Publieke Aandelen Monitor 2015

Publieke Aandelen Monitor 2015
De overheid als één van de grootste aandelenbeleggers in Nederland
1
De Publieke Aandelen Monitor heeft als doel inzicht te verschaffen in de
omvang van het aandelenbezit van overheden in Nederland
Achtergrond
Het houden van aandelen in een N.V. of B.V. betekent het participeren in het risicodragend vermogen van een vennootschap. Het participeren van een
gemeente, provincie of de staat gebeurt daarom alleen als het publieke belang het beste gediend wordt door middel van een deelneming én het
publieke belang niet op een andere manier behartigd kan worden. Derhalve is het aangaan en beheren van publieke deelnemingen primair een
politieke overweging. Met de publicatie van Jaarverslag Beheer Staatsdeelnemingen 2013 in december van 2014 presenteerde minister Dijsselbloem
een goed jaar voor de staatsdeelnemingen en de daarmee gemoeide dividendenstroom voor de schatkist. Echter wordt hierbij de vraag niet
geadresseerd of de participatie van de overheid in deze deelnemingen nog wel gerechtigd is. En wat deze deelnemingen, na soms decennia lang
aandeelhouderschap, waard zijn bij afstoting. Het gebrek aan specialistische kennis bij overheden zorgt voor misvattingen over de werkelijke waarde
die de overheid via haar deelnemingen in handen heeft. In lijn hiermee heeft het Amsterdamse college van burgemeester en wethouders begin 2015
bekendgemaakt de afstoting van een deel van haar deelnemingen te onderzoeken. Echter is er, wat betreft de deelnemingenportefeuille van overige
provincies en gemeenten en het beleid hierop, vaak weinig tot gebrekkige informatie beschikbaar.
Uitgangspunt deelnemingenbeleid
De beleidskoers van “privatiseren, tenzij” die door de staat gevoerd werd vóór 2007 wendde zich af naar “publiek, tenzij” met de Nota
Deelnemingenbeleid Rijksoverheid 2007 en pleitte voor actief aandeelhouderschap vanuit de overheid. In 2013, nadat de staat zich vijf jaar de rol aan
kon meten van actief aandeelhouder, leek minister Dijsselbloem met de nota ‘Deelnemingenbeleid Rijksoverheid 2013 een middenweg te hebben
gevonden tussen haar voorgangers. De motto’s van “privatiseren, tenzij” of “publiek, tenzij”, waarmee de voorgangers van deze nota kunnen worden
samengevat, werden losgelaten. Het besluit om wel of niet te privatiseren moet per casus worden beoordeeld, zonder dat daar een streven aan ten
grondslag ligt om de portefeuille zo klein of zo groot mogelijk te maken1. Maar waaruit bestaat deze portefeuille? Wat is het effect geweest van de
koerswisseling in het deelnemingenbeleid van het rijk en wat was de uitwerking hiervan op andere overheden? Hoe groot is het aandeel van de
overheid in private vennootschappen? En wat is eigenlijk de waarde die de Nederlandse overheid in haar handen heeft via haar deelnemingen? Om dit
in kaart te brengen heeft adviesbureau Boer & Croon Corporate Finance in 2015 besloten de Publieke Aandelen Monitor in het leven te roepen.
Doel van het onderzoek
De Publieke Aandelen Monitor heeft enerzijds als doel om transparantie en inzicht te verschaffen over de mate waarin de overheid
vertegenwoordigd is in de Nederlandse private sector. Waar heeft de overheid precies haar belangen ondergebracht? Is de huidige indeling wel
effectief? Anderzijds poogt de monitor een benadering te geven van de (markt)waarde die de overheid in handen heeft via haar deelnemingen.
Noot: (1) Bron: minister Dijsselbloem van Financiën in de nota ‘Deelnemingenbeleid Rijksoverheid 2013’
2
Het Ministerie van Financiën, de 12 provincies en de 40 grootste
gemeenten zijn opgenomen in de Publieke Aandelen Monitor
Kader van het onderzoek
Om een benadering te geven van het publieke aandelenbezit van de Nederlandse overheid zijn het Ministerie van Financiën, de 12 provincies en de
40 grootste gemeenten van Nederland (G40) opgenomen in het onderzoek. De aandelenbelangen van de overheden en financiële gegevens van de
deelnemingen zijn afkomstig uit de meest recent gepubliceerde jaarverslagen, wetende kalenderjaar 2013. Bij een gering aantal ondernemingen is het
jaarverslag van 2013 niet beschikbaar ten tijde van dit onderzoek. In dit geval zijn de financiële gegevens van kalenderjaar 2012 gebruikt. Indien
het belang van een overheids instantie niet met zekerheid vastgesteld kan worden, en/of er geen financiële gegevens beschikbaar zijn, is de
deelneming niet in de Publieke Aandelen Monitor meegenomen. Met deelnemingen worden in dit onderzoek alleen publieke deelnemingen in private
vennootschappen en stichtingen met commerciële activiteiten1 bedoeld.
Inhoud onderzoek
Omvang overheid
private sector
•
Gewogen omvang2 van het overheidsbelang in de Nederlandse private sector op basis van omzet
Waardering
deelnemingenportefeuille
•
Benadering van marktwaarde (ondernemingswaarde) van de publieke Deelnemingenportefeuille 2
Analyse versnippering
publieke deelnemingen
•
Verhouding van unieke versus gedeelde deelnemingen Nederlandse overheid
Noten: (1) Stichting tot Exploitatie van Casinospelen in Nederland (Holland Casino) en Stichting Exploitatie Nederlandse Staatsloterij (de Staatsloterij); (2) Gewogen omvang = omzet deelneming * belang (%)
overheidsinstantie; (3) Voor de benadering van de marktwaarde is gebruikt gemaakt van de gemiddelde ondernemingswaarde op basis van een multiple analyse op EBITDA en EBIT niveau
3
De Nederlandse overheid is één van de grootste aandelenbezitters met
een vertegenwoordiging van €54 miljard aan omzet via deelnemingen
Gewogen omzet via publieke deelnemingen (in € miljoenen)
Meer dan €54 miljard aan omzet
110
Ministerie van
Financiën
7
43.553
Omvang
1.109
28
902
Amsterdam
Rotterdam
3
Den Haag
4
Utrecht
5
Eindhoven
6
Tilburg
7
Groningen
8
Almere
9
Breda
10
8
1
Gemeenten
(omzet in €mln)
2
80
3
215
360
1.154
4
Lokale overheidsbelangen
24
16
2
10
9
1.054
5
602
6
5
43
Nijmegen
2.228
De eerste bevinding bij uitvoering van dit onderzoek is de grootte van
het publieke aandeel in de Nederlandse private sector. Ter vergelijking:
de bovenstaande totale omzet via deelnemingen komt neer op een
overheidsaandeel in de private sector van ca. 9% van het landelijke
bruto nationaal inkomen1. De provincies met het grootste belang zijn
Gelderland en Zeeland, met een belang van respectievelijk €1,2 en
€1,1 miljard, voornamelijk gevoed vanuit het belang in nutsbedrijven
zoals Alliander en Delta.
64
479
1
110
369
Naast de rijksoverheid en de provincies moeten de belangen bij lokale
gemeentes niet onderschat worden. Dit is veelal ontstaan uit bediening
van het regionaal belang. Goede voorbeelden hiervan zijn luchthaven
Schiphol of Havenbedrijf Rotterdam, waarbij het publieke belang
evident is. Echter kan geconstateerd worden dat bij een groot aantal
gemeentes de verhouding tussen het lokale belang en de activiteiten
van de vennootschappen waarin deelnemingen gehouden worden niet
langer in lijn zijn.
Risicovol beleggen
311
150
Uit de monitor is gebleken dat de overheid binnen de gehanteerde
scope een gewogen omzet beheert van ten minste €54 miljard. Hierbij
in acht genomen dat van een groot aantal deelnemingen het precieze
aandelenbelang en/of omzetgegevens niet bekend zijn. Dit is met name
het geval bij de gemeenten buiten de G10.
80
Waar deze verhouding zoek is hebben deze aandelen tevens een
onevenredig effect op de overheidsbegrotingen. Dit door middel van de
dividenden die uit deze deelnemingen in de begroting worden
meegenomen. Gevolg hiervan is een verhoogd risico voor lokale
overheden, omdat het risicoprofiel van de private vennootschappen
afwijkt van die van reguliere overheidsinkomsten zoals belasting.
Noot: (1) Berekend aan de hand van een BNP van €602 miljard in 2013, bron: Centraal Bureau voor de Statistiek
4
In 2013 is de marktwaarde van de Nederlandse publieke deelnemingen
portefeuille met ca. €24,7 miljard toegenomen
Top 10 grootste aandeelhouders publieke overheden (in € miljoenen)
Opgepotte waarde
Activa van de overheid worden gewaardeerd op basis van de
verkrijgings- of vervaardigingsprijs1 en blijven tot afstoting doorgaans
tegen dezelfde waarde in de boeken staan. Echter kan de marktwaarde
van een onderneming sterk afwijken van de boekwaarde. Een tekenend
voorbeeld hiervan voor Boer & Croon Corporate Finance was de
gemeentelijke participatie in Endinet van Gemeente Veldhoven, dat ten
tijde van de verkoop tegen 0,4% van de marktwaarde op de balans
stond2. Dit wijst uit dat overheden “opgepotte” waarde in handen
kunnen hebben middels hun deelnemingen. Waarde die in de vorm van
financiële activa, afgezien van eventuele dividenden, onbenut blijft.
1
Ministerie van
Financiën
97.925
% verandering waarde deelnemingen portefeuille 2012 - 2013
9
60%
8
Top 10 meest
vermogende overheden
(ondernemingswaarde
in €m)
7
5
53%
40%
31%
32%
20%
20%
4
3
13%
12%
14%
18%
14%
0%
1
Min. van Financiën
2
Rotterdam
3
Den Haag
4
Gelderland
5
Amsterdam
# Publieke instantie
6
Noord-Brabant
7
Overijssel
8
Flevoland
9
Noord-Holland
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
10
24%
2
6
10
Limburg
Noten: (1) Bron: Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten, artikel 63; (2) Jaarrekening 2010 Gemeente Veldhoven
Ministerie van Financiën
Rotterdam
Den Haag
Gelderland
Amsterdam
Provincie Noord-Brabant
Provincie Overijssel
Provincie Flevoland
Provincie Noord-Holland
Provincie Limburg
Waarde
2012
(€mln)
Waarde
2013
(€mln)
%
verandering
81.424
5.135
2.492
1.684
1.600
1.683
1.012
927
876
873
97.925
6.736
3.289
2.571
1.988
1.893
1.129
1.062
1.030
993
20%
31%
32%
53%
24%
13%
12%
14%
18%
14%
5
Bezittingen van overheden zijn versnipperd met meer dan 665
aandelenbelangen in 471 unieke bedrijven
Versnippering publieke deelnemingen
13 | 9
7
Ministerie van
Financiën
Opvallend is de hoge mate van versnippering van aandelenbelangen in
publieke deelnemingen. Het aantal unieke vennootschappen1 binnen de
Publieke Aandelen Monitor is 471, welke in meer dan 665
verschillende deelnemingen over het land verspreid zitten. Met als
gevolg dat veelal aandelenbelangen onder de 1% uitkomen en er
derhalve weinig tot geen controle kan worden uitgevoerd over de
vennootschappen middels stemgerechtigheid.
6|1
6|1
32 | 27
Nutsbedrijven
4|1
21| 15
46 | 40
8|3
1
Amsterdam
2
Rotterdam
3
Den Haag
4
Utrecht
5
Eindhoven
6
Tilburg
7
Groningen
8
Almere
9
Breda
10
34 | 28
18 | 6
8
1
19 | 16
Gemeenten
4
3
4|1
2
7|5
14 | 7
6
16 | 12
5
Nijmegen
8|6
10
9
2|1
5|2
6|1
8|6
23 | 15
6|3
13 | 8
Versnippering
De hoogste versnippering vindt plaats onder de grote Nederlandse
nutsbedrijven. Voorbeelden hiervan zijn Enexis en Vitens, die verspreid
zijn onder respectievelijk 23 en 14 deelnemingen in het land. Vanuit
historisch perspectief is dit te verklaren vanuit een lokale inrichting van
de utiliteits infrastructuur door gemeenten en provincies. De
verschillende overheden beheerden een belang in de energie
maatschappijen om de desbetreffende regio effectief te voorzien van
gas, water en elektriciteit. Met de verloop van de tijd is de
energiemarkt echter vrijgegeven en is deze noodzaak vanuit de
overheid vervallen.
Governance issues
De vraag is nu of door de historische versnippering het publieke
aandeelhouderschap effectief is ingericht en de governance structuren
bij de verschillende vennootschappen zijn ingericht op dermate hoge
aantallen aandeelhouders. Een andere vraag die gesteld kan worden is
of er vanuit de vennootschappen bewust gestuurd op een ‘verdeel en
heers’ principe, wat daarmee het gebrek aan een eenduidige
aandeelhouders strategie bevestigd?
En kan er vanuit de
overheidsinstanties voldoende invloed worden uitgeoefend op de
vennootschappen om te waarborgen dat het publieke belang blijvend
gediend word?
# Aantal deelnemingen
# Aantal unieke deelnemingen
Noot: (1) Een unieke deelneming is een deelneming waarin slechts door één overheidsinstantie geparticipeerd wordt
6
Conclusie Boer & Croon Corporate Finance: “Overheden doen er goed aan
continu de doelmatigheid van hun aandelenbelang te evalueren”
Vier hoofdthema’s
De Publieke Aandelen Monitor heeft volgens Boer & Croon
Corporate Finance vier hoofdthema’s blootgelegd:
Omvang
Risico
Nederlandse overheden
beheren via
aandelenbelangen meer
dan 54 miljard aan omzet
Bij veel lokale overheden is
er scheefgroei ontstaan
tussen het publieke belang
en de activiteiten van de
onderneming waardoor de
potentiële financiële risico’s
aanzienlijk toenemen
●
Het aandeel van de overheid in de Nederlandse private sector is
anno 2015 nog steeds substantieel
●
In overheidsbegrotingen schuilt door scheefgroei in het publieke
aandelenbelang meer risico dan in eerste instantie gedacht zou
worden
●
De overheid beschikt over aanzienlijke “opgepotte” waarde in
haar deelnemingen
●
Door uit historisch verloop ontstane versnippering is het publieke
aandeelhouderschap in private vennootschappen complex en
verspreid onder vele overheidsinstanties, waardoor effectief
aandeelhouderschap gehinderd wordt
Conclusie
Onbenutte
waarde
Middels het aanhouden
van een deelneming
hebben de overheden
aanzienlijke onbenutte
waarde op de balans
staan
Versnippering
Aandelenpakketten van
overheden zijn vaak
ontstaan vanuit behartiging
van het lokale publieke
belang en zijn over de
jaren versnipperd geraakt
Gebaseerd op de vindingen uit de Publieke Aandelen Monitor is
financieel adviesbureau Boer & Croon Corporate Finance van mening
dat er risico schuilt in potentieel inefficiënt publiek aandeelhouderschap
of risicovolle beleggingen vanuit het behouden van een historisch
belang in bepaalde deelnemingen. Om deze reden zouden overheden er
goed aan doen om de doelmatigheid van hun aandelenbezit te
evalueren.
Voor vragen betreffende de Publieke Aandelen Monitor kan contact
opgenomen worden met Neil Lomax op onderstaande gegevens.
Contact
Neil Lomax
Email:
[email protected]
Telefoon:
+31 (0)20 301 47 51
Mobiel:
+31 (0)6 11 36 39 17
7

Download Report