Point of no Return: Aanschaf JSF Definitief

‘Point of no return’
Aanschaf JSF definitief
Nederland kiest definitief voor de Joint Strike Fighter (JSF) als toekomstig gevechtsvliegtuig. Na ruim
vijftien jaar discussiëren is afgelopen maand een vast besluit genomen over de aanschaf van de JSF
(officieel de F-35). Een grote meerderheid in de Tweede Kamer heeft het licht op groen gezet voor de
aanschaf van acht nieuwe JSF-toestellen. Volgens minister van Defensie Jeanine Hennis-Plasschaert is
de keuze voor de JSF daarmee definitief: er is een ‘point of no return’ bereikt. Gezien de
ontwikkelingen in Oekraïne en het Midden-Oosten werd het volgens de minister hoog tijd dat er een
besluit werd genomen over het toekomstige gevechtsvliegtuig.
Vervanging van de F-16
Het nieuwe Amerikaanse gevechtsvliegtuig vervangt de verouderde F-16. De Koninklijke Luchtmacht
heeft de F-16 al 35 jaar in gebruik. In 2019 moeten de eerste acht JSF-gevechtsvliegtuigen
operationeel zijn. Uiteindelijk schaft het ministerie van Defensie in totaal 37 JSF-toestellen aan.
Nederland heeft eerder al twee testtoestellen besteld, die momenteel gestationeerd zijn in de VS.
Lockheed Martin, een Amerikaans defensieconcern, levert de toestellen.
De kosten voor de aanschaf van de nieuwe gevechtstoestellen bedragen 4,5 miljard euro. De
exploitatie van de vliegtuigen kost 285 miljoen euro per jaar. Hier staat tegenover dat het
Nederlandse bedrijfsleven meeprofiteert van het JSF-project. Nederland doet zelf mee aan de
ontwikkeling van het nieuwe gevechtstoestel. Het Nederlandse bedrijfsleven heeft voor ruim 1
miljard euro aan orders binnen gehaald door de aanschaf van de JSF. Volgens het kabinet kan dit
bedrag oplopen tot negen miljard euro.
Van de 37 gevechtsvliegtuigen zullen slechts 4 toestellen permanent beschikbaar zijn voor
internationale missies. Om in de toekomst voldoende toestellen en vliegers in te kunnen zetten, is
samenwerking met de Belgische luchtmacht bij de bewaking van het luchtruim noodzakelijk. De
Nederlandse regering heeft onlangs (4 maart 2015) een verdrag getekend voor samenwerking met
België voor de gezamenlijke controle van het luchtruim van de Benelux.
In het budget voor de JSF is geen rekening gehouden met eventuele toekomstige ‘vredesverliezen’.
De Amerikaanse ontwerpspecificaties gaan er van uit dat Nederland over een periode van dertig jaar
in totaal negen JSF-toestellen kan kwijtraken tijdens normale vliegoperaties. De Algemene
Rekenkamer heeft de Tweede Kamer hiervoor gewaarschuwd. Volgens de minister levert het verlies
van een toestel echter niet direct problemen op voor de beschikbaarheid van de vier inzetbare
vliegtuigen voor missies in het buitenland.
Definitief akkoord
Hoewel het JSF-project bekend staat als een politiek gevoelig dossier, heeft de Tweede Kamer tijdens
het debat van afgelopen maand met ruime meerderheid ingestemd. De regeringspartijen VVD en
PvdA werden in hun besluit voor de aanschaf van de JSF gesteund door het CDA, de ChristenUnie en
de SGP.
Volgens de VVD is de JSF hard nodig nu Europa wordt omringd door een ‘boog van instabiliteit’ en
nieuwe dreigingen. De VVD benadrukt de bondgenootschappelijke verplichtingen van ons land en
vindt dat Nederland relevant moet blijven op het internationale toneel. Met de F-35 kan de
krijgsmacht wereldwijd worden ingezet in het hoogste geweldsspectrum. De VVD wijst ook naar de
werkgelegenheid die het programma van de JSF kan opleveren.
De PvdA was lang kritisch tegenover de JSF, maar staat sinds ruim een jaar achter de aanschaf. De
PvdA ging na tien jaar van aarzeling alsnog overstag na voldoende garanties te hebben gekregen op
punten als financiën, werkgelegenheid en geluidsoverlast. De PvdA meent dat de F-35 het beste
beschikbare toestel is. Volgens PvdA-Kamerlid Eijsink is er simpelweg geen beter alternatief voor de
JSF.
Het CDA benadrukt het belang van de luchtmacht en beschouwt de JSF als het beste toestel voor
Nederland. Toch heeft de partij nog twijfels over de financiering van het project. Het maakt zich met
name zorgen over de hogere inflatie in de VS, waardoor de kosten voor Nederland zouden kunnen
oplopen. Bovendien baart het de christendemocraten zorgen dat er in de begroting geen rekening is
gehouden met eventuele verliezen van toestellen door ongelukken.
Vraagtekens
Hoewel D66 voor een sterke luchtmacht is, heeft de partij zich op het laatste moment tegen de
aanschaf van de JSF gekeerd. Volgens de partij zijn er nog te veel onzekerheden en risico’s. D66Tweede Kamerlid Wassila Hachchi is er nog niet van overtuigd dat de JSF het beste toestel is voor de
beste prijs. Er is te veel onduidelijkheid over onder meer de prijs, het benodigde aantal toestellen en
de opbrengst van het project. Het meest recente JSF-debat heeft de twijfels van D66 niet weg
kunnen nemen. D66 is kritisch ten opzichte van de kostenraming en vraagt zich af of het toestel wel
kan leveren wat het beoogt. Daarnaast bestaat er volgens D66 nog veel onzekerheid over de vraag
wat de JSF Nederland eigenlijk oplevert qua orders en werkgelegenheid. Het is volgens de partij
onvoldoende duidelijk hoeveel het bedrijfsleven daadwerkelijk gaat profiteren van de aanschaf van
de JSF.
Tijdens het debat van afgelopen maand kreeg D66 bijval van de SP. De SP was sinds het begin af aan
al tegen Nederlandse deelname aan het JSF-project. Het grootste probleem voor de SP is de
kostenraming, niet alleen met betrekking tot de aanschaf maar ook in relatie tot het onderhoud. Het
budget dat is vrijgemaakt voor het onderhoud is al meerdere keren overschreden en de SP vreest dat
dit in de toekomst vaker zal gebeuren. Daarnaast maakt de partij zich zorgen over de cijfers die
gepresenteerd zijn door de Amerikaanse rekenkamer. De SP benadrukt dat deze cijfers niet kunnen
worden gecontroleerd, en dat de Amerikanen een groot belang hebben bij de Nederlandse aanschaf
van de JSF.
Er zijn dus nog veel vraagtekens en zorgen over het JSF-project. Toch is er volgens de PvdA de laatste
jaren ‘grote voortgang geboekt’. De oppositie beschuldigt de PvdA er echter van dat de partij de
aanschaf van de JSF alleen maar ondersteunt vanwege afspraken binnen de coalitie met de VVD.
Hoewel D66 zich lang op de vlakte hield, heeft het zich op de valreep tegen het besluit gekeerd. Deze
uiteindelijke afwijzing zou ook onderdeel van een campagnestrategie kunnen zijn, zo vlak voor de
verkiezingen. Desalniettemin staat de aanschaf van het nieuwe gevechtsvliegtuig na jarenlange
discussies nu definitief vast.
Anna Muns & Mieke Molthof, stagiaires bij de Atlantische Commissie

Download Report