Een lange traditie van volksdevotie: de

Een lange traditie van volksdevotie: de Mariaprocessie aan de kapel van
Steenbergen
Aan de Onze-Lieve-Vrouw kapel van Steenbergen vindt elk jaar, op 15 augustus, een processie plaats
ter nagedachtenis van de Maria-Tenhemelopneming. Deze uiting van volksdevotie is sinds lang een
traditie voor menig katholiek gelovige in Oud-Heverlee en ver daarbuiten. Dit artikel zal kort
onderzoeken sinds wanneer deze processie al bestaat en wie deze organiseerde. De geschiedenis van
de kapel van Steenbergen werd reeds uitgebreid toegelicht door Emilie Spreutels in een aantal
voorgaande nummers van Erfgoed Meerdael. Dit onderzoek bouwt verder op haar artikelen, maar
tracht deze ook aan te vullen aangezien de processie bij haar eerder beperkt aanbod kwam.
15 augustus 2011 door Wouter Hagens (CC)
De eerste indicaties van een processie gaan terug tot 1524. Spreutels stelde vast dat de kerkrekeningen
van Oud-Heverlee (de deelgemeente) uitgaven bevatten van een processie. Meteen wordt hierbij de
band tussen de parochie van Oud-Heverlee en de geloofspraktijken in het Steenbergbos duidelijk.
De beschikbare bronnen zien vooral de 18de eeuw als een belangrijke fase in de totstandkoming
van de processie en zoals Spreutels aantoonde, onderging ook in deze periode de kapel een belangrijke
eerste restauratie. In 1715 richtte de pastoor van Oud-Heverlee, Joannes Damies, een Sint-Hubertus
broederschap op. In datzelfde jaar verleende paus Clemens XI (1649-1721) gedurende 7 jaar een volle
aflaat aan alle gelovigen die op 15 augustus kwamen biechten en te communie gingen, zijn opvolgers
hernieuwde deze gunst tot paus Gregorius XVI (1765-1846) ze in 1836 eeuwigdurend maakte.
Eveneens in de 18de eeuw
kreeg de kapel een fragment van de sluier van Maria als relikwie
toegekend. Tegen het einde van deze eeuw was de aantrekkingskracht en de daaruit volgende
geloofspraktijken in en rond de kapel dus sterk toegenomen. Als reactie op deze godsdienstbeleving
werd met de steun van de pastoor van Oud-Heverlee, Van Gener, in 1783 de Gilde van Onze Lieve
Vrouw van Steenbergen opgericht door enkele leden van de Leuvense Sint-Kwintensparochie. Het
programma van deze bedevaart, die ook een processie inhield, werd bewaard door de
geschiedschrijvers van de kapel. Zo verzamelde op 15 augustus de leden om 5 uur aan de SintKwintenskerk (Naamsestraat) voor een eerste misviering. Vervolgens trok men naar Oud-Heverlee
waar omstreeks 7 uur een gelezen mis werd gehouden. Daarna trok het gezelschap naar de kapel van
Steenbergen waar opnieuw een viering volgde en de pastoor van Oud-Heverlee een korte rede hield. In
het gezelschap van de gelovigen vond hierna de eigenlijke rondgang rond de vijvers plaats. Om 15u
keerden de Leuvenaren huiswaarts waar om 18u de dag met een laatste viering werd afgesloten.
Ondanks het verval van de kapel tot haar tweede restauratie in 1857 werd deze traditie gedurende de
gehele 19de eeuw verdergezet. Zo vierden men in 1841 de vijftigste bedevaart, maar sommige bronnen
stellen dat de gilde pas in 1791 werd opgericht, ook is het mogelijk dat de bedevaart 8 keer niet uitging
door bijvoorbeeld oorlog of een verbod. Een lijst van overleden broeders in de kapel die aangevuld
werd tussen 1832 en 1901 duidt op een continue aanwezigheid van de gilde.
Sinds de oprichting van De Ware Vrienden van Steenbergen, een groep van vrijwilligers die
instaan voor het behoud van de site, in 1888 nam de rol van de Sint-Kwintensparochie verder af tot
deze vlak voor de Tweede Wereldoorlog geëvolueerd was van een intensieve bedevaart naar een
jaarlijks bezoek. Gedurende de gehele 20ste eeuw werd de processie verdergezet, ook toen voor de
derde maal de kapel in verval raakte. In het laatste decennia van deze eeuw deden De Ware Vrienden
van Steenbergen onder het voorzitterschap van Emilie Spreutels de kapel en de processie heropleven.
In 1996 werd tenslotte vanuit De Ware Vrienden de vzw Vrienden van Onze-Lieve-Vrouw van
Steenbergen opgericht om het behoud van beiden te garanderen. Het traditionele karakter van de
processie, de verering van Maria, werd behouden waardoor devotie na vele eeuwen nog steeds centraal
staat.
Sam Vanhalewijck, Haasrode
Bronnen en literatuur:
d'Udekem de Guertechin, Robert, ‘Steenbergen’, Leuven, 1939.
Erfgoed Meerdael: Jaargang 1 – Nummer 1 – Oktober 2010, Jaargang 2 – Nummer 1 – Maart 2011 en
Jaargang 3 – Nummer 1 – Maart 2012.
Geybels, Hans, ‘Kapellen in Vlaanderen: Vergeten verleden’, Leuven, 2006.
Pruvost, Alexandre, ‘Onze-Lieve-Vrouw van Steenberghe omtrent Leuven’, Leuven, 1865.
Roelants, Nienke, ‘Voetsporen van devotie: processies in Vlaams-Brabant’, Leuven, 2008.

Download Report