Vind hier de powerpoint die bij de verdiging gebruikt werd

« On the Road to Paradise?! »
Een exploratieve studie van de
eschatologische voorstellingen in de
islam en de hulpverlening bij
moslimpatiënten
Door: Annelien Van der Borght
Promotor: prof. Dr. Bert Broeckaert
Overzicht
1.
2.
3.
4.
5.
Probleemstelling en onderzoeksvragen
Opbouw en methode
Bevindingen
Conclusie
Voorstelling doctoraat
1. Probleemstelling & onderzoeksvragen
Probleemstelling:
o
Vanuit de pastorale stage:
•
•
Keuze voor een ‘totale zorg’ op maat van de patiënt
Cruciale rol van mens- wereld- en Godsbeeld in ideeën over en
omgang met de dood
Gevolg: als hulpverlener (aan stervende patiënten in het bijzonder):
gedegen kennis over eigen mens- wereld- en Godsbeeld + kennis over
mens- wereld- en Godsbeeld van de patiënt
o
o
Als stagiaire-pastor: niet in contact gekomen met (stervende)
moslimpatiënten
Welke visies omtrent mens- wereld- en Godsbeeld bestaan er in
de islam + welke rol spelen deze in de hulpverlening aan
moslimpatiënten?
Reeds van bij het begin van ons onderzoek:
o
Funderende rol eschatologische voorstellingen in de islam
•
o
Teleologische grondhouding van gelovige moslims
Vooraleer een antwoord te vinden op onze probleemstelling,
moeten we eerst een fundamentelere vraag oplossen:
•
Vanuit welk perspectief op hulpverlening kan men een ‘zorg op
maat’ bieden aan patiënten uit minderheidsgroepen?
Onderzoeksvragen onderzoeksscriptie:
o
o
Hoe worden binnen de moslimgemeenschap sterven en dood
gepercipieerd?
Welke visie op hulpverlening is in staat om zorg op maat aan te
bieden voor moslimpatiënten?
2. Opbouw & methode
Opbouw:
o
1e onderzoeksvraag: « Hoe worden binnen de
moslimgemeenschap sterven en dood gepercipieerd? »
•
theoretische luik: De islamitische kijk op de dood: The best is yet to
come?
§1. De dood in de islam begrepen vanuit het algemene kader van de
islamitische visie op God, mens en schepping
§2. De eschatologische visie binnen de islam
o
2e onderzoeksvraag: Welke visie op hulpverlening is in staat om
zorg op maat aan te bieden voor moslimpatiënten?
•
praktijkgericht luik: Uitgeleide: impulsen voor de praktijk
§1. De mens: een ‘living human document’ of een ‘living human web’?
§2. Cultuurgevoelige (interculturele) hulpverlening
§3. Hulpverlening aan moslimpatiënten in Vlaanderen: een stand van
zaken
Methode:
o
o
o
1e luik: secundaire wetenschappelijke literatuur
2e luik: secundaire wetenschappelijke literatuur + literatuur
uitgegeven door Belgische organisaties als de Vlaamse Liga tegen
Kanker, VOEM vzw, Koning Boudewijnstichting
Ter illustratie: interviewfragmenten uit het onderzoek van dr. S.
Van den Branden en dr. G. Baeke, 4 eigen exploratieve interviews
3. Bevindingen eerste onderzoeksvraag:
« Hoe wordt binnen de moslimgemeenschap sterven
en dood gepercipieerd? »
1.
Mens en schepping slechts te begrijpen vanuit hun verhouding tot
God
a.
Allâhu akbar: God is groter
God is transcendent
goddelijke almacht
•
Implicaties voor de mens:
Mens: totaal afhankelijk van God
Vb: bepaling leeftijdsspanne (ajal)
Vb: bepaling geboorte, dood, wederopstanding
Afhankelijkheid vraagt om mystieke levenswijze van dankbaarheid
en godsvertrouwen
Ethiek: ethische geboden zijn heteronoom, komen van Godswege
1.
Mens en schepping slechts te begrijpen vanuit hun verhouding tot
God
b.
Lâ ilâha illâ Allâh: Er is geen God dan God!
1-heid van God: uniciteit van God (tawhid)
eenheid van God: alles is tot stand gekomen door God en alles
keert ook terug naar God
Vb: rechterwijsvinger bij sterven
•
Implicaties voor de mens:
(K. 9: 116): « God heeft de heerschappij over de hemelen en de
aarde. Hij geeft leven en laat sterven. Jullie hebben buiten God
geen beschermer en geen helper »
-Genezing slechts door Gods wil (zie uitgeleide)
Ethische implicatie:
-eenheid van God als oproep tot eenheid onder alle mensen
-eenheid in levenswijze (een leven gericht op het God, leven in volle
morele verantwoordelijkheid)
1.
Mens en schepping slechts te begrijpen vanuit hun verhouding tot
God
c.
God heeft de mens geschapen volgens een natuurlijke status (alfitrah)
- De verschillende kwaliteiten van God zijn potentieel aanwezig in
de mens (fitrah)
- de islam (eveneens fitrah)
•
Implicaties voor de mens:
De mens moet deze natuurlijke status waarmaken door het pad
dat uitgestippeld werd door de profeten (de islam) te volgen
(ethiek en mystiek)
1.
Mens en schepping slechts te begrijpen vanuit hun verhouding tot
God
d.
Vanuit de unieke natuurlijke status van de mens heeft God hem als
plaatsvervanger (khalifah) van zichzelf op aarde aangewezen
-hooggeplaatste functie: verantwoordelijkheid + verantwoording
afleggen
•
Implicaties voor de mens:
- Verantwoording afleggen voor daden en geloof op de dag des
oordeels
Het geloof in de dag des oordeels: een teleologische
grondhouding
o
o
o
Leven en dood krijgen hun betekenis vanuit de heropstanding en
het oordeel
Dood: geen foutje in de schepping
Hele leven: voorbereiding op de dood en het nakend oordeel
•
•
•
Levenswijze volgens de principes van de islam
Soefi’s: to practice the sacred art of dying
Kwalitatief verschil tussen leven hier op aarde en het hiernamaals:
the best is yet to come
2.
De eschatologische visie binnen de islam
o
Eschatologie: ‘leer over de laatste dingen’ > kennis over het
hiernamaals
•
o
Geen algemeen geldend overzicht te vinden in de bronnen (Koran
en hadieth)
•
o
Ook visies op God, mens en schepping
Structuur en systematisering van de eschatologische realiteiten te
danken aan latere commentatoren en theologen
2 basisthema’s waarover iedereen het eens is:
•
Wederopstanding en het oordeel
2.
De eschatologische visie binnen de islam
o
Na iemands dood (persoonlijke eschatologie)
•
•
De barzakh: temporeel en ruimtelijk een afscheiding
Het stervensproces
De engel des doods komt de zielen ophalen
Het bezoek van engelen en de reis die de zielen maken
Het ‘klein verhoor’
De ‘straf van het graf’
o
Het einde der tijden en de wederopstanding (algemene
eschatologie)
2.
De eschatologische visie binnen de islam
o
Het einde der tijden en de wederopstanding (algemene
eschatologie)
•
Reeks van namen: the day of the resurrection, the day of meeting,
the day of judgement, the day of terror
Geen tijdsindicatie, nadruk op eenheid van al de verschillende
gebeurtenissen
•
•
•
Het einde der tijden: natuurlijke fenomenen, moreel verval,
bijzondere figuren
Vernietiging van de schepping
De wederopstanding
Ondanks omringende scepsis: funderend geloofspunt
•
De grote verzameling en het wachten
2.
De eschatologische visie binnen de islam
o
Het oordeel
•
•
Bepaalt of de eeuwige lotsbestemming paradijs of vuur wordt
Oordeelsproces bestaat uit verschillende etappes = ‘modalities of
the judgement ’
Het boek
De weegschaal (mizān) – goddelijke gerechtigheid (als natuurlijk systeem)
De brug (sirat) – het rechte pad (dat rechtstreeks leidt tot de hemel)
•
Geen volgorde omtrent de verschillende modalities weergegeven in
de Koran
2.
De eschatologische visie binnen de islam
o
Het paradijs en het vuur
•
•
•
Heel plastische beschrijvingen
Niet de materiële, maar de spirituele geneugten vormt het grootste
genot: de Godsaanschouwing
Opgelet: bepaald discours dat de auteurs volgen
Oriëntalisme versus complexiteit?
Zeker: beelden geschetst in de Koran begrijpen vanuit de
toenmalige ontstaanscontext
3. Bevindingen tweede onderzoeksvraag:
« Welke visie op hulpverlening is in staat om zorg op
maat aan te bieden voor moslimpatiënten? »
1.
2.
3.
Breder kader: de mens als ‘living human web’
Cultuurgevoelige hulpverlening
Stand van zaken inzake hulpverlening aan moslimpatiënten in
Vlaanderen
1.
De mens: een living human web
•
•
•
Hulpverlener: bewust van eigen web + inleven in het web van de
patiënt
Sleutel tot inleving: kennis en communicatie
Inleving ≠ identificatie
1.
De mens: een living human web
•
•
•
Zorg op maat houdt rekening met de noden eigen aan het
levensweb van elke persoon
Keuze voor een ‘gelijke behandeling’ van alle patiënten
Vraagt om een inclusief beleid!
≠ categoriaal beleid
≠ algemene richtlijnen voor moslimpatiënten
2.
Een poging om tegemoet te komen aan zorg op maat voor alle
patiënten: ‘cultuurgevoelige (interculturele) hulpverlening’
•
•
Wat?
3 componenten:
–
–
Grondhouding: empathie, menselijkheid, begrip, respect
Kennis: van de eigen culturele achtergrond en van achtergrond van de
patiënt
Vb: ziekte en gezondheid (genezing) afkomstig van God
Vb: ziekte als test van God om geloof en volharding te bewijzen, alsook een kans om zich te
reinigen van zonden
Vb: een ‘ziek hart’: iemand die slecht geleefd heeft en de ziekte niet weet te plaatsen als test
van God
Vb: nederigheid en schroom
Vb: reinheid
Vb: voeding
Vb: bezoek aan zieke
Vb: schaamte en taboe
Vb: opvattingen omtrent hulpverlening
–
Vaardigheden: communicatieve vaardigheden
« De eerste voorwaarde tot succesvol communiceren met de ‘vreemdeling’ is
hem te behandelen als een gelijke »
Formeel én informeel
Verbaal én non-verbaal
2.
Een poging om tegemoet te komen aan zorg op maat voor alle
patiënten: ‘cultuurgevoelige (interculturele) hulpverlening’
•
Interculturele hulpverlening: niet zonder meer positief!
-Te statische visie op cultuur
- één cultuur?
- cultuur van de patiënt problematiseren
- teveel nadruk op culturele achtergrond van de patiënt
- zich verschuilen achter het begrip cultuur
-Cultuur is niet het enige deeldomein!
3. Een stand van zaken: hulpverlening aan
moslimpatiënten in Vlaanderen
•
•
Beleid + hulpverlening aan moslimpatiënten in Vlaanderen: niet
gesystematiseerd
Gevolg: heterogeniteit tussen en binnen hulpverleningsstructuren
Positief: ruimte voor dialoog met de patiënt en tussen de hulpverleners om
bij elke patiënt opnieuw af te toesten welken de noden zijn en of men daar
al dan niet aan tegemoet kan komen
Negatief: onvermogen van sommige hulpverleners om met de diversiteit
van patiënten om te gaan, waardoor men handelt vanuit vooroordelen
•
Beleid in andere landen:
Nederland en Groot-Brittannië
Frankrijk
De algemene nood aan verdere reflectie:
o
o
niet alleen aangaande de diagnose van culturele en religieuze
gevoeligheden bij moslimpatiënten
ook omtrent het structureel nadenken over de tegemoetkoming
aan de cultuurgevoelige en religieuze noden van moslimpatiënten
4. Conclusie
o
Funderende rol van het oordeel voor het leven hier op aarde:
teleologische grondhouding
-
o
Oordeel als stimulans + oproep om ethisch te leven
Ethisch leven: volgens de islam (de natuurlijke status van de mens) die de mens
voorafgegeven is
Aardse leven (zoals ook ziekte, gezondheid, sterven…) in het licht van het oordeel
Een ‘totale’ zorg op maat van de patiënt: oog voor alle
deelidentiteiten van de mens
-
Vermits de funderende rol van mens- wereld- en Godsbeeld en de teleologische
grondhouding
 cruciaal voor de hulpverlening om daaromtrent de nodige kennis +
vaardigheden te ontwikkelen
Maar tot nog toe: te weinig kennis over de reële opvattingen en praktijken rond
het sterven van moslims in westerse (Vlaamse) context
5. Doctoraat
o Probleemstelling:
Wat zijn de houding, het geloof en de praktijken ten aanzien van sterven en dood bij
oudere moslimvrouwen van Turkse en Marokkaanse origine in Antwerpen?
o Specifieke onderzoekvragen:
hun houding en praktijken ten aanzien van ouderenzorg (1);
hun religieuze visie op sterven, dood en het hiernamaals (2);
hun geloof en praktijken (inclusief rituelen) ten aanzien van spirituele
stervensbegeleiding (3);
hun praktijken (voornamelijk dan rituelen) op het moment van sterven en de
daaropvolgende uren en dagen (inclusief begrafenisrituelen en de keuze van
begraafplaatsen) (4);
hun houding, geloof en praktijken ten aanzien van rouwen en herdenking (5).
o Methode:
- vanuit interdisciplinair perspectief een status-quaestionis opmaken van de
theoretische en empirische literatuur omtrent dit onderwerp.
-eigen empirisch onderzoek:
diepte-interviews met specialisten en oudere moslimvrouwen van Turkse en
Marokkaanse origine
participerende observatie
o Doel onderzoek:
•de wetenschappelijke kloof (tussen theoretische studies en empirisch onderzoek)
betreffende deze problematiek overbruggen
•academische reflectie omtrent het belang van visies van minderheidsgroepen op
gezondheidszorg aanmoedigen.
•de benodigde gegevens verschaffen voor een goed gefundeerd beleid
Bedankt voor het
luisteren!

Download Report