Nieuwsbrief Comenius

Nieuwsbrief Comenius
Februari 2015
Geachte heer, mevrouw,
Hierbij ontvangt u een speciale editie van onze nieuwsbrief, met daarin:
-
Vwo, havo en mavo excellent
Twee heren op een kerkbankje (…..)
Aanmelding nieuwe leerlingen brugklas
Nieuwe gezichten in de school
Koersplan 2015-2020
Veilige en gezonde school
Van wifi naar dlwo en byod …
Geen paracetamol meer aan de balie
Expeditie Comenius: school in actie voor
de samenleving
Tertiaalrooster: de eerste ervaringen
Profielmarkt havo en vwo
Bètadagen 3-havo en 3-vwo
Uit het decanaat
Van eeuwige boeddha’s en het vlietende leven;
drie fascinerende lezingen over Japan
Fris de lente in: dertig dagen zonder alcohol
bladzijde
bladzijde
bladzijde
bladzijde
bladzijde
bladzijde
bladzijde
bladzijde
bladzijde
0
2
4
5
6
7
11
11
12
bladzijde
bladzijde
bladzijde
bladzijde
bladzijde
13
14
20
21
23
bladzijde 24
Wij wensen u veel leesplezier!
Johan Veenstra
Rector
Ook de MP is trots op het CC: vwo, havo en mavo excellent!
0
Lijstjes zijn geliefd, ook in het onderwijs. Wie op zoek is naar een goede school in zijn omgeving
kan er op televisie, internet en in de gedrukte pers vele vinden. Veelal op basis van openbare
gegevens van de inspectie, aangevuld met eigen – niet altijd even doorgrondelijke – criteria.
Afhankelijk van wat je zoekt – hoge examencijfers, financieel gezond, toegevoegde waarde voor
specifieke doelgroepen etc. – zit er altijd wel iets voor je bij. Er is echter één keurmerk dat overal
boven uitsteekt: het predicaat ‘excellente school’, dat jaarlijks uitgereikt wordt door de ministerpresident zelf. Het predicaat is zo bijzonder omdat het niet alleen over de harde cijfers gaat – die
moeten sowieso uitstekend zijn – maar ook over andere aspecten van het onderwijs, die getoetst
worden door een strenge jury. De minister zegt daar het volgende over:
“Met het predicaat Excellente School krijgen zeer goed presterende scholen de maatschappelijke
zichtbaarheid en waardering die ze verdienen. Excellente scholen zijn een voorbeeld voor andere
scholen. Zij dagen andere scholen uit om de lat ook hoog te leggen en dit predicaat te
bemachtigen.
Met het predicaat Excellente School krijgen deze scholen de erkenning die ze verdienen.
Excellente scholen dragen immers bij aan het realiseren van een cultuur waarin continu
verbeteren en leren van elkaar de norm is. Hiermee wordt ingezet op verhoging van de prestaties
van leerlingen, verbetering van de onderwijskwaliteit en vergroting van de kwaliteit van leraren en
schoolleiders.”





Bij de selectie van scholen staat de kwaliteit van het onderwijs voorop. De jury heeft de scholen
beoordeeld aan de hand van vijf criteria:
onderwijsresultaten (ook in relatie tot de leerlingenpopulatie)
heldere visie op onderwijs
zelflerend vermogen van de school
de omstandigheden waaronder een school werkt
de manier waarop een school zich onderscheidt, zoals aandacht voor excellentie en hoogbegaafde
leerlingen.
Maandag 26 januari jl. ontvingen de afdelingsleiders van het vwo, de havo en de mavo van het
Comenius College de unieke onderscheiding uit handen van minister-president Mark Rutte. Wij
beschouwen deze uitverkiezing als een enorm compliment aan onze medewerkers, die keihard
hebben gewerkt aan de ontwikkeling en verbetering van de kwaliteit van onze school, aan onze
leerlingen en aan hun ouders, die vertrouwen hebben gesteld in onze school en ons als educatieve
partner ondersteunen in de manier waarop wij onze leerlingen onderwijzen en begeleiden!
U vindt de rapporten van de jury op onze website en op www.excellentescholen.nl
1
Twee heren op een kerkbankje en de som der dingen
Door Ruud Verkuijlen, voorzitter ouderraad
Dit jaar behaalde het Comenius College voor de mavo, havo en
het vwo het predicaat Excellent. Een uitzonderlijke prestatie die
slechts door één andere school in Nederland wordt geëvenaard,
het Kandinsky College in Nijmegen. Reden voor de ouderraad om
vanuit de zijlijn stil te staan bij deze mijlpaal.
In 2012 bezocht een vertegenwoordiging van het Comenius College het Ministerie van Onderwijs
Cultuur en Wetenschap in Den Haag. Hoog in de ministerietoren werd de delegatie indringend aan
de tand gevoeld door de jury van het project Excellente School. Staatssecretaris Dekker startte dit
project vanuit de overtuiging dat scholen uitgedaagd moesten worden om het beste uit de
leerlingen en zichzelf te halen. Alleen scholen die meerdere jaren aansluitend bovengemiddelde
schoolresultaten behaalden mochten zich opgeven voor het project.
Voor het Comenius College was dat geen gelopen race. De school was na een mindere periode
weer op de terugweg en meerjarig zou op dat moment alleen de mavo mee kunnen dingen. De
havo en vwo hadden nog een paar bovengemiddelde jaren nodig. Dat weerhield de schoolleiding
niet van deelname. Een vooruitziende blik zoals later zou blijken.
Op uitnodiging van rector Johan Veenstra woonde ik in 2013 met hem de allereerste uitreiking
van de predicaten excellente school bij. In een tot de nok toe gevulde Nieuwe Kerk in Den Haag
namen wij met zijn tweeën plaats op een van de houten kerkbankjes. Na de inleiding door de
staatssecretaris werden op een groot scherm een voor een de scholen geprojecteerd die het
predicaat excellent kregen. Daar zat tot onze teleurstelling het Comenius College niet bij. Heel
even permitteerde rector Veenstra het zich om de waarde van het predicaat te relativeren. Direct
daarop herpakte hij zich zichtbaar gemotiveerd: “Volgend jaar gaan we er voor!”
Het jaar daarop in 2014 was de afvaardiging van het Comenius College in de Nieuwe Kerk een
stuk groter dan het jaar er voor. Er was goede hoop dat de mavo en misschien ook het vwo het
predicaat zou krijgen. Met alle afdelingsleiders en de voltallige schoolleiding namen we deze keer
plaats op comfortabele vouwstoeltjes in de bomvolle kerk. Na een paar spannende uurtjes
verscheen het Comenius College op een van de grote schermen. De mavo kreeg het predicaat
excellent. Vol trots nam rector Veenstra uit handen van staatssecretaris Dekker het eerste
predicaat voor een middelbare school in Hilversum in ontvangst. Een prachtige prestatie die deed
uitzien naar meer. Volgend jaar dan ook het vwo? Misschien ook de havo?
Met wederom een iets grotere delegatie namen we dit jaar plaats in de Haagse Stadschouwburg.
Zou het lukken alle drie de stromen excellent? Als eerste verscheen de mavo op het scherm en
2
prolongeerde de titel excellent. Vol trots nam afdelingsleidster Grace Otto het predicaat in
ontvangst. Daarna verscheen de havo op het scherm. Nu was het de beurt aan afdelingsleider
Gert van den Heuvel om naar de staatssecretaris te lopen. Onder de aankondiging “en daar heb je
ze weer” werd ten slotte bekend gemaakt dat ook het vwo excellent was bevonden. Aan
afdelingsleidster Christel Wets om het podium te betreden en de drieslag compleet te maken. In
Hilversum volgde het overgrote deel van het personeel de feestelijke plechtigheid. Zij zagen hoe
hun streven naar uitstekend onderwijs een prachtige erkenning kreeg.
Een mooie prestatie maar was is nu precies excellent? Van Dale geeft daar als omschrijving voor:
“uitstekend, voortreffelijk”. Maar hoe merk je dat?
Recent, tijdens een lang weekend skiën, verbleven mijn echtgenote en ik in een mooi familiehotel
in Tyrol. Ons verblijf daar typeerden wij als uitstekend. Die conclusie werden wij bijna onbewust
gewaar, alles klopte op een harmonieuze manier. In de som der dingen zat ergens de excellentie
opgesloten. Of zoals Gustav Mahler dat ooit zo prachtig formuleerde: “de muziek zit niet in de
noten”.
Rest mij om namens de ouderraad de leerlingen, de docenten, al het ondersteunend personeel en
de schoolleiding van harte te feliciteren met hun excellente drieslag. Ook al dwalen mijn
gedachten daarbij af naar die eerste keer en die twee heren op dat houten kerkbankje.
Ruud Verkuijlen (links), de schoolleiding en afdelingsleiders poseren trots met minister-president Mark Rutte
3
Aanmelding nieuwe leerlingen brugklas
Na een drukbezochte voorlichtingsavond en open dag – wat is het toch bijzonder dat meer dan
200 van onze leerlingen hun vrije zaterdag opofferen om hun school te promoten bij de leerlingen
van groep 8! – wachten wij de aanmelding met iets meer spanning af dan gebruikelijk. De eerste
reden daarvoor is dat met ingang van het komende jaar alleen het advies van de basisschool nog
telt en de citoscore in eerste instantie niet meer mee mag wegen. Hoewel de langdurige relatie
met de basisscholen ons heeft geleerd dat zij goede voorspellers van het schoolsucces van hun
ex-leerlingen zijn, zijn wij benieuwd naar mogelijke verschuivingen in het keuzegedrag van
ouders. Een tweede reden om de aanmelding met spanning af te wachten is de goede reputatie
van de school. Gezien de uitstekende resultaten van het Comenius en de drie recent behaalde
excellentiepredicaten sluiten wij niet uit dat er zich dit jaar meer leerlingen zullen aanmelden dan
er plaatsen beschikbaar zijn. Mocht dit het geval zijn, dan zullen wij broertjes en zusjes van
leerlingen die nu reeds op onze school zitten voorrang geven en onder de andere leerlingen
moeten loten. Gezien de noodzaak voor de school om de balans tussen de verschillende
afdelingen van de school te bewaren, kan het daarbij voorkomen dat de loting beperkt blijft tot
een (zeer) beperkt aantal leerlingen. De ouders van de aangemelde leerlingen worden daarover
vanaf 10 maart geïnformeerd.
Omdat de volgorde van aanmelding in voorkomende gevallen een rol kan spelen,
adviseren wij ouders om hun kind al op de eerste dag van de inschrijving aan te
melden! U kunt uw kind ook eerder aanmelden, maar de officiële telling begint op
maandag 2 maart 2015.
4
Nieuwe gezichten in de school
Een groeiende school betekent ook de komst van nieuwe medewerkers. Een aantal van hen stelt
zich in deze nieuwsbrief aan u voor.
Denise Zuidema-Varden
Ik ben geboren in Nuneaton, Groot-Brittannië en al redelijk jong naar
Nederland verhuisd. Vervolgens ben ik, met mijn Nederlandse man en ons
nog jonge gezin, teruggekeerd naar Engeland om na een aantal jaren weer
voet op Nederlandse bodem te zetten. Die terugkomst in Nederland was
voor mij het moment om mijn werkend leven een andere wending te geven.
De combinatie van mijn passie voor het Engels en de wetenschap, door
ervaringen die ik in Engeland had opgedaan, dat ik uit het werken met
kinderen veel voldoening haal maakte mijn beslissing om het onderwijs in te
gaan makkelijk. Wat is er nou mooier om met liefde en enthousiasme anderen wegwijs te maken
in deze prachtige taal?!
Begonnen bij AT-scholen en met veel plezier werkzaam geweest bij de International School en
Laar & Berg. Toch was ik na circa tien jaar toe aan een nieuwe uitdaging en toen ik bij het
inloggen in de CC-Magister voor onze zoon een oproep voor een docent Engels tegenkwam, was
mijn interesse snel gewekt. En zo kwam het dat ik na de zomervakantie niet meer richting Laren
vertrok maar op weg ging naar Het Comenius College. Gelukkig had overigens onze zoon
inmiddels aangegeven dat hij het geen probleem vond zijn moeder zo nu en dan tegen te komen
in de gangen . In het begin was het wel wennen, ineens niet meer “oude garde” maar “één van
de nieuwen”. Maar inmiddels kan ik zeggen dat ik me helemaal thuis voel, zijn mijn nieuwe
collega’s en leerlingen gelukkig alweer vertrouwd geworden en sta ik met veel plezier mijn
leerlingen op te wachten om hen iedere les een beetje meer wegwijs te maken in een taal die ze
in de komende jaren zeer veel gaan tegenkomen.
Petra Hoving: nieuw of toch niet helemaal?
Tja, nieuw in het onderwijs maar niet helemaal nieuw op Comenius… Als
oud-leerling van deze school is het wonderlijk om na zo veel jaren weer
door de gangen te lopen, al is het nu als docent. Sommige docenten uit
mijn tijd geven hier nog steeds les – een feest van herkenning voor mij!
Bovendien de bevestiging dat het goed toeven is als docent op het
Comenius. En dat klopt: ook mij bevalt het enorm goed! Inmiddels is dit
mijn tweede schooljaar als docent en ik voel me helemaal thuis op deze
school. Na een start bij SchoolTV en vervolgens vele jaren redactiewerk bij
en voor uitgeverijen, heb ik besloten om toch mijn bevoegdheid voor het onderwijs te gaan halen.
Een soort ‘late roeping’ dus, waar ik nog geen moment spijt van heb. Studeren naast werken en
tevens een gezin in goede banen leiden, vond ik best een zware opgave. Toch valt dat allemaal
weg zodra ik de school binnenloop. Ik heb mijn plekje hier wel gevonden. Wat is het dankbaar om
de leerlingen te helpen met kleine en grote problemen! Wat een feest als ze tijdens de les ineens
5
iets snappen wat ze nooit hebben begrepen. En wat fijn dat ik Nederlands kan geven: de
belangrijkste basis voor hun schoolontwikkeling!
Maar stiekem vind ik nog het allerfijnst om tussen de pubers te zitten. Nu ook mijn eigen kinderen
aan het puberen zijn (dochter Fietje van zestien en zoon Jacob van dertien) en ik op school tussen
de ‘jong-volwassenen’ zit, kan ik op mijn leeftijd af en toe heerlijk dwars zijn zonder dat het
opvalt…
Even voorstellen: Herm Wind
Leerlingen kijken je wat onderzoekend aan, anderen vragen wie bent u
en wat doet u? Zelfs op een grote school als het Comenius vallen
veranderingen meestal snel op. Natuurlijk geef ik antwoord op die
vragen, zeker als ze ook nog zo vriendelijk worden gesteld. Want dat is
eigenlijk elke keer weer wat me opvalt op deze school, de aardige
manier waarop leerlingen je tegemoet treden. Nee, ik kom niet van een
andere planeet en ik weet best dat omgang met leerlingen tussen 12 en
18 lang niet altijd gemakkelijk is, maar dat wilde ik als inleiding toch
even zeggen.
Maar nu de vragen. Ik ben Herm Wind, gepensioneerd schoolleider en docent Engels. In beide
hoedanigheden ben ik op het Comenius College al actief geweest. Vier jaar geleden een korte
periode als conrector bovenbouw ter vervanging van mevrouw Verstraeten, daarna een drietal
periodes als docent Engels in de bovenbouw en nu als conrector onderbouw ter vervanging van
Cors Westerdijk, die op dit moment directeur a.i. is op de Savornin Lohman mavo.
Ik sprong begin januari dus op een rijdende trein, dat ging goed en ik doe mijn werk nog steeds
met veel plezier. Van maandag tot en met donderdag ben ik bezig met de afdeling onderbouw van
het Comenius College. Het is een boeiende periode want u hebt vast wel eens iets gelezen over de
andere manier van aanmelden, het is proefwerkweek, spannend voor de leerlingen en u hoort of
ziet straks de cijfers en dat is ook spannend.
Wat betreft de contacten met school zal er niet zo veel veranderen, want met de afdelingsleiders
mevr. Grace Otto en mevrouw Floor Tiesing had u al, zo nodig, contacten. Niettemin voeg ik er
graag aan toe, dat u bij een vraag over school altijd welkom bent om die aan mij te stellen, al zal
ik vaak moeten doorverwijzen of soms even tijd nodig hebben om een goed antwoord te kunnen
geven. Al doende leert men en daarvoor ben je nooit te oud.
Koersplan 2015-2020
Wanneer hoorde u het eerst van het bestaan van de iPad? Voor de meeste mensen op de wereld
was dat 27 januari 2010. En het duurde vervolgens nog een half jaar voordat hij overal te koop
was: 23 juli 2010. Nog geen vijf jaar geleden!
Wie in 2010 voorspeld had dat leerlingen in 2014 hun eigen tablet mee naar school zouden
brengen en er zelfs Steve Jobs-scholen zouden bestaan, zou voor gek versleten zijn. En dan
6
spreken we nog niet eens over de opmars van Facebook, Whats App, Twitter en andere social
media, Googlebrillen, 3D-printers, Apple-horloges, en andere gadgets. De veranderingen gaan zo
snel dat wij ze nauwelijks kunnen bijbenen. Het enige dat wij zeker weten is dat de (digitale)
wereld er over vijf jaar totaal anders uit zal zien dan vandaag.
Wat betekent dat voor onze school? Hoe bereiden wij onze leerlingen voor op een wereld die wij
nu nog niet kennen? Op hun rol als burgers in een nieuwe samenleving? Op technologieën die nog
niet ontwikkeld zijn, beroepen die nu nog niet bestaan? Hoe zorgen wij voor een uitdagend
programma en een ondersteunende en inspirerende leeromgeving? Daar boog een gemêleerde
groep leerlingen, ouders, schoolleiders uit de regio, politici, mensen uit het bedrijfsleven en
anderen zich op 18 november jl. op een speciale ‘koersdag’ van het Comenius College. De
uitkomsten logen er niet om.
Allereerst konden wij vaststellen dat de school er op dit ogenblik goed voorstaat. Het onderwijs is
een mix van bewezen kwaliteit en inspirerende vernieuwingen. De resultaten zijn goed tot
uitstekend, de medewerkers zijn zeer betrokken en de school is gewild bij (nieuwe) leerlingen. De
uitreiking van het predicaat ‘excellent’ aan alle drie de afdelingen van de school – een eer die in
het verleden nog maar één andere school in Nederland te beurt was gevallen – vormde daar een
tweetal maanden later de bevestiging van.
Een school die zich eenzijdig focust op de examenresultaten doet zijn leerlingen tekort. De
gesprekken op de koersdag gingen dan ook over dromen en drijfveren, over het stimuleren van
talent en excellentie op andere terreinen, het belang van een professionele leergemeenschap,
verantwoordelijkheid nemen voor je eigen leerproces, persoonlijke leerroutes en betrokken
burgerschap. Voor waarde(n)vol onderwijs is het belangrijk dat wij aandacht besteden aan onze
leercultuur, aan maatwerk en aan een proactieve opstelling, waarbij wij de grenzen verkennen en
soms bewust verleggen. Waardevol was het gedeelde inzicht dat wij als school niet los staan van
de samenleving, van het belang van een goede verbinding met de samenleving, met partners in
de regio. Daarbij denken wij aan het bedrijfsleven, het basisonderwijs, het mbo en hbo, de
universiteiten, de mediawereld, de wereld van het gamen, etc. Instellingen, personen en
netwerken die ons kunnen helpen om onze leerlingen door levensecht leren in verbinding te
brengen met de toekomst.
Onze focus zal in de komende jaren komen te liggen op het rekening houden met verschillen en
leveren van maatwerk aan onze leerlingen, met oog voor ieders talent, op het partnerschap in de
regio en op internationalisering als middel om ze klaar te maken voor hun rol
in de wereld van de 21e eeuw.
Veilige en gezonde school: roken, alcohol, drugs en ….
Op 14 november jl. kreeg het Comenius College als eerste school in
Nederland namens het Trimbosinstituut het vignet Gezonde School. De
7
uitreiking gebeurde door Paul Rosenmöller, de voorzitter van de
VO-raad, waarmee het belang werd aangegeven van een
stevige relatie tussen leerklimaat en leefklimaat.
Dat de school het vignet heeft gekregen voor ons beleid op het
gebied van roken, alcohol en drugs lijkt voor ons misschien
vanzelfsprekend, maar is het niet. Wij hebben er onze nek voor
moeten uitsteken op een moment dat de meeste scholen hier
nog niet aan toe waren, waarbij wij door collega’s uit het land wel eens meewarig aan werden
gekeken.
Waarom zetten wij dan toch door? In de eerste plaats vanwege de ernstige gevolgen van tabaksen alcoholgebruik door jongeren. Jaarlijks overlijden er in Nederland 20.000 mensen aan de
gevolgen van roken. Vijftien keer het Comenius op een rij! Over wat alcohol aanricht in het
puberbrein is de laatste jaren ook veel meer bekend geworden. Wij weten daarbij ook dat hoe
jonger je met roken en drinken start, hoe groter de kans is op een latere verslaving. Pubers
brengen het grootste deel van hun tijd door op school. Wij hebben naast onze zware
verantwoordelijkheid dus ook een unieke kans om dat gedrag positief te beïnvloeden. Ook als niet
iedereen dat leuk vind.
Het Comenius heeft die verantwoordelijkheid genomen, in het belang van de jonge mensen die
aan onze zorgen zijn toevertrouwd en in de hoop dat zoveel mogelijk scholen in Nederland ons
zullen volgen. Inmiddels is het voor leerlingen, medewerkers en ouders vanzelfsprekend dat het
terrein en de activiteiten van onze school rook- en alcoholvrij zijn. Dat vraag om regelmatig
onderhoud – experimenteren blijft voor pubers nu eenmaal aantrekkelijk – en om
voorbeeldgedrag van alle betrokkenen. Want hoewel leerlingen niet altijd begrijpen wat je zegt,
zien ze wel altijd wat je doet!
… vet!
De media smullen al enige maanden van de zogenaamde patatoorlog voor de deuren van het
Comenius College en het A. Roland Holst College in Hilversum. Een vindingrijke ondernemer
posteert zijn mobiele snackkar in de pauzes voor de school en verkoopt patat, frikadellen en
andere gefrituurde etenswaren tegen lokprijzen aan de leerlingen. De boterhammen die zij
hebben meegekregen van thuis, verdwijnen in de prullenbak.
Het Comenius en het Roland Holst vinden wij dat niet verantwoord, en daarom komen wij
gezamenlijk in actie tegen de verkoop van deze ongezonde etenswaren aan opgroeiende kinderen
voor de poorten van hun school.
Is het terecht dat wij ons hierover druk maken? Nota bene in een gezonde regio als het Gooi?
Absoluut, het probleem reikt namelijk verder dan het schoolplein. Staatssecretaris Van Rijn
8
noemde overgewicht onlangs nog één van de grootste gezondheidsproblemen: “In de leeftijd van
4 tot 20 jaar heeft één op de 8 Nederlanders overgewicht. Dit heeft niet alleen gevolgen voor de
gezondheid van de kinderen en de jongeren maar ook voor het sociaal en psychisch welbevinden.
Daarnaast hebben zij ook een grotere kans op te groeien tot volwassenen met (ernstig)
overgewicht met alle (gezondheids)gevolgen van dien.”
Met de kennis die wij nu hebben, kunnen wij onze ogen niet sluiten voor het groeiende probleem
van overgewicht bij kinderen. De meeste scholen in Nederland besteden er dan ook aandacht aan
in hun lessen en de schoolkantines worden geleidelijk gezonder. Daar past de verkoop van
gefrituurde spullen in of voor de school niet bij. Wij verzetten ons hiertegen in het belang van
onze leerlingen. Niet om een ondernemer te pesten maar om een gezonde leefstijl te propageren.
Onze inzet is het opnemen van scholen in de beperkte reeks van plekken waar volgens de
algemene politieverordening (apv) niet gevent mag worden. Het college van burgemeester en
wethouders vindt het lastig om zelf een beslissing te nemen en heeft het debat daarom verplaatst
naar de gemeenteraad, waar het op 19 maart in de commissie wordt besproken en op 1 april in
de voltallige raad. Het voorstel wordt om het venten met etenswaren bij scholen op bepaalde uren
te verbieden binnen een straal van 250 meter rond de hoofdingang. Wij hopen dat de politieke
partijen zich het belang van deze kwestie voor de volksgezondheid aantrekken en de gewenste
aanvulling in de apv laten opnemen.
Ook in de landelijke media is overgewicht bij kinderen inmiddels een belangrijk item. Inmiddels
heeft het programma ‘De Monitor’ van KRO/NCRV er in twee uitzendingen aandacht aan besteed.
Verslaggever Teun van de Keuken, bekend van ‘De Keuringsdienst van Waarde’ filmde daarvoor
ook in Hilversum. Zie verder http://demonitor.ncrv.nl en ‘Uitzending gemist van 1 en 8 februari
(http://www.npo.nl/de-monitor/01-02-2015/KN_1665967 en http://www.npo.nl/de-monitor/0802-2015/KN_1665969).
Wilt u als ouder meepraten over de snackkar en de gezonde school? Geef dan uw mening aan
wethouder Floris Voorink ([email protected]) en wethouder Eric van der Want
([email protected]) en/of de rector van het Comenius College
([email protected])! Wilt u nog een stapje verder gaan en uw stem op 19 maart in de
raadscommissie laten horen? Neem dan bij voorkeur deze week nog contact op met de rector!
9
10
Van wifi naar dlwo en byod …
De digitale wereld gaat uiteraard ook niet aan het onderwijs voorbij. Maar het integreren van
digitaal leren en werken en leren is geen vanzelfsprekendheid. Het vraagt naast een goede
infrastructuur en keuzes voor platforms en apparaten, ook goede leermiddelen, educatie van
docenten en bruikbare, leerzame en inspirerende toepassingen voor leerlingen. Kortom, naast een
geschikte infrastructuur ook de goede toepassingen en in feite een andere manier van lesgeven in
de toekomst. Dit wordt wel een digitale leer- en werkomgeving (dlwo) genoemd. Het CVO, waar
het Comenius toe behoort, heeft een meerjarenplan om bovengenoemde ambities te realiseren.
Allereerst de infrastructuur, de beschikbaarheid van wifi. Een geselecteerd bedrijf heeft het
gehele gebouw doorgemeten op ontvangst, rekening houdend met blokkades en muren, dit
gecombineerd met de door ons ingekleurde plattegronden met de gewenste wifi-capaciteit en op
de uitkomst zijn inzichten en rekenmachine losgelaten. Je verbaast je erover wat er allemaal bij
komt kijken om een goede, snelle, stabiele en schaalbare infrastructuur op te tuigen die
voldoende beveiliging biedt, gebruiksvriendelijk is voor iedereen en professioneel beheerd kan
worden middels een pro-actieve monitoring op afstand. En dat ook nog eens CVO-breed.
Zoals het er nu naar uitziet zal het netwerk nog voor de zomervakantie operationeel zijn, en
kunnen mogelijke kinderziekten er nog voor de vakantie worden uitgehaald. Dit betekent dat we
ons nu kunnen gaan voorbereiden op byod-experiences, als vervolg op de tablet experience van
vorig jaar. Het gegeven dat zowel leerlingen als medewerkers dan in principe overal binnen de
school met hun eigen apparatuur aan de slag kunnen, zal weer nieuwe mogelijkheden geven voor
het onderwijs.
Byod, oftewel bring your own device, wordt reeds door diverse scholen toegepast. Nu al is er
vrijwel geen leerling te vinden zonder smartphone of tablet. Naarmate er meer
onderwijsapplicaties beschikbaar komen, zal het gebruik hiervan ook tijd- en plaatsonafhankelijk
worden. Ook daar willen wij ervaring mee opdoen. Dit geldt zowel voor de school als voor de
docenten en leerlingen. Wat werkt goed en wat niet? Hoe kunnen wij ons onderwijs zo goed
mogelijk laten aansluiten bij de ontwikkelingen, het zo inspirerend mogelijk maken voor onze
leerlingen? Geen vernieuwing om de vernieuwing, maar een logische, continue innovatie in het
licht van de tijd.
Geen paracetamol meer aan de balie
Ook op onze school komt het voor voor dat leerlingen te kampen hebben met
kleine klachten zoals hoofdpijn of menstruatiepijn. In de praktijk is dat
doorgaans geen reden tot verzuim; als de pijn te hinderlijk wordt neem je een
paracetamolletje dat je hebt meegenomen van huis of haal je er een in de
mediatheek. Het middel doet weinig kwaad en de pijn is snel minder.
Het beleid vanuit de overheid met betrekking tot het verstrekken van
11
paracetamol is echter strenger geworden: omdat het risico bestaat dat dit verkeerd uitpakt in
combinatie met eventuele andere medicijnen, waarvan het gebruik meestal niet bij ons bekend is.
Daarom heeft de school, in navolging van scholen in de omgeving, besloten om geen paracetamol
meer te verstrekken aan leerlingen. Uiteraard bent u als ouder vrij om uw kind in voorkomende
gevallen wat mee te geven om pijnklachten te verlichten.
Expeditie Comenius: school in actie voor de samenleving
Vorig schooljaar zijn we gestart met de Expeditie Comenius, een meerjarige “reis” waarmee we
vorm en inhoud geven aan onze rol in de maatschappij en onze betekenis voor anderen. Deze
eerste expeditie is zo succesvol gebleken dat we er dit jaar een vervolg aan geven.
Wat houdt de expeditie in? Alle leerlingen en medewerkers zetten zich een dag lang in voor een
zevental goede doelen waarbij activiteiten worden ontplooid, geld wordt opgehaald (vorig jaar
€ 18.630) en publiciteit wordt gegenereerd. Het accent verschilt per doel; zo ligt bij bijvoorbeeld
Kika het accent op het genereren van financiële middelen, terwijl bij Veilige School het accent veel
meer ligt op bewustwording en bespreekbaar maken van ongewenst gedrag.
De
1.
2.
3.
4.
5.
keuze voor de doelen is gemaakt op basis van de volgende criteria:
kleine of grote groepen jeugd op achterstand,
waarbij we met geld/middelen en publiciteit,
in een meerjarig project,
en bij voorkeur met focus op ontwikkeling of sport,
de achterstand helpen verkleinen of draaglijker maken.
Omdat we hebben gekozen voor meerjarige projecten zijn de eerste zes gekozen doelen gelijk aan
die van vorig jaar. Het zevende doel kan van jaar tot jaar wisselen. Vorig jaar was dit Pestweb als
eenjarig project, dit jaar is dit de Veilige School, een keuze die is gemaakt door de Raad voor de
Veiligheid, en die opnieuw betrekking heeft op het thema pesten/veiligheid/tolerantie voor
verschillen.
o
o
o
o
o
Tot slot de goede doelen nog even op een rij:
Kika, de genezingskans van kinderkanker verhogen en de kwaliteit van de behandelingen
verbeteren
Jeugdsportfonds, sportkansen creëren voor kinderen tot 18 jaar, die leven in gezinnen waar de
financiële middelen ontbreken
Edukans, het stimuleren van onderwijsfaciliteiten en kwaliteit in ontwikkelingslanden alsmede het
ontwikkelen van leerling- en docentvaardigheden in Nederland
Wereldouders, structurele hulp bieden aan thuisloze kinderen in Latijns Amerika
Teens on a mission, het bevorderen van integratie en maatschappelijke participatie van
kwetsbare jongeren
12
o
Why not?, kinderen in Kenia met een beperking met behulp van onderwijs een betere toekomst
geven en hun sociaal-maatschappelijke positie verbeteren
o
Veilige School, bekendheid geven aan het thema ‘veiligheid’ op het Comenius.
De Expeditie zal plaatsvinden op 19 maart 2015. Op basis van de evaluatie van vorig jaar
hebben we er nu voor gekozen om alle activiteiten te concentreren op één dag in tegenstelling tot
vorig jaar, toen het nog twee dagen duurde.
In de mentorlessen is inmiddels aan alle doelen aandacht besteed. De invulling van de projectdag
zal door de verschillende teams/ projectleiders in samenwerking met het goede doel worden
voorbereid.
Tertiaalrooster: de eerste ervaringen
In het schooljaar 2014-2015 zijn wij overgegaan van een kwartaalrooster naar een tertiaalrooster.
Bij dergelijke veranderingen is het van belang te evalueren hoe het nieuwe beleid ontvangen is en
bevalt. Om daar zicht op te krijgen hebben wij een aantal leerlingen en docenten bevraagd.
Hieronder volgt een weergave op hoofdlijnen van het resultaat.
Van de 31 leerlingen uit de bovenbouw die reageerden waren er drie niet blij met het
tertiaalrooster, zes gaven aan dat het hen niet uitmaakt (tertiaal of kwartaal) en 22 waren positief
over het tertiaalrooster. Het meest genoemde voordeel van het tertiaalrooster is de rust die
ervaren wordt. Er is meer tijd om de stof goed te behandelen, er is meer ruimte voor vragen, de
toetsweken zijn beter verdeeld en leerlingen hebben minder het gevoel dat ze van toetsweek naar
toetsweek leven. Kortom, veel leerlingen ervaren minder stress.
Leerlingen constateren zelf dat het discipline vraagt om de stof bij te houden en niet achter te
raken op de studiewijzer. Zij zien dit als valkuil, maar zoals één leerling schreef, “Als je genoeg
discipline hebt om bij te blijven is een rooster met (in ons geval) twee toetsweken erg voordelig”
Vooraf bestond bij sommigen de angst dat de omvang van de toetsstof erg groot zou worden,
maar meerdere leerlingen schrijven dat dat erg is meegevallen.
De mening over de tussentoetsen verschilt. De een geeft aan blij te zijn met de tussentoetsen,
een tweede vindt dat er meer tussentoetsen met een laag gewicht (hoe vaak het meetelt in het
totale cijfer) moeten komen en een derde is van mening dat het aantal tussentoetsen verminderd
moet worden.Een enkeling kijkt al verder vooruit en constateert dat het fijn is dat er veel tijd is
om het examen voor te bereiden, straks na de tweede toetsweek.
Meerdere leerlingen geven aan dat zij aanvankelijk nogal sceptisch waren over het tertiaalrooster,
maar dat zij nu een andere mening hebben. Een van hen zegt het als volgt:
“Aan het begin van het jaar had ik niet verwacht dat het 3-tertialenrooster zo goed zou bevallen.
Het voorbereiden voor de toetsen is misschien meer geworden, maar in de 12 weken die je
daarvoor hebt, moet dat goed te doen zijn. Zo haal je maar 2 cijfers voor je CSE dus als je je
goed voorbereid 2x heb je gewoon een goed gemiddelde voor je CSE. Wat mij betreft ligt dat in je
eigen handen”.
13
Het belangrijkste punt dat genoemd wordt door de leerlingen die niet blij zijn met de tertialen, is
dat de toetsstof bij de kwartalen over meer toetsen verspreid is en dat je nu minder kans hebt om
je cijfer op te halen als je een ‘misser’ maakt. Verder benoemen leerlingen dat je meer kans hebt
om ‘lui’ te worden, omdat er tussen de eerste les in het tertiaal en de toets veel tijd zit.
Wat ten slotte ook door een aantal van hen genoemd wordt, is dat ook de docenten er ook nog
aan moeten wennen: bij sommige vakken werd er aan het eind van tertiaal 1 niet zo hard meer
gewerkt in de les, omdat alle toetsstof behandeld was. Zij voelden zich wel goed voorbereid op de
toetsweek!
Van de docenten hebben wij 16 reacties ontvangen en zoals hen eigen is, hebben zij zeer
genuanceerd gereageerd. De meeste reacties zijn dan ook niet ronduit positief of negatief te
noemen, omdat men zowel voor- als nadelen ziet. De teneur is echter positief, omdat de
voordelen voor hen zwaarder wegen en als belangrijker gezien worden.
Ook door docenten wordt de rust die gecreëerd is met het tertiaalrooster het vaakst genoemd. Die
brengt met zich mee dat lesprogramma’s logischer opgebouwd kunnen worden, er langer
ononderbroken aan het leerproces gewerkt kan worden en er meer tijd is voor diepgang en
projecten. Kortom, er is meer lestijd in plaats van toetstijd!
Daarnaast wordt genoemd dat de werkdruk iets is afgenomen omdat er minder toetsen gemaakt
en nagekeken hoeven te worden. Minder toetsen heeft als voordeel verder dat er minder
versnippering plaatsvindt en dat leerlingen beter voorbereid worden op de omvang van tentamens
in het vervolgonderwijs (HBO en WO).
Docenten constateren verder, net als hun leerlingen, dat het soms lastig is voor leerlingen om de
discipline op te brengen alles bij te houden en het hele tertiaal te werken. De diagnostische
toetsen die ingezet worden, worden tot hun spijt niet altijd serieus genomen door leerlingen.
Uitstelgedrag van leerlingen ligt steeds op de loer en vraagt van docenten reflectie op de eigen
lessen en studiewijzers. Daar wordt aan gewerkt, gezien de volgende uitspraak:
“Leerlingen dienen hun doel wel voor ogen te houden: je werkt om vooruit te komen, en niet om
nog in de laatste week even te ‘stampen’ en dan net een 5,5 te halen. Dat betekent dus toch goed
kijken naar wat de leerlingen nodig hebben en daar op inspelen in de les. Vaker benoemen
waarvoor ze werken op persoonlijk vlak én waar we wat betreft toetsen naartoe werken.”
En zo leidt het tertiaalrooster ook bij ons docenten weer tot leren en ontwikkelen, zodat wij onze
leerlingen nog weer beter kunnen ondersteunen in hún ontwikkeling!
Profielmarkt havo en vwo
Op woensdag- en donderdagavond 4 en 5 februari schitterden de leerlingen van 5 havo en 6 vwo
bij de presentatie van hun profielwerkstukken! Na maanden hard gewerkt te hebben (oké,
sommigen zullen het in iets korter tijdsbestek hebben gedaan) was het tijd om al het harde werk
te presenteren aan iedereen die het maar wilde zien.
14
Van 19.00 uur tot 20.00 uur stond de aula vol met kraampjes. De leerlingen hadden daar hun
onderwerp uitgestald en deden alle mogelijke moeite om mensen te overtuigen naar hun
presentatie te komen in de ronde erna!
Havo
Enorme opblaaspoppen, veel eten (er was zelfs een echte broodjeszaak), een hotelreceptie, een
3D-printer, live muziek en nog veel meer was er te bewonderen. Een enorme drukte door de vele
ouders, opa’s en oma’s, oud-leerlingen, vrienden en familie zorgden voor een ontzettend gezellige
sfeer. Vele gesprekken over de inhoud van alle profielwerkstukken volgden en natuurlijk werd er
gesmeekt om de felbegeerde stem van het publiek om aan het einde van de avond vandoor te
kunnen gaan met de eerste prijs voor het beste kraampje van de pws-markt 2014-2015.
Ikzelf (Gert van den Heuvel) was in elke ronde bij een uitermate interessante presentatie. Wat
ontzettend knap dat deze leerlingen zich zo kunnen en durven profileren. En wat een inhoud! Ik
zag zelf presentaties over boulimia, de muziek van de jaren ’60 tot nu, het zorgbeleid op
middelbare scholen en over de kledingindustrie in combinatie met de werkomstandigheden in
lagelonenlanden. Wat jammer dat ik elke ronde elf van deze prachtige presentaties moest
overslaan.
De lokalen zaten vol en een enorm applaus steeg op na elke presentatie waarna een zucht van
opluchting zichtbaar werd bij de leerlingen:YES….het is voorbij!
De prijzen
En dan de afsluiting en prijsuitreiking in de aula! Hieronder zijn de winnaars van de havo en het
vwo te zien. Verdiende winnaars die alle winnaars in de aula en de lokalen symboliseren! We
kijken alweer uit naar de nominaties die binnen zullen stromen. Op naar het nominatiediner waar
de echte pareltjes de strijd aangaan om het beste pws van het excellente Comenius College. De
15
winnaars gaan door naar de wedstrijd van het beste profielwerkstuk van Hilversum.
Traditiegetrouw gooien wij daar hoge ogen….
Geen prijs maar wel een prachtige presentatie: Loek Dekkers en Dewi Dijkman (uit havo 5)
De winnaars van de publieksprijs op de havo (op de voorgrond van links naar rechts):
Joelle van Erp, Pim Kuhlman, Sem van Gurp en Emmelien Vernes
16
Vwo
Eigenlijk begint het plezier al ’s middags: toen ik (Marieke Smeur) vanuit de personeelskamer de
aula in keek om een uur of vijf, begon het al aan alle kanten te tintelen. Overal leerlingen die druk
aan het werk waren om hun kraam op de markt zo mooi mogelijk te maken. Er werden letters
geknipt, snoepjes in bakjes gedaan, posters op de wanden geprikt. Er werd een hometrainer
klaargezet, gitaren en xylofoon werden uit het muzieklokaal naar de aula versleept, leerlingen
hezen zich in kostuums en zetten elkaars haar in de krul. Wat een bedrijvigheid en wat een feest
om te aanschouwen!
Het bruiste het van de levendige gesprekken op de markt. Het was druk met ouders, grootouders,
collega’s, leerlingen (veel 5-vwo’ers gelukkig!) en oud-leerlingen. Ik heb veel complimenten
gehoord over de leerlingen, hun werkstukken, de kraampjes en de school. Na de markt waren er
vier rondes van presentaties waarin ik mooie PowerPoints en Prezi’s voorbij zag komen. Het blijft
elk jaar weer jammer dat je niet alle presentaties kunt bijwonen! Ook van andere docenten
hoorde dat ook zij veel leuke, soms wat onhandige, maar vooral interessante presentaties hebben
gezien.
Om 20.00 uur werd het signaal gegeven dat de markt ten einde was en dat iedereen een keuze
kon gaan maken voor het bijwonen van de presentaties. Enorm gespannen leerlingen gingen naar
de lokalen om hun presentatie te geven.
Aan het eind van de avond mocht ik de prijzen uitreiken voor de beste marktpresentaties. De prijs
voor maatschappij ging naar Lucie van Hulst en Teska Vaessen, die in Romeinse kledij in hun
tempelkraam hun werkstuk over Phaedra met verve hebben verkocht. De prijs voor de natuur was
voor Nils Roturier en Annelot Broerze, die in een prachtige blauwe waterkraam mét
bellenblaasapparaat hun werkstuk over de omzetting van zout water in zoet water aanprezen.
‘s Avonds werken is soms best pittig, maar van deze avond ging ik met veel energie en gevoelens
van trots naar huis; wat zijn onze leerlingen prachtig en rijk “materiaal” om mee te mogen
werken!
17
Bij het vwo was het een drukke bedoening en de sfeer zat er goed in!
18
Het blauwe goud: Nils Roturier en Annelot Broerze
Een trotse mevrouw Smeur met de vwo-prijswinnaars: Lucie van Hulst en Teska Vaessen
19
Bètadagen 3-havo en 3-vwo
Door Ingeborg Volkerts & August Roelofsen
Op 27 en 28 november hebben de leerlingen van 3 havo en 3 vwo meegedaan aan de bètadagen.
Aan het begin van de dag kregen de leerlingen uitleg over de verschillende profielen van mevrouw
Van Houten. De vwo-ers kregen daarnaast een presentatie van twee dames van de Universiteit
Eindhoven. Zij vertelden over de opleidingen en hoe ze tot hun keus zijn gekomen. Daarna
konden de leerlingen kiezen uit vijf interessante workshops, georganiseerd door onze eigen
bètadocenten.
De docenten Brandenborg en Volkerts vertelden de leerlingen over verschillende cellen en lieten
de leerlingen DNA van een kiwi isoleren. Bij mevrouw Haaksman mochten de leerlingen na het
opstellen van een onderzoeksvraag zelf een haai ontleden. Bij de heren El Haidouri en Rahili
mochten de leerlingen de geheimen ontrafelen van automatische schakelingen, van bijvoorbeeld
een automatische schuifdeur. Voor de kansverdeling bij een spelletje dobbelen waren de
leerlingen bij de her Van Dongen aan het goede adres. Daarnaast werd er bij hem een
schaalmodel van het zonnestelsel gemaakt, waarbij de leerlingen de juiste schaal moesten
bedenken en uitrekenen.
Tenslotte konden de 3-havo-leerlingen fruitgeuren maken bij scheikunde en de 3-vwo-leerlingen
probeerden zo goed mogelijk biodiesel te maken, als alternatief voor de diesel uit aardolie. We
mogen terugkijken op twee zeer geslaagde dagen! Daarvoor bedanken we al de docenten en
TOA’s en andere hulptroepen die de dag tot een succes hebben gemaakt!
20
Uit het decanaat
Door Rolf Nijman, decaan
Dinsdagavond 19 november 2014 was – als hekkensluiter van de grote LOB-maand november –
een speeddateavond met ouders. Ik liep al enige tijd rond met het idee om de (LOB)
samenwerking met de ouders te versterken. Een nieuw concept, dus spannend of het zou slagen!!
21
Een dertigtal ouders met de meest uiteenlopende beroepen had zijn medewerking toegezegd. Een
greep uit de beroepen: anesthesiemedewerker, inspecteur van politie, restaurateur van antiek
porselein, juriste die schrijver is geworden,bouwkundig ingenieur, fysiotherapeut, econoom uit de
bankwereld, facility manager, verpleegkundige op de ambulance, etc.
Een flink aantal leerlingen uit 4 en 5 havo kwam tegen half acht die avond binnenrollen en liet
zich opnder het genot van een kopje koffie zes rondes van vijftien minuten inspireren en
informeren.
Menig mentor uit het havo-bovenbouw was aanwezig om de ervaringen met zijn leerlingen te
delen en koffie te schenken.
Na afloop zei menig leerling – en dit herhaalden ze de volgende dag in de klas – dat de
thuisblijvers zichzelf echt tekort hadden gedaan en een fantastische avond hadden gemist!
Kortom, een zeer geslaagd experiment en een mooie afsluiting van een maand waarin 42(!) mboen ho-opleidingen acte de presence hebben gegeven op school, een kleine duizend(!!) gasten
verwelkomd zijn en veel leerlingen van al onze afdelingen op een prachtige manier druk bezig zijn
geweest met de oriëntatie op hun loopbaan.
22
“Van eeuwige boeddha’s en het vlietende leven” – drie fascinerende
lezingen over Japanse kunst en cultuur
‘Niets kan worden begrepen wat niet eerst in de zintuigen is geweest’ (Jan
Amos Comenius)
Bent u altijd al in de Japanse kunst en cultuur geïnteresseerd geweest maar
hebt u nooit de gelegenheid gehad of de tijd gevonden zich erin te verdiepen? Dan biedt de
Comenius Academie u een unieke kans. In de maanden maart en april verzorgt oud-docent en
kunsthistoricus Henk Roos drie fascinerende lezingen waarin ouders, medewerkers en andere
belangstellenden een reis maken door de Japanse kunstgeschiedenis vanaf de prehistorie tot
heden.
De lezingen worden gegeven op dinsdagavond en duren van 19.30 uur – 21.30 uur.
De toegangsprijs is € 20,00 voor drie lezingen of € 7,50 per afzonderlijke lezing, inclusief een
kopje koffie of thee in de pauze. Leerlingen betalen € 5,00 per lezing.
Het programma ziet er als volgt uit:
Blok 1 (17 maart): inleiding, prehistorie, periodes van Jomon, Yayoi, Kofun, Asuka,
Nara, Heian en de Japanse middeleeuwen
Shinto-tempels te Ise en Itsukushima; komst boeddhisme, shingon- en zenscholen; eeuwige
boeddha’s en legendarische monniken; komst van de Portugezen en het christendom; feodale
kastelen, kamerschermen, theeceremonie
Blok 2 (31 maart): de eeuwenlange Tokugawa- of Edo-periode
Hollanders op Deshima; machtige shoguns;
ukiyo-e: uitbeelding van het vlietende leven leven, kleurenhoutsnedes, Hokusai en Hiroshige;
tot 1853, einde van isolatiepolitiek.
Blok 3 (14 april): de moderne tijd
Japonisme (o.a. Van Gogh); Frank Lloyd Wright in Japan; oorlogstijd, wederopbouw, moderne
architectuur, industrial design; Gutai-groep (breekt met traditie), Yoko Ono; Manga, ‘superflat’,
eigentijdse kunst, conclusies.
De lezingen gaan door bij 20 of meer deelnemers. U kunt zich tot
10 maar a.s. opgeven bij directieassistente Karin Heere,
[email protected]. Neem gerust u collega of buurman mee!
23
Fris de lente in!
Deze week was het aswoensdag. De dag dat voor vele katholieken en steeds meer protestanten
de vastenperiode aanbreekt, die tot pasen duurt. Een periode van inkeer en bezinning , waarin je
je best doet om verkeerde activiteiten en gewoonten achter je te laten.
Een mooi moment om aandacht te vragen voor een actie van de GGD , waarin wordt opgeroepen
om in de maand maart geen alcohol te drinken. Het is een actie die al een paar jaar draait en in
de praktijk lukt het de meeste deelnemers, jong of oud, veelgebruikers of gelegenheidsdrinkers,
om dit 30 dagen vol te houden. Uit onderzoek blijkt dat deelnemers na afloop trots zijn op zichzelf
en na de actie bewuster kiezen voor wel of niet drinken, minder alcohol drinken, zich fitter voelen
en beter slapen. Met het voorjaar in zicht is dit een aantrekkelijke gedachte!
De directie van het Comenius College, in de personen van Johan Veenstra en Merlijn Verstraeten,
heeft besloten om de uitdaging aan te gaan, in de hoop dat velen hen zullen volgen. De actie
staat open voor iedereen, dus ook voor ouders en andere geïnteresseerden. Wij dagen u uit om
met ons mee te doen!
24

Download Report