Zwolle is vooral bekend en gewaardeerd om haar
goed bewaard gebleven historische architectuur.
De architectuurgids laat zien dat ook de bouwkunst van de afgelopen honderd jaar beslist de
moeite waard is.
In Zwolle staan op de meest onverwachte plekken
schitterende staaltjes architectuur, zoals boerderij
De Oude Mars achter de wijk Gerenbroek. Maar
ook het bekende Openluchtbad van de architect
Wiebenga. In het recente verleden is de stad her
en der verrijkt met boeiende eigentijdse
architectuur.
Dorine van Hoogstraten (1971) studeerde in 1996 af
De architectuurgids geeft per wijk aan welke
als architectuurhistorica aan de Vrije Universiteit
gebouwen het verdienen om nader te worden
Amsterdam. Haar afstudeeronderzoek richtte zich
bekeken. Ze zijn alle fraai afgebeeld en
op de Nederlandse naoorlogse architectuurkritiek.
van heldere toelichtingen voorzien.
Sindsdien is zij werkzaam als onderzoeker en publi-
Stadsplattegronden bieden de mogelijkheid al
cist op het gebied van architectuur, stedenbouw en
wandelend honderd jaar zwolse architectuur te
landschap.
ondergaan.
Van Hoogstraten is co-auteur van het boek Housing
Deze gids is geïnitieerd en vervaardigd door het
for the millions. John Habraken and the SAR 1960-
Zwols Architectuur Podium.
2000. Zij schrijft regelmatig voor het tijdschrift voor
landschapsontwikkeling en stedenbouw Blauwe
Kamer en verrichtte ontwerpgericht historisch
onderzoek voor de herontwikkeling van het terrein
Architectuurgids van Zwolle in de 20ste eeuw
Zwolse architectuur van 1900 tot 2000
za
p
Het Zwols Architectuur Podium
Architectuurgids van Zwolle in de 20ste eeuw
za
p
Het Zwols Architectuur Podium (kortweg het ZAP) is
een stichting die als doel heeft: het stimuleren van het
architectuurdebat in Zwolle en het wekken van interesse
hiervoor bij een zo breed mogelijk publiek. Door de discussie over plaatselijke bouw- en omgevingsvraagstukken inhoudelijk te voeden hopen we deze op een zo
hoog mogelijk plan te brengen.
Sinds onze oprichting in 1997 organiseren we hiertoe
een jaarprogramma met vrij toegankelijke discussieavonden, tentoonstellingen, thema-filmavonden, excursies en
vooral lezingen, met sprekers van allerlei
disciplines.
De Podiumraad bepaalt het inhoudelijk beleid van de
stichting en voert dit uit, ondersteund door een coördinator en enkele vrijwilligers.
De mensen die de Podiumraad vormen zijn geïnteresseerd in, en vaak ook vakmatig betrokken bij, de uitvoering van de architectuur van dit moment: plaatselijke
stedenbouwkundigen, architecten, architectuurhistorici,
een binnenhuisarchitect, een graficus, een journalist en
een accountant.
Behalve door de vrijwillige inspanningen van al deze
mensen worden onze activiteiten mogelijk gemaakt door
onze donateurs, sponsors en subsidiegevers.
Het ZAP schaart zich in een reeks onafhankelijke
plaatselijke initiatieven die het locale architectuurdebat
stimuleren. Het ZAP is dan ook aangesloten bij het
Overleg Locale Architectuurcentra, het OLA. Hier worden ideeën uitgewisseld met onze collega’s van de overige aangesloten centra, zoals ARCAM uit Amsterdam en
Het Rondeel uit Deventer.
van het Provinciaal Ziekenhuis Santpoort.
Momenteel werkt zij mee aan een biografie van de
architect Ernest Groosman.
De huidige ZAP-Podiumraadsleden zijn: Dirk Baalman,
Gerard van den Belt, Kees Boas, Bert Bulthuis, John Van
Dijk, Ida van den Hoogen, Henk Jansen, Piet van de
Kerkhof, Martin van Liempdt, Eldert Prijt, Thijs Verster,
Pieter Vonderhorst en Karin van der Zwaag.
15
ho
ut
sw
eg
18
22
20
17
19
21
23
zwolle noord
24
38
27
35
32
28
29
25
73
30
80
78
77
Ho
r
te
ns
82
65
33
ia
str
84
79
Mim
os
as
tra
at
1
Go
ud
en
re
ge
n
kweg
t
77
khoe
aa
Brin
zwolle zuid
31
straat
34
93
68
62
Mid
delw
eg
94
81
61
60
Hu
be
64
rtp
laa
t
Beethovenla
63
en
Kran
anen
rweg
buKr
eg
burgw
89
an
te
Gast
tw
ar
at
ve
n
56
dij
er
ns
da
en
er
53
ve
al
Sc
he
Bl
al
ss
-IJ
ow
eg
al
Bl
26
15
we
g
23
24
18
22
20
19 17
21
2
42
39
zeeheldenbuurt
43
. n
rn a t
Coutmaa
o r
H st
41
28
72
8
5
92
10
87
38
27
74
76
1
9
45
el
ka
na
44
36
37
Ijsselhallen
7
6
le
ol
Zw
3
14
m
ole
ow
40
47
55
16
13
11
an
np
eg
57
la
ith
Fe
90
ad
eg
vis
ijn
Rh
low
Bla
69
50
52
88
dijk
er
ha
k
dij
er
ns
da
en
er
Bo
46
er
huis
old
w
12
91
48
Ka
71
86
Bo
51
59
Zw
70
k
n
laa
eek
49
t
n
laa
gstraa
laan
oven
Beeth
erg
nb
oie
Klo
58
Lortzin
54
Erasmuslaan
67
rb
phe
Cam
66
75
4
35
32
31
83
85
83
Architectuurgids van Zwolle in de 20ste eeuw
Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt dankzij financiële ondersteuning door Het Stimuleringsfonds voor de Architectuur, Het Anjerfonds,
Het Oversticht, Aberson B.V., alle overige ZAP-sponsoren en -donateurs en door het ter beschikking stellen van de fotorechten door het
Gemeentearchief Zwolle, Het Oversticht en diverse fotografen.
❘1
VOORWOORD
❙
DE ONTDEKKING VAN ZWOLLE
Zwolle is vooral bekend om zijn rede-
❙
Uit de Podiumraad van het Zwols
❙
(u wordt geadviseerd deze tekst, snel, a.h.w. zap-pend, te lezen)
Ik verdwaal. Zie muren die door de eeuwen heen talloze keren
zijn gerepareerd, waar deuren zijn weggemetseld, ramen verplaatst. Ik
vlucht. Raak verzeild op nog een markt. Een moderne glazen bioscoop
Horen bouwwerken zoals bruggen en
Terwijl ik vanuit Amersfoort via de A28 Zwolle binnenrijd en de stad via
probeert te concurreren met de overkant waar aan een eventuele samen-
gebouwen
Architectuur Podium heeft een redactiecom-
geluidsschermen wel in een architectuurgids,
de Veerallee bereik moet ik moeite doen dit als een mooie stad te erva-
hang in architectuur ook al geen touw is vast te knopen.
vanaf de Middeleeuwen en om zijn, eveneens
missie van vier mensen zich bezig gehouden
kan men zich afvragen en dat hebben wij
ren. Toch ben ik dan in alle haast een gebouw van Bonnema, een heus
Een drukke winkelstraat. De Hema, Blokker, Etos, Primafoon en
goed behouden, negentiende-eeuwse bebou-
met het samenstellen van deze gids. De archi-
natuurlijk ook gedaan. In de kwaliteit van het
kantoor van Gerrit Rietveld en een mooie villawijk uit het begin van
Zeeman. Dit ken ik. Ik ben in het centrum. Dit begrijp ik. Hier hoef ik
wing. Wellicht als gevolg van deze rijkdommen
tectuurhistorici Dirk Baalman en Henk Jansen,
gebodene vonden we genoeg aanleidingen om
deze eeuw voorbij gereden. Ik parkeer m’n auto in een lelijke maar
me niet af te vragen waar ik ben.
is de latere bouwproductie tot op heden nauwe-
de architect en stedenbouwkundige Pieter
ze op te nemen. Niet alleen hebben deze techni-
functionele parkeergarage bij de Emmawijk. Loop langs een singel met
lijks onderwerp van serieuze aandacht geweest.
Vonderhorst en de architect John van Dijk
sche objecten een soortgelijke impact op de
statige eclectische panden uit een periode waarin voor een deel van de
Hier is het wel heel erg mis gegaan. Hier is nooit een plan gemaakt. Dit
Zeker voor de na-oorlogse gebouwen vormt
vormden deze commissie.
omgeving als gebouwen en roepen zij de inte-
bevolking die deze panden bewoonden de term blauwvinger niet opging.
lijkt willekeur. Een moderne wc geeft weer wat houvast. Een geldauto-
deze gids een eerste aanzet tot inventarisatie.
Architectuurhistorica Dorine van Hoogstraten
resse van de beschouwer op. Ook zijn de mees-
Nu worden de panden voornamelijk ‘bewoond’ door makelaars en finan-
maat waar je kunt pinnen. Een gevel met een betonrooster. Een gevel
heeft de meeste research gedaan en de teksten
te geselecteerde bouwwerken door, of met hulp
ciële instellingen die naast de noodzakelijke bouwkundige ingrepen ook
met klassieke beelden. Gevels met lichtreclames. Moderne gevels.
geschreven.
van, architecten ontworpen.
de tuinen hebben gemoderniseerd, voorzien van blik.
Gevels als coulissen geplaatst voor eeuwenoude panden. Andere winkel,
lijk gave, oude binnenstad
❙
met
❙
❙
Ik steek een brug over en heb de keus: rechtdoor een nauwe
straat in te lopen, linksaf een veel te brede weg met busverkeer, of rechts
Opeens loop ik met een ijsje in m’n hand op alweer een markt.
andere buitenkant. Aangepast. Verbouwd. De eeuwen doorgesleept.
Hier hebben mensen gewoond, gewerkt, liefgehad, gevochten, gegeten
Omdat Zwolle deze eeuw, vanuit een
een parkeerterrein. Dat laatste doe ik. Hier begint de echte ontdekking
en geslapen. De slager, de Griek, kunst, de ramsj, de onderbroekenwin-
blijft natuurlijk, evenals in de eerdere perioden,
is door ons, op democratische wijze en in ampel
historische binnenstad met kleine gehuchten
van deze oude stad. Maar vooralsnog mag ik daar niet van genieten. Ik
kel en de flipperautomatenhal.
nog steeds een eenvoudige provincie(hoofd)stad
overleg, gemaakt. Die keuze is altijd subjectief
eromheen, steeds per wijk is gegroeid en deze
kijk als het ware tegen de achterkant van de stad aan, alsof de oude stad-
met bescheiden ambities en een over het alge-
en discutabel. Wellicht zal de tijd zelfs leren dat
wijken dus chronologisch achter elkaar gezet
wallen nog maar net zijn weggehaald. Ik pers me door een klein straatje
meen nuchter bouwbudget. Dit leidt tot weinig
deze selectie meer over ons vertelt dan over de
het verhaal van de Zwolse ontwikkeling in deze
tussen een Hans-en-Grietjehuisje en de voormalige rechtbank. Op een
stomerij. En dan een veel te brede brug. Komt hier een snelweg? De tijd
uitspattingen, maar staat kwaliteit lang niet
kwaliteit van de objecten.
eeuw vertellen, is dit ook de opzet die we voor de
soort plein, of is het een markt, verklapt een gele zuil me dat in het stati-
haalt ons in. Het gat wordt gevuld. Hier bouwt architect Ruyssenaars
indeling van de gids gekozen hebben.
ge gebouw geen recht meer wordt gesproken.
een bolwerk op wereldse maat. Zwolle moet mee in de vaart der volke-
De oogst valt ons niet tegen. Zwolle
altijd in de weg.
De keuze van de opgenomen objecten
Een bijkomend voordeel is dat de gids nu ook
Na koffie met een Zwollenaartje, snel door een steeg met oude
voor excursie-gebruik de meest praktische inde-
scheve en gerestaureerde pandjes, waar marktkramen worden opgesla-
ling heeft.
gen en een cultuurcentrum verlicht door neonsculpturen is gehuisvest,
Ik loop door. Een gat, een gigantisch gat, kaalslag. Linksaf.
Weer die achterkant van huizen, café’s, electrawinkel, dansschool, een
ren. Parkeren, wonen, werken, recreëren en winkelen, alles in een keer!
Nooit meer de stad in, alles in huis.
En hier realiseer ik me dat Zwolle niet mooi is dankzij de
loop ik het plein op bij de Grote Kerk. Dat is schrikken. Een stadhuis
architectuur, maar mooi en karaktervol is ondanks de architectuur. Dat
met een gevel als verticale luxaflex, als een schuifpui, met een blote
in Zwolle, maar ook in steden zoals Amersfoort, Dordrecht, Groningen
John van Dijk,
bronzen man er voor. Onder het gebouw door. Parkeerplaats met luxe
of ‘s Hertogenbosch de geest van de tijd zichtbaar is. Dat je kunt zien
voorzitter redactiecommissie.
auto van de burgemeester. Poort. Weer een markt. Een kerk? Een bank?
dat deze steden met hun geschiedenis en tradities tegen een stootje kun-
Nee een winkel en een populair café.
nen. En dat dat goed is, die inconsequentie, die mooie lelijkheid, die
Een steeg door naast een sexwinkel. Een bordeel. Beland ik
hier in een heuse achterbuurt? Geen huis lijkt op een ander. Hier is
onbedoelde samenhang, die veranderbaarheid.
En heb ik Zwolle ontdekt.
men bezig de middeleeuwen te verbeteren. Ik loop door en kom in de
Koestraat. Mooie statige panden. Maar die kijken zelf weer uit op een
Kees Boas, programmamaker/journalist, november 1999
rommeltje, een allegaartje van bouwstijlen. Alsof elke tijd moet bewijzen
dat die heeft bestaan.
2❘
❘3
❙
INHOUDSOPGAVE
Het stadshart van Zwolle
Zwolle is gelegen in het deltagebied van de rivieren IJssel en
Vecht en wordt doorsneden door de Nieuwe Wetering. Deze Wetering
Voorwoord
2
Inleiding
3
werd in de negentiende eeuw gedeeltelijk gekanaliseerd tot Almelose
Holtenbroek, Aa-landen, Stadshagen
De groei van Zwolle
Kanaal, die overgaat in de Stadsgracht en uitmondt in het Zwarte Water.
Weliswaar lag de stad, vooral na de bedijking van de IJssel in 1308, ver van
5
De binnenstad
Inleiding
62
deze rivier af, maar water was in het algemeen van groot belang voor het
Holtenbroek
65
ontstaan van de stad, bijvoorbeeld omdat het vrachtverkeer tot in de
Aa-landen
67
Stadshagen
69
DE GROEI VAN ZWOLLE
negentiende eeuw voornamelijk over water verliep. Wegen waren, zeker
in een moerassig gebied, 's winters vrijwel onbegaanbaar.
In 1230 kreeg Middeldorp (het zuidelijke deel van de huidige bin-
Inleiding
12
De binnenstad
14
Zwolle Zuid, Hanzeland
groeide de stad eerst naar het westen, toen naar het noorden. Zwolle sloot
Kamperpoort, Stationsbuurt,Veerallee
Inleiding
24
Kamperpoort
26
Stationsbuurt
28
Veerallee
32
nenstad) stadsrechten van de Utrechtse bisschop. In de Middeleeuwen
Inleiding
72
zich aan bij de Hanze: een internationaal handelsverbond dat zich uit-
Zwolle Zuid
75
strekte tot Scandinavië, waar graan en hout vandaan werd gehaald. Zwolle
Hanzeland
82
werd een doorvoerhaven voor zandsteen uit Bentheim en voor agrarische
producten. In de zeventiende eeuw werden de vestingwerken gemoderni-
Het buitengebied
seerd en in de ster-vorm gebracht die nu nog herkenbaar is. Hoewel het
belang van Zwolle vergeleken bij de Hollandse en Zeeuwse steden in de
Inleiding
84
zeventiende eeuw afnam, heeft de stad zich als dienstencentrum en han-
Het buitengebied
86
delsstad redelijk weten te handhaven.
❙
De bedrijventerreinen
Assendorp, Pierik, Wezenlanden, Wipstrik
Inleiding
36
Assendorp
38
Pierik
45
Wezenlanden
47
Wipstrik
49
Zwolle als open stad
Langs de drie belangrijkste uitvalswegen, buiten de stadspoor-
Inleiding
90
ten, ontstonden al vóór de achttiende eeuw de lintvormige voorsteden
De bedrijventerreinen
92
Assendorp, Dieze en Kamperpoort. In 1790 werd Zwolle tot 'open stad'
verklaard, waarna de bebouwing buiten de stad met woningen, molens en
Literatuurlijst
blekerijen steeds werd uitgebreid. In 1843 woonden er 5.500 mensen bui98
ten de wallen. De vesting werd in de negentiende eeuw langzaam getransformeerd van een militair verdedigingswerk tot een stelsel van wandelpa-
Index
99
Dieze
den en plantsoenen, deels bebouwd met luxe villa's (Van Roijensingel).
Bij de vorming van het Koninkrijk der Nederlanden in 1811 werd
Bronnen en fotoverantwoording
Inleiding
54
Dieze
55
103
Zwolle de hoofdstad van Overijssel. Veel van de inwoners van de gemeente Zwollerkerspel, die Zwolle omsloot, werkten in de stad en maakten van
Colofon
104
de voorzieningen aldaar gebruik. Pas in 1967 werd Zwollerkerspel opgeheven en kreeg Zwolle een groot buitengebied tot haar beschikking,
geschikt voor grootschalige uitbreiding van de stad.
4❘
GROEI VAN ZWOLLE ❘ 5
OBJECT NUMMER
46
❙
Stadsarchitecten
geopend, toen voorzien van een spectaculaire ijzeren overkapping. Net als
Zwolle stelde in 1777 voor het eerst een stadsarchitect aan.
elders werd het spoor om de oude stad heen geleid en het station op enige
Hij adviseerde het stadsbestuur, had overzicht over wat werd gebouwd,
afstand daarvan gebouwd. De buurt tussen het station en de binnenstad
keurde de ontwerpen van andere architecten en had zodoende veel
werd snel populair bij het welgestelde deel van de bevolking. Vanaf 1876
invloed op de bebouwing in de stad. Voor de twintigste eeuw is Laurens
werd ten westen van de chique Stationsbuurt ook de Emmawijk volge-
Krook de eerste belangrijke stadsbouwmeester. Krook was zoon van een
bouwd en vervolgens de wijk langs de Veerallee.
Zwolse aannemer en had in Duitsland en Amsterdam gewerkt. Hij ontwierp tussen 1904 en zijn vertrek in 1930 onder andere verschillende
bruggen en het Gymnasium Celeanum. Na hem werd Jan Gerko
❙
Negentiende-eeuwse uitbreidingen
De Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen vestigde
Wiebenga aangesteld als directeur van de Technische Dienst. Wiebenga
in 1870 haar Centrale Werkplaats (met uiteindelijk meer dan 1000
was civiel ingenieur en had als constructief ontwerper samengewerkt met
arbeidsplaatsen) ten zuiden van het station. Deze omvatte onder meer een
internationaal bekende architecten van het Nieuwe Bouwen, zoals Jan
rijtuigen-, goederenwagons- en locomotievenwerkplaats en smederij. Aan
Duiker. Wiebenga baarde opzien met zijn ontwerpen voor het Openlucht
de noordkant van het spoor, ten oosten van de stationsbuurt, groeide
Zwembad en het vroegere Sophia Ziekenhuis aan de Rhijnvis Feithlaan.
daarop in rap tempo Assendorp uit tot de belangrijkste arbeiderswijk.
Niet iedereen was gecharmeerd van die moderne vormgeving; in 1934
Ook de Zwolse veemarkt bloeide op aan het eind van de negentiende
werd Wiebenga al opgevolgd door de volgende stadsarchitect, W.B.M.
eeuw, wat uiteindelijk in 1931 leidde tot de vestiging van de veemarkt in
Beumer, die echter niet veel opvallende ontwerpen in Zwolle realiseerde.
de wijk Kamperpoort, grenzend aan het spoor.
Nog steeds heeft Zwolle een eigen architect in dienst.
❙
Infrastructuur in de negentiende eeuw
❙
Vroege twintigste eeuw
In het begin van de twintigste eeuw werden veel wijken
Baron van Dedem, die ook voor de totstandkoming van de
gebouwd waar woningen van verschillende grootte, in verschillende prijs-
Dedemsvaart had gezorgd, pleitte vanaf 1813 bij koning Willem I voor de
klassen en dus voor verschillende sociale lagen naast elkaar voorkwamen.
aanleg van een verbinding tussen Zwolle en de IJssel en in 1819 werd die
In Pierik, de Zeeheldenbuurt in Wipstrik en delen van Dieze werden veel
'Willemsvaart' geopend. De Jufferenwal en de Eekwal, aan de westelijke
bescheiden woningen gebouwd. De rest van de Wipstrik en de Veerallee
zijde van de binnenstad, werden havengebieden. In 1952 werd het Zwolle-
waren vooral in trek bij de middenklasse.
IJsselkanaal gegraven ter vervanging van de verouderde Willemsvaart. De
overbodig geworden Willemsvaart werd in 1966 deels gedempt.
Zwolle kreeg in 1864 aansluiting op de spoorweg naar Utrecht. Niet
De bouw van de IJsselbrug rond 1930 en de aanleg van een rijksweg
ten westen en noorden van de toenmalige stad vormden belangrijke
impulsen voor het begin van de groei tot regionaal centrum.
lang daarna ontstond een spoorwegknooppunt door de aanleg van spoor-
De oorlog betekende ook voor Zwolle stilstand in de bouwproductie.
verbindingen naar Kampen, Deventer, Almelo, de Duitse grens, het noor-
Ten noorden van de binnenstad, in Dieze, werd een deel verwoest door
den en tenslotte Apeldoorn. In 1868 werd het huidige stationsgebouw
oorlogsgeweld.
6 ❘ GROEI VAN ZWOLLE
DIEZE ❘ 7
❙
Het uitbreidingsplan van Dudok
In 1947 vroegen Burgemeester en wethouders van Zwolle de
❙
Van Embden en de uitbreidingen na de oorlog
Van Embden maakte in 1955 een structuurnota en vervolgens
Aan het eind van de jaren zestig kwam in het hele land de omslag op
In 1975 werd begonnen met ontwerp en bouw van de zuidelijke uit-
architect Willem Marinus Dudok een uitbreidingsplan voor Zwolle te
een uitbreidingsplan voor Zwolle. In tegenstelling tot Dudok, die zich op
gang met protesten tegen de voortschrijdende kaalslag. In Zwolle con-
breidingswijken in de richting van het dorp Ittersum. Tot in de jaren
maken omdat ‘de huidige structuur van Overijssels hoofdstad … een ern-
het oosten richtte, stelde Van Embden voor om de ‘sprong over de rijks
centreerde die strijd zich rond de stadhuis-kwestie. Een groep bewoners,
negentig is de ontwikkeling daarvan doorgegaan, met het kantoren- en
stige belemmering [zal] blijven voor de ontwikkeling van Zwolle.’ Dudok
weg’ te wagen en naar het noorden uit te breiden. Van Embden erkende
verenigd in de Vereniging Vrienden van de Stadskern, streed om te voor-
woongebied Hanzeland direct ten zuiden van het station als laatste deel.
zag allereerst een verkeersprobleem: ‘Men streeft er naar het verkeer te
dat de weg optisch een ‘scheidende functie’ zou hebben, maar met direc-
komen dat een groot deel van de binnenstad zou worden vervangen door
In het geheel van Zwolle Zuid zijn de ontwikkelingen in de woningbouw
houden buiten een gebied, waarmede het niet heeft te maken’, schreef hij
te, ongelijkvloerse wegen naar de binnenstad en goede wijkvoorzieningen
nieuwbouw. Op voorlichtings- en inspraakavonden liepen de discussies
tussen 1975 en 2000 goed te herkennen. De eerste uitbreidingen laten
in 1952. De spoorweg moest daarentegen wel zo dicht mogelijk bij het
zou dat geen probleem hoeven te zijn. Behalve aan het Zwolle-
hoog op. Uiteindelijk werd het stadhuisplan bijgesteld en werd een aantal
een labyrintische structuur van woonerven zien. Voorzieningen zijn veel-
stadscentrum komen, om zodoende het stadshart te ontsluiten en ‘massa
IJsselkanaal zag hij ook mogelijkheden voor industrie in De Blokjes (de
historische panden behouden en gerestaureerd.
al geconcentreerd in buurtwinkelcentra waar bekende ketens een filiaal
railverkeer’ te bevorderen.
huidige 'Marslanden').
In 1976 opende het nieuwe stadhuis, met aan alle kanten opgepoet-
hebben, aangevuld met snackbar, bibliotheek en parkeerplaats. De laatste
Hij maakte een plan met vier onderdelen: een uitbreidingsplan in hoofd-
Het uitbreidingsplan Holtenbroek van Van Embden (1956) werd in
ste restjes monument, de deuren. Burgemeester Drijber: ‘De les is, dat
uitbreidingen in zuidelijke richting, Ittersummerbroek (stedenbouwkun-
zaken, deelplannen voor de vier meest urgente gebieden, gedetailleerde
zijn geheel uitgevoerd. De afzonderlijke woningblokken werden door ver-
wie iets onderneemt, snel moet zorgen gereed te zijn voordat de tijd hem
dig plan en supervisie van Wytze Patijn) en Oldenelerbroek (stedenbouw-
plannen voor wijzigingen binnen de oude stadskern en tenslotte de
schillende architecten ontworpen. Van Embden bleef nog jaren steden-
bij de jaspanden grijpt. Kijkend met een blik van de zeventiger jaren, kun-
kundig plan van de eigen gemeentelijke dienst), zijn helder opgezet, met
bebouwingsvoorschriften. In 1948 kreeg Dudok officieel de opdracht om
bouwkundig adviseur van Zwolle en had ook de supervisie over de Aa-lan-
nen wij ons aan de conclusie wagen dat Zwolle geluk heeft gehad: een
duidelijke verkeersroutes en wonen aan de straat. Zeer gevarieerd mate-
zijn plan uit te werken, maar al gauw had hij ruzie met de directeur van
den. Hij adviseerde de gemeente in 1966 om ook over uitbreiding in zui-
voorvarend gemeentebestuur heeft in de jaren zestig met forse maatrege-
riaal- en kleurgebruik is typerend voor de architectuur van de jaren negen-
de Provinciaal Planologische Dienst, die een heel ander beeld had van een
delijk richting na te gaan denken, hoewel hij ook nog mogelijkheden zag
len de fundamenten gelegd, waarop in de zeventiger jaren verfijnder en
tig.
wenselijke verkeersstructuur.
in het noorden, in de vorm van de Aa-landen-Oost. Met de bouw van de
met nog iets meer oog voor sfeer en stijl van een oude binnenstad, een
Dudok zag de rijksweg 28 als een barrière die uitbreiding naar het
Aa-landen, naar ontwerp van de dienst Openbare Werken, werd in 1965
bovenbouw kon worden opgetrokken.’
noorden en westen onmogelijk maakte. In het zuiden lag de spoorweg als
begonnen. Gelijktijdig werd door landschapsarchitect J.T.P. Bijhouwer
Na de jaren zeventig kreeg de voetganger een deel van de binnenstad
hindernis. Daarom was de enige mogelijkheid voor een structurele groei
een recreatieplan gemaakt voor het gebied ten noorden van de stad, tus-
terug en bleef een groot aantal monumenten overeind. Stadsvernieuwing
het gebied ten oosten van de oude stad. Daar plaatste Dudok een nieuw
sen de Vecht en het Zwarte Water.
kreeg een kleinschaliger karakter en de geplande vierbaans wegen door de
centrum aan de recreatieve groenstrook Wezenlanden, met onder andere
een stadhuis en een schouwburg. Ook wilde hij de industrieterreinen uitbreiden aan de oostzijde, langs de Meppelerstraatweg. De aanleg van het
❙
binnenstad werden afgeblazen. Sinds 1993 zijn de binnenstad en de
De strijd om de binnenstad
De historische structuur van de stadskern werd door de plannen
omliggende singelbebouwing beschermd stadsgezicht.
❙
De groeistad: Zwolle Zuid en de veranderende inzichten
Zwolle-IJsselkanaal in 1952 gaf echter juist een impuls aan de industrië-
van Van Embden ernstig bedreigd. De tijdgeest van de jaren zestig, die in
le ontwikkwling aan die kant, waardoor de grond onder Dudoks plan werd
het teken stond van vernieuwing, opkomende automobiliteit en sanering,
weggeslagen. Bovendien was niet iedereen overtuigd van de barrière-wer-
ondersteunde zijn centrumplannen. Zwolle moest uitgroeien tot een
terrein. Nijverheid was traditioneel te vinden rond het Rodetorenplein en
king van de spoorlijn. Dudoks plan werd afgeblazen, hoewel elementen
moderne stad met 250.000 inwoners. Vierbaanswegen zouden aan de
langs de Thorbeckegracht. Op het Noordereiland stond de gasfabriek en
ervan in vooral de Wezenlanden en Dieze wel zijn gerealiseerd.
noord- en oostkant het centrum doorsnijden, hele gebieden zouden op de
in Dieze-oost vestigden zich, zoals Dudok had aangegeven, Philips en
Dudok was woedend en weigerde nog langer voor Zwolle te werken. Zijn
schop gaan. In het gebied rond de Broerenkerk werd de historische
DSM. Volgens de plannen van Van Embden ontwikkelden zich na de aan-
taak werd overgenomen door het Bureau voor Architectuur en Stedebouw
bebouwing gesloopt om plaats te maken voor een winkelcentrum, een
leg van het Zwolle-IJsselkanaal de industriegebieden van Voorst. Verder
van prof. S.J. van Embden.
verkeersader en parkeerplaatsen.
kwam aan de oostelijke kant van het spoor naar Almelo bedrijventerrein
Vóór de Tweede Wereldoorlog had Zwolle geen groot industrie-
de Marslanden tot ontwikkeling. Ten oosten van de Ceintuurbaan ontstond in Oosterenk een concentratie van gezondheidszorg en kantoren.
8 ❘ GROEI VAN ZWOLLE
GROEI VAN ZWOLLE ❘ 9
OBJECT NUMMER
9
❙
Stadshagen
In 1995 werd de landelijke Vierde Nota voor de Ruimtelijke
De ontwikkelingen in Zwolle geven veel stof voor een architectuurgids.
Ordening Extra (VINEX) van kracht, wat betekende dat er in Nederland in
Nu worden de eerste naoorlogse wijken weer verbeterd, worden lege plek-
de jaren rond de eeuwwisseling een kleine miljoen nieuwe woningen
ken ingevuld en monumenten gerestaureerd. Gedurende de twintigste
moeten worden gebouwd in nieuwe wijken, verbonden aan bestaande ste-
eeuw is Zwolle uitgegroeid tot een voorbeeld van enerzijds een levendige,
den. De start van een nieuwe forse uitbreiding in Zwolle was, in de vorm
beschermde, historische kern en anderzijds het veranderende denken
van Stadshagen, al gemaakt in 1990, toen de gemeente besloot om in de
over architectuur en stedenbouw sinds de jaren veertig.
polder Mastenbroek een nieuwe wijk te bouwen. In 1996 werd de eerste
paal geslagen, en een half jaar later werd de eerste woning opgeleverd.
Het oorspronkelijke ontwerp voor het stadsdeel Stadshagen is van de
Haagse stedenbouwkundige Klaus Folmer. Na een bestuurswisseling gaf
de gemeente het stedenbouwkundig bureau BGSV uit Rotterdam de
opdracht tot de verdere uitwerking van het globale plan. De stedenbouwkundige Karen van Vliet heeft de supervisie over de realisatie van de eerste drie wijken. Het ontwerp voor Stadshagen vertoont alle kenmerken
van een typische jaren negentig wijk. Trefwoorden zijn diversiteit en multifunctionaliteit (aantrekkelijk voor verschillende bevolkingsgroepen en
de wens om een ‘echt stadsdeel’ te realiseren), duurzaamheid (vanuit
milieuoogpunt en de creatie van een langdurig aangename woonomgeving), openbaarheid (veiligheid) en verankering in het bestaande landschap. Bij het ontwerp werden essentiële onderdelen van de veertiende
eeuwse Mastenbroekerpolder behouden. Verder wordt geprobeerd aan de
buitenrand aan te sluiten bij het omringende landschap, terwijl men ook
de mogelijkheid voor latere uitbreiding van de wijk open wil laten.
Natuurlijk wordt het beeld van een ideale stad ook hier beperkingen opgelegd door de eisen van de markt en doordat op deze nieuwbouwlocatie,
net als elders in Nederland, dezelfde ontwikkelaars en vaak dezelfde architecten werken. Gebrek aan onderscheid tussen de verschillende locaties is
één van de veel gehoorde punten van kritiek op uitbreidingen als
deze.Een paar elementen verdienen bijzondere aandacht: de moeite die
wordt gedaan om een fraai waterfront langs het Zwarte Water te maken
en de zorg voor de vormgeving van de oeververbindingen.
10 ❘ BINNENSTAD
GROEI VAN ZWOLLE ❘ 11
De Binnenstad
14
7
6
2
8
9
5
10
1
stad was verder goed beschermd door een drie-
oude steden door middel van sloop en nieuw-
alle commotie besloot de gemeente hier niet de
dubbele wal. Omdat de stad al in 1790 haar
bouw 'gesaneerd' dienden te worden, bedreig-
beoogde brede weg aan te leggen en grootscha-
militaire belang als vestingstad verloor, terwijl
den die historische stad. Monumentenzorg was
lige nieuwbouw te plegen, maar om de ver-
er nog weinig behoefte aan structurele uitbrei-
wel actief, maar werd in de jaren zestig veeleer
maarde stadsvernieuwers van de Amsterdamse
ding bestond, kon zij zich een langzame trans-
als een last ervaren dan als een integraal onder-
Nieuwmarktbuurt, het bureau Van Eyck en
formatie veroorloven, waarbij verfraaiing van
deel van de visie op de stad.
Bosch te vragen een nieuw plan te maken. Theo
een pakhuis na werd alles hier gesloopt en ver-
De nieuwe belangstelling voor de historie
richt als 'aangename wandelingen'. Pas halver-
vangen door een winkelcentrum. Grootwinkel-
bleek in de jaren vóór 1980 uit de reconstructie
wege de negentiende eeuw kreeg het noordelij-
bedrijven lieten zich overhalen om in het stads-
van een deel van de oude stadsmuur. De nog
De historie
ke deel van de binnenstad (de Friesewal en
centrum te blijven en vestigden zich ten zuiden
overeind staande Pelsertoren kreeg een nieuwe
In 1230 kreeg de marke Zwolle stads-
omgeving) een industriële functie met de bouw
van de kerk. Daarbij sneuvelde in 1965 onder
top in oude stijl en in twee tegen de muur gele-
rechten van de bisschop van Utrecht als belo-
van de gasfabriek. Bij de aanleg van de
meer de St. Michaelskerk met zijn 75 meter
gen pakhuizen vestigde de Overijsselse wel-
ning voor de hulp in de strijd tegen de Drenten.
Willemsvaart veranderden de Jufferen- en
hoge toren. In 1966 werd de gasfabriek op het
standscommissie Het Oversticht zich. In een
De stad bestond toen waarschijnlijk uit het hui-
Eekwal tot havengebieden.
Noordereiland gesloopt en op die plek werd in
deel van het daar tegenovergelegen Broeren-
1978 een parkeerdek gerealiseerd.
klooster werd het Conservatorium gevestigd.
❙
De twintigste eeuw
Bosch vulde de smalle straatjes in met kleinschalige woningbouw en winkels.
Toen aan het eind van de jaren zestig plan-
Aan de Vispoortenplas, hoek Meerminneplein,
Tot 1940 ontwikkelde Zwolle zich in
nen werden gemaakt voor een nieuw stadhuis
werden gesloopte panden op vrijwel dezelfde
Blijmarkt en Koestraat en de Walstraat aan de
rustig tempo tot een regionaal centrum. Maar
in de zuidelijke binnenstad en toen duidelijk
plaats weer herbouwd.
oostkant. Na een grote brand in 1324, waarbij
na de oorlog namen de uitbreidingen een hoge
werd hoeveel daarvoor op de schop zou gaan,
De historische structuur van Zwolle, de
nagenoeg de hele stad in de as werd gelegd,
vlucht. Voor de binnenstad maakte stedenbouw-
kwam het protest op gang. In 1963 werd een
vorm van de vesting, de loop van de Aa en oude
werd een stenen muur om de stad heen
kundige Van Embden een bestemmingsplan,
ontwerp van Johan Konijnenburg gepresen-
bebouwing hebben het zwaar te verduren
gebouwd. Zwolle breidde met de herbouw ook
waarin het verkeer een zeer belangrijke rol
teerd, die ook in Arnhem een stadhuis had
gehad, maar bleven grotendeels overeind. Voor
uit in westelijk richting. Omdat de stad zo snel
speelde. Hij stelde de bouw voor van drie nieu-
gebouwd. De Vereniging van Vrienden van de
het andere deel werden zeer tijdgebonden pro-
groeide, kreeg het in 1384 de marke Dieze erbij
we bruggen over de Stadsgracht om het regio-
Stadskern droeg alternatieven aan om te voor-
jecten gerealiseerd. Het stadhuis, het winkel-
om naar het noorden toe te groeien. De stads-
nale wegenstelsel aan te laten sluiten op de bin-
komen dat onder meer het Weme zou worden
centrum, de stadsvernieuwingsprojecten, de
poorten naar Kampen (de Voorstraat), Dieze
nenstedelijke wegen. Om de verkeershinder
gesloopt. Nagenoeg alle partijen die iets met de
grote parkeerplaatsen, de ING-bank aan de
(Diezerstraat) en naar Assendorp-Deventer
voor de voetgangers te beperken, werd voor hen
stadskern te maken hadden namen deel aan de
Friesewal in zogenaamde organische stijl en aan
(Sassenstraat) verrezen bij de uitvalswegen.
een apart circuit gecreëerd, inclusief bruggen
discussie. De 'Konijnenburcht' werd meer dan
de Luttekestraat het bouwen van een nieuw
over de gracht. De huidige Kamperbrug is een
eens gehekeld, Gedeputeerde Staten bekritiseer-
pand achter drie oude gevels: ze getuigen van de
restant van dit plan.
den het ontwerp. Dit alles had in zoverre effect,
verschillende modes die architecten, steden-
dat het ontwerp werd bijgesteld. In 1976 werd
bouwkundigen, opdrachtgevers en bestuurders
het nieuwe stadhuis geopend.
in hun greep hadden - en houden.
de huidige binnenstad getrokken en voorzien
van vijf bastions. In dit deel van de stad vestigden zich veel bedrijven en werkplaatsen. In de
12 ❘
wing rond de Water- en Bitterstraat gesloopt. Na
den gebleven. De meeste bastions werden inge-
In 1606-1619 werd het noordelijke deel bij
4
Embden en de algemeen aanvaarde visie dat
meest te verduren. Op de kerk, de stadsmuur en
aan de westzijde de Luttekestraat, zuidelijk de
3
aarden wallen verstevigd. De zuidkant van de
Daardoor is de hoofdopzet van de stad behou-
begrensd door de Grote Aa aan de noordkant,
13
In de jaren zestig was eveneens veel bebou-
Het gebied rond de Broerenkerk kreeg het
dige zuidelijke deel van de binnenstad,
11
sel en stratenpatroon. Maar het plan van Van
groter belang was dan een kwantitatieve groei.
❙
12
zeventiende eeuw werden de overige zijden met
De stad bezat aan het eind van de jaren vijftig nog grotendeels het historische vestingstel
❘ 13
Herenhuis
1901 - 1902
1904
ARCHITECTEN
Diezerstraat 93
De Herder en Hellendoorn
ADRES
Ter Pelkwijkstraat 1
Winkelpui Flora
F.C. Koch en J.D.C. Koch
ADRES
ARCHITECTEN
3
OBJECT
OBJECT NUMMER
OBJECT
OBJECT NUMMER
1
F.C. Koch en J.D.C. Koch kwamen uit een grote architectenfamilie, die
Apotheker dr. J.S. Meulenhoff liet voor het laat-middeleeuwse pand met
gezamenlijk veel in Zwolle, Kampen en Enschede hebben gebouwd.
een negentiende-eeuwse gevel, een nieuwe pui bouwen en wijzigde de
Vader Frederik Christian en zoon Johan Diederik Conrad waren verant-
plattegrond om er zijn apotheek en laboratorium in te vestigen. Het resul-
woordelijk voor deze chalet-achtige villa met de overstekende dakrand, die
taat is, dat de verschillende historische elementen nog in het gebouw zijn
ze op eigen initiatief bouwden. De villa heeft een levendige gevel, met voor-
terug te vinden. Voor het ontwerpen van de nieuwe pui vroeg Meulenhoff
uitspringende serre en erker, en de afgeplatte hoek. De levendigheid wordt
het architectenbureau De Herder en Hellendoorn, met vestigingen in
in belangrijke mate bepaald door het gebruik van verschillende heldere
Zwolle en Hengelo. De gevel is elegant gedecoreerd, met op de stenen
kleuren verblendsteen. De broer van Frederik Christian, Willem, tekende
kroonlijst de naam van de apotheker en bouwjaren van gebouw en ver-
voor het aangrenzende dubbele pand uit 1898 dat meer op de Renaissance
nieuwde winkelpui, en reliëfs met vrouwfiguren op de muurdammen. De
is geïnspireerd.
pui verkeert in opvallend goede staat. De architectuur van Meulenhoff’s
De architecten kenden hun klassieken, zodat zij konden kiezen uit een
pui is uitgevoerd in een provinciale variant van de mondaine Jugendstil,
rijke vormentaal. De smeedijzeren hekken zijn echter heel eenvoudig
met sierlijke lijnversieringen, bijzondere vensterverdelingen en geva-
vormgegeven. De indeling van het interieur is nog oorspronkelijk. Het
rieerd, decoratief materiaalgebruik.
Winkelpand Houtman
1903
14 ❘ BINNENSTAD
1908 - 1909
ARCHITECT
Stadsgracht
L. Krook
ADRES
Luttekestraat 16
Sassenpoortenbrug
0nbekend
ADRES
ARCHITECT
4
OBJECT
OBJECT NUMMER
2
OBJECT
OBJECT NUMMER
geheel van de drie panden is als rijksmonument beschermd.
Het hoekpand staat rechts van de smalle Ossenmarktsteeg en maakt
De Sassenpoortenbrug over de Stadsgracht vormt, samen met de middel-
onderdeel uit van de gevelwand die het Grote Kerkplein aan de westzij-
eeuwse Sassenpoort, de representatieve entree tot de oude binnenstad aan
de afsluit. De winkel met bovenwoning en schilderachtige gevel werd in
de zuidoostzijde. In 1861 was hier een ophaalbrug gebouwd, die door de
1903 gebouwd in opdracht van G. Kamphuis. De ingang aan de rech-
huidige vaste brug werd vervangen.De dragende constructie van de brug
terkant wordt door het oprijzende deel van de gevel benadrukt.
is van gewapend beton gemaakt en steunt op twee zware, ongewapende
De achterkant van het pand is ingrijpend gewijzigd. De tegels bij de
betonnen funderingsblokken. Het is een zeer vroeg voorbeeld in
ingang zijn later door de huidige eigenaar aangebracht. De voorgevel is
Nederland van een brug met een betonconstructie. De brug is deels
in een afwisselende eclectische stijl gebouwd, waarbij de architect ele-
bekleed met grijs graniet. De balustrade loopt door in een hoek en vormt
menten uit de neo-Renaissance en de Jugendstil gebruikte. Een verge-
een vloeiende visuele verbinding met de oever. Ook de piëdestals van de
lijking met de zeventiende-eeuwse apotheek in voornamelijk Hollandse
bronzen lantaarns zijn van gepolijst grijs graniet. Stadsarchitect Krook
Renaissance-stijl op nummer 12 (aan de rechter zijde) leert, welke ele-
bracht het wapen van de stad aan op een sluitsteen boven de doorgang,
menten hij hiervan overnam en welke hij uit andere stijlen leende.
die te zien is vanaf het water.
BINNENSTAD ❘ 15
OBJECT NUMMER
5
gante ronding gebogen zodat een uitnodiOBJECT
OBJECT NUMMER
jonge architecten. De ruiten zijn in een elegende inleiding tot de verdiepte centrale
Winkelpui Quper
1910
entree is gevormd. De deur bevat facet
Sassenstraat 16
G.G. Post
ADRES
ARCHITECT
geslepen ruitjes en de kozijnen zijn van
teakhout vervaardigd.
De Jugendstil werd rond 1900 ook in de
De directie was in 1926 nogal trots op de moderne voorzieningen zoals elektrische verlichting, gas, stromend
water en centrale verwarming. Het materiaalgebruik is
zorgvuldig gekozen: het knappe, donkere metselwerk, de
tufstenen aanzetten boven de vensters en de onderbouw
van basalt getuigen van een smaak voor robuuste materialen. De solide, wat gesloten uitstraling van het gebouw
past bij de opvattingen van banken in de jaren twintig: het
moest een veilig gevoel geven er geld te laten bewaren.
Veel bankgebouwen werden later verbouwd om een meer
uitnodigend karakter te bereiken, maar bij deze ABN
Amro is de gevel zeer gaaf gebleven door de jaren heen.
Dit ondanks of wellicht dankzij de ligging van de bankhal
op een verhoogde parterre. Op de bovenverdieping is de
oorspronkelijke woonfunctie gehandhaafd. Wel is een
groot deel aan de achterzijde in de jaren zestig vervangen
naar een ontwerp van architectenbureau Abma en
Hazewinkel.
16 ❘ BINNENSTAD
tuurcentra als Parijs werd toen al uitge-
muziek-, en kunsthandel J. Tamse.
breid geëxperimenteerd met organische
In de hardstenen omlijsting van de pui
vormen en asymmetrische architectuur. In
heeft architect Post zijn naam en het bouw-
Zwolle waren er meer architecten die hun
jaar aangebracht; het signeren van een ont-
vormgeving afstemden op de trend van het
werp is korte tijd mode is geweest onder
moment, zoals Broekema en Meijerink.
6
Bankgebouw ABN Amro
1926
ARCHITECT
Melkmarkt 1
ADRES
het hele blok, dat doorloopt tot in de Voorstraat.
pand gezet in opdracht van de boek-,
OBJECT
bestaande pand slopen en een nieuw ontwerp maken voor
provincie steeds meer toegepast. In cul-
OBJECT NUMMER
De Geldersche Credietvereeniging te Zwolle liet het
De winkelpui is in 1910 voor een veel ouder
G.L. van Straaten
8
1929
Diezerstraat 64 - 66/
Gasthuisplein
scoop naar ontwerp van Peter Loerakker.
huis gebouwd en werd om die reden gevraagd om ook
Dit gebouw verving een theater uit 1911. De bio-
voor Zwolle te ontwerpen. De bedoeling was in eerste
scoop was jarenlang één van de belangrijke uit-
instantie om de historische bebouwing uit te breiden,
gaanscentra
bevolking.
maar al gauw bleek dat meer ruimte nodig was. Het
Inmiddels staan de bovenste verdiepingen leeg
resultaat is een nieuw stadhuis met historische restjes die
omdat het te duur en ingrijpend is om het pand
een representatieve functie hebben gekregen: het oude
voor een andere functie geschikt te maken: de
stadhuis, met de historische schepenzaal en de oude
ontsluiting van de verdiepingen zou op de bega-
Weme. De architect vulde de ruimte tussen de twee oude
ne grond kostbare verkoopruimte schelen. De
gebouwen en ontwierp de opmerkelijke gevel van beton-
bioscoopzalen zijn derhalve nog geheel intact.
nen, scheef geplaatste elementen die zijn bekleed met
De begane grond is verbouwd tot winkelruimte.
natuurstenen platen. Daarnaast verzorgde hij ook de
De gevels zijn uitgevoerd in zwaar, plastisch
inrichting van een aantal representatieve ruimten.
metselwerk. De asymmetrisch geknikte gevel in
De patio is bedoeld als een voortzetting van de entree hal.
de bocht van het Gasthuisplein geeft een geva-
De plannen voor de bouw van een nieuw stadhuis leidden
rieerd beeld. De bioscoop is een krachtige
tot enorme opschudding in de stad, vooral onder de
variant van de typerende baksteenarchitectuur
'Vrienden van de Stadskern'. Deze actiegroep heeft het
Het kantoor is een verbouwing en uitbrei-
ding aan de achterzijde is vanuit de
uit het interbellum, maar ook een rationele
voor elkaar gekregen dat de plannen sterk zijn aangepast.
ding van een bestaand pand uit de jaren
Kromme Jak te zien.
variant van de Amsterdamse School.
Inmiddels is de acceptatie van het gebouw zo groot, dat
vijftig in een eeuwenoude straatwand. In
Een slingerende wand vormt 'de ruggen-
de gevel tot logo van de stad is geworden.
de jaren vijftig bestond een ontwerp voor
graat' van de nieuwe indeling. Hij is naar
de vernieuwing en verbreding van de gehe-
buiten doorgezet waardoor deze drager
Stadhuis
le Bloemendalstraat. Daarop vooruitlopend
van het ontwerp ook in het exterieur zicht-
1973 - 1976
werd dit gebouw alvast anderhalve meter
baar is gemaakt. Binnen werden de biblio-
naar achteren geplaatst. Door herwaarde-
theek en de vaste inrichting door de archi-
ring van de historische panden werd de
tect meeontworpen in postmoderne stijl.
voor
de
Zwolse
Het complex is ingepast in een blok
verplaatst naar dit complex. De
Het contrast met de bebouwing van
met historische bebouwing. Het
opdrachtgever, Bouwbedrijf Schutte,
de Wolweverstraat heeft de architect
belang van de nieuwbouw lag volgens
kon de grond van de gemeente kopen,
bewust gezocht door de kist van een
9
ARCHITECT
J.J. Konijnenburg
P. Loerakker
de gemeente 'in de stedenbouwkun-
onder voorwaarde dat er 28 parkeer-
bioscoopzaal nadrukkelijk in gegolfd
dige ontwikkeling van het al geduren-
plaatsen gerealiseerd zouden worden.
staalplaat naast de Doopsgezinde
de een aantal jaren braakliggende ter-
Dat is op een wat gemakzuchtige
kerk te zetten. De gebroken witte en
verdere vernieuwing - en dus de verbre-
Een negentiende-eeuwse schouw uit het
rein'. De omgeving verloederde en de
wijze opgelost door de auto's op de
zwarte stenen van de Gasthuisplein-
ding - nooit uitgevoerd. Nieuwe erkers aan
gesloopte Gouverneurshuis is in de grote
hoop bestond dat de buurt door de
binnenplaats te stallen. Toen gepro-
gevel werden afwisselend toegepast
weerszijden van de voorgevel verbloemen
vergaderkamer geplaatst.
bouw van woningen, winkels en een
testeerd werd tegen de grootschalig-
om de schaal te geleden. Het gebruik
nu de abrupte discontinuïteit in de straat-
bioscoop, een positieve impuls zou
heid van het ontwerp, ontkende de
van die materialen heeft tot veel kri-
wand. Aan weerszijden bevonden zich
krijgen. Het hier gevestigde Binnen-
architect 'dat klein fijn is en groot ver-
tiek geleid omdat het nogal uit de
twee entree's voor de dubbelfunctie
gasthuis gaf de naam aan het plein.
keerd. In het ontwerp is getracht het
toon valt in zijn omgeving. Cynische
Stadsbank/Sociale Dienst waar het pand
De bioscoop aan de overkant voldeed
gegeven van een groot volume goed
buurtbewoners noemen het 'de
voor gebouwd werd. Deze zijn nu vervan-
niet meer, en de functie werd daarom
18 ❘ BINNENSTAD
en de Goudsteeg. Konijnenburg had in Arnhem een stad-
in te passen op de locatie'.
zebra'.
Grote Kerkplein 15
gen door één centrale entree. De uitbrei-
10
ARCHITECT
Advocatenkantoor Dommerholt + Van Dijk
1996
Moritz Architecten: R.P. Moritz
Bloemendalstraat 7
ADRES
ARCHITECT
Cinema De Kroon, appartementen en winkels
1990 - 1992
Gasthuisplein 8
ADRES
het oude theater ligt inmiddels een nieuwe bio-
OBJECT
OBJECT
gang en vormt de verbinding tussen het Grote Kerkplein
OBJECT NUMMER
8
straten expressieve bakstenen gevels. Tegenover
ADRES
OBJECT NUMMER
H.J. Voogden
ADRES
ARCHITECT
Kerk. De Lombardstraat werd behouden als onderdoor-
OBJECT
Voormalige Cinema De Kroon
Het stadhuis ligt in het hart van de stad, naast de Grote
Diezerstraat en het Gasthuisplein, met in beide
OBJECT NUMMER
OBJECT
OBJECT NUMMER
7
De voormalige bioscoop is gelegen tussen de
BINNENSTAD ❘ 19
OBJECT
OBJECT NUMMER
12
van een hof die aan de Broerenkerk is gebouwd, waar omheen de leslokalen, oefenruimtes en kantoren zijn gelegen.
Conservatorium
Zo werd de kloostergang in ere hersteld. Hoewel de architectuur niet let-
1977 - 1978
Th.G. Verlaan en G.E.B. Nijhof
ADRES
ARCHITECT
Aan de Stadsmuur 88
terlijk historiserend is, is aansluiting bij de oude Broerenkerk gezocht
door het materiaalgebruik, de dakvorm, de vorm van de vensters en de
eenvoudige indeling van de gevel. Verlaan was in deze periode zeer actief
Aldo van Eyck en Theo Bosch werden door het
konden worden gebouwd, die toch een behoor-
In zes maanden ontwierp voornamelijk Theo
stadsbestuur gevraagd om in de noordwest hoek
lijke hoeveelheid woningen konden herbergen.
Bosch vervolgens zowel het stedenbouwkundig
plan als de architectuur. Typisch voor de stads-
kaalslag had plaatsgevonden, een stadvernieu-
vernieuwing uit de jaren zeventig zijn de sobere
1974 - 1975
(waarvan de brede Kamperbrug nog rest), maar
ARCHITECT
na felle discussies met bewoners besloot het
Waterstraat 2 - 26
stadsbestuur tot een andere aanpak: 75 wonin-
Bitterstraat 1 - 19
gen en 21 winkelruimten rondom hofjes en
A. van Eyck en Th. Bosch
Nieuwstraat 1 - 25
smalle straten. Het oude stratenpatroon is deels
het Dominicanenklooster. Dat klooster vestigde zich in de Middeleeuwen
nabijgelegen Pelsertoren zijn van zijn hand. Anders dan in die herbou-
net buiten de stadsmuur, maar kwam bij een latere stadsuitbreiding bin-
wen is hij er in het conservatorium in geslaagd een onnadrukkelijke
nen de muren te liggen. Het opleidingsgebouw is ontworpen in de vorm
moderne signatuur aan zijn gebouw mee te geven.
pakhuisgevels zonder deze exact te kopiëren. De
binnenterreinen, waar ook parkeergelegenheid
is, zijn semi-openbaar: ze kunnen gewoon worden betreden, maar ademen desondanks wel
een privé atmosfeer. Behalve Nederlandse binnensteden zijn voor de architecten in deze
hersteld. Van Eyck en Bosch hadden in de
Zij stelden als eis dat de aanleg van de verkeers-
periode ook mediterrane nederzettingen, met
Amsterdamse Nieuwmarktbuurt bewezen dat
route werd afgeblazen en dat er niet nog meer
hun grote dichtheid, menging van functies en
in de binnenstad ook kleinschalige projecten
huizen zouden worden gesloopt.
labyrintische structuur, een bron van inspiratie.
20 ❘ BINNENSTAD
in de binnenstad; veel van de reconstructies, zoals de stadsmuur en de
bakstenen gevels, die aansluiten bij historische
Woningen en winkels
ADRES
daar een doorgaande verkeersroute gepland
11
OBJECT
wingsproject vorm te geven. Van Embden had
OBJECT NUMMER
van de historische binnenstad, waar behoorlijke
Het huidige conservatoriumcomplex was oorspronkelijk onderdeel van
BINNENSTAD ❘ 21
OBJECT NUMMER
14
OBJECT
1983/1993
ADRES
ADRES
Posthoornsbredehoek 12
R. Uytenhaak
van oudsher bedrijven gevestigd. De bouw van een meubelmakerij met
woning op deze plek past uitstekend binnen die traditie.
De meubelmakerij Majari bouwde eigenhandig in 1982-84 een woning
G.J van den Belt
Op het Noordereiland, de laatste uitbreiding binnen de vesting, waren
ARCHITECT
ARCHITECT
Stedelijk Museum Zwolle
Woning en werkplaats Majari
1995 - 1997
13
Melkmarkt 41
OBJECT NUMMER
OBJECT
en werkplaats naar ontwerp van de Amsterdamse architect Uytenhaak.
Het Stedelijk Museum is ontstaan uit een fusie van de
Het bouwwerk hergebruikt de fundering van een voorganger. In 1992-93
Librije (moderne kunst) en het Provinciaal Overijssels
werd het pand uitgebreid met de werkplaatsen langs de Heiligeweg,
Museum. De uitbreiding die dit vergde leidde tot een
opnieuw ontworpen door Uytenhaak, nu in een dialoog per fax met de
besloten prijsvraag die door Gerard van den Belt werd
uitvoerende meubelmaker.
gewonnen. Het terrein bevatte een aantal te handhaven
Het pand op de hoek met de Heiligeweg heeft een opvallend bonte gevel.
oude panden waaronder het Drostenhuis, een belangrijk
Welstand merkte over het ontwerp uit 1993 op: 'Dat niet iedereen de
Zwols monument. De baroktuin, die dit pand aan de
materiaalkeuze waardeert is begrijpelijk. Maar juist door voor variatie te
Voorstraat had, werd in gemoderniseerde vorm gehand-
kiezen en moderne materialen niet te schuwen, is het geen zwaarmoedig
haafd. De tuin aan de Melkmarkt werd bebouwd. Van den
gebouwencomplex geworden, maar overheerst een zekere lichtheid.'
Belt heeft het gecompliceerde programma van eisen ver-
Niet alleen de materialen (metselwerk, verschillende kleuren trespa plaat
eenvoudigd tot een helder vorm te geven schema. De
en dito dakbedekking, pleisterwerk, en vele kleuren schilderwerk) zijn
nieuwe expositieruimten bevinden zich in een dicht
gevarieerd, maar ook met de bouwvolumes is geprobeerd de kleine schaal
bouwvolume, een nieuw pand aan de Melkmarkt. Het
van de buurt te typeren. Het ontwerp is opgebouwd uit meerdere 'dozen'
entreegebied voor de verschillende panden en functies er
die aan elkaar zijn gekoppeld.
omheen bevindt zich in een transparant glazen bouwvo-
Voor Rudy Uytenhaak is het ontwerp een sleutelproject in zijn oeuvre.
lume ernaast. Het vormt een soort overdekte tussenruim-
Hier experimenteerde hij met zichtlijnen, ruimtelijkheid, lichtinval,
te tussen het nieuwe pand en de oude gebouwen. De
gelaagde gevelbehandeling, en met zijn handelsmerk: trappenhuizen als
transparante, langgerekte invulling is zo gesitueerd, dat
Chinese puzzels.
vanaf de Melkmarkt en in de hal het zicht naar de
Peperbus is gehandhaafd. Zelfs de monumentale trappen
heeft de architect daartoe van glas gemaakt. Door de uitbreiding onmiskenbaar modern vorm te geven, is
gepoogd om door de contrastwerking het oude in zijn
waarde te laten of zelfs beter uit te laten komen.
22 ❘ BINNENSTAD
BINNENSTAD ❘ 23
Kamperpoort, Stationsbuurt, Veerallee
❙
❙
16
Ijsselhallen
26
15
23
24
18
22
20
19 17
21
29
73
25
80
24 ❘
79
78
Stationsbuurt
wandelpaden die daar ooit lagen, beplant met
G.G. Post. De gevels zijn geïnspireerd op de
Zwolle verloor in de negentiende eeuw
rijen lindebomen. De kenmerkende singelbe-
Jugendstil: het gebruik van gekleurde baksteen,
langzamerhand de functie van doorvoerhaven
bouwing stamt grotendeels van voor 1890. De
verlevendigd door banden of bogen met gegla-
in de handel tussen Holland en Duitsland. Door
bouw van de Nieuwe Havenbrug in 1875 bete-
zuurde, felgekleurde baksteen of verblendsteen
de aanleg van het spoor hoopte de stad een ver-
kende opnieuw een stimulans voor de
is typerend, net als raampartijen van glas in
dere achteruitgang te voorkomen. Helaas kreeg
Stationsbuurt en de aangrenzende Emmawijk.
lood. De woningen zijn vaak per rij of blok zorg-
Kamperpoort
Zwolle geen station in de doorgaande lijn
Het gebied ten oosten van de Stationsweg, tot
vuldig als (soms symmetrische) eenheid ont-
Aan de westzijde van de binnenstad
Holland-Twente.
noord
aan de Van Karnebeekstraat, vormde de over-
worpen, waardoor de architect bijna de taak van
stond voorheen, de naam zegt het al, de poort
Nederland liep wel via de Overijsselse hoofd-
Het
spoor
naar
gangszone tussen de deftige Stationsbuurt en
stedenbouwkundige op zich nam. Een voor-
bij de weg naar Kampen. De Kamperstraat in de
stad. Maar de bouw van een spoorbrug over de
de aangrenzende arbeiderswijk Assendorp.
beeld is een blokje van zes herenhuizen aan de
binnenstad leidt dan ook, over de Stadsgracht,
IJssel duurde langer dan verwacht, zodat pas in
naar de wijk Kamperpoort. Deze is van de wijk
1864 het spoor tot in Zwolle kwam. Aan de
Veerallee gescheiden door de spoorlijn naar
Willemsvaart was een klein tijdelijk station
Kampen, de Rieteweg en het forse Veemarkt-
❙
Wilhelminastraat 25-35, dat overigens bij uit-
Veerallee
zondering is opgetrokken in roze en witte kalk-
De Veerallee is de weg die vanaf de stad
zandsteen, toen een nieuw materiaal. Post sig-
opgetrokken, en in 1868 werd het huidige sta-
naar het Katerveer liep. De wijk ten noordwes-
neerde de gevel in 1904. Hoewel de panden in
complex. Het vee werd oorspronkelijk aan de
tion in gebruik genomen. Over het spoor werd
ten daarvan werd vanaf 1900 geleidelijk
het rijtje niet precies gelijk zijn (vooral het hoek-
Ossenmarkt verhandeld. Vanaf 1880 werd de
een voetgangersbrug gebouwd: de Hoge
bebouwd. Na de Stationsbuurt werd ook de
pand wijkt af), is de eenheid duidelijk in de
Harm Smeengekade (toen Beesten- markt gehe-
Spoorbrug uit 1882
Veerallee populair bij het welgestelde deel van
detaillering en het materiaalgebruik. Ook wist
ten) als veemarkt gebruikt, totdat in 1931 het
In de loop van de negentiende eeuw vestig-
de Zwolse bevolking. De Veerallee is een plan-
Post goed aan te sluiten bij de bebouwing aan de
huidige Veemarktterrein in gebruik werd geno-
den zich veel welgestelden langs de singels:
matig uitgelegde wijk, deels bebouwd onder
overzijde van de straat. Aan de Juliana- en
men. In de jaren zestig was Zwolle de op één na
dicht bij de stad en toch in een groene omge-
supervisie van stadsarchitect Krook, die per pro-
Mauritsstraat zijn kleinere en eenvoudiger mid-
belangrijkste veemarkt van Nederland. De
ving. Het gebied ten zuiden van de binnenstad
ject zijn goedkeuring moest verlenen. De invul-
denstandswoningen gerealiseerd. Tussen de
woningen in de Kamperpoort zijn beduidend
was daar uitermate geschikt voor. Toen het sta-
ling van de wijk is grotendeels gebeurd in
Veerallee en de spoorweg is in 1996 het natuur
eenvoudiger dan in de aangrenzende Stations -
tion daar werd gebouwd, nam dat gebied tussen
opdracht van de aannemers A.H. Noorman, G.
en milieu-museum Ecodrome gerealiseerd. Het
buurt en de Veerallee. Aan de Katerdijk, de
het station en de stad nog verder in populariteit
Ridder, P. Winkel en K. Admiraal. Zij gaven na
hoofdgebouw hiervan is het hergebruikte pavil-
oever van het Zwarte Water, was rond de eeuw-
toe, met als resultaat grote monumentale pan-
1900 in het noordelijke deel (vooral rond de
joen van de Floriade-tentoonstelling die enkele
wisseling één groot gebied, genaamd Hofvliet,
den. De Stationsweg was de eerste weg die vol
Wilhelmina-, Emma- en Prins Hendrikstraat) de
jaren eerder in Zoetermeer was gehouden. Het
in bezit van P. van Loo. Deze liet ook de kapita-
met villa’s werd gebouwd. Later kwam de Zeven
opdracht tot de bouw van de ontwerpen van
is hiertoe door de oorspronkelijke architect van
le villa op de hoek met de Stadsgracht bouwen.
Alleetjes tot stand. Die herinnert aan de zeven
architecten G.B. Broekema, M. Meijerink en
de Rijksgebouwendienst aangepast.
❘ 25
OBJECT
OBJECT NUMMER
15
Woningen
1906 - 1907
G.B. Broekema
ADRES
ARCHITECT
Emmastraat 3 - 11
De zuidelijke gevelwand van de
Emmastraat bestaat uit vijf herenhuizen, die kort na elkaar werden
gebouwd in 1906-1907.
Evenals
voor diverse oudere herenhuizen
in de wijk Veerallee is het ontwerp
afkomstig van de Kampense architect Broekema. Kenmerkend voor
de Jugendstil is ondermeer een
geveldecoratie met tegeltableaus
met daarop plantmotieven. De
tableaus van de nummers 3 en 5
vermelden de namen Emma en
Dora. Meer nog dan in de Koningin
Wilhelminastraat (zie object num-
het gebruik van verschillende soor-
16
Villa
1929
ten en kleuren baksteen en de gladde verblendsteen. Opvallend zijn
de dakbeëindigingen met kerami-
26 ❘
ARCHITECT
Katerdijk 6/
hoek Pannekoekendijjk
H. Sangster
ADRES
balkons, bogen, dakoverstekken en
OBJECT
gevel te verlevendigen: met erkers,
OBJECT NUMMER
mer 23) pakt Broekema uit om de
In 1929 liet Van Loo op de hoek van het Zwarte
vuld met een bijkeuken. Op de verdieping
Water en de Stadsgracht een landhuis bouwen
bevinden zich drie slaapkamers en een badka-
naar ontwerp van Hendrik Sangster uit Den
mer. Ieder bouwdeel heeft een rieten dak.
Haag. Voor het rieten dak en voor de teruggele-
Door de geïsoleerde ligging en de forse tuin,
gen situering kreeg de architect speciale ver-
heeft de woning waarachtig het karakter van een
gunningen van de burgemeester.
landhuis, terwijl het midden in de stad langs
sche vorstkammen en zogenaamde
Het terrein ‘Hofvliet’ aan de Katerdijk, aan de
Het landhuis is in vier losse bouwdelen georga-
een doorgaande weg ligt. De baksteenarchitec-
pironnen. Nummer 11 heeft een
zuidoever van het Zwarte Water, was aan het
niseerd rond een centrale hal. De entree ligt in
tuur is typisch voor de jaren twintig; in gegoede
smeedijzeren windvaan.
begin van de eeuw in het bezit van de Wasserij
de hoek van een kruisvorm die wordt gevormd
dorpen als Bussum, Wassenaar en Bergen (NH)
van P. van Loo. Tussen 1903 en 1929 werden
door eet- en zitkamer, bibliotheek en keuken.
zijn veel vergelijkbare landhuizen uit die tijd te
verschillende bouwwerken op die oever toege-
De zitkamer heeft een vijfzijdige serre, terwijl
vinden.
voegd en verbouwd.
tussen de eetkamer en keuken de hoek is opge-
KAMPERPOORT
KAMPERPOORT
❘ 27
Bank Doijer & Kalff
20
OBJECT
OBJECT NUMMER
Woningen
1927 - 1934
1914
ARCHITECT
Burgemeester van Roijensingel 9 - 1
M. Meijerink
Parkweg 1 - 8
ADRES
ARCHITECT
D. de Herder + J.H de Herder
ADRES
OBJECT
OBJECT NUMMER
17
Stadsarchitect L. Krook schreef over de locatie: 'Het wegje is begrepen in
het plan waarbij het weitje bij het park (Eekhout) zal worden getrokken.'
tion; het is gelegen naast het punt waar de Stationsweg uitkomt op de Burgemeester Van
Maar de plannen waren anno 1927 nog verre van definitief en daarom kon
Roijensingel. Het is oorspronkelijk gebouwd als kantoor van de Eerste Onderlinge
het nog wel even duren voor er een behoorlijke toegang tot de nieuwe, sta-
Aannemers Verzekeringsmaatschappij door de Zwolse architect Meijerink.
tige woonhuizen zou zijn. De firma D. de Herder en zoon begon met het
De gevel is rijk gedecoreerd met reliëfs, consoles, gebeeldhouwde leeuwen en een toren-
bouwen van de panden op nummers 7 en 8 in 1927, toen de Parkweg nog
tje op acht zuiltjes. Dat was voor verzekeringsmaatschappijen aan het begin van de eeuw
een moeilijk begaanbaar wegje was. Vijf jaar later vroeg de zoon, J.H. de
heel gangbaar; de traditionele vormgeving - het gebruik van natuursteen en Ionische
Herder, vergunning aan om een landhuis op nummer 6 te bouwen, en
zuiltjes naast de entree - was typerend en sluit daarnaast goed aan bij de overige, gro-
het sierlijke landhuis 'Aurora' werd gesloopt en vervangen door een 'dub-
tendeels negentiende-eeuwse, singelbebouwing. De vormgeving haakt aan bij de traditie
bel landhuis' (nummers 4 en 5). Tenslotte startte een jaar later de bouw
brengen. Sinds een aantal jaren is het pand bezit van de woningstichting SAVO, die het
19
ARCHITECT
Westerstraat 28 - 30
D. de Herder en J.H. de Herder
woningtoezicht) dat hij had getracht 'een overgang te verkrijgen in de
architectuur van de verschillende huizen'. De materialen (hier en daar
beton, stalen kozijnen) zijn voor de tijd redelijk modern. De interessante
OBJECT
OBJECT NUMMER
hele rijtje ontworpen en benadrukte bij de 'bouwpolitie' (bouw- en
1926 - 1927
heeft laten verbouwen tot studentenwoningen.
18
laatste drietal: 16,5 duizend gulden. Zoon De Herder had daarmee het
Woningen
ADRES
Toen de bank het pand in 1930 overnam, liet zij het reliëf met 'bank' boven de deur aan-
van een driedubbel herenhuis aan het begin van de straat. Kosten van dat
OBJECT
van verzekeringsgebouwen en geeft het pand een statige uitstraling; een goede reclame.
OBJECT NUMMER
Het pand maakt deel uit van een representatieve toegang tot de binnenstad vanaf het sta-
Kapel Nieuwe Fraterhuis
1923
Burgemeester van Roijensingel 7 - 1
J. Leusink
ADRES
ARCHITECT
De Westerstraat werd in de jaren twintig volgebouwd met eengezinswo-
combinatie met mooi metselwerk, (ook te zien bij toen 'moderne' archi-
ningen, waarvan vader en zoon De Herder er meerdere ontwierpen.
tecten als J.J.P. Oud en Jan Wils) is, net als de nadrukkelijke asymmetrie
De bocht in de straat wordt vloeiend begeleid door dit scheef geplaatste
van de bouwvolumes, beïnvloed door het werk van de Amerikaanse archi-
pand met twee beneden- en vier bovenwoningen. De driehoekige zijkan-
tect Frank Lloyd Wright.
Vanaf de straatkant is het bouwwerk, dat met het naastge-
ten van het ontwerp herbergen de opgangen naar de bovenverdiepingen
legen woonhuis op nummer 7 een klooster vormt, niet
en, in de bovenste laag, de badkamer.
prominent aanwezig.
De plattegronden van de woningen zijn interessant ingedeeld, mede door
Behalve een kapel, bevat het ontwerp ook een eetzaal,
de ongewone hoekoplossingen. Samen met de wisselende vensterverde-
slaapkamers, toiletten en een bibliotheek. Het bestaande
lingen, de overstekende dakrand, de gevarieerde ingangspartijen en het
woonhuis op het voormalige Klein Weezenland was enke-
centrale inpandige balkon zorgen de scherpe hoeken voor levendigheid in
le malen verbouwd toen in 1923 de Vereeniging van
de strakke wand. De gevel is overigens erg zorgvuldig gedetailleerd en
Fraters te Tilburg hun bijgebouw wilden laten bouwen.
bekleed met een bijzondere soort gemêleerde baksteen.
Hun aannemer Leusink, die ook de blauwdrukken onder-
De kleine flat vormt een stedelijk, Haagse School-achtig, stukje gevel in
tekende als zijnde architect, verbond het nieuwe gebouwt
een meer traditionele straatwand en verschilt in architectonisch opzicht
inwendig met het bestaande huis. Hij behandelde het
essentieel van de ontwerpen van De Herder en zoon die later aan de
nadrukkelijk als een bijgebouw van de oudere villa.
Parkweg verschenen.
28 ❘ STATIONSBUURT
STATIONSBUURT ❘ 29
Te midden van de veelal negentiende-eeuwse
met de gevel aan de singel zou worden
den bruingrijs geverfd. Binnen de regelmatige
singelbebouwing aan de zuidkant van de bin-
gebouwd. Beide werden door J. Schepers van
indeling van de gevel vormt de hoek op de Van
nenstad voegt zich 'de roestbak', zoals hij in de
Bureau Arno Nicolai in Enschede ontworpen,
Roijensingel - Zeven Alleetjes een interessant
volksmond wordt genoemd, goed door kleur en
maar verschillen voornamelijk vanwege het
accent met een inpandig geplaatst balkon waar
volume. De vormgeving is daarentegen nadruk-
materiaalgebruik van karakter. Schepers ont-
plantenbakken de strenge gevel verlevendigen.
kelijk nieuw. De IJsselmij liet haar kantoor uit
wierp een kantoor waarvan de gevel bekleed is
De overstek van de verdieping geeft op de bega-
1946 in twee fasen uitbreiden. Eerst werd het
met een Corten-stalen beplating. Dit staal vormt
ne grond ruimte aan de straat, waar veel aan-
ver van het water gelegen, hogere deel gereali-
een dunne dichte roestlaag, die het materiaal
dacht werd besteed aan het ontwerp van een ter-
seerd, waarna in de tweede fase een lager deel
tegen doorroesten beschermt. De kozijnen wer-
reininrichting die nu deels verdwenen is.
OBJECT NUMMER
22
OBJECT
decoratieve band boven de vensters in de noordelijke vleugel, een paneel
1939 - 1946
met ruitvormige openingen en het IJ.C.-monogram in de hoek waar de
vleugels bij elkaar komen, hier en daar glas in lood en vele metalen en
natuurstenen decoratieve elementen. De uitstekende vleugel is geleed
Het voormalige kantoor van de in 1911 opgerichte NV Elektriciteitsfabriek
door een betonnen portaal van kolommen en een randbalk, dat op de
IJsselcentrale is gelegen in de vroegere tuin van een villa aan de Van
begane grond een transparante vulling heeft van stalen glaspuien. De ver-
Roijensingel. Enkele bomen resteren nog van de vroegere tuinaanleg. De
dieping op dat portaal is als contrast vrij massief, met kleine vensters in
Rotterdamse architect Ad van der Steur ontwierp het kantoor in samen-
een bakstenen wand, gemetseld zonder verband. In het interieur bevindt
werking met de Zwolse architect Meijerink. Zij startten met het ontwerp
zich een monumentaal trappenhuis met in de achtergevel een glas-in-
in 1939, maar vanwege de Tweede Wereldoorlog kon het gebouw pas in
loodraam. De directievergaderkamer is nog intact, inclusief een rond ven-
1946 worden voltooid. Achter het gebouw bevond zich oorspronkelijk een
ster met een afbeelding van de IJsselcentrale. Het ontwerp laat typerende
vleugel met werkplaatsen, die later werd gesloopt. De plattegrond bestaat
elementen van Van der Steur zien, die verschillende monumentale kan-
grofweg uit een T-vorm met drie in hoogte verschillende delen en is
toren en banken bouwde, alsmede het museum Boymans van Beuningen
gebouwd in (gedeeltelijk zeer decoratief toegepast) beton en baksteen.
in Rotterdam.
30 ❘ STATIONSBUURT
Bureua Arno Nicolai: J. Schepers
ADRES
A.J. van der Steur en M. Meijerink
ADRES
ARCHITECT
ARCHITECT
Zeven Alleetjes 1
Voormalig Kantoor Ijsselmij
Voormalig Kantoor IJsselmij
1968 - 1970
Details zijn met veel aandacht vormgegeven: bijvoorbeeld de doorlopende
Zeven Alleetjes/
21
Burgemeester Van Roijensingel 15
OBJECT NUMMER
OBJECT
STATIONSBUURT ❘ 31
OBJECT NUMMER
OBJECT NUMMER
23
23
OBJECT
Woningen
1905 - 1906
Koningin Wilhelminastraat 4 - 26
Prinses Julianastraat 62
ARCHITECT
ADRES
G.B. Broekema
De eenheid van architectuur is
typerend voor het noordelijk deel
een samenhangend, vaak symmetrisch ontwerp. Het veelvuldig
gebruik van erkers, uitspringende
32 ❘ VEERALLEE
24
Gymnasium Celeanum
1929
ARCHITECT
Veerallee 29 - 30
L. Krook
ADRES
als één project werd gebouwd in
OBJECT
ensemble van een aantal woningen
OBJECT NUMMER
van de wijk Veerallee, waarbij een
serres, verdiepte ingangen en sier-
De school is op enige afstand van de Veerallee gelegd om geen verstorend object in de straatwand met
lijke bogen boven de vensters zorgt
voornamelijk herenhuizen en villa’s te vormen. In die zin was Krooks school een reactie op het Carolus
voor een gevarieerd gevelbeeld.
Clusius College aan dezelfde straat, dat wel een opvallend groot object in de rij vormt. Vanaf de
Het fraaie metselwerk van gekleur-
IJsselallee is goed te zien hoe buitenproportioneel het gebouw is ten opzichte van de rest van de wijk en
de, geglazuurde baksteen en zoge-
hoe de architect dat corrigeerde door de school terug te plaatsen. Zijn eigen villa aan de linkerkant (uit
naamde verblendsteen, is veelvul-
1904) en de sportzaal rechts naast het voorterrein markeren de voorruimte. Dankzij de groei van Zwolle
dig toegepast in de wijk. Kleurrijk
aan het begin van de eeuw waren veel nieuwe scholen nodig. Openbare scholen werden veelal ontwor-
zijn ook de vooral boven de ven-
pen door de stadsarchitect, in deze jaren was dat Krook. De centrale ingang van de school wordt bena-
sters aangebrachte tegeltableaus.
drukt door de luifel. Het volumineuze pand heeft eenvoudige bakstenen gevels met natuurstenen details
De mode van de bouwtijd is de
en een hoge, zeer steile kap met geglazuurde pannen. De raampartijen brengen een horizontale gele-
Jugendstil of Art Nouveau, en die
ding aan in het verder vrij massieve object dat de school vormt. Het ontwerp is een fraai voorbeeld van
is in bescheiden mate in de mees-
Krooks bouwstijl, die ook herkenbaar is in de vormgeving van bijvoorbeeld de Sassenpoortenbrug.
te panden terug te vinden.
(zie object nummer 4)
VEERALLEE ❘ 33
bevond, en het logo dat destijds in grote letters op het dak prijkte.Het
pand bestaat uit twee lagen, waarvan de bovenste als kantoor dient, met
Schrale Beton; HBG/ Intervam
in het hoogste deel een tekenkamer.
Willemsvaart 21
G. Rietveld en J. Rietveld
ADRES
ARCHITECT
De stalen opbouw maakte de forse glasvlakken mogelijk, waardoor een
zeer grote transparantie in de bovenste laag is bereikt. Daaronder bevindt
zich de gesloten serviceruimte, met een prominente schoorsteen terzijde
hoorde, zodat het een markante plek aan de Wilemsvaart innam. Gerrit
van de ingangspartij. In de kelder is een open garage aangelegd.
Rietveld ontwierp dit kantoor voor Schrale Beton, die de bouw zelf uit-
Door de weloverwogen compositie van de verschillende vleugels ten
voerde. In 1962-1963 zag zijn zoon Jan Rietveld toe op de uitbreiding met
opzichte van elkaar en van het talud, is een mooi strak spel van lijnen en
twee vakken aan de zuidwestzijde, die Gerrit zelf al had geprojecteerd. Er
vlakken ontstaan. Daarmee, en met de typerende minimale detaillering in
is sindsdien nagenoeg niets aan veranderd. Rietveld ontwierp voor de
het interieur, vormt Schrale Beton een fraai voorbeeld van Rietvelds
firma ook meubels, zoals de bank die zich in de hal van het kantoor
naoorlogse architectuur.
OBJECT NUMMER
Het kantoortje is gelegen tegen een kunstmatig talud dat bij het ontwerp
26
Clubgebouw ZLTB
1996
ARCHITECT
Kon. Wilhelminastraat 32
Moritz Architecten: J. van Dijjk en R.P. Moritz
ADRES
1957 - 1959/1962 - 1963
OBJECT
OBJECT
OBJECT NUMMER
25
De laatste Zwolse tennisclub die op gravel speelt, ligt als een buffer tus-
‘console’ vormt. Hierop staat de staalconstructie die als een ‘baldakijn’ de
sen de rustige statige woonwijk Veerallee en de lawaaiige spoorlijn en de
kantine overkapt. Een symmetrische stalen boogconstructie draagt
Rieteweg.
geknikte liggers die een scheluw dak vormen en doorsteken als luifel,
Omdat het oude noodgebouw in slechte staat verkeerde, werd de beide
bespannen met polyester luifeldoek. Hierdoor heeft deze een 'skin en
architecten-clubleden gevraagd een ontwerp te maken voor een gebouw
bone' karakter gekregen. De associatie met een hagedis ligt voor de hand.
met kleedkamers, bestuurs kamer en kantine, voor een zeer laag bouw-
Over de gravel-rode vloertegels in de kleedkamerdoos lopen witte tegel-
budget. Kleedkamers en bestuurskamer werden in een zo eenvoudig
rijen, die door alle ruimten heen één tennisveldbelijning vormen.
mogelijke doos ondergebracht die samen met het verhoogde terras een
34 ❘ VEERALLEE
VEERALLEE ❘ 35
Assendorp, Pierik, Wezenlanden, Wipstrik
❙
53
40
vis
ijn
Rh
57
n
laa
ith
Fe
47
55
44
42
45
39
36
37
43
38
17
22
21
29
27
28
35
32
. n
rn a t
Coutmaa
o r
H st
41
gelmatige blokken verdeeld. De oude landwe-
haar centrale werkplaats bij het station vestigde,
recreatieve groenstrook Wezenlanden beheerst’.
gen liepen waar zich nu de Herenweg, Herfter-
werd Assendorp in eerste instantie snel opge-
Het nieuwe oostelijke centrum voor Zwolle zou
weg en Brederostraat bevinden. De eerste villa’s
vuld met vrij eenvoudige, kleinschalige bebou-
verder bestaan uit een schouwburg, een rijks-
van de wijk verrezen aan de Philosofenallee
wing, die te typeren is als ambachtelijk en tradi-
HBS en kantoren. Rond het park situeerde hij
langs de Nieuwe Vecht. Na 1922 startten
tioneel. In de periode tussen de twee wereldoor-
een openluchttheater en muziektent. Hoewel
woningbouwverenigingen als Beter Wonen en
logen hebben verschillende woningcorporaties
Dudoks plan niet is uitgevoerd, en het stadhuis
Samenwerking met het op grote schaal opvullen
grote complexen woningen in Assendorp
in de binnenstad werd gebouwd, is de
van de wijk met sociale woningbouw langs de
gebouwd. Aan de Ten Oeverstraat gebeurde dat
Wezenlanden wel een recreatieve groenstrook
oude verkavelingspatronen. In 1927 kwam er
ook nog na de oorlog, toen een groot aantal
geworden en bevinden zich daar inderdaad
een uitbreidingsplan voor Wipstrik, waarin de
laagbouwwoningen en een paar appartemen-
scholen en kantoren. Het Provinciehuis heeft de
ringweg Ceintuurbaan en het sportterrein bij
tengebouwen als één project werden gereali-
‘prachtige ligging’ van het beoogde raadhuis
het Openluchtbad waren opgenomen. Net als in
seerd.
ingenomen.
Pierik werd de stedenbouwkundige opzet gedo-
Pierik
In de jaren twintig werd het ten oosten
❙
mineerd door een hiërarchie in wegen. Daarbij
Wipstrik
werd het ideaal nagestreefd van woningen in
Wipstrik is een ander woord voor galg;
een groene, ruim opgezette omgeving, het prin-
Assendorp
van Assendorp gelegen gebied 'Pierik' be-
die stond in langvervlogen tijden oostelijk van
cipe van het tuindorp. In de woningen van Beter
Assendorp begon als woonwijk te groei-
bouwd. De naam is afkomstig van de ontwikke-
de stad. De wijk heeft een driehoekige hoofdop-
Wonen rond de C. Houtmanstraat is die opzet te
en in de negentiende eeuw, maar de buurtschap
laar/bouwer die op deze wijk zijn stempel druk-
zet, begrensd door de Nieuwe Vecht, het
herkennen. De kleinschalige buurtjes worden
wordt al in de Middeleeuwen genoemd.
te. De opzet van deze wijk is planmatiger verlo-
Almelose Kanaal (Nieuwe Wetering) en de
zo nu en dan afgewisseld met grote, bijzondere
Assendorp lag hoog in het landschap, vooral ten
pen. De straten hebben een duidelijke hiërar-
Ceintuurbaan. Het gebied wordt in tweeën ver-
objecten, zoals bijvoorbeeld de Emmaschool
opzichte van de veel nattere Wezenlanden, dat
chie: sommige zijn doorgaande routes en ande-
deeld door de Wipstrikkerallee die, vermoedelijk
aan de Jacob Catsstraat die met de woningblok-
onder invloed van de Zuiderzee regelmatig
re zijn plaatselijke ontsluitingswegen. De
al aan het eind van de achttiende eeuw, is aan-
ken ervóór een mooie ruimtelijke eenheid
onder water stond. De wijk werd tegen het water
wegen zijn geregeld afgewisseld met groenstro-
gelegd als zogenaamde ‘stadswandeling’. De
vormt. De architecten M. en J.H. Meijerink ont-
beschermd door de Assendorperdijk. De Van
ken of pleintjes. Herenhuizen en arbeiderswo-
laan met dubbele rijen bomen begon bij de her-
wierpen in 1928 dit monumentale gebouw voor
Karnebeekstraat, vroeger Oude Deventerweg
ningen komen naast elkaar voor. Pierik is na de
berg De Hanekamp en eindigde bij het voorma-
de Vereeniging voor Christelijk Volksonderwijs.
genaamd, vormde een belangrijke uitvalsweg
Tweede Wereldoorlog verder opgevuld op basis
lige buitenhuis Urbana, dat na 1924 als uit-
Ook na de Tweede Wereldoorlog werd in
richting Deventer. De daaraan grenzende verde-
van het toen reeds bestaande uitbreidingsplan.
spanning en theetuin werd gebruikt. Zo vormde
Wipstrik gebouwd. Net als in Dieze werden hou-
de Allee een recreatieve route net buiten de stad.
ten bouwpakketten neergezet voor woningen en
Wezenlanden
Langs de Wipstrikkerallee bevond zich een aan-
een school. Herberg De Hanekamp werd in zijn
den bepaalden de oriëntatie van de bebouwing.
❙
Stedenbouwkundige W.M. Dudok wilde
tal boerderijen. De Zeeheldenbuurt in Wipstrik
geheel verplaatst naar het openluchtmuseum in
lijking van de wijk, en slingert zich door de
Zwolle bij zijn plannen uit 1948 uitbreiden in
bestond, toen het nog agrarisch gebied was
Arnhem. Op die plek verrees een modern
structuur van de wijk heen. De Assendorper-
oostelijke richting. Direct ten zuidoosten van de
(vooral tuinbouw), uit een aantal langgerekte
woningblok. In de jaren negentig is een deel
straat vormt nu de belangrijkste doorgaande
Stadsgracht situeerde hij een raadhuis dat, zoals
kavels parallel aan de Nieuwe Vecht. Het noor-
van de Zeeheldenbuurt vernieuwd met wonin-
route.
hij in zijn toelichting schreef, ‘daar een prachti
delijke deel van Wipstrik is van oudsher in onre-
gen van Wytze Patijn.
Ook de Molenweg dateert van vóór de verstede-
31
ge ligging kan verkrijgen, waar het de fraaie
❙
ling van de vroegere landerijen en weidegron-
30
36 ❘
zeeheldenbuurt
Toen de Spoorwegen in de negentiende eeuw
❘ 37
OBJECT NUMMER
den gebouwd. Het echtpaar Van de VegteBeumer
stelde
zijn
landgoed
aan
42
de
Assendorperstraat ter beschikking. De van oorsprong Friese architect Kayser werkte voornamelijk in het katholieke zuiden. In Zwolle werd
hij bijgestaan door de Duitse architect Casper
Pickel, waardoor de Zwolse kerk gelijkenissen
vertoont
met
de
Dominicanenkerk
van
Düsseldorf. De aannemer bouwde het hele complex voor ongeveer 350.000 gulden. In de loop
van de tijd werd het sobere meubilair aangevuld, vaak met behulp van schenkingen. De
kerk staat bekend als de Paters-, Thomas- of
Dominicanenkerk. In 1933 brandde het complex
deels af, waarna het werd hersteld door Ed.
Cuypers. De laatste restauratie vond plaats in de
jaren negentig. Eén van de glas-in-loodramen,
tegenover de slotdeur, bevat een chronoicon:
een tekst waarin cijfers voorkomen die samen
een jaartal (1901) weergeven. Verder zijn in de
ramen afbeeldingen aangebracht van het leven
van Thomas van Aquino, de patroonheilige van
kerk en klooster, en van wapens van steden waar
de Dominicanen een vestiging hebben of van
families die grote schenkingen aan de orde heb-
bisschoppelijke hiërarchie in de Nederlandse
ben gedaan. Het complex vormt een zeldzaam
stad. Dat complex was na de reformatie van
RK-kerk weer hersteld was en er weer gebouwd
gaaf voorbeeld van late neo-Gotiek.
1580 buiten gebruik geraakt. Aan het eind van
mocht worden, werd de neogotiek de populair-
de negentiende eeuw deed zich de kans voor om
ste bouwstijl. De katholieken zagen dit als de
opnieuw een klooster in Zwolle te stichten. Het
stijl die bij uitstek herinnerde aan de vrome
nieuwe klooster is gelegen in het drukke
Middeleeuwen, waaraan zij zich spiegelden. De
Assendorp, waar tijdens de bouw voornamelijk
neo-Renaissance was veel meer de stijl van de
arbeiders van de werkplaats van het spoor woon-
protestanten, zoals te zien is aan de Plantage-
den. De preken van de dominicaner priesters
kerk of de Noorderkerk. In 1890 werd tussen de
hadden regelmatig sociale misstanden als
Aartsbisschop van Utrecht en de algemeen
thema. Van de alteratie (1566) met de beelden-
overste van de Dominicanen overeengekomen
storm tot 1853 was het de katholieken verboden
dat er in Zwolle een klooster en kerk zou wor-
38 ❘ ASSENDORP
Dominikanenklooster
1899 - 1901
ARCHITECT
Assendorperstraat 27 - 29
J. Kayser
ADRES
27
OBJECT
kerkgebouwen op te richten. Daarna, toen de
Zwolle was het Broerenklooster in de binnen-
OBJECT NUMMER
Het oorspronkelijke Dominicanenklooster van
WIPSTRIK ❘ 39
Woningen
1907 - 1908
ARCHITECT
Zwolsche werklieden worden tewerk gesteld.' De Zwolse architecten
Molenweg 241/
Windesheimstraat 1
G. van Hoogevest en M. Meijerink
Meijerink werkten samen met de Amersfoortse architect Van Hoogevest.
De steile dakhelling van de kerk en het overdadige metselwerk geven het
ontwerp, ondanks het eenvoudige silhouet, een sterke expressie.
In 1907 tekende architect Post een rijtje
houten
van negen woonhuizen en winkels met
afgesnoten
aan
voorgenomen bouw van een kerk in Assendorp, zooveel mogelijk
1931 - 1933
ARCHITECT
Assendorperstraat 78 - 86
hoeken
heid, zullen wij het op prijs stellen dat bij de uitvoering van den door u
Jeruzalemkerk (Nederlands Hervormde Kerk)
ADRES
Eigenhaardstraat 9 - 11
G.G. Post
ADRES
Enkstraat 62 - 64
30
OBJECT
OBJECT NUMMER
OBJECT
OBJECT NUMMER
28
Dit deel van Assendorp was nog deels onbebouwd in de jaren dertig.
Net als bij het werk van Krook zien we hier een strakke, sobere versie van
zweepslagen; sierlijke, grillige vormen. De
De Wezenlanden was nog een braakliggend terrein en de toren vormde
de Amsterdamse School. De torenspits, die op kubussen rust, bestaat
verdelingen
in
zogenoemde
de
hoeken hadden in eerdere ontwerpen
een oriëntatiepunt net achter de dijk. Net als de Dominicanenkerk werd
voor het bovenste deel uit een sterk gestileerde figuur.
Assendorperstraat, tussen de Enkstraat en
ronde erkers, maar zijn uiteindelijk als
de Jeruzalemkerk voornamelijk bezocht door arbeiders van de Centrale
De constructie is grotendeels van gewapend beton. Architect Duintjer
de Eigenhaardstraat. Het rijtje is gedeco-
afgeplatte uitbouwen gerealiseerd. De
Werkplaats, die in Assendorp woonden. Burgemeester I.A. van Roijen
tekende voor de verbouwing, waarbij de kerk als het ware met nieuwe
reerd in Jugendstil vormen met verschil-
woningblokjes in de zijstraten zijn sober-
schreef vóór de bouw aan de kerkvoogdij van de Nederlandse Hervormde
bebouwing werd ingepakt die sterk met het oorspronkelijke gebouw con-
lende soorten baksteen en hout. Van de
der uitgevoerd, maar onderscheiden zich
Gemeente: 'In verband met de in deze gemeente heerschende werkloos-
trasteert. De aanbouwen bevatten de nevenruimten van de kerk.
negen panden is de voormalige slagerij -
eveneens van de gebruikelijke woning-
nu viswinkel - het best bewaarde, meest
bouw. In 1941 zijn sommige van de gevels
rijk versierde voorbeeld. De winkelpuien
helaas gesausd, waardoor de eenheid van
die door Post werden ontworpen hadden
het ontwerp ernstig is verstoord.
De Venestraat bestond nog niet ten tijde van de bouwaanvraag. Men sprak
eerst gebouwd, en enige tijd later volgden de overige zes. Het ensemble
in 1914 van de 'nieuw geprojecteerde straat tusschen de Oosterlaan en het
vormt als ontwerp een sterke eenheid, met elegante detaillering en opval-
Groenewegje' (de huidige Hertenstraat). Assendorp was al in de negen-
lende ingangspartijen. Inmiddels zijn de woningen grotendeels als stu-
tiende eeuw deels bebouwd met voornamelijk arbeidershuizen. Het
dentenhuizen in gebruik. De decoratieve 'Um 1800' stijl werd voorname-
gebied is niet als één stedenbouwkundig project opgevat maar werd in
lijk voor villa's gebruikt en zeer zelden voor meer eenvoudige rijtjeshui-
tegendeel stapsgewijs opgevuld met woningblokjes die architectonisch
zen. Deze traditionalistische stijl maakt gebruik van elementen uit de
verschillen. De vier meest noordelijke woningen van deze rij werden het
architectuurgeschiedenis, vooral uit de Duitse bouwkunst van rond 1800.
OBJECT NUMMER
29
OBJECT
G.B. Broekema
Woningen laagbouw
ARCHITECT
40 ❘ ASSENDORP
1914
Venestraat 2 - 20
ADRES
ASSENDORP ❘ 41
OBJECT NUMMER
OBJECT NUMMER
35
31
OBJECT
ARCHITECT
H.L.O. Buchta _ H.G. Treep
42 ❘ ASSENDORP
Woningen laagbouw en etagewoningen
1955 - 1956
Hardesteinstraat 1 - 41/
Ten Oeverstraat 70 - 126 en 128 - 160
ADRES
De Algemene Zwolse Coöperatieve
gen, met verschillende plattegron-
vormgegeven ingangspartij met
Woningbouwvereniging bouwde in
den, werden in één keer ontworpen
een klein, driehoekig timpaan
het gebied, grenzend aan de
en gebouwd. De toenmalige ste-
boven de entree. De lage woningen
Wezenlanden, middenstandswo-
denbouwkundig
zijn
ningen met garageboxen. De geva-
Zwolle, Van Embden, suggereerde
staan enigszins scheef ten opzichte
rieerde laagbouw vormt een aange-
om op de kop van de laagbouw
van de weg. Ze worden wel de zaag-
name variatie op het gangbare rij-
bescheiden kantoorwoningen te
tandwoningen genoemd.
tjeshuis. Omdat de privétuinen
bouwen, die dan 'in beduidend
Bovendien staan voor- en achterzij-
klein zijn gehouden, is er relatief
mindere mate door de rooilijn zou-
den afwisselend naast elkaar zodat
veel openbare ruimte in het wijkje.
den schieten', maar dat plan is niet
de blokken in feite naar alle zijden
De openbare ruimte is parkachtig
uitgevoerd. De woningen hebben
georienteerd zijn; een zeer opval-
ingericht, met veel groen, weinig
verschillende formaten, maar met
lende, fantasievolle organisatie.
verharding en geen erfafscheidin-
vier of vijf kamers zijn ze vrij ruim.
De woningen zijn eind jaren
gen. De 75 middenstandswonin-
De flats hebben een opvallend
negentig zorgvuldig gerenoveerd.
adviseur
van
trapsgewijs geschakeld en
ASSENDORP ❘ 43
32
OBJECT
OBJECT NUMMER
bescheiden arbeidershuizen.Architectenbureau Meijerink bouwde de eerste school, die sindsdien meerdere keren werd uitgebreid. In 1997 begon
Rooms Katholieke Pabo (uitbreiding)
de bouw van deze nieuwe vleugel nadat van de bestaande gebouwen de
1997 - 1998
BDG: M. Kleine Schaars
ADRES
ARCHITECT
Ten Oeverstraat 68
raamkozijnen al waren vervangen om een betere isolatie en een zekere
eenheid in kleur en stijl te bereiken. De nieuwe vleugel is uitgevoerd in
donker gevoegde bakstenen gevel krijgt een naturel uitstraling door de
Hervormde Kweekschool gebouwd op een leeg perceel naast de
blank houten kozijnen en deuren en de aluminium accenten. Heel bij-
Wezenlanden.
zonder is de strakke vijver waar het gebouw omheen is georganiseerd.
De nieuwe vleugel uit 1997/98 is vanaf de Ten Oeverstraat niet te zien,
Tegenover de school, aan de Assendorperdijk, staat een bejaardentehuis
maar vanaf de Assendorperdijk is hij des te opvallender aanwezig als
van architect Duintjer waarvan de uitbreiding in 1996 door Martin Kleine
groot en karakteristiek object in een wijk met verder voornamelijk
Schaars is ontworpen.
OBJECT NUMMER
Aan de Assendorperdijk werden in 1954 een School voor ULO en een
33
OBJECT
een keur van materialen en met zorg voor compositie en detaillering. De
Voormalige Ambachtsschool
1932 - 1934
hoek Hortensiastraat
44 ❘ ASSENDORP
A. Baart en L. Krook
ADRES
ARCHITECT
Mimosastraat 1/
Baart maakte in Leeuwarden een opvallend
De portierswoning is traditioneler vormgege-
gelijkende school zonder diens hulp. Tijdens de
ven. Waarschijnlijk hebben de leerlingen van de
bouw werd besloten een extra verdieping op de
ambachtsschool die gebouwd. Het grote leslo-
vleugel aan de Hortensiastraat te zetten, wat het
kaal op het binnenterrein diende als praktijklo-
De school is gelegen op de hoek van de wijk
architectonisch concept sterk beïnvloedde.
kaal metselen. De sobere gevelvlakken en het
Pierik en sluit daarmee de wijk aan de zuidzijde
De gewapend betonnen constructie is bekleed
gebruik van grote ramen wijzen erop dat Baart
af naar het spoor dat de stad op deze plek door-
met verschillende kleuren (onder andere gegla-
door het Nieuwe Bouwen werd geïnspireerd.
snijdt. De ambachtsschool verving een pand aan
zuurde) baksteen. In de gangen zijn glazen
Het pand aan de Mimosastraat werd, nadat het
de Menno van Coehoornsingel. Architect Baart
bouwstenen in de vloeren aangebracht.
aan het begin van de jaren negentig lange tijd
uit Leeuwarden werkte samen met stadsarchi-
Opvallend is, dat de hoek van het pand in
had leeggestaan, gekraakt. De krakers knapten
tect Krook, maar het is niet waarschijnlijk dat
expressief metselwerk is uitgevoerd, terwijl de
het als beheerscollectief op. Het pand is in 1998
die laatste veel aan het ontwerp heeft gedaan:
vleugels strak en eenvoudig van stijl zijn.
Rijksmonument geworden.
PIERIK
❘ 45
gevaarlijk was om dit gebied te bebouwen. Met de aanleg
Stedenbouwkundig adviseur Van Embden wilde dat de rechtbank twintig
van de Afsluitdijk in 1932 verdween de getijdenwerking
meter van de straat gelegen zou zijn om de parkachtige, ruime opzet van
tot in Zwolle en kon de grond worden gebruikt. De
de wijk te behouden. Daarmee kwam het gebouw in de lijn van het al
gemeente wilde er eerst een industrieterrein van maken,
bestaande, aanpalende politiebureau te liggen. Samen met het naastgele-
maar zag daar uiteindelijk van af. Het gebied bleef onbe-
gen ziekenhuis werd in 1973 een tuinplan gemaakt, maar op de hoek voor
De Scandinavisch aandoende school staat als exotisch object temidden
bouwd. Tot in de jaren zestig waren de Wezenlanden een
de entree is een plein gevormd. Al in 1965 had de Staat der Nederlanden
van oer-Hollandse rijtjeshuizen op een kaal terrein met een enkele boom.
uitgestrekt groengebied bedekt met veel riet, waar zich
het voornemen om in Zwolle een nieuw rechtsgebouw te laten ontwer-
Na de Tweede Wereldoorlog werden uit de voormalige vijandelijke staten
willekeurige sluippaden doorheen hadden gevormd.
pen, onder supervisie van de Rijksgebouwendienst. Het volume van het
Finland en Oostenrijk in het kader van de Wiedergutmachung bouwpak-
Tegelijk met de planning van het Provinciehuis werd ook
ketten geïmporteerd.
het groengebied ontwikkeld, nadat het terug was gekocht
Behalve scholen waren ook pakketten voor woningen beschikbaar. Er
van het weeshuis (vandaar de benaming) van de
waren in Zwolle meerdere van deze schoolgebouwen, onder meer aan de
Hervormde Gemeente die het sinds 1819 in bezit had.
Violierenstraat 35/
Goudenregenstraat 56
M. en D. Th. Laurentius
ADRES
ARCHITECT
36
grote kantoor werd als vrij problematisch ervaren, net als het mogelijke
Schoolgebouw Thomas a Kempiscollege
ARCHITECT
Schuurmanstraat 1
gebrek aan parkeergelegenheid. De architect moest daarom zijn ontwerp
meer dan eens bijstellen. Het gebouw is van gewapend beton geconstru-
1955 - 1960
P.A. Lankhorst
ADRES
circa 1949
OBJECT
Jan Ligthartschool/Basisschool Het Veldboeket
OBJECT NUMMER
vrij strenge eisen voldoen om de kwaliteit van het gebied te waarborgen.
34
OBJECT
De bebouwing in het gebied grenzend aan de Wezenlanden moest aan
Wezenlanden buitendijks, waardoor het lange tijd te
OBJECT NUMMER
Ten opzichte van de Assendorperdijk liggen de
eerd, maar buiten bekleed met muschelkalksteen, waardoor het een
Herfterweg, maar die zijn gesloopt. De school is op een gemetseld base-
Het Provinciehuis zou fungeren als poort naar het park.
ment opgetrokken uit gebeitste houten planken met een flauwe dakhel-
Bij de ontwikkeling werd gestreefd naar een park dat veel
Het markante complex neemt een strategische plek in op de groene hoek
bouwvolumes, die gekoppeld worden door een indrukwekkende hal. Ook
ling en flinke raampartijen met roeden. De gevels zijn erg sober, maar
activiteiten kon herbergen. Zo kunnen er kleine manifes-
van de Schuurmanstraat en het Groot Wezenland, tegenover het
in het interieur draagt het materiaalgebruik aan de voornaamheid bij.
hebben mooie decoratieve details in betimmering.
taties worden gehouden, is er een speelplaats, kinder-
Kerkbrugje, de fietsbrug over de Stadsgracht. Het Rooms Katholiek
Naast de gewone ruimtes voor een rechtbank werd in een 'nucleair onder-
De hoofdentree is in 1971 veranderd en in 1980 zijn twee lokalen bijge-
boerderij, gehandicaptentuin en een schaatscircuit van
Lyceum was aan de andere kant van de stad bij de veel te kleine
komen' voorzien; de koude oorlog woedde nog in volle hevigheid.
bouwd. Hoewel er direct na de oorlog veel van deze bouwpakketten wer-
meer dan twee kilometer lengte. De betonnen boogbrug-
Antoniusschool ondergebracht in noodbarakken. Die situatie was zo nij-
den geïmporteerd, zijn er in Nederland niet veel van deze ‘Finse scholen’
gen in het park zijn vrij hoog gebouwd opdat er 's winters
pend dat het schoolbestuur van het ministerie van Onderwijs, Kunsten en
meer over.
onderdoor kan worden geschaatst. De tuinen bij het
Wetenschappen een urgentieverklaring kreeg om in het groene, buiten-
Provinciehuis vormen de overgang naar het park. Een
dijkse gebied bij de Wezenlanden snel een nieuwe school met gymnas-
belangrijk kenmerk van het werk van hun ontwerper
tieklokaal te bouwen. Het schoolgebouw paste in het stedenbouwkundig
Mien Ruys is het contrast tussen architectuur en natuur,
plan van Dudok. Ten behoeve van het perspectivisch zicht is scheve laan-
een heldere, logische en functionele vormgeving tegen-
beplanting in de Schuurmanstraat toegepast; de bomen begeleiden de
over de natuurlijk uitgroeiende beplanting.
gang naar het Provinciehuis.
Zie pagina 42
Het ontwerp is in een sobere, maar zorgvuldig gedetailleerde betonske-
Rechtbank
1970 - 1973
ARCHITECT
Luttenbergstraat 5/ hoek Schuurmanstraat
J. Kruger
ADRES
37
OBJECT
OBJECT NUMMER
monumentaal, voornaam karakter heeft. Het bestaat uit twee geschakelde
letbouw uitgevoerd, in combinatie met bakstenen gevelbekleding en hier
35
gematigde modernisme was kenmerkend voor Zwolse architectenbuOBJECT
OBJECT NUMMER
en daar traditionalistische details, zoals de kantelen in de kopgevels. Het
reaus. Een typerend element uit die jaren was het gebruik van taats- of
Park de Wezenlanden
circa 1949
kiepramen. De op de hoek geplaatste aula annex gymnastieklokaal is
Wethouder Alferinkweg
ADRES
ARCHITECT
Publieke Werken Zwolle en M. Ruys
monumentaal vormgegeven: de kopgevel is gebogen en het geheel is op
poten geplaatst. Helaas zijn in dat bouwdeel de oorspronkelijke kozijnen
vervangen door witte kunststof exemplaren. Het interieur van de school is
echter nog in goede staat.
46 ❘ PIERIK
WEZENLANDEN ❘ 47
Luttenbergstraat 2
M. Duintjer
ADRES
ARCHITECT
De tuinen van het provinciehuis grenzen
39
39
Woningen
1996 - 1997
WYTZE PATIJN ARCHITECTEN W. Patijn en J.C. Kok
Evertsenstraat 19 - 59;
direct aan het Park de Wezenlanden. Het
Piet Heynstraat 2 - 36 en 39 - 79;
tuinontwerp is van Mien Ruys. Duintjer
De Ruyterstraat
ADRES
verbindt en de poort naar het park vormt.
1963 - 1964
OBJECT NUMMER
OBJECT
Provinciehuis
OBJECT NUMMER
38
hoger geplaatste gang die de twee delen
OBJECT
OBJECT NUMMER
deel’. Centraal in het ontwerp ligt een
Zwolle is sinds 1811 hoofdstad van
ontwierp eerder het hoofdkantoor van De
Het complex van 123 woningen vervangt 82
Overijssel. In de jaren vijftig van de twin-
Nederlandse Bank in Amsterdam en het
gesloopte woningen in de Zeeheldenbuurt.
tigste eeuw nam de provincie zo in belang
kantoor van de ABN in de Vijzelstraat
Daarmee werd de woningvoorraad van de
toe, dat een grote groep ambtenaren nodig
aldaar, dat een soortgelijke gevel heeft met
Zeeheldenbuurt, die voornamelijk uit
modern moest worden gehuisvest. Een
in aluminium beplating ingepakte kolom-
arbeidershuisjes bestaat, gedifferentieerd:
meervoudige opdracht werd in 1960 uitge-
men en overstekken in de gevel die dienen
naast eengezinswoningen zijn ook senio-
schreven en de Amsterdamse architect
als zonwering en als glazenwassersbalkon.
ren- en studentenwoningen gebouwd. De
Duintjer won deze. De commissie die de
Later volgde in vergelijkbare stijl het pro-
stedenbouwkundige opzet komt globaal
inzendingen beoordeelde sprak van 'muzi-
vinciehuis van Drente in Assen.In 1982
overeen met de vroegere bebouwingstypo-
kale architectuur'. Het provinciehuis
bleek extra ruimte nodig te zijn. De
logie, maar de dichtheid is groter. Verder
moest dienen als poort naar het achterlig-
gemeente correspondeerde met architec-
zijn dwarsverbindingen aangebracht in de
gende Park de Wezenlanden, dat in dezelf-
tenbureau Duintjer, Istha, Kramer, Van
bouwblokken, zodat de binnenhoven open-
de periode werd aangelegd. Het provincie-
Willegen over de mogelijkheden. Besloten
baar toegankelijk zijn geworden.
huis is opgebouwd uit verschillende vleu-
werd tot een aanbouw in zuidoostelijke
De ingetogen vormgeving is aangepast aan
gels, waarbij het deel voor ambtenaren, het
richting, die in 1990-1991 door H.
de woningbouw in Wipstrik, maar is
‘werkgedeelte’, was gescheiden van het
Wendrich
onmiskenbaar hedendaags. Zo komen tra-
bestuurlijke deel, het ‘representatieve
Architecten Associatie) werd ontworpen.
van
IAA
(Ingenieurs
en
ditionele lessenaarsdaken voor, maar ook
platte
daken en gebogen kappen. De
bebouwing heeft een wisselende hoogte en
toont zowel bakstenen als glazen en gestucte gevels. De binnenhoven zijn zorgvuldig
gedetailleerd en dienen als parkeerplaats of
gemeenschappelijke tuinen. De galerijen
die de appartementen ontsluiten zijn ruim
bemeten.
Patijn geeft in dit project zijn visie op volkshuisvesting uitstekend weer: architectonische kwaliteit door zorgvuldige vormgeving
in plaats van door (over-)esthetisering van
de ontwerpopgave en het belang van de
semi-openbare achtergebieden.
48 ❘ WEZENLANDEN
WEZENLANDEN ❘ 49
OBJECT
OBJECT NUMMER
40
Openluchtbad
1932
J.G. Wiebenga
ADRES
ARCHITECT
Ceintuurbaan 1
De vroegere Zwolse zwembaden stonden in open verbinding met de stadsgracht en riolen waardoor het water van
slechte kwaliteit was. Een speciale commissie voor
Volksgezondheid opperde een heel nieuw bad te graven
en als directeur van de Technische Dienst van de gemeente kreeg Wiebenga de opdracht een ontwerp te maken.
Wiebenga was opgeleid als bouwkundig ingenieur en
werkte samen met beroemde architecten van het Nieuwe
Bouwen zoals Jan Duiker, bij het ontwerp van Sanatorium
Zonnestraal. Binnen de gemeente stond niet iedereen
onverdeeld achter Wiebenga's moderne ontwerpen en
ranke constructies. In 1934 moest hij vanwege onenigheid
bij de Technische Dienst vertrekken.
Vanwege de specifieke functie van het bad, en omdat de
architect geen grote volumes hoefde te creëren, kwam de
moderne, open en subtiele vormgeving goed uit de verf.
Het geheel is helder en functioneel opgezet. Het bad is
symmetrisch ingedeeld naar mannen- en vrouwenafdelingen, met aparte circuits van baden, kleedruimtes enzovoorts. Op de as plaatste Wiebenga een zuiveringsbassin.
Waar oorspronkelijk zandstranden waren aangelegd,
bevinden zich inmiddels grasvelden. De duiktorens van
het bad typeren de moderne vormgeving.
50 ❘ WIPSTRIK
WIPSTRIK ❘ 51
Cornelis Houtmanstraat
Wipstrikkerallee
P.A. Lankhorst
ADRES
ARCHITECT
Willem Barentzstraat
ketten gebruikt om snel goedkope
huizen ter plekke in elkaar worden
woningen en scholen te realiseren.
gezet. Philips leverde de onderdelen
In Zwolle zijn, op verschillende
en een instructie voor de montage.
De Keyzerstraat 43 - 51; Willem Barentzstraat 15 - 19;
locaties, groepjes Oostenrijkse hou-
Er bestonden enkele, dubbele en
De Rijpstraat 29 - 35; Abel Tasmanstraat 6 - 8;
ten woningen gebouwd die waren
driedubbele woningpakketten, geo-
geleverd door het Woningbureau
riënteerd in verschillende richtin-
van Philips Gloeilampenfabrieken.
gen, genaamd ‘Einfamilienhaus
Hoewel de wijk Wipstrik al eerder tot bloei kwam, werden
Philips bood de woningen aan om
Zuiderzee’.
ook in de jaren dertig nog zogenoemde middenstandswo-
de gemeente tegemoet te komen bij
Bij de woningen werden standaard-
ningen gebouwd op nieuwe grond. Het bouwbedrijf van
de problemen rond het huisvesten
schuurtjes geleverd. De dakpannen
H.J. Schutte bouwde 24 woningen in 1933 in één serie aan
van haar werknemers.
werden van een plaatselijke leveran-
de Wipstrikkerallee, en in 1934 zette hij in dezelfde buurt
De gemeente op haar beurt had
cier betrokken. Omdat de woningen
weer verschillende blokken neer, onder andere aan de
industrialisatie hoog op de prioritei-
door veel groen worden omgeven
C. Houtmanstraat 1-13. Bouwmaatschappij Assendorp
tenlijst staan, en vroeg bij het
en goed zijn onderhouden, vormen
bouwde dezelfde ontwerpen aan de overkant van de C.
Ministerie van Wederopbouw een
ze een opvallend ensemble in de
Houtmanstraat (nummers 2-14).
financieringsregeling voor de hou-
Zeeheldenbuurt.
43
Houten woningen
1949 - 1950
ARCHITECT
Onbekend
ADRES
1933 - 1934
nen fundering konden de houten
OBJECT
Woningen
ten woningen aan. Op een beton-
de plaatsen in Nederland bouwpak-
OBJECT NUMMER
OBJECT
OBJECT NUMMER
41
Na de oorlog werden op verschillen-
Wipstrikkerallee 177 - 179; Vermeerstraat 25 - 33
De Zwolse architect Lankhorst tekende voor het ontwerp.
De fraaie hoekoplossingen en de overgangen in de blokken, met torentjes en ijzeren balkons met vlaggenmast,
OBJECT NUMMER
44
functioneren als stedenbouwkundige accenten op een
wijze die kenmerkend was voor de architectuur en ste-
OBJECT
OBJECT NUMMER
Het vijfhoekige blok tussen de Herenweg en het Herfterplein is als een-
1933 - 1934
Herfterweg/ Vosmearstraat
ADRES
Herenweg/ Herfterplein/
A.L.B. van Essen
heid opgevat met steeds net andere details in de gevels. Zo verschillen de
ingangspartijen telkens en hebben de hoeken bijzondere aandacht gekregen. Van Essen bedacht op iedere hoek een andere oplossing: een lagere
Op het moment dat de bouwer 'Nelow' uit Den Haag vergunning kreeg
invulling van de hoek, een erker, een serre, enzovoorts. De gevels zijn met
hier 'heerenhuizen en middenstandswoningen' te bouwen, waren de
een opvallend mooie soort baksteen bekleed en zorgvuldig gedetailleerd.
Vosmaerstraat en het Herfterplein nog niet aangelegd. De aannemer
Het ontwerp van het blok is opgevat als een stedenbouwkundig geheel dat
moest 23 duizend gulden bijdragen aan de kosten van de straataanleg om
straten en plein vormt.
te mogen bouwen.
Zie pagina 39.
52 ❘ WIPSTRIK
H. Mastenbroek en J.H. de Herder
ARCHITECT
ADRES
koplossing en werden bijgestaan door de gemeentelijk architect.
OBJECT
Uiteindelijk is de hoek feitelijk genegeerd en is het pand frontaal aan de
Hanekamp geplaatst. Op deze plek stond voorheen Herberg De
Woningen en winkels
Woningen
ARCHITECT
Hanekamp 2 - 8
42
tecten hadden de nodige problemen met het vinden van een goede hoe-
1952 - 1954
denbouw uit de periode van de Amsterdamse School.
De flat vormt de hoek van de Hanekamp en de Wipstrikkerallee. De archi-
Hanekamp, die in zijn geheel is verplaatst naar het Openluchtmuseum in
Arnhem. De corporatie Algemeen Belang wilde eerst zestien woningen
bouwen, maar op aanraden van de gemeente werden op de begane grond
vier winkelruimten gemaakt. De twaalf overgebleven woningen hadden
centrale warmwatervoorziening, boodschappenlift en vuilnisstortkoker.
Door al die moderne faciliteiten kwam de huur wel aan de hoge kant: vijftig gulden per maand. Sinds de bouw zijn zowel winkels als woningen verbouwd en samengevoegd. Typisch voor de vroege jaren vijftig is de combinatie van een zakelijke, sobere architectuur met – spaarzaam toegepaste –
geometrische ornamentiek. Dit samengaan van elementen van de 'moderne' architectuur met trekken van een meer traditionalistische opvatting,
komt na de oorlog veel voor. De verfijnde gevel is nog behoorlijk in tact.
WIPSTRIK ❘ 53
❙
Dieze
in
de
v r o e g e
45
OBJECT
was
OBJECT NUMMER
Dieze
Schoenkuipenbrug
1906 - 1907
Almelose Kanaal
L. Krook
ADRES
ARCHITECT
Groot Wezenland/
De brug, die door de stadsarchitect werd ontworpen,
vormde in 1907 een belangrijke verbinding tussen Groot
te Zwolle. In de negentiende eeuw vormde zich
Wezenland en de groeiende voorstad Dieze.
Middeleeuwen een zelfstandige marke ten noor-
een vrijwel ononderbroken gordel van bebou-
De Schoenkuipenbrug verving destijds de ophaalbrug
den van Zwolle. Een marke was een gebied dat
wing om de Zwolse binnenstad. Deze bestond
over het Almelose Kanaal. Aan wal bevindt zich het een-
eigendom was van een vereniging van landeige-
uit zowel villa’s als middenstands- en arbeiders-
voudige brugwachtershuisje. De opritten van de brug zijn
naren, een constructie die voornamelijk in het
woningen. In Dieze verrezen voornamelijk een-
in baksteen gemetseld, met hardstenen plinten en leunin-
oosten van Nederland voorkwam. Omdat Zwolle
voudige huizen. In de Tweede Wereldoorlog
gen. Verder is hij geconstrueerd uit geklonken welijzeren
flink groeide, kreeg het in 1384 de marke Dieze
werd het deel van Dieze direct ten noorden van
liggers met een houten dek. Het bewegende deel draait op
erbij om verder te kunnen uitbreiden. Tot de
de gracht gebombardeerd. In 1944 maakte de
een centraal plateau. In het water is de vaarroute gemar-
opheffing van Zwollerkerspel in 1967 was dat de
dienst Openbare Werken een plan van uitbrei-
keerd door houten remmingswerken.
ding voor Dieze. De rand langs het noorden van
De leuningen zijn op eenvoudige wijze vormgegeven in
de binnenstad zou worden gesaneerd en opge-
sierlijk smeedijzer.
vuld met een fijnmazig wegennet dat aansloot
bestemmingplannen voor Dieze van kracht
geweest en is de wijk langzaamaan verder opgevuld. Aan de Zamenhofsingel is gestreefd naar
solitaire gebouwen in een groene setting, zodat
54 ❘❘ KAMPERPOORT
46
gen in de kazerne zijn enkele malen verbouwd en aangepast aan de kan-
Marechausseekazerne
1929 - 1931
toorfuncties die er nog steeds in zitten. De gevel van gele baksteen is
ARCHITECT
Meppelerstraatweg 19 - 24
Bouwk. afd. der Genie te Groningen
ADRES
voerd. In de jaren daarna zijn verschillende
OBJECT
op de Zamenhofsingel. Dat plan is niet uitgeOBJECT NUMMER
Dieze
laatste grote gebiedsuitbreiding van de gemeen
horizontaal geleed door middel van een plint met zwarte geglazuurde
baksteen en teruggelegen muurvlakken. De hoge kappen zijn met gegla-
hier een pendant van de Van Roijensingel aan
De kazerne werd als eerste pand op de hoek van de Meppelerstraatweg en
zuurde pannen belegd, die belangrijk bijdragen aan de kleurrijke indruk
de zuidkant van de stad zou kunnen ontstaan.
de nieuw aangelegde Jupiterstraat gebouwd, in een op dat moment nog
van het geheel. Op de toren is een fraai tegeltableau aangebracht met in
In 1950 maakte W.M. Dudok een stedenbouw-
voornamelijk agrarisch gebied. Sinds 1850 was er in Overijssel niet veel
gestileerde vorm het wapen van Nederland en een keramisch uurwerk. In
kundig plan voor de Meppelerstraatweg, waarbij
gebouwd ter verdediging van het land, en pas vlak voor de oorlog zouden
de hal onder de toren bevond zich oorspronkelijk een fraaie trap en een
hij woningblokken aan weerszijden van de weg
er incidenteel weer militaire objecten verrijzen. Wel werden er steeds
bovenlicht met glas in lood. Beide zijn verdwenen. De gemetselde bloem-
situeerde en aan de zuidkant een industrieter-
onderkomens voor manschappen gebouwd, zoals deze kazerne. Het
bakken en betonnen luifels accentueren de ingangen. De Genie heeft vóór
rein. Twee jaar later verrezen de woningen en in
gebouw is op een L-vormige grondslag gebouwd en gaat vergezeld van
de oorlog veel opmerkelijk goede architectuur gebouwd en verschillende
1953 maakte Philips gebruik van Dudoks plan
een stookhuis en een koetshuis/garage. Aan deze laatste hangen nog de
beroemde architecten, zoals W.M. Dudok, zijn er hun carrière begonnen.
door een vergunning aan te vragen voor de
ringen voor het vastzetten van de paarden. De verschillende dienstwonin-
Zie pagina 7.
DIEZE ❘ 55
Voormalig Sophia Ziekenhuis
1931 - 1935
1952
Meppelerstraatweg oostelijk deel,
even(zuid)
P.A. Lankhorst
ADRES
Rhijnvis Feithlaan 80 - 96
Woningen
ARCHITECT
J.G. Wiebenga + J. van der Linden
ADRES
ARCHITECT
48
OBJECT
OBJECT NUMMER
OBJECT
OBJECT NUMMER
47
Tegenover elkaar zijn in dit noordoostelijk gedeelte van Dieze in dezelfde
Het oudste gedeelte van het Sophia Ziekenhuis
tijd twee grote woningbouwprojecten gerealiseerd die architectonisch
werd in 1884 gebouwd, waarna in verschillende
behoorlijk verschillen.
fasen delen werden aangebouwd. In 1931 maak-
Het project aan de zuidkant van de Meppelerstraatweg, met even num-
te Wiebenga een opvallend strak ontwerp voor
mers, werd gerealiseerd in 1952, in opdracht van Woningstichting
een uitbreiding in de sfeer van het in uitvoering
Volkswelzijn door architect Lankhorst. Het bestaat uit 264 woningen in
zijnde zwembad in de Wipstrik, maar dat leidde
flats van drie en vier lagen. De stedenbouwkundige opzet van het geheel,
tot een felle strijd met het College van
waarbij de blokken scheef op de weg staan en gescheiden worden door
Burgemeester en Wethouders en met de
groengebieden, is aantrekkelijk afwijkend van de tot dan toe gangbare
Schoonheidscommisie. Wiebenga had een gevel
woningbouw. Het is een vroege vorm van de strokenverkaveling waarmee
van louter staal en glas voor ogen. Hij moest bij
juist vóór de oorlog in Amsterdam was geëxperimenteerd. De
het aanpassen van het ontwerp - zodat de
Welstandscommissie vroeg zich destijds wel af hoe deze woonwijk 'die
Schoonheidscommissie en gemeente hun fiat
aan de entree van Zwolle ligt, zich op wasdagen zal tonen?' Bij gebrek aan
zouden
voorzieningen zou alle was maar buiten, dus vol in het zicht hangen.
geven
-
samenwerken
met
de
Amsterdamse architect Van der Linden, een
ervaren ziekenhuisbouwer. Wiebenga was logischerwijs niet gelukkig met deze situatie.
Moderne elementen als stalen raamkozijnen,
OBJECT NUMMER
de delen wist hij er toch door te krijgen, maar in
het bijgestelde ontwerp is de essentie, glazen
borstweringen, verdwenen en vervangen door
traditionele (gele en rode) baksteen. Aan het
49
OBJECT
metalen balustrades en betonnen en gepleister-
Woningen
1953
Meppelerstraatweg oostelijk deel,
penhuis met geheel glazen wanden, dat twee
oneven (noord)
M. Meijerink
ADRES
ARCHITECT
betonskelet en met name in het betonnen trapvleugels verbindt, is nog te zien welke architec-
glazen bouwstenen en een dakterras: een leven-
nooit uitgevoerd. Het gebouw is momenteel
tuur Wiebenga in zijn eerste ontwerp nastreef-
dig accent. Ook de entree is gemarkeerd, met
niet meer als ziekenhuis in gebruik maar dient
Aan de oneven kant van de straat werden een jaar later vijf blokken met
de. Opvallend zijn de uit de gevel stekende ope-
een betonnen luifel en een bakstenen toren met
als gemeentelijk kantoor. De kunstacademie van
woningen gebouwd in een wat meer traditionalistische architectuur van
ratiezalen op consoles.Wiebenga heeft zijn uit-
schoorstenen, liftkoker en een balkonhekje bij
de Hogeschool der Kunsten Constantijn
Meijerink. Woningbouwvereniging Bouwlust was hiervoor verantwoorde-
breiding op de hoek van de straat met de
de vlaggenmast. In zijn ontwerp gaf Wiebenga
Huygens wil zich hier vestigen en heeft het ont-
lijk. Deze typische jaren vijftig architectuur is ingetogen maar zorgvuldig
Nieuwe Vecht gericht. Op die hoek plaatste hij
ook een mogelijkheid voor verdere uitbreiding
werp voor de verbouwing opgedragen aan archi-
gedetailleerd met stalen ramen en aardige decoratieve details.
een tweezijdige erker, een torenopbouw met
aan langs de Nieuwe Vecht, maar dat gedeelte is
tect Hubert-Jan Henket.
56 ❘ DIEZE
DIEZE ❘ 57
gegeven in een typische industriële jaren vijftig architectuur, is van beton
opruiming van de ruïnes en de krotten werd een groen
1964
gebied met vrijstaande kantoren aangelegd. Door de ligARCHITECT
Esdoornstraat 25/
hoek Middelweg
W. Boxman
ging van de kantoren in een groene, min of meer afgesloten omgeving, vormt dit gebied een eilandje in een verder
geconstrueerd, met hardgrauw betonnen gevels en een opvallende,
redelijk kleinschalig ingevulde woonwijk.
gewelfde keramische schaalconstructie voor de daken. Dergelijke beton-
Het gebied werd in 1970 bestemd voor de bouw van een
constructies werden kort na de oorlog veel toegepast, vanwege de staal-
complex van kantoren van onder meer Centraal
schaarste in Europa. Het is een typisch voorbeeld van de utiliteitsbouw
Belastingkantoor en Rijksarchief. Architect Tauber uit
waarmee het bureau van De Gruyter rond 1960 een grote reputatie ver-
Alkmaar maakte de eerste ontwerpen in 1971 al 'aanbe-
wierf.
stedingsgereed'. In 1977 werd het gebouw in gebruik
Het terrein waarop de bedrijfshal van DSM staat zal in de komende jaren
genomen, en in 1996 breidde dezelfde architect het uit.
herontwikkeld worden. Het is de vraag of de hal dat overleeft.
De geslotenheid van het volume wordt door de plastische
53
OBJECT
Opstandingskerk/Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt
Gemeenschappelijk Administratie Kantoor (GAK)
1952 - 1953/1979 - 1980
ARCHITECT
Zamenhofsingel 25
bureau Elling: H. Hoogewoning
ADRES
kleiner dan het gebied dat nu als zodanig in gebruik is.Het halletje, vorm-
nogal onder de Tweede Wereldoorlog heeft geleden. Na
ADRES
toiletten onder worden gebracht. Het driehoekige bedrijventerrein was
51
OBJECT
magazijn, een schaft-, was- en kleedlokaal, de spreekkamer, keuken en
OBJECT NUMMER
om een nieuwe bedrijfshal te bouwen. Daarin zouden de fabriek, het
OBJECT NUMMER
Het archief is gelegen in een gebied van Zwolle dat fysiek
In 1957 kreeg NV Reinders Olie- en Veevoederfabrieken rijksvergunning
banden zien. Zijn architectuur krijgt daarmee een zekere
DSM Bedrijshal
massa, die haar laat afwijken van de traditionele beton-
1957 - 1958
52
OBJECT
hoek Centuurbaan en Nieuwe Vecht
skelet-met-baksteenvulling gebouwen.
P.J. de Gruyter
ADRES
ARCHITECT
DSM - terrein:
OBJECT NUMMER
50
vaak een bijzonder gebruik van baksteen en metselverOBJECT
OBJECT NUMMER
vormgeving gecompenseerd. Het werk van Tauber laat
Rijksarchief Overijssel
1971 - 1977/1996
ARCHITECT
het GAK en de Sociale Verzekerings Bank
de uitgebreid met een volume in dezelfde
en verzorgingstehuis. De kerkenraad van de Gereformeerde Kerk
(SVB) contrasteert nogal met de fijnmazi-
witte steen en, nog later, met een toren, die
Vrijgemaakt gaf Boxman in 1964 de opdracht om een kerk met verga-
ge binnenstad aan de overzijde van de
nu door de SVB wordt gebruikt. Deze
derlokalen, keuken, toiletten en parkeerplaats te ontwerpen. De platte-
Stadsgracht en de erachter gelegen woon-
toren is uitgevoerd in de in die jaren bij
grond is opgebouwd uit drie geschakelde rechthoeken: het voorplein, een
wijk. Het gebruik van stralend witte, gegla-
architecten zeer populaire B2 betonblok-
vleugel met vijf zalen en faciliteiten en het eigenlijke kerkgebouw. Het
zuurde baksteen, witte kozijnen en veel
ken. Door de schaalvergroting en de uit-
kerkgebouw is een eenvoudig blok met aan twee zijden grote heldere ven-
glas doet het nog meer afsteken. De gevels
breidingen is er niet veel terechtgekomen
sters en een smal glas-in-loodraam. De galerij is te bereiken via een sier-
hebben een zekere dieptewerking verkre-
van het streven een moderne variant op de
lijke wenteltrap in de hoek. Het voorplein is geometrisch ingedeeld met
gen door de verdeling van het bouwwerk
singelbebouwing aan de Van Roijensingel
een vierkant bestratingspatroon en een opvallende opengewerkte klok-
in hogere en lagere vleugels en de entree,
te realiseren.
kentoren op de hoek. Hoewel het een typerend functioneel jaren zestig
die onder een uitstekende luifel is gesitu-
Bovendien hebben de uitbreidingen een
ontwerp is, heeft de architect geprobeerd om door middel van eenvoudi-
eerd. Een laag bouwvolume met horizon-
klonterig gebouwencomplex opgeleverd,
ge abstracte middelen de kerk een zekere monumentaliteit te geven. In
tale accenten moest bij het oorspronkelijke
dat de elegantie van de eerste fase doet ver-
1999 werd aan de achterzijde een uitbreiding toegevoegd.
gebouw de schaal verzoenen met de omge-
bleken.
ADRES
ving. Later is dit gebouw aan de rechterzij-
De kerk ligt in een levendig stuk van de wijk Dieze, temidden van school
58 ❘ DIEZE
P.H. Tauber
Het grootschalige kantorencomplex van
Eikenstraat 20
DIEZE ❘ 59
Geluidsschermen A-28
A-28
Rijkswaterstaat Directie Oost
ADRES
ARCHITECT
1994 - 1995
ARCHITECT
op een markante hoek aan de noordoostelijke zijde van de Stadsgracht.
1989 - 1991
Behandelcentrum Geestelijke Gezondheidszorg RIAGG
Brouwer Steketee Architecten: J.J.M. Klompenhouwer
Burgemeester Roelenweg 9
De gebouwen vallen bovendien op in de omgeving vanwege de kleurstel-
ADRES
rij van zes eengezinswoningen. Het appartementencomplex is gesitueerd
56
OBJECT
OBJECT NUMMER
54
OBJECT
OBJECT NUMMER
Het complex bestaat uit een gebouw met achttien appartementen en een
ling en de ronde, torenachtige uitbouwen die het appartementengebouw
Vanaf het water presenteert het grote pand zich op zijn best, met zijn
het voorkomen geeft van een moderne burcht. De ontwikkelaar wilde
gebouwhoge erker en verschillende vleugels. De goede bereikbaarheid
twee dezelfde appartementengebouwen realiseren, maar door ‘marktom-
van de locatie voor fiets, bus en auto stond bij het ontwerp voorop. De
standigheden’ kwamen zes 'stadsvilla's' (rijtjeshuizen) in plaats van het
gevels zijn uitgevoerd in een combinatie van baksteen, die hier en daar in
tweede gebouw . Daar was meer vraag naar. De architect heeft gezocht
reliëflagen is uitgemetseld, fijne betonbandjes boven de raamstroken en
naar een typisch stads, smal en hoog, woningtype, dat als moderne invul-
vergrijzend western wed cedar- hout. Met de vrij ingetogen vormgeving
ling qua kleur, materiaal en detaillering zou passen binnen de omringen-
en materiaalgebruik en de aandachtige detaillering vormt het gebouw een
de wijk.
uitzondering op de gangbare abstract gedetailleerde kantorenbouw. Dat
kunnen zijn, is te zien in het kantoor dat hetzelfde bureau in 1998 voor
55
de hoek van de IJsselallee en de Hanzelaan in Hanzeland ontwierp.
OBJECT
OBJECT NUMMER
bezuinigingen juist voor dit soort gedetailleerde architectuur fnuikend
Eensgezinswoningen en appartementengebouw
1993 - 1994
Blekerswegje 21 - 55
OBJECT NUMMER
H. Zeinstra
57
ADRES
ARCHITECT
OBJECT
elementen waartussen platen zijn gehangen. De hele constructie is uitgevoerd in gewassen grindbeton. Waar dat geluidstechnisch nodig was
zijn er ophogingen in het scherm aangebracht die, om het beeld niet te
verstoren, van hardglas zijn gemaakt.
Waar voldoende ruimte langs de weg was om een, goedkopere, geluidswal aan te leggen, werd deze bekroond met een vanuit de schermen doorlopende betonband. Vanwege problemen met graffiti zijn de schermen
later geschilderd.
60 ❘ DIEZE
Gemeente Zwolle: A.C.B van de Hoogen
deze lokatie ontworpen zijn. Zij bestaan uit plastisch vormgegeven draag-
Concertzaal De Branie
belangrijker is het dat de schermen zelf zeer zorgvuldig en speciaal voor
ADRES
ARCHITECT
ter niet veel méér van de stad te zien dan enkele galerijflats. Des te
1995 - 1996
royaal uitzicht over Zwolle. Na de plaatsing van geluidschermen is er ech-
Zamenhofsingel 7
Door de verhoogde ligging van de A-28 had je vanaf de snelweg altijd een
De gemeentelijke Sector Welzijn
dat de muziek in de omliggende wijk
mes bij de entree verzelfstandigd en
vroeg om een popconcertgebouw met
te horen is. De vormgeving richt zich
is de nadruk gelegd op een plastische
twee zalen (voor 400 en voor 100 per-
op het aanvaardbaar, zelfs uitnodi-
massa-behandeling, met een zeer
sonen) en zes oefenruimtes. Verder
gend vormgeven van deze gesloten
geprononceerde dakrand die dit
moesten faciliteiten als foyer, entree
massa’s. Hiertoe zijn de lagere volu-
benadrukt.
en kantoren worden ingepast, alsmede bijzondere installaties; een trafohuisje vanwege de grote hoeveelheid
elektriciteit die tijdens een concert
wordt verbruikt en een grote luchtverversingsinstallatie. Het grootste probleem bij een dergelijk gebouw is
echter het geluid.
De verhoudingen van breedte, lengte
en hoogte zijn afgestemd op een optimale akoestiek, terwijl zwevende
vloeren, gelaagde buitenmuren, uitzonderlijk dik dubbel glas, geluidssluizen en zogenaamde buigslappe
binnenwanden moeten voorkomen
DIEZE ❘ 61
❙
Embden had de supervisie, maar de Dienst
landen Oost, met kronkelige woonerven en
Openbare Werken, onder leiding van directeur
voornamelijk eengezinshuizen is typerend voor
de woningnood in een fors tempo. Van Embden
S. van der Wal, ontwierp het stedenbouwkundig
de jaren zeventig.
schikte 4055 woningen in vier buurten. Een
plan. De naam van de wijk kwam van het rivier-
assenkruis van groenzones scheidt de buurten
tje de Westerveldse Aa, dat ‘als aantrekkelijk ele-
van elkaar en het geheel is door een groene rand
ment in de wijk’ werd opgenomen, tezamen
omgeven. In die groene zones zijn de voorzie-
met enkele andere waardevolle landschappelijke
woongebied van Zwolle. In dit stadsdeel aan het
ningen gesitueerd, zoals kerken en een wijkcen-
elementen die werden behouden. Bovendien
Zwarte Water verrijzen binnen tien jaar in totaal
trum. Aan de randen liggen ondermeer scholen
maakte landschapsarchitect J.T.P. Bijhouwer
8500 woningen. De naam Stadshagen is oud.
en een winkelcentrum. De woningblokken zijn
tegelijkertijd een recreatieplan voor het gebied.
Mastenbroek, het gebied waar Stadshagen in
voornamelijk noord-zuid georiënteerd in steeds
Doel van alle betrokkenen was om een zo goed
ligt, behoort tot de oudste polders van
herhaalde combinaties, de zogenaamde 'stem-
mogelijke stedenbouwkundige ontwikkeling te
Nederland. Al in 1364 werd de nieuwgewonnen
pels'. Zeventig procent van de bebouwing
verkrijgen van het hele gebied tussen de A-28,
grond in rechte, rationele vlakken verdeeld over
bestaat uit hoogbouw met uitzicht op het omrin-
de Vecht en het Zwarte Water. Voor wat betreft
verschillende eigenaren, zoals de Bisschop van
gende landschap. Van Embden was als steden-
de integratie van groen en landelijke omgeving
Utrecht en omringende steden. Alle delen die
bouwkundige door het idee van de ‘functionele
in het plan, geldt de Aa-landen nog steeds als
‘stad’ in de naam hebben, behoorden aan de
stad’ beïnvloed, wat door moderne architecten
voorbeeld in Nederland. De Aa-landen ademt
stad Zwolle. In Mastenbroek verrijst nu de
na de oorlog veel werd toegepast. Daarbij wer-
als wijk een andere sfeer dan Holtenbroek. De
nieuwste huizenzee van Zwolle. Het woning -
den lucht, licht en ruimte voor de woningen van
woningblokken zijn niet meer strikt rationeel
aanbod is gevarieerd, met huur- en koopwonin-
het grootste belang geacht. De belangrijkste
geordend, veilige woonhoven en speelstraten
gen in verschillende prijsklassen. Het motto
functies in de stad (wonen, werken, verkeer en
voor de kinderen. De ontwerpers van de Aa-lan-
daarbij is dat ‘iedereen in Stadshagen een woon-
recreatie) moesten ieder een duidelijke, zelf-
den waren van mening dat de vraag van bewo-
plek moet kunnen vinden’. Ook deze wijk is een
standige plek in een stad hebben zonder elkaar
ners naar een meer intieme woonomgeving niet
typisch product van zijn tijd. Stadshagen is ont-
van
te storen. Van Embden gebruikte weinig ele-
kon worden genegeerd. In het wijkcentrum, dat
wikkeld in het kader van de Vierde Nota voor de
Zwolle, S.J. van Embden, was in 1955 van
menten uit het bestaande landschap of van de
de Aa-landen de nodige onafhankelijkheid van
Ruimtelijke Ordening Extra, de VINEX. In heel
mening dat de stad het beste kon uitbreiden in
historische bebouwing in zijn ontwerp. Alleen
Zwolle moest geven, zou getracht worden een
Nederland wees de rijksoverheid aan het eind
noordelijk richting. Hij vond dat de rijksweg
de boerderij De Klooienberg, die toch aan de
‘gezellige promenade, met een terras aan het
van de eeuw locaties aan voor grootschalige
geen onoverkomelijke hindernis vormde, mits
rand van de wijk lag, heeft hij gespaard.
water te creëren’. Een dergelijk statement was in
nieuwbouw bij de grote steden. Termen als
de noordelijke wijken goede verbindingen met
Holtenbroek is met de Zwolse binnenstad ver-
1962 nog heel ongebruikelijk; het zou pas een
duurzaamheid op milieugebied, sociale veilig-
de binnenstad zouden krijgen en over eigen
bonden door drie wegen die onder de A-28
jaar of tien later gebruikelijk worden om van
heid, kwaliteit van de openbare ruimte en geva-
voorzieningen konden beschikken. Hij begon
doorgaan. In de jaren negentig is de openbare
‘gezelligheid’ in de stedenbouw te spreken. De
rieerde woningtypen komen veelvuldig aan bod.
met het ontwerp voor de wijk Holtenbroek en
ruimte in Holtenbroek verbeterd en zijn kleine
Aa-landen werd in de jaren zeventig gebouwd,
Voor openbaar vervoer, voetgangers en fietsers
had een aantal jaren later de supervisie over de
nieuwbouwprojecten in open ruimten in de
waardoor de architectuur wezenlijk van
worden speciale snelle routes in de wijk ont-
ontwikkeling van Aa-landen. Veel later, in 1991,
bestaande wijk gevoegd.
Holtenbroek verschilt. Door een lager bouw-
worpen in een poging autoverkeer te ontmoedi-
tempo en dus grotere spreiding in de tijd, is de
gen. Stadshagen is met de stad verbonden door
Aa-landen
diversiteit in architectuur ook groter.
de Twistvlietbrug en de Mastenbroekerbrug.
In 1962 werd het ontwikkelingsplan Aa-
De Krekenbuurt met intieme woonerven en de
weg
65
❙
62
elw
eg
61
60
t
aa
rtpl
be
Hu
Beethovenl
aan
66
64
63
67
54
49
n
ienb
venlaa
Beetho
Kloo
58
ergl
straat
n
aa
Lortzing
51
59
48
Zw
ar
te
46
w
ate
r
k
uisdij
erh
av
en
Gasth
Ka
tw
old
ad
Ijsselhallen
Stedenbouwkundig
adviseur
werd besloten dat ook het Zwarte Water geen
Sch
ev
em
ole
np
eg
w
Bla
lo
w
eg
-IJ
ss
elk
an
aa
l
alo
n
laa
16
Groei in noordelijk richting
❙
Stadshagen
Stadshagen is anno 1999 het jongste
ith
Fe
Zw
oll
e
4
vis
KAMPERPOORT
56
53
ijn
90
57
Rh
62 ❘
52
88
eg
low
Bla
50
benadering zien. Ook de latere uitbreiding Aa-
Het uitbreidingsplan Holtenbroek uit
Brink
hoek
Midd
elk ongeveer duizend woningen komen. Van
1956 werd in zijn geheel uitgevoerd, vanwege
Holtenbroek, Aa-landen, Stadshagen
68
Holtenbroek
47
55
44
42
45
36
39
hindernis hoefde te zijn en besloot de gemeente ten westen van Holtenbroek de nieuwe wijk
zeeheldenbuurt
n
Stadshagen te bouwen.
❙
landen uitgebracht. Er zouden zes buurten met
woongebouwen rond De Dobbe laten de nieuwe
❘ 63
ARCHITECT
Flats
Toen het uitbreidingsplan Holtenbroek was vastgesteld,
1957 - 1960
kon met de invulling worden gestart. Dat geschiedde in
H.L.O. Buchta/Mastenbroek en De Herder/W. Wormhoud
grote partijen tegelijk. Woning- bouwvereniging Beter
Zuidelijk deel Beethovenlaan,
even en oneven zijde
ADRES
58
OBJECT
45
OBJECT NUMMER
OBJECT NUMMER
Wonen bouwde aan de oostzijde 216 woningen ineens;
aan de overkant werden er 200 gerealiseerd. Zowel Rijk
als Provincie waren bij de invulling van Holtenbroek
betrokken, voor wat betreft goedkeuring en subsidie; de
oneven zijde was woningwetbouw. Ook Van Embden had
als stedenbouwkundige enige zeggenschap over de architectonische invulling en vroeg bijvoorbeeld de architect
Buchta zijn trappenhuizen aan te passen. Door middel
van detaillering, zoals de toepassing van gevarieerd metselwerk aan de westzijde, is naar variatie en levendigheid
gestreefd. De ontwerpen van Wormhoudt zijn ook in de
zijstraten aan de westkant gebouwd. De architectuur in
Holtenbroek is – net als het stedenbouwkundig ontwerp
– sterk tijdsgebonden, zowel voor wat betreft vormgeving
59
woningdifferentiatie.
OBJECT
OBJECT NUMMER
als de woningtype.
Flats en woningen
In 1991 zijn de flats, die variëren van drie tot vijf lagen, gerenoveerd en
1957 - 1960
Klooienberglaan 2 - 92/ Lortzingstraat 1 - 81, 2 - 46/
H.L.O. Buchta
ADRES
ARCHITECT
Handellaan 2 - 72/ Hoffmanstraat 1 - 8, 2 - 48/
Nicolaistraat 1 - 81/ Von Weberstraat 2 - 48, 1 - 63
van nieuwe gevelbekleding voorzien. De gevels zijn, in een geometrisch
spel, afwisselend met ramen en gesloten vlakken gevuld. De blokjes vertonen grote architectonische samenhang maar zijn op een gevarieerde
wijze rond groene gebieden gerangschikt.
De flats zijn gesitueerd aan de rand van Van Embdens uitbreidingsplan
en een deel kijkt uit over veel groen en daarachter het Zwarte Water. De
Algemene Zwolse Coöperatieve Woningbouwvereniging wilde in eerste
instantie 123 woningen bouwen, maar langzaam groeide dat aantal tot
310, waardoor een heel buurtje in dezelfde karakteristieke architectuur is
gerealiseerd. Net als in projecten rond de nabij gelegen Beethovenlaan
was ook hierbij de Nationale Woning Raad adviserend orgaan. Deze NWR
schreef in haar rapport dat dit plan 'geheel nieuwe vormen' introduceerde in Zwolle: 'de woon- en toekomstwaarde van deze woningen moet dan
ook zeer groot worden genoemd.' Daarbij werd ongetwijfeld gedoeld op
innovatieve plattegronden, met split-level oplossingen en een ruime
64 ❘ DIEZE
HOLTENBROEK ❘ 65
Pergolesistraat/
Philidorstraat
Verheijen, Verkoren, De Haan: J.S. de Haan
ADRES
ARCHITECT
project
de
De terrasflats vormen het gezicht van de Aa-landen over het water van de
voor de wijk Holtenbroek inge-
BouwRai in Almere.Om de een-
Dobbe. De stedenbouwkundige dienst van de gemeente richtte het
richt, maar in de loop der jaren ont-
heid te bewaren, adviseerde de wel-
gebied rondom de Dobbe-woningen in overleg met de architect, omdat
stond behoefte aan meer woningen
standscommissie de architect om
het ontwerp sterk met de directe omgeving samenhangt. Het water loopt
de bevolkings teruggang van de
de dakterrassen van een borstwe-
ook tot tussen de blokken, terwijl de binnenzijde de kant is voor galerij-
wijk op te vangen. Bovendien kon-
ring te voorzien, omdat anders een
en en parkeren. Groosman was één van de prominente architecten van
den hier andere woningtypen wor-
al te bonte verzameling van hek-
na de Tweede Wereldoorlog. Hij experimenteerde in de jaren zestig en
den aangeboden ten behoeve van
werken zou ontstaan. De gesloten,
zeventig met nieuwe bouwsystemen (in dit geval het gietbouwsysteem)
de diversiteit in Holtenbroek. Het
kindvriendelijke opzet van de
en met nieuwe plattegronden. Dit project kreeg van de overheid het
wijkje met zeventien blokken is
buurt maakt dat dit deel van de
stempel 'experimentele woningbouw', wat betekende dat het project sub-
ruim en groen van opzet. De zorg-
wijk een wat geïsoleerd karakter
sidie kon krijgen en makkelijker kon worden goedgekeurd. De wel-
vuldig gedetailleerde eengezinswo-
heeft. Als een enclave met typische
standscommissie zag het project 'in zijn totaal van ligging en ruimtelij-
ningen zijn bekleed met kalkzand-
jaren negentig bouw staat hij naast
ke opbouw als een aanwinst voor het stedenbouwkundig aspect van de
steenmetselwerk in verschillende
het
Aa-landen als stadsdeel.' De terrasvormige opbouw van de appartemen-
pastelkleuren, waardoor het geheel
Holtenbroek. Het gaat de dialoog
bij mooi weer een bijna mediter-
met Van Embdens geesteskind niet
raan karakter krijgt. Het bureau
aan, zoals het complex bij de
Verheijen experimenteerde hier al
Rossinistraat, maar sluit zich af
eerder mee, onder andere in het-
‘Cayenepeper’
strenge,
maar
op
levendige,
62
rijflat. De plattegronden van de appartementen variëren van twee tot vier
1971 - 1972
ARCHITECT
Grotekreek/ Molenkreek/ Mosselkreek/
Rietkreek/ Schelpkreek/ Zandkreek/ Zuidkreek
van de wijk.
ten is fantasievol en levendig, vergeleken met de meer gebruikelijke gale-
Eengezinswoningen
B. Stegeman
ADRES
1994 - 1995
Het perceel was als recreatiegebied
OBJECT
Woningen
OBJECT NUMMER
OBJECT
OBJECT NUMMER
60
kamers. Op de begane grond van de flats zijn bergingen gesitueerd. De
kozijnen waren oorspronkelijk van donker gebeitst hout, maar zijn vervangen door witte kunststof. De gebouwen zijn het resultaat van een
De groengebieden aan de achterzijde van de woningen zijn gemeen-
beweging in de jaren zestig waarin werd gepleit voor een minder recht-
schappelijk eigendom van de vereniging van eigenaren, die ze onder-
lijnige architectuur. Door het experimenteren met plattegronden en
nen gevels passen, en de bijzondere open-
houdt. Slechts een smalle strook, grenzend aan de woningen, is privé-
gevels, werd meer variatie mogelijk. Groosman sloot inventief bij die
straat, aan de rand van Holtenbroek in een
bare verlichting die aan staalkabels tussen
eigendom. Er wordt een stringent ‘geen-schuttingen-beleid’ gevoerd en de
ontwikkeling aan.
Woningen
Met de inventieve stedenbouwkundige
zestig woningen bouwen, mits het sport-
opzet en woningplattegronden wijkt het
Donizettistraat/
buurtje af van de gangbare woningbouw.
Puccinistraat/
terrein dat daar lag een andere plek kon
krijgen. De woningen grenzen aan een
jeugdtuin, een volkstuinencomplex en een
Het is een bescheiden, moderne en verzorgde toevoeging aan de bestaande wijk.
ARCHITECT
Rossinistraat
T Karelse
werkt die constructie uitstekend en het bevordert de sociale samenhang
van de buurt in sterke mate. De gemeente wees de architect er destijds op
dat de speelplaatsen tussen de woningen moesten komen, en niet aan de
Woningen
1973 - 1974
doorgaande weg, vanwege de veiligheid. De oplossing van de architect was
de creatie van een reeks woonerven. De plattegronden bestaan uit gescha-
speelplaats. Het Groningse bureau Karelse
kelde kwadranten, die verschillend zijn ge- combineerd: van hofjes tot vrij-
Van der Meer zocht het contrast met de
staande woningen aan de straat. De eengezinswoningen hebben vier of
overburen: de hoge, transparante galerij-
vijf kamers in twee of drie lagen, bekroond door een plat-, koepel-, of tent-
flats staan nu tegenover lage, gesloten,
dak. De gevels zijn steeds uitgevoerd in dezelfde paarse klinker.
massieve eenheden. Woningen en tuinen
De woningen met de witte lichtkoepeltjes worden in de volksmond 'con-
zijn in gevarieerde schakelingen geor-
doomwoningen' genoemd. Soortgelijke ontwerpen van Benno Stegeman
dend. Aan de openbare ruimte is veel aan-
in Zoetermeer hadden oranje koepels. Stegemans werk doet denken aan
dacht besteed. Dat blijkt ondermeer uit de
dat van de Amsterdamse groep die werd aangeduid als de ‘structuralisten’.
66 ❘ HOLTENBROEK
63
ARCHITECT
Bosplaat/ Engelsmanplaat/
Huibertplaat/
Groosman Partners
ADRES
bedoeld. NMB Amstelland mocht hier
achterpaden zijn voor alle bewoners toegankelijk. Opmerkelijk genoeg
1995 - 1996
OBJECT
de woningen is gehangen.
OBJECT NUMMER
gebied dat voor recreatiedoeleinden was
ADRES
61
OBJECT
tuinmuren die goed bij de donkere bakste-
evenals het complex aan de Pergolesi-
OBJECT NUMMER
Dit buurtje met eengezinswoningen ligt,
Rottemerplaat
AA-LANDEN ❘ 67
Greuns 1 -27 en 2 - 28
Scala: M. Bosse
ADRES
ARCHITECT
Twistvlietbrug
1999 - 2000
ARCHITECT
Bachlaan/ Zwarte Water
J. van Belkum
ADRES
1994 - 1996
66
OBJECT
Studenteneenhedengebouw en woningen
OBJECT NUMMER
OBJECT
OBJECT NUMMER
65
ontwerpen van utilitaire hangconstructies door
elk geval een weg dwars door de hal worden aan
de gemeente als architect gecontracteerd.
gelegd, zodat de brug, later dan gepland, toch
Oorspronkelijk zou De Twistvlietbrug, ontwor-
zou kunnen functioneren. De ontdekking van
pen voor openbaar vervoer en langzaam ver-
een vliegtuigwrak uit de tweede wereldoorlog
keer, als eerste nieuwe oeververbinding tussen
en de sanering van de door het wrak veroor-
De gemeente heeft gepoogd de bouwproductie in de
Voor de verbinding tussen Stadshagen en de
de nieuwe woonwijk en de stad gerealiseerd
zaakte bodemverontreiniging vertraagden de
periode tussen de laatste fase van Zwolle Zuid en de start
rest van Zwolle, via Holtenbroek, zijn twee
worden. Maar aan de westkant van het Zwarte
opening opnieuw. De Mastenbroekerbrug aan
van de bouw van Stadshagen op gang te houden door lege
nieuwe bruggen aangelegd. Jan van Belkum
Water stond een groot opslaghallencomplex in
de noordzijde werd daarom als eerste gebouwd
plekken in de rest van de stad te vullen. Op deze plek ston-
van Arcadis werd vanwege zijn ervaring met het
de weg. Door sloop van een eerste deel kon in
en in september 1998 opgeleverd.
den twee overtollige noodscholen die voor dit woning-
OBJECT NUMMER
bouwproject van Stichting Woonservice werden afgebro-
67
Kantoorgebouw Dobbe
en een blok wooneenheden voor MBO-studenten. Dat
1977 - 1978
Oyevaar, Stolle, Van Gool: F.J. van Gool
ADRES
ARCHITECT
Dobbe 70 - 74
OBJECT
Het complex bevat eengezinswoningen, appartementen
laatste onderdeel is aan de zuidzijde geheel met hout
bekleed. De houten balkons zijn aan de overstekende hou-
Brugbedieningscentrum
OBJECT
aandacht voor parkeren, groen en veiligheid.
1998
64
Holtenbroekerdijk
OBJECT NUMMER
ken. Het gebied rondom het complex is ingericht met veel
Een dobbe is een ronde waterpartij in het
geluiden is het ontwerp, enigszins bijge-
ten dakrand opgehangen en doen dienst als vluchtroute,
landschap waar boeren hun vee lieten
steld, gerealiseerd. De plattegrond bestaat
buitenruimte en zonwering. De levendige architectuur,
drinken. Vaak werden dobbes gegraven,
uit twee afgeronde, geschakelde vierkan-
met het sprekende materiaalgebruik, is typisch voor de
maar sommige hebben een natuurlijke
ten met de entree en liften in de hoek. Vast
jaren negentig en valt derhalve erg op in de noordelijke
oorsprong. In het zuidelijke deel van het
aspect in het werk van Van Gool is de waar-
wijken van Zwolle van twintig jaar eerder.
huidige Aa-landen lag waarschijnlijk ooit
de die hij hechtte aan de werking van het
een natuurlijke dobbe. Op de kruising van
volume van zijn ontwerpen, aan de plaat-
de Zwarte Waterallee en de Rijnlaan is het
sing van de vensters en het ontwerp van
kantoor prominent aanwezig en luidt de
geprefabriceerde gevelelementen. Hier
wijk in, samen met de terrasflats aan de
heeft hij de vooruitstekende vensterpartij-
overkant. De bouw van het kantoor was erg
en als zelfstandige elementen in de gevel
omstreden. De welstandscommissie vond
opgevat, waarbij de rolstaven aan de
dat de bouwmassa als totaal een te zware,
bovenzijde de horizontaliteit benadruk-
Het achttien meter hoge gebouw bij de Twistvlietbrug heeft als functie de
wierp, maakte dit bouwwerk in samenwerking met de afdeling Gebouwen
afwerende indruk maakte. Architect
ken. De gevel bestaat uit geprefabriceerde
bediening van alle grote, beweegbare bruggen van Zwolle: de Hofvliet-,
en Techniek van de gemeente. In een eerder ontwerp stond het gebouw
Sterenberg uit Ter Apel werd door
grijze metselwerkvlakken. Met het spre-
Holtenbroeker-, Mastenbroeker- en de Twistvlietbrug. Dat verklaart de
evenwijdig aan het water en kwam de voetgangersbrug, die het gebouw
Openbare Werken om advies gevraagd.
kende gebruik van zonreflecterend glas
strategische plek bij de driesprong van het Zwarte Water en het Zwolle-
met de wal verbindt, uit bij de Twistvlietbrug. Door het negentig graden
Zijn conclusie was dat de gevel teveel hori-
(de volksmond spreekt van ‘het gebouw
IJsselkanaal. De bemanning heeft een weids uitzicht over het water.
te draaien, en zodoende op de as van de Bachlaan aan te laten sluiten,
zontale nadruk had, waardoor hij plomp
met de blauwe ramen’), was het gebouw
Verder functioneert het bouwwerk als baken vanaf de Bachlaan richting
krijgt het een duidelijkere band met de wijk. Gezien vanaf de wal doet het
werd. Wellicht kon een verticale lijn de
voorloper in een trend die tien jaar later de
het nieuwe Stadshagen aan de overzijde van het water. De knalrode kleur
slanke, hoge bouwwerk denken aan een vuurtoren. Om toch voldoende
massa wat afkleden. Ondanks de kritische
kantorenbouw geheel zou beheersen.
versterkt die functie. Maarten Struijs, die ook de Mastenbroekerbrug ont-
vloeroppervlak te verkrijgen, is het ranke gebouw wel vrij diep.
ARCHITECT
M. Struijs
68 ❘ A
KAMPERPOORT
A-LANDEN
ADRES
STADSHAGEN ❘ 69
OBJECT NUMMER
68
De Zwarte Water-rand van Stadshagen bepaalt
OBJECT
OBJECT NUMMER
68
Appartementengebouwen en eengezinswoningen
vanaf de Mastenbroekerbrug het beeld van het
1997 - 1999
stadsdeel. De hoogbouw-schijven op de overgang
Beeldsnijderstraat
ADRES
ARCHITECT
Mecanoo: H. Döll, Karelse Van der Meer: J. van der Meer
van de wijk Schoonhorst naar het water laten
ruimte voor doorzicht vanuit de wijk. Op deze
plek is er voor gekozen om de oevers van het
Zwarte Water als groenzone in takt te laten.
Dichter naar de stad toe zal de aansluiting op het
water een stedelijker karakter krijgen. Het project wordt gekenmerkt door de mix van de eigen
signaturen van de twee bureau’s, welke wel harmoniëeren maar zeker niet naar elkaar toegewerkt zijn. De zwartbruine steen met crémewitte
accenten van Karelse Van der Meer en de oranjerode steen met gelakt hout en blauwgroen geëmailleerde glaspanelen van Mecanoo.
De hoogbouw bestaat uit twee langgerekte
gebouwen evenwijdig aan het water, die vanwege
hun vorm ‘De Lenzen’ genoemd worden en twee
hogere compactere gebouwen dwars daarop.
Hiervan is de één wat lager dan de andere.
Persoonlijk ingrijpen van de projectwethouder
zou hieraan ten grondslag liggen. Tijdens een
vergadering brak zij hiertoe een stuk van de
maquette van het ene torentje af.
70 ❘ STADSHAGEN
STADSHAGEN ❘ 71
Zwolle Zuid, Hanzeland
buurten niet welkom en werd stapvoets in lus-
Van Embden had steeds gepleit voor uitbreiding
sen door woonerven geleid. Voetgangers, fiet-
naar het noorden. Maar in 1966 schreef hij in
sers en bussen hadden het voordeel van directe
Hanzeland, een schakel tussen de oude binnen-
een brief aan Burgemeester en Wethouders:
verbindingen met de binnenstad, maar moesten
stad en Zwolle Zuid. Nadat hier sinds 1870 de
‘Thans is het moment gekomen om aandacht te
wel door onveilige tunnels onder het spoor door.
centrale werkplaats van de Spoorwegen geves-
gaan besteden aan een komende zuidelijke uit-
In de deelplannen uit de late jaren tachtig en
tigd was geweest, nam eerst Stork, later Wärtsilä
breiding van de stad.’ Het spoor was daarbij een
negentig (Oldenelerlanden Ittersumerbroeken
een groot deel van het complex over.
hindernis, maar die was, net als de rijksweg in
Oldenbroek) is gestreefd naar een heldere opzet
In 1997 breidden zij verder uit met een geel
het noorden, te overkomen. Pas in de jaren
met duidelijke hoofdroutes en strakke vormen.
kantoorgebouw en een zeer grote productiehal
zeventig begon het projectbureau Zwolle Zuid
Zo ligt in Oldenelerlanden een lange as (de
hal een golvend dak naar ontwerp van Gert
daadwerkelijk met het ontwerp van drie wijken
Provincieroute) die op de Peperbus is gericht.
Grosveld van ingenieurs-bureau Haskoning.
in
en
Daardoor is oriëntatie binnen de wijk weer
De hal staat met een dichte aluminium wand
Ittersumerlanden. Deelplannen werden ontwor-
mogelijk. In Schellerbroek werd, onder het
direct langs het spoor opgesteld en laat de langs-
pen, die weer in ‘vlekken’ werden verdeeld. Bij
motto ‘vrouwen bouwen’, een wijkje ontwikkeld
komende reizigers helaas onwetend over de
de concrete uitwerking van de vlekken werden
door een werkgroep waarin uitsluitend vrouwen
indrukwekkende, metershoge dieselmotoren
Zwolle Zuid
projectontwikkelaars, woningcorporaties en
optraden: architecte, landschapsarchitecte, ste-
die in de hal worden vervaardigd.
In de Tweede Nota voor de Ruimtelijke
architecten betrokken. Een terugkerend punt
denbouwkundige en vertegenwoordigers van de
In het plan voor Zwolle Zuid uit 1974 was
Ordening uit 1966 ging de landelijke overheid
van discussie in Zuid was het aantal buurt- en
toekomstige bewoners. Zij besteedden veel aan-
Hanzeland opgenomen met een gemengde
ervan uit dat Nederland in het jaar 2000 twintig
wijkcentra, dat per deelplan dan ook verschilt.
dacht aan zaken als veilige speelplekken die te
bestemming van kantoren, bedrijven en wonin-
miljoen inwoners zou hebben. Daarom moes-
Ook met het bestaande landschap werd wisse-
overzien zijn vanuit de woningen, een goed ont-
gen. Pas in de jaren negentig werd het gebied
ten veel woningen worden gebouwd. In
lend omgesprongen. In 1979 werd besloten de
werp voor de voortuinen met integratie van de
daadwerkelijk in ontwikkeling genomen, waar-
Overijssel werd het ‘zwaartepunt’ Zwolle in de
karakteristieke waterloop Zandwetering in
toen net ingevoerde vuilcontainers en ontwer-
bij de gemengde bestemming is blijven bestaan.
Derde Nota Ruimtelijke Ordening in 1976 offi-
Schellerbroek te verleggen omdat hij in de weg
pen voor de toekomstige uitbreidingen van de
Goede verbindingen voor voetgangers en fiet-
cieel door de overheid aangewezen als groei-
lag. Het landgoed De Schellerberg werd daaren-
woningen zoals achteruitbouwen en dakkapel-
sers met enerzijds het station en anderzijds
stad. Nadat Zwollerkerspel was opgeheven en
tegen wel in het plan opgenomen als recreatie-
len. Bij de woningdifferentiatie werd ook
Zwolle Zuid en de Campus krijgen veel aan-
Zwolle een enorme gebiedsuitbreiding had
gebied. Zuid werd stap voor stap ingevuld. De
gedacht aan typen die ruimte bieden aan grote
dacht. Zo werden in Zwolle Zuid gedurende
ondergaan, kon worden begonnen met groot-
eerste wijken laten heel duidelijk de steden-
gezinnen of aan inwonende ouders, terwijl in de
twintig jaar steeds wijken gebouwd naar de dan
schalige uitbreidingsplannen. Eerst naar het
bouwkundige praktijk van de jaren zeventig
buurt nadrukkelijk is gestreefd naar menging
geldende inzichten.
noorden, en vervolgens aan de zuidzijde van het
zien met de woonerfstructuur, ook wel ‘bloem-
van bewoners van allerlei leeftijden en van
spoor, richting het dorp Ittersum.
koolstructuur’ genoemd. De auto was in woon
samenlevingsvormen.
30
78
33
rte
nsi
ast
ra
at
77
Ho
77
79
Mim
osa
stra
at
1
t
Go
ud
en
re
ge
n
80
straa
34
93
94
❙
70
71
69
74
76
72
75
85
72 ❘ Z
KAMPERPOORT
WOLLE-ZUID
❙
Hanzeland
Stedenbouwkundig adviseur van de stad
Zuid:
Gerenbroek,
Gerenlanden
Direct ten zuiden van het station ligt
ZWOLLE-ZUID ❘ 73
OBJECT NUMMER
76
De Oude Mars is net buiten de jaren zeventig wijk Gerenbroek gelegen,
ander deel verbleven dan de boer en zijn familie. Andere delen bevatten
aan de overkant van de weg. Ingangen heeft de gesloten hoeve aan de
onder meer de stallen en hooiopslag. Vooral de hooiberg is een spectacu-
noord- en zuidzijde. De opdrachtgever was mevrouw Van Naamen Van
lair bouwdeel. Het woongedeelte van de boerderij is uitgebouwd en staat
Eemnes, maar inmiddels is de hoeve eigendom van de gemeente Zwolle.
min of meer los van de rest van het complex. Dit type boerderij met een
De bouwdelen, die verschillen in hoogte, omsluiten een binnenhof.
omsloten hof komt buiten Zuid-Limburg weinig voor. Het traditionele
De bouwmassa's zijn gevarieerd geleed en gegroepeerd. De organisatie
gebouwtype en de zware rieten kap vormen een frappant contrast met de
van de gesloten hoeve stamt uit een feodale tijd, toen de knechten in een
stalen kozijnen en vormgeving.
OBJECT NUMMER
69
OBJECT
ARCHITECT
P.A. Lankhorst
Boerderij De Oude Mars
1938
De Mars 2
ADRES
schalige,
Gerenlanden, een van de eerste gebieden die in
commissie stelde een zwartboek op over archi-
Holtenbroek. Een eerder voorbeeld was het toen
Zwolle-Zuid werden ontwikkeld. Project ontwik-
tect en ontwikkelaar. Hoewel de architect zijn
spraakmakende Almere-Haven. De architectuur
kelaar Westland-Utrecht liet een groot project
best deed aan de wensen te voldoen, werden
van Van den Belt refereert hier aan het ‘ouder-
bouwen met zowel koop- als huurwoningen. De
later veel kozijnen alsnog in andere kleuren
wetse’ doorsnee-huis met zadeldak. De wonin-
bewonerscommissie (die, geheel in de inspraak-
geverfd, wat de eenheid van het ontwerp ver-
gen zijn echter geabstraheerde prototypen, zijn
traditie van de jaren zeventig, in het leven werd
stoort. De opzet van het buurtje, met eengezins-
wisselend gekoppeld ten opzichte van elkaar,
geroepen) stelde zich bijzonder kritisch op tij-
woningen rond kronkelige woonerven en
hebben gevarieerde vensterverdelingen en ver-
dens de bouw, protesteerde tegen de uitvoering,
grachtjes, was een reactie op de generatie groot-
rassende interieurs met vernuftige indelingen.
ARCHITECT
strakke
woonwijken
zoals
Woningen
1978 - 1980
G.J. van den Belt
Gruitmeesterslaan 150 - 160
Mulertkamp 18 - 42, 19 - 25, 31 - 67
ADRES
70
OBJECT
die volgens haar afweek van de tekeningen. De
OBJECT NUMMER
De woningen liggen in de uitbreidingswijk
Munterkamp 1 - 69
Snavel van Emekamp 1 - 47, 38 - 90
74 ❘ ZWOLLE-ZUID
ZWOLLE-ZUID ❘ 75
Basissch00l De IJsselhof/De Klokbeker
1993
ARCHITECT
71
OBJECT
OBJECT NUMMER
Staatssecretarislaan 10
Houtskeletbouw woningen
1979
Scriveriusmate 1 - 52
Bureau J. Plas en C.P. Bos: J. Plas
ADRES
ARCHITECT
gemeente Zwolle: A.C.B. van den Hoogen
ADRES
OBJECT
OBJECT NUMMER
72
Eén gebouw ontworpen voor twee
gebouw heeft een vlindervorm
basisscholen, een openbare (De
doordat het naar de beide zijden in
IJsselhof) en een protestants chris-
een schuine lijn breder wordt. Aan
telijke (De Klokbeker). Aan weers-
de uiteinden van de vleugels zijn
zijden van de muur die het gebouw
de hogere klassen en hun speel-
door midden snijdt, zijn de twee
plaatsen gesitueerd. Het dak van
kleuterlokalen en een speellokaal
de centrale ruimte is opgetild, wat
rond
gemeenschappelijke
extra daglicht geeft. Door vorm en
kleuterspeelruimte gesitueerd. De
staalconstructie lijkt het dak te
onderbouw heeft eigen entrees en
zweven boven de school.
een
eigen buitenspeelplaatsen. Het
Waterland met de vernieuwde richtlijnen voor houtskeletbouw en de ontwikkelingen in de architectuur van de jaren zeventig. Het resultaat is een
wel zeer opmerkelijke opbouw van de woningen. Aan de achterzijde
bestaan ze bijna geheel uit een doorlopende schuine wand, die is bekleed
73
Waterleiding Maatschappij Overijssel, WMO
1989 - 1994
ARCHITECT
Oude Veerweg 1
A. Bonnema
ADRES
was in Purmerend gevestigd en combineerde de houtbouwtraditie uit het
OBJECT
plan Gerenbroek van moederplan Zuid gerealiseerd.Architect Jan Plas
OBJECT NUMMER
De 47 woningen werden aan het eind van de jaren zeventig in het deelBonnema als beste uit de bus kwam. De
bestaande gebouwdeel, het laboratorium van de
opdrachtgever wenste kantoorruimte voor 210
Zwolse architect W.J. Berkemeijer, moeizamer
medewerkers en een milieuvriendelijke bouw-
is geworden. Op zeventig centimeter voor de
wijze. Om het kantoorgebouw niet kolossaal te
gevel is een raster geplaatst dat als zonwering
laten lijken, plaatste Bonnema het op kolom-
kan dienen. Op die manier zijn twee gevels ach-
men, die refereren aan de omringende bomen,
ter elkaar ontstaan, waartussen een vluchtweg
met zwarte dakpannen, en die wordt doorbroken door panelen met ven-
Het kantoor ligt op de plek waar voorheen de
zodat er een visuele relatie met het landschap
is gecreëerd en bewegingsruimte voor het reini-
sters. Aan de voorzijde echter zijn de woningen georganiseerd als stape-
WMO al was gevestigd, vlak bij de afslag van de
bleef bestaan en het gebouw niet 'in het zicht'
gen van de glazen gevels. De eenvoudige geo-
lingen van houten en gemetselde blokken. Afhankelijk van het type
A-28 en de zuidelijke ringweg van Zwolle. Het
stond. Die kolommen zijn echter korter gewor-
metrische volumes zijn zorgvuldig geordend en
woning verspringen twee of drie lagen van rechthoekige dozen steeds
gebied van Spoolde bestaat uit een oud cultuur-
den dan de architect voor het doorzicht had
vormgegeven, met als accenten de scherpe
radicaal ten opzichte van elkaar. Het resultaat is een uitzonderlijk geva-
landschap, waar de architect in zijn ontwerp
gewild, omdat actievoerders de gebouwhoogte
hoek, de zwarte ronde dakopbouw en het
rieerde vormgeving, waarin, net als in de stedenbouwkundige opzet, de
rekening mee diende te houden. De WMO ver-
wilden beperken tot de boomkruinen. Een
entreegebied met gebogen glazen wand die
invloed van het structuralisme is terug te vinden.
strekte een meervoudige opdracht waar
neveneffect is nu dat de relatie met het al
onder de kolommen door slingert.
76 ❘ ZWOLLE-ZUID
ZWOLLE-ZUID ❘ 77
In het project werden 46 woningen
en twee ateliers gebouwd door
Coöperatief Bouwbedrijf Moes.
Het plan als geheel bestaat uit twee
parallelle gebogen rijen waar de
woningen met de achterzijden naar
elkaar toe zijn gesitueerd, een
lange rechte rij en een driehoekig
blok. In de driehoek werden patiowoningen gebouwd met specifieke
schakelingen, voortkomend uit het
driehoekige perceel en daardoor
ook zeer specifieke plattegronden
met inpandige eetkeukens onder
een opgetild dak voor de daglichttoetreding.
Hoewel de woningtypen verschillen is een sterke eenheid in de
architectuur
van
het
buurtje
bereikt. Kenmerkend is de eenvoudige, krachtige doosvorm met
terde blauwe gevels en zeer dunne
1995 - 1996
ARCHITECT
De van der Schuerenmarke 2 - 4 en 1 - 61/
Gouverneurlaan 1 -29
78 ❘ ZWOLLE-ZUID
Verheijen, Verkoren, De Haan: A.P.J.M. Verheijen
lessenaarsdaken. De architectuur
Woningen 'Alles uit de kast'
ARCHITECT
G.J. Van den Belt, A.R. Bulthuis, R.P. Moritz, J.E. Prijt en J.C. Rinkel
Von Piekartzmarke 2 - 20
te om architectuur in Zwolle dichter bij de Zwollenaren te brengen en
werd in het volgende jaar opgericht. De architecten maakten ieder twee
1996
ADRES
Woningen
75
opdrachtgeverschap. Het ZAP vloeide eveneens voort uit dezelfde behoefOBJECT
hebben alle (wat korrelig) gepleis-
ADRES
74
vlakken. De eengezinswoningen
OBJECT
OBJECT NUMMER
op de bovenste lagen, grote muur-
OBJECT NUMMER
onopvallende vensters en, vooral
(nagenoeg) identieke woningen: van buiten naar binnen gezien, Hanneke
Rinkel de buitenste, Bert Bulthuis de tweede, Eldert Prijt de derde, Gerard
van den Belt de vierde en Rob Moritz de binnenste woningen. Zij spraken
lijkt te verwijzen naar de modernistische woningbouw van architect
De tien woningen aan de uiterste zuidrand van de stad werden op initia-
de volgende onderlegger af: op een zwarte sokkel van één laag, die een
J.J.P. Oud uit de jaren twintig.
tief van architect Rob Moritz als voorbeeldproject gerealiseerd, in een
horizontale verbinding vormt, zijn twee maal vijf dezelfde 'torentjes' in
poging te bewijzen dat goede en inspirerende woningarchitectuur niet
gespiegelde volgorde geplaatst. Tussen de torentjes is doorzicht naar het
altijd van ver hoeft te worden gehaald, wat in de praktijk van de Zwolse
wijkpark langs de IJssel ontstaan. De woningen hebben alle grofweg het-
uitbreidingen gebruik begon te worden. Door vijf enthousiaste architec-
zelfde hoge en vrij smalle silhouet, maar zijn steeds anders ingevuld.
ten van verschillende bureaus de vrije hand te geven binnen een vastge-
De verschillen in indeling, dakvorm, raampartijen en materiaalgebruik
steld programma van eisen, werd geprobeerd een voorbeeld te geven hoe
geven de woningen een sterke eigen identiteit, afgestemd kleurgebruik
het architectuurklimaat in de stad kan worden beïnvloed door goed
zorgt voor behoud van de samenhang.
ZWOLLE-ZUID ❘ 79
1996
77
OBJECT
OBJECT NUMMER
Woontorentjes
1991 - 1993/1994 - 1996
Campus
gebouw E - G
G.J. van den Belt
ADRES
Backermarke/
L. van der Pol
77
Windesheim 2de en 3de fase
ARCHITECT
ARCHITECT
ADRES
OBJECT
OBJECT NUMMER
76
OBJECT NUMMER
gebouw T
Coreemarke
De Campus huisvest - de naam zegt het al
stemd op het technische karakter van de te
Als bakens langs de rand van Zwolle Zuid heeft
– veel onderwijsgebouwen, waaronder de
behuizen functie' en past in architecto-
Liesbeth van der Pol hier een rij torentjes met
Hogeschool Windesheim, en schurkt
nisch opzicht in de lijn van het Stedelijk
basaltachtig basement (steunberen van gekapte
tegen de noordwestzijde van Zwolle Zuid
Museum Zwolle in de binnenstad, even-
beton) en houten bovenbouw neergezet.
De
aan. De Hogeschool liet in 1991 een ont-
eens een ontwerp van G. van den Belt, uit
woningblokjes hebben hoge smalle woningen die
werp maken voor een serie gebouwen E
dezelfde tijd. Hier is een onderscheid
zich vooral in het hoge, ronde toren-uiteinde inge-
tot en met H, geordend tot een kamstruc-
gemaakt tussen enerzijds het blok met
nieus omhoogwerken. Alle woningen hebben de
tuur van vrij gesloten rechthoekige vleu-
theorie-lokalen, dat een gevel van witte
voordeur op de begane grond. Kenmerkend voor
gels die onderling zijn verbonden door
betonelementen heeft, en anderzijds een
het werk van Liesbeth van der Pol is de sterke
transparante loopbruggen. Deze glazen
blok met practica, machineruimtes en
autonome vorm van het woonblok, dat op een cre-
tussendelen dienen eveneens als geluids-
laboratoria, dat in grijs staal is uitgevoerd.
atieve manier wordt ingevuld met woningen.
scherm tegen het lawaai van de IJsselallee.
Aan dit deel hangt in een staalconstructie
Materiaalgebruik, kleur en detaillering dragen
De gevels zijn uitgevoerd in verschillende
een stelsel van buitenbalkons waarmee
aan de abstractie van de hoofdvorm bij. Zo zijn de
vlakken van gele, rode en witte steen, die
het gebrek aan buitenverblijfsruimte ver-
voordeuren van de woningen en de deuren van de
de massaliteit breken. Op de kop, aan de
licht wordt. Vanuit de kantine op de
bergingen identiek uitgevoerd en tot een rij
ingang van de wijk, ligt de kantine, met
bovenste verdieping van het glazen tus-
samengevoegd. Dat maakt erg nieuwsgierig naar
een opvallende gebogen gevel van glazen
senlid heeft men een schitterend uitzicht
de ontsluitingen. De onderste lagen van de
bouwstenen over twee etages. Het gebouw
op de stad. (Zie pagina 81)
woningen zijn uitgevoerd in gietbouw, de boven-
voor de faculteit techniek uit 1994 is 'afge-
bouw is in houtskeletgebouw gemaakt. In het stedenbouwkundig plan waren vier, wat dikkere
bouwvolumes voorzien, ongeveer zoals het wat
ongelukkige voorbeeld op de kop bij de IJssel.
Maar de keuze voor zeven slankere torens heeft
de randwerking aanmerkelijk vergroot. De torentjes maken deel uit van een groter project, waarin
ook laagbouwwoningen van verschillende typen
zijn gebouwd. Zie pagina 74.
80 ❘ ZWOLLE-ZUID
ZWOLLE-ZUID ❘ 81
ARCHITECT
Karelse Van der Meer: J. van der Meer
Studentenhuisvesting
1995 -1997
van groot belang dat het ontwerp van hoge kwaliteit zou zijn en waren de gemeentelijke
instanties extra alert op de ontwikkelingen. Het grote vloeroppervlak is visueel verdeeld
Dortmundstraat 3 - 25
Scala: M. Bosse
ADRES
ARCHITECT
Lunenstraat 4 - 26
in een ronde torenachtige vorm en een aantal langs een rug gelegen rechthoekige volumes die in contrasterende materialen en kleuren zijn uitgevoerd. Kenmerkend voor het
uit drie blokken, als gevolg van de voorgeschre-
werk van deze architect is die interesse voor materialen en de veelvuldige toepassing van
ven geluidscontour achter de geluidswal van de
diep gekleurde, wat ruigere baksteen, liefst in combinatie met stucwerk. Hiermee zetten
IJsselallee oplopend van één laag naar drie
zij een trend in de jaren negentig.
Deze 96 studentenwoningen zijn gebouwd in
lange stedelijke wand met woningen en dit
lagen. De blokken worden doorsneden door
Het gebouw zit vol citaten van het werk van andere architecten. Zo verwijzen de vensters
Hanzeland. In het nieuwe bestemmingsplan
'grondgebonden' studentencomplex. De stu-
doorgaande dwarsstegen met daaraan de ont-
en balkonrelingen in de gestucte gevels bovenin naar de modernisten uit de jaren twin-
zijn
naast kantoren, bedrijven en openbare
denten wonen in eenheden van vier kamers met
sluitingen van de woningen. De trappen komen
tig en is de rotonde op het dak ontleend aan het werk van Gunnar Asplund en Owen
gebouwen, ook hoge en lage woongebouwen
gemeenschappelijke keuken en sanitaire voor-
uit op fraai ingerichte binnengebieden, die
Williams.
gepland. Scala ontwierp in Hanzeland een
zieningen. Het gehele complex is opgebouwd
deels zijn overkapt en begroeid.
zoals die in het stedenbouwkundig plan was
sing van baksteen zijn sporen heeft verdiend.
de U hebben vensterstroken met deels geëtst
omschreven, was veel donkerder dan de rode
De gevels zijn op verschillende wijze behandeld
glas. Voor de directe omgeving van het Univé-
natuursteen en de geprefabriceerde rode beton-
en hebben daardoor een levendig karakter. De
kantoor maakte West 8 Landscape Architects
elementen die Van der Meer toepaste.
vensters van de gevel aan de IJsselallee zijn in
een terreinplan. Het verrassende, zorgvuldige
De bevochten afwijking van die voorschriften is
dambordpatroon in het gepolijst granieten
vormgegeven interieur van het kantoor is door
curieus voor een bureau dat juist in de toepas-
muurvlak geplaatst. Die aan de binnenkant van
de architecten zelf ontworpen.
OBJECT NUMMER
Hanzelaan 340
79
80
Univé
1996 - 1997
ARCHITECT
Karelse Van der Meer: J. van der Meer
Hanzeplein 1
ADRES
1992
toon voor de invulling van het overige, nog te bebouwen, Hanzeland. Daarmee was het
OBJECT
Rijkskantorengebouw Hanzeland
ADRES
78
plan voor dit kantorengebied nog niet had uitgewerkt, zette het rijkskantorencomplex de
OBJECT
OBJECT NUMMER
maar het geeft er tegelijk richting aan. Omdat de gemeente destijds het bestemmings-
OBJECT
OBJECT NUMMER
Met zijn enorme schaal domineert het kantorencomplex de oostzijde van Hanzeland,
De plattegrond van dit kantoor is helder en eenvoudig georganiseerd in de vorm van een U,
maar zal na de eventuele uitbreiding door
dezelfde architecten in een H-vorm veranderen.
De eerste verdieping heeft deels een vegetatiedak, waardoor het zicht vanuit de kantoren veraangenaamd is. De baksteenkleur van de gevel
82 ❘ HANZELAND
HANZELAND ❘ 83
OBJECT NUMMER
81
Het Buitengebied
❙
84 ❘
Het Buitengebied
Veecaten, Ittersum, Mastenbroek, Schelle-
Voorst,
Zwolle werd tot 1967 door de gemeente
Oldeneel,
Westenholte-Voorst-
Wijthmen. Het merendeel van deze kernen zijn
Zwollerkerspel omgeven. Toen Zwollerkerspel
Frankhuis, Wijthmen en Windesheim- Laag
inmiddels in de zich uitbreidende stad opgeno-
in 1802 werd gesticht, telde het ongeveer 3500
Zuthem. De eerste poging van Zwolle om het
men. De dorpen hebben elk hun eigen geschie-
inwoners, verspreid over zeventien, later negen-
omringende gebied te annexeren dateert uit
denis. In Voorst-Westenholte bijvoorbeeld stond
tien buurschappen. De burgers waren voor de
1873, maar dat leverde niets op. Ook pogingen
tot 1362 het kasteel van de roofridder van
voorziening in veel van hun dagelijkse behoef-
in de jaren dertig en veertig bleven zonder suc-
Voorst. Deze had een behoorlijke invloed in het
ten op de stad Zwolle aangewezen. Voor de stad
ces. Na de Tweede Wereldoorlog groeide
gebied en eiste een groot deel van de polder
betekende de verzelfstandiging van het omrin-
Zwollerkerspel tot bijna 14.000 inwoners, waar-
Mastenbroek op. Daarop werd het kasteel door
gende
Veel
van een groot deel in Zwolle werkzaam was.
geallieerde omringende steden veroverd en met
Zwollenaren vestigden zich in Zwollerkerspel,
Vooral in Westenholte, Berkum en Ittersum
de grond gelijk gemaakt, wat voor de ridder het
omdat de belastingen daar lager waren.
woonden veel ‘forensen’. In 1961 deed Zwolle
einde betekende. In het landschap is het kasteel
De zelfstandigheid van de buurgemeente bracht
opnieuw een voorstel voor een grenswijziging,
nog herkenbaar in het Stinspark. Na de onder-
ook met zich mee dat de stad nauwelijks kon
gebaseerd op uitvoerige sociografische en
gang van de burcht bleef het dorpje Voorst
uitbreiden. Zwollerkerspel was qua omvang een
planologische studies. Zwollerkerspel sputterde
bestaan. In Zwolle Zuid duiden namen nog op
grote gemeente - een oppervlakte van 147,5 vier-
tegen de dreigende ondergang, maar tevergeefs.
wat er vroeger lag: Ittersum, Schelle, Oldeneel.
kante kilometer - zonder één centrale kern.
In 1967 werd Zwollerkerspel verdeeld tussen
Berkum vormt in het noorden een nog min of
Plaatselijke
Berkum,
Zwolle, Genemuiden, Hasselt, Heino en
meer zelfstandige kern, net als Herfte,
Cellemuiden, Genne-Holten-Streukel, Haerst,
IJsselmuiden. Zwolle kreeg toen onder meer de
Wijthmen en Windesheim ten zuidoosten van
Harculo, Herfte-Zalné, 's-Heerenbroek-
kernen Berkum, Haerst, Ittersum, Schelle,
de stad.
gebied
een
kernen
achteruitgang.
waren
Spoolde,
Westenholte,
Windesheim
en
BUITENGEBIED ❘ 85
OBJECT NUMMER
Gemeentelijke Begraafplaats Kranenburg
ontleend aan de traditie van de Romaanse ker-
1929/ 1991
Hij vormt een eenvoudig volume in een weids
een zadeldak, dikke muren en kleine rondboog-
kenbouw. In bepaalde katholieke kringen in
landschap.Het kerkbestuur van de Parochie van
vensters. De strakke, eenvoudige plattegrond
Nederland maakte deze bijna neo-Romaanse
O.L. Vrouwe van Altijddurende Bijstand kreeg
wordt alleen doorbroken door de vijfzijdige
architectuur veel opgang.
in 1949 rijksvergunning om een kerk met pas-
apsis en rechthoekige uitbouwtjes voor de
Toen de gemeente het landgoed Kranenburg in 1926
torie te bouwen naar ontwerp van de
biechtstoelen. De kerk heeft geen toren, alleen
kocht, was er van de oorspronkelijke havezate niets meer
Enschedese architect Sluijmer. Deze vermaarde
een bescheiden klok boven de apsis.
over. Alleen een bomenlaan, de oprijlaan en het parkbos
katholieke kerkenbouwer ontwierp hier een
In de strakke eenvoud en massiviteit doet het
herinnerden nog aan de oude tuinaanleg. Louis Copijn
eenvoudig exemplaar zonder veel decoratie.
ontwerp denken aan de architectuur van A.J.
won de door de gemeente uitgeschreven prijsvraag voor
Net als Sluijmers St. Jozefkerk aan de
Kropholler, die in het Interbellum kerken bouw-
Kranenburgweg 5 - 9
L. Copijn en J. Copijn
ADRES
ARCHITECT
83
OBJECT
de met dezelfde karakteristieken, die deels zijn
se kerk degelijk: opgetrokken in baksteen, met
OBJECT NUMMER
Assendorperstraat (1932-1933), is de Wythmen-
lokale weg, temidden van de landerijen.
OBJECT
De kerk ligt landelijk, buiten Wythmen aan een
81
Rooms Katholieke Kerk
1949 - 1950
J. Sluymer
ADRES
ARCHITECT
Valkenbergweg 26
een begraafplaats in 1929 met zijn inzending
‘Gravenpark’. Copijns ontwerp is opgebouwd uit vier
delen: een entree met oprijlaan en formeel voorplein; een
landschappelijk gedeelte (met vijver) waarin niet wordt
begraven; een parkbos, waar in zogenoemde ‘boskamers’
wordt begraven; en tenslotte twee ellipsvormige delen met
coniferen, waar de graven aan gekromde graspaden liggen. Ieder deel van de begraafplaats heeft een geheel eigen
sfeer en ruimtelijke vormgeving.
De villa is ten noorden van Zwolle in een landelijke
Kranenburg als geheel is opgezet als landschapspark. Veel
zerken en stèles (rechtopstaande zerken) zijn verborgen
OBJECT NUMMER
82
onder of achter begroeiing, waardoor de begraafplaats een
opvallend lieflijk karakter heeft. Het crematorium ten oos-
van de jaren negentig heeft het bureau van Copijn jr. een
uitbreiding ontworpen, gelegen achter het crematorium,
met een tweede vijver in de vorm van een gestileerde lelie.
seerd. Daar liggen de graven zo gesitueerd dat de doden
geprobeerd de uitbreiding (waar in dertig jaar 1200 graven
moeten komen) een eigen sfeer te geven, zonder de verbinding met het bestaande uit het oog te verliezen.
Zie pagina 85
86 ❘ BUITENGEBIED
een T-vorm. De begane grond heeft een open karakter
de zuidoostzijde stalen kolommen die de overstekende
kap ondersteunen.
De verdieping gaat grotendeels schuil onder een rietge-
ADRES
R. G. Rodenburg
met hun gezicht opzij naar Mekka kijken. J. Copijn heeft
woning gelegen garage. De plattegrond is opgebouwd in
door het gebruik van grote stalen raamkozijnen en aan
ARCHITECT
Op het nieuwe terrein is een islamitisch gedeelte gereali-
De inrit aan de noordzijde leidt direct naar een onder de
OBJECT
Villa
werp vrijwel onveranderd is gehandhaafd. Aan het begin
Haersterveerweg 27
object. Het is uitzonderlijk dat het oorspronkelijke ont-
opdrachtgever was J. Mallinckrodt uit Kampen.
1934
ten van het voorplein vormt een losstaand architectonisch
omgeving gebouwd, op een fors bosrijk terrein. De
dekte kap. De rietkap geeft de landelijke villa op het eerste gezicht het voorkomen van een traditioneel boerderijtype. Maar het betreft een modern ontwerp, met de grote
vensters en een deels stalen constructie, waarin de voor
die jaren kenmerkende invloeden van Amerikaanse en
Amsterdamse School-architectuur worden gecombineerd met modernistische trekken.
BUITENGEBIED ❘ 87
keer. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, toen de
brug ruim tien jaar oud was, werd hij door Nederlandse
P.J. de Gruyter
belangrijke verbinding voor plaatselijk en langzaam ver-
ADRES
86
Ecologische Woning
1991 - 1994
Maatgravenweg 20
De eigenaar van het perceel, de ‘Vereniging tot bevordering van het
bewoner en Archiservice: R. Peyenborgh
ADRES
ARCHITECT
voudige schuur en ondergrondse berging gebouwd.
IJsselcentrale Harculo
vanwege de toename van het verkeer, nog altijd als
ARCHITECT
gebruik genomen. Toch dient de oude IJsselbrug, mede
1951 - 1952/1968 - 1970/1985
In 1970 werd de nieuwe IJsselbrug in de snelweg A-28 in
van de ecologische woning. Behalve het woonhuis heeft deze ook een een-
OBJECT
IJsselcentraleweg
belangrijke rol en was onderdeel van het Rijkswegenplan.
biologisch-dynamische producten worden verbouwd door de bewoner
OBJECT
het Katerveer. De brug vervulde niet alleen voor regionaal
verkeer, maar ook in de route naar het noorden een
In het agrarische buitengebied ten oosten van de stad ligt een terrein waar
85
naast de spoorbrug alleen een verbinding per veerboot,
OBJECT NUMMER
OBJECT NUMMER
Tot de ingebruikname van deze brug in 1927 bestond er
gebruik van Biologisch Dynamische producten Salland’, ondersteunde de
bewoner bij het bouwen van een 'experimentele woning op basis van ecosystemen'. Voor de constructie van fundering en kap werd het architectenbureau Archiservice ingehuurd. De woning is, met het grasdak en de
uitgespreide, horizontale opzet, integraal onderdeel van de omgeving. Op
het zuiden heeft de woning een glasgevel voor licht en passieve zonne-
militairen vernield. De bezetter herstelde de brug in 1941,
energie. Zonnecellen zorgen voor elektra en een houtkachel voor verwar-
om hem bij de aftocht in 1945 opnieuw op te blazen.
ming. Milieuvriendelijk ofwel Duurzaam Bouwen (DuBo) met elementen
Nadat in 1947 de oversteek weer mogelijk was, werd de
als vegetatiedak, zonnepanelen en aandacht voor materiaalgebruik wor-
brug een aantal decennia lang zeer veel gebruikt. In 1994
den meer en meer gemeengoed in de reguliere woningbouw. De rijks-
bleek een grondige renovatie noodzakelijk.
overheid stimuleert DuBo de laatste jaren vanwege haar milieudoelstel-
De oude IJsselbrug overspant in één keer de 138 meter
ling.
van de zomerbedding van de IJssel. Het is een gebogen
aan de IJssel in de voormalige gemeente
decoratieve cassette-platen. De vloeren en
bruggen, met een totale lengte van 412 meter, voor een
Zwollerkerspel. Om de kolen, waarop de
daken bestaan eveneens uit gewapend
verdere overspanning van de uiterwaarden.
centrale de eerste jaren draaide, aan te
beton. Bijzonder is dat het bouwwerk een
kunnen voeren, werd de dijk verlegd en
vrijdragende constructie is en dus als een
werd een nieuwe 'kolk' gemaakt.
losse schil de machinerie omvat, terwijl
84
IJsselbrug
1926 - 1927
IJssel
88 ❘ BUITENGEBIED
ADRES
ARCHITECT
Spoolderbergweg/
Rijkswaterstaat
87
Gebouw Stichting Jeugdhulpverlening De Ambelt
1996
ARCHITECT
Herfterlaan 33
J.E. Prijt
ADRES
aan de Gelderse kant zeven gewapend betonnen aan-
OBJECT
met schokbetonnen buitenwanden van
OBJECT
Het complex ligt ten zuiden van de stad
OBJECT NUMMER
opgehangen is. Aan de Overijsselse zijde zorgen drie, en
OBJECT NUMMER
vakwerkspant, waar het brugdek via trekstangen aan
In de omgeving waren nauwelijks bestaan-
veel latere elektriciteitscentrales als een
de gebouwen gelegen, wel ontwierp De
regenjas aan de gigantische machines zijn
Gruyter verschillende dienstwoningen op
gekoppeld.
Op
het terrein. In 1951 kreeg De Gruyter rijks-
In 1953 bouwde De Gruyter ook een por-
Jeugdhulpverlening De Ambelt, is dit gebouw een uitbreiding van het uit
goedkeuring van het Ministerie van
tierswoning bij de centrale, in 1968-1970
paviljoens bestaande complex. Het bevat de kantoren voor ongeveer twin-
Wederopbouw en Volkshuisvesting om
en in 1985 werd de centrale aanmerkelijk
tig medewerkers alsmede een recreatiezaal voor de op het terrein wonen-
een elektrische centrale te bouwen met
uitgebreid van twee naar vijf eenheden.
de pupillen.
ketelhuis, machinehuis, bunkerhuis, pom-
Inmiddels heeft de Eemscentrale de ener-
Deze combinatie van functies heeft het gebouw zijn specifieke vorm
penhuis, dienstgebouw, werkplaats en
gievoorziening overgenomen. In 1997
opgeleverd. Twee schaaldaken komen bij de entree bij elkaar in een vlin-
magazijnruimte.
werden drie van de vijf ketels verwijderd,
derachtig gebaar. De rustige kleurcombinatie van Western Red Cedar-
De centrale is op een gewapend betonnen
inclusief de daarbij horende schoorstenen.
delen, zalmkleurige baksteen en stucwerk, laat het gebouw harmonieus
fundering opgebouwd uit een staalskelet
Zie pagina 96
in de omgeving opgaan.
het
iets
heuvelachtige,
bosrijke
terrein
van
Stichting
BUITENGEBIED ❘ 89
De Bedrijventerreinen
67
laan
gstraa
oven
Lortzin
54
Beeth
n
laa
erg
nb
oie
Klo
58
51
91
48
Zw
ar
w
at
er
thu
en
jk
isdi
rh
av
d
56
57
dat goed ontsloten bedrijventerreinen konden
verschillende andere takken van industrie op,
de situering van de spoorbrug over de IJssel ten
worden aangelegd. De Philipsfabriek vestigde
mede dankzij het stadsbestuur dat de nijverheid
zuid-westen van de stad. De werkplaats is in
zich op het terrein aan de Ceintuurbaan aan de
van groot belang vond voor de stad. Zo waren er
1938 verhuisd naar Tilburg en Haarlem, maar
oostelijke rand van Dieze, net als DSM. De ter-
in Zwolle zout- en zeepziederijen, suikerraffina-
in Hanzeland is nog altijd onderhoudswerk-
reinen Oosterenk, waar zich voornamelijk kan-
derijen, tabakskerverijen, leerlooierijen en
plaats van de NS gevestigd.
toren en instellingen in de gezondheidszorg
weverijen. De nijverheid was deels tussen de
Een ander belangrijk bedrijf voor de stad
vestigden, en De Vrolijkheid, genoemd naar de
Thorbeckegracht en de Kleine Aa (nu winkel-
was de gasfabriek die in 1846 werd gebouwd op
voormalige polder op deze plek, sloten op de
centrum) geconcentreerd, en verder buiten de
het Noordereiland. In 1959 werd echter op aard-
Ceintuurbaan aan.
poorten vanwege het brandgevaar en andere
gas overgeschakeld en verdween de fabriek.
Aan de westkant van Zwolle groeide vanaf
overlast. In de negentiende eeuw verschoof het
Elektriciteit kwam vanaf 1911 van een centrale
1950 langs het Zwarte Water het industrieter-
ns
zwaartepunt van de industrie naar het Noorder-
aan het Almelose Kanaal, die echter is gesloopt
rein Gasthuislanden, waar inmiddels ook enke-
eiland en de oevers van het Zwarte Water.
na de ingebruikname van de Centrale Harculo
le scholen zijn gevestigd. Aan weerszijden van
er
langs de IJssel (zie object nummer 85). Deze
het Zwolle-IJsselkanaal kwamen sinds de jaren
ontwikkelde de
laatste heeft nu zijn functie verloren aan de
zestig de terreinen Voorst A, B en C tot ontwik-
industrie zich snel. Met het aantal fabrieken
Eemscentrale bij Delfzijl en wordt zelf alweer
keling (65 hectare). Oostelijk van de woonwijk
groeide ook het aantal arbeiders in de stad, wat
ontmanteld.
Zwolle Zuid, bevindt zich het snel uitbreidende
m
ve
Sc
he
in de negentiende eeuw
se
lk
an
aa
l
39
36
37
15
20
23
24
42
18
22
19 17
21
29
25
zeeheldenbuurt
43
92
.
rn an
Co tm at
ou ra
H st
41
38
27
28
35
32
31
30
78
33
Ho
rte
ns
ia
str
aa
t
77
n
79
ge
80
77
Mi
mo
straa
t
34
weer gevolgen had voor de woningbouw (zie bij
In de periode tussen de twee wereldoorlo-
voorbeeld Assendorp). In de eerste decennia
gen vestigden zich geen nieuwe bedrijven in
van de twintigste eeuw waren de voornaamste
Zwolle omdat de stad geen industrieterrein aan
Met de 'Hessenpoort', gelegen langs de
pijlers van de Zwolse industrie de metaalnijver-
goed bereikbaar water had voor de steeds groter
A-28, is een bedrijventerrein van 150 hectare in
heid, de grafische industrie, de gasfabriek, de
wordende schepen.
ontwikkeling.
Marslanden, dat tot 1972 'De Blokjes' heette
(totaal meer dan 200 hectare).
re
Bla
lo
w
eg
44
45
-IJs
olle
Zw
van spoorwegen, dat hier was ontstaan vanwege
Door de introductie van de stoommachine
40
47
55
Ijsselhallen
we
g
aa
t1
Go
str
ud
en
sa
93
90 ❘
en kuipers. Vanaf de zeventiende eeuw kwamen
ol
en
pa
Bla
lo
w
eg
50
n
laa
ith
Fe
90
26
4
triekern in de jaren zeventig, droegen ertoe bij
da
53
16
73
vanwege de gunstige ligging op een knooppunt
en
vis
ijn
Rh
low
Bla
het water, zoals touwslagers, scheepsbouwers
er
52
88
eg
1964, en de aanwijzing van Zwolle als indus-
Bo
46
te
Gas
de
De aanleg van het Zwolle-IJsselkanaal in 1960-
Spoorwegen. Die laatste was in Zwolle gevestigd
49
t
59
Ka
tw
ol
IJsselcentrale en de Centrale Werkplaats van de
Zwolle waren gevestigd, waren verbonden met
63
enlaan
66
Veel van de ambachten die traditioneel in
94
❘ 91
Holtenbroeker brug
90
De architecten besteedden veel aandacht aan elementen als de luchtver-
De twee afzonderlijk rijbanen van deze hefbrug zijn ver-
Schoolgebouw de Blaloborgh
ARCHITECT
Blaloweg 1
bonden tot een H-vorm en opgehangen in twee er tussen
versing in het laslokaal en de hoeveelheid licht die de verschillende delen
van het gebouw binnendringt.
1969
Architectengroep 69: Chr. Nielsen en J.H.C. Spruit
ADRES
Blaloweg/Zwarte Water
Witteveen en Bos
ADRES
ARCHITECT
OBJECT
1965
OBJECT NUMMER
OBJECT
OBJECT NUMMER
88
De grote glasvlakken in de gevels van de beide vleugels en het feit dat het
gebouw 'op poten is gezet', zoals de architect destijds schreef, geeft het
een grote transparantie. Als contrast zijn sommige volumes van het com-
gesitueerde betonnen heftorens met gepatineerd kope-
plex meer gesloten en bekleed met grindbeton. De architectonische sig-
maar wordt ontsloten via een plaatselijke, smalle straat. Het ontwerp uit
natuur die hierdoor ontstaat is ook te herkennen in de hoofdgebouw voor
ontstaan door de scheve kruising van de weg en het
1969 verving een houten schoolgebouw van de Vereniging voor
de Vrije Universiteit in Amsterdam, het voornaamste werk van het
Zwartewater en zorgt ervoor dat de heftorens niet in één
Christelijk Nijverheidsonderwijs. De in laagbouw uitgevoerde praktijklo-
bureau, dat ook in dezelfde periode tot stand kwam. Voor de vele fietsen
as staan. De vormgeving is ingetogen functionalistisch;
kalen en de theorielokalen in de hoogbouw zijn in een grid van lichtstra-
van leerlingen is onder het gebouw een stalling gemaakt.
het omhooggaan van de brug is een belevenis.
ten gekoppeld.
Het complex is in 1999 door het zelfde architectenbureau verbouwd.
89
OBJECT
De school ligt ingeklemd tussen drie grote wegen, waaronder de A-28,
houdt het ruitvormige brugdek waterpas. Die ruitvorm is
OBJECT NUMMER
ren daken. Een vernuftig stelsel van kabels en katrollen
Hoevenbrug
1948 - 1949
De brug over de Nieuwe Wetering lag bij de
Kanaalweg/ Nieuwe Wetering
ADRES
ARCHITECT
P.J. de Gruyter
bouw ver van Zwolle af, maar inmiddels is het
industriegebied De Marslanden zo ver gegroeid,
dat de brug er bijna in wordt opgenomen.
In 1948 gaf de Maatschappij Overijsselsche
Kanalen de opdracht aan De Gruyter om ‘den
nieuwe Hoevenbrug met opritten en andere bijkomendheden’ in Zwollerkerspel te ontwerpen.
De Zwolse aannemer W. van Zuilen construeerde de betonbrug; de kosten waren in totaal
61.500 gulden. De brugligger is uitgevoerd als
een schijf van gewapend beton met een gebogen onderrand. Daarop ligt het brugdek.
De eenvoudige hoofdopzet, met het vernuftige
samengaan van vorm en constructie, maakt de
brug tot een bijzonder utiliteitswerk, een categorie bouwwerken waarin het bureau De
Gruyter in die periode excelleerde.
92 ❘ BEDRIJVENTERREINEN
BEDRIJVENTERREINEN ❘ 93
Huis van Bewaring
1993 - 1994
ARCHITECT
de drukke Ceintuurbaan zelf. Voor de omgeving met hoge gebouwen is
het een opmerkelijk paviljoen-achtig gebouw: laag en langgerekt. Het
Huub van Doornestraat 15
Rijksgebouwendienst: M. van Dort
ADRES
Bloedbank is prominent gelegen op de hoek met zijn opvallende gevel aan
93
OBJECT
veel instellingen die met gezondheidszorg te maken hebben. De
OBJECT NUMMER
De Bloedbank ligt op het Oosterenk-terrein bij de Ceintuurbaan tussen
gebouw zelf is echter ook opmerkelijk. In de gevel is met zeer veel uiteenlopende materialen geëxperimenteerd, een vaak terugkerend thema in
de architectuur van de jaren negentig. De in verhouding extreem lange
zuidgevel is verdeeld in gelijke traveeën, die ook aan de noordkant herkenbaar zijn. Het overstekende dak is boven de muur opgetild, waardoor
het een sterke horizontale nadruk heeft. De lage vensters onder dat ‘zwevende’ dak lopen over de hele zuidgevel door. Eye-catchers zijn de flinter-
92
OBJECT
OBJECT NUMMER
dunne schaaldaken boven de installaties (op het dak) en de fietsenberging.
Bloedbank IJssellanden
1993 - 1994
OBJECT NUMMER
Dr. Spanjaardweg 1
91
ADRES
ARCHITECT
EGM Architecten: B. Molenaar
Het gevangeniscomplex ligt aan de
schuilplaatsen zouden bieden. Uit
rand van het industriegebied
veiligheidsoverwegingen werd de
Marslanden B.
muur dus recht. De vensteropenin-
Ook van dit gebouwconcept zijn er
gen zijn vrij klein, waardoor de
- net als van de complexen voor
gevels van rode baksteen een geslo-
structuralistische schakeling van elementen zien, terwijl het streven de
brief- en pakketpost van de PTT -
ten karakter hebben. De vormen
1973 -1974
begane grond open te houden herinneringen oproept aan het 'stedelijk
meerdere in Nederland gebouwd
van de vensters en daken zijn geva-
dak' dat Piet Blom altijd voorstond. Onder de oostzijde bevindt zich par-
(onder meer in Krimpen a/d
rieerd, maar steeds terug te bren-
keerruimte rond een open hof.
IJssel). De plattegrond is uit twee
gen tot elementaire geometrische
Het gebouw ligt op het bedrijventerrein 'De Vrolijkheid', dat is genoemd
Het niet op de grond staan en de curieuze doorsnede van de gebouwde-
(Griekse) kruizen opgebouwd met
vormen.
naar de polder tussen Berkum en Dieze. Het sluit met zijn opmerkelijke,
len met schuin geplaatste ‘high tech’ gevel-elementen, waarin de zonwe-
piramidevormige lichtkoepels op
De architect lijkt te verwijzen naar
deels opgetilde, plattegrond aan bij de parkachtige, open omgeving met
ring werd geïntegreerd, geven het gebouw een futuristisch uiterlijk,
het dak van de kruising en met
de geometrische volumes in de
sportterreinen. Het complex bestaat uit een kantoor, werkplaats, maga-
refererend aan een ruimteschip. Het Evoluon te Eindhoven is hiervoor het
rondom verschillende buitenterrei-
baksteenarchitectuur van wijlen de
zijn, reinwaterberging en pompenkelder. De constructie van vooral de
voorbeeld. Het contrast met de typische jaren zeventig terreininrichting is
nen. Oorspronkelijk bevatte het
Italiaanse architect Aldo Rossi,
reinwaterkelder onder het gebouw was ingewikkeld. Technisch werd er
opvallend. De innovatieve schuin geplaatste gevelelementen leveren
ontwerp een slingerende muur, die
maar ook naar het werk van de
het een en ander aan noviteiten uitgeprobeerd, daartoe hoorde ook het
voortdurend problemen op met lekkages. Het kantoor is gebouwd voor
de associatie met een middeleeuw-
Japanner Arata Isozaki. Rond
streven naar energiezuinigheid, waarmee in het begin van de jaren zeven-
het Gasbedrijf in Zwolle, dat later is overgenomen door EDON (distribu-
se kasteelmuur opriep. Bij nader
2000 zal het Huis van Bewaring
tig nog nauwelijks ervaring was opgedaan. De plattegrond laat een bijna
tie van energie in oost en noord Nederland).
inzien bleek dat te onoverzichtelijk
worden uitgebreid met een sport-
omdat de hoeken en nissen ideale
zaal en werkhal.
OBJECT
Kantoorgebouw, voormalig GAZO-Kantoor
Boerendanserdijk 51
94 ❘ BEDRIJVENTERREINEN
Van Ardenne en Ingenieursbureau A. van der Werf
ADRES
ARCHITECTEN
BEDRIJVENTERREINEN ❘ 95
94
vraag naar een grote overspanning - om zoveel mogelijk flexibel en vrij
OBJECT
85
OBJECT NUMMER
OBJECT NUMMER
vloeroppervlak te verkrijgen - is door Rob Ligtvoet ingezet om de eenvou-
PTT postsorteercentrum
1996 - 1997/1999
dige 'doos' expressie te geven. Dat gebeurt door de bijzondere draagcon-
Anthony Fokkerstraat 2
Kraaijvanger Urbis: R.A.L.M. Ligtvoet
ADRES
ARCHITECT
structie met pylonen en trekstangen die de liggers dragen en die ver
boven het dak uitsteken. Een half jaar na de oplevering in Zwolle bleek,
dat er meer menskracht nodig zou zijn dan was voorzien en daarom is in
96 ❘ BEDRIJVENTERREINEN
De PTT besloot halverwege de jaren negentig om de twintig bestaande
1999 een uitbreiding opgeleverd. Deze heeft echter een iets andere dak-
sorteercentra van Nederland te vervangen door zes regionale centra.
constructie, omdat een incident bij het Amsterdamse exemplaar had aan-
Zwolle werd het verdeelcentrum voor noord en oost Nederland. Dat bete-
getoond dat deze niet veilig genoeg was.
kende een enorme logistieke actie, die in het complex naar ontwerp van
Het voorkomen wordt gedomineerd door een huid van grijswitte alumi-
het Rotterdams-Nijmeegse bureau Kraaijvanger Urbis werd uitgewerkt.
nium beplating. Door de toepassing van 'jerrycan' geribbelde platen (in
Het sorteerwerk zou verregaand geautomatiseerd zijn, maar desalniette-
plaats van eenvoudige stalen walsprofiel-platen) heeft de gevel aan leven-
min 2500 arbeidsplaatsen genereren. Het complex is voornamelijk gedu-
digheid en detaillering gewonnen. Op de hoek van de Oldenelerallee met
rende de avond en nacht in gebruik. De PTT bouwde dezelfde hal op ver-
de Heinoseweg heeft de PTT tegelijk een pakketpost-sorteercentrum
schillende plaatsen in Nederland, met dezelfde dakconstructie met drie-
laten bouwen. Ook dit ontwerp, van De Weger Architecten, is toen op
hoekige vakwerkliggers, waarin de installaties zijn ondergebracht. De
meerdere plaatsen in Nederland gerealiseerd.
BEDRIJVENTERREINEN ❘ 97
Literatuurlijst
Index
•
•
•
•
Bouwen, Uitgeverij 010 Rotterdam, 1987
•
Beumer, W.B.M., 6; 38
Cellemuiden, 84
Hagedoorn, J., Met het oog op gisteren. 25 jaar monumentenzorg in
Ardenne, van, 94
Bijhouwer, J.T.P., 8; 63
Centraal Belastingkantoor,
Zwolle, Waanders Zwolle, 1988
Art Nouveau, 33
Binnengasthuis, 18
Ibelings, H., Nederlandse Architectuur van de 20ste eeuw, NAi
Assendorp, 4; 5; 6; 12; 25;
Bitterstraat, 13; 20
Konijnenburg, J.J., 'Stadhuis te Zwolle', Bouw, nr. 49, 1976,
Zwolle, 1999
•
Zwolle [z.j.]
•
Berkenvelder, F.C., Korte geschiedenis van Zwolle, 1980
•
Berkenvelder, F.C., Zo was Zwolle rond 1900, Waanders Zwolle, 1970
•
Bergeijk, H. van, Willem Marinus Dudok. Architect-stedebouwkundige 1884-1974, V+K Publishing/Inmerc Naarden, 1995
•
Gemeente Zwolle, 1995
•
•
Dekkers, G., H. Wiersma (red.), Oude fabrieks- en bedrijfsgebouwen
•
Geesink, J., Uit Zwolle’s verleden. Schetsen van stad en omgeving,
in Overijssel, Waanders Zwolle, 1986
Erven J.J.Tijl, Zwolle 1946
❘
•
Dekkers, G., H. Wiersma, H. Schelhaas (red.), Jaarboeken van
Overijssel. 1966 en 1967, Waanders Zwolle 1967/1968
98
•
Clevis, H., H. Jansen, J.de Jong (red.), Archeologie en Bouwhistorie in
Zwolle 4, Gemeente Zwolle,1998
•
•
•
91
98
Duurzaam Bouwen, 89
Ecodrome, 25
Lamberts, B. en H. Middag, Architectuur en stedebouw in Overijssel
Bouwmaatschappij, 52
Blijmarkt, 12
1850-1940, Waanders Zwolle/ Rijksdienst voor de Monumentenzorg
Assendorperdijk, 36; 44;
Bloedbank, 95
Mooij, J., Tussen de bedrijven door: 150 jaar bedrijfsleven en de
Muffels, J.H.J.G., Cultuurhistorisch-landschappelijk onderzoek
46
Bloemendalstraat, 19
Assendorperstraat, 36; 38;
68; 91; 103
Aa-landen, 4; 8; 62; 63; 65;
67; 68; 103
Stadshagen, Rapport, Zwolle, 1992
Aa-landen Oost, 63
vereniging ZLTB, 35
Coehoornsingel, Menno
van, 45
Ecologische Woning, 89
Eekhout, Park, 29
Eekwal, 6; 13
Blokjes, 8; 91; 95
condoomwoningen, 67
Eemscentrale, 88; 91
Blom, 94
Conservatorium Zwolle,
Eerste Onderlinge
Aurora, 29
Boerendanserdijk, 94
Stedelijk, 98, 13; 21
Aannemers
Baart, A., 45
Bonnema, A., 77; 98
Copijn, L., 86
Verzekerings
Bachlaan, 69
Borneostraat, 58
Copijn, J., 86
maatschappij, 28
Barentzstraat, Willem, 52;
Bos, C.P., 76
cortenstaal, 31
EGM Architecten, 95
53
Bosch, 13; 20
Cuypers, Ed., 38
Eigenhaardstraat, 40
40; 87
Oversticht, Inventarisatie jongere bouwkunst 1850-1940. Beschrijving
Aa-landen-oost, 8
BDG, 44
Bosplaat, 67
Diezerstraat, 12; 15; 18
Eikenstraat, 59
gemeente Zwolle, Rapport, Zwolle, 1988
Abma en Hazewinkel, 16
Bedrijfsbureau
Bosse, M., 68; 83
Dijk, J. van, 2; 35;
Einfamilienhaus
Pennink, P.K.A., Marius Duintjer, architect, Architectengroep
ABN Amro, 16
Stadshagen, 98
Bouwlust, 57
Dobbe, 63; 67; 68
Zuiderzee, 53
Duintjer BV Amsterdam, 1986
Admiraal, K., 25
beeldenstorm, 38
Boxman, W., 58
Döll, H., 70
Elektriciteitsfabriek
Ribbens, K., Bewogen jaren. Zwolle in de Tweede Wereldoorlog,
Advocatenkantoor, 19
Beeldsnijderstraat, 70
Branie, Concertzaal De, 61
Dominicanenkerk, 38
IJsselcentrale, N.V., 30
Waanders Zwolle, 1995
Algemeen Belang, 53
Beestenmarkt, 24
Brederostraat, 37
Dominicanenklooster, 21;
Elling, Bureau, 59
Stedelijk Conservatorium Zwolle als nieuw begin, Gemeente
Alles uit de Kast, 79
Beethovenlaan, 65
Broekema, G.B., 16; 25;
Zwolle, 1980
Almelose Kanaal, 5; 37; 55;
Begraafplaats Kranenburg,
Stenvert, R. e.a., Monumenten in Nederland. Overijssel, Waanders
91
Zwolle/ Rijksdienst voor de Monumentenzorg Zeist, 1998
Ambachtsschool, 45
Tijhaar, P., De opheffing van Zwollerkerspel, Zwols Historisch
Ambelt, Stichting Jeugd-
Verlaan, Th.G. e.a., Op de bres voor Zwolle. De strijd van de Vrienden
van de Stadskern, Waanders Zwolle, 1992
•
Centrale Werkplaats, 6; 37;
eclectische stijl, 14
Tijdschrift, nr. 1, jrg. 16 (1999), p. 20-28
•
Duintjer, M., 41; 44; 48;
Clubgebouw tennis-
Kamers van Koophandel in Overijssel, Waanders Zwolle, 1992
Clevis, H., J. de Jong, (red.), Archeologie en Bouwhistorie in Zwolle 3,
Duiker, J., 6; 50
Cinema De Kroon, 18
Aa, 4; 8; 13; 62; 63; 65; 67;
•
44; 45; 52; 91
47; 54; 55; 98
Blekerswegje, 60
Steden en dorpen in Overijssel, Waanders Zwolle, 1980.
•
Blaloborgh, 93
59
Dudok, W.M., 8; 9; 36; 37;
Blaloweg, 92; 93
A28, 60; 63; 77; 88, 91; 93
Beek, R. van en H. Prins, Zwolle van stuwwal tot stad, Waanders
36; 37; 38; 40; 41; 43;
58; 91; 95
Assendorp,
Molenaar, B. en H. Schelhaas (red.), Jaarboeken van Overijssel.
•
58; 88; 92
p. 122-126
•
•
DuBo, 89
Architectengroep 69, 93
Martin, M., Abe Bonnema Architect, Uitgeverij 010 Rotterdam, 1998
Bedrijfsbureau Stadshagen, Stadshagen Halverwege, Gemeente
DSM, 9; 54; 58; 91
Ceintuurbaan, 9; 37; 50;
in Zwolle: verschillende nummers 1991-1997
•
Bak, P. en J. Molema, Jan Gerko Wiebenga. Apostel van het Nieuwe
Catsstraat, Jacob, 37
beton, 15; 29; 30; 41; 47;
Archiservice, 89
Zeist, 1991
•
Beter Wonen, 37; 65
Gemeente Zwolle, Informatiebladen monumentenzorg en archeologie
Uitgevers Rotterdam, 1995
•
67; 68
Aquino, Th. van, 38
hulpverlening De, 89
Amsterdamse School, 18;
41; 52; 86
Vuuren, L. van, Rapport, betreffende een onderzoek naar de
Antoniusschool, 47
86
Broerenkerk, 8; 13; 21
Behandelcentrum
Geestelijke
26; 33; 40
Gezond-
heidszorg, RIAGG, 61
Belkum, J. van, 69
Belt, G.J. van den, 23; 75;
79; 80
38
Dommerholt + Van Dijk,
Advocatenkantoor, 19
Embden, S.J. van, 8; 9; 13;
20; 43; 47; 62; 63; 65;
66; 73; 98
Broerenklooster, 13; 38
Donizettistraat, 66
Emma en Dora, 26
Brouwer Steketee, 61
Doornestraat, Huub van,
Emmaschool, 37
Brugbedieningscentrum,
69
95
Emmastraat, 26
Dort, M. van, 95
Emmawijk, 6; 25
Buchta, H.L.O., 43; 65
Dortmundstraat, 83
Engelsmanplaat, 67
Bulthuis, A.R., 79
Doyer & Kalff, Bank, 28
Enkstraat, 40
•
Geest, J. van, S.J. van Embden, Uitgeverij 010 Rotterdam, 1996
welvaartsbronnen van de gemeente Zwolle, De erven J.J. Tijl,
apotheek, 14; 15
Berkum, 84; 86; 89; 94
Campus, 73; 80
Drijber, Burgemeester, 9
Esdoornstraat, 58
•
Gemeente Zwolle, 50 jaar Zwols(e) plannen, 1994
Zwolle, 1939
appartementen, 18; 48; 60;
beschermd stadsgezicht, 9
Carolus Clusius College, 33
Drostenhuis, 23
Essen, A.L.B. van, 52
❘ 99
Evertsenstraat, 48
Gouverneurlaan, 78
Hellendoorn, 15
Huibertplaat, 67
Katerveer, 25; 88
Ligtvoet, R.A.L.M., 97
Meulenhoff, J.S., 15
Peperbus, 23; 73
Rijksarchief, 59
Evoluon, 94
Gouverneurshuis, 19
Hendrikstraat, Prins, 25;
Huis van Bewaring, 95
Kayser, 38
Linden, J. van der, 56
Michaelskerk, St., 13
Noorderkerk, 38
Peynenborgh, R., 89
Rijksdienst voor de Mo-
experimentele woning
Gravenpark, 86
IJssel, 4; 5; 6; 25; 88; 91;
Kerkbrugje, 47
Loerakker, P., 18
Middeldorp, 5
Noorman, A.H., 25
Philips Gloeilampen-
Keyzerstraat, De, 53
Lombardstraat, 19
Middelweg, 54; 58
nucleair onderkomen, 47
bouw, 67
numentenzorg, 98
Greuns, 68
Henket, H.-J., 56
Eyck, A. van, 13; 20
Groenewegje, 40
Herder en Hellendoorn,
IJsselallee, 33; 61; 80; 83
Klein Weezenland, 28
Loo, P. van, 24; 27
Mimosastraat, 45
Oeverstraat, Ten, 37; 43; 44
Philosofenallee, 37
Finse scholen, 46
Groosman, E.F., 67
Architectenbureau De, 15
IJsselbrug, 6; 88
Kleine Schaars, M., 44
Lortzingstraat, 65
Moes, Coöperatief
Oldeneel, 84
Pickel, C., 38
Rijkskantorengebouw, 82
Flora, 15
Groot Wezenland, 47; 55
Herder, D. de, 29
IJsselcentrale, 30; 88; 91
Klooienberg, boerderij De,
Lunenstraat, 83
Bouwbedrijf, 78
Oldenelerallee, 97
Piekartzmarke, Von, 79
Rijkswaterstaat, 88
Floriade, 25
Grosveld, G., 73
Herder, J.H. de, 29; 53
IJsselcentraleweg, 88
Luttekestraat, 12; 13; 14
Molenaar, B., 95
Oldenelerbroek, 9; 73; 78;
Plantagekerk, 38
Rijnlaan, 68
Fokkerstraat, 97
Grote Aa, 12
Herenweg, 37; 52
IJsselmij, 30; 31
Klooienberglaan, 65
Luttenbergstraat, 47; 48
Molenkreek, 67
Plas, J., 76
Rijpstraat, 53
Frankhuis, 84
Grote Kerk, 19
Herfte, 84; 87
IJsselmuiden, 84
Koch, F.C., 14
Maatgravenweg, 89
Molenweg, 36; 41
Oldenelerlanden, 73; 80
Pol, L. van der, 60
Rinkel, J.C., 79
Friesewal, 13
Grote Kerkplein, 14; 19
Herfterlaan, 89
ING-bank, 13
Koch, J.D.C., 14
Maatschappij Overijssel-
Moritz Architecten, 19; 35;
Oostenrijkse woningen, 53
Post, G.G., 16; 25; 26; 40
Rodenburg, R.G., 86
Gasbedrijf, 94
Grotekreek, 67
Herfterplein, 52
Ingenieurs en Architecten
Koch, W., 14
Oosterenk, 9; 91; 95
Posthoornbredehoek, 22
Roelenweg, Burgemeester,
gasfabriek, 9; 13; 91
Gruitmeesterslaan, 75
Herfterweg, 46; 52
Associatie IAA, 48
Koestraat, 12
Moritz, R.P., 19; 35; 79
Oosterlaan, 40
Prijt, J.E., 79; 89
Gasthuislanden, 91
Gruyter, P.J. de, 58; 88; 92
Herfte-Zalné, 84
Ittersum, 9; 72; 84
Kok, J.C., 48
Mosselkreek, 67
Openbare Werken, Dienst,
Prins, H., 25; 26; 98
roestbak, 31
Gasthuisplein, 18
Gymnasium Celeanum, 6;
Hertenstraat, 40
Ittersummerbroek, 9; 73
Konijnenburcht, 13
Mallinckrodt, J., 86
Mulertkamp, 75
Provinciaal Overijssels
Roijensingel, Burgemees-
Hervormde Kweekschool,
Ittersummerlanden, 73
Konijnenburg, J.J., 13; 19;
Marechausseekazerne, 55
Munterkamp, 75
Mars, boerderij De Oude,
Museum Zwolle, Stedelijk,
gebouw met de blauwe
ramen, 68
Gebouwen en Techniek,
33
Haagse School, 29
44
95
Jeruzalemkerk, 36; 41
63
98
Haan, J.S. de, 66
Hessenpoort, 91
Jozefkerk, St., 87
Kraaijvanger Urbis, 97
Haerst, 84; 86
Hessenweg, 91
Jufferenwal, 6
Kranenburg, Gemeente-
Gedeputeerde Staten, 13
Haerstveerweg, 86
Heinstraat, Piet, 48
Jugendstil, 14; 15; 16; 25;
Geldersche
69
Händellaan, 65
Hoevenbrug, 92
Credietvereeniging, 16
Hanekamp, 37; 53
Hoffmanstraat, 65
Geluidsschermen A28, 60
Hanzelaan, 61; 82
Hofvliet, 24; 27; 69
Gemeenschappelijk
Hanzeland, 9; 61; 73; 82;
Hogenkamp, Park, 54
Jupiterstraat, 55
Holtenbroek, 4; 8; 62; 63;
Kamperbrug, 13; 20
Administratie Kantoor
GAK, 59
Gemeente Zwolle, 54; 98;
104
100 ❘
26
91
83; 91
Hanzeplein, 83
Harculo, IJsselcentrale, 84;
88; 91
65; 66; 69; 75; 103
Holtenbroeker brug, 69;
92
26; 33; 40
Julianastraat, Prinses, 25;
33
Kamperpoort, 4; 5; 6; 24;
Krekenbuurt, 63
Kromme Jak, 19
Krook, L., 6; 15; 25; 29; 33;
41; 45; 55
Kroon, Cinema De, 18
22
75
Marslanden, 8; 9; 91; 92;
95; 97
Mastenbroek en
De Herder, 65
Mastenbroek, H., 53; 63;
65; 84
Mastenbroekerbrug, 63;
69
23; 80
Naamen Van Eemnes, Van,
75
Nationale Woning Raad
NWR, 65
neorenaissance, 14; 38
neo-romaans, 87
Mauritsstraat, 25
Nicolaistraat, 65
Kunstacademie Constan-
Mecanoo Architecten, 70
Nielsen, C., 93
tijn Huygens, 56
Meer, J. van der , 70; 82;
Nieuwe Bouwen, Het, 6;
Kanaalweg, 92
Hoogen, A.C.B. van de, 61
Kapel Nieuwe Fraterhuis,
Genie, 55
Ingenieursbureau, 73
Hoogevest, C. van, 41
Genne-Holten-Streukel, 84
Hasselt, 84
Hoogewoning, H., 59
Karelse, T., 66
Gerenbroek, 72; 73; 75; 76
HBG/Intervam, 34
Hortensiastraat, 45
Karelse Van der Meer, 66;
Gerenlanden, 73; 75
hefbrug, 92
houten woningen, 53
Gool, F.J. van, 68
Heiligeweg, 22
Houtman, winkel, 14
Goudenregenstraat, 46
Heino, 84
Houtmanstraat, Cornelis,
Goudsteeg, 19
Heinoseweg, 97
28
70; 82; 83
Karnebeekstraat, Van, 25;
36
Katerdijk, 24; 27
Lankhorst, P.A., 47; 52; 57;
83
45; 50; 98
Museum POM, 23
Provinciehuis, 37; 46; 47;
48
Opstandingskerk, 58
Provincieroute, 73
organische stijl, 13
PTT briefpost-sorteer-
Ossenmarktsteeg, 14
Oude Deventerweg, 36
Overijssel, 5; 48; 55; 59; 72;
Kruger, J., 47
Holtenbroekerdijk, 69
37; 50
Openluchtmuseum, 37; 53
neogotiek, 38
Kamphuis, G., 14
Haskoning,
Openlucht Zwembad, 6;
Oude Veerweg, 77
Nicolai, A., 31
Hardesteinstraat, 43
8; 54; 63; 68
Nelow, 52
Mastenbroekerpolder, 11
Genemuiden, 84
KAMPERPOORT
Kranenburgweg, 86
Majari, meubelmakerij, 19;
79
Kropholler, A.J., 87
27
Gemeentearchief, 98; 103
37; 52
lijke Begraafplaats, 86
sche Kanalen, 92
79
fabrieken, NV, 9; 53; 54
77
centrum, 95; 97
PTT pakketpost-sorteer
centrum, 95; 97
61
ter Van, 5; 28;
30; 31; 54; 59
roofridder van Voorst, 84
Rooms Katholiek Lyceum,
47
Rooms Katholieke Kerk, 87
Rooms Katholieke Pabo,
44
Rossinistraat, 66
Quper, winkel, 16
Rottumerplaat, 67
Oversticht, Welstands-
Rechtbank, 47
Ruys, M., 46; 48
organisatie Het, 13
reformatie, 38
Ruyterstraat, De, 48
Reinders Olie- en
Salland, Vereniging tot
Oyevaar, Stolle, Van Gool,
68
Veevoederfabrieken, 54; 58
bevordering van het
Pannenkoekendijk, 27
renaissance, 14
gebruik van Biologisch
Parkweg, 29
Rhijnvis Feithlaan, 6; 56
Dynamische
producten, 89
Nieuwe Havenbrug, 25
Paterskerk, 38
RIAGG, 61
Laurentius, M., 46
Meijerink, M., 16; 25; 28;
Nieuwe Wetering, 5; 37; 92
Patijn Architecten, Wytze,
Ridder, G., 25
Laurentius, D., 46
30; 37; 41; 44; 57
Nieuwstraat, 20
47; 95
Puccinistraat, 66
Meerminneplein, 13
75
Rijksgebouwendienst, 25;
48
Samenwerking,
Rieteweg, 24; 35
Woningbouwvereniging, 37
Lenzen, de, 70
Melkmarkt, 16; 23
Nijhof, G.E.B., 21
Patijn, W., 9; 37; 48
Rietkreek, 67
Librije, De, 23
Meppelerstraatweg, 8; 54;
NMB Amstelland, 66
Pelkwijkstraat, Ter, 14
Rietveld, G., 34
Sangster, H., 27
Noordereiland, 9; 13; 22;
Pelsertoren, 13; 21
Rietveld, J., 34
Sassenpoort, 4; 15
Ligthartschool, Jan, 46
55; 57
❘ 101
Sassenpoortbrug, 15; 33
Sassenstraat, 12; 16
SAVO, Woningstichting
De, 28
Scala, 68; 83
Schelle, 84
Stadsbeheer, Dienst, 69;
103
Stadsgracht, 5; 13; 15; 24;
27; 37; 47; 59; 60
Stadshagen, 4; 11; 62; 63;
Schellerbroek, 73; 80
65; 68; 69; 70; 98
Urbana, 37
Weberstraat, 65
Wormhoudt, W., 65
Uytenhaak, R., 22
Weger Architecten, De, 97
Wythmen, 87
Valkenbergweg, 87
welstandscommissie, 13;
zaagtandwoningen, 43
Vecht, 5; 8; 37; 54; 56; 58;
63
Veerallee, 4; 6; 24; 25; 26;
33; 34; 35
Veldboeket, O.B.S. Het, 46
Bronnen
Zamenhofsingel, 54; 59; 61
Gemeentearchief Zwolle:
Weme, 13; 19
Zandkreek, 67
• DA002; bouwvergunningen gemeente Zwolle 1900 - 1955
Wendrich, H,. 48
Zandwetering, 73
• ZKW, bibliotheek; bestemmingsplannen Aa-landen, Beschermd Stadsgezicht, Holtenbroek, Stadshagen, Zwolle Zuid
Werf, Ingenieursbureau A.
Zwols Architectuur
• Foto archief
22; 57; 66; 67; 68
van der, 94
Podium ZAP, 79
Zebra, De, 18
Archief van de sector Stadsbeheer, Gemeente Zwolle:
Zeeheldenbuurt, 6; 37; 48;
• Bouwvergunningen vanaf 1955
Schelpkreek, 67
station, 6; 9; 25; 28; 37; 73
Venestraat, 40
Schepers, J., 31
Stationsstraat, 25; 28
Verheijen, A.P.J.M., 66; 78
Schoenkuipenbrug, 55
Stedelijk Museum Zwolle
Verheijen, Verkoren,
Westenholte, 84
De Haan, 66; 78
Westerstraat, 29
Zeinstra, H., 60
Waanders Uitgeverij:
• Malherbe-fotoarchief
Schuerenmarke, Van der,
78
Schutte, Bouwbedrijf, 18;
52
SMZ, 23; 80
West 8 Landscape
Architects, 83
Verlaan, Th.G., 21; 98
Westerveldse Aa, 63
Zeven Alleetjes, 25; 30; 31
Sterenberg, 68
Vermeerstraat, 53
Westland-Utrecht, 75
ZLTB, tennisvereniging, 35
Steur, A.J. van der, 30
Vierde Nota voor de ruim-
Wezenlanden, 8; 36; 37; 41;
Zuidkreek, 67
Stinspark, 84
telijke ordening Extra
43; 44; 46; 47; 48
Stork, 73
Scriveriusmate, 76
Straaten, G.L. van, 16
Violierenstraat, 46
's-Heerenbroek-Veecaten,
strokenverkaveling, 57
Vispoortenplas, 13
structuralisme, 67; 76
Volkswelzijn,
Wiedergutmachung, 46
Sluymer, J., 87
Struijs, M., 69
Woningstichting, 57
Wijthmen, 84
Smeengekade, Harm, 24
Tamse, J., 16
Voogden, H.J., 18
Wilhelminastraat,
Snavel van Emekamp, 75
Tasmanstraat, Abel, 53
Voorst, 9; 84; 91; 92; 93
Sociale Verzekerings Bank
Tauber, P.H., 59
Voorstraat, 12; 16
Technische Dienst, 6; 50
Vosmaerstraat, 52
terrasflats, 67; 68
Vrienden van de
Willemsvaart, 6; 13; 25; 34
Thomaskerk, 38; 47
Stadskern, Vereniging, 9;
SVB, 59
Sophia Ziekenhuis, Oude,
6; 56
VINEX, 11; 63
Spanjaardweg, Dr., 95
Thorbeckegracht, 91
Spoolde, 77; 84
Treep, H.G., 43
Vrolijkheid,
Spoolderbergweg, 88
Tweede Nota voor de
Bedrijventerrein De, 91;
Spoorbrug, Hoge, 25; 88;
91
Ruimtelijke Ordening,
72
13; 19; 98
94
Fotoverantwoording
Zwolle Zuid, 4; 9; 68; 72;
73; 80; 84; 88; 91;
Zwolle-IJsselkanaal, 6; 8;
9; 69; 91
Zwollerkerspel, 5; 54; 72;
Het ZAP heeft er naar gestreefd de rechten van
59, 64, 89, 91
de illustraties volgens de wettelijke bepalingen
Aerofoto Eelde: 35, 81
Zwolse Coöperatieve
te regelen. Degenen die desondanks menen
Herman van Doorn, Soesterberg: 39
Windesheim, 84
Woningbouw-
rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich
Jack Kist de Ruyter,Emmeloord: 77
Windesheim, Hogeschool,
vereniging, 43; 65
alsnog tot het ZAP wenden.
KLM Aerocarto: 30, 40
54
84; 88; 92; 98
H.L. Brink, Zwolle: 67
80
Windesheim- Laag
Ben Vulkers, Zwolle: Objectnummer: 6, 8, 12,
Mevrouw M. Geerlings: 32
Zuthem, 84
20, 22, 23, 24, 31, 34, 41, 42, 44, 45, 46, 50, 54,
Harry Noback, Apeldoorn: 14
88, 90, 92, 93 en de omslagfoto
Studio Vincent: 48
Gemeentearchief: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 15, 18, 19, 21,
Sybolt Voeten, Breda: 26
Wipstrikkerallee, 37; 52; 53
27, 28, 37, 38, 45, 47, 51, 69, 82
Westerink Fotografie, Zwolle: 79, 80, 87
Wolweverstraat, 18
Malherbe-archief: 7, 9, 15, 17, 45, 52, 55, 73, 78
Redaktiecomissie: 10, 13, 48, 57, 60, 61, 63, 71,
Woonservice, Stichting, 68
J.Lensink, Het Oversticht: 11, 25, 31, 36, 53, 58,
74.
Wärtsilä, 73
Univé, 83
Willebrandlaan, Bisschop,
Zwartewaterallee, 68
Wipstrik, 4; 6; 37; 48; 50;
Walstraat, 12
98
Koningin, 25; 26; 33;
62; 63; 65; 69; 91; 92
Rolf Goossen, Haren: 93
uitbreidingsplan, 8; 37; 63;
Um 1800-stijl, 40
98
Zwarte Water, 5; 8; 24; 27;
56, 65, 68, 68, 72, 75, 76, 77, 83, 84, 85, 86,
Twistvlietbrug, 63; 69
stadhuis, 8; 9; 13; 19; 37;
Wiebenga, J.G., 6; 50; 56;
Windesheimstraat, 41
Nederlandsche, 37; 73; 91
65
Wezenlanden, Park De, 48
Zuilen, W. van, 92
vrouwen bouwen, 73
Spoorwegen, De
Spruit, J.H.C., 93
53
Stegeman, B., 67
Schuurmanstraat, 47
84
❘
29; 33; 45; 55
Schelle-Oldeneel, 84
Schrale Beton, 34
102
stadsarchitect, 6; 15; 25;
Waterleiding Maatschappij
Overijssel WMO, 77
Waterstraat, 20
52; 53; 56
❘ 103
Colofon
Uitgave:
Waanders Uitgevers, Zwolle in samenwerking met het Zwols Architectuur Podium
Selectie van gebouwen:
redactiecommissie ZAP:
drs. Dirk H. Baalman (architectuurhistoricus),
ir. John van Dijk (architect),
drs. Henk P. Jansen (architectuurhistoricus),
ir. Pieter W. Vonderhorst (architect en stedenbouwkundige).
Tekst en research:
drs. Dorine van Hoogstraten (architectuurhistorica) en redactiecommissie ZAP.
Vormgeving:
Ontwerpbureau Thijs Verster (Nicole van Groningen), Zwolle.
Druk:
Waanders Drukkers, Zwolle.
© 1999 Uitgeverij Waanders b.v., Zwolle
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar
gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij electronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op welke manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijk toestemming van de uitgever.
104 ❘
KAMPERPOORT
❘ 105

Uitnodiging bijeenkomst huisartsen op 1 oktober 2014

GMZ flyer ontdek je stem

KICK OUT ZOMERONDERNEMER

Geachte heer, mevrouw, ik zie je ECP-14-102

bestuurder (0,4 fte) - Beljon + Westerterp

Naam: Leeftijd:

Inschrijfformulier GOZ e.o. - Gereformeerde Onderwijsvereniging

Dierenambulance Zwolle

Datum Tijd Onderwerp Georganiseerd door Locatie 5 februari 19.30

inschrijfformulier kavels en woningen doc