيدا بــوونی ه ی و ی ک ک ل نيشان کانی ناســيۆناليزمی مۆد نی کــوردە ،ب ج ب جـــ ناکرێ. م ب خــتی کردنـــی ئ و بيرۆک ی ل داهـــاتووی کی نزیکـــدا پ شـــبينی ک وابوو چارە چيي ؟ ر ب رانی ئ و خ بات – ک ح زدەک ن پ ی ب ــن “ شۆڕشـــی کـــورد” ،بـــۆ ئ و پـــــارتيزان-پ شم رگان ی ک ئ ســـتا ل کوردســتانی تورکيــا خ بــات دەک ن و بــۆ ئ و پ شــم رگ د رینــان ی خ باتی رزگاریخوازیی کوردسـتان کانی ع ــراق و ئ ـران و ســووریا ،ب و 70 ه مــوو خ ســارە گيانــان ی ک ل ش ڕ ل پ نــاو ئازادی و س رب خۆیی داویان و دەیدەن ،چ و م کيان ه ی ؟ ناب ل بيری بک ی ن ک ن ت نيــا ن ریت کانی باشووری کوردستان ،ب کوو ئ و خاک ی-دەکـــرێ ب ــن بـۆ ه ميش ئازادکـــراوە ل ســـا ی ١٩٩٢ەوە ک ه زیـــان ب خشـــيوە ب ئۆتۆنـــۆمی ئ و ب ش ،ئاو ن و بن مـــا س رەکيي کانی کوردســـتان کی ی کگرتوو و س رب خۆیان ل داهاتوودا پ که ناوەن .ب پ گ ل ــک بن مــا دەکرێ پ شبينی بک ین ک باشووری کوردستان )ع ــراق( ل داهــاتوودا دەب ت پ گ ی س رەکی بـــزووتن وەی ی کگرتووخـــوازان ی گشـــتگيری کـــورد ،و ناســـيۆناليزمی کـــورد س رئ نجام ئ رکـــی م ژوویـــی خـــۆی دەڕەخســـ ن .بن مـــای ئ و بۆچـــوون دەســـتک وت کانی ئۆتۆنـــۆمی کوردســـتان ک بریـــتيين ل :ی کگـــرتن وەی نـــاوخۆیی ســـتروکتوری سياســـی و ن ت وەیـــی س رکردای تی کـــورد پ کهـــاتووە ل پـــارتی د مـــۆکراتی کوردســـتان ب س رۆکای تی م ســـعود بـــارزانی )کـــوڕی مست فا بــارزانی ،س رۆکی بــزووتن وەی ن ت وەیــی کــورد ل ع ــراق و ئ ــــران و دام زر ن ری پــــارتی د مــــۆکراتی کوردســــتان( و ی ک ــــتی نيشــــــــتمانی کوردســــــــتان ب س رۆکای تی ج ﻻل تا بــــــــانی، س رۆککۆماری ئ ســـتای 61ع ـــراق ،گ شـــ ی ب رچـــاوی ئابـــووری و کولتــووری ) ٣زانکــۆ چــاﻻکن( و ل م بــارودۆخ دا گرنگــتر ل ه مــووان، پت وکردنــی ه ــز و توانــای ب رگریکــردن ل خــۆ ک ب کــردەوە کــارام یی خۆی ل ماوەی ٣٠ساڵ ش ڕەی رزگاریخوازی ن ت وەیی پ شان داوە، ئ و س رک وتن ی ئ ســتایان مســۆگ ر کــردووە .ئۆتۆنــۆمی ل بــواری ن ون ت وەیيــدا ن ت نيــا بــووە ب ”“De facto 61ئ و باب ت سا ی ٢٠٠٨نووسراوە .- .وەرگ . 62ب کردەوە خۆ س لماندن .- .وەرگ . 71 62 ب کــوو ب بــۆنی ئ ربيــل )ه ول ر( ب پایت خت ،بوو ب “ 63”De jureو رووسياش کۆنســۆلخان ی ل وێ کردووت وە. ل م س ردەم و ل ن و گۆڕەپانی ن ون ت وەیيدا ،ناســيۆناليزمی کــورد چ وەک هـــــزر و چ وەک سياس ت ،دوو روخســـــاری ئارمـــــانجی 64و واقيعی 65پ وەدیارە .رووی ئارمــانجی ناسـيۆناليزمی کــورد ل ب ره م زانستی و هون ریي کانی نۆخب ی کورد ل و تانی رۆژاوا )و ل و تانی رۆژه تـــــی نزیـــــک س رەڕای فشـــــار و س رکوتی راســـــت وخۆ( ب شـــــ وەی کی ب رب و و ب س رب ســـــتی ب رج ســـــت دەب ت وە و ه روەها ل هامووش و داه نان کانی خ لکــی ئاســایيدا دەبيســترێ. ل و ب ره مان دا ﻻی نی س رەکی ب خ بات و قارەمانی کــورد ل پ نــاو ئازادی و س رب خۆیی دراوە و د نيــــایی دەدرێ بـــۆ ئازادی ل چ نــــگ س رکوت و ســـــتمکاری س تدارانی نـــــاوچ یی و کۆلۆنياليســـــت بيانيي کان و باوەرم نــدی ب دام زرانــدنی ی ک دەو تــی ئازادی کــورد ب ودەکات وە .بير و هــزری ئازادیخــوازان ی ن ت وەیــی چــۆت ن ــو نــاخی ع ق ي تـــی گ لـــی کـــوردەوە و ب شـــ کی جيـــان کراوە و س رەکی کولتووری گشتگيری کوردی پ که ناوە. روخساری دووەم ،وات رووی واقيعی ناســيوناليزمی کــورد ه گــری تایب تم نــدیي کی ت واو سياســی و رۆژان ی .ل ــرەدا دژوارە ئارمــانجی ن ت وەیی بـۆ کــارت ک ری ل ئاســتی ه نــووک یی پرســی کـورد ب کــار ب نين و ب گشتی ئ و کارە گونجاو نيي و پ ویســتی ب راســتکردن وەی جيــدیی ه ی .چ نــدە کۆســپ ئۆبژ کتيڤ کــان گرینگــن ،ئ وەنــدەش 63ب یاسایی خۆ س لماندن .- .وەرگ . .- Ideal 64وەرگ . .- Real 65وەرگ . 72 ش وازە س رەکيي کانی ب کار ه نانی ه ز ل خ باتــدا گرینگيــان ه ی . ئ و شــ وازان ی ک پــارتی کر کــارانی کوردســتان ب ر ب ری ع بــدۆلﻼ ئۆج ﻻن )پ.ک.ک .ب نــاوی دیک ش دەناســرێ( و ه ــزە فــرە چ پ و توندڕەوەکان پ داگری ل س ر دەک ن و کاردان وەی پ چ وان یــان ه بــوو و س رکوتکاری سۆپا و ج ندرم ی تورکيای ل ک وتــووت وە ،بــۆت هــۆی فراوانکردنـــی درز ل بـــزووتن وەی کـــوردانی تورکيـــادا“ .ئاپۆچيي کـــان” )ﻻی نگرانــــی پ.ك.ك( ئ گ رچــــی ب ت واوی شــــ وازە دیپ ۆمــــاتی و سياســـيي کانی خ بـــات رەت نـــاک ن وە ،ب م هيـــچ گـــرنگيي ک ب پ ویســتيی ب کــار ه نـانی کــارای ئ و ش ـ وازان نـادەن و ئ وەش چ ل تورکيا و چ ل س ر ئاست ن ون ت وەیيــدا ،دژواری خســتۆت س ر ر گــای پ یداکردنی هاوپ یمان و راک شانی سرنج بۆ بزووتن وەی راست قين و د مۆکراتيـــک و دژەشۆڤينيســــتيان ی کوردســـتانی تورکيـــا ،ئ م ش ب ش وەی کی ن خــوازراو یــارم تی داوە ب دزەکردنــی ه نــد ک تــاقمی ئاژاوەچی و ت نان ت دز و ج ردە ل ن و ر زەکانی ئ و بزووتن وەی دا. ک وابــوو ،ناســيۆناليزمی س ردەميان ی کــورد ،دیــاردەی کی تــاب ی دژوار و نات بــای کــۆم ی تيي و م رجــدارە ب ن ــوەڕۆک کی نــاوخۆیی رەوت کی م ژوویی و ب ست ن کی دەرەکی ک ئتنۆسی کــورد وردە وردە ب در ژایـــی س دان ســـاڵ ل و چواچ ـــوەدا پ رەیگرتـــووە ک نيشـــان تـــایب تيي س رەکی و جياوازک رەوەکـــانی بریـــتين ل ک ونـــاربوونی، ب ردەوامبــوونی ل ن بــ اوان ی ،ن ر ت س قامگرتووەکانی ،پ یوەنــدیي چ وپ و ئۆرگانيک کــانی ل گ ڵ بــزووتن وە کولتــووری و سياســيي کانی گ نــی هاوســ ی ،و هاوکــات پاشــماوەی بژارن کــراوەی خۆاگــایی پارتيکۆليــاری ع شــيرەتی )هيــوادارین ل نــاو بچــ ( ک ب رژەوەنــدیي 73 تاک ک ســـی و ناوچ یي کـــان دەخ ن پ ـــش ب رژەوەنـــدیي گشـــتيي ن ت وەیي کان .ئ وان بۆن ت س رچاوەی گ ل ک ﻻی نی ﻻوز و ن ر نيــن ل بزووتن وەی کورد وەک :ت قوتۆق کردن ،س رل ش ـ واویی سياســی، ب پرەنسيپی ،ن زانين ل ه بژاردنی ش وازەکانی خ بات و هتد. ئ و ناســيۆناليزم ی ک گ لــی کــورد ل س ردەمی ش ڕی دووەمــی جيهانی و دواتریش ،ل ژ ــر ئا ک ی راپ ڕیــو ،ئ گ رچــی نــات واو بــووە و زیانيشی ه بووە ،ب م دوواتــر بزووتن وەی کــی ب ه زتــری ل ک وت وە. ل ئ ران و پاشــان ل ع راقــدا راپ ڕیــن س ریان ه ــدەدا ،ل باشــووری رۆژه تـــی تورکيـــا ل ن وەڕاســـتی ٨٠کـــانی س دەی بيســـت م وە چ خماخ ی ش ڕی پارتيزانی چ ند قۆنـاخی جياجيـای ت پ ڕ دەکــات و خۆپ شاندان و نارزای تی ل ســووریا ه دەگيرس ـ .ئ و راپ ڕینــان ک ه نــد کيان خۆرســک بــوون و ه ند کيشــان ل پ شــتر ئامادەســازیی چ کــداری بۆکرابــوو ،ب دەســت ب شــ ک ل ســۆپای ت یــارکراوی ئ و و تــــان س رکوتدەکرێ .ل راســــتيدا ب شــــی ه رە زۆری خــــاکی کوردســتانی ئ تنيکــی ه ک وتــوو ل کو ســتان کانی رۆژاوای تورکيــا و بــاکووری ع ــراق و روژئاوای ئ ــران بــۆن ت گۆڕەپــانی پ کـــدادان ی ک ل دوای ی ک س ربازیي کان ک ه نــد کجار خــامۆش دەبــن ب پ یتا ه دەگيرس ن وە .ه موو ه و کانی دەس م پ یتــا تدارانی ئ و و تان بـــۆ دامرکانـــدنی کوردانيـــان ،چ ب زۆر و چ ب کـــردەوە ب هوودەکانيـــان ب ه نــد ک گۆڕانکــاری روا تـــی ،رووب ڕوی شکســت بــوون ت وە .ل رۆژه تی نزیک ،پرسی کورد وەک پرسی ف ل ستين تاکوو ئ ستاش ل ریزی ئ و ک شــان مـاوە ک ه شــتا چارەس ن کــراون .بــۆی دەکــرێ 74 ب ين ک تۆخبــوون وە و پ رەس ندنی ناســيوناليزمی کــورد ل تورکيــا و ئ ران و “م شرقی ع ڕەبی” چاوەڕوانکراوە. ش ـ وازە جياوازەکــانی روخســاری ناســيۆناليزمی ع رەب و کــورد ل دەو تانی رۆژه تی نزیکدا ن خشی ه زی بــزۆن ر ل رەوت م ژوویي ناوخۆیی و دەرەکيي کانی ئ و دەو تاندا دەگ رێ و پ ش ه موو شت ک ل ب رژەوەنــــــدی چينــــــی بــــــا ی دەس تداری س ر ب “Titular 66“nationی ئ و و تان و ه روەها تــو ژە واب ســت کانياندا نيي .ل ــرەدا م ب ســت ن ت وە “ک ش دار”ەکــان و هزرەکانيــان وات ئ و ن ت وان ک ئ ســـتا س قامگيریی ن ت وەیيـــان دابيـــن ن بـــووە و ن گ یشـــتوون ت ئاســــتی خۆب ڕیـــــوەب ری و ناســــيۆناليزم ک یان ئ ســــتا ب ت واوی دەرن ک وتـــووە .ن ناســـيۆناليزمی ع ڕەب و ن ناســـيۆناليزمی کـــورد ک کيان ل ه زی شاراوەی گ ش ی “ئ ــدنۆگ ن” 67و “ئ کســۆگ ن”68ی ناسيۆناليســتی خۆیــان وەرن گرتــووە ،وات کات ــک ئتنــۆس و ه ســتی ن ت وای تـــی و دەو تـــی ن ت وەیـــی ل کگر ـــدەدر ن و ب ی ک وە ی ک چ مک و واتا سازدەک ن. نمــوون ی ب رچــاو ل و ل کگر ــدان ل پانتــایی رۆژه تــی نزیکــدا زۆر ک م و ت نيا دوو نموون ه ی .ئ ران و تورکيــا .دەکــرێ ئيسرایيليشــی ل زیاد ک ین ،ب م ئ و و ت تایب تم نــدیی خــۆی ه ی .بن ماکــان و دۆگم کــانی ناســيۆناليزمی س ردەميان ی ئيســرایيل ک ل تــۆڕاتی ک ونــار س رچاوەی گرتــووە بــۆ ک شــوه وای کولتــووری و م ژوویــی ب شــ کی زۆری ئاســيا نــامۆی .ب کردەوەیــی کردنــی ئ و شــ وازە ل 66ب وان ژ رنووسی .- .١٣وەرگ . Endogenous 67سازوکارە دەرونی و ن وخۆیي کان .-وەرگ . Exogen 68سازوکاری دەرەکی .-وەرگ . 75 دەرب ـ ین ی ک ئ ســتا ل زایــۆنيزمی کﻼســيک دەکــرێ ئ گ رچــی بــۆ ل کۆ ين وەی باب ت کی ن ت وەیی گۆنجاوە و ل دەستوری رۆژیش دای ، ب م ت نـــان ت ل ئاســـتی نـــاوچ ی رۆژه تـــی نزیکـــدا ،ت نيـــا ل ق بــارەی کی ن ت وەیــی زۆر ت نگــی خۆج ييشــدا نــاگونج .س رەڕای ئ وەش ،ئ و پرس ل نووســــــــــــــــــــــــــراوەکانی ئ م س ردەم دا رەنگدان وەی کی ب رچاوی ه بووە. پرســــی دیک ،ناســــيۆناليزمی دەو تــــی دوو زله ــــزی ک نــــارە بـــــاکووریي ک ی باشـــــووری رۆژاوای ئاســـــيا ،وات تورکيـــــا و ئ ران . تایب تم ندیی ئ و ناسيۆناليزم بریــتيي ل لــوو یــان ســيندڕۆمی زا ــی ژله زبــوون ک ل س ر بن مــا ئا وزەکــانی ئيمپراتــوری ت ی ســۆلتانانی عۆســـمانی و شـــاهانی ئ ـــران پ کهــــاتووە و ن ت نيـــا ل س ردەمی ل شکرک شيي م زن کــانی س دەکانی ١٤تــا ١٨دا دەبينــدرێ ،ب کــو درەنگـــتریش و کات ــک ئيـــتر س رک وتن کانيان ه رچـــی زۆرتـــر ب رەو شکســــــت وەردەچ رخــــــ و ئيمپراتوریي کــــــانی عۆســــــمانی و شاه نشـــــاهی روو ل کزبـــــوون دەدەن )س دەی ١٨تـــــا ،(١٩ئ و ســيندڕۆم ه ر دەبينــدرێ .سرنج اک ش ک شــانازیکردن ب رابــردوو، ئ ویش ن ب ئاواز کی رەخن گران ،ل ئاست کی فراواندا ه ر زینــدووی و ه شــتاش پ اوپـ ی ه نبــان ی ناسيۆناليســت کانی تــورک و ئ رانيي ، ئ وان ی ک ستایشــــی شــــاکارە س ربازیي کانی عۆســــمانيي کان، س ف ویي کان ،نادر شا ،قاجارەکان و ف رماندە س ربازیي کانی دیک ی رابــــردوو دەک ن و ن ت نيــــا ب ش ڕەکانيان ب کــــو ب س رکوتکاریي خۆ ناویي کــانی گ ﻻنــی راپ ڕیــویش شــانازی دەک ن ،وەک ئ رک کــی 76 رۆژان ،م ژوویــان کردووت ک رەســـي ک بــۆ ج ب ج کردنـــی راســـپاردە سياسيي کانی خۆیان. ن ریت کــــانی م ــــژووی س ربازیی ئيمپراتــــوری تی عۆســــمانی ل تورکيای ئ م س ردەم دا وەک ب ش ک ل م ــژووی رابــردوو و ت پ ڕبــوو، ن خراون ت ن ــو ئارشــيڤخان کان ،ب کــو ئ ســتاش کــاری پ ــدەک ن و ب ردەوام ل پ ۆپاگ نـــدە ناسيۆناليســـتيي کاندا ک کـــی ل ـــوەردەگرن. رووداوە تازەکانی س ردەمی شۆڕشی ک ماليست کان ک ب چ وپــ ی ل س ر کـــۆ ک ی ر ب رای تـــی ه ژمۆنيخـــوازان ی ک مـــال ئاتـــاتورک دام زراوە ،ه مدیســــان بــــۆ ئ و ئامــــانج ب کــــار د نــــن .ل ــــرەدا نيشتمانپ رەســت ناسيۆناليســت کانی تــورک ه رگيـــز ش رم زاریی نایانگرێ کات ک چ مک و باب ت کانيان نات بایی ئاشکرا ل گ ڵ راستيي م ژوویي س لم ندراوە گشتيي کاندا پ یدا دەکات. بـــۆ نمـــوون ،ئ و ک ســـان ی خۆیـــان ب شۆڕشـــگ ر و د مـــۆک ات و ﻻی نگرانی ب رژەوەندیی گشتی دەزانــن ،ب ک یفــی خۆیــان ب رژ مــی س رەڕۆی سۆ تان کانی عۆسمانی ه دە ن و س ردەمی ئ و رژ م نایاســــــایی و س رەڕۆ ل سياس تی نــــــاوخۆیی و پ ﻻمــــــاردەر ل سياس تی دەرەکيي ،ب “س دەمی ز رینی” دەس تداری ناودەب ن. ئ و ک ســـــان ل ب رامب ر رووداوە خۆ نـــــاویي ل ن ب اوەکـــــانی س ر ب ســت نی ئ تنيکــی و ئایينــی ک ب در ژایــی م ــژووی ٦٠٠ســا ی ئيمپراتوریی عۆسمانی ق وماون ،یان ب دەنگن و یــان ب ب رگریيکردنــی موســلمان تی ل ب رامب ر پ ﻻم ری خ کــانی م ســيحی و پشــتيوان زله ـــــزە ئورووپيي کانيـــــان دەین خشـــــ نن .پ ۆپاگ نـــــدە ف رمـــــی و ناف رميي کــانی تورکيــا ه ميش و ل س ردەمی ه مــوو رژ م کانيــدا 77 ب دڕدۆنگی نکۆ ييان کردووە ت نــان ت ل راســتيي س لم ندراوەکانی کۆم کوژی ک مای تی م سيحيي کان )ئ رم نــی ،ئاشــووری ،یۆنــانی، س ربی ،بۆلگاریی و هتـد( ک ل س ردەمی دەس تی ســۆ تان کاندا ب شـــ وەی کی ر کوپ ـــک ئ نجامـــدراون و دوواتریـــش ل ن وەڕاســـتی س دەی ١٩تـــا کۆتـــایی ش ڕی ی ک مـــی جيهـــانی ل با کـــان و ل رۆژه تی ئاناتۆلی و ل ئ وپ ڕی قافقاز دیسان ب ردەوامييان ه بوو و ه روەها ل سا کانی ٢٠و ٣٠ی س دەی ٢٠ل کاتی پــاککردن وە و راگواستنی کوردە ناســونيي کان و س رکوتکردنی راپ ڕین کــانی کــورد، تورک ج وان کان و ک ماليست کان دووپاتيان کردووت وە. کات ــــــک ئ و ک ســــــان راســــــتيي م ژوویي س لم ندڕاوەکان ب روانگ ی کی داڕ ــژراوی ناسيۆناليســتيي وە ب ئاشــکرا پ چ وان پ شــان دەدەن ،ئ وە چ شــن ک خۆدزین وە و ب ﻻڕیــدا بردنـی رەوت سياســی- م ژوویي کــان .بــۆ نمــوون ،خــا س دان ســا ی گ رەش و ناح زکــانی پ ک وە ژیــانی نــی خــۆج يی و گ ﻻنــی کــۆچک ر ل ب ش ی ئاسيایی و ئورووپيی تورکيا زەقدەک ن وە و ت پ ڕاندنی م ژۆیي کـــی دور و در ژی هاوب شی ئ و گ ﻻن ب ی ک وە ،ب م ب ســتی گ و )یــان ل رووی نـــــادانيي وە( ب رئاوەژوو پ شـــــان دەدەن .چاوپۆشـــــيکردن ل و راســـتييان ی ک بـــۆ نمـــوون باســـی کـــاری هاوب شـــی م ژوویـــی و کولتــووری گ نــی جيــاوازی نــاوچ ی تــورک عۆســمانيي کان و یــان باســی پشــکی هاوب شــی ئ و گ ﻻن ل خ بــاتی دژ ب داگيرکــارانی دەرەکـــی دەکـــات ،زۆر زەحم ت .ل ـــرەدا پ ی ەوانـــی ه ـــی ف ڕمـــی ئيستامبوڵ و ئانکــارا ل روانگ ی کــی فــرە ویشــکی ئۆرتۆدۆکســا ی بــۆ چارەس ری پرســی ن ت وەیــی ل تورکيــای ئ م س ردەم دەرمــانی: 78 ی ک و ت ،ی ک گ ل ،ی ک ن ت وە و ی ک دەو ت پ شــک ش دەک ن. ه مـــوو دەس تدارانی تـــورک ل کــات کی دور و در ــژ چ ل تورکيـــای سۆ تان کان و چ دواتر پاش ش ڕی ی ک می جيهانی و کــاتی کۆمــاری ک ما يســت کان ،ه ر ب و ن ف س وە پ ۆپاگــان دەی کی پــان و ب رینــی پــــانتورکی قيــــن ل د ن یــــان ل دژی بــــزووتن وە ئازادیخوازان کــــانی ک مای تيي ن ت وەیي کان پ کردووە. ئ و روانگ ویشــــک و ن گــــۆڕە ،ل ﻻی ن نــــۆخب ی دەس تورکياوە ه ستاش “ب تدارانی ترس و س کردن وە” بۆ پرسی ن ت وەیــی و ب ئامــانجی کۆتــایی پ ه نــانی ئ و پرس ب کــار د ــت ک س رەکیترین ئامانجيـــان پاراســـتنی دەو تـــی تــــورک ل چوارچ ــــوەی ســــنوورە ن گۆڕەکــانی ئ ســتای و مــل ن دان ب پ ــداچوون وەیان ل ژ ــر فشــاری داخوازیي کانی ک مای تيي ئ تنيکيي کان و ن دانی مافی خۆب ڕیوەب ری ب و گ ﻻن ی . مخـــابن ئ زمـــونی تورکيـــا ه رگيـــز نـــاتوان بـــب ت نمـــوون ی کی س رک وتوو بــــۆ چارەس ری ئ و ک شــــان ی ک ل س ر ب ســــت نی ئ تنيکيـــدا پ کـــد ن .ب پ ـــی گ ل ـــک ب گ ی م ژوویـــی ب ئاشـــکرا دەردەک وێ ب کار ه نانی ش وازە کﻼسيک کانی ئيمپراتــوری ت ل س ر بن مای داپ ۆسانی خ ــک و ر بــازی رەگ زپ رەســتان ی ب ڕ ــوەبردنی دەس ت ک تــایب ت ب و ت س رەڕۆکانی رۆژه ت و ئيـــدیۆلۆزی و ش ڕعی ئيســﻼم ،بــۆ چارەس ری ه ر چ شــن پرس ـ کی ن ت وەیــی گۆنجاو ن بوونی خۆیــان پ شــانداوە .بــۆی ناســيۆناليزمی تــورک ب ه ر روخسار ک ب ،چ ب ش وازی “کﻼسيکی” س ردەمی ســۆ تان کان و چ ب جلکی تاڕادەی ک ليب الی س ردەمی تورک ج وان کــان ،ل وان ی 79 ه نــــد ک ب م ن ب ت واویــــی ،ن یتوانيــــوە ک ش ن ت وەیي کــــانی ئيمپراتوری عۆسمانی و دواتر کۆماری تورکيا چارەس ر بکات .ه روەها دواتریش ل رەوت کی ه نــد ک باشــتری چاکســازیي کاندا )ت نزیمــات و هتـــــــد( ل دەســـــــپ ک و ن وەڕاســـــــتی س دەی ١٩دا ئ و ه و روا تييـــان ی ک بـــۆ مۆد نکردن و ب ئورووپيکردنـــی تورکيـــا ل س ر ب ســت ن کی نزمــی شارســتاني ت کــرا ،دەســتک وت کی ئ وتۆیــان ل ـ ه ن وەری. ل کۆتایی س دەی ٢٠و ل پ یوەندی ل گ ڵ نزیکبوون وەی تورکيا ل سيســـت می ئورووپـــی و ب وبـــۆن وەی قۆنـــاخ ب قۆنـــاخی رەوتـــی جيهانگيریی ل و و ت دا ،رادەی کی دیاریکراو ل جــۆل و گۆڕانکــاریی ل ناســيۆناليزمی تورکــدا ب رچــاو دەک ون .ل ژ ــر کــاردان وەی ب ه ــزی س ردەميان )مافی مرۆڤ ،مــافی ن ت وەکــان بــۆ چــارەی خۆنووســين، چاکســـــازیی سياســــی و هتـــــد( ه و ســـــتی رەق و ویشــــکی ناســـيۆناليزمی دەو تـــی قۆنـــاخی ئاتـــاتورک ق شـــی ب رچـــاوی ت دەک و ت. پاشــان ه نــد ک ئاســانکاری روودەدات ،بــۆ نمــوون ،ب کاره نــانی زمانی کوردی ل ئامرازە گشتيي کانی پ یوەندی و ل ناو کۆم گــا و ل ب ش کانی و ــژە و هــون ر و ل ک رتــی خۆشــگوزەرانيدا .وات تــاقمی دس تدارانی تورکيــا ل ب رامب ر بــزووتن وەی کــورددا پاش کش ی کی ب رچاو دەک ن و بــۆ ی ک مجـار ه نـد ک مـافی سياســی ه ســتيار ب کورد رەوا دەبينن و ل پل ی ی ک مدا ر گــا ب نــو ن رانی کــورد دەدر ــت ل پارل مانی تورکيادا ب شدار بن. 80 مخـــابن تـــا کۆتـــایی س دەی پ شـــوو ،گۆڕانکـــاریي کی ئ وتـــۆ ل پ یوەنــدیي کانی تــورک و کــورددا روونــادات .سياس تی ناســيۆناليزمی “کﻼســــيکی” دەو تــــی ه ر وەک ه ميش ب ردەوام دەبــــ سياس تی دەرەکيشدا ب رەو ئورووپيی بوون ه نگاو دەن ،ب ول م ئ و سياس ت ل ن وەڕۆکـــدا ه مدیســـان ک رس ی شـــۆڤينيان ی خـــۆی ل دەســت نــادات و تــاقم دس تدارەکانی ئ و س ردەم ی تورکيــا ل سياس تی ناوخۆیيدا دژای تی ه ر وەرچ رخان ک دەک ن. هاوکـــات جـــو ی کی چارەنووسســـاز ل پ یوەنـــدیي کانی تـــورک و کورددا روودەدات و ئانکارا ل ژ ر زەبری ی ک تی ئورووپا بۆ ئ نــدامبوونی، ئامادە دەب گۆڕانکاریی بن ڕەتی بکات .سياس تی تازەی دەس تی تورکيــا س بارەت ب پرســی کــورد ل س ردەمی ســرۆککۆمار تورگــوت ئۆزال ) (١٩٩٣-١٩٨٩دەست پ ــدەکات و زمــانی کــوردی ئازاد دەکــرێ و ر گا ب پارتی د مۆکراتی نزیک ل کــوردان دەدرێ ب س رب ســتی کــار بکــات و رۆژنــام و چــاپ م نی خــۆی ب و بکــات وە .ب م کۆچيــدووایی ل ناکــــــاوی ئوزال ل رووداو کــــــی تــــــا ئ ســــــتا روون ن کــــــراوەدا، دەستک وت کانی رەوت کــی هيــواب خش ل پ یوەنــدیي دووﻻی ن کــانی دەو تــی تورکيــا ل گ ڵ کوردەکــانی خــۆی بــۆ مــاوەی کی دور و در ــژ دەخات ناو گۆڕ. ئاشــکرابوو ک ه ردوو ﻻی ن ل بــاری سياســيي وە ئامــادەی ســازان نيين و هيچکاميان بۆ ئ ویتر پاش کش ناکــات .ه و کــانی دەس ت نيوەچـــ ،و ت نيـــا بـــۆ ک مکـــردن ووەی فشـــارەکان بـــوون و هاوکـــات م ب ستی ﻻواز کردنی بزووتن وەی کورد و ئ نجام ن دانی چاکســازیي ه وەردەکـــان و خۆدزین وە ل د مـــۆکراتيکردنی سيســـت می بـــ 81 رووم تـــی ناســـيۆناليزمی دەو تـــی بـــوو .بـــۆی زۆرب ی ب ن کـــان س بارەت ب پ ــــدانی مــــافی سياســــی راســــت قين بــــۆ کــــورد و دەســت ب رکردنی ب شــداری کــورد ل دەس تدا ب دی ن کــران و یــان ب ن وەچ ی ل بير کران و یان ب ت واویی پاش کش یان ل کرا .دەس ل مل ن دان ب داخوازیي کانی بزووتن وەی کورد م گوڕ بوو و ب ت بن ما ئ و داواکاریيانيـــان ب م ترســـی س رەکی دەدیـــت بـــۆ ی کپـــارچ یی دەو تــی تورکيــا وەک ميرات کــی یاســایی خۆیــان ک ل ئيمپراتوریــای شکۆداری عۆسمانی پ يــان گ یشــتبووە .ســۆپا و ه ــزە س ربازیي کان ک خۆیان ب س رەکیترین دەست ب ر و ئ م کــدارانی وەســي ت کانی ئاتــاتورک و س رب خۆیی و ت دەزانــی و ل ٥٠ســا ی رابردووشــدا ٣ جــار کودەتایــان کردبــوو و یــاریک رانی س رەکی گۆڕەپــانی سياســی تورکيـــا بـــوون ،ئ و چاکســـازیي ن رم و نيانان شـــيان وەپشـــتگو دا ک ل ﻻی ن ه ــزە د مۆکرات کــانی تورکيــا پ شــنياز کرابــوون و پ يــان وابــوو ل داهاتوودا مافی دیاریکردنی چارەنووسی کوردی ل دەک و ت وە. ب م چ شــن ل ه مــوو ﻻی ک وە پرســی کــورد گ یشــت دۆخ کــی بنب ست ،دۆخ کــی ل وانل ــو ل گ ل ــک ک ش ی م ترســيدار ک دەب ت خۆشک ری ئاگر کی ب ردەوام ل کوردستان و ب پ ی ه موو پ وەرەکان دیاربوو ک ماوەی کی دورودر ژیش دەخای ن و هاوس ـ تی ف ل ســتين ل گ ڵ کوردستانی تورکياش دەب ت ت وژم ــک بــۆ گــرژی و ئا ــۆزیی ل و ناوچ ی و ئ و ئاگرە دەگ ش ن ت وە. پ شــــبينی دەکــــرێ بــــزووتن وەی ن ت وەیــــی کــــورد ب ه مــــوو چ شن کاني وە ب ف رمــی ب رەو “ ،”Secessionوات جيـاخوازیی بـ وات ک ب پ ی یاساکانی تورکيا تاوانکاریي کی م زنی دەو تيي . 82 ئ وە بۆختـــان ک ک ب شـــ وەی کی ب رفـــرە ک وتـــۆت س ر زاران و ب وبــۆت وە و دەزگــای دادوەری و دامودەزگــا س رکوتکارەکانی تورکيــا ب کاری د نن .تــا مــاوەی ک پ ــش ئ ســتا ت نــان ت بــۆ ب کــار ه ن رانــی زمــــانی کــــوردی ل شــــو ن گشــــتيي کان وەک ل ســــين ما و ل کۆنســـ رت کان و هتـــد ،ئ و تـــاوان ب رزدەکـــراوە و ئ وەش ب مانـــای ق دەغ کردنی زمانی کوردی ل ه ر ر وڕەسم کی کولتووری گشتييدا د ت. ب کورتی ،ه ســوک وتی تــاقم دەس تدارەکانی ئ ســتای تورکيــا ل گ ڵ خ بــاتی کــورد بــۆ دیــاریکردنی چارەنووســی ن ت وەیــی خــۆی، ت واو ی کﻼی ن دەردەک وێ و ل گ ڵ پ وەرەکــــــانی شارســــــتاني تی س ردەميان نـــاگونج .مخـــابن ئانکـــارا س بارەت ب پرســـی کـــورد ناتوان در ژە ب ه و ستی کۆنس رڤاتيڤی پ شووی خۆی بــدات و ل رەوتــی باشــترکردنی ه رچــی زۆرتــری دۆخــی ئابــووری و سياســی و حقوقی کــورددا خرابکــاری بکــات ،و نــاچ ب وکــاران ی ئابـ ووی خــۆی بخــات ب ر م ترســی ل ب رامب ر ی ک ــتی ئورووپــا ل کات کــدا س رەڕای س رن ک وتنی تائ ستا ،زۆر پ داگران خوازیــاری وەدەســته نانی مــافی ئ نـــدامبوونی ت واوە ت ـــدا .ل ـــرەدا س رن ک وتنی تورکيـــا م ترســـی ک وتن ن و ریزی دەو تانی پ راو زخراوی ل ــدەک و ت وە و ئانکــاراش ب هــۆگ لی دیــار ه وڵ دەدات تــا ب ه ر شــ وەی ک بــ چارەنووس ن ب ت. دوچــاری ئ و ئ ستاش ن ت نيا ملمﻼنی و پ کدادان ل کوردستانی تورکيا ل کزیی ن داوە ،ب کــو ب پ چ وان خ ریک ب رەو ه کشــانی زۆرتــر ه نگــاو ه دەگرێ. 83 ب و چ شـــن ی ک ب رەی کـــورد ل تورکيـــا خـــۆی پ شـــانی داوە، دەردەک وێ ک زۆری ماوە بگات ئاستی د خواز و وادیارە نــاتوان وەک ه ز کی ی کگرتوو شو ن پ ی خۆ بکات وە و ن یتوان ــوە ل م بــارودۆخ ی ک پـــاش ش ڕی دووەمـــی جيهـــانی رۆژه تـــی نزیکـــی گـــرت وە، بزووتن وەی ن ت وەیی کورد ر ک بخــات و ر ب ری بکــات .ل ل وارەکــانی ه زارەی ســ ي مدا ،ل کــداب ان و پ رت وازیــی بــا ی ب س ر کــوردانی تورکيادا ک شاوە و ه شتا ن یانتوانيوە بژاردەی کــی گونجــاو بــۆ خ بــاتی ئازادیخوازان ی خۆیان دەست ب ر بک ن. دەگۆترێ ک پاشـــک وتوویی کـــوردان ل ه ر م کـــانی رۆژه باشووری رۆژه تو تی ئاناتۆلی کاردان وەی ه بووە .مخابن بــزووتن وەی کــورد دوچــاری ﻻوازی ن بــوو .ب پ چ وان ،ئاگــری ب رب رەکــانی ل ن ــو کــوردانی تورکيــا بــۆ ی ک رۆژیــش خــامۆش ن بــووە .ئ وەش ب ش ـ وەی جموجو کی ت کدەران ی تيرۆری تاک ک ســيی بــووە ک تــاقم کی ک م ه ژمــار پ ـ ه ســتابوون ،ب م س رتاس ری کوردســتانی داگــرت و ب ڕاستيش ل ن ــو کۆم گــادا رووب ڕوی ب ــزاری و نکــۆ يي کی زۆر بــووە. ئامرازەکــانی راگ یانــدنی تورکيــاش ئ و جموجو ن یــان زۆر ل ق بــارەی خۆی م زنتر پ شاندەدا و د و کی ترسناکيان ل تيرۆریزمی کــورد ســاز کردبووە و هاوکات چاوپۆشيان دەکرد ل ه کشانی خ رای جموجو ی تاقم راســت رەوە ناسيۆناليســت کانی تــورک ک ه ميش پشــتيوانی ه زە س ربازیي کان و دەزگا س رکوتک رەکانی تورکيایان ل گ ڵ بووە. بـــۆی ل تورکيـــا ب ســـت نی ه گيرســـاندنی دووبـــارەی ک ش و ملمﻼنـــی ئ تنۆپۆليـــتيکی تـــــرک-کورد ه ر وەک خـــۆی مـــابۆوە و ل ه لـــوم رج کی تـــازەتری م ــژوویي دا دیســـان ئ و ملمﻼنيي ل ن ـــوان 84 ناسيۆناليزمی دەو تيی تورک و جيــاخوازیی پارتيکوليــاریی کــورد س ر ه ــدەدات وە .هۆکارەکــانی س ره دانی دووبــارەی ئ و ملمﻼنيــان ئ گ رچی ب ش ـ وازی کــۆنی پ کــدادانی چ کــداری بــوو ،ب م ه مــان هۆکار بــوون ک پــاش ش رەی دووەمــی جيهــانی گ ش ی گشــتگير و خ ــرای بــزووتن وە ناسيۆناليســتيي کان ل ت واوی جيهانــدا ل ک وت وە، وات :ت کۆشــــــانی ئتنۆس ب ب ش کراوەکان ل پ نــــــاو دیــــــاریکردنی چارەنووســـی خۆیـــان و چاکســـازیی بن ڕەتـــی ل ژیـــانی ئابـــووری و کۆم ی تی خۆیاندا .ب م ل رەدا رووب ڕووی ه نــد ک فــاکت ری کــارای تــایب ت ب تـورک دەبيــن ک ل ژ ـر کـاردان وەی دۆخ ه نووک یي کانــدا پ یداببوون .پاش ش ڕی دووەمی جيهانی و ماوەی کی کورت پ ــش ل گۆرنانی دام زر ن ر و ی ک م س رۆککۆمار مست فا ک مال ئاتاتورک ،ل م ژووی کۆماری تازەی تورکيادا س ردەم کی تازە دەســت پ ــدەکات ک ب س ردەمی گۆڕانکــــاریی جيــــددی ل سيســــت می “کﻼســــيکی” ک ماليزم پ ناس دەکرێ .کاتی ئ وە هاتبوو ک تورکيا ب های ک قورس بــدات ب هــۆی ئ و ب ﻼی نيي ک بــۆ خۆپاراســتن ل ن هام تيي کــانی ش ڕ ه يــــبژادبوو ،ب م ب هــــۆی درنــــگ ر ک وتــــن ل گ ڵ “ن ت وە ی کگرتووەکان” قازانج چاوەڕووانکراوەکانی وەدست ن ه نا .س رەڕای ئ وەش ،کــــاتی ئ وەش هــــات ک ئانکــــارا ی ک ــــک ل بن مــــا ه رە س رکيي کانی ميراتی سياسی ئاتاتورک ،وات راگرتنـی س رب خۆیی سياسی و ت واوی تی خاکی تورکيا ،قوربانی بکات. ئاکامی م ترسيداری گۆرینی ئاڕاست ل سيست می ڤ رسای 69بــۆ پ یمـانی ئات نتيــک گ ل ــک درەنگــتر نيشـان کانی وەدیــار ک وت .ب م 69م ب ســت ر ک وتنــام ی ڤ رســایی ک پــاش کۆتــایی ش ڕی ی ک مــی جيهــانی ب س ر و تانی شکستخواردوو داس پا و تورکيا ی ک ک ل وان بوو .- .وەرگ . 85 ل و ماوەدا و ل رە و ل وێ ،تورکيــا ب ب رزەف یــی ناسيۆناليســتی خــۆی گ یشــت .ل ســا ی ١٩٣٩ل ه لــوم رجی ق یرانــی پ ــش ش ڕ ل ئورووپا ،تورکيا “سنجاغی ئ سک ندەروون”) 70خ تــایی( ب خــۆی لکانــد ک تــا ئ و کــات ب ش ـ ک ل ســوریای ژ ــر چــاود ریی ف ڕانســا بــوو .ل ســـا ی ١٩٧٤ل کودتـــای یۆنـــانيي راســـت ەوەکانی قۆبرس ک کـــی وەرگـــــرت و ب شـــــی بـــــاکووری ئ و دوڕگ ی ی داگيرکـــــرد و نيمچ دەو ت کی ب ت واویــی واب ســت ب خــۆی دام زرانــد ب نــاوی “کۆمــاری تورکی باکووری قۆبرس” ک ل ئاست ن ون ت وەیيــدا دانـی پ ن ه نــراوە. ل ن ــــو ناسيۆناليســــت تونــــدڕەو و ر ڤانشيســــت 71 تورک کانــــدا ک ب ش ـ وەی کی س رەکی خۆیــان ل سيســت می سياســی-س ربازی و تــدا خزانــدبوو ،هزر کــی گ ل ــک زەب ﻻح بــ ەوی پ یــداکرد ک زۆر ب رزەف ان داوای ئ و ناوچان یان دەکرد ک ل ئاکــامی ش ڕی ی ک مــی جيهانيدا ئيمپراتوریای شکست خواردوی عۆسمانی ل دەستی دابــوو. ئ وە ب تـــایب ت ئ و ک مـــای تيي ئ تنيکيي تورکزمانـــان ی دانيشـــتووی ویﻼی ت ع ڕەب کــانی پ شــووی عۆســمانی دەگــر ت وە .پانتورک کــان ه روەها بۆ لکاندنی ناوچ ن وتيي کانی ک رکــوک و مۆسـ ب تورکيــا، “ب گ ”گ ل ـــک ل س ر بن مـــای کی سســـتی و چـــوونی ئ تنيکـــی تورکمان کانی ئ و ناوچان ل ه نبان یان دەرد نــن .روانگ ی پــانتورکی ک ئيــتر متمــان ی م ژوویــی ن مــاوە واز ل ﻻفــی م زنخــوازان خــۆی ه ناگری و ل م س ردەم شدا دەب ت خۆراکی ناسيۆناليزمی تورکی، Sanjak Alexandretta 70ل ٧ســيپت مب ری ١٩٣٨تــا ٢٩جــۆنی ١٩٣٩ب نــاوی کۆمــاری خ تــایی دەناس ـ ا و ب ش ـ ک بــوو ل ســوریای ژ ــر س رپ رەســتی ف ڕانســا ،پاشــان ل ﻻی ن تورکياوە داگيرکرا .ویکيپ دیا .-وەرگ . 71ب وان ژ رنووسی .- .٣٣وەرگ . 86 ئ و ناســيۆناليزم ی ک دیــارە ب ت واویــی ل س ر ب رژەوەنــدیگ ل کی سياسی و ئابووری دیاریکراو داڕ ژراوە. ناسيۆناليزم ه شــتاش ک رەس ی کی سياس تی دەرەکــی ئانکــارا پ کــد ن ک س رەڕای روانگ ی تونــدی ک مــاليزمی رەق و ویشــک، گ ل ـــــک دوربـــــۆت وە ل ســـــنوورەکانی ئ و هـــــزرە ن ت وەیـــــی و نيشــــتمانپ روەران ی ی ک ن ــــوەڕۆک کی ب رگریکــــاران ی ل ب رامب ر داگيرکاریی “هاوپ یمانانی ٣ﻻی نی ئانتــانت”72پــاش ش ڕی ی ک مــی جيهانی ه بوو .ل ــرەدا م ب ســت ت نيــا ه نــد ک بيــرۆک ی تــازەی ک م شک ئاگراویي کانی ب رەی ناسيۆناليزمی تورکی پ کـردووە .مخــابن، ب هـــۆی ج گيربـــوونی ه نـــووک یی ه زەکـــان ل ئاســـت گۆڕەپـــانی ن ــــون ت وەیی و رۆژه تــــی نزیــــک ک رەنگــــدان وەی پ رس ندنی جيهانگيری 73و کــارابوونی ب رچــاوی ی ک ــتی ئورووپــای ،ج ب ج بــوونی پ ن دەرەکيي کانی ئ و بيرۆک تازەی ج گای گۆمان .ب سياسی و ئابووری ل ک ش ی کۆنی رۆژه م گۆڕانکــاری تی نزیکــدا ج ــی گۆمــان نيي ،ت نيــا ئاڕاســت ک ی و کــات و مــاوەی ئ نجامــدانيان پ شــبينی ناکر ن. بـــــــۆی ل تورکيـــــــای ئ م س ردەم دا )ه روەهـــــــا ل دەو ت س رب خۆکانی ناوچ ک شدا( فاکت رە دەرەکيي کان ئيتر نابن هاندەر و بزۆن ری س رەکی ه ســت و ســۆزی ناسيۆناليســتی ب و ش ـ وەی ی ک ل س ردەمی “پرســـی کـــۆنی رۆژه ت” و قۆنـــاخی بـــزووتن وە ن ت وەیــی و رزگاریخوازان کــانی پــاش کۆلۆنيــاليزم و دەســت وەردانی زله ـــزە ئ مپریاليســـت کان روویــدا و هانــدانی دەرەکـــی و بيــانی بـــۆ 72ب وان ژ رنووسی .- .٣٠وەرگ . .- Golobalisation 73وەرگ . 87 ه گيرساندنی ناسيوناليزم وەک م رج کــی گرینــگ ،خــرا م ب ســتی دووەمـــــی ب رنام کانيـــــان .ل س ردەمی پۆســـــت کۆلۆنياليزمـــــدا، س رک وتن کانی جيهـــانگيریی ئ گ ر ن خشـــ کی زۆر س رەکيشـــی ن گ ابـــ ،وردە وردە بـــۆت هـــۆی ل کنزیـــک کــردن وەی ئ و فـــاکت رە دەرەکــی و ن وخۆیيــان ی جــو ن ری ه زەکــان ک رەوت م ژوویيي کــان خ راتر دەک ن و دەبن هۆی گۆڕانی ئ و ن خش باوان ل سيســت می ســازوکار و پ یوەنـــدیي ن ون ت وەیي کـــان و پ ــش ه مــوو شــت کيش ن خش و پ یک رب ندیي ژ ئۆپۆليتيک کان دەگــۆڕن .ل و گۆڕانکاریيــان دا، ناسيۆناليزم ن خش کی ی کجار گرینگ و ه ســتيار دەگ ـ ێ و هاوکــات کاردان وەکانيشـــی ب ئاشـــکرا روخســـاری “دوو ج مس ر”74ی ل خـــۆ دەگرێ. ل ﻻی ک ،ئامــانج کی ب رگریکــاران ی دەب ـ و ل ب رامب ر م ترســی واقيعی یان خيــا ی و یــان ه ڕەش کانی ن ت وە یــان دەو تــانی دیک ب رگریــی ل ب رژەوەنــدیی ژیــان و ژینــی ن ت وە یــان ئتنۆســی خــۆی دەکات )دیارە ئ گ ر ه گــری هــزر و کـردەوەی ناسيۆناليســتی ب ــت(. ل ﻻی کی دیک ،ل بــواری سياس تی دەرەکيــدا و بــۆ ب دەســته نانی با دەست کی دیاریکراو ،ناسيۆناليزم ل رۆژه تی نز ک ب ش وەی کی س رەکی و ب ئاشــکرا ت وەژم کــی ه رشــب ران ل خــۆ پ شــان دەدات. وات ،ناسيۆناليزم ر ک ل گۆڕەپانی رۆژه تی نزیکــدا کارامــایی خــۆی نمــایش دەکــات و ئ و راســتيي کــۆن دەس لم ن رەخســـاوی م ژوویيـــدا ب رگریکـــردن دەتـــوان ست ات ژیی ه رشب ران ل سياس تدا بکات. Bifurcation 74ب مانای دوو ج مس ری .ویکيپ دیا .-وەرگ . 88 ک ل بــارودۆخی خـــزم ت ب تاکتيـــک و ه و ســتی ب تينــی ب رگریکــاران ی ئ م دووایــان ی ناسيۆناليســت تورک کانی ناو دەس تی تورکيــا ،ئ و بۆچــۆن ی س روو دەس لم ن . ه لــوم رجی ژ ئۆپۆليــتيکی تورکيــا پــاش کۆتــایی ش ڕی ســارد تــا رادەی کی ب رچاو دوچاری دووفاق یی ببـوو و ئ گ ر ن ب ت واوی ،بگــرە ه ند ک گۆڕانکاری خ را و ب اوەی پ ویست بوو .ﻻی نگری تاکﻼی نان ل ئ مریکيزمی رۆژاوا و پ وەرەکانی ل ژیان و ب ها سياسی-کــۆم ی تی وهــزری و ئ خﻼقيي کــانی ،ل ه زارەی ســ ي مدا ئيــتر ن یـــدەتوانی چاوەڕووانی ب ش کی ب رب وی کۆم گای تورکيا مسۆگ ر بکات ک ل ه و ـــــی دۆزین وەی ر گـــــای ج گـــــرەوە بـــــۆ چارەس ریی ک ش ه پ ساردەکانيان بوون. ئ م ه و ن چ نــدین ئاڕاســت یان گــرت ب ر و ه ر ئ وەش ب مانــای بوونی ق یران ل رەوتی گ ش ی سياسی ناوخۆیی تورکيادا بـوو .ه ر ل ن وەڕاســتی س دەی ٢٠ەوە دەســتکرا ب ه نــد ک چاکســازیی ل سيست می تاک حيزبــای تی دام زراو ل ﻻی ن ئاتــاتورک وە ئ گ رچــی ل کــاتی خۆیــدا ن خش ـ کی گرینگــی ل مۆد رنيزاســيۆنی کۆم گــا و دەو ت و سيست می پ شک وتووی پ روەردەیی ل و تدا گ ا .دۆخی د مۆکراتيــک ک تــایب تم نيی ه ر شوڕشــ ک )جــا ه ر شوڕشــ کی کۆم ی تی یان سياسی و یان ن ت وەیــی ب ـ ( و ل س رتادا بن مــای مۆد رنيزاسيۆنی مۆد لی تورکيا بــوو ،ل و و ت دا مســۆگ ر ن کــرا و زۆر خ را ج گای خــۆی دا ب دیکتــاتۆری تی تــاک حيزبــان ی پــارتی کۆمــاری گ ل ] [CHPک ل ﻻی ن ئاتـــــــــاتورک دام زرابـــــــــوو و ل تـــــــــو ژە نيشتمانپ رەســت کانی ســۆپا و چاﻻکــانی ســڤيلی ن ــو بــزووتن وەی رزگــاریخوازان ی ن ت وەیــی پ کهــاتبوو و ب تــایب ت پشــتی ب ســتبوو ب 89 س ربازە د رین کــانی پاشــماوەی ش ڕەکانی دژ ب “هاوپ یمانــانی ٣ ﻻی ن ئانتانت” ک ر ب ری کاریزمــاتيکی مســت فا ک مــال س رۆکای تی دەکــردن .دۆخــی تــاک حيزبــان ی کۆمــاری تی تورکيــا ،ه م ل کــاتی ک ماليســـت کان )مـــاوەی کی در ـــژی ن خایانـــد( و ه م ل س ردەمی پۆست ک ماليست کاندا ب ردەوام بوو. ر بازی “کﻼسيکيی” ک مــاليزم ک روخســاری دژە عۆســمانی و دژە ســــو تانی و دژە ئایينگ رایــــی )ﻻیيــــزم( ب ناســــيۆناليزمی تــــورک ب خشـــيبوو ،زۆر ک م در ـــژەی ب ژیـــانی ميژوویـــی خـــۆی دا .پ گ ی کۆم ی تی-ئابووری و کـــۆم ی تی-کولتووری ئ و ر بــازە ،کــاڵ و کــرچ بــوو و ئ وەنــدش پ شــک وتوو ن بــوو تــا بــۆ مــاوەی کی دورودر ژتـر بــب ت بن مــــای کی پت و و هيــــواب خش بــــۆ پ که نــــانی سيســــت م کی س رب خۆی هزری-سياســــــــی .پاشــــک وتوویی س دان ســــا ی پ نگـــاوخواردوو و ک ک بـــووی س ردەمی فيۆداليی ژ ـــر ســـت می پاشای تی س رەڕۆیان و بارگرانی کۆتــایی ل ن هــاتووی ن ریت ئاخنــاوە ئيســــﻼميي پيرۆزەکــــانی ٤٠٠ســــا ی س ردەمی خ ﻻف ت کــــان، س رەڕای ویســت و داکــۆکی و فشــاری زۆری ک مــال ،کۆســپی زۆر جيــددیان ســازکرد ل س ر ر گــای داه نــانی تــازەگ ریی ل ب ســت نی کـــۆم ی تی-کولتووری و کۆم ی تی-ئابـــووری کۆم گــای تورکيــادا و دژواریان خست س ر ئ نجامدانی چاکسازیي بن ڕەتيي کان. ب هــــۆی ئ و ب رب ســــتان ،مۆد رنيزاســــيۆنی تورکيــــا )ک پــــاش س رک وتنی شوڕشی ک ماليست کان ل سـا نی ١٩٣٠-١٩٢٠زۆرتـر ب “ئورووپایی کردن” ناویان دەبرد( ئاوات کــانی تيمــی ک مــال ئاتــاتورک ک ئ و رەوت یــان ب ڕ ــوە دەبــرد ،ب ئ نجــام ن گ یشــت .ئ و رەوت تــا 90 رادەی کی زۆر ن وەچ و روا تی بــوو ،ه ب ت ه نــد ک دەســتک وتی ب رچاویشی ه بوو .ه ــی ئاســن دام زرا ،ه نــد ک کارخــان ســازکرا )ب ش کی ب یارم تی ی ک تی سۆڤي ت( ،ب گۆمــان ســازدانی ئ لــف و ب ی ﻻتينی کاردان وەی کی گ ل ک ئ ر نی ه بوو ل گ ش ی کولتــوور و پ روەردە و هتد .هاوکات ناب کاردان وەی دەستک وت کانيش ب ک م بگریــن و پ ویســت دان ب وەدا ب نيــن ک چاکســازیي کان کــاردان وەی ئ وەیــان ه بــوو ک پ ــش ب در ژەک شــانی پاشــک وتوویی در ژخــای ن بگرێ ک ئ و و ت ب در ژایی ماوەی کی ی کجــار زۆر ،ب ﻻنــی ک م ل و کـــــــات وە )ن وەڕاســــــــت کانی س دەی (١٩ک تورکيــــــــا ل ک رت بن ڕەتيي کــانی ئابــووری و کولتووریــدا وەک و ت کــی ن ــوە کۆ ۆنيــالی دەژم ــــردرا .پاشــــماەکانی فيۆدالی کــــۆن ل گۆنــــدەکانی تورکيــــادا، ل ب رامب ر ئ و چاکسازیيان دا کاردان وەی پ شگيران یان ه بــوو و بــۆی ل س رەتادا گۆڕان ئ ر نيي کان ل و ناوچان زۆر ک م ب دی دەکران. ب و شـــ وەی ،ناســـيۆناليزمی تـــورک س ڕەڕای ب رج ســـت کردنی ﻻیيـــــزم وەک ر بـــــازی ف رمـــــی ک ماليســـــتی ،چ ل س ردەمی ک ماليســــتييدا و چ ل کــــاتی پۆســــت ک ماليســــتييدا روخســــاری عۆسمانی-ئيسﻼمی و کۆن ئيمپراتوری تی خۆی ل دەست ن دا. ئ ستا زووی بۆ ه س نگاندن ک ئایا گۆڕانکاریي کانی ئ م دووایيــان ل ژیــــانی ئابــــووری و سياســــی و هـــــــزری-کولتووری کۆم گــــا چ چاکســـازیي کيان ل دۆخـــی ناســـيۆناليزمی تـــورک پ که نـــاوە .ب ت ک بـــوونی تورکيـــا و و تـــانی دیک ی رۆژه م، تـــی نزیـــک ل و رەوت پ شــــک وتن ه نووک یيــــان ی بوارەکــــانی ئابــــووری ،کولتــــووری و زانياریي کــانی گشــتی ،ب گۆمــان کــاریگ ریی خــۆی ل س ر ن ت وەی 91 تـــورک دادەنـــ و ه ـــدی ه ـــدی جلکـــی شـــ ی فيۆدالی ،ل بـــا ی ناســـيۆناليزمی ن ریـــتيی عۆســـــمانی-تورک دادەک نـــ .ب کـــورتی، ناســـيۆناليزمی ئ م س ردەم ی تـــورک ،ل ن وەر گـــای گ ش س ندن هزر کـــــــی ناسيۆناليســـــــتی ت واو دای تـــــــا بتـــــــوان ه ـــــــزە پ شــک وتووخوازەکانی ن ت وەیــی ل دەوری ب رۆک ی کــی ژیانم نــدی تاقــان دا ل کگر بــدا .ئ ســتا ناســيۆناليزمی تــورک ل خ بــاتی هــزری- سياســـــی خۆیـــــدا رەنگـــــدان وەی ئاڕاســـــت ی کی پ شـــــک وتوو و ئاڕاست ی کی ب س رچوو و کۆن پ رەســتان ی پ وەدیــارە .چارەنووســی کوتـــــــایی ئ و ملمﻼنيي پ یوەنـــــــدی ب ه و ـــــــی ئ ر نـــــــی و ل م ژچــاوەرووانکرای ت واوی کۆم گــا بــۆ چارەس رکردنی ک ش ی کی ن ت وەیی ل م ژین و زۆر کۆن )وات ،ک ش ی کورد( ه ی ک ه روەها چارەنووسی و تی تورکيا وەک دەو ت کی س رب خۆ و د مۆکراتيکيش دیاریدەکات. ناســــــــيۆناليزمی ع ڕەب و تــــــــورک و کــــــــورد ل و روانگ وە ک رەنگـــــدان وەی کی ب رچـــــاوی بن مـــــای ئ تنيکييـــــان پ وەدیـــــارە، ناسيۆناليزم کی تایب ت و جياکراوەن .تایب تم ندی هاوب نــدیان بریــتيي ل ب ســـت ن و بن مـــای کی ئيســـﻼمی ک ت گ یشـــتنی بـــۆ بنچين جياوازەکـــــانی ه ری ک ل و ناســـــيۆناليزمان نيي و ب تـــــایب ت ل م س ردەم دا ئ و ب ست ن ئيسﻼميي ئ گ رچی ن ه ميش ،ب مل ئامــرازە گشــتيي کانی راگ یاندنــدا ل س ر کولتــووری ف رمــی و ن ــوە ف رمـــی و بگـــرە ل س ر ژیـــانی رۆژان خ کـــی و دیـــارە ل ن ـــوان ئ و تـــۆژان ی خ ـــک ک ئاڕاســـت ی ژیانيـــان ل س ر ب هـــا ن ریتيي کـــان دام زراوە )بۆ نمــوون ،ل گونــدەکانی کوردســتانی تورکيــا( کــاریگ ریی 92 ب رچـــاوی ه ی .ئ گ رچـــی با دەســـتی ب هـــا ئيســـﻼميي کان ل و ناوچان ب س ر ب ها ن ت وەیي کان ج گای گۆمان . ه رچـــــی ل گ رووەکـــــانی دەریـــــای رەش ب رەو رۆژه ت دوور دەک وین وە ،ئ وەندە زۆرتر ئيســﻼمی رووحــانی 75ب رەو سياســييبوون دەچ و ل ئ ــران ،ئ فغانســتان و پاکســتان ب ه گرتنــی بن مــای کی ف رمی ،ب کردەوە وەک ناسيۆناليزم کی دەو تی ئ و و تان پ ناس دەکــرێ ک ب روا ت دەکــرێ ب ناســيۆناليزمی ئيســﻼمی ک بن مــا ئ تنيکيي کان دەخات پل ی دووایی ،ناوی ب رین و هاوکــات ن خش ـ کی پ نگــاوخواردوو و پاشــک وتووان ل ژیــان گ ﻻنــی نــاوچ ی باشــووری رۆژه تـــــی ئاســـــيا دەگ ـــــرێ و ل رەوتـــــی مۆد رنيزاســـــيۆنی چاوەڕوانکراویاندا دوچاری ت نگ و چ ک وابوو ،رۆژه م یان دەکات. تی نزیک و ناوەڕاست وادیارە ب پ ـ پ ناس ئ تنــۆ- ناسيۆناليستی و ئ تنۆپۆليتيکی و ئ تنۆئایينی ب س ر چ ندین پــارچ ی ت کچ ژاو و ل کگر دراوی جۆگرافی داب ش بــووە و ب پي ـ ئ و پ ناس و ناسنام ی ی ک ل م س ردەم دا بۆ ر بازی داهــاتووی ناسيۆناليســتی خۆیان دیاریــدەک ن و کــاری پيــدەک ن ،ب رەو ئ م یــان ئ و ئاڕاســت ی دا ه نگاو دەن ن. بۆ نموون ،ل گۆڕەپانی ع ڕەب زمان کان و ب پانتــایي کی ی کپــارچ و یـــان پـــارچ پـــارچ کراوی ژیـــانی هاوب شـــی ســـونی و شـــيع دا، ب فراوانــی روانگ ی “خۆدی-ب گــان ” ب ـ ەوەی ه ی ،ر ــک ل ــرەدا بــۆی ه ی باسی دیاردەی ناسيۆناليزمی ســونی و ناســيۆناليزمی شــيع ، ت نـان ت ب شـ وەی شـۆڤينيزم بک یــن )ع ــراق ،ی م ن ،ئيمارات کـانی 75ب وان ژ رنووسی .- .٢٧وەرگ . 93 ک نــــداوی فــــارس و دەریــــای عۆمــــان( .ل لوبنــــان ت که چــــوون خو ناویي کــانی کــۆن ل ن ــوان م سـ حی و موسـ مان کاندا ه نــد کجار خامۆش دەب ـ و ه نــد کجاریش دیســان ه دەگيرس ـ ت وە ،ئ و و ت بــۆت پاشــکۆی شــۆڤينيزمی ئ تنــۆئایينی ل ه مــوو چ شــن کانی .ل سودان ک زۆرب ی خ ک ک ی موس مانی ع ڕەب زمانن ل گ ڵ هۆزە رەشپ ســت کانی باشــووری و ت )نيليي کــان (76ک ب ش ـ کيان بــۆن ت م ســـــيحی ،نات بـــــایي کی ئ تنۆکولتووریيـــــان ه ی .ل و نـــــاوچ ی ناســــيۆناليزم-شۆڤينيزم کی س رەتایی ب هــۆی جيــاوازی ئایينــی و ت نان ت رەگ زیی ه رچی زۆرتر قو تر دەب ت وە. ب کورتی ،دووپــاتی دەک ین وە ،ل رۆژه تــی نزیکــی فــرەن ت وەدا، ب ســت ن بــۆ پ یــدابوون و گ ش کردنی ناســيۆناليزم چ وەک هــزر و چ وەک سيســت م کی سياســی ،بن مــای ئۆبژ کــتيڤی ه ی و مخــابن جيهـــانگيریی ب هيـــچ شـــ وەی ک ن یتوانيـــوە پ شـــگيری ل وە بکـــات. ه ب ت ،ب کاره نانی واتاکانی “ناســيۆناليزم” و “شــۆڤينيزم” و واتــای دیک ی هاوش وە ل کۆم گا فرەئ تنيکيي کانــدا زۆرجـار بـۆ جياوازیــدانان ل ن و کۆم نی خ ک و یان تاوانبارکردنی دەو ت ب مانای روا تی و ساخت ش ب کار د ت و هيچ پ وەندیي کی ب بن مــا ئ تنيکيي کــانی ئ و چ مکــان وە نيي )بــۆ نمــوون کات ــک ل چ مکــی “ج نــدەر” و یــان ل رەفتــاری س کســيدا باســی “شــۆڤينيزمی پيــاو” دەکــرێ( .مخــابن، دوژمنای تی ئایينی ل رۆژه تی نزیک و ناوەڕاســتی ئ و س ردەم دا زۆرجـــار وەک ب هـــان ب کـــارد ت بـــۆ هارۆژانـــدنی پـــ ئازاری گشـــت Nilotic 76یان "نيلی" ن ت وەی کی دانيشتووی ک نارەکانی رووباری نيل ک ل باشووری سودان ،ئوگاندا ،کينيا ،تانزانيا و سنوورەکانی کۆماری د مۆکراتيکی کۆنگۆ و ئيتيۆپيا و ميسر دەژین .ویکيپ دیا .-وەرگ . 94 چ شــــن کانی ناســــيۆناليزم و وەک پا ن ر ــــک خــــزم ت دەکـــات ب خو نرژتنی فـراوان ل س ر ب ســت نی ئ تنۆ-ناسيۆناليســـتی ک ل س ر ئاســــتی سياس تی نــــاوخۆیی و ت نــــان ت ن ون ت وەیيشــــدا بــــۆ پسان وە و چارەس ردژوار پ لک ش دەب ق یرانگ ل کی س خت و ب . زیادەڕەویی نيي ئ گ ر ب يــن ک ل م رۆژگــارەدا ل پانتـایی جوگرافيــای رووژاوای ئاسيا )باشووری ئ فریقا و رۆژه تی نزیــک( پرســی ئایينــی ب ميـــرات گ یشـــتوو ل قـــو یی س دەکانی ن وەڕاســـت ب تـــایب ت ب ت گ یشـــــتن کی بـــــاو بـــــۆ ئ م س ردەم ،ب ئاشـــــکرا پرســـــی ئ تنۆناسيۆناليستی ب رزدەکــات وە ،وات ،ل پ یوەنــدیي کــۆم ی تی و سياســيي کاندا ب جلکــی تــازەگ ریی و تــا رادەی کيــش چاکســازی و گۆڕانکاری دەردەک وێ ،ب م ل رەدا ویشک م شــکی و دەق ئاخنــاویي کــۆن داس پاوە ئایينيي کــانی خــۆی ب ه مــان نــاوەرۆکی ک ونــاری و کۆنس رڤاتيڤان ه ر دەپار زێ. پرســـی ئایينـــی ل رۆژه تـــی نزیـــک و ن وەڕاســـت ه ر ئ ســـتا ب شــــــ کی بن ڕەتــــــی و جيــــــان کراوە و زۆرجــــــار ه رە س رکی ناسيۆناليزمی ناوچ یی پ کد ن ک ب گشتی روخسار کی ئيسﻼمی ه ی .بۆی ناب چاوەڕووان بين ل داهاتووی کی پ شــبينيکراو و نزیکــدا و ت نيــــا دەبــــ هيــــوادار بيــــن ک ب ﻻنيک م ه نــــد ک ئاڕاســــت ی گۆڕانکاریی ئ ر نی ل ناسيۆناليزمی ن ریتی رۆژه تی نزیکدا بــبينين د مۆک اتيــک ،هــاوت ریب ل گ ڵ پ ــوەرە ه نــووک یي شارســتانيي کان بگر ت ب ر. 95
© Copyright 2024 ExpyDoc
